EKONOMİ FORUMU YAYINLARI - I KÜRESEL KRİZ

Transkript

1 EKONOMİ FORUMU YAYINLARI - I KÜRESEL KRİZ

2

3 2013

4 Friedrich-Ebert-Stiftung Derneği Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) 1925 ten bu yana Sosyal Demokrasi ilkelerine bağlı kalarak Almanya da ve Almanya dışındaki ülkelerde yürüttüğü siyaset, eğitim ve danışmanlık alanlarındaki çalışmalarıyla demokrasiyi ve kalkınmayı dünya çapında teşvik etmeyi, barışa ve güvenliğe katkıda bulunmayı, küreselleşmeyi dayanışma içerisinde şekillendirmeyi ve Avrupa Birliği nin genişleme ve kökleşmesini desteklemeyi amaçlamaktadır. FES, Türkiye deki temsilciliği aracılığıyla yirmi yıldan uzun süredir Türkiye ve Almanya da kendilerini toplumsal bir amaca adamış bireylerin ve sivil toplum kuruluşlarının diyaloğunu ve işbirliğini teşvik etmektedir. Editör: Ogan Yumlu Grafik Tasarım ve Uygulama: Berkay Yahya Kapak Fotoğrafı: istockphoto.com Sorumlu: Michael Meier FES Turkey, 2013 Bu yayında ifade bulan görüşler, Friedrich-Ebert-Stiftung un görüşleri ile örtüşmek zorunda değildir. Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) yayınları FES in yazılı onayı olmadan ticari amaçla kullanılamaz. Friedrich-Ebert-Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği - İstanbul Cihannüma Mah. Mehmet Ali Bey Sk. No:12 D: Beşiktaş / İstanbul T F Ankara İrtibat Bürosu Abidin Daver Sk. No. 5 D Çankaya / Ankara T / 97 F contact@festr.org Websitesi:

5 İçindekiler Önsöz....6 Toplantı Programları...7 Ekonomi Forumu - I Sunum: YENİ BİR KÜRESEL KRİZİN GÖLGESİNDE....8 Tartışma Özeti Ekonomi Forumu - II Sunum: TÜRKİYE EKONOMİSİNİN KIRILGANLIĞI, AVRO BÖLGESİ PROBLEMLERİ VE TEŞVİK PAKETİ Tartışma Özeti....85

6 Önsöz Türkiye Ekonomisi maruz kaldığı kısmen ağır krizler, peşi sıra gelen derin durgunluk dönemleri ve IMF nin 80 ler ve 90 lar boyunca katı Stabilizasyon Programları sonrasında, 2001 krizinin hemen ardından büyük bir büyüme gösterdi. Bir yandan enflasyon başarılı bir mücadeleyle normal seviyelere indirilirken yıllık ortalama yüzde 5 e denk gelen büyüme oranları on yıldan kısa bir süre içerisinde kişi başına düşen gelirin üçe katlanmasını sağladı. Türkiye küresel ekonomik ve finansal krizle uzun süre diğer ülkelere kıyasla daha iyi başa çıkabiliyormuş gibi göründü, ancak yavaş yavaş bu mucizevi başarının da çatlakları görünür olmaya başladı. Her şeyden önce, Türkiye nin devasa bütçe açığı, hızlı ve akıllca kontrol edilmesi gereken bir tehlike olarak belirdi. Buradan yola çıkarak, geçen seneden itibaren daha önce başarıyla gerçekleştirmiş olduğumuz Ekonomi Forumu Toplantı dizimizi tekrar canlandırdık. Politik partilerden, sendikalardan, işveren örgütlerinden ve çeşitli araştırmacılardan oluşan seçilmiş bir uzman grubu ile Türkiye Ekonomisi önündeki sorunları ortaya koyarak sorunları aşacak politika önerilerini tartışmaya çalıştık Elinizde bulunan yayın Prof. Ahmet Sahinöz ve Prof. Vefa Tarhan ın 2012 yılının ilk yarısında yaptıkları sunum ve arkasından yapılan tartışmaları içermektedir. Alexander Geiger Friedrich-Ebert-Stiftung Derneği Türkiye Yardımcı Temsilcisi 6

7 Ekonomi Forumu Toplantıları - I ( ) YENİ BİR KÜRESEL KRİZİN GÖLGESİNDE 10:00 Açılış Konuşmaları Michael Meier (FES) Prof. Dr. Burhan Şenatalar (İstanbul Bilgi Üniversitesi) 10:15 Sunum ve Tartışma Prof. Dr. Ahmet Şahinöz (*) (Hacettepe Üniversitesi İktisat Bölümü) Küresel Ekonomik Kriz ve Türkiye ye Yansımaları Moderator: Prof. Dr. Burhan Şenatalar 12:30 Öğle Yemeği 13:30 Tartışmanın devamı 14:45 Kahve arası 15:00 Tartışmanın devamı ve değerlendirme 16:30 Kapanış (*) Prof. Dr. Ahmet Şahinöz Hacettepe Üniversitesi nde lisans, Fransız Université d Aix-Marseille II, Faculté des Sciences Economiques,de yüksek lisans ve doktorasını tamamlayarak 1979 yılında Hacettepe Üniversitesi nde öğretim görevlisi olarak çalışmaya başladı yılına kadar farklı pozisyonlarda bu görevini sürdürdü. Prof. Dr. Şahinöz ün iktisat biliminin pek çok farklı alanlarında verdiği eserlerin yanında Gıda ve Tarım Politikaları ile ilgili de çalışmaları bulunmaktadır. Sosyal Demokrasi perspektifinden iktisat alanındaki çalışmalarını farklı platformlarda sürdürmektedir. Ekonomi Forumu Toplantıları - II ( ) TÜRKİYE EKONOMİSİNİN KIRILGANLIĞI, AVRO BÖLGESİ PROBLEMLERİ VE TEŞVİK PAKETİ 14:00 Açılış Konuşması Sunum : Prof. Dr. Vefa Tarhan (*), Loyola University Chicago 15:30 Kahve arası 15: 45 Tartışma Moderator: Prof. Dr. Burhan Şenatalar, Istanbul Bilgi Üniversitesi 17:30 Kapanış (*) Prof. Dr. Vefa Tarhan, yüksek lisans (1971) ve doktorasını (1974) University of California at Santa Barbara da tamamlamıştır yılında European Economic Association tarafindan dünyanın en önemli bin ekonomisti arasında 107. sırada gösterilen Prof. Dr. Tarhan, 1984 yılında Loyola da, 1990 da Northwestern Üniversitesi nde, 1999 da ise Washington Üniversitesi nde Senenin en değerli profesörü seçildi. Vefa Tarhan, 2011 de Loyola Üniversitesi nde yılın en başarılı araştırmacısı ödülünü aldı yılları arasında bir süre Kemal Kılıçdaroğlu için ekonomi danışmanlığı yaptı. Halen Loyola University Chicago da para politikaları, şirket birleşme ve ortaklıkları, hisse alımları, ve portfolyö yönetimi alanlarında araştırmalarına devam etmektedir. 7

8 Ekonomi Forumu - I Sunum: YENİ BİR KÜRESEL KRİZİN GÖLGESİNDE ( * ) Prof. Dr. Ahmet Şahinöz Hacettepe Üniversitesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi GİRİŞ Eylül 2008 de ABD de ipoteğe dayalı konut kredileri (mortgage) sisteminin çökmesi ile su yüzüne çıkan ve kısa sürede küresel bir boyut kazanan mali kriz reel sektörü de arkasından sürükleyerek bir genel ekonomik krize dönüşmüştür. ABD de finansal kriz, içerden türev piyasaları aracılığı, dışarıdan ise hem cari hem de bütçe açıklarının kapatılması için ülkeye giren yabancı sermaye akımları tarafından yaratılan likidite bolluğu ile tetiklenmiştir. Bu süreçte faiz oranları % 1 lere düşerken, fiziki varlık fiyatları, özellikle de konut gibi türev işlemlerine konu olanların fiyatları balon yapıp patlamıştır. Kapitalist sistemin merkezinde patlak veren mali kriz, herhangi bir yönetsel zaafa ya da konjonktürel durgunluğa benzememektedir. Kriz sistemin bünyesinde gerçekleşen strateji değişikleri ile birlikte kendini göstermeye başlamıştır. Krizi tetikleyen finansal şişkinliğin arkasında, 1980 sonrası sermaye hareketlerinin denetimsiz serbestleşmesi ve finansal piyasaların giderek reel ekonomiden tecrit olması yatmaktadır. Güneydoğu Asya krizi diye adlandırılan uluslararası finansal krizin çıktığı yıl olan 1997 yılında dünya yıllık üretiminin 15 katı olan finansal işlem hacmi, günümüzde 70 kata yaklaşmıştır (Halimi, 2012). Küreselleşme dereceleri açısından da, finansal işlemler uluslararası mal ve hizmet ticaret hacminin çok çok ötesine geçmiş durumdadır. Küreselleşme derecesi arttıkça, doğal olarak krizlerin domino etkisi de hız kazanmaktadır li yıllarda enerji fiyatlarındaki ani artış, ekonomik durgunluk, yeni sanayileşen ülkelerin yükselen rekabeti ve dünya reel ekonomisinin güç merkezinde meydana gelen kaymalar karşısında kârları azalan şirketler, reel sektörden finansal piyasalara yönelmişlerdir. Kısa sürede şirketlerin finans piyasalarında elde ettikleri faaliyet dışı kârlar % 2 den % 40 a yükselirken, ekonomik durumu giderek bozulan düşük ve orta gelirli hane halkları tüketimlerini finans dünyasının kendilerine sunduğu türlü-çeşitli kredi olanakları ile arttırmışlardır. Söz konusu dönemde, ABD, İngiltere ve Fransa gibi geleneksel sanayi ülkelerinde, sanayi sektörünün toplam katma değere katkısı yarı yarıya azalarak % lardan % 15 ler düzeyine gerilemiştir. * tarihinde Bilgi Üniversitesi nde gerçekleştirilmiştir 8

9 Parasal akımların reel faaliyetlerin önüne geçtiği bu sürecin başlıca aktörleri olan bankalar, verdikleri kredilerin risklerini-gelirlerini türev piyasalara havale ederek kendi sermaye varlıklarını zorlayıp yeni finansal kaynaklar oluşturmuşlardır. Risk fiyatlandırması ya da varsayımsal fiyatlara dayalı türev piyasaları, çoğu zaman reel ekonomide bir karşılığı bulunmayan enstrümanlara dayalı sanal bir dünya yaratmıştır. Nitekim 2008 kriz yılında 62 trilyon $ lık bir dünya toplam reel gelirine karşılık türev piyasalarının hacmi 700 trilyon $ a ulaşmış bulunuyordu. Mali piyasalarda rant üzerine kurulu bir tür saadet zinciri, sonuç itibariyle sermayedarlara olağanüstü kazançlar sağlamıştır. Balonun patlaması ile, konut kredilerinin ipotek işlemlerinden türetilen mali araçların fiyatları büyük bir düşüş yaşamıştır. Hızlı değer kaybı önce, başta Lehman Brothers olmak üzere, çok sayıda konut kredisi veren bankanın, ardından birçok yatırım bankasının çökmesine yol açarken, borsaların da büyük kayıplara uğramasına neden olmuştur. Krizin etkileri mali piyasalarla sınırlı kalmamış, kısa sürede reel sektöre de sıçramıştır. Kriz ABD den dünyanın her yanına dalga dalga yayılmıştır. General Motor, Ford, Toyota, IBM, Sony, vs gibi dünyanın en büyük firmaları önce yıllık kâr tahminlerini düşürmüş, sonra zarar edeceklerini duyurmuş, ardından kapasite kullanımlarını düşürerek işçi çıkarmaya başlamışlardır. Sonuç olarak, Dünya Bankası verilerine göre Japonya 7, Türkiye 8, ABD 15, AB 30 ve dünyamız geneli 55 yıldır ilk kez 2009 yılında ekonomik daralma ile karşı karşıya kalmış ve 40 milyondan fazla insan işini kaybetmiştir. BORÇ EKONOMİLERİ 1980 li yıllarla birlikte hızla büyüyen ve genişleyen finans piyasalarının sunduğu likidite bolluğu, 2000 li yılların başından itibaren tüketici kredilerine dönüşüp gelişmiş sanayi ülkelerini borçlanma-özel talep artışı sarmalında bir büyüme modeline yönlendirmiştir. Bu dönemde tüketici kredilerinin besleyeceği talep, bir ölçüde, bir önceki dönemde, 1970 li yıllarda terk edilmeye başlanan talep yönlü Keynezyen politikaların telafisi işlevini üstlenmiş olacaktı. Başta ABD olmak üzere gelişmiş ülkelerde, yeni sanayileşen ülkelerden ithal edilen düşük ücretlere dayalı nihai ürünlerin de özendirmesi ile genişleyen tüketim kalıpları tasarrufların köklü bir biçimde gerilemesine neden olmuştur yılları arasında dünyanın 10 en büyük gelişmiş sanayi ülkesinde toplam borcun Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYH) ya oranı, ortalama olarak % 200 den % 300 lere yükselmiştir (Demma, 2011:14). Bu oranlar İrlanda da % 350 den % 700 e ve İzlanda da % 289 dan % 1189 a kadar yükselirken, yeni sanayileşen ülkelerin ortalaması, 2011 yılı sonu itibariyle yalnızca % 37,8 dir (IMF:2011). Gelişmiş ülkelerde yeni yüzyılda giderek şişen borç ekonomilerinin kayna- 9

10 ğında, özel talebin borçlanma yoluyla artışı kadar, kamu gelirleri ile giderleri arasındaki farkın ikinci lehine açılması bulunmaktadır. Ekonomik büyümeyi özendirmek ve ekonomik faaliyetlerin etkinliğini arttırmak adına düşürülen vergi oranları kamu açıklarının giderek büyümesine neden olmuştur. Örneğin, Fransa da 1980 li yılların başında neredeyse birbirine eşit olan kamu gelir ve giderleri, yıldan yıla birbirinden uzaklaşmış ve 2010 yılında, GSYH nın % 56,6 sına denk gelen bir harcamaya karşılık kamu gelirleri % 48,8 de kalmıştır (Alt. Eco. 2011:31). Aslında likidite bolluğu, kapitalist sistemin yapısal bir hastalığı olan ve gelir dağılımı eşitsizliğinden kaynaklanan talep yetersizliği sorununun su yüzüne çıkmasını engelleyip gelişmiş ülkelerde ekonomik büyüme sürecinin sürekliliğini sağlamıştır. İlginç nokta, başta yeni sanayileşen ülkeler olmak üzere, gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş ülkelerin borçlanmasına kaynaklık etmesidir döneminde gelişmekte olan ülkelerde yıllık ortalama % 2,6 düzeyinde fazla veren cari denge, gelişmiş ülkelerde ortalama % 0,9 oranında açık vermiştir. Gelişmiş ülkeler arasında en fazla açığı bulunan ABD nin cari açığı döneminde, ortalama olarak dünya GSYH nın % 1,4 üne ulaşmışken, gelişmekte olan ülkeler arasında en büyük fazlası olan Çin in cari fazlası, söz konusu on yıllık dönemde % 0,1 den % 0,8 e yükselmiştir (Demma, 2011:14). Borç ekonomileri ilk ciddi krize AB Euro bölgesinde yakalanmıştır. Portekiz, İspanya, İtalya ve Yunanistan gibi AB nin Akdeniz ülkeleri ve İrlanda yüklendikleri ağır kamu borçlarını çeviremez duruma gelmiş ve son yıllarda bu ülkeler için, kemer sıkma reçeteleri ile donatılmış IMF destekli Kurtarma Paketleri peş peşe devreye sokulmaya başlamıştır. Ancak söz konusu paketlerin, dünyada son bir yılda su yüzüne çıkmış olan ekonomik durgunluğu daha da güçlendireceği, üstelik borçların büyüklüğü karşısında yetersiz kalacağı ve nihayet borç krizinin Euro bölgesinin geleceğini tartışılır hale getireceği kaygıları mevcuttur. KÜRESEL KRİZ HENÜZ BİTMEDİ, YALNIZCA BİR SÜRE ERTELENDİ Başta ABD olmak üzere, krizden etkilenen tüm ülkeler krizini atlatabilmek için ekonomiyi canlandırma paketleri çerçevesinde piyasalara trilyonlarca dolar sürmüşlerdir yılında dünya ekonomisini saran derin duraklamanın ardından 2010 yılı, gelişmiş ülkelerde ekonomik canlanma (% 2,5-3,0) ve yeni sanayileşenler başta olmak üzere, gelişmekte olan ülkelerde güçlü ekonomik büyüme (% 7-8) başlangıcı olmuştur ekonomik krizinde 38 ay sürmüş olan dünya sanayi üretimindeki toparlanmanın 2008 krizinde yalnızca 12 ayda gerçekleşmesi de (Eichengreen, 2010) ekonomik krizden artık çıkılmış olduğu düşüncesini iyice güçlendirmiştir yılında işsizlik düzeyindeki artışın durması, Almanya ve ABD başta olmak 10

11 üzere, bazı gelişmiş ülkede işsiz sayısının azalmaya başlaması, ham madde fiyatlarının yukarıya doğru hareket etmesi ve borsa endekslerinin yeniden tırmanışa geçmesi yeni bir büyüme sürecine girişin ilk işaretleri olarak algılanmıştır. Ancak 2011 yılı ile birlikte kendini gösteren iki farklı eğilim bir yıl önce yeşeren umutları soldurmaya başlamıştır. Gelişmiş ekonomilerin bir bölümünü deflasyon ve kamu borç yükü, yeni sanayileşen ülkeleri ise enflasyon tehdit etmeye başlamıştır. Aynı anda dünya genelinde ekonomik büyümenin yavaşlama sürecine girmesi yeni bir küresel krizin ilk işaretleri olarak kabul edilmese bile, en azından 2008 krizinden henüz çıkılmadığı, ekonomiyi canlandırma paketleri sayesinde yalnızca ertelendiği biçiminde algılanabilir. Yeni sanayileşenler başta olmak üzere, gelişmekte olan ülkelerde içinde bulunduğumuz yıl yükselen enflasyon eğiliminin arkasında, ekonomiyi canlandırma paketleri çerçevesinde piyasalara sürülen trilyonlarca doların yarattığı likidite bolluğu, ani ve hızlı ekonomik büyüme ve nihayet, gıda, ham madde, petrol, altın vs gibi dünya emtia fiyatlarındaki artış (2010 yılında ortalama artış: % 25) bulunmaktadır yılında Çin ve Brezilya da % 5 olan enflasyon oranı, Endonezya da % 6, Türkiye de % 6,4 (2011 yılı için % 10,5), Rusya da % 7 ve Hindistan da % 10 a yükselmektedir (OECD-FMI, 2011). Enflasyon tehdidi ilgili ülkeleri içinde bulunduğumuz 2011 yılı içerisinde değişik anti enflasyonist önlemler almaya yöneltmiştir. Hindistan ve Brezilya; faiz oranlarını, sırasıyla % 4,75 ten % 6,25 e ve % 8,75 ten % 10,75 e yükselterek, Çin ve Türkiye; bankaların zorunlu karşılık oranlarını yükselterek, Tayland ve Brezilya; portföy yatırım gelirlerini, sırasıyla % 15 ve % 6 (Alt. Eco. Hors-Série, 2011:17) oranlarında vergileyerek yabancı sermaye girişini sınırlandırmaya çalışmışlardır. Ayrıca Türkiye, TL nin aşırı değerlenmesine izin vererek fiyat artışlarındaki tırmanışı engellemeye çalışmıştır. Enflasyon oranlarının % 1-1,5 düzeyinde olduğu Japonya, ABD ve AB de deflasyon ile gelen yeni bir resesyon tehlikesi söz konusudur. Birleşmiş Milletler (2011) in 2012 Dünya Ekonomik Görünümü ve Beklentiler Raporu na göre, 2012 yılında gelişmiş ülkelerin tümü için yalnızca % 1,3 lük bir büyüme öngörülmektedir. IMF (Ocak 2012) in Dünya Ekonomik Görünüm Raporu nda ise, 2012 yılında dünya ekonomisi için % 3,3 olarak öngörülen büyüme oranı, gelişmiş ekonomiler için % 1,2 ye ve Euro Bölgesi için % 0,5 e düşmektedir. Aynı rapora göre, 2011 yılında % 6,9 olan dünya ticaret hacmindeki genişleme, 2012 yılında neredeyse yarı yarıya azalarak % 3,8 e düşecektir. Sonuç olarak, dünyamızı aynı anda saran ve küresel ekonomik büyüme dinamiklerini zaafa uğratan enflasyonist ve deflasyonist eğilimler, 2008 küresel krizinin henüz atlatılamadığına, kriz sonrası uygulamaya sokulan ekonomiyi canlandırma paketleri sayesinde biraz ötelendiğine işaret etmektedir. 11

12 FİNANSAL PİYASALARIN YENİDEN DÜZENLENMESİ Lehman Brothers ın batışının dünya finans piyasalarında neden olduğu yıkım ve panik sonrasında, Nisan 2009 da Londra da toplanan G 20 lerin, Bundan böyle artık, hiçbir finansal piyasa, kurum ve ürün gözetim ve denetimsiz kalmayacaktır. (Alt. Eco. 2010:32) şeklindeki ifadesi, aslında finans piyasalarındaki mevcut başıboşluğun ve denetimsizliğin itirafı olarak kabul edilebilir. İzleyen Pittsburgh (Kasım 2009), Toronto (Haziran 2010), Seul (Kasım 2010) ve Cannes (Kasım 20011) G 20 zirvelerinde de aynı yönde temenniler dile getirilmiştir. Yine küresel krizin hemen akabinde harekete geçen IMF ve BRI gibi uluslararası finans kuruluşları, finansal işlemlerin daha sıkı kurallara bağlanmasının ve daha etkin bir biçimde denetlenebilmesinin yöntemlerini aramaya başlamışlardır. Amerikan Kongresi, Temmuz 2010 da, bankacılık lobisi nin büyük bir direnç göstermesine karşın, finansal piyasaları düzenleyen ve denetleyen kamu kuruluşlarının yetkisini arttıran, 2300 sayfalık Dodd-Frank yasasını onaylamıştır. Yasa, Amerikan bankalarının bundan böyle hedge fon tutmalarını ve pazarlamalarını yasaklamıştır. Avrupa Parlamentosu, Eylül 2010 da, yeni bir Finans Gözetim Kurulu nun oluşturulmasını onaylamıştır. Hemen akabinde Avrupa Komisyonu, Dodd- Frank yasasını örnek alarak, başta türev ürünler olmak üzere, spekülatif ürün ve işlemlerin yeni kurallara bağlanmasını önermiştir. Bilindiği gibi, türev ürünleri ile ilgili işlemlerin % 90 ından fazlası denetim dışı, tarafların karşılıklı rızasıyla yapılmaktadır. Hedge fonlar dâhil, türev ürünler elden ele geçmekte, bu nedenle sorun ve tehlikenin nerede olduğu kolayca saptanamamaktadır. Komisyon, banka ve spekülatör gibi ilgili tarafların işlemlerini, düzenlenmiş piyasalarda (takas odalarında) saydam bir biçimde yapmalarını önermektedir. Küresel krizin hemen başlangıcında, Eylül 2008 de 700 trilyon $ a kadar ulaşmış olan dünya türev piyasaları hacmi, 2009 yılında 500 trilyona kadar gerilemiş olsa da 2010 yılında yeniden yükselişe geçerek 600 trilyona yükselmiştir yılından bu yana faaliyette olan Bankacılık Gözetim BÂLE (Basel) Komitesi Ekim 2010 tarihinde, bankaların mali bünyelerini güçlendirmek ve üstlendikleri riskleri sınırlandırmak için, Bankaların öz kaynaklarının banka aktiflerine oranının % 2 den, 2013 yılından itibaren % 7 ye çıkarılması önerisini, kaynak kullanımlarını ve verimliliklerini sınırlayacak olması nedeniyle bankaların çok sert tepki göstermelerine karşın kabul etmiştir (Alt. Eco. 2010:32). İngiltere de 2008 yılında % 130 a kadar yükselen banka borçlarının GSYH ye oranının 2010 yılında ancak % 110 a kadar gerileyebildiğini belirtelim. Bu oran ABD için, aynı dönemde % 120 den % 105 e inmiştir. Bu arada dünya finans piyasalarında istikrar sağlamak için önerilen bir başka 12

13 politika aracı da, Nobel ödüllü Amerikalı iktisatçı James Tobin in 1970 li yılların başında önerdiği Tobin Vergisi dir. Türev ürünler başta olmak üzere, finansal yatırım araçlarını denetim altına almak ve finansal piyasalarda sert dalgalanmaların önüne geçmek gibi temel işlevleri olan Tobin Vergisi, aynı zamanda gelir transferi yoluyla da gelir dağılımının dengelenmesine ve toplumsal barışın sağlanmasına katkıda bulunmaktadır. Mevcut sermaye hareketlerinin yönünde köklü sapmalara neden olmaması için, söz konusu verginin dünya ölçeğinde mümkün olduğunca yaygın olarak uygulanması gerektiğinden, Tobin Vergisi nin ancak orta vadede düşünülebilecek bir piyasa düzenleme aracı olduğu söylenebilir. Ancak küresel kriz öncesi finansal piyasalara müdahale anlamına gelebilecek en küçük kural koyma hareketlerine, örneğin, Tobin Vergisi kesinlikle bir saçmalıktır (Halimi, 2012) diyerek karşı çıkan Nicolas Sarkozy gibi neoliberaller, günümüzde söz konusu aracı, finansal krizin ekonomilerde neden olduğu yıkımın önüne geçmek için bir fırsat olarak nitelendirmektedirler. Tobin Vergisi için önerilen oranlar ise, hisse senedi işlemlerinde % 1 ve türev işlemlerde % 0,1 dir. KRİZDEN ÇIKIŞ: PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ SEÇİMİ Küresel krizin hemen sonrasında, 2010 yılı içerisinde gelişmiş ülkelerin kaydettikleri ekonomik canlanma, krizin neden olduğu ekonomik gerilemeyi telafi etmeye yetmemiştir. Söz konusu ülkelerin GSYH larında, kriz öncesi ve sonrası arasında 3-6 puan fark bulunmaktadır. Kriz öncesinde ABD de $ olan kişi başına yıllık gelir, toparlanma yılı olan 2010 da, ancak $ düzeyine ulaşabilmiştir. Bu rakamlar Japonya için $ ve $, Euro Bölgesi için ve dir. Söz konusu gelir farklarının üç yıl sonra dahi kapatılamadığını, örneğin AB (27) nin 2008 yılı için 100 kabul edilen kişi başına düşen ortalama gelirinin 2011 yılında ancak 98,5 olabildiğini belirtmeliyiz (Alter. Eco., no.308, Aralık 2011:13). Söz konusu gelir endeksi, krizden en fazla etkilenen AB ülkelerinden İrlanda da 86,4 ve Yunanistan da 87,8 e kadar gerilemiştir. Gelişmiş sanayi ülkelerinin ekonomik kayıpları yalnızca gelir düzeyleri ile sınırlı kalmamış, istihdam açısından da benzer kayıplara uğramışlardır. Kriz öncesinden (2008) günümüze (2011) işsizlik oranı; OECD ülkelerinde ortalama olarak % 6 dan % 7,5 a, AB (27) de % 7,1 den % 9,7 ye (Euro Bölgesi için % 10) düzeyine yükselmiştir. AB de işsizliğin 2011 yılı itibariyle en yüksek olduğu ülkeler, günümüzde borç krizi içerisinde olan İspanya (% 20,9), Yunanistan (% 16,6), İrlanda (% 14,4) ve Portekiz (% 12,6) gibi ülkelerdir (Alter. Eco., Aralık 2011: 11). Bu oranlar 2008 ve 2011 yılları için ABD de % 5,8 % 8,9 ve Japonya da % 4 % 4,5 olduğu görülmektedir (USD of Labor, 2012). AB (27) şu an, üç sene öncesine göre 6,2 milyon 13

14 daha fazla, 23 milyon işsiz barındırmaktadır. Kriz sonrası dönemde işsizlik oranlarında düşüş gösteren (% 7,5 dan % 6,1 e) tek AB ülkesi Almanya dır. Sanayi ülkelerinde 2010 yılında gerçekleşen ekonomik canlanmanın 2011 yılında zayıflaması, IMF nin Ekonomik Görünüm Raporu na göre söz konusu büyüme % 1,6 düzeyinde kalacaktır (Eylül 2011), ileriye dönük istihdam beklentilerini de zayıflatmaktadır yılında başlayan ekonomik yavaşlamanın çalışma yaşamı üzerindeki olumsuz etkisini göstermesi ile yukarıdaki işsizlik rakamlarının, 2012 yılında daha da yükseleceğini şimdiden söyleyebiliriz. Dünya Bankası (2011) nın Ekonomik Görünüm Raporu na göre, 2012 yılında dünya ekonomisi % 2,5 oranında büyürken, Euro Bölgesi % 0,3 oranında küçülecektir. Avrupa Komisyonu na göre, 2012 yılında Euro Bölgesi nde % 0,5 lik bir büyüme gerçekleştirilecektir (Commission Européenne, 2011). AB deki durgunluk, başta ihracata dayalı büyüme stratejileri uygulayan, Türkiye dâhil yeni sanayileşmiş ülkeler ve yine ihracatlarını büyük ölçüde AB pazarlarında gerçekleşen ABD ve Japonya gibi gelişmiş ülkeler, daha da önemlisi, başta Almanya olmak üzere bizzat AB ülkelerini durgunluk tehlikesi ile karşı karşıya bırakacaktır. Genişleyici maliye politikaları, derin ve uzun ekonomik durgunluk dönemlerini aşmak için geleneksel olarak başvurulan ekonomik politika aracıdır. Ancak, başta AB olmak üzere çok sayıda gelişmiş ülke, ekonomik durgunluk ve ardından Ekonomiyi Canlandırma Programları nın yol açtığı kamu açıklarını-devlet borçlarını karşılayabilmek için tam aksi yönde politikalara, yani sıkı maliye politikalarına yönelmektedirler. AB nin ikinci büyük ekonomisi Fransa da kriz sonrasında bütçe açığı GSYH nın % 8 ini ve kamu borç tutarı GSYH nın % 80 ini aşmış durumdadır (INSEE, 2011). Para politikalarına gelince, şu an likidite tuzağı na düşmüş gözüken gelişmiş ülkelerde, para miktarındaki değişmeler faiz oranlarını artık etkileyemediği gibi, faizlerin de bir politika aracı olarak yatırımları uyarma işlevini kaybettiği anlaşılmaktadır. Öncelikle bu durumdan çıkış, Paul Krugman (2008) ın optimal para politikaları çerçevesinde ilgili ülkelerin negatif reel faiz uygulamaları, yani enflasyonist eğilimleri harekete geçirmeleri ile mümkün olabilecektir. Kısa vadede reel faize geçişin de ancak fiyatları ve büyümeyi hareketlendiren genişleyici maliye politikalarından geçtiğini biliyoruz. Aşırı borç yükü nedeniyle kamu harcamalarını azaltmak ya da vergileri arttırmak ikileminde kalan bir ülkede ekonomik büyüme ve sosyal barışın sağlanması ancak doğrudan vergilerin yükseltilmesi yoluyla gerçekleşebilir. Para politikası konusunda bir de Euro Bölgesi ülkelerinin, isteseler bile tek başlarına ayrı bir para politikası oluşturma olanaklarının bulunmadığını belirtmeliyiz. Oysa günümüz gelişmiş ülkelerinde, son bir yıldır fazla üretim kapasitesi ve 14

15 işsizliğin baskısı ile tam tersi bir gelişme, yani deflasyonist bir süreç yaşanmaktadır. İleriye dönük beklentilerin zayıflaması yatırım kararlarını da olumsuz yönde etkilemektedir. Ücretler ve varlık fiyatları ucu aşağı dönük bir sarmal oluşturmaktadır. Fiyat düşüşleri para politikalarını etkisizleştirmektedir. Faizler düşük bir düzeyde bulunsalar dahi reel pozitif konumunu sürdürmektedirler. Bu durumda tasarruf sahipleri yatırım yapmak yerine beklemeyi ya da birikimlerini daha emin yerlerde (bankalar ya da devlet tahvilleri) değerlendirmeyi tercih etmektedirler. İşte likidite tuzağı bu aşamada oluşmaktadır. Söz konusu tuzaktan kurtulmanın en kestirme yolu ise yine genişletici, yani ekonomiyi yeniden canlandırıcı maliye politikalarından geçmektedir. Mayıs 2012 de Camp David de gerçekleştirilen son G-8 zirvesinde dünya ekonomisi için yapılan yeni bir ekonomik büyüme programı önerisi mali disiplin kaygısı karşısında yeterli desteği bulamamıştır. ÇİN DÜNYAYI KURTARABİLİR Mİ? Son on yıl içerisinde dünya ekonomisinin konumunda köklü değişiklikler yaşanmıştır. Batı nın mutlak ağırlığı devam etse de, dünyanın ağırlık merkezinde, yeni bin yılın başından bu yana, özellikle de reel ekonomi açısından Batı dan Doğu ya (ya da Kuzey den Güney e) doğru güçlü bir kayma olmuştur yılında, dünya sanayi katma değeri içerisinde % 20 olan gelişmekte olan ülkelerin payı, 2008 yılında ikiye katlanarak % 40 a yaklaşmıştır. Söz konusu dönemde, sanayi üretimindeki yıllık artış Kuzey de % 2,5 de kalırken Güney de % 8,7 lerde gerçekleşmiştir ( Dünyanın yeni ağırlık merkezine yerleşen, Çin başta olmak üzere sivrilen ülkeler, büyümelerini iç talepten çok dış talep üzerinden gerçekleştirmişlerdir. İç talebin artması ülkelerin hem gelir hem de sosyal politikalarında gerçekleştirecekleri reformlara; örneğin, sosyal güvenlik, eğitim, sağlık sistemlerinde ve alt yapı yatırımlarında atacakları adımlara, gelir dağılımının daha adil bir duruma getirilerek ortalama tüketim eğilimin arttırılmasına bağlıdır. Ekonomik refahın tabana yaygınlaştırılmasını ifade eden sosyal politikalar, Batı dünyasında çok uzun sürmüş sınıf mücadeleleri ile ancak gerçekleştirilebilmiştir. Yani sivrilen ülkelerde sosyal politikaların bir anda ön plana çıkması beklenmemelidir. Bu kısa açıklamadan sonra başlıktaki soruyu sorabiliriz: Çin dünyayı kurtarabilir mi?. Başta ABD ve AB olmak üzere, Çin in dünyayı yeni bir ekonomik krizden kurtarıp kurtaramaması, öncelikle Çin in iç tüketimini köklü bir biçimde arttırmasına bağlıdır krizine kadar ABD-Çin ortaklığı üzerine kurulu olan dünya ekonomisi, yıllık ortalama % 5 gibi oldukça yüksek bir büyüme başarısı göstermiştir. Söz konusu ortaklık, bir çeşit tamamlayıcılık üzerine kurulmuş, Çin in gerçekleştirdiği ekonomik fazla, ABD nin açıklarını kapatmak için kullanılmıştır. Örneğin, 2008 yılında ABD dünya top- 15

16 lam cari açığının % 40 ının sorumlusu iken, Çin, tam tersine dünya toplam cari fazlasının % 25 ini gerçekleştirmiştir (Alt. Eco. 2010:38). Sonuç olarak, ABD nin dünyanın en büyük sermaye ithalatçısı ve Çin in ise en büyük ihracatçısı olduğunu söyleyebiliriz yılı itibariyle Çin in elinde 2,4 trilyon $ lık bir rezerv bulunduğu ve bu rezervin % 70 ini, yani 1,8 trilyon luk bir bölümünü, 1,2 trilyonu hazine bonolarına olmak üzere ABD kağıtlarına yatırmış olduğunu biliyoruz. Borç krizini aşmak için Avrupa İstikrar Fonu nu büyütmek durumunda kalan AB de Çin in biriktirdiği söz konusu sermayeden yararlanmak istemektedir. Çinlilerin biriktirip (karınca) Amerikalılara tükettirdiği (ağustos böceği) küresel ekonomi sistemi bugün de sürmektedir. Küresel kriz, ABD-Çin ortaklık ilişkisini koparmamış, yalnızca zayıflatmıştır. ABD nin, kriz öncesi % 6 olan cari açığı kriz sonrasında % 3 e inerken, Çin in fazlası % 11 den % 6 ya düşmüştür (Alt. Eco. 2010:38). Çin in dış fazlasını önümüzdeki yıllarda da sürdürebilmesi, hızlı ekonomik büyüme performansını sürdürebilmesine bağlıdır. Kriz dönemine kadar Batılı ülkelerin tüketici talebine dayalı olarak % 10 lar düzeyinde büyüyen Çin ekonomisi, kriz sonrası düşen, düşüşünü önümüzdeki yıllarda da sürdüreceğe benzeyen Batılı talebi kendi tüketicisi ile telafi edebilecek midir? Çin in 2012 yılı için büyüme tahminini % 8 den % 7,5 a indirmesi aslında bu soruya verilen zımnî bir olumsuz yanıttır. Çin in dünyayı kurtarıp kurtaramayacağı sorusunun yanıtı, işte bu iç taleple ilgili sorunun yanıtında bulunmaktadır. Çin in ekonomik büyümesini giderek kendi iç talebine bağlı hale getirmesi, dünya ekonomisine önemli bir pazar olanağı sunacak ve dünya ticareti yeniden, büyük bir olasılıkla sanayileşmiş ülkeler lehine şekillenecektir. Ancak tüketim, gelirin olduğu kadar, sosyo-kültürel yapının ve uzun yılların oluşturduğu alışkanlıkların da bir fonksiyonudur. Bireylerin kullanılabilir gelirlerinin düzeyi, ilgili ülkenin Milli Geliri büyüklüğü kadar gelir dağılımı tarafından da belirlenmektedir. Bilindiği gibi, ülkelerin ne gelir politikaları ne de tüketim alışkanlıkları kısa bir sürede köklü bir biçimde değişikliğe uğramaz. Bu bakımdan Çin ekonomisinin talep yapısında kısa dönemde önemli değişiklikler beklememeliyiz. Doğu toplumlarının kanaatkâr ve tutumlu olma niteliklerine, Çin in sosyal güvenlik sisteminin zayıflığı, eğitim ve sağlık hizmetlerinin yetersizliği, gelir dağılımının dengesizliği ve artan işsizlik eklenince % 40 lara varan bir tasarruf oranı ile karşılaşılmaktadır krizinin ardından bu ülkede uygulamaya konulan Ekonomiyi Canlandırma Programı nın tüketimden çok yatırımları özendirilmesi bu bağlamda değerlendirilebilir. Aslında Devlet de, ekonomik büyümenin sürdürülmesi ve sanayiye kamu arazisi satışından parasal gelir sağlanması gibi nedenlerden dolayı yatırımları teşvik etmiştir. Kaldı ki toplam nüfusun yarısından fazlasının kırsal kesimde yaşayan bir ülkede, refah ekonomisi politikalarının etkinliği de ister istemez sınırlı kalacaktır. 16

17 Sonuç olarak; kısa vadede Çinli tüketicinin dünya ekonomisini peşinden sürüklemesi beklenmemelidir. Orta ve uzun vadede ise, kentleşme (şu an yalnızca % 45), reel ücretlerin artması ve nüfusun yaşlanması ile tüketim eğiliminin güçlü bir biçimde artması beklenebilir. AB BORÇ KRİZİ 2008 krizi öncesinde cari açıklar ve borçlanma gibi kriz unsurları ABD de AB ye göre çok daha ağırken, kriz sonrasında gerçekleştirilen toparlanma ve yeniden büyüme sürecinde AB açık bir ara ile ABD nin gerisinde kalmıştır. Üstelik 2011 yılında yeni bir küresel kriz kuşkusu yaratan ekonomik durgunluk ve borç krizi depremi de, merkez üssü Akdeniz ülkeleri olmak üzere AB de meydana gelmiştir. Bu durum, her şeyden önce AB de ciddi bir yönetişim sorunu olduğunu ve yeni bir yapılanmaya gereksinim duyulduğunu ortaya koymuş bulunmaktadır. Günümüzde Euro Bölgesi nde yoğunlaşan ekonomik kriz iki yıl önce, 2009 sonbaharında, % 3,7 olarak öngörülen Yunanistan ın kamu açığının, aslında % 15,4 e yükselmiş olduğunun anlaşılması ile dünyanın gündemine yerleşmiştir (Alt. Eco. Kasım 2011: 64). uluslararası kredi derecelendirme kuruluşlarınca notu birkaç basamak birden düşürülüp yatırım yapılamaz ülke ilan edilen Yunanistan, çok yüksek borçlanma faiz oranları ile karşı karşıya kalmıştır. Bu ülkenin zaman geçirmeden uygulamaya koyduğu sıkı maliye politikaları ve tasarruf önlemleri de uluslararası finans piyasalarını yatıştırmaya yetmemiştir. Ancak AB nin mali krizi Yunanistan ile sınırlı değildir. İrlanda, Portekiz, İspanya ve İtalya gibi Euro Bölgesi ülkeleri 2009 dan bu yana benzer kriz belirtileri gösterirken, 2012 yılının hemen başında, 2008 küresel krizinin ardından ABD nin kredi notunu düşüren uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Standart&Poors (S&P), aralarında Fransa ve Avusturya gibi AB nin en büyük ve güçlü ekonomilerinin bulunduğu dokuz Euro Bölgesi ülkesinin kredi notunu da düşürmüştür. S&P nin ardından, kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, İtalya, İspanya ve Belçika başta olmak üzere 6 Euro Bölgesi ülkenin kredi notlarını düşürmüştür. Bir diğer uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu olan Moody s ise, Şubat 2012 de, üstelik de Yunanistan da 130 miyar Euro luk ekonomiyi kurtarma paketinin onaylanmasının hemen ardından borç krizi yaşıyan İtalya, İspanya, Portekiz, Slovakya, Slovanya ve Malta nın kredi notlarını düşürdüğünü duyurmuştur. İkinci kurtarma paketine karşın, borç takası anlaşmasının temerrüte düşme tehlikesinden dolayı Yunanistan ın kredi notu, iflası işaret eden C notuna düşürülmüştür. Belli başlı Euro Bölgesi ülkelerinin kredi derecelerindeki yaygın indirim, ister istemez bir bütün olarak Euro Bölgesi nin güvenilirliğini de olumsuz yönde etkilemektedir. 17

18 Yunanistan Parasal Birliğin üyesi olmasına karşın, Birliğin mali koşulları (Maastricht Kriterleri) olan; maksimum % 3 lük bütçe açığı ve % 60 lık kamu borçları sınırlamalarına hiçbir zaman uymamış, (gerçi Almanya, Fransa ve İtalya gibi ülkeler de bu kuralı sık sık ihlâl etmişlerdir) üstelik mevcut durumla ilgili hiç de sağlıklı olmayan bilgiler sunmuştur. Yunanistan siyasi iktidarları Parasal Birliğin mali disiplinine uymazken, hatta finansal göstergelerle ilgili bir takım manipülasyonlara başvururken, Yunan tüketicileri de, gelişmiş ekonomilerin yer aldığı Parasal Birliğin düşük faizli kredilerinden yararlanma olanağı bulmuşlardır lı yıllarda bu ülkede % 10 ile % 25 arasında seyreden faiz oranları, Parasal Birliğe geçiş ile birlikte, Euro Bölgesi nin ortalaması olan % 5 lere gerilemiştir (ECB, Şubat 2012). Kısaca hem özel tüketim hem de kamu açıkları dış kaynaklarla finanse edilmiştir. Kısaca Yunanistan; 1980 ve 1990 lı yıllarda AB Bütçesi ve 2000 li yıllarda dış kaynaklar sayesinde yapay bir refah toplumu yaratmıştır. Örneğin, 1990 lı yıllarda AB nin Yapısal Fonlarının % 10 undan fazlası Yunanistan a yönelerek kişi başına her yıl yaklaşık 300 ECU lük bir ek gelir sağlamıştır (Şahinöz, 2000:19). Euro bölgesinde % 58 olan özel tüketim harcamalarının GSYH ya oranının Yunanistan için % 75 e yükselmesi, yukarıda sözü edilen yapay cennet tanımlamasını doğrulamaktadır. Dış kaynakların üretken yatırımlardan ziyade tüketim harcamalarında kullanılması Yunanistan ın borç batağı na saplanmasını hızlandırmıştır. Bir başka anlatımla Yunanistan, İtaya nın Güney bölgesinde kalkınma yardımlarının etkin kullanılmayışı sonucunda bölgenin gelişme dinamiklerinin körelmesi anlamına gelen Mezzogiorno etkisi ne maruz kalmıştır. Derin sosyoekonomik farklılıklarına karşın, özellikle de ekonomik verimlilikleri genel ortalamanın çok altında bulunan, başta Yunanistan olma üzere Güney ülkelerini Euro Bölgesi ne kabul eden, AB nin lider ülkeleri Fransa ve Almanya nın bugünkü borç krizinde, en az krizdeki ülkeler kadar sorumlulukları vardır. Euro Bölgesi Yunanistan ı krize teşvik etmiştir. AB-Euro Bölgesi üyeliği yoluyla aktarılan refahtan yalnızca Yunanistan değil, bir ölçüde tüm Güney AB ülkeleri yararlanmıştır ve bugün Yunanistan ı felç eden borç krizi söz konusu ülkeleri de ciddi biçimde tehdit etmektedir. İrlanda, İspanya ve Portekiz, bir ölçüde de İngiltere krizlerinin arkasında özel kesim borçları ve cari açıklar bulunurken, Yunanistan ın şu an hem özel, hem kamu hem de cari açık sorunları bulunmaktadır. Derin borç krizi borçlanma faiz oranlarının süratle artmasına neden olmuştur. Kasım 2011 tarihi itibariyle Almanya da % 1,7 ve Fransa da % 3,7 olan 10 yıllık tahvil faizleri İspanya da % 6,4, İtalya da % 7,3, İrlanda da % 8,1, Portekiz de % 11,4 ve Yunanistan da % 32,3 e yükselmektedir (Eurostat&Thomson-Reuters). Yunanistan olayı ile zirveye çıkan Euro bölgesi borç krizinden sonra, 26 Ekim tarihinde bir araya gelen AB yöneticileri bir dizi önlem üzerinde anlaşmaya 18

19 varmışlardır. Zirvede alınan kararlar; Yunanistan ın borçlarını hafifletmek, güven tazelemek amacıyla bankaların bilançolarını güçlendirmek, ülkeleri kriz salgınından korumak amacıyla Avrupa Finansal İstikrar Fonu (EFSE) nun müdahale gücünü arttırmak ve nihayet, üye ülkelerin ekonomi politikalarını daha sıkı bir biçimde, karşılıklı olarak gözetlemek biçiminde özetlenebilir. Sandra Moatti (2011:16) nin yazdığı gibi, AB zirvelerinin biri biter biri başlar ve hepsi de birbirine benzer. Gerçekten de bu anlaşma AB nin ekonomik yönetişim biçiminde somut bir adım atılmasını, bir başka anlatımla AB düzeyinde makroekonomik bir müdahale sisteminin kurulmasını içermektedir. Maliye politikalarında ortak bir karar mekanizması oluşturulmadığı sürece parasal birliğin kalıcı bir istikrara kavuşturulamayacağı açıkça görülürken AB yöneticileri, ekonomi politikalarının karşılıklı gözetimi ile yetinmektedirler. On yılı aşan parasal birlik uygulaması AB de Her koyun kendi bacağından asılır ilkesini değiştirememiştir. Oysa finansal piyasaların bütünleştiği bir sistemde bir ülkenin borçları diğer ülkenin bankalarının alacakları demektir, bu durumda bir ülkeyi kaderiyle baş başa bırakmak bütün bir sistemi tehlikeye atmakla eş anlamlıdır. Bankaların finansal bünyesini zayıflatacak bir kriz salgını, kısa sürede kredi kıtlığına dönüşerek reel ekonomiyi de krize sürükleyebilecek bir tehlikeyi içinde barındırmaktadır. EFSE nin müdahale gücünün arttırılması ndan söz edilirken üye ülkelerin finansman katkılarının arttırılmasının gündeme gelmemiş olması, alınan kararların kâğıt üzerinde kalacağının bir göstergesidir. Gerçi üyelerini aşırı borçlanmasını engellemek amacıyla getirilen Avrupa Birliği Hizmet Anlaşması nın 125 nolu maddesi de, Birliğin ya da bir üyenin bir başka üye için finansal yükümlülük altına girmesine izin vermemektedir. Bu bakımdan, söz konusu maddenin bypass edilmesi için Mayıs 2010 tarihinde, krizde olan ülkelere uygun koşullarda finansman kaynağı sağlamak üzere EFSE kurulmuştur. Ulusüstü oluşumlarda ortaya çıkan sorunların ulusal politika araçları ile aşılamayacağı artık anlaşılmış bulunmaktadır. Bu bakımdan ekonomik ve parasal birliği oluşturan ülkelerin, para ve maliye politikalarında ortak bir karar alma mekanizmasını devreye sokmaları gerekmektedir. Bu bağlamda; Euro bölgesinin maliye politikalarını ortak bir merkezden yönlendirip denetleyecek bir Avrupa Maliye Kurumu na, daha doğrusu bir Euro Bölgesi Hükümeti ne gereksinim vardır. Ancak AB de ekonomik ve mali kararların ulusüstü oluşumlara bırakılması konusunda ne güçlü siyasi bir irade vardır, ne de ekonomik koşullar böyle kurumların işlemesine uygundur. Nitekim Euro Bölgesi borç krizinin çözümü için gerçekleştirilen 2011 yılı son AB zirvesinde AB ortak tahvili çıkarmak gibi somut adımlar atmak yerine, Mali birlik için Bütçe açığının GSYH nın % 3 ünü aşanlara yaptırım uygulanması koşulunun getirilmesi gibi uygulanabilirliği şüpheli mali kurallarla yetinil- 19

20 mesi, maliye politikalarında ortak mekanizmalar oluşturmadaki güçlüğün bir göstergesidir. Ocak 2012 tarihinde, İngiltere ve Çek Cumhuriyeti dışındaki 25 AB ülkesinin üzerinde anlaşarak 1 Mart 2012 de imzalayıp Ocak 2013 te yürürlüğe girmesini hedefledikleri hükümetler arası bütçe disiplini anlaşmasına göre, uygulanmadan önce Brüksel in denetimine tabi olacak bütçelerde yapısal açıklar GSYH nın % 5 ni geçemeyecek, bu kuralı ihlal eden ülkeler otomatik olarak cezalandırılacaklardır. Bu karaların uygulanabilmesi, doğal olarak 1 Mart Anlaşması nın üye ülkelerin parlamentolarında onaylanması koşuluna bağlıdır. Oylamalarda sorun çıkmasa dahi, uygulama tarihi olan Ocak 2013 e kadar sürecek olan bu işlemler mevcut sorunların daha da büyümesine neden olabilecektir. 1 Mart kararlarının, ulusal bütçelerin uygulamaya girmeden önce ortak karar mekanizması (Brüksel) nın denetimine tabi tutulacak olması nedeniyle, parasal birliğin eksik tarafı olan ortak maliye politikalarına geçiş yönünde atılmış önemli bir adım olduğunu söyleyebiliriz. Ocak 2012 zirvesinde EFSE nin bankacılık lisansına ve 500 milyar Euro luk bir mali kaynağa sahip Avrupa İstikrar Mekanizması (ESM) na dönüştürülmesi benimsenirken, hemen söz konusu kurumun ECB nin kaynaklarından yararlanıp ortak Euro tahvili çıkarması ve zor durumdaki bankalara sermaye sağlaması önerisi ise, kesin karara bağlanamamıştır. Oysa finans piyasalarına güven vereceği düşüncesi ile ESM nin kurulması ve borç krizinin aşılmasını hızlandıracağı varsayımıyla ortak tahvil çıkarılması önerileri IMF Başkanı Ch. Lagarde tarafından da desteklenmiştir. Parasal Birliğin oluşturulmasında, aslında AB de tarih tersine işlemiş, egemenlik hakkı olmayan bir oluşuma (AB), egemenliğin sembolü olan para teslim edilmiştir. Bu bakımdan AB nin ortak geleceğini ilgilendiren konularda karar almak, ortak çıkarları tekil ülke çıkarları önüne koyacak bir AB Başkenti henüz oluşturulamadığı için oldukça zor gözükmektedir. ASİYE NASIL KURTULUR? AB 2011 yılını, özellikle Euro Bölgesi nin geleceğini çok yakından ilgilendiren ciddi bir borç krizi salgını ve yeni bir ekonomik durgunluk süreci tehlikesi ile bitirmiştir. AB de şu an öncelik, aşırı borç yükü (kamu borçlarının GSYH ya oranı) nedeniyle mali sarsıntı geçiren Yunanistan (% 166), İtalya (% 121), İrlanda (% 109), Portekiz (% 106) ve İspanya (% 67) nın istikrara yeniden nasıl kavuşturulacaklarının tespit edilmesidir yılında AB ortalaması olarak % 89 olan kamu borç stokunun GSYH ya oranının Türkiye de % 39,5 ve yeni sanayileşen ülkelerin ortalaması olarak da % 37,8 olduğunu belirtelim (FMI). Borçlu ülkelerin borç maliyetlerinin, yükselen faizler nedeniyle her geçen gün çığ gibi büyümesi alacaklı bankaları da mali krize sürükleme tehlikesi 20