Türk sanayisinin gelişimi üzerine bir değerlendirme

Transkript

1 tepav Economic Policy Research Foundation of Turkey Türk sanayisinin gelişimi üzerine bir değerlendirme Ussal Şahbaz 23 Şubat 2011 Antalya

2 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 2 Çerçeve Geçmişten günümüze ekonominin ve sanayinin gelişimi Türk sanayisinin son yıllardaki dönüşümü Türkiye sanayisinin karşılaştığı riskler Fırsat nerede?

3 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 3 Cumhuriyet tarihindeki dönüm noktaları Cumhuriyetin kuruluşu + Kamu eliyle sanayileşme Çok partili demokrasiye geçiş NATO üyeliği + İthal ikameci kalkınma İktisadi serbestlşme + İhracata dayalı büyüme + AB süreci + Siyasi ve ekonomik istikrar Özel sektörün artan rolü

4 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 4 Türkiye nin ekonomisinin kattetiği mesafe Kayıtlı Şirket Sayısı 90, ,000 GSMH (milyar $) Kişi başı gelir ($) 1,500 9,000 İhracat (milyar $) Kişi başı ihracat ($) 65 1,800 İhracatta sanayinin payı % 10 % 92 İhracatçı Sayısı 1,000 47,000 Turizm Geliri (milyar $) 0,3 21 Türkiye Ekonomisinin Dünyadaki yeri 25.sırada 17.sırada (gsmh büyüklüğüne göre)

5 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 5 Daha çok yol var: Eğer Almanya nın verimlilik düzeyinde olsaydık ilk 10 a girerdik Sıralama Ülke GSYH (Milyar $) 1 Amerika 14, Japonya 5, Çin 4, Almanya 3, Fransa 2, İngiltere 2, İtalya 2, Brezilya 1, İspanya 1, Kanada 1, Hindistan 1, Rusya 1, Avustralya Meksika Kore Hollanda Türkiye

6 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide : Dışa açık büyüme ve istikrarsızlık : Ekonomik serbestleşme ve ihracata dayalı büyüme stratejisi 24 Ocak 1980 Kararları Serbest piyasa ekonomisinin tesisine yönelik reformlar Ticari serbestleşme İhracat teşvikleri dışında piyasa sübvansiyonlarının azaltılması Kamunun ekonomik faaliyetler içindeki rolünün azaltılması Finansal serbestleşme 1980 lerin ortasından itibaren Önemli altyapı yatırımları: otoyollar ve telekom : İstikrarsız yıllar Yüksek kamu borcu Yüksek bütçe açıkları Yüksek ve kronik enflasyon Yüksek reel faizler

7 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide krizinden sonra yeni dönem Yeni ekonomik program Güçlü bir makroekonomik politikası çerçevesi Yapısal reformlar Bağımsız Merkez Bankası Bankacılık Sektörü Reformu Dalgalı kur Yatırım ortamı reformları AB üyelik süreci ve istikrarın aynı anda gelmesi ile gelen dönüşüm Son yıllarda ortaya çıkan belirsizlik

8 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 8 Uzun dönemde en hızlı büyüme son yıllarda yaşandı Seçilmiş dönemlerde Türkiye nin ortalama yıllık GSMH artış hızı, , % 8 7 6, ,6 3,

9 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 9 Sanayi sadece büyümedi, aynı zamanda yayıldı 2009 da İstanbul Sanayi Odası en büyük 1000 sanayi kuruluşu listesinde 5 den fazla firmanın yerleşik olduğu illerin, bu listedeki döneminde firma sayısı değişimi Tekirdağ + 6 İstanbul Kocaeli + 40 Sakarya + 4 Samsun + 8 Ordu + 1 Trabzon + 3 İzmir - 37 Balıkesir + 2 Manisa + 7 Bursa + 28 Bolu + 2 Eskişehir + 1 Ankara + 18 Konya + 12 Kayseri + 10 Adana + 7 K.Maraş + 11 Denizli 0 Antalya + 2 Karaman - 1 Mersin - 3 Hatay + 8 Gaziantep + 15 Kaynak: İstanbul Sanayi Odası

10 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 10 Sanayinin yayılımı hala 80 lerdeki altyapı hamlesini takip ediyor Otoyol hatları (kırmızı çizgiler itibariyle) ve 2009 da İstanbul Sanayi Odası en büyük 1000 sanayi kuruluşu listesinde 5 den fazla firmanın yerleşik olduğu illerin, bu listedeki döneminde firma sayısı değişimi Tekirdağ + 6 İstanbul Kocaeli + 40 Sakarya + 4 Samsun + 8 Ordu + 1 Trabzon + 3 İzmir - 37 Balıkesir + 2 Manisa + 7 Bursa + 28 Bolu + 2 Eskişehir + 1 Ankara + 18 Konya + 12 Kayseri + 10 Adana + 7 K.Maraş + 11 Denizli 0 Antalya + 2 Karaman - 1 Mersin - 3 Hatay + 8 Gaziantep + 15

11 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 11 Sanayileşme aktif bir orta sınıf ortaya çıkardı Otomobil satışları (bin) Beyaz eşya satışları (milyon) Uçak yolcuları (milyon) Cep telefonu aboneleri (milyon) Tületici kredisi ve kredi kartı borcu (milyar TL) Source: ODD, TURKBESD, DHYMI, TBB

12 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 12 Sanayideki dönüşüm Türkiye nin bölgesindeki konumunu da değiştirdi Türkiye nin bölgesindeki ülkelerin imalat sanayi ihracatı göstergeleri (1996) 35% 30% Bölgenin toplam imalat sanayi ihracatı içinde ülkenin aldığı pay (%) Russia 25% 20% 15% Turkey Israel 10% Saudi Arabia Greece Romania 5% Bulgaria Egypt Algeria Azerbaijan 0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ülkenin ihracatı içinde imalat sanayi payı (%) Kaynak: UN COMTRADE veritabanı ve TEPAV hesaplamaları

13 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 13 Bugün Türkiye bölgesinde bir sanayi devi haline geldi Türkiye nin bölgesindeki ülkelerin imalat sanayi ihracatı göstergeleri (2008) 35% Bölgenin toplam imalat sanayi ihracatı içinde ülkenin aldığı pay (%) 30% 25% Russia Turkey 20% 15% 10% UAE Romania Israel Greece 5% Bulgaria Kazakhstan Egypt Tunusia Qatar Sırbistan Jordan Georgia Malta 0% Azerbaycan Moldovaa Armenia 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ülkenin ihracatı içinde imalat sanayi payı (%) Kaynak: UN COMTRADE veritabanı ve TEPAV hesaplamaları

14 Source: UN Comtrade data Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 14 Sanayimiz sadece büyüklük değil çeşitlilik açısından da lider milyon dolardan çok ihracat yapılan ürün kalemi sayısı (HS4 sınıflandırması, 2 digit, 2008)

15 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 15 Son dönemde ürünlerin yanında pazarlarımızı da çeşitlendiriyoruz 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 12% 12% 12% 13% 13% 7% 4% 4% 3% 12% 4% 4% 4% 8% 4% 14% 11% 9% 19% 19% 11% 7% 10% 12% 12% 54% 56% 56% 48% 44% Source: UN Comtrade Database Other North America North Africa Near and Middle East Non-EU Europe EU-27

16 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 16 Öte yandan ABD ye göre bakıldığında 30 yıldır hep aynı yerdeyiz Türkiye de kişi başına milli gelirin ABD dekine oranı, (SAGP, ) 70% 60% 50% 40% 30% Turkiye 20% 10% 0% -10% Kaynak: EIU and TEPAV hesaplamaları

17 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 17 Ama aynı yerde durmayanlar da var Kore ve Türkiye de kişi başına milli gelirin ABD dekine oranı, (SAGP, ) 70% 60% Kore 50% 40% 30% Turkiye 20% 10% 0% Kaynak: EIU and TEPAV hesaplamaları

18 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 18 Türkiye sanayileşme sürecini bitirdi, şimdi sanayinin rekabet gücünü artırmak önemli Türkiye ve Kore ekonomilerinin sektörel yapılarının karşılaştırması (% GSYİH) Kore Türkiye hizmetler 60 hizmetler sanayi sanayi tarım 10 tarım 0 0 Kaynak: Dünya Bankası, Dünya Gelişim Göstergeleri

19 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 19 Aksi halde sanayisizleşme riskiyle karşı karşıya kalabiliriz Büyük Türk holdinglerinin alımları ( ) Kaynak: İlgili firmaların internet siteleri ISO1000 deki 26 holdingin şirket alım ve satımlarından derlenmiştir. İhraç edilebilir: imalat sanayii, ziraat, madencilik İhraç edilemez sektörler: Hizmet, emlak ve enerji

20 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 20 Türkiye rekabet gücünün birçok alanında geri sıralarda Rekabet gücü bileşenlerine göre yapılan sıralamada Türkiye nin 131 ülke içindeki yeri Piyasa büyüklüğü Özel sektör gelişmişliği Türkiye nin Küresel Rekabet Gücü Endeksindeki sıralaması 53 tür. Mal piyasaları etkinliği 43 İnovasyon 53 Teknolojik hazırlık 53 Kurumsal altyapı 55 Fiziki altyapı 59 Yükseköğretim ve mesleki eğitim 60 Mali piyasaların gelişmişliği 61 Sağlık ve ilköğretim 77 Makroekonomik durum 83 İşgücü piyasası etkinliği

21 Ortalama yıllık büyüme oranı ( ) Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 21 Sanayide yıldız ihracatçı sektörümüz yok 25% 20% 15% Elektrikli Aletler Petrol Ürünleri Genel makineler Yükselen Sektörler Metal Ürünleri Demir Çelik Yıldız Sektörler 10% 5% 0% -10% -15% -20% Ulaşım Araçları Otomotiv Metal Dışı Mineraller Telekom ve Ses Ekipmanı Meyve-Sebze Tekstil Hazır Giyim 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% -5% Zor Durumdaki Sektörler 2009 Pazar payı Geleneksel Sektörler Not. Balonların hacimleri 2009 ihracatlarını göstermektedir. Kaynak: UN COMTRADE, TEPAV hesaplamaları

22 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 22 Türkiye nin sanayi sektörlerinin gelişimi

23 Çin in sanayi sektörlerinin gelişimi Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 23

24 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 24 Sanayimiz yüksek teknolojide zayıf İhraç edilen malların teknolojik yapısı: Kore ve Türkiye karşılaştırması, Kore Türkiye 60% 60% 50% 50% 40% 40% 30% 30% 20% 20% 10% 10% 0% % Kaynak: COMTRADE veritabanı, TEPAV hesaplamaları (UNIDO malların teknolojik sınıflandırılması esas alınmıştır)

25 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 25 Neden yüksek teknolojide zayıfız? Sanayimizin ARGE kapasitesi düşük Kore ve Türkiye kamu ve özel sektör Ar-Ge paylarının yıllara göre değişimi ( ) 100% Kore 80% 60% 40% 20% 0% 100% Türkiye 80% 60% 40% 20% 0% özel sektör kamu

26 yüksek ve orta beceri düzeyindeki ihracatların toplam içindeki payı (%) Neden yüksek teknolojide zayıfız? Niteliklik işgücü sıkıntısı Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 26 OECD ülkelerinin PISA sınavındaki başarı oranı ve orta ve yüksek seviyede beceri gerektiren ihracatın toplam ihracat içindeki payı, 2005 İsviçre Meksika İspanya İtalya Fransa İsveç Macaristan Polonya Danimarka Almanya Japonya İrlanda Belçika ABD Çek Cum. Avustralya Canada Netherlands 30 Portekiz Lüksemburg 25 Türkiye Yunanistan PISA fen bilimleri sınavında 5. ve 6. seviyelerde başarı gösteren öğrencilerin yüzdesi Kaynak: UNCTAD sınıflaması, COMTRADE veritabanı, PISA 2006, TEPAV hesaplamaları

27 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 27 Orta gelir tuzağına düşebilir miyiz? Kaynaklara dayalı ekonomi Verimliliğe dayalı ekonomi İnovasyona dayalı ekonomi Düşük maliyetli girdiler Türkiye bu sürecin neresinde? Üretkenlik Türkiye 2009 da verimliliğe dayalıdan inovasyona dayalıya geçiş ekonomisiydi. In 2010, WEF Türkiye yi verimliliğe dayalı ekonomi kategorisine düşürdü. İnovasyona dayalı ekonomiye terfi? Özgün değer Kaynak: Dünya ekonomik Forumu Birçok alanda çeşitli reformların yapılmasına ihtiyaç var. Eğitim, üniversite, yargı, kamu yönetimi, sağlık, sosyal güvenlik, işgücü piyasaları Risk: Önümüzdeki dönem reformlar için daha da elverişsiz olacak: 2011, 2012, 2013, 2014, 2015 seçimleri

28 Peru Ecuador Colombia Brazil Chile Trinidad and Montenegro China Argentina Costa Rica Uruguay Average Latvia South Africa Taiwan Macedonia Bosnia and Turkey Hungary Tunisia Croatia Malaysia Romania Russia Peru Ecuador Chile Colombia Brazil T&T Uruguay Argentina Montenegro Costa Rica Latvia Average China Taiwan Turkey Hungary Tunisia South Africa Croatia BiH Malaysia Romania Macedonia Russia Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 28 Türkiye de girişimciliğin geliştirilmesi lazım Total Entrepreneurial Activity (2010) Total Improvement-Driven Entr. Activity (2010) 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,00 Source: GEM Global Entrepreneurship Report 2010

29 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 29 Fırsat nerede? 3 saatlik uçuş mesafesi 2 saatlik uçuş mesafesi 1 saatlik uçuş mesafesi 1,7 trilyon $ 5,2 trilyon $ 8,7 trilyon $

30 Türkiye'de Inovasyon ve Sivil Toplum

31 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 31 Türkiye ekonomisindeki ikili yapı önemli bir sorundur Kayıtiçindeki modern firmalar ABD deki firmaların %62 si düzeyinde verimli Ölçek ekonomisi, yeni teknoloji, kaliteli üretim Eskiden 1-2 şehirdeyken, son dönemde Anadolu ya yayıldılar, ihracat odaklı çalışıyorlar Kayıtdışındaki geleneksel firmalar ABD deki firmaların %25 i düzeyinde verimli Eski teknoloji, düşük kaliteli üretim, iç piyasaya satış Kayıtdışında faaliyet ortalama %20 maliyet avantajı sağlıyor Kaynak: McKinsey Global Institute

32 Türkiye de PE yatırımları artıyor Kaynak: Garanti Yatırım, TEPAV mülakat ve hesaplamaları

33 Türkiye de PE yatırımları hala Avrupa ülkelerin çok gerisinde Kaynak: EVCA ve TEPAV hesaplamaları

34 PE çeken sektörler çok çeşitli Hizmetler İmalat Havaalanı Hizmetleri Mobil Pazarlama Otomotiv Sanat ve Eğlence Hareketli Resim Gözlük Eğlence Katmanlı İşlemci Bioteknoloji Faktoring Hizmetleri Leasing Seramik Radyo&TV Yayını Ödeme Sistemleri Yemeklik Yağ Üretimi Aracılık Lojistik Gıda İçecek Kargo Taşımacılığı Medya Mobilya ve Halı Fuar ve Kongre Gayrimenkul ve Emlak Elektrikli Cihazlar İnşaat HTM Perakende Ev Gereçleri Kozmetik Perakende Güvenlik Hizmetleri Elektronik Diş Hastanesi Araç Muayene Kağıt ve Paketleme Uçuş Kiralama Sistem Entegrasyonu İlaç Sağlık Tekstil Plastik Ürünler Elektronik Perakende Gezi Araçları Tıbbi Cihazlar Bilişim Teknolojileri Gemi İmalat Mineral Ürünler

35 Ortalama yıllık büyüme oranı ( ) 35 İhracatta sıkıntımız: yıldız sektörümüz yok 25% 20% Elektrikli Aletler Petrol Ürünleri Yükselen Sektörler Metal Ürünleri Yıldız Sektörler 15% 10% 5% Genel makineler Ulaşım Araçları Metal Dışı Mineraller Demir Çelik Meyve-Sebze Tekstil Otomotiv Hazır Giyim 0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% -5% -10% Telekom ve Ses Ekipmanı Not. Balonların hacimleri 2009 ihracatlarını göstermektedir. -15% -20% Zor Durumdaki Sektörler 2009 Pazar payı Geleneksel Sektörler Kaynak: UN COMTRADE, TEPAV hesaplamaları

36 36 Krizden nasıl çıktık? Hızlı toparlandık ama iç taleple Toplam İhracat ve Tüketim, 2001 için 2000Q4=100, 2009 için 2008Q2= ,0 110,0 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50, Consumption Private Sector Investments Exports 2001 Krizi (2000Q4-2003Q2) 120,0 110,0 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50, Consumption Private Sector Investments Exports 2008 Krizi (2008Q1-2010Q3) Kaynak: TÜİK

37 Kriz Öncesine Göre İhracat Düzeyi En hızlı büyüyenler Çin ve onun hammadde tedarikçileri Türkiye üretim düzeyiyle 34 ülke arasında 12. sırada Düşük Büyüme Yüksek İhracat Artışı Hong Kong Brezilya Arjantin Endonezya Peru Çin Yüksek Büyüme Yüksek İhracat Artışı 100 Singapur Japonya Kore G. Afrika Meksika İhracat sıralamasında ise 34 ülke arasında ancak 24. sırada yer alabiliyor A.B.D. İşviçre Hollanda İngiltere Almanya Macaristan Çek C. Rusya Kanada Slovenya Danimarka Fransa Avusturya İsveç İtalya İspanya Malezya İsrail Polonya Türkiye Hindistan 60 Düşük Büyüme Düşük İhracat Artışı Yunanistan Norveç Kriz Öncesine Göre Üretim Düzeyi (2008Ç2 2010Ç3) Yüksek Büyüme Düşük İhracat Artışı

38 38 İhracat artmadığı için cari açık risk oluşturuyor 40,0% 34,9% Cari Açık / (İhracat+Turizm Gelirleri) 34,7% 30,0% 27,2% 30,1% 20,0% 10,0% 0,0% -10,0% -20,0% -30,0% Kaynak: TÜİK

39 Ara.99 Mar.00 Haz.00 Eyl.00 Ara.00 Mar.01 Haz.01 Eyl.01 Ara.01 Mar.02 Haz.02 Eyl.02 Ara.02 Mar.03 Haz.03 Eyl.03 Ara.03 Mar.04 Haz.04 Eyl.04 Ara.04 Mar.05 Haz.05 Eyl.05 Ara.05 Mar.06 Haz.06 Eyl.06 Ara.06 Mar.07 Haz.07 Eyl.07 Ara.07 Mar.08 Haz.08 Eyl.08 Ara.08 Mar.09 Haz.09 Eyl.09 Ara.09 Mar.10 Haz.10 Eyl.10 Hızla artan cari açık kısa vadeli fon akımları ile finanse ediliyor Orta-Uzun Vadeli Fonlar (Doğrudan Yatırım, UV Kredi, Ticari Kredi, Mevduat) Kısa Vadeli Fonlar (Portföy, KV Krediler)

40 Slide 40 Yapısal sorunlarımız devam ediyor 1. Artan cari açık AB pazarlarındaki sıkıntıdan dolayı ihracatımız istenen düzeye çıkamıyor İç tüketimdeki artış ve ithalat talebi ile birlikte cari açığımız hızla artıyor Cari açık kısa vadeli fon akımlarıyla finanse ediliyor Cari Açık Kur Sarmalı 2. Bütçenin kırılgan yapısı Vergi gelirlerinin tabana yayılamaması büyük bir unsuru olmaya devam ediyor Faizler düşmesine rağmen faiz harcamalarının bütçe gelirlerine oranı son dönemde artıyor

41 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 41 Sonuç: Rekabet gücü ve ikinci nesil reformlar Türkiye nin gündemi için kritiktir Ekonomimin kurumsal altyapısı Yargı, vergi, kamu yönetimi Finansmana erişim KOBİ kredileri; kayıtdışılıkla mücadele Girdi maliyetleri Fiziki altyapı (enerji, ulaştırma, haberleşme) Nitelikli işgücü (eğitim reformu) Firmalara stratejik destekler Devlet yardımı, AR-GE (proje bazlı, sektörel değil) Doğrudan yabancı yatırım stratejisi (istihdam yaratan+ yüksek katma değerli) Kümelenmelerin güçlendirilmesi Yerelleşme ve bölgesel kalkınma perspektifi