Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Küresel İşletme Yönetimi Dersi Öğretim Üyesi: İlhan ÇİFTÇİ. Şubat Mart İstanbul

Transkript

1 Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Küresel İşletme Yönetimi Dersi Öğretim Üyesi: İlhan ÇİFTÇİ Şubat Mart İstanbul

2 İçindekiler İşletme Türleri Ulusal Şirket Uluslararası Şirket Çok Uluslu Şirket Küresel Şirket Uluslararası Şirket Olmak & Ulusal Kalmak Firmaların Dışa Açılma Nedenleri Kısıtlar Beklentiler Sonuçlar Değerlendirme 2

3 İşletme Türleri İşletme Kar Amacı Güden Kar Amacı Gütmeyen İşletme Özel Kamu İşletme Anonim Limited Komandit Kolektif 3

4 Kar Amacı Güden İşletme İşletme Kar Amacı Gütmeyen Bağlı bulunduğu ülkesi dışında Özel İşletme Kamu faaliyet gösteren işletmeler: Anonim Limited Komandit Kolektif İşletme Uluslararası Çok Uluslu Ulusal Uluslararası Uluslararası Küresel Çok Uluslu Küresel 4

5 İşletme Tanımları Ulusal İşletme: Kendi ülkesi içerisinde üretim yapan, üretimlerini yine kendi ülkesinin iç pazarında satışa sunan işletmelerdir. Kısaca kurulduğu yerde faaliyet gösteren işletmelerdir. 5

6 İşletme Tanımları Uluslararası İşletme (International Company): Genellikle kendi ülkesi dışında bir veya daha fazla ülkede faaliyet gösteren işletmelerdir. 6

7 İşletme Tanımları Çok Uluslu İşletme (Multinational Company): İki veya daha fazla ülkede, mülkiyeti kısmen veya tamamen kendisine ait olarak üretim ve pazarlama faaliyetleri yürüten, kendisine ait işletme stratejileri olan ve bu stratejileri tüm bağlı kuruluşları veya şubelerinde uygulayan işletmelerdir. 7

8 İşletme Tanımları Çok Uluslu İşletmelerin Özellikleri Birden çok ülkede faaliyette bulunurlar. Ana ülke dışında gerçekleştirilen faaliyet toplam üretimin büyük çoğunluğunu oluşturur. Sermaye yapıları güçlüdür. Yavru şirketler veya ana ülke dışındaki işletmelerin politikaları ana ülke tarafından belirlenir. Farklı ülkelerde faaliyette bulundukları için AR GE maliyetleri yüksektir. Her bir yavru işletme kendi karını maksimize etmeye çalışır. Diğerlerinin karı ile ilgilenmezler. Glokalizasyon önemlidir. Yerel ülkelerin tüketici tercihlerine göre üretim yaparlar. Çok uluslu işletmeler yatay ve dikey bütünleşmeye eğilimlidirler. Çok uluslu sirketlerin kararlarının nesnel temeli ulusal ekonomiler arasındaki farklılıklardır. İdeolojilere takılmazlar. 8

9 İşletme Tanımları Küresel İşletme (Global Company): Faaliyetlerini dünya çapında sürdüren, ileri teknoloji kullanan, global ürün, fiyat vb. politikalar yürüten, dünya vatandaşı yöneticiler tarafından yönetilen işletmelerdir. 9

10 Küresel İş Adamları Carlos Slim 69 milyar $ Telmex Phillip Morris Bill Gates 61 milyar $ Microsoft Warren Buffett 44 milyar $ Berkshire Hathaway 10

11 Çok Uluslu vs Küresel Sınırları kesin olarak çizmek mümkün olmamakla birlikte çok uluslu şirket le küresel şirketlerin benzer ve farklı özellikleri; Kategori Çok Uluslu Küresel Maliyet En ucuz maliyet En ucuz maliyet Ürün Tipi Standart & Yerel Standart Pazar Bölgesel Küresel Küresel olmaya çalışan Yönetim Şekli Merkezi Küresel Organizasyon Yapısı Bölgesel Matrix ya da Hibrid Yönetici Merkez'den atanan Dünya vatandaşı Faaliyet Türü Üretim Hizmet Üretim Sahası Belirli bir bölgeye yoğunlaşmış Küresel Ar - Ge Harcamaları Yüksek Yüksek 11

12 Küresel & Yerel Hangisi? Kahve Dünyası TR de kurulmuş ancak Londra da şube açmıştır. Simit Sarayı dünyada birçok ülkede faaliyet göstermektedir. TR de birçok şirket İngilizce Web Sitesine sahiptir. Starbucks 2009 yılı itibariyle Hindistan da faaliyet göstermiyor. Bahçeşehir Üniversitesi Almanya dan sonra İngiltere de de öğretim vermeye devam ediyor. 12

13 Küresel & Yerel Hangisi? Kahve Dünyası 13

14 Küresel & Yerel Hangisi? Kahve Dünyası 14

15 Küresel & Yerel Hangisi? Simit Sarayı 15

16 16

17 Küresel & Yerel Hangisi? Bahçeşehir Üniversitesi 17

18 İstatistik İyidir, Merak Giderir 2011 yılında Fortune 500 de yer alan şirketlerin kaç tanesi ABD kökenlidir? 2005 yılında Fortune 500 de yer alan şirketlerin gelirleri ülkelere göre sıralandığında Çin menşeli şirketlerin payı kaç olur? 2005 yılında Fortune 500 de yer alan şirketlerin şehir bazında dağılımı yapılırsa Toronto nun kaç şirketi bu sıralamada yer alır? 18

19 United States Japan China France Germany Britain Switzerland South Korea Netherlands Canada Italy Spain Australia India Küresel İşletmelerin Dağılımı ve 2011 Yıllarında Fortune 500'de Yer Alan Şirketlerin Ülkelere Göre Dağılımı

20 United States Japan China France Germany Britain Switzerland South Korea Netherlands Canada Italy Spain Australia India Küresel İşletmelerin Dağılımı Fortune 500'de Yer Alan Ülkelerin Şirket Sayılarındaki Değişim

21 U.S. Japan Almanya France Britain Netherlands China Switzerland Italy Britain/Netherlands South Korea Küresel İşletmelerin Dağılımı 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 37% Fortıne 500 Şirketlerinin Toplam Gelirinin Ülkelere Göre Dağılımı % 9% 9% 8% 3% 3% 2% 2% 2% 2% 21

22 Dünya İhracatı Ülke Payı & En Büyük Şirketler Ülke Sıralaması Sıra Dünya İhracatında Yer Alan İlk 7 Ülke Küresel İşletmelerin En Fazla Olduğu İlk 7 Ülke 1 Çin Amerika 2 Amerika Japonya 3 Almanya Almanya 4 Japonya Fransa 5 Hollanda İngiltere 6 Fransa Hollanda 7 Kore Çin 22

23 Tokyo Paris London New York Beijing Osaka Seoul Atlanta Münih Toronto Zurich Houston Küresel İşletmelerin Dağılımı Fortune 500'deki Şirketlerin Şehirlere Göre Dağılımı

24 Dünyadaki İlk 50 Şirketin Dağılımı 24

25 Değerlendirme / Tartışma Tartışma Verisi Türkiye de Telekomünikasyon sektöründe faaliyet gösteren bazı şirketler şunlardır: Turkcell Borusan Telekom Vodafone Nortel Netaş Değerlendirme Bu şirketlerin Ulusal, Uluslararası, Çok Uluslu ve Küresel İşletme tanımlarından hangi gruba girdiğini grup çalışması yaparak değerlendiriniz. Süre: 10 dk. 25

26 Değerlendirme / Tartışma Turkcell 26

27 27

28 28

29 Turkcell Yurtdışı İştirakler 29

30 Turkcell Yurtiçi İştirakler 30

31 TeliaSonera İşveç menşeylidir. TeliaSonera Avrupa nın 5. büyük Telekom Operatörüdür. TeliaSonera, dünya çapında en çok aboneye sahip 3. operatördür. (1. operatör Vodafone, 2. operatör Orange) TeliaSonera 2012 Fortune 500 listesinde yer almamaktadır. 31

32 YK Yapısı - Turkcell Yönetim Kurulunun Yapısı YK Başkanı Colin J. Williams Bağımsız YK Üye Gülsün Nazlı Karamehmet Williams Çukurova Holding A.Ş. YK Üye Karin Eliasson Alfa Telekom YK Üye Oleg Malis Alfa Telekom YK Üye Mehmet Bülent Ergin Çukurova Holding A.Ş. YK Üye Tero Erkki Kivisaari Telia Sonera YK Üye Alexey Khudyakov Telia Sonera Genel Müdür Süreyya Ciliv Turkcell Holding in hisseleri Çukurova, Sonera ve Alfa şirketlerine aittir. 36% 14% 13% 37% Alfa Telekom Turkey Limited Sonera Holding B.V. Çukurova Grup Şirketleri HALKA AÇIK 32

33 Turkcell Yönetiminde Hakim Güç

34 Turkcell Değerlendirme Dünyada 9 farklı ülkede faaliyet göstermektedir. Küresel Çok uluslu Yönetim kurulunda farklı ülkeden insanlar yer almaktadır. Küresel Türkiye ve Amerikan borsalarında hisseleri işlem görmektedir. - Küresel Ortaklık yapısı Türkiye, İsveç ve Rusya Çok uluslu Küresel Türkiye pazarında Vodafone ve Türk Telekom ile mücadele etmektedir. Ulusal Gelirlerinin büyük çoğunluğunu Türkiye pazarından elde etmektedir. Ulusal Yönetimde hakim güç Williams ın Yönetim Kurulu Başkanı olmasına bağlı olarak Türkiye dir. Çok uluslu 34

35 Değerlendirme / Tartışma Netaş 35

36 Netaş - Kuzey Amerika'nın en büyük telekomünikasyon ekipmanı şirketi Nortel Networks Corp. Şirketi ile ortak Türkiye pazarında yer alıyordu. 36

37 Nortel Networks Corp. 14 Ocak 2009 tarihinde iflas başvurusunda bulundu. Nortel in batışı Netaş için yeni bir ortaklık anlamına geliyordu. 37

38 OEP RHEA Turkey Tech. B.V. nin - One Equity Partners (OEP) ve Rhea Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş nin ortaklaşa sahip olduğu bir şirket olduğu belirtildi. 38

39 2001 yılında kurulan OEP, JPMorgan Chase & Co (NYSE: JPM) nun 8 Milyar Dolar tutarındaki direkt özel sermaye girişim alanında yaptığı yatırım ve taahhütlerini yönetmektedir. OEP, gelecek vaat eden iş alanlarına özel sermaye yatırımı yapmaktadır. OEP nin yatırım profesyonelleri New York, Chicago, Menlo Park, Frankfurt ve Hong Kong da bulunan ofisleri ile Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya çapında görev yapmaktadırlar. Rhea Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş., hisseleri İMKB de işlem gören (IS.VKFRS) SPK mevzuatına tabi bir girişim sermayesi yatırım şirketidir. Yerel ve bölgesel olarak hızla büyüyen bir lider olan Rhea Girişim, teknoloji, sağlık, iş hizmetleri (enerji, atık yönetimi, lojistik ve temiz teknoloji) alanlarında girişimlere yatırım yapmaktadır. 39

40 Ortaklık Yapısı Sermaye Yapısı 40

41 Yönetim Kurulu Başkan David Arthur Walsh OEP Başkan Yrd. M.Cumhur Özdemir TSKGV Bağımsız Üye Alpaslan Korkmaz Bağımsız Üye Ali Z. Tigrel Üye Charles Daniel Vogt Genband Üye Joseph Patrick Huffsmith OEP Üye Memet Yazıcı Rhea Netaş Kanada menşeli Genband firmasına ihracat yapmaktadır. Netaş ın Kazakistan ın Almatı kentinde bir şirketi bulunmaktadır. Yönetim Kurulu üyelerinin 2 tanesi OEP şirketine aittir. Sermayede yüksek tutara sahip şirketin temsil gücü de fazladır. Netaş ın ortağı olduğu Probil şirketinin Microsoft ve Cisco ile Lisans Antlaşması bulunmaktadır. 41

42 Netaş Değerlendirme Dünyada farklı bir coğrafyada üretim yapmamakta ancak ülkeye ihracat yapmaktadır. Uluslararası Yönetim kurulunda farklı ülkeden insanlar yer almaktadır. Küresel Türkiye borsasında hisseleri işlem görmektedir. - Ulusal Ortaklık yapısı Türkiye, Hollanda Çok uluslu Türkiye pazarında Vodafone ve Türk Telekom ile mücadele etmektedir. Ulusal Gelirlerinin büyük çoğunluğunu Türkiye pazarından elde etmektedir. (% 15 yurt dışı) Ulusal Yönetimde hakim güç OEP&RHEA ortaklığıdır. Çok uluslu 42

43 Değerlendirme / Tartışma Vodafone 43

44 Vodafone, İngilitere'de kurulan ilk GSM operatörü olarak 1 Ocak 1985 tarihinde İngiltere'nin ilk mobil görüşmesini yapmıştır. Şebekenin adı, cep telefonları üzerinden ses ve veri servislerinin sunulmasını simgelemek amacıyla Vodafone olarak seçilmiştir. İştirakleri, ortakları ve yatırımlarıyla Avrupa Kıtası'nda, Amerika Birleşik Devletleri'nde ve Uzak Doğu'da önemli bir konuma sahip olan Vodafone Grup, dünyanın en büyük mobil iletişim şirketidir. Vodafone Grup, ses ve veri iletimi de dahil olmak üzere, 5 kıtada geniş bir yelpazeye sahip mobil telekomünikasyon hizmetleri sunmaktadır. Vodafone, sahip olduğu küresel tecrübelerini kullanarak mobil iletişim dünyasındaki en yeni hizmet ve teknolojileri Türkiye'deki abonelerinin hizmetine sunmaktadır. 44

45 GSM (Küresel Mobil İletişim) sektöründe hizmet sunmak amacıyla 1994 yılında faaliyete geçen Telsim, 24 Mayıs 2006 tarihinde Vodafone Telekomünikasyon A.Ş. ticari unvanıyla Vodafone Grubu bünyesine dahil olmuştur. 5 kıtada 30 ülkede faaliyet gösteren ve gelirler bakımından dünyanın en büyük uluslararası mobil iletişim şirketlerinden biri olan Vodafone Grubu nun bünyesinde yer alan Vodafone Türkiye, 30 Haziran 2012 itibarıyla hizmet sunduğu 18.4 milyon abonesiyle Türkiye nin 2. büyük mobil iletişim şirketidir. Türkiye nin ikinci en büyük uluslararası doğrudan yatırımı olan Vodafone Türkiye nin 2006 yılından bu yana satın alma dâhil toplam yatırımları 11 milyar TL yi geçmiştir. 45

46 Değerlendirme / Tartışma Borusan Telekom 46

47 Borusan Telekom 2000 yılında kurulmuştur. Çalışan sayısı 150 kişidir. Borusan Telekom Borusan Holding in iştirakidir yılı verilerine göre Borusan Telekom un aktif büyüklüğü 18 milyon, cirosu 70 milyon Amerikan Dolarıdır. Şirket, 1 milyar dakikaya yakın ses trafiğini yönetmektedir. Fiber yatırımları 250 kilometredir. Borusan Telekom Türkiye de ilk 500 şirketin % 38 ine hizmet vermektedir. 47

48 4 Nisan 2010 tarihinde Rekabet Kurulunun onayı ile Borusan Telekom, Vodafone bünyesine katılmıştır. Satınalmadaki amaç, Vodafone un kurumsal müşteri segmentinde Turkcell ve Türk Telekom ile yarışa devam edebilmesini sağlamaktır. Serpil Timuray Vodafone Genel Müdürü nün Satınalma ile ilgili Açıklaması: «Birleşme Kurumsal müşterilerimize ses ve veriyi kapsayan tüm iletişim ihtiyaçlarını mobil ve sabit iletişim teknolojileri ile birlikte karşılayan 'tek çözüm ortağı' olma stratejimize uyumlu bir adımdır." 48

49 Sonuçlar: Vodafone küresel bir işletmedir. Turkcell çok uluslu bir işletmedir. Borusan Telekom 2010 yılından itibaren küresel bir işletmedir. Netaş uluslararası bir işletmedir. 49

50 İçindekiler İşletme Türleri Ulusal Şirket Uluslararası Şirket Çok Uluslu Şirket Küresel Şirket Uluslararası Şirket Olmak & Ulusal Kalmak Firmaların Dışa Açılma Nedenleri Kısıtlar Beklentiler Sonuçlar Değerlendirme 50

51 Günün Sorusu Neden Şirketler Yerel Kalmayı tercih ediyor? 51

52 Ulusal Kalmak? Sermaye birikiminin rekabet açısından yetersizliği, Yatırım yapılacak ülkenin uyguladığı tarife ve kotaların yüksek olması, Sermayedarların risk iştahının düşük olması, Sermayedarların fazla ihtiyatlı davranmaları, Ulusal kalmanın avantajlarından yararlanma; Bazı Üretim Faktörlerinin Daha Az Gereksinimi Daha az emeğe ihtiyaç duymak, Daha az sermaye ile üretim yapabilmek, Yönetimsel becerisizlik v.b. Diğer nedenler 52

53 Günün Sorusu Neden Şirketler Yerel Piyasalarıyla yetinmiyor? 53

54 Firmaların Dışa Açılma Nedenleri İç Pazarın Sıkıntıları Ürünün Başabaş Noktasına Erişmesi Ekonomik Kriz Maliyet ve Fiyat Artışı Dış Pazarın Cazibesi Yeni Pazarlar Bulma İsteği Ölçek Ekonomisi Üretim Faktörlerinin Göreceli Ucuz Olması Teşvik ve Vergi Avantajı 54

55 Firmaların Dışa Açılma Nedenleri (Teorik Çerçeve) Buckley uluslararası işletmeciliğin ve uluslararası yatırımcıların bir vakum içerisinde hareket etmediğini, ve uluslararası yatırımların sadece ekonomik nedenlerle açıklanmasının mümkün olamayacağını sosyal ve politik nedenlerin de önemli olduğunu vurgulamıştır. Doğru mu, Yanlış mı? 55

56 Firmaların Yatırım Nedenleri (Teorik Çerçeve Market Imperfections) Kindleberger, piyasanın mükemmel olmaması firmaların dışa açılmaları için yeterli bir sebeptir. Piyasanın mükemmel olmamasını Kindleberger 4 madde ile açıklar: Mal piyasasının mükemmel olmaması, Faktör piyasasının mükemmel olmaması, Ölçek ekonomisinin olması, Devletin kesinti yapması. 56

57 Firmaların Yatırım Nedenleri (Teorik Çerçeve Transaction Cost Theory) Ronald Coase 1937 «The Nature of the Firm» Piyasların oluşmasının nedeni transaction costların varlığıdır. Çünkü firmalar olmadan kişilerin ya da toplumların ihtiyaçlarını karşılaması zordur. O halde firmaların varlık sebebi de Transaction Costların var olmasıdır. Transaction Costs are 57

58 Firmaların Yatırım Nedenleri (Teorik Çerçeve Transaction Cost Theory) «Transaction Costs are ; all costs of the any product except its price» Firm Related Size of the parent firm MNE experience of the parent firm R&D Intensity of parent firm Degree of Product Diversity Foreign Market Experience Size of the investmet Country Related Size of the host country Market Develeopmeny level of host country market 58

59 o Dunning Firmaların Yatırım Nedenleri (Teorik Çerçeve OLI Approach) Eclectic Paradigma (OLI Yaklaşımı) Ownership Advantages (Girişimci avantajı) Locational Advantages (Yer avantajı) Internalization Advantages (Uluslararası avantajlar) 59

60 Firmaların Yatırım Nedenleri (Teorik Çerçeve OLI Approach) Ownership Advantages Asset Advantage Transaction Cost Minimizing Advantages Intangibles Value Added Advantages Trade Marks Firms Size Economies of Scale Economies of Scope Ability to differantiate its products and services 60

61 Firmaların Yatırım Nedenleri (Teorik Çerçeve OLI Approach) Locational Advantages Country Spesific Advantages Labor Proximity to Other Markets Investment Risk in Host Country The level of competition in the Host Market Environmental Factors Political Economical Legal Internalization Theory: Market imperfections ın sebebi transaction cost ların yüksek olmasından kaynaklanır. Bu da firmaların uluslararası yatırım kararlarının sebebidir. Infrastructure 61

62 Firmaların Yatırım Nedenleri (Teorik Çerçeve OLI Approach) 62

63 Firmaların Dışa Açılma Nedenlerini Kısıtlayan Faktörler Ülke Riski Ekonomik Görünüm Para Biriminin Konvertibilitesi Savaş, Terör ve Diğer Tehditlere Karşı Durumu Yatırımların millileştirilmesi Yerel firmalara hükümet tarafından verilen teşvikler Haberleşme ve iletişimde yaşanan güçlük Yasal sistemlerin ve hukuki mevzuatın farklılığı Sosyo Ekonomik Riskler Kültür İnanış 63

64 Firmaların Dışa Açılma Sonuçları Olumlu Görünüm Olumsuz Görünüm Pazar büyüklüğünün artması Yüksek fiyattan veya maliyetinin üzerinde satış imkanı elde etme Yönetim yapısının gelişmesi Yerel firmalarla rekabettin reklam vb. maliyetleri arttırması Beklenen talep ile tüketici tercihlerinin örtüşmemesi Ekonomik sıkıntılar nedeniyle tüketimin yavaşlaması Mevzuat değişikliği nedeniyle cazibenin kaybolması 64

65 Yatırımı Çeken Ülke Açısından Beklentiler ve Riskler Olumlu Görünüm Yeni iş kollarının oluşması nedeniyle istihdam artışı Ülkeye döviz girmesi nedeniyle yatırımın ödemeler dengesine katkı sağlaması sermaye transferi Teknolojik gelişme sağlanması teknoloji transferi Yeni ürünlerle karşılaşılması Yeni yönetim anlayışı yönetim transferi Dünyadaki gelişmelere karşı kayıtsız olmama Olumsuz Görünüm Sermaye yoğun bir yatırım nedeniyle istihdama katkısının sınırlı olması Şirket karının ana ülke sınırlarına transferi nedeniyle döviz girdisinin sınırlı olması Yönetici transferlerinin ülke şartlarına ayak uyduramaması veya yönetimde anlaşmazlıklar nedeniyle oluşan belirsizlik 65

66 Yatırımın Değerlendirilmesi Objektif Subjektif Return on Equity Return on Investment Return on Assets Return on Sales Survey Focus Grup Indepth Interview Firmalar bir ülkeden çıkma ya da o ülkede daha çok yatırım yapma kararını verirken daha çok objektif kriterlere göre değerlendirme yapar. 66

67 Günün Sonu Ulusal Kalmak Global Olmak? 67

68 68