İNTERNET YÖNETİŞİMİ VE İÇERİK DÜZENLEMELERİ

Transkript

1 İNTERNET YÖNETİŞİMİ VE İÇERİK DÜZENLEMELERİ Sezen Yeşil Telekomünikasyon Kurumu Bilgi Teknolojileri Dairesi Doç. Dr. Mustafa Alkan Telekomünikasyon Kurumu Kurum Başkan Yardımcısı ÖZET İnternet iletişim ve bilgi paylaşımında sağlamış olduğu geniş olanaklarla Bilgi Toplumunun vazgeçilmez bir ögesi haline gelmiş ve artan önemi doğrultusunda internetin nasıl yönetileceği konusu tüm paydaşlar tarafından tartışılmaya başlanmıştır. Katılımcılık, şeffaflık gibi ilkeler vurgulanarak internet yönetişimi kavramı altında ele alınan internete iliskin konuların yönetimi, teknolojinin yanısıra hukuk, ekonomi, kültür gibi çok farklı alanları da içermektedir. Bu makelede yönetişim kavramı açıklanarak internet yönetişiminin farklı boyutları ele alınmış, internet yönetişimi konuları arasında en tartışmalı hususlardan olan içerik düzenlemeleri üzerinde durulmuş ve Türkiye de internet içeriği düzenlemeleri hakkında bilgi verilmiştir. Anahtar Kelimeler: internet yönetişimi, içerik düzenlemeleri ABSTRACT Internet has become an essential element of the Information Society through enabling wide opportunities in communication and information sharing. In line with its increasing importance, the way how internet should be managed has started to be argued by all stakeholders. The management of issues related to internet, under the concept of internet governance emphasizing principles of participation and transparency, involves not only technological fields but also others such as law, economical and cultural fields. In this article, the term of governance and different aspects of internet governance are explained, content regulation issues which are among the most controversial internet governance issues are discussed and then information on internet content regulation in Turkey is given. 1. GİRİŞ İnternet olgusu günümüzde insanlık hayatını etkileyen en önemli olgulardan biri haline gelmiştir. Uzun yıllar bütün dünyaca bir özgürlük platformu olarak değerlendirilen bu olgu bu yönüyle düzenleme konsepti dışında tutulmaya çalışılmış ve bu yönde bir konsensüz oluşmuştur. Ancak gelinen nokta itibariyle başta içerik olmak üzere toplumların ve fertlerin hayatı önemli ölçüde etkiler hale gelmesiyle, internet düzenlemeleride ülkelerin önemli gündem maddelerinden biri haline gelmiştir. Yıllar önce araştırma, eğitim ve savunma amaçlı bir proje olarak geliştirilen internet günümüzde bilim, sanat, edebiyat, politika, eğlence ve ticaret dahil insanlığı her alanda ilgilendiren ve hayatımızın her alanında kullanılmaya başlanan ve insanoğlunun ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Bilgi Toplumunun ve Bilgi Çağının da en önemli iletişim aracı olmuştur. [1]. İnternet yönetişimi konusu 1990 ların sonundan itibaren DNS (Domain Name System-Alan Adı Sistemi) in yönetimi konusu ile başlamış, ancak sadece bu konu ile sınırlı kalmamıştır. İnternet yönetişimi teknolojik, ekonomik, soyso-kültürel, politika gibi farklı alanları da içerecek şekilde, dünyadaki tüm ülkelerin başta Birleşmiş Millet- 128

2 ler çerçevesinde konuya daha fazla dahil olması ile şekillenmeye devam etmektedir [2]. İnternet yönetişimi konuları arasındaki içerik düzenlemeleri hususu en fazla tartışmalı alanlardan birisidir. Merkezi bir denetleme mekanizmasının bulunmadığı internetin kötü amaçlar için kullanılması bazı problemlere yol açmakta ve içeriğin düzenlenmesi konusu ülkelerin gündemine gelmektedir. İfade ve iletişim özgürlüğü gibi insan hakları perspektifinden ele alınan içerik düzenlemeleri konusunda hassas bir denge söz konusudur. Bu çalışmada, internet yönetişimi çerçevesinde içerik düzenlemeleri konusu irdelenmiş ve Türkiye de son dönemde gündemi meşgul eden konuyla ilgili düzenlemelere yer verilmiştir. 2. İNTERNET YÖNETİŞİMİ Yönetişim kavramı, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) tarafından bir ülkenin ekonomik ve sosyal kaynaklarının yönetiminde sahip olunan güç ve yetkilerin kullanımı olarak tanımlanmıştır. İyi yönetişim (good governance) kavramı ise literatürde 1990 lı yıllardan bu yana geniş bir şekilde tartışılmaktadır. Söz konusu kavram, özellikle Birleşmiş Milletler (BM), Dünya Bankası ve OECD gibi kuruluşlar tarafından yayınlanan raporlarda yaygın olarak kullanılmıştır. Ancak kavram konusunda herkesin üzerinde uzlaştığı standart bir tanım bulunmamaktadır. Canaktan a göre iyi yönetişim; devlet yönetiminde temsil, katılım ve denetimin, etkin bir sivil toplumun, hukukun üstünlüğünün, yerinden yönetimin, yönetimde açıklık ve hesap verme sorumluluğunun, kalite ve ahlakın, kurallar ve sınırlamaların, rekabet ve piyasa ekonomisi ile uyumlu alternatif hizmet sunum yöntemlerinin ve dünyada gerçekleşen dijital devrime (yeni temel teknolojilerdeki gelişmelere) uyumun mevcut olduğu bir siyasal ve ekonomik düzeni ifade etmektedir. İyi yönetişim kavramının içerisinde diyalog ve uzlaşma yer almaktadır [3]. İyi yönetişim kavramı Dünya Bankası tarafından daha fazla şeffaflık, yolsuzlukların azaltılması ve idarenin etkinliğinin arttırılması yoluyla ülkelerdeki reform sürecini teşvik etmek için kullanılmış, bu çerçevede yönetişim sözcüğü doğrudan temel devlet işlevleri ile ilişkilendirilmiştir. Dünya Bilgi Toplumu Zirvesi 1 (World Summit on Information Society-WSIS) nde birçok ülke, özellikle de gelişmekte olan ülkeler tarafından yönetişim kavramı sadece devlet yönetimi ile ilişkilendirilmiştir. Bunun sonucunda da, internet yönetişimi konularının hükümetler arası seviyede ele alınması, diğer aktörlerin ise kısıtlı bir katılımının olması gerektiğine inanılmıştır. WGIG (Working Group on Internet Governance Birleşmiş Milletler İnternet Yönetişimi Çalışma Grubu), internet yönetişimini, devletler, özel sektör ve sivil toplum tarafından, ilgili roller doğrultusunda, internetin kullanımını ve evrimini şekillendiren paylaşılmış ilkelerin, normların, kuralların, karar verme süreçlerinin ve programların geliştirilmesi ve uygulanması olarak tanımlamıştır. Bu tanım, devletlerin, özel sektörün ve sivil toplumun katılımcılığını vurgulayan bir tanımdır. Ayrıca WGIG tarafından, internet yönetişiminin, ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers - Internet Tahsisli Adlar ve Sayılar Kurumu) tarafından yönetilmekte olan internet alan adları ve adresleri gibi konulardan başka, güvenlik, gelişim, internet kullanımı gibi diğer konuları da içerdiği vurgulanmıştır [4]. İnternet yönetişimi kavramının farklı taraflarca farklı şekillerde algılanması farklı politik yaklaşımları ve beklentileri tetiklemektedir. Örneğin, telekomünikasyon uzmanları internet yönetişimini teknik altyapının gelişmesi açısından ele alırken, bilgisayar uzmanları XML veya Java gibi çeşitli standartların ve uygulamaların geliştirilmesi üzerine yoğunlaşmakta, insan hakları 1 WSIS, Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) nin öncülüğünde ve BM nin himayesinde ilki 2003 yılında Cenevre de ve ikincisi 2005 yılında Tunus ta olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Zirve kapsamında, insanlığın ortak malı konumundaki İnternet in yönetiminin nasıl olacağı hususu en çok tartışılan konulardan birisi olmuştur. 129

3 aktivistleri ifade özgürlüğü, avukatlar anlaşmazlık çözümleri, politikacılar güvenlik, çocukların korunması ve diplomatlar ise ulusal çıkarların korunması gibi konular açısından internet yönetişimi ile ilgilenmektedirler. İnternet yönetişimi konusunda, dar ve geniş açı olmak üzere iki yaklaşım vardır. Dar açıya göre, internet yönetişimi konuları sadece DNS (Domain Name System -Alan Adı Sistemi), IP numaraları ve kök sunucular gibi internet altyapısı üzerine ve ICANN in bu alandaki ana aktör olarak durumuna odaklıdır. Geniş açıya göre ise, internet yönetişimi müzakereleri altyapı konuları ile sınırlı olmamalı, hukuksal, ekonomik, sosyokültürel hususlar ve gelişmeye ilişkin konularla da ilgilenmelidir. Geniş bakış açısı WSIS Deklerasyonu ile de dolaylı şekilde desteklenmiştir. Ayrıca internet yönetişimine geniş açı ile yaklaşım, ilgili akademik ve politik tartışmalarda da ağırlık kazanan yaklaşımdır [2]. İnternet yönetişimi politikalarına ilişkin olarak ele alınması gereken konuları WGIG, dört ana başlık altında toplanmıştır [5]: 1) İnternet Altyapısı ve Kritik Kaynakların Yönetimi: Telekomünikasyon altyapısı, genişbant erişim, teknik standartlar, alan adlarının, IP adreslerinin, kök sunucuların yönetimi gibi konular bu başlık altındadır. 2) İnternet Kullanımına İlişkin Hususlar: Spam, siber güvenlik, siber suçlar, şebeke güvenliği, bilgi sistemlerinin güvenliği, kritik altyapının korunması, sınırlar arası koordinasyon gibi konular bu başlık altındadır. 3) İnternetten Daha Geniş Etki Alanlarına Sahip Hususlar: Rekabet politikaları, özelleştirmeler, fikri mülkiyet hakları, e-devlet, e-ticaret, elektronik kimlik doğrulama, kanunsuz içerik, tüketicilerin korunması, bilginin özgürce akması, kişisel verilerin korunması gibi konular bu başlık altındadır. 4) Gelişim Boyutu İle İlgili Hususlar: evrensel hizmet, ulusal altyapıların geliştirilmesi, kiralık hatların maliyetleri, eğitim, insan kaynağı niteliğinin geliştirilmesi, kültürel çeşitlilik gibi konular bu başlık altındadır. İlki 2006 yılında Yunanistan da gerçekleştirilen İnternet Yönetişimi Forumu 2 (Internet Governance Forum IGF) nda ise yönetişim konuları dört ana başlık altında ele alınmıştır [6]: 1)Açıklık: İfade özgürlüğü, bilgi ve düşüncenin serbest dolaşımı konuları 2)Güvenlik: Güven için işbirliği sağlanması, spam, virüs ve oltacılıktan korunma yolları 3)Çeşitlilik: Çok dillilik ve yerel içerik konuları 4)Erişim: Uyumlu çalışabilirlik, altyapıya erişebilirlik, sayısal uçurum, maliyetler ve açık standartlar Bir diğer yaklaşıma göre internet yönetişimi konularının aşağıdaki şekilde beş ana başlık altında sınıflandırılması öngörülmektedir [2]: 1) Altyapı ve Standardizasyon Boyutu Bu başlık altındaki konular İnternetin çalışması ile ilgili temel ve çoğunlukla da teknik hususları kapsamaktadır. İnternet trafiğinin aktığı telekomünikasyon altyapısı, TCP/IP, DNS, SSL gibi teknik standart ve hizmetler, HTML, XML gibi içerik ve uygulama standartları ile İnternet altyapısının güvenli ve istikrarlı bir şekilde çalışmasını sağlamakla ilgili hususlar (spam, şifreleme vb) bu kategori altındadır. Telekomünikasyon katmanları internet trafiğini taşıdığı için, telekomünikasyon ile ilgili herhangi bir düzenleme kaçınılmaz olarak İnterneti de etkilemektedir. İnternet ilk başta kapalı bir ağ olarak tasarlandığı için güvenlik konusu dikkate alınmamıştır. Bu nedenle günümüzde güvenlik konusu internet yönetişimi konuları arasında üst sıralarda yer almaktadır. DNS ile ilgili sorunlar ise yeni jenerik alan adlarının yaratılması, ülke kodlarının yönetimini kimin üstleneceği, 2 Bilgi Toplumu İçin Tunus Gündemi doğrultusunda BM Genel Sekreteri, ilgili tüm tarafların tam ve aktif katılımını sağlayacak açık ve kapsayıcı yeni bir forum (İnternet Yönetişimi Forumu) oluşturmak ile görevlendirilmiştir. 130

4 internet altyapısının çok dilliliği desteklemek konusundaki esiklikleri gibi hususlardır. Diğer bir internet yönetişimi konusu, kök sunucuların yönetiminin ABD devletinin kontrolü altında olmasıdır. Dolayısıyla DNS de ABD nin tek taraflı değişiklik yapması olasıdır ve bu durum birçok ülke için bir sorun olarak görülmektedir. Birçok devlet, kök sunucularının yönetimindeki politik kararların uluslararası bir yapı üzerinden alınmasını istemektedirler. Spam, genel olarak istenmeyen e-posta olarak tanımlanmakta, internet kullanıcıları tarafından rahatsız edici olarak nitelendirmekte ve önemli ölçüde ekonomik kayba neden olmaktadır. Spam ile mücadelede teknik yöntemler sınırlı bir etki gücüne sahiptirler ve yasal önlemler ile de desteklenmeleri gerekir. ABD de, AB ülkelerinde ve bir çok diğer ülkede anti spam kanunları yürürlüktedir. Ancak, bu yasal araçlar ülkeler arası spamı engellemede başarısız olmaktadır. Bu nedenle uluslararası bir anlaşma ile sağlanan küresel bir çözüme ihtiyaç duyulmaktadır. 2) Hukuksal Boyut İnternet yönetişimi ile ilgili konuların hemen hemen hepsinin hukuku ilgilendiren bir bölümü bulunmaktadır, ancak hukuk internetteki hızlı gelişmelere cevap vermekte geç kalmaktadır. İnternet ile ilgili konulara hukuksal çözümler geliştirilirken savunulan olan iki farklı yaklaşım bulunmaktadır: a) İnternetin telefon gibi eski telekomünikasyon teknolojilerinden farklı olmadığını, dolayısıyla mevcut olan kanunların internete de uygulanabileceğini savunan yaklaşım, b) İnternetin yeni sosyal ilişkiler getirdiğini, internet sayesinde sınırlar arasında yapılan iletişimin hızı ve hacmi nedeniyle mevcut kanunların uygulanmasının mümkün olmadığını, dolayısıyla tamamen yeni siber kanunların geliştirilmesi gerektiğini savunan yaklaşım. Her iki yaklaşımın geçerli yönleri olsa da, birinci yaklaşım daha fazla kabul görmektedir. Mevcut kanunların çoğu internete de uygulanabilir ancak, markaların korunması gibi bazı konularda mevcut kanunlarda güncelleme yapılması gerekirken, spam ile mücadele gibi bazı durumlar için tamamen yeni oluşturulmış yasalar gerekmektedir. 3) Ekonomik Boyut E-ticaretin gelişimini hızlandırmak için, internet güvenliği sağlanmalı, genişbant erişim ve hizmet kalitesi sağlanmalı, yasalar tüketicileri korumalı, kişisel verilerin korunması sağlanmalı ve elektronik paranın kullanımı için düzenlemeler yapılmalıdır. 4) Gelişim Boyutu Hemen hemen her internet yönetişimi konusunun gelişime ilişkin bir yönü bulunmaktadır. Örneğin, sayısal uçurumun 3 azaltılması için telekomünikasyon altyapısının yeterli olması gerekmektedir. Yeterli bant genişliğine ve spam ile mücadele için yeterli kapasiteye sahip olmayan gelişmekte olan ülkelerde spam daha da büyük sorunlara neden olmaktadır. WSIS Cenevre Deklerasyonu ve Eylem Planında da bu hususa vurgu yapılmıştır. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler, gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler arasındaki uçurumu daha da arttırmaktadır. 5) Sosyo Kültürel Boyut İnternet insanlar arasındaki iletişimi kolaylaştırarak ve yaratıcılığı teşvik ederek sosyal açıdan yeni açılımlar sağlamıştır. İnternet yönetişimindeki bu sosyo kültürel boyut, çok dillilik ve içerik politikaları gibi en fazla tartışmalı konuları içermektedir [2]. 3. İÇERİK DÜZENLEMELERİ Düzenleme en geniş anlamıyla devletin kontrol aracıdır. Ulusoy a göre düzenleme, belli bir faaliyete ilişkin olarak oyunun kurallarının belir- 3 Sayısal uçurum kavramı; toplumun belli kesimlerinin bilgi ve iletişim teknolojilerine erişimi ile söz konusu erişim için ihtiyaç duyulan becerilerin adil olarak dağıtılamaması sonucu ortaya çıkan sosyal adaletsizliği tanımlamaktadır. 131

5 lenmesini ve bu kurallara riayetin sağlanmasını, yani denetim fonksiyonunu içermektedir. Telekomünikasyon ve yayıncılık sektörlerindeki geleneksel düzenleme yaklaşımları internet için geçerli ve doğrudan uygulanabilir olamamaktadır. Telekomünikasyon düzenlemeleri büyük ölçüde pazarın liberalleşmesi nedeniyle tekelden rekabete geçiş sürecinde yapılırken, yayıncılık düzenlemelerini etkileyen başlıca faktörler sektörün sosyal ve kültürel etkileri olmuştur. Yayıncılığın doğuşundan bu yana devletler yayıncılığın kitleleri etkileme gücünün farkında olmuş ve yayıncılığı kontrol etmeye çalışmışlardır. Teknolojik gelişmeler nedeniyle bazı değişiklikler olsa da, yayıncılığın düzenlenmesi için halen gerekçe sağlayan faktörler, sosyal etki gücü ve kıt kaynak olan spektrum kullanımıdır [7]. İnternetin düzenlenmesi ise telefon, radyo veya televizyonun düzenlenmesinden farklıdır [8]. Telekomünikasyon sektöründe idare merkezi bir yapı üzerinden ve sınırları belli alanlarda yürütülürken, internette yönetim farklı taraflar arasında sorumlulukların dağıtılması ile ve sınırları olmayan küresel bir yapı üzerinden yürütülmektedir [9]. İnternet kıt kaynak olmadığından, devletin izni gerekmeksizin kişiler istediği gibi internete bağlanabilmektedir [8]. Geleneksel yayıncılık düzenlemeleri iletim araçlarının kontrol edilebilmesi varsayımı üzerine kuruludur. Bu varsayıma göre lisans almadan yayın yapanlar tespit edilebilmekte ve kapatılabilmektedir. Ancak internet üzerinden yayın yapılması geleneksel yayıncılık düzenlemelerini uygulanamaz hale getirebilmektedir. Düzenleyiciler, iletim platformundan bağımsız olarak, iletilen içeriğin aynı olması durumunda aynı düzenlemelerin uygulanmasının gerekip gerekmediğine karar vermeye çalışmaktadırlar. Ancak spektrum kısıtı eskisi kadar söz konusu olmadığı için ve pazara giriş maliyeti düşük olduğu için çok sesliliğin korunmasına ilişkin önlemler gibi içerik düzenlemelerinin yeni hizmetlere uygulanmaması gerektiği yönünde görüşler bulunmaktadır [7]. İnternetin düzenlenmesine karşı olanlar, coğrafi sınırlar temelinde oluşturulan yasal düzenlemelerin, coğrafi sınırların olmadığı siber alana uygulanmasının anlamsız olacağını ve karışıklığa neden olacağını ileri sürmektedirler [9]. Bu kadar yaygın ve denetimsiz bir alan olan internetin kötü amaçlar için kullanılması günümüzde bazı problemlere yol açmaktadır. Bu problemlerin başlıcaları, çocuk pornografisi içeren, terörist faaliyetlere destek olan ve ırkçı nefreti kışkırtan internet sitelerinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, internet içeriğinin düzenlenmesi konusu ülkelerin gündemine gelmektedir [8]. İnternet içeriğinin düzenlenmesi, internet üzerindeki bilgilerin ve iletişimin konusuna göre engellenmesi ve konularına göre internet sitelerine erişimin kontrol edilmesi amacıyla uygulanan her türlü düzenleme anlamına gelmektedir [10]. Ülkelerde farklı uygulamalar söz konusudur. Örneğin, Kanada Radyo Televizyon ve Telekomünikasyon Komisyonu (Canadian Radio Television and Telecommunications Commission CRTC), 1999 yılında CRTC İnterneti düzenlemeyecek başlıklı bir doküman yayımlayarak yeni medyanın düzenlenmesinin Kanada endüstrisinin küresel piyasada rekabet açısından geride kalmasına neden olabileceğini belirtmiştir. Bununla birlikte Singapur da Medya Gelişimi Kurumu, internet içeriğini bir yayıncılık hizmeti olarak 1996 yılından bu yana düzenlemektedir. İnternet içeriği sağlayıcıları lisans almakta ve bu lisansın şartlarında yasaklanmış olan içerik ile ilgili sağlayıcıların uymak zorunda oldukları hükümler bulunmaktadır. Ancak, Singapur gibi küçük ve nispeten kolay kontrol edilebilen pazarlarda bu lisans uygulaması mümkün olsa da dünya çapında uygulamanın zor olacağı ifade edilmektedir [7] yılında ITU tarafından yapılan yayıncılık ve internet içeriği ile ilgili bir ankette, dünyada bölgelere göre bakıldığında internet içeriğinin en fazla Asya Pasifik ve Avrupa bölgesinde, en az ise Amerika ve Afrika bölgesinde düzenlemeye tabi olduğu görülmüştür [11]. 132

6 İçerik hakkındaki tartışmalar üç grup içerik üzerinde yoğunlaşmaktadır. Birinci grupta, kontrol edilmesi konusunda küresel bir uzlaşma sağlanan çocuk pornografisi, soykırımı haklı gösteren içerik, terörist eylemlerin örgütlenmesi gibi içerik yer almaktadır. İkinci grupta, dini ya da kültürel değerler nedeniyle bazı ülkeler, bölgeler ya da etnik gruplar için uygun bulunmayan içerik vardır. Küreselleşen ve daha da yoğunlaşan iletişim yerel kültürler ve dini değerler için bazı zorluklar oluşturmaktadır. Örneğin, bir Fransız mahkemesi ABD li Yahoo firmasından, Fransız vatandaşların nazi hatıra eşyaları satan web sitesine erişimi engellemesini istemiştir. Asya ve Orta Doğu ülkelerinde ise genellikle pornografi içerikli sitelere ve kumar sitelerine erişim ile ilgili kısıtlamalar söz konusudur. Üçüncü grupta, politik ve ideolojik açıdan hassas içerik yer almaktadır. Bu içeriğin kontrolü aslında sansür rejimi anlamına gelmekte ve Çin, Suudi Arabistan, Burma gibi ülkeler buna örnek teşkil etmektedir [2]. 4. TÜRKİYE DE İNTERNET İÇERİĞİ DÜZENLEMELERİ Türkiye de 2006 yılının son aylarında internet içeriğinin regülasyonunun nasıl yapılması gerektiği konusu gündemi meşgul etmiştir. Özellikle çocuk pornografisine ilişkin kamuoyunda artan tepkiler nedeniyle siyasî irade bu konuda acilen önlem alınmasını talep etmiş, bu nedenle ve tarihlerinde Ulaştırma Bakanlığında internette içerik düzenlemelerine yönelik bir yasa tasarısı hazırlanması amacıyla toplantılar yapılmıştır. Toplantılarda çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarını temsilen yer alan katılımcılar tarafından; Mevcut düzenlemelerin yeterli olduğu ve yeni bir kanuna gerek olmadığı, Konu içerik olduğu için düzenleme görevinin sadece Radyo ve Televizyon Üst Kurulu na (RTÜK) verilmesi gerektiği, Konu internet olduğu ve büyük ölçüde internet erişim sağlayıcılarla ilgili olduğu için düzenleme görevinin sadece Telekomünikasyon Kurumu na (TK) verilmesi gerektiği ve RTÜK ve TK arasında konunun düzenlenmesine ilişkin görev paylaşımı yapılması gerektiği gibi alternatif görüşler ortaya atılmıştır. Daha sonra konu ile ilgili olarak Ulaştırma Bakanlığı tarafından hazırlanan ve tarihinde Başbakanlığa gönderilen Elektronik Ortamda İşlenen Suçların Önlenmesi ile 2559 ve 2937 Sayılı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı nın adı değiştirilerek kanunlaştırılmıştır. Söz konusu tasarının gerekçe kısmında; Dünyada yaşanan gelişmelere paralel olarak, ülkemizde de, internet dahil hızla yaygınlaşan elektronik iletişim araçlarının sağladığı imkânların suistimal edilmesi suretiyle işlenen suçlarla mücadele konusunda etkin ve doğru bir yapılanmayı mümkün kılabilecek özel bir kanun çıkartılması zorunlu hale gelmiş bulunmaktadır. denilmektedir. 23/05/2007 tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 04/05/2007 tarihli ve 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun ile daha önce genel hükümlere göre düzenlenmekte olan bazı internet sitelerine erişimin engellenmesi hususu özel bir kanun ile düzenlenir hale getirilmiştir. Kanunun amacı; içerik sağlayıcı, yer sağlayıcı, erişim sağlayıcı ve toplu kullanım sağlayıcıların yükümlülük ve sorumlulukları ile internet ortamında işlenen belirli suçlarla içerik, yer ve erişim sağlayıcıları üzerinden mücadeleye ilişkin esas ve usûlleri düzenlemek olarak ifade edilmiştir. Bu kanunun uygulanmasından sorumlu kuruluş TK bünyesindeki Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB) olarak belirlenmiştir. Erişimin engellenmesine gerekçe teşkil edecek olan suçlar söz konusu Kanunun 8 inci Maddesine göre şu şekildedir: 133

7 a) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda yer alan; 1) İntihara yönlendirme (madde 84), 2) Çocukların cinsel istismarı (madde 103, birinci fıkra), 3) Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını kolaylaştırma (madde 190), 4) Sağlık için tehlikeli madde temini (madde 194), 5) Müstehcenlik (madde 226), 6) Fuhuş (madde 227) ve 7) Kumar oynanması için yer ve imkân sağlama (madde 228) suçları ile b) 25/7/1951 tarihli ve 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanunda yer alan suçlar. Yine 8 inci maddeye göre erişimin engellenmesi kararı, soruşturma evresinde hâkim, kovuşturma evresinde ise mahkeme tarafından verilebilecek ve kararın gereği TİB tarafından yerine getirilecektir. Ancak, içeriği yukarıda belirtilen suçları oluşturan yayınların içerik veya yer sağlayıcısının yurt dışında bulunması halinde erişimin engellenmesi kararı TİB tarafından re sen verilebilecektir. Ayrıca, içerik veya yer sağlayıcısı yurt içinde bulunsa bile, içeriği yukarıda sayılan suçlardan çocukların cinsel istismarı veya müstehcenlik suçlarını oluşturan yayınlara ilişkin olarak erişimin engellenmesi kararı da TİB tarafından re sen verilebilecektir. Koruma tedbiri olarak verilen erişimin engellenmesi kararının gereğini yerine getirmeyen yer veya erişim sağlayıcılar için hapis cezası, idarî tedbir olarak verilen erişimin engellenmesi kararının gereğini yerine getirmeyen erişim sağlayıcısına ise para cezası verilmesi gibi cezalar söz konusudur. Söz konusu Kanunun 3 üncü Maddesine göre, içerik, yer ve erişim sağlayıcıları tanıtıcı bilgilerini kendilerine ait internet ortamında kullanıcıların ulaşabileceği şekilde ve güncel olarak bulundurmakla yükümlüdürler. Bu yükümlülüklerini yerine getirmeyen içerik, yer veya erişim sağlayıcısına TİB tarafından idarî para cezası verilmesi söz konusudur. Bir diğer düzenleme hususu Kanunun 7 nci Maddesinde ifade edildiği üzere internet kafeler gibi toplu kullanım sağlayıcılara ilişkindir. Buna göre toplu kullanım sağlayıcılar mülkî amirden izin belgesi almakla yükümlü olup aksi halde para cezası verilmesi söz konusudur [12]. 5. SONUÇ Bilgi Toplumunun temel bir unsuru haline gelen internet, kitle iletişiminde ve bilgi paylaşımında büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Ancak, paylaşılan bilginin her zaman iyi içeriğe sahip olması mümkün olamamakta ve şiddet, terörist faaliyetler ve çocuk pornografisi gibi amaçlara hizmet eden internet içeriği konusunda dünyada artan bir endişe söz konusu olmaktadır. Bu endişelerin neticesinde gündeme gelen içerik düzenlemesi, internet üzerindeki bilgilerin ve iletişimin konusuna göre engellenmesi ve konularına göre internet sitelerine erişimin kontrol edilmesi amacıyla uygulanan her türlü düzenleme anlamına gelmektedir. Bununla birlikte, internet doğası gereği iletişim ve ifade özgürlüğünün en geniş kapsamlı olarak kullanıldığı özgürlük ortamını ifade eder ve hukuki düzenlemelere duyulan gereksinim hiçbir şekilde bu özgürlük ortamının zarara uğratılmasının gerekçesi olamaz. İçerik sağlayıcı, yer sağlayıcı ve erişim sağlayıcılarının işbirliğinin bilişim suçlarıyla mücadelede ve bilişim hizmetlerinin kalitesinin arttırılmasında önemli bir etkisi bulunmaktadır sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun ile söz konusu internet sujelerinin yükümlülükleri açıkça belirlenmiş ve halihazırda mevzuatımızda tanımlı olan suçlar ile internet ortamında da mücadele konusunda daha güçlü bir araca sahip olunmuştur. 134

8 Gelinen bu noktada; içerik düzenlemeleri diğer internet yönetişimi konularında da olması gerektiği üzere katılımcılık, şeffaflık gibi iyi yönetişim ilkeleri çerçevesinde ele alınmalıdır sayılı Kanun ile kurulması hüküm altına alınan ve ilgili bakanlıkların yanısıra internet servis sağlayıcıları ve ilgili sivil toplum kuruluşları arasından seçilecek bir temsilcinin katılımı suretiyle İnternet Kurulunun kurulması ve bu Kurulun filtreleme ve engelleme yapılacak içeriği haiz yayınların tespiti ve benzeri konularda önerilerde bulunması hükmü iyi yönetişim yönünde atılmış olumlu bir adım olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca bu konularda yapılacak tüm düzenleme çalışmalarında ilgili tüm taraflar katılımcılık ilkesi doğrultusunda birlikte çalışmalı ve yapılacak düzenlemelere katkı sağlamalıdırlar. Hiçbir düzenleyici mekanizma bilgilendirme ve bilinçlendirme programlarından bağımsız olarak tek başına başarılı olamayacağı için ilgili kamu kurumları ve sivil toplum örgütleri tarafından çeşitli platformlarda internet kullanıcılarının sorunlu internet içeriği ile ilgili öz denetim sağlamalarına yardımcı olacak uygulamalar geliştirilmeli ve bu konuda ortak bir platform oluşturulmalıdır. KAYNAKLAR (Endnotes) 1) Canbay, C., Alan Adları Yönetimi, Dünya Uygulamaları ve Türkiye için Çözümsel Yaklaşımlar, Telekomünikasyon Kurumu Uzmanlık Tezi, Şubat ) Gelbstein, E., Kurbalija, J., Internet Governance: Issues, Actors and Divides, The Information Society., Library & GKP Issues Paper, Diplo and GKP, ) anasayfa-yonetisim.htm, ) OECD, OECD Input to the WGIG, DSTI/ ICCP(2005)4/REV1, Nisan ) ) Yeşil, S., Telekomünikasyon, Bilgi Teknolojileri ve Yayıncılık Sektörlerinde Yakınsama ve Düzenleyici Kurumların Yeniden Yapılandırılması, Telekomünikasyon Kurumu Uzmanlık Tezi, Şubat ) Regulatory_Issues_in_the_Information_Economy/Censorship_or_Content_Regulation, ) Olmos, A., Armuña, C., Pérez, J., Ramos, S., Analysis of Internet Governance Policies Evolution: Relevant Issues in a Multistakeholder Approach, 18th European Regional International Telecommunications Society (ITS) Conference, Eylül ) International Chamber of Commerce (ICC), ICC compendium of Internet governance related policy and practice tools, Bölüm 6, Policy Statenment: The Impact of Internet content regulation, Internet Governance Forum (IGF), Ekim ) infodev (Information for Development) & ITU Joint Project, ICT Regulation Toolkit, html, ) Sayılı Resmi Gazete, 04/05/2007 tarihli ve 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun, Mayıs ) WGIG, Report of the Working Group on Internet Governance, Château de Bossey, Haziran