ELAZIĞ KALKINMA KURULTAYI SU ÜRÜNLERİ SEKTÖR RAPORU. EDİTÖR Prof.Dr. Naim SAĞLAM. 29 Kasım 2014 ELAZIĞ

Transkript

1

2 ELAZIĞ KALKINMA KURULTAYI SU ÜRÜNLERİ SEKTÖR RAPORU EDİTÖR Prof.Dr. Naim SAĞLAM 29 Kasım 2014 ELAZIĞ 2

3 HAZIRLAYANLAR Prof.Dr. Naim SAĞLAM Prof.Dr. Metin ÇALTA Doç.Dr. Ayşe GÜREL İNANLI Prof.Dr. Erdal DUMAN Doç.Dr. Serap SALER Doç.Dr. Şener URAL Yrd.Doç.Dr. Yaşar ÖZDEMİR Yrd.Doç.Dr. Özgür CANPOLAT Prof.Dr. Kenan KÖPRÜCÜ Turan KARAHAN Hakan AKGÜN Yasin CELAYİR Ayhan ŞİMŞEK Yücel DOĞAN Aygül YILMAZ Cevat YILMAZ Coşkun ESKİBAĞLAR Özkan ÖZBAY Tacettin YILDIRIM Ahmet UMAR Dr. Şule AKSOY Erkan DENİZ Rasim İŞGÖR Ferhat DEMİROL Nedim Gürel ÖRNEKCİ Mehmet MUTLU Mehmet Ali ÖZKAN Tuncay KAYA Ömer KAYA Fatih YÜKSEL Hamza AKTÜRK Oktay ŞIK Levent GÖKSUN İhsan DEMİR Bülent CAN Hıdır KINAĞI Abdurrahman ÇELİK Tuncay ATEŞŞAHİN 3

4 İÇİNDEKİLER 4 Sayfa No TABLOLAR LİSTESİ... 7 ŞEKİLLER LİSTESİ... 8 SU ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNÜN KAPSAMI... 9 VİZYON... 9 MİSYON... 9 GİRİŞ... 9 SU ÜRÜNLERİ SEKTÖR EKİBİ SU ÜRÜNLERİ SEKTÖR SORUMLUSU SU ÜRÜNLERİ SEKTÖR EKİBİ SEKTÖRDEKİ ULUSAL POLİTİKALAR SEKTÖRDEKİ BÖLGESEL POLİTİKALAR AB NİN SEKTÖRDEKİ VE BÖLGEDEKİ POLİTİKASI AVLANMA FAALİYETLERİNİN SINIRLAMASI YETKİ DEVRİ KAYNAKLARLA AVLANMA KAPASİTESİNİN DENGELENMESİ: FİLO POLİTİKASI ORTAK PİYASA DÜZENİ PİYASANIN ORGANİZASYONU BİRLİK YARDIMI MÜDAHALE ÖNLEMLERİ YETİŞTİRİCİLİK KISA VE ORTA VADELİ BÖLGESEL POLİTİKALAR ELAZIĞ DA SEKTÖRÜN MEVCUT DURUM ANALİZİ GİRİŞ YETİŞTİRİCİLİK Alabalık Yetiştiriciliği Sazan Yetiştiriciliği Süs Balığı Üretimi Alternatif Bazı Su Ürünleri Türleri Yetiştiriciliği AVCILIK Hazar Gölü nde Balık Avcılığı Keban Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Keban Baraj Gölünde Kerevit Avcılığı Karakaya Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Kalecik Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Özlüce Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Kralkızı Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Balıklandırma BALIK YEMİ ÜRETİMİ BALIK HASTALIKLARI SU ÜRÜNLERİ MUHAFAZA VE İŞLEME TESİSLERİ EĞİTİM AB FONLARINDAN İLİMİZ SU ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNE KAYNAK SAĞLANMASI. 29

5 9. BÖLGESEL SU KAYNAKLARININ YÖNETİMİ ALTYAPI VE ORGANİZASYON PAZARLAMA VE REKLAM İSTİHDAM SU ÜRÜNLERİ YAN SANAYİ SEKTÖRÜ, HİZMET VE DENETİM ELAZIĞ 1. EKONOMİK KURULTAYI VE MEVCUT DURUM KIYASLAMASI ALABALIK YETİŞTİRİCİLİĞİ SAZAN YETİŞTİRİCİLİĞİ YAVRU BALIK YETİŞTİRİCİLİĞİ KEREVİT YETİŞTİRİCİLİĞİ SÜS BALIĞI ÜRETİMİ ALTERNATİF BAZI SU ÜRÜNLERİ TÜRLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ AVCILIK BALIK AĞI İMALATI BALIKLANDIRMA SU ÜRÜNLERİNİ MUHAFAZA VE İŞLEME TESİSLERİ ALT YAPI VE ORGANİZASYON SEKTÖRÜN GZFT (SWOT) ANALİZİ GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER SWOT ANALİZİNE GÖRE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ GÜÇLÜ YÖNLERDEN HAREKETLE YAPILABİLECEKLER ZAYIF YÖNLER NASIL YOK EDİLEBİLİR FIRSATLAR NASIL KULLANILABİLİR TEHDİTLER NASIL ORTADAN KALDIRILIR ELAZIĞ SU ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNÜN KALKINMA HEDEFLERİ GİRİŞ YETİŞTİRİCİLİK Kafeslerde Balık Yetiştiriciliği Yavru Yetiştiriciliği Alternatif Bazı Su Ürünleri Türleri Yetiştiriciliği Süs balığı Yetiştiriciliği YEM AVCILIK Hazar Gölü nde Balık Avcılığı Keban Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Karakaya Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Kalecik Baraj Gölü nde Balık Avcılığı BALIKÇILIĞA BAĞLI GELİŞEBİLECEK SEKTÖRLER Balık Kafesi İmalatı Balık Ağı İmalatı SU ÜRÜNLERİNİ MUHAFAZA VE İŞLEME TESİSLERİ AB FONLARINDAN İLİMİZ SU ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNE KAYNAK SAĞLANMASI BÖLGESEL SU KAYNAKLARININ TAŞIMA KAPASİTESİ VE GÖL YÖNETİMİ ALTYAPI VE ORGANİZASYON

6 10. SU ÜRÜNLERİ KOORDİNASYON KURULU OLUŞTURULMASI ELAZIĞ SU ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNÜN KALKINMA HEDEFLERİNE ULAŞMASI İÇİN YAPILMASI GEREKEN ÇALIŞMALAR İŞ PLANI HAZIRLIKLARI STRATEJİ VE HEDEFLER HARİTASI PROJE VE GÖSTERGELER ELAZIĞ SU ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNÜN RAKAMSAL HEDEFLERİ KURUMLARIN SORUMLULUKLARI KAYNAKLAR

7 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No Tablo 1. Elazığ İlindeki Sulak Alanlar ve Büyüklükleri (100 ha dan daha büyük olan sular dikkate alınmıştır) Tablo 2. Elazığ İlinde yetiştiricilik yapan işletmelerin yıllara göre sayısı, kapasitesi, yetiştirilen balık miktarı, işletme kapasitesi kullanma oranı ve teşvik miktarları (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü ve TUİK ) Tablo 3. Elazığ ilindeki alabalık işletmelerinin tipleri, 2013 yılı üretim miktarları ve kapasiteleri (Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü, 2013) Tablo 4. Elazığ İlinde avlanan toplam su ürünleri miktarları (ton/yıl) (TÜİK) Tablo 5. Elazığ İli Su Ürünleri Avlanma Hakkı Kiraya Verilen Baraj Göllerinin Kira Bilgileri Tablo 6. Keban Baraj Gölü nde avlanan kerevit miktarı (TÜİK, 2012) Tablo 7. Keban baraj gölüne yıllar itibariyle yapılan balıklandırma çalışmaları (DSİ, 2012) Tablo 8. Karakaya Baraj Gölüne yıllar itibariyle yapılan balıklandırma çalışmaları (DSİ, 2012) Tablo 9. Karakoçan Kalecik Baraj Gölet inde yıllar itibariyle yapılan balıklandırma çalışmaları (DSİ, 2012) Tablo 10. Özlüce Baraj Gölünde yıllar itibariyle yapılan balıklandırma çalışmaları (DSİ, 2012) Tablo 11. Elazığ ilinde bulunan bazı göletlerde yapılan yıllar itibariyle yapılan balıklandırma çalışmaları (DSİ, 2012) Tablo 12. Elazığ ilinde bulunan işleme tesisleri ve kapasiteleri (GTHB, Elazığ İl Müdürlüğü, 2014). 29 Tablo 13. Elazığ ilinde bulunan işleme tesislerinin yıllara göre işlenmiş ürün üretimi ve katma değeri (GTHB, Elazığ İl Müdürlüğü, 2014) Tablo 14. Elazığ İl Sınırları İçerisinde Kalan Doğal ve Yapay Göllerdeki Kafes Balıkçılığı Üretim Potansiyelleri ve İlimize Sağlayacağı İktisadi Katkı. (1 ha 3 işletme ve her işletmede 100 ton/yıl alabalık 368 ton/yıl sazan yetiştiriciliği olacak şekilde hesaplamalar yapılmıştır) Tablo 15. İlimizde su ürünleri yetiştiriciliğinin gelişimine bağlı olarak sektördeki istihdam miktarları Tablo 16. Elazığ İl Sınırları İçerisinde Mevcut Yüzey Su Kaynaklarının Yetiştiricilik Amacıyla Optimum Kullanılması Durumunda İhtiyaç Duyulacak Yavru Balık Miktarları, Yavru Üretim Tesisi Sayısı, İlimizde Yaratacağı İstihdam ve İktisadi Katkı Tablo 17. Elazığ İl Sınırları İçerisinde Mevcut Yüzey Su Kaynaklarında Yetiştiricilik yapıldığı zaman gerekli olan yem miktarı ve iktisadi katkı (Bir kg balık için 1,5 kg yem tüketimi ve bir kg yem fiyatı 3,5 TL olarak alınmıştır) Tablo 18. Elazığ daki Su Kaynaklarından Tahmini Olarak Doğal Üretim İle Elde Edilecek Su Ürünleri Miktarı ve Bölgeye Sağlayacağı Katma Değerleri Tablo 19. Elazığ İl Sınırları İçerisinde Mevcut Yüzey Su Kaynaklarında Yetiştiricilik yapıldığı zaman gerekli olan kafes miktarı ve iktisadi katkı (20 m çapında ve 25 ton/yıl yetiştiricilik yapabilen ve maliyeti 8000 TL olan kafesler dikkate alınmıştır) Tablo 20. Elazığ İl Sınırları İçerisinde Yetiştirilen balığın işlenmesiyle elde edilebilecek katma değer (Yetiştirilen balığın %70 inin işleneceği ve 14 TL den satılacağı dikkate alınmıştır)

8 ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa No Şekil 1. Elazığ İlinin Su Kaynakları (ETİM, 2005) Şekil 2. Elazığ ilinin alabalık yetiştiriciliğinin 1. Ekonomik Kurultay ve mevcut durum ile kıyaslanması Şekil 3. Elazığ ilinin Kerevit avcılığının 1. Ekonomik Kurultay ve mevcut durum ile kıyaslanması Şekil 4. Elazığ ilinin balık avcılığının 1. Ekonomik Kurultay ve mevcut durum ile kıyaslanması

9 SU ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNÜN KAPSAMI Su ürünleri sektörü havuzlarda ve kafeslerde balık yetiştiriciliğini, yavru balık üretimini, diğer alternatif bazı su ürünleri türlerinin ve süs balığı yetiştiriciliğini, bu üretime bağlı olarak gelişebilecek balık hastalıklarının teşhis, tedavi ve aşılamasını, yetiştiricilik ve üretim faaliyetlerinde işletmelerin en önemli giderini oluşturan balık yemi üretimini ve geliştirilmesini, su ürünleri avcılığını, gelişen balıkçılık sektörüne bağlı olarak balık avcılığı ve yetiştiriciliğine yönelik araç ve gereçlerin geliştirilmesi ve üretimini, elde edilen ürünün işlenerek değerlendirilmesini, balıkçılık sektöründe çalışan ve çalışmayı düşünenlerin mesleki eğitimlerini, AB kaynaklarından sektöre yönelik fonların kullanılması için gerekli yapılanmayı, bölgesel su kaynaklarının taşıma kapasiteleri ve göl yönetimini, alt yapı ve organizasyonu ve belirlenen hedeflere ulaşılabilmesi için referans laboratuvarların oluşturulmasını kapsamaktadır. VİZYON Mevcut su kaynaklarından hedeflenen boyutlarda üretim sağlayan, bölgesel, ulusal ve uluslararası boyutta balıkçılık alanında rekabet gücüne sahip, Avrupa Birliği ve dünya standartlarında katma değeri yüksek balık ürünleri üretip pazarlayabilen bir Dünya Markası Sektör ortaya çıkarabilmek. MİSYON Elazığ ilinde dengeli ve istikrarlı bir şekilde balıkçılığın geliştirilmesi için bu çalışmada belirtilmiş olan alt yapı ve organizasyonun kurulması, balıkçılara teknik bilgi aktarılması, balıkçılık konusunda mesleki eğitimin sağlanması, yıllar itibariyle gelişen balıkçılıkla ilgili ortaya çıkacak problemlerin çözümüne yönelik araştırma birimlerinin kurulması ve araştırmaların yürütülmesi, AB kapsamında yer alan balıkçılık fonlarından ilimizin yeterince yararlanmasına katkı sağlanması, sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda su ürünlerinin iktisadi katkısının arttırılması misyon olarak benimsenmiştir. GİRİŞ Elazığ sınırları içerisinde bulunan baraj gölleri, doğal göller ve akarsularla ülkemizin en zengin su potansiyeline sahip illerinden biridir. Elazığ sınırları içerisinde yetiştiricilik için toplam ha ve avcılık için ha lık su ürünleri üretim alanı bulunmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü 2013 yılı verilerine göre, ilimiz sınırları içerisinde toplam 162 adet su ürünleri işletmesi faaliyet göstermekte olup, toplam yetiştiricilik ton/yıl kurulu kapasiteye ulaşmıştır. Ayrıca ilimizde bulunan 8 adet kuluçkahanenin toplam yavru alabalık üretim kapasitesi ise adet/yıl seviyelerini bulmuştur. Fiili kapasite yetiştiriciliğin boyutunun çok yükseldiğini göstermesine rağmen gerçekleşen yetiştiricilik miktarı yaklaşık %46,1 seviyelerinde bulunmaktadır. Elazığ ilinde 2012 yılı TUİK verilerine göre ton/yıl üretim gerçekleştirilmiştir. İlimizin etrafını çevreleyen toplam ha lık yüzey 9

10 suyunun Elazığ sınırları içinde kalan toplam alandan avcılık yoluyla 2012 yılı verilerine göre 841 ton/yıl balık elde edilmektedir. Bu çalışma, Elazığ su ürünleri sektörünün daha da kalkınmasını sağlayarak, belirlenen iktisadi ve sosyal hedeflere ulaşabilmesi için yapılması gereken çalışmaları ve stratejik hedefleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. SU ÜRÜNLERİ SEKTÖR EKİBİ SU ÜRÜNLERİ SEKTÖR SORUMLUSU Adı Soyadı Kurumu Prof.Dr. Naim SAĞLAM Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi SU ÜRÜNLERİ SEKTÖR EKİBİ Adı Soyadı Kurumu 1. Prof.Dr. Naim SAĞLAM Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi 2. Prof.Dr. Erdal DUMAN Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi 3. Prof.Dr. Metin ÇALTA Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi 4. Prof.Dr. Kenan KÖPRÜCÜ Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi 5. Doç.Dr. Şener URAL Fırat Üniversitesi Keban MYO Müdürlüğü 6. Doç.Dr. Serap SALER Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi 7. Doç.Dr. Ayşe GÜREL İNANLI Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi 8. Yrd.Doç.Dr. Yaşar ÖZDEMİR Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi 9. Yrd.Doç.Dr. Özgür CANPOLAT Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi 10. Keban Kaymakamlığı 11. Sivrice Kaymakamlığı 12. Ağın Kaymakamlığı 13. Baskil Kaymakamlığı 14. Turan KARAHAN Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu 15. Ahmet UMAR Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu 16. Dr. Şule AKSOY Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü 17. Aygül YILMAZ Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü 18. Cevat YILMAZ Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü 19. Erkan DENİZ Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü 20. Rasim İŞGÖR Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü 21. Hakan AKGÜN Su Ürünleri Araştırma İstasyon Müdürlüğü 22. Özkan ÖZBAY Su Ürünleri Araştırma İstasyon Müdürlüğü 23. Tacettin YILDIRIM Su Ürünleri Araştırma İstasyon Müdürlüğü 24. Ferhat DEMİROL Su Ürünleri Araştırma İstasyon Müdürlüğü 25. Nedim Gürel ÖRNEKCİ Su Ürünleri Araştırma İstasyon Müdürlüğü 26. Yasin CELAYİR DSİ XI. Md., Keban Su Ür. Şb. Md. 27. Coşkun ESKİBAĞLAR DSİ XI. Md., Keban Su Ür. Şb. Md. 28. Mehmet Ali ÖZKAN Ziraat Bankası 29. Yücel DOĞAN Elazığ İli Keban İlçesi Su Ürün. Yetiş. Üretici Birliği Bşk. 30. Tuncay KAYA Elazığ İli Keban İlçesi Su Ürün. Yetiş. Üretici Birliği 31. Ömer KAYA Elazığ İli Keban İlçesi Su Ürün. Yetiş. Üretici Birliği 32. Fatih YÜKSEL Elazığ İli Keban İlçesi Su Ürün. Yetiş. Üretici Birliği 33. Ayhan ŞİMŞEK Keban Alabalık AŞ 34. Hamza AKTÜRK Elazığ İli Keban İlçesi Su Ürün. Yetiş. Üretici Birliği 35. Oktay ŞIK Şık Akvaryum 36. Levent GÖKSUN Doğu Akvaryum 37. İhsan DEMİR S.S. Keban Su Ür. Koop. Başkanı 38. Bülent CAN S.S. Ağın Su Ür. Koop. Başkanı 39. Hıdır KINAĞI S.S. Aydıncık Su Ür. Koop. Başkanı 40. Mehmet MUTLU S.S. İçme Su Ür. Koop. Başkanı 10

11 41. Abdurrahman ÇELİK Fırat Kalkınma Ajansı 42. Tuncay ATEŞŞAHİN Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi SEKTÖRDEKİ ULUSAL POLİTİKALAR Onuncu Kalkınma Planında ( dönemini) Bölgesel düzeyde değer zinciri ilişkileri dikkate alınarak, yenilikçi ve yüksek katma değerli küme oluşumları teşvik edilecek, mevcut kümelerdeki işletmeler arası işbirlikleri artırılacak, kümelerin uluslararası piyasalarla bütünleşmeleri güçlendirilecek ve desteklerde merkezi ve bölgesel düzey uyumu gözetilecektir ifadesine yer verilmektedir. Elazığ için 2008 yılında yapılan kümelenme analizi sonucuna göre su ürünleri sektörü yatırım yapılabilecek birinci sektör olarak ortaya çıkmıştır. Bu nedeniyle kalkınma planı su ürünleri gibi yatırıma değer bulunan ve kümelenme analizlerinde önemli görülen sektörlerin desteklenmesini ön görmektedir. Planda, su ürünleri ile ilgili olarak aşağıda belirtilen üç ana konunun altı çizilmiştir; 1. Tüketiciler yeterli ve dengeli beslenme hakkında bilinçlendirilecek ve su ürünlerinin tüketimi yaygınlaştırılacaktır. 2. Su ürünlerinde, avcılık yoluyla elde edilen ürün miktarında dalgalanmalar gözlenirken, yetiştiricilikte üretimin yıllar itibarıyla arttığı, Plan dönemi başında yetiştiriciliğin yüzde 18 olan toplam üretim içerisindeki payının, dönem sonunda yüzde 30 a yaklaştığı görülmektedir. 3. Balıkçılıkta kaynak yönetimi bilimsel verilere dayalı ve etkin bir biçimde gerçekleştirilecek, idari kapasite güçlendirilecektir. Su ürünleri yetiştiriciliğinde, çevresel sürdürülebilirlik gözetilecek, ürün çeşitliliği ve markalaşma ile uluslararası pazarlarda rekabet edebilirliğin artırılması sağlanacaktır. Ulusal Bilim ve Teknoloji Stratejisinde ( ) öncelikli alanlar arasında su ürünleri üretiminde ve gıda sanayinde üretim araç ve sistemleri geliştirilmesi gerektiği konusu yer almaktadır ( -V211.pdf). Bu çalışmanın da temel hedefleri arasında ilimizin su ürünleri üretim alt yapısının ve istihdamın geliştirilmesi ve buna bağlı olarak balık işleme ve değerlendirme teknolojilerinin oluşturulması ve ilimiz su ürünleri üretim sektörüne alt seviyeden en üst düzeye kadar elaman yetiştirilmesi yer almaktadır. SEKTÖRDEKİ BÖLGESEL POLİTİKALAR Onuncu Kalkınma Planı ( ) içinde bölgesel olarak; Planının etkin uygulanması amacıyla orta vadeli programlar (OVP), yıllık programlar, kurumsal stratejik planlar, bölgesel gelişme ve sektör stratejileri, Kalkınma Planı esas alınarak hazırlanacaktır. Kamu kuruluşları politikalarını, yatırımlarını, kurumsal ve hukuki düzenlemelerini bu çerçevede tespit edeceklerdir ifadelerine yer verilmektedir. Bu hedef doğrultusunda, bu projeyle Elazığ ili su ürünleri sektörünün mevcut durumu, gelecekte olması gereken konumu, yenilikçi anlayışla projelerin geliştirilmesi, darboğazların tespit edilerek kısa sürede aşılmasına yönelik planların oluşturulması, GZFT (SWOT) analizi ile sektörün stratejik planının ortaya çıkarılması hedeflenmiştir. Elazığ ilinin de içinde yer aldığı AB kaynaklı TRB1 (Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli) Düzey 2 Bölgeleri Kalkınma Programı uygulamalarına 2006 yılında başlanmıştır. Bu kalkınma programı ilimiz için su ürünleri yatırımlarının desteklenmesini de içine almaktadır. 11

12 Yine DPT Bölgemizde, Doğu Anadolu Projesini (DAP) hazırlatarak hayata geçirmiş ve bu projede özellikle bölgenin su ve su ürünleri potansiyeline vurgular yapılarak üretim ve yetiştiriciliğe dayalı yatırımların yapılabilmesi için fizibilite raporları da eklenmiştir ( Bölgesel Kalkınma Programlarının uygulanması amacıyla bölgemizde projelerin desteklenmesi amacıyla TRB1 alanına hizmet vermek üzere Fırat Kalkınma Ajansı kurulmuş, Doğu Anadolu Projesi kapsamında ise projelerin hayata geçirilebilmesi amacıyla DAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı kurulmuş ve faaliyetlerine başlamıştır. Yine kırsal bölgede AB kaynaklı projelerin yatırıma dönüştürülebilmesi amacıyla projelerin desteklenebilmesi için Tarım ve Kırsal kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) faaliyete girmiştir. AB NİN SEKTÖRDEKİ VE BÖLGEDEKİ POLİTİKASI AB nin su ürünleri sektörüne bakışı yıllardır aynı olmakla beraber son zamanlarda ortak balıkçılık politikalarında köklü değişikliklerin planlandığı yönünde haberler duyulmaktadır. Ancak şu anda hala AB ortak balıkçılık politikaları istikrarlı bir şekilde uygulanmaktadır. AB nin sektördeki genel durum ve politikalarını aşağıdaki ana başlıklar altında sunmak mümkündür; Avlanma Faaliyetlerinin Sınırlaması Kural olarak, her bir balık stokundan sadece o stoktan güvenli olarak (stokun varlığını, dengesini ve devamını tehlikeye atmayacak ölçüde) alınabilecek miktar kadar avlanmaktır. Bu nedenle, güvenli miktarın ne olduğunun saptanması yönetim politikalarının ilk amaçlarından biri olmuştur. Ancak, birçok tür aynı avlanma alanında bir arada bulunduğundan ve stoklar genellikle çok geniş bir yelpazede yaş ve boyut içeren balıklardan oluştuğundan, uygulamada karışık bir avlanma ortaya çıkmaktadır. İzin verilen avlanma miktarının saptanmasına ek olarak, olgunlaşmamış balıkların yakalanmasını sınırlayacak teknik önlemler alınması da gerekmektedir. Yetki Devri Her üye ülke kota seviyesini sürekli olarak izlemek ve kota seviyesi dolunca avlanmayı durdurmakla yükümlüdür. Yetki devri ilkesinin (subsidiarity her görevin en uygun idari seviyede ele alınması) balıkçılık alanındaki uygulaması su şekilde çalışmaktadır: Üye ülkeler izlemenin Birlik düzeyinde de yapılabilmesi için kota kullanımlarını düzenli biçimde Komisyon a bildirmekle yükümlüdürler. Kota yönetimine ilişkin teknikler ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir. Kotalar milli bir havuzda tutulabildiği gibi üretici organizasyonlarına, birliklere ve hatta kişisel olarak gemi sahiplerine tahsis edilebilmektedir. Seyrek de olsa, kotaların Kralandığı, satıldığı veya değiş tokuş edildiği de görülmektedir. Bireysel transfer edilebilir kotalar (Individual Transferable Qutoas ITQs) olarak adlandırılan bu sistem AB de çok kısıtlı şekilde kullanılmaktadır. Kaynaklarla Avlanma Kapasitesinin Dengelenmesi: Filo Politikası AB, 1992 yılında Ortak Balıkçılık Politikası nın ilk on yılını değerlendirirken, kendisini eleştirmekten de kaçınmamıştır. Özellikle, mevcut balık kaynaklarına karşılık çok fazla gemi bulunduğu anlaşılmıştır. Komisyon un analizlerine göre, bu durum, tesis kurmaya elverişli yerlerin ve fiyatların uygun olduğu yıllarda gerçekleştirilen aşırı yatırımların bir sonucudur. Avlanmayı sınırlandırmak veya özel teçhizat kullanarak küçük balıkların avlanmasını önlemek için getirilen kota ve teknik engeller gibi önlemlerin tek başına yeterli olmadığı açıkça anlaşılmıştır. 12

13 Avlanma için ilk koşul yeterli miktarda balığın olmasıdır. Ancak, fazla sayıda gemi, aşırı avlanma ve balık stoklarında bir azalma yaratmaktadır. Bu nedenle, AB nin avlanma filosunu uygun ölçüye getirmek ve o noktada kalmasını sağlamak Ortak Balıkçılık Politikası nın ana hedeflerinden biri olmuştur. Ortak Piyasa Düzeni Toplulukta, balıkçılık ve yetiştiricilik ürünlerindeki piyasa ortak düzeni, Ortak Tarım Politikası nın bir parçası olarak, 30 yıl önce başlamıştır. Amaç, balık ürünlerinde Topluluk iç piyasasında üretici ve tüketicilerin yararı için, üretim ile talebi denkleştirecek şekilde bir ortak pazar yaratmaktır. Bu amacı gerçekleştirebilmek için iki alanda faaliyetler yapılması gerekmiştir: Balık ürünlerinin bir üye ülkeden diğerine geçişini önleyen gümrük vergileri veya benzeri diğer uygulamaların tamamen kaldırılması ve Balık piyasası için ortak kuralların koyulması. Tek pazarın tamamlanmasından bu yana, Topluluk ta tüm ürünler için malların serbest dolaşımı sağlanmıştır. Buna ek olarak, uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi çalışmaları, şu anda Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) içinde yer alan Ticaret ve Tarifeler Genel Anlaşması (GATT- General Agreement on Tariffs and Trade) altındaki anlaşmaların tamamlanması yoluyla sürdürülmektedir. Piyasanın Organizasyonu Birlikteki ortak düzenlemenin dört temeli bulunmaktadır: AB de bulunan ve ithal edilen taze balıkçılık ürünlerinin kalite, cins, ambalajlama ve etiketlenmelerinde ortak standartlar. Üretici kuruluşları: Piyasanın istikrarını korumaya yardımcı olmak amacıyla balıkçılar tarafından gönüllü olarak kurulmuş birliklerdir. Bu birliğin görevi, talep piyasasındaki ani değişikliklerden balıkçıları korumaktır. Balık ürünleri için minimum fiyatları belirleyen bir fiyat destek sistemi (ürünler bu fiyatın altına satılamayacaklardır). Üçüncü ülkelerle ticaret için kurallar. Ortak düzenlemede amaç, AB piyasasının ihtiyaçları ile Birlik balıkçılarının çıkarlarını dengelemek ve adil rekabet kurallarına saygı gösterilmesini sağlamaktır. Birlik Yardımı 1997 yılının sonuna doğru, Komisyon tarafından, Avrupa Birliği nde balık ürünleri piyasasının geleceğine ilişkin Konsey ve Parlamento ya bir Tebliğ sunulmuştur. Bu Tebliğle, Topluluk pazarının geleceği üzerinde geniş bir tartışma yaratmak amaçlanmıştır. Bu çerçevede Tebliğ de Topluluk pazarının performansının en elverişli duruma getirilebilmesi için aşağıdaki amaçlar tanımlanmıştır: Balık ürünlerinden optimum faydayı sağlamak ve sürdürülebilir avlanmayı teşvik için pazarın ortak düzenlenmesinden yararlanma, Üreticilerin piyasanın yönetimine katılımlarının artırılması, Özellikle taze su ürünlerinin hakim olduğu bölgeleri içerecek şekilde, Topluluk içerisinde daha fazla rekabetin desteklenmesi, 13

14 Taraflar arasında işbirliği sağlamak ve avlanma bölgeleri ile kaliteye ilişkin daha iyi bilgilendirme yapmak yoluyla pazarın şeffaflığının ve bütünleşmesinin teşvik edilmesi, Balık ürünlerinin kalitesinin artırılması için yeni yöntemlerin bulunması, Ürün güvenliği ve kaynağa ilişkin kurallar göz ardı edilmeksizin, işleyicilerin ve tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılayacak biçimde Topluluk pazarını açık tutmak suretiyle rekabetin sürdürülmesi. Bu danışma sürecinin sonucunda, yeni yüzyılın ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde tasarlanmış bir balıkçılık politikası ve piyasa düzeni yaratılması hedeflenmektedir. Müdahale Önlemleri Balıkçılığın, avlanma üzerindeki kontrolü sınırlayan değişken doğası nedeniyle arz ve talep arasında belirli bir dengesizlik olması kaçınılmazdır. Topluluk, bu dalgalanmaların kötü etkilerini en aza indirgemek için bir dizi mekanizma geliştirmiştir. Bakanlar Konseyi, AB sanayi için önemli olan türlerde yönlendirme fiyatları saptamıştır. Bu fiyatlar, Komisyon tarafından geri alım fiyatlarının tespitinde referans olarak kullanılabilmektedir. Balıkçılar için minimum gelirin garanti edilmesi amacıyla, üretici kuruluşları, fiyatlar düştüğü zaman, balık ve kabuklu deniz ürünlerini piyasadan çekmek suretiyle bu fiyatları zorlayabilmektedirler. Ürüne bağlı olarak, üyeler, kendi üretici kuruluşlarından bir muafiyet almakta, bunun karşılığında da Topluluğa telafi için başvurmaktadırlar. Mali telafi katkısını hak etmek için, piyasadan çekilen ürünlerin resmi kalite kriterine uyması ve üretimdeki geçici artışlar ile ilgili olması gerekmektedir. Telafi yardımının miktarı piyasadan çekilen balığın miktarı ile doğrudan bağlantılıdır. Çekilen miktar arttıkça, birim başı telafi miktarı düşmektedir. Piyasadan çekilen ürünler genellikle imha edilirler. Üretici kuruluşları, balıkların heba edilmemesini garanti edecek başka adımlar da atabilirler. Örneğin, hayvan yemi üretiminde kullanılmak üzere satabilirler. Diğer bir yöntem de, bunların stoklarda bekletilip, talebin yükseldiği zamanlarda pazara tekrar sunulmasıdır. Diğer önlemler, bazı türlerin belirli şartlar altında işlenmesini ve saklanmasını öngören nakletme operasyonlarını da içermektedir. Yetiştiricilik Avrupa Birliğinde su ürünleri yetiştiriciliği balık sanayine benzer bir rol oynamaktadır. Piyasaya, balık ve kabuklu deniz ürünleri tedarik etmek suretiyle, Topluluğun balık ürünleri ithalatı ve ihracatı arasındaki dengesizliğin azaltılmasına yardımcı olmaktadır. Yetiştiricilik son on yılda bütün dünyada hızla gelişmiş ve dünya gıda üretimi içinde en hızlı büyüyen sektör olmuştur. Topluluk yetiştiriciliği de önemli ölçüde büyümüştür. Bazı Avrupa ülkelerinde, balık ve kabuklu deniz ürünleri tesisleri zamanla, zanaatsal bir iş olmaktan, sanayi ölçekli çok uluslu bir yapıya dönüşmüştür. Avrupa Birliğinin su ürünleri yetiştiriciliği üç temel faaliyeti içermektedir: Deniz balığı tesis ve işletmeleri, Kabuklu deniz ürünleri tesis ve işletmeleri Tatlı su balığı tesisleri. Topluluğun yetiştiricilik üretiminde, dört tür su ürünü önemli yer tutmaktadır. Bunlar; alabalık, somon, midye ve istiridyedir. Balıkların üretim ve yetiştiriciliği daha fazla uzmanlık ve ileri teknoloji gerektirmesi sonucunda, balık yetiştiricileri ilgilerini, levrek, karagöz ve kalkan gibi türlere çevirmişlerdir. Yetiştiricilik 1971 yılından beri Topluluk mali desteğinden yararlanmaktadır. Bu projeler şu alanları kapsamaktadır: 14

15 Mevcut binaların modernizasyonu veya yenilerinin inşası, İlgili bölgede su dağıtım sisteminin kurulması veya geliştirilmesi, Yeni teçhizat yerleştirilmesi, Topluluğun gereksinmelerine uygun hijyen standartlarının getirilmesi, Çevre üzerindeki etkinin azaltılması. Kısa ve Orta Vadeli Bölgesel Politikalar Balıkçılık sektörü Türkiye nin AB üyeliğine uyum süreci içinde yapacağı yolculuğun önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Konunun Türkiye için en zorlayıcı yönü senelerce tarım sektöründe olduğu gibi balıkçılıkta da makro düzeyde bir Türk Balıkçılık Politikası çerçevesi bulunmamasıdır. Politika olarak örneğin kişi başına balıkçılık ürünleri tüketiminin x miktarda dünya ortalamasına ulaştırılması ya da balıkçılıkla uğraşan kesimlerin gelirlerinin y düzeyine yükseltilmesi gibi hedeflerin belirlenmesi gerekmekte, fakat bu tür makro hedefler bulunmamaktadır. Türkiye nin AB nin Ortak Balıkçılık Politikası na uyum sürecince AB yardımına ihtiyaç duyacağı hususu ilk olarak 1997 Lüksemburg zirvesinde kabul edilmiştir. AB balıkçılık mevzuatına uyumla ilgili Nisan 2003 de açıklanan Katılım Ortaklığı Belgesi (KOB) önemli önerilerde bulunmuştur. Bu belgeye göre AB nin balıkçılık politikasına uyum konusundaki yükümlülükleri şu şekildedir: Kısa Vade: Orta Vade Balıkçılık idaresi, denetimi, pazarlaması ve yapısal politikalara ilişkin mevzuatın AB müktesebatına uyumunun sağlanması. Balıkçılık idaresinin kurumsal kapasitesinin yeniden organize edilmesi ve artırılması; Balıkçılık işletiminin, kontrol, pazarlama ve yapısal uyum uygulamalarının müktesebatla uyumlaştırılması; Bilgisayar destekli balıkçılık gemi kayıt ve istatistiki bilgi sisteminin, müktesebata uygun şekilde geliştirilmesi ve uygulanması. Ulusal Programın balıkçılık mevzuatında öngördüğü öncelikler listesi şöyledir; Ortak Balıkçılık Politikası na Uyum İçin Yasal Çerçevenin Oluşturulması Yapısal Politikalar Koruma ve Kontrol Politikaları Pazarlama Politikası Balıkçı Tekneleri Kayıt Sistemi Bilgi Sistemleri ve İstatistikler Su Ürünlerinde Gıda Hijyeni Yetiştiricilik Avrupa Komisyonu tarafından 9 Kasım 2005 tarihinde açıklanan Türkiye hakkındaki İlerleme Raporu nda Türk balıkçılık sektörünün uyum durumu şu şekilde ifade edilmiştir: Türkiye, balıkçılık alanında mevzuatının müktesebat ile uyumlaştırılması konusunda önemli bir ilerleme sağlamamıştır. Kaynak ve filo idaresi, denetim ve kontrolü, yapısal 15

16 eylemler, fiyat destek rejimi ve devlet yardımı konularında müktesebatın uygulanması başlamamıştır. Türkiye de balıkçılık sektörünün idari yapıları, balıkçılık yetkilerinin değişik bakanlıklar arasında dağılmış olmasından kaynaklanan güçlükler nedeniyle yetersiz kalmaktadır. Bunun yanında yapının dağınık olması ve sorumlulukların dağılımı etkili bir yönetim için katkı sağlamamaktadır. Türkiye, kaynak idaresi ve gerekli denetim ve kontrol kapasitelerini yükseltme çabalarını artırmalıdır. Balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği faaliyetlerinin belgelendirme ve kayıt işlemleri daha da iyileştirilmelidir. Av, karaya çıkarma ve balıkçılık faaliyetlerinin izlenmesi ve rapor edilmesi kapsamlı iyileştirmeye ihtiyaç duymaktadır. Pazar politikaları alanında, devletin arz, fiyatlar ve pazardan geri çekme konularının kontrolüne ilişkin olarak sınırlı devlet müdahalesi bulunmaktadır. Türkiye nin balık ve balıkçılık ürünleri için genel pazarlama sistemini geliştirmesi gerekmektedir. AB nin Türkiye konusundaki su ürünleri politikası bölgemiz için de aynı kararları içermektedir. Ancak AB balıkçılık konusunda bölgesel balıkçılık birliklerin kalkınmasına daha da önem vermektedir. AB bölgesel balıkçılık ve balıkçılık kuruluşlarının geliştirilmesiyle sorumlu avcılık ve yetiştiricilik yapılabileceğini ve balıkçılıkla ilgili araştırma işbirliğinin yapılmasında önemli katkılarının olabileceğini savunmaktadır. AB, geçen on yıl içinde sorumlu avlanma ve balık ürünlerinin güvenilir ticareti için ortak amaçların oluşturulmasında ilerleme kaydedildiğini ve Bölgesel Balıkçılık Kuruluşları bu amaçları yerine getirmek için oluşturulan tedbirlerin uygulanmasını garanti altına almada hayati bir rol oynadığını belirterek bölgesel balıkçılık organizasyonlarını desteklemektedir. 16

17 ELAZIĞ DA SEKTÖRÜN MEVCUT DURUM ANALİZİ 1. GİRİŞ Elazığ, il sınırları içerisinde bulunan baraj gölleri, doğal göller ve akarsularla ülkemizin en zengin su potansiyeline sahip illerinden biridir (Şekil 1; Tablo 1). Yetiştiricilik için uygun olan toplam ha. ve avcılık için ha. lık su ürünleri üretim alanı bulunmaktadır (Tablo 1). TUİK (2012) kayıtlarına göre yetiştiricilik yoluyla toplam balık üretimi ton/yıl dır. Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) verilerine göre Elazığ ilinin 2012 yılında avcılık yoluyla elde ettiği toplam su ürünleri miktarı 841 ton/yıl dır. Şekil 1. Elazığ İlinin Su Kaynakları (ETİM, 2005). Tablo 1. Elazığ İlindeki Sulak Alanlar ve Büyüklükleri (100 ha dan daha büyük olan sular dikkate alınmıştır). Su Kaynağının Adı Toplam Yüzey Alanı (ha) Elazığ Sınırları İçerisindeki Yüzey Alanı (ha) Hazar Gölü Keban Baraj Gölü Karakaya Baraj Gölü Cip Baraj Gölü Kalecik Baraj Gölü Kralkızı Baraj Gölü Özlüce Baraj Gölü TOPLAM

18 2. YETİŞTİRİCİLİK 2.1. Alabalık Yetiştiriciliği Elazığ ilinde alabalık yetiştiricilik yapan ağ kafes işletmeleri Karakaya Baraj Gölünün 8, 9 ve 10. bölgelerinde ve Keban Baraj Gölünün 2, 3 ve 6. bölgelerinde faaliyet göstermektedir. Karakaya Baraj Gölü 10. bölge dışında kalan işletmeler, su sıcaklığı yaz mevsiminde 27 o C ye kadar çıktığı için dönemsel yetiştiricilik yapmaktadır. Dönemsel yetiştiricilik yapan işletmelerde, ekim ayı sonunda su sıcaklığının 20 o C nin altına düşmesiyle kafeslere stoklanan 5-20 gramlık yavrular; bir sonraki yılın mayıs ayı sonunda, pazara sunulmaktadır. Karakaya Baraj Gölünün 10. bölgesi su özellikleri açısından, tüm sezon boyunca alabalık yetiştiriciliğine elverişlidir. Bu bölge, Keban Baraj Gölünün dip kısmından gelen ve sıcaklığı tüm mevsimlerde sabit olan soğuk suyun etkisinde kaldığından, yıl boyu ağ kafeslerde alabalık yetiştiriciliğine uygundur. Elazığ ilinde balık yetiştiriciliği her yıl artarak devam etmiştir. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü ve TUİK kayıtlarına göre yılları arasında Elazığ İlinde yetiştiricilik yapan işletmelerin sayısı, kapasitesi, yetiştirilen balık miktarı ve işletme kapasitesi kullanma oranı Tablo 2 de verilmiştir. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Elazığ İl Müdürlüğü kayıtlarına göre il sınırları içerisinde sadece alabalık (Oncorhynchus mykiss) türünün kafeslerde ve havuzlarda yetiştiriciliği yapılmaktadır. İlin 2012 yılı kayıtlarına göre alabalık yetiştiricilik işletme kapasitesi ton/yıl olup, TUİK (2012) verilerine göre yetiştirilen balık miktarı ise ton/yıl kadardır. Bu veriler ışığında kurulu işletme kapasitesinin ancak %46,08 lik kısmı yetiştiricilik için kullanılmaktadır. Geri kalan kısmının atıl olduğu görülmektedir (Tablo 2). İlimizde alabalık yetiştiriciliği yapan 2012 yılında 160 işletme mevcut olup, 2013 yılında bu sayı 159 a gerilemiştir. Bu işletmelerden 150 si sadece kafeslerde balık yetiştiriciliği, ikisi sadece havuz işletmeciliği, üç tanesi hem kafes hem de yavru üretim işletmeciliği, biri hem havuz yetiştiriciliği hem de yavru üretim işletmeciliği, üçü ise sadece yavru üretimi yapmaktadır. İlimizde bulunan 8 adet kuluçkahanenin toplam yavru alabalık üretim kapasitesi adet /yıla kadardır (Tablo3). Elazığ ilinde yetiştiricilik yapan alabalık işletmelerinin toplam üretim kapasitesi; 1996 yılında 10 ton/yıl, 2001 yılında 281 ton/yıl, 2006 yılında 1860 ton/yıl, 2010 yılında ton/yıl ve 2012 yılında ton/yıl olmuştur. Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarına göre, 2013 yılı itibarıyla 162 adet işletmenin toplam üretim kapasitesi tondur. İlimizin sahip olduğu hektarlık su alanı düşünüldüğünde; mevcut kapasitenin, yakın gelecekte çok daha artacağı tahmin edilmektedir. Bu yetiştiricilik faaliyetleri sonucunda yetiştiricilere yıllık teşvikler ödenmiştir. Bu teşvikler kapsamında üreticiye GTHB Elazığ il Müdürlüğü (2014) kayıtlarına göre 2004 yılında ,00 TL, 2011 yılında ,95 TL ödeme yapılmıştır. Su Ürünleri yetiştiricilerine yapılacak olan teşviklerde yapılan değişiklik sonrasında bu miktar 2012 yılında ,77 TL ve 2013 yılında ise ,11 TL olarak gerçekleşmiştir (Tablo 2). İlimizde yetiştiricilik yolu ile elde edilen su ürünleri miktarı sürekli olarak artmaktadır. Elazığ ilinin var olan potansiyeline göre, gelecek yıllarda bu artışın devam edeceği bilinmekte olup buna bağlı sanayinin ilimizde kurulması; balıkların pazarlanması açısından önemlidir. Pazarlık balıkların işlenip, füme olarak ihraç edilmesi için işleme ve değerlendirme fabrikası kurulmuştur. Elazığ ilindeki yüksek yetiştiricilik imkânının bulunması; balıkçılara tedarikçi olarak katkı sağlayan yem, ilaç, ağ ve malzeme yapım fabrikalarının kurulmasına imkan tanımaktadır. 18

19 İlimizdeki ağ kafes işletmeleri kare, sekizgen, çokgen ve yuvarlak tipteki kafeslerden kurulmuş olup; ahşap, yuvarlak veya köşebent demir, fiber ve HDPE (yüksek yoğunluklu polietilen) malzemesinden yapılmışlardır. Yeni yapılan ağ kafes işletmelerinin tamamına yakını, HDPE tipi kafesler kullanmaktadır. Ağ kafeslerde balık yetiştiriciliği, ilimizde 1995 li yıllarda yapılmaya başlamıştır. Başlangıçta dalga almayan, korunaklı sığ sularda ahşap malzemeden yapılan kafesler kullanılırken, son yıllarda daha büyük yapıda HDPE olan kafes tipleri yoğun şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Bu kafesler, genellikle 12 m, 16 m ve 20 m çaplı olarak yapılmaktadır ve su ortamına genellikle mooring sistemi adı verilen sabitleme düzenekleriyle monte edilmektedirler. Elazığ İlinde yetiştirilen alabalıklar; başta Karadeniz, İç Anadolu, Doğu Anadolu, Ege ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki iller olmak üzere bütün Türkiye ye pazarlanmaktadır. Ayrıca Keban İlçesinde bulunan balık işleme ve değerlendirme fabrikasında işlenen füme balıklar, Avrupa ülkelerine ihraç edilmektedir. Mevcut fabrika, su ürünleri işletmelerinin pazar sorununu çözmede yardımcı olmaktadır. Dünyada gıda ihtiyacı giderek artarken, alternatif gıda sektörü olan alabalık yetiştiriciliğinin İlimizde zirve yapması; protein açığını giderme ve istihdamın sağlanması açısından önemlidir. Tüm resmi ve özel kuruluşların balıkçılık sektörüne destek olması, sektörün geleceği açısından önemlidir. Doğru, planlı ve sürdürülebilir bir balık yetiştiriciliği için ilgililer tarafından gerekli gayretin yapılması, ilimiz ve ülkemiz açısından önemlidir Sazan Yetiştiriciliği Özellikle, Elazığ ilinde büyük bir potansiyeli bulunan ve alt yapı olarak da yetiştiriciliğinin yapılması için çok uygun bir ortam olmasına rağmen Sazan yetiştiriciliği konusunda henüz herhangi bir atılım gerçekleştirilememiştir. Sazan yetiştiriciliği bakımından Elazığ sınırları içinde yer alan sulak alanların önemli bir kısmı çok uygun bir durumdadır. Müteşebbislerin Sazan yetiştiriciliğine başlamaları durumunda önemli bir üretim ve yetiştiricilik kapasitesinin oluşturulması mümkün görülmektedir Süs Balığı Üretimi Süs balığı üretimi ülkemizde yıllık bir geçmişe sahiptir. Ülkemizde pazarlanan süs balıklarının %90'nı diğer ülkelerden dış alım olarak sağlanmaktadır. Süs balığı üretimi kısa sürede iyi kazanç getiren bir iktisadi faaliyettir. Üretilen süs balıkları 2-4 ay gibi bir sürede satış büyüklüğüne gelmektedir. Ülkemizde çok düşük düzeylerde olan süs balığı üretimi, Elazığ ilinde hiç yapılmamaktadır, İlimizde süs balığı üretimine uygun alanların tespit edilerek ve gerekli ısıtma sistemleri kurularak, bu alanda yapılacak çalışmalar sonucunda ülkemizde çok az önem verilmiş olan bu sektörde büyük iktisadi katkılar sağlanması mümkündür Alternatif Bazı Su Ürünleri Türleri Yetiştiriciliği İlimiz Fırat Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi alternatif bazı türlerin yetiştiriciliği ile ilgili araştırmalara başlamıştır. Bunlardan; Yayın Balığı, Ot Balığı, Barbus sp., Siraz, gibi balık türlerinden tam kontrollü döl alımı ve alınan yavruların pazar büyüklüğüne ulaştırılması ile ilgili araştırmalar yürütülmektedir. Ayrıca, Tıbbi Sülük, Kurbağa, Salyangoz, Tatlı su kaplumbağası gibi alternatif türlerin üretim ve yetiştiriciliği üzerindeki çalışmalar da sürdürülmektedir. 19

20 Tablo 2. Elazığ İlinde yetiştiricilik yapan işletmelerin yıllara göre sayısı, kapasitesi, yetiştirilen balık miktarı, işletme kapasitesi kullanma oranı ve teşvik miktarları (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü ve TUİK ) Yıllar Su ürünleri İşletme Sayısı (Adet) Yetiştiricilik Kapasitesi (Ton/Yıl) Yetiştirilen Balık (Ton/Yıl) İşletme Kapasitesi Kullanma Oranı (%) Yıllara Göre Ödenen Teşvik Miktar ( ) , , , , , , , , , , , , , , , , , ,11 Tablo 3. Elazığ ilindeki alabalık işletmelerinin tipleri, 2013 yılı üretim miktarları ve kapasiteleri (Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü, 2013). İşletme Tipi İşletme Sayısı (Adet) 20 Yetiştiricilik İçin Kurulu Kapasite (Ton/Yıl) Yavru Üretimi (Adet) Ağ Kafes Yetiştiriciliği Ağ Kafes ve Kuluçkahane Havuz Yet. ve Kuluçkahane Havuz Yetiştiriciliği Kuluçkahane Toplam AVCILIK Elazığ ili sahip olduğu tatlı su kaynakları bakımından oldukça zengin bir il durumundadır. Bu zenginlik, doğal göl durumunda olan Hazar Gölü, Fırat Nehri üzerinde 1975 yılında enerji üretimine geçirilen ve Keban Hidroelektrik Santrali ve arkasındaki Keban Baraj Gölü, bu barajın mansabında inşa edilen Karakaya Hidroelektrik Santrali ve Baraj Gölü yle bu göllere akan irili ufaklı pek çok akarsudan meydana gelmektedir. Bu tatlı suların kapladıkları alanlar yüzey olarak Tablo 1 de gösterilmiştir. Elazığ ili sınırları içinde kalan su kaynaklarından avcılık yoluyla elde edilen yılları arasındaki toplam iç su ürünleri

21 avcılık yoluyla üretim miktarları ve hektara av verimi TUİK verileri dikkate alınarak Tablo 4 de verilmiştir. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü (2013) verilerine göre Elazığ ilinde balıkçılık için uygun ve parsellenmiş 21 alan bulunmaktadır. Bu alanların 17 sinde balık avcılığı yapılmaktadır. Üç alanda avcılık için parsel oluşturulmuş olup henüz avcılık yapılmamaktadır. Cip Baraj Gölü ise ticari balık avcılığına kapalı bir alandır. Bu sulak alanlarda avcılık yapan balıkçı ve tekne sayıları Tablo 5 de verilmiştir. Elazığ İlinin bu tatlı su zenginliği, başta doğal güzellik ve çeşitlilik, sonra elektrik enerjisi, sulama, balık avcılığı, turizm, kültür balıkçılığı gibi sosyal ve ekonomik kazançlar sağlamıştır. İlerde de içme suyu ihtiyacını karşılaması söz konusu olabilir. Elazığ ilinde su ürünleri avcılığı, Hazar Gölü, Murat ve Karasu Nehirleri ile bunların birleşiminden oluşan Fırat Nehri dolayısıyla çok eski bir geçmişe sahiptir. Fakat Su ürünleri avcılığı beklenilen gelişmeyi sağlayamamıştır Hazar Gölü nde Balık Avcılığı Elazığ İli Sivrice İlçesi sınırlarında yer alan Hazar Gölü tektonik oluşuma sahip ve ülkemizin en derin göllerinden biridir. Toplam 8100 hektarlık bir alanı kapsamaktadır. Hazar Gölü nde doğal olarak 4 balık türü (Capoeta umbla, Alburnus heckeli, Aphanius asquamatus, Orthrias angorae eregliensis) ve sonradan göle bırakılan bir balık türü (Cyprinus carpio) olmak üzere toplam beş balık türü yaşamaktadır. Bu balıklardan sadece Capoeta umbla ekonomik değere sahiptir ve avcılığı yapılmaktadır. Hazar Gölü Dünya balık faunasına ayrıca bir zenginlik de kazandırmaktadır. Bu da Dünya da sadece Hazar Gölü nde yaşayan yani endemik tür özelliği taşıyan Kosswigichthys asquamatus adlı balıktır. Bu balıkta Hazar Gölü nün, Dünya ya sunduğu bir zenginliktir. Hazar Gölü nde 8100 hektarlık alanda, balıkçılık faaliyetleri günümüzde de yoğun bir şekilde devam etmektedir. Yapılan çalışmalarda son yıllarda göl balığı olarak adlandırılan Capoeta umbla nın aşırı ve bilinçsiz avlanmadan ötürü populasyon yoğunluğu bakımından oldukça zayıfladığı tespit edilmiştir. Bunu her geçen gün küçültülen ağ göze genişliklerinden rahatça görmek mümkündür. Avlanılan Capoeta umbla nın 500 g dan büyüklerine rastlamak mümkün değildir. Son yıllarda yapılan çalışmalar neticesinde Hazar Gölü nde kayıtlı olarak balıkçılık yapanların sayısının 20 kişi, kullanılan tekne sayılarının da 10 adet olduğu tespit edilmiştir. Bu balıkçıların ve Hazar Gölü etrafındaki balıkçı lokantalarının ve dinlenme tesislerinin kullandıkları toplam ağ miktarı 6000 m fanyalı, 2000 metre de sade ağ olmak üzere 8000 metredir. Hazar Gölü nde son yıllarda balıkçılar balık azlığından dolayı avlama sezonu içerisinde 2-3 günde bir ağ çekmektedirler ve bu ağlardan takriben kg balık çıkmaktadır. Hazar Gölü nden 2013 yılında yaklaşık olarak 20 ton/yıl balık avlandığı belirlenmiştir. Bu miktar 8100 hektarlık göl alanına oranlandığında, 2,46 kg/ha balık verimliliğini işaret etmektedir. Hazar Gölü hektara düşen verimi ile abartılı olarak çöl durumundadır. Bunun en büyük, nedeni bilinçsiz avlanma, avlanma yasaklarına uymama ve göl işletmeciliği anlayışının hiç olmamasıdır. İyi bir göl yönetimi uygulandığı takdirde 4-5 yıl içerisinde öncelikle ekonomik bir balık türü olan Capoeta umbla populasyonu avlanabilir bir stok yapısına ulaştırılarak daha fazla istihsal edilebilir. Göl yönetimi uygulamaları titizlikle sürdürülürse Hazar Gölü balık populasyonları önümüzdeki yıllar içerisinde gelişerek ve artarak bölge balıkçısına aşağıda ifade edildiği şekliyle büyük kazanımlar oluşturacaktır. 21

22 Hazar Gölü her geçen gün oligotrofik yapıdan ötrofik yapıya doğru yönelen bir göl konumundadır. Bu da geçen yıllara paralel olarak balıkçılık bakımından katkısının artacağı anlamına gelmektedir. Fakat bugün bunun tam tersi bir durum mevcuttur Keban Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Keban Barajı Gölü, Elazığ ilinin Keban ilçesinde, Fırat Nehri üzerinde, yılları arasında inşa edilmiş olan elektrik enerjisi üretimi amaçlı bir barajdır. Beton ağırlık ve kaya dolgu tipi olan barajın gövde hacmi m³, akarsu yatağından yüksekliği 210,00 m, normal su kotunda göl hacmi ,00 hm³ normal su kotunda göl alanı ha 'dır. Keban Baraj Gölü 1975 yılında enerji üretmeye başladıktan sonra ilk defa yıllarında 16 parsele ayrılarak su ürünleri kooperatiflerine kiraya verilmiştir. Ortalama su kodunda hektarlık alanın ha lık kısmı Elazığ sınırları içerisinde kalmaktadır. Bu alanda, 11 adet balıkçı kooperatifi avcılık faaliyetlerini yürütmektedir (Tablo 5). Su ürünleri kooperatiflerinde kayıtlı, 109 adet balıkçı teknesi, 218 den fazla balıkçı ve bu balıkçıların balık avlamada kullandıkları m sade ve fanyalı ağ bulunmaktadır. Bölgede yaklaşık 2000 kişi geçimini balıkçılık yaparak sağlamaktadır. Keban Baraj Gölü nde 6 familyaya ait 23 tür balık bulunmaktadır. Bu 23 tür balıktan ekonomik değeri olan 8 tür balığın avcılığı yapılmaktadır. Bu türler şunlardır; Sazan (Cyprinus carpio) Karabalık (Capoeta trutta) Küpeli (Luciobarbus mystaceus) Bıyıklı Balık (Luciobarbus esocinus) Tatlı Su Kefali (Leuciscus cephalus ) Tahta Balığı (Acanthobrama marmid) Gümüş Balığı (Alburnus mossulensis) Kababurun (Chondrostoma regium) Elazığ ilinde avcılık yoluyla son 10 yıl içinde yapılan yıllık ortalama balık istihsali 1087 ton/yıl (20,61 kg/ha) olarak tespit edilmiştir. Keban baraj gölünün verimliliği ise 5,47 kg/ha olarak belirlenmiştir. Bu miktarlar baraj göllerinin verimliliğinin daha fazla olması gerçeğini dikkate aldığımızda, oldukça azdır. Keban Baraj Gölünün, Fırat Nehri üzerinde inşa edilen ilk baraj gölü olmasından dolayı verimsizliği daha da dikkat çekicidir. Yapılan kimyasal analizler ve birincil üretim çalışmaları, Keban Baraj Gölü nün verimli olduğunu göstermiştir. İyi bir göl yönetimi uygulaması baraj gölünde yapılabilirse 3-4 yıl içerisinde öncelikle 6 ekonomik balık türünün var olan populasyonları avlanabilir bir stok büyüklüğüne ulaştırılarak daha fazla istihsal elde edilebilecektir. Göl yönetimi uygulamaları titizlikle sürdürülürse Keban Baraj Gölü balık populasyonları da yıllar içerisinde gelişerek ve artarak bölge balıkçısına büyük kazançlar oluşturacaktır. Keban Baraj Gölü 40 yıllık bir baraj gölüdür. Kurulduğu coğrafya bakımından oldukça verimli zeminlere oturtulmuştur. Murat ve Karasu Nehirleri vasıtasıyla da sürekli besin taşınan bir özelliği de barındırmaktadır. Her geçen gün ötrofik bir yapıya kavuşmaktadır. Keban Baraj Gölü açık havza durumunda ve verimli bir yapıya sahiptir. Bu bakımdan daha iyi ve rantabl değerlendirilmelidir. Bu da iyi bir göl yönetimi, uygun avlanma yöntemlerinin kullanılması, koruma ve kontrole titizlikle uyulmasıyla sağlanabilecektir. 22

23 3.3. Keban Baraj Gölünde Kerevit Avcılığı Keban Baraj Gölü Ağın bölgesinde (9300 ha) kerevit (Astacus leptodactylus) istihsali 1990 lı yılların başından beri yapılmaktadır. Bu bölgeye kerevit, Isparta lı ve yörede görevli bir halıcı ustası tarafından Eğirdir Gölü nden getirilerek bırakılmıştır. Ağın daki kerevit populasyonu 1990 lı yılların başında av verebilecek yoğunluğa erişmiştir. Bu bölgede 5 kasnaklı 2 boğazlı pinter ağları kullanılmak suretiyle kerevit avcılığına devam ettirilmektedir. Pinterlerle kerevitlerin avlanıldığı azami derinlik, 13 metre olarak tespit edilmiştir. Ağın ve Keban Balıkçılık Kooperatiflerinden edinilen bilgiye göre 1995 yılında 1000 adet, 2000 yılında adet, 2005 yılında ise adet, 2013 yılında 3500 adet pinter ağı kullanılmıştır. Keban Baraj Gölü Ağın Bölgesinden 1995 yılında istihsal edilen kerevit miktarı 2955 kg/yıl olup, hektara düşen kerevit miktarı 0,32 kg kadardır yılında istihsal edilen kerevit miktarı kg/yıl olurken, hektara düşen avlanabilir kerevit miktarı ise 10,64 kg düzeylerine yükselmiştir (Tablo 6) Karakaya Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Karakaya Barajı da 1987 yılında hizmete girmiştir. Keban Baraj Gölünün 166 km mansabında yer almaktadır. Karakaya Baraj Gölü nün verimi, Keban Baraj Gölü kadar yüksek değildir. Toplam baraj gölü alanı hektardır. Baraj gölünde 9 adet balıkçılık kooperatifi faaliyet göstermektedir. Bu kooperatifler de kayıtlı 119 adet balıkçı teknesi, metre sade ve fanyalı ağ, bu ağlarlarla balık istihsali yapan 250 civarında balıkçı bulunmaktadır. Karakaya Baraj Gölü de faaliyet gösteren kooperatiflerden üç tanesi Elazığ İline bağlı olarak faaliyetlerini yürütmektedir yılı kayıtlarına göre 9900 hektarlık alanda faaliyet gösteren bu üç kooperatifte toplam 40 balıkçı teknesi, 80 civarında balıkçı ve m uzunluğunda uzatma ağıyla avcılık faaliyetinde bulunulmaktadır. Karakaya Baraj Gölünde de Fırat Nehir Sisteminde bulunan balıklar mevcuttur. Ayrıca ekonomik değeri yüksek olan ve büyüme performansları daha iyi olan Aspius vorax ile Barbus grypus türleri de avlanmaktadır. Aspius vorax karnivor bir balık olup eti lezzetli ve yöre halkı tarafından aranılan bir türdür. Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü nün 2013 yılı verilerine göre Karakaya Baraj Gölü nün, 8, 9 ve 10. avlak sahalarında toplam balık istihsal 90,46 ton/yıl olmuştur. Bu değer 9900 hektara oranlandığında ise hektara düşen balık miktarı 9,14 kg olarak belirlenmiştir. Bu değer Karakaya Baraj Gölünden verimli olarak faydalanamadığımızı ifade etmektedir Kalecik Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Kalecik Baraj Gölü alanı 116 hektardır. Bu alanda kayıtlı 2 adet balıkçı teknesi, 7000 metre sade ve fanyalı ağ bulunmaktadır. Kalecik Baraj Gölünden 2013 yılında istihsal edilen toplam balık miktarı 2,31 ton/yıl olmuştur. Hektara düşen balık miktarı ise 19,87 kg/ha olarak tespit edilmiştir. Hektara düşen bu miktar bu baraj için iyi kabul edilebilir bir değerdir. Balıkçı sayısının ve kullanılan ağ miktarının azlığı bunu getirmiştir. Kalecik Gölü orta verimli olarak kabul edilebilir. 23

24 3.6. Özlüce Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Özlüce Barajı, Elazığ, Bingöl sınırında bulunan, Peri Çayı üzerinde, enerji üretmek amacıyla yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi m 3, akarsu yatağından yüksekliği 144,00 m, normal su kotunda göl hacmi 1075,00 hm 3, normal su kotunda gölün toplam alanı 25,80 km 2 'dir. Özlüce Baraj Gölünden 2013 yılında istihsal edilen toplam balık miktarı 5,42 ton/yıl olmuştur. Hektara düşen balık miktarı ise 5,89 kg/ha olarak tespit edilmiştir. Hektara düşen bu miktar bu baraj için yetersiz olarak değerlendirilmektedir Kralkızı Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Kralkızı Barajı, Elazığ ve Diyarbakır ili sınırları içerisinde Diyarbakır'a 81 km, Dicle ilçesine 6 km mesafede Dicle Nehri'nin ana kolu olan Maden Çayı üzerinde yer almaktadır. Enerji üretmek amacıyla yılları arasında inşa edilmiştir. Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi m 3, akarsu yatağından yüksekliği 126 m, normal su kotunda göl hacmi 1919 hm 3, normal su kotunda göl alanı 57,50 km 2 'dir. Kralkızı Baraj Gölü nün Elazığ sınırları içinde kalan 920 ha kısmında 3 avlak sahası bulunmaktadır. Ancak şu anda ticari balık avcılığı yapılmamaktadır Tablo 4. Elazığ İlinde avlanan toplam su ürünleri miktarları (ton/yıl) (TÜİK) Yıllar Avlanan Toplam Miktar (Ton /yıl) Av verimi (kg/ha) , , , , , , , , , , , , , , , , ,2 19, ,68 24

25 Tablo 5. Elazığ İli Su Ürünleri Avlanma Hakkı Kiraya Verilen Baraj Göllerinin Kira Bilgileri No İlçesi Rezervuar Adı Alan (Ha) Balıkçı Sayısı Tekne Sayısı 1 Ağın Keban Keban Keban Aydıncık Keban Güzelyalı (İlemi) Keban Koçkale Keban İçme Keban Şeyhhacı Keban Uzunova Keban Yolüstü Keban Gülüşkür Keban Yurtbaşı Keban Baskil Karakaya Baskil Karakaya Keban Karakaya Karakoçan Özlüce Karakoçan Kalecik Sivrice Hazar Gölü Maden Kralkızı Maden Kralkızı Maden Karlkızı Merkez Cip Baraj Gölü TOPLAM Tablo 6. Keban Baraj Gölü nde avlanan kerevit miktarı (TÜİK, 2012) Yıllar Avlanan Miktar (kg/yıl) Av verimi (kg/ha) , , , , , , , , , , , , , , , , , ,38 25

26 3.6. Balıklandırma Devlet Su İşleri 9.Bölge Keban Barajı Su Ürünleri Şube Müdürlüğü, Elazığ İl sınırları içerisinde bulunan baraj gölleri ve göletlerin balıklandırma işlemlerini her yıl düzenli olarak yapmaktadır. Özellikle kendi bünyesinde yer alan tesislerde Aynalı ve Pullu Sazan ile Gökkuşağı alabalığı gibi balıkları üretip belli bir büyüklüğe geldiğinde iç su kaynaklarımıza düzenli olarak bırakarak yöre balıkçısının avlamasına ve sulak alanlarımızın balıkçılık yönünden daha verimli bir yapıya kavuşturulmasına çalışmaktadır. Yıllara göre üretilerek su kaynaklarımızı balıklandırmada kullanılmış olan balık miktarları balıklandırmanın yürütüldüğü su kaynaklarına göre Tablo 7-11 de verilmiştir. Tablo 7. Keban baraj gölüne yıllar itibariyle yapılan balıklandırma çalışmaları (DSİ, 2012). Yıl Aynalı Sazan Pullu Sazan Gökkuşağı Alabalığı (Adet) (Adet) (Adet) Toplam

27 Tablo 8. Karakaya Baraj Gölüne yıllar itibariyle yapılan balıklandırma çalışmaları (DSİ, 2012). Yıllar Aynalı Sazan(Adet) Pulu Sazan(Adet) Gökkuşağı Alabalığı (Adet) Toplam Tablo 9. Karakoçan Kalecik Baraj Gölet inde yıllar itibariyle yapılan balıklandırma çalışmaları (DSİ, 2012). Yıllar Atılan Balık Türü Atılan Balık Miktarı (Adet) Aynalı sazan Pullu sazan Pullu sazan Pullu sazan Pullu sazan Pullu sazan Pullu sazan Pullu sazan TOPLAM Tablo 10. Özlüce Baraj Gölünde yıllar itibariyle yapılan balıklandırma çalışmaları (DSİ, 2012). Yıllar Aynalı Sazan (Adet) Pullu Sazan (Adet) Toplam

28 Tablo 11. Elazığ ilinde bulunan bazı göletlerde yapılan yıllar itibariyle yapılan balıklandırma çalışmaları (DSİ, 2012). Göletler Yıllar Aynalı Sazan(adet) Gökkuşağı Alabalığı(adet) Kepektaş Göleti Tadım Göleti Işıktepe Göleti BALIK YEMİ ÜRETİMİ Balıkçılığın en önemli giderini ve toplam giderlerin %70 lik kısmını balık yemi oluşturmaktadır. Balık yeminin işletmeye nakliyesi de eklendiğinde balık yetiştiricileri için yem, en önemli gider kalemini oluşturmaktadır. Elazığ İlinde alabalık yetiştiriciliği oldukça yüksek olmasına rağmen ve Türkiye de alabalık yetiştiriciliğinde birinci sırada yer almasına rağmen henüz balık yemi üretimi için kurulmuş bir fabrika bulunmamaktadır. Yemin tamamı dışarıdan ve başka illerde kurulmuş olan balık yemi fabrikalarından sağlanmaktadır. Bu da alabalık üretiminde maliyetleri yükseltmektedir. 5. BALIK HASTALIKLARI Elazığ ilinde yetiştiriciliğe bağlı olarak zaman zaman balık hastalıkları da görülmektedir. Ancak bu hastalıklar balıkları çok büyük oranlarda tehdit eder boyutta değildir. Balık hastalıklarının özellikle mevsim değişikliklerinde ve su kalitesindeki değişiklikleri bağlı olarak şekillendiği gözlenmektedir. Balık hastalıklarına karşı işletmelerde koruyucu önlemlerle beraber hastalığın şekillenme durumuna göre tedavi edilmesi yönünde önlemler alınmaktadır. Elazığ ilinde balık hastalılarına bağlı olarak ton/yıl kapasitelik işletmelerde gerek koruyucu ve gerekse tedavi amaçlı olarak yıllık sağlık gideri olarak ortalama TL harcama yapıldığı yönünde bilgiler elde edilmiştir. 6. SU ÜRÜNLERİ MUHAFAZA VE İŞLEME TESİSLERİ Su ürünleri kolay ve çabuk bozulabilen ürünler olup avlanıldıktan hemen sonra ve en kısa zamanda soğuk muhafazaya alınmalıdırlar. Bu sağlanıldığı takdirde tazelikleri oldukça uzatılabilmektedir. Su ürünlerinin gerek taze gerekse işlenmiş ürün olarak soğukta korunmaları, su ürününün daha sağlıklı, daha uzun süre ve parasal olarak da daha fazla değer bulmasına neden olmaktadır. Dünyada insan besini olarak taze balık tüketimi %30 dur. Üretilen %70 ise ya dondurularak ya da mamul ürün olarak tüketime sunulmaktadır. Elazığ İlinde üç adet balık işleme tesisi bulunmakta olup bu tesisler balıkları temizlenmiş, işlenmiş ve taze soğutulmuş, içi temizlenmiş ve dondurulmuş, fileto çıkarılmış, füme yapılmış ve dondurulmuş şeklinde pazara sunmaktadırlar (Tablo 12). Bu işletmelerin yıllık üretim miktarı ve katma değerleri Tablo 13 de verilmiştir. Elazığ ilinde ürün çeşitliliğini arttırmak amacıyla daha değişik işlenmiş ürünlerin ortaya çıkarılması gerekmektedir. Soğuk muhafaza imkanı sağlandığında, öncelikle besleyici değeri oldukça yüksek olan su ürünleri, uzun süre hijyenik şartlarda korunmuş, balıkçı yıl boyunca balığını değerlendirmiş ve tüketici de yıl boyunca taze balık temin etmiş olacaktır. Sonuç olarak balıkçı balığını yok pahasına elden çıkartmayıp zamana yayarak daha iyi kazanç sağlayabilecektir. Dolayısıyla bölgeye giren ekonomik katkı daha da artacaktır. 28

29 Tablo 12. Elazığ ilinde bulunan işleme tesisleri ve kapasiteleri (GTHB, Elazığ İl Müdürlüğü, 2014). Mamul Madde Adı Günlük Üretim Kapasitesi (ton/gün) Yıllık Üretim Kapasitesi (ton/yıl) Temizlenmiş, işlenmiş taze soğutulmuş balık 13, İçi temizlenmiş dondurulmuş 13, Fileto çıkarılmış balık Füme yapılmış dondurulmuş balık Toplam Tablo 13. Elazığ ilinde bulunan işleme tesislerinin yıllara göre işlenmiş ürün üretimi ve katma değeri (GTHB, Elazığ İl Müdürlüğü, 2014). Yıl Miktarı (Kg) Katma değeri ( ) EĞİTİM Elazığ ilinde Fırat Üniversitesi bünyesinde Su Ürünleri Fakültesi bulunmakta olup, Su Ürünleri Mühendisi yetiştirmektedir. Fakültesi kuruluşunda Su Ürünleri Yüksekokulu olarak öğretim yılında eğitim ve öğretime başlamış ve 1992 yılında Su Ürünleri Fakültesi ne dönüştürülmüştür. Yine Fırat Üniversitesi bünyesinde Keban, Kemaliye ve Bingöl MYO larında ara elaman yetiştirilmesi için Su Ürünleri programları açılmış ve öğretim yılına kadar bu MYO ları Su Ürünleri Teknikerleri yetiştirmiştir. Kemaliye MYO daha sonra Erzincan Üniversitesine Bingöl MYO ise Bingöl Üniversitesine bağlanmıştır. Ancak YÖK kararıyla MYO larının su ürünleri bölümleri eğitim ve öğretim döneminde tüm Türkiye genelinde öğrenci alınmaması yönünde bir kararla kapatılmıştır. Elazığ ilinde balıkçılara ve Fakültelerin ilgili bölümlerinden mezun olan ve su ürünleri sektöründe çalışan elemanlar her yıl Fırat Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi bünyesinde HACCP/ISO sertifika ve eğitim programları açılmaktadır. Bu eğitim programının yılı içinde düzenlenmiştir. Her kurs döneminde ortalama 30 kursiyer HACCP/ISO sertifikası almaya hak kazanmıştır. Ancak gelişen sektörün ihtiyaçlarına yönelik ve mevzuatın gerektirdiği açılımları yapabilmek için ve sektörde çalışanların günün getirdiği yeniliklerden haberdar edilmesi ve hizmet içi eğitim sağlanması anlamında bu eğitim programlarının çeşitlendirilmesi gerekmektedir. 8. AB FONLARINDAN İLİMİZ SU ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNE KAYNAK SAĞLANMASI İlimizde su ürünleri sektörünün artmasına bağlı olarak AB fonlarından da kaynaklar sağlamak mümkündür. Gerek yapılanma aşamasında ve gerekse işletme dönemlerinde AB fonlarından alınacak katkılar üretimin ve istihdamın da arttırılmasına yardımcı olacaktır. AB fonlarından hem kuruluş aşamasında hem de kurulmuş olan işletmelerin işletme döneminde yararlanmaları mümkündür. Kurulacak veya kurulmuş olan su ürünleri işletmeleri proje 29

30 geliştirme konusunda kendilerini geliştirdikleri zaman veya Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi ile işbirliği veya danışmanlığı kapsamında geliştirecekleri projelerle ilimize bu sektör kapsamında iktisadi katkı sağlayabilirler. Yine AB ülkelerinin yürüttüğü su ürünleri projelerine ortak olarak da ilimizdeki su ürünlerinin üretim miktarının arttırılması mümkün olabilecektir. İlimiz su ürünleri işletmelerinden bazılarının bu yönde girişimleri olduğu ve başarılı da oldukları bilinmektedir. Ancak bu yeterli değildir. İlimizde kurulmuş olan tüm su ürünleri işletmelerinin ilgili teknik desteği alarak bu sürece girmeleri gerekmektedir. Kurulma aşamasında olanların da başlangıçta AB fonlarından yararlanarak yapılanmalarını sağlamalarını hedeflemeleri daha doğru olacaktır. 9. BÖLGESEL SU KAYNAKLARININ YÖNETİMİ Yukarıda belirtilen üretim kapasitelerine ulaşabilmek balıkların sağlıklı bir şekilde üretim ve yetiştiriciliğinin yapılabilmesi için özellikle ilimiz yüzey sularının kirlilik yükü ve bunu taşıyabilecek üretim kapasitelerinin araştırılması gerekmektedir. Şu anda ilimiz yüzey suları enerji üretimi, tarımsal sulama için ve bu baraj göllerinin %3 lük kısmı balıkçılık amacıyla kullanılmaktadır. Tüm alanın %97 si balıkçılık dışında kaldığından balıkçılıktan gelecek kirlilik yükü suda bulunan organizmalar için besin teşkil edeceğinden kendiliğinden yok olacaktır. Balıkçılık faaliyetleri dolayısıyla suya fazla bir kirlilik yükü kazandırmayacaktır. 10. ALTYAPI VE ORGANİZASYON Elazığ ilinde kurulu işletmeler alt yapılarını büyük oranda kendi çabalarıyla tamamlamaktadırlar. Özellikle yol yapımı ve işletmelerin kurulu olduğu alanlara ulaşımın sağlanmasında ilgili kamu kurumları desteklerini sağlamaktadır. Ancak alt yapının güçlendirilmesi için daha çok yol alınması gerekmektedir. Yine su ürünleri üreticileri bir araya gelerek su ürünleri yetiştiricileri birliğini oluşturmuşlardır. Birlik alt yapısını güçlendirerek gelecekte özellikle pazarlama konusunda bükük adımlar atarak mevcut yetiştiricilik kapasitesinin %100 kullanımına yardımcı olabilecektir. Balık avcıları Elazığ sınırları içinde yer alan sularda avcılık yapabilmeleri için avcılık kooperatifleri kurmuş olup bu çatı arlında balıkçılık faaliyetlerinde bulunmaktadırlar. Ancak bu kooperatifler bir araya gelerek henüz bir birlik çatısı altında örgütlenememişlerdir. Elazığ ilinde Baraj göllerinde kafeslerin konulacağı yerlerin teknik olarak yerleri ve üretim kapasiteler tam olarak belirlenmemiştir. Kafes balıkçılığı ve diğer su ürünleri yetiştiriciliği yapılan yerlerde hala elektrik, haberleşme ve ulaşımla ilgili alt yapı sıkıntıları bulunmaktadır. Kaynakların ekonomik kullanımı açısından yüzey su kaynaklarında ıslah çalışmaları mutlaka yapılmalıdır. Yüzey sularımızda balıklandırma dışında ıslaha yönelik çalışmalar bulunmamaktadır. Özellikle avcılıkla verimi çok düşmüş olan avcılık verimini arttırmaya yönelik balıklandırma dışında çalışma yürütülmemektedir. Elazığ ilinde balıkların toptan ve perakende satışının yapılabileceği bir balık hali bulunmamaktadır. 11. PAZARLAMA VE REKLAM Elazığ ilinde üretilen balıklar iki farklı kanaldan balıkçıların kendi imkanlarıyla pazarlanmaktadır. Avcılık yoluyla elde edilen balıklar avcılar tarafından kooperatife teslim edilmekte, kooperatif ise balıkçı komisyoncularına satış yapmaktadırlar. Komisyoncular ise ilden aldıkları balıklar Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan illerde pazarlamaya sunmaktadırlar. Balık yetiştiricilerinin hemen hemen tamamı alabalık üretmekte olup, bireysel pazarlamada bulunmaktalar veya daha büyük girişimcilere balıklarını satarak onlar aracılığı ile piyasaya satılmasını sağlamaktadırlar. Su Ürünleri Yetiştiricilik Birliği ise pazarlama konusunda henüz birlik adına pazarlama gerçekleştirmemektedir. 30

31 12. İSTİHDAM Elazığ ilinde su ürünleri sektöründe istihdam özellikle su ürünleri yetiştiriciliği ve balık avcılığına odaklanmıştır. Su ürünleri yetiştiricileri bir araya gelerek bir birlik çatısı altında toplanmış olup birliğin 103 üyesi bulunmaktadır. Balık avcıları ise kooperatifler kurmuş olup toplam kooperatif üye sayısı 302 kişiden oluşmaktadır. Su ürünleri yetiştiriciliği yapan 162 işletmede toplam 171 Su Ürünleri Mühendisi ve 542 işçi istihdam edilmektedir. Su Ürünleri Yetiştiriciliği yönetmeliğine göre 249 ton/yıl kapasitedeki işletmelerde en az bir su ürünleri mühendisi çalıştırılma zorunluluğu bulunmaktadır. Bu çerçevede üretim ve yetiştiriciliğin artışına bağlı olarak istihdam daha da artacaktır. İstihdamın ne boyutlarda olacağı yapılacak olan analizlerle ortaya çıkarılacaktır. Üretim miktarına bağlı olarak istihdam değerlendirildiğinde 89 ton/yıl üretime bir su ürünleri mühendisi, 28 ton/yıl üretime de bir işçi düşmektedir. Kurulu kapasite üzerinden ise 190 ton/yıl üretime bir su ürünleri mühendisi görev alırken, 60 ton/yıl için bir işçi çalıştırılmaktadır. 13. SU ÜRÜNLERİ YAN SANAYİ SEKTÖRÜ, HİZMET VE DENETİM Elazığ su ürünleri sektöründe yetiştiricilik işletmelerinin, avcılık sektörünün ve akvaryumcuların ihtiyaç duyduğu tüm ağ, araç, gereç ve malzemeler farklı illerden satın alınmaktadır. İlimizde üretim sektörünün ihtiyaç duyduğu malzemelerin üretilmesine yönelik yatırımlar henüz bulunmamaktadır. Ufak çaplı bazı malzemeler sanayi sitesinde faaliyet gösteren bazı firmalara sipariş üzerine yaptırılabiliyorsa da bu çok sınır düzeyde kalmaktadır. Tamamen su ürünleri sektörünün ihtiyacını temin etmeye dayalı bir yan sanayi henüz geliştirilememiştir. Su ürünleri sektörüne danışmanlık ve diğer hizmetleri sağlayabilecek firmalarda henüz bulunmamaktadır. Su ürünleri sektörünün denetimi Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü elemanları tarafından düzenli bir şekilde yürütülmektedir. ELAZIĞ 1. EKONOMİK KURULTAYI VE MEVCUT DURUM KIYASLAMASI 1. Alabalık Yetiştiriciliği Elazığ 1. Ekonomi Kurultayında (2001) 281 ton/yıl ve Elazığ Buluşuyor (2008) da 4223 ton/yıl alabalık üretilirken, TUİK verilerine göre 2012 yılında üretilen alabalık ton/yıl seviyelerine ulaşmıştır yılından 2008 yılına kadar artış %1503, 2008 yılından 2012 yılına gelindiğinde artış %355 oranda artış görülmüştür. Elazığ 1. Ekonomik Kurultayından günümüze artış değerlendirildiğinde %5338 olarak gerçekleşmiştir (Şekil 2). Elazığ 1. Ekonomik kurultayında yetiştiricilikle ilimiz su kaynaklarından ton/yıl alabalık yapılabileceği ön görülmüştür. Ancak o tarihlerdeki ön görü mevzuatta verilmiş olan %1 su alanının kullanılabilirliği esasına göre tahmin edilmiştir. Daha sonra mevzuattaki değişime bağlı olarak yüzeysel alanlardaki yetiştiricilik yapılabilecek alan %3 e çıkarılmıştır. Bu değişikliğe göre tüm yüzey sularımız dikkate alınarak yeni hesaplamalar yapılmıştır. 31

32 Şekil 2. Elazığ ilinin alabalık yetiştiriciliğinin 1. Ekonomik Kurultay ve mevcut durum ile kıyaslanması. 2. Sazan Yetiştiriciliği Elazığ 1. Ekonomik Kurultayında ton/yıl sazan yetiştiriciliğinin yapılabileceği ön görülmüştür. Ancak, Elazığ ilinde büyük bir potansiyeli bulunan ve alt yapı olarak da yetiştiriciliğinin yapılası için çok uygun bir ortam olmasına rağmen Sazan yetiştiriciliği konusunda henüz herhangi bir atılım gerçekleştirilememiştir. Sazan yetiştiriciliği bakımından Elazığ sınırları içinde yer alan sulak alanların önemli bir kısmı çok uygun bir durumdadır. Müteşebbislerin Sazan yetiştiriciliğine başlamaları durumunda önemli bir üretim ve yetiştiricilik kapasitesinin oluşturulması mümkün görülmektedir. 3. Yavru Balık Yetiştiriciliği Elazığ 1. Ekonomik Kurultayında Elazığ il sınırlan içerisindeki mevcut yüzey su kaynaklarının yetiştiricilik amacıyla kullanılması durumun ihtiyaç duyulacak yavru balık miktarı adet/yıl olup, bu alandaki ihtiyacın karşılanabilmesi için kurulması gereken adet/yıl kapasiteli yavru üretim tesisi sayısı olarak hesaplanmıştır. Bu tesislerin ilimizde kişiye istihdam yaratacağı ve ilimize US $ iktisadi katkı sağlayacağı öngörülmüştür. Ekonomik Kurultay döneminde yavru ihtiyacını Fırat Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Cip Balık Üretim ve Araştırma Merkezinden ve farklı illerdeki yavru üretim kaynaklardan temin eden sektör, bu gün ilimizde kurulmuş olan 8 adet kuluçkahanede toplam adet/yıl yavru alabalık üretim kapasitesine ulaşmıştır. 1. Ekonomik Kurultayında hedeflenmiş olan yavru üretiminin %15,3 lük kısmı şu anda gerçekleştirilmiş durumdadır. 4. Kerevit Yetiştiriciliği Elazığ 1. Ekonomik Kurultayında ilimizde kerevit yetiştiriciliği için en uygun üretim alanı olan Keban Baraj Gölü'nde kerevit avcılığına ve yetiştiriciliğine önem verilmesi gerektiği vurgulanarak, Keban Baraj Gölü ekstansif kerevit yetiştiriciliği için oldukça uygun bir kaynak olduğu vurgulanmıştır. Bu çerçevede, Keban Baraj Gölü'nün kendi doğal ortamı 32

33 kullanılarak ve gölün kıyısında çevrilecek alanlara doğal stoklama yapılarak m kıyı uzunluğu için her biri adetlik 3-4 koloni tavsiye edilmiştir. Çok uygun alanlarda m'lik kıyı şeridi için yaklaşık adet kerevit stoklaması yapılması uygun görülmüştür. Ancak mevcut durumda bu ön görüler gerçekleşmemiştir. Ancak kerevit avcılığı Ekonomik Kurultay döneminde 12,22 ton/yıl iken bu gün 50 ton/yıl olmuştur (Şekil 3.). Şekil 3. Elazığ ilinin Kerevit avcılığının 1. Ekonomik Kurultay ve mevcut durum ile kıyaslanması. 5. Süs Balığı Üretimi Süs balığı üretimi ülkemizde yıllık bir geçmişe sahiptir. Ülkemizde pazarlanan süs balıklarının %90'nı diğer ülkelerden dış alım olarak sağlanmaktadır. Elazığ 1. Ekonomik Kurultayında bu alanda yapılacak çalışmalar sonucunda ülkemizde çok az önem verilmiş olan bu sektörde büyük iktisadi katkılar sağlanması mümkün olabileceği belirtilmesine rağmen, geçen 13 yıl içinde ilimizde akvaryum balığı üretim ve yetiştiriciliği konusunda herhangi bir ilerleme kaydedilmemiştir. 6. Alternatif Bazı Su Ürünleri Türleri Yetiştiriciliği Elazığ 1. Ekonomik Kurultayında Tıbbi Sülük, Midye, Kurbağa Tatlısu Kaplumbağası ve Salyangoz ile ilgili Fırat Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi nde bu türlerin yetiştiriciliği ile ilgili araştırmalara başlanmıştır şeklinde ifade edilmiştir. Bir dönem ( ) Fırat Üniversitesi Su ürünleri Fakültesi Cip Balık Üretim ve Araştırma Merkezinde sülük yetiştiriciliği yapılmış ve döner sermaye aracılığı ile araştırma fazlası olan sülükler yıllarında satılmıştır. Bu araştırma çalışmaları yürütülmekle beraber ilimizde belirtilen konularda yatırım gerçekleştirilmemiştir. 7. Avcılık Elazığ 1. Ekonomik Kurultayında Keban Baraj Gölü'nde 1 hektardan ortalama 17 kg balık avlandığı ortaya koyulmuştur. Bunun Keban Baraj Gölü gibi verimli baraj göllerinde hektardan 50 kg olabileceği ve yılda ton balık avlanabileceği öngörülmüştür. Karakaya Baraj Gölü'ndeki toplam balık istihsali yaklaşık 850 ton/yıl olarak verilmiş ve bu 33

34 miktarın da toplam ton/yıl olabileceği belirtilmiştir. Ancak mevcut duruma göre ön görülmüş olan hedefler gerçekleştirilemediği gibi azalmayla beraber avcılık miktarının Elazığ ilinde yatay bir seyir gösterdiği belirlenmiştir (Şekil 4). Şekil 4. Elazığ ilinin balık avcılığının 1. Ekonomik Kurultay ve mevcut durum ile kıyaslanması. 8. Balık Ağı İmalatı Elazığ 1. Ekonomik kurultay raporunda, balıkçılık faaliyetleri arttıkça balık ağı ihtiyacı atacağından (uzatma ağları, pinter ağları, kafes balıkçılığı ağları vb.) Elazığ İlinde kg/yıl kapasiteli bir ağ sanayinin kurulması bölge ekonomisine bir ivme ve istihdam kazandıracağı belirtilmiştir. Ancak mevcut durumda bu hedeflere ulaşılamamıştır. Bu konuda henüz ilimizde önemli bir yatırım gerçekleştirilmemiştir. 9. Balıklandırma Elazığ 1. Ekonomik Kurultayında yüzeysel su kaynaklarının balıklandırılmasıyla ilgili bir öngörüde bulunulmamasına karşın balıklandırma çalışmalarının sürekli arttırıldığı gözlenmiştir. Ekonomik Kurultayın gerçekleştirildiği yıllardan bu güne balıklandırmanın %100 arttırıldığı görülmektedir (Tablo 7-11). 10. Su Ürünlerini Muhafaza ve İşleme Tesisleri Elazığ 1. Ekonomik Kurultay raporunda, ilimiz yüzey su kaynaklarından hedeflenen üretim miktarlarına ulaşılması durumunda, bunların hemen soğuk muhafazaya alınması ya da mamul ürün şeklinde işlenmesi gerektiği ve bunun için de Elazığ ili ve çevre ilerde üretilecek su ürünlerinin muhafazası ve işlenebilmesi için en az ton/yıl kapasiteli soğuk muhafaza tesislerine ihtiyaç olacağı belirtilmiştir. Bu hedefler Elazığ da kurulmuş olan 3 işleme tesisi ile ton/yıl kapasiteye ulaşmıştır. Bu kapasite yenileriyle desteklenmesi gerekmektedir. 34

35 11. Alt Yapı ve Organizasyon Elazığ 1. Ekonomik Kurultay raporunda, aşağıda belirtilen altyapı ve organizasyon hedefleri belirlenmiştir. a) Baraj göllerinde kafeslerin konulacağı yerlerin bilimsel tetkiklerle önceden belirlenerek göl haritası üzerinde işaretlenmesi ve suyun özelliklerine bağlı olarak tesislerin üretim kapasiteleri kararlaştırılması hedeflenmiştir. Ancak, bu çalışmaların bir kısmı yapılmış olup haritalandırma ve kapasite hesapları interaktif haritalar üzerinde gerçekleştirilememiştir. b) Kafes balıkçılığı ve diğer su ürünleri yetiştiriciliği yapılan yerlere gerekli olan elektrik, haberleşme ve ulaşımla ilgili alt yapının acilen götürülmesi ve özellikle ulaşımın su ürünleri tesislerinin hem kuruluş hem de işletme aşamalarında önem taşıdığı belirtilmiştir. Bu çalışmalarda işletmelerin kuruluşuna paralel olarak gerçekleştirilmektedir. Ancak hala ulaşım sıkıntısı bulunan ve altyapısı sağlıklı olmayan bölgeler bulunmaktadır. c) Su ürünleri yetiştiriciliği için müteşebbislerin bir araya gelerek bir organizasyon oluşturmaları ve sorunlarım bu organizasyon aracılığı ile çözmeleri müteşebbislere büyük avantaj sağlayacağı belirtilmiş olup, bu hedef Elazığ İli Keban İlçesi Su Ürünleri Yetiştiricileri ve Üreticiler Birliğinin kurulmasıyla gerçekleştirilmiştir. d) Avcılıkta günün gerektirdiği doğru avcılık yöntemlerini uygulayabilmek ve ilimiz sınırlarındaki yüzey sularında rantabl bir balıkçılık yapabilmek için Keban ve Karakaya baraj göllerinde faaliyet gösteren su ürünleri kooperatiflerinin mutlaka bir üst birlik çatısı altında teşkilatlanmaları gerektiği belirtilmesine rağmen henüz bir su ürünleri avcılar birliği kurulamamıştır. Her kooperatif kendi parseli dahilinde avcılık yapmaktadır. e) Yine avcılığın sağlıklı yürütülmesi ve birim alandan yüksek verim alınabilmesi için, balıkçıların eğitimine büyük önem verilmesi gerektiği, bunun için de su ürünleri sektöründe yer alan balıkçıların eğitimine yönelik bir eğitim stratejisinin belirlenmesi gerektiği ve gerektiğinde bizzat kooperatiflere gidilerek, bu eğitimlerin yerinde verilmesi hedeflenmiştir. Bu eğitimler kısmen verilmekte olup istenilen düzeye henüz çıkarılamamıştır. Bu kapsamda bir AB projesi hazırlanmış ancak proje destek alamamıştır. f) Yetiştiricilik ve avcılıktan elde edilen balıkların uzun süreli muhafazası için ilimizde bulunan soğuk hava deposu imkanlarından yararlanılacağı gibi, ihtiyaca göre yenilerinin yapılmasına önem verilmesi gerektiği belirtilmiştir. Bu hedef doğrultusunda ilimizde sadece balıkçılık sektörüne hitap eden üç işleme tesisi kurulmuş ve hedef amacına ulaşmıştır. g) Balıkların nakliyesinde kokuşmayı önleyici soğutmalı araçlarla taşımacılık yapılmalı ve dış satıma yönelik pazarlar araştırılması önerilmiştir. Bu hedef balık nakliyesinde kısmen gerçekleştirilmiş olup pazarlama konusunda hala büyük problemler bulunmaktadır. Pazarlama konusundaki bu zayıflık şu anda alabalık yetiştiriciliği için kurulmuş olan kapasitenin ancak %47 lik kısmının reel olarak kullanılmasında büyük bir etkiye sahiptir. 35

36 SEKTÖRÜN GZFT (SWOT) ANALİZİ Balıkçıların ve su ürünleriyle ilgili olan kamu kurum ve kuruluşlarının temsilcilerinin toplanmasıyla Elazığ su ürünleri sektörünün SWOT analizi yapıldı. SWOT analizinin yapılacağı toplantıya toplam 80 kişi katıldı. Analizin yapılması amacıyla öncelikle Güçlü ve Zayıf Yönler ile Fırsatlar ve Tehditler masası olmak üzere 4 grup oluşturuldu. Her grup sektörün ilgili yönlerini sırasıyla yazarak ortaya çıkardı ve bunlar daha sonra analiz edilerek en fazla belirtilen ifadeler başta olmak üzere sektörün Güçlü, zayıf yönleri ile fırsat ve tehditleri belirlenmeye çalışıldı. Zaman zaman balıkçılarla yüz yüze görüşmelerle de bu veriler güçlendirildi. GÜÇLÜ YÖNLER Verilen Cevaplar Cevap Sayısı 1. Elazığ ilinin üç tarafının sularlar çevrili olması İlimizde Su Ürünleri Fakültesinin, DSİ Keban Su Ürünleri Şube 23 Müdürlüğünün ve Tarım Bakanlığı Su Ürünleri Araştırma İstasyonunun bulunması. 3. Su ürünleri alanında deneyimli ve kalifiye personelin yeterince 18 bulunması 4. Su kaynaklarımızın kirletilmemiş ve kirlenmemiş olması Balık işleme ve değerlendirme tesislerinin ilimizde olması 9 6. Elazığ ili alabalık üretiminde diğer illere göre daha ileride olması 8 7. Su ürünleri sektörü ile ilgili yan sanayinin gelişmiş olması 6 8. Sektörün hızlı gelişiyor olması 4 9. Yavru yetiştiriciliğinin bazı işletmeler tarafından yapılabilir olması Zaman içerisinde özellikle kafes balıkçılığı konusunda bilgi birikimine 4 sahip olunması 11. Yatırımların artması Su ürünleri üreticiler birliğinin bulunması İlimizde ulaşım ve sosyal yapının balıkçılık ve yetiştiricilik açısından 3 uygun olması. 14. Su ürünleri yetiştiriciliğini yapan kişilerin eğitim seviyelerindeki artış Su Ürünleri yetiştiriciliğinde kullanılan teknolojisinin büyük kısmının 3 yerli yapım olması ve bu teknolojiye ulaşılabilir olması. 16. Bölgemizde bulunan su kaynaklarının balık üretimi ve avcılığı 3 konusunda uygun olması 17. İlimiz doğal sularında mevcut olan birçok türün alternatif yetiştiricilik 3 açısından kaynak teşkil etmesi. 18. Balık stoklarının takviye ediliyor olması Bölgemizde su ürünleri avcılığı yapan kooperatiflerin mevcut olması İlimizden balıkçıların ihracat yapabiliyor olması Sektörün kendi kendine finansmanını yapabilmesi Proje geliştirmeye açık bir ortamın bulunması 2 36

37 23. Doğal kaynaklarımızda kerevitin bulunması ve avlanması Sektöre bağlı olarak ilin sosyo ekonomik açıdan zenginleşmesi Balık restoranlarının bölgede bulunuyor olması Elazığ ilinde su ürünleri alanında birçok toplantıların yapılıyor olması Balık yemi üretiminde kullanılabilecek ekonomik önemi olmayan 1 alternatif bazı balık türlerinin su kaynaklarımızda bulunması 28. Balıkçı ruhsatlarının dondurulmuş olması Balık avcılığı yapan balıkçıların eskiye göre daha bilinçli bir şekilde 1 avcılıkla uğraşıyor olması 30. Uygun iklim yapısı Bölgemizde genç nüfusun bulunması 1 ZAYIF YÖNLER Verilen Cevaplar Cevap Sayısı 1. Akvaryum balıkçılığına, alternatif ve diğer su ürünleri türlerinin 29 yetiştiriciliğine henüz yatırım yapılmaması 2. Balık yemi üretiminin ilimizde olmaması Balıkçıların av yasaklarına yeterince uymamaları ve otokontrolün 14 gelişmemiş olması 4. İhracatın verimli şekilde yapılamıyor olması Balık hastalıkları konusunda yeterince uzman bulunmaması Sektörün kendini yeterince tanıtamaması 9 7. Avcılık kooperatiflerinin bir çatı altında toplanmamış olması 9 8. Üniversite- kamu- üretici arasındaki işbirliğinin yeterince olmaması 9 9. Su ürünleri yetiştiriciliğinde pazar ve pazarlama sıkıntısı yaşanması Küçük ve büyük üreticiler arasında yaşanan haksız rekabet Ar-Ge çalışmalarına işletmelerin yeterince önem vermemesi Balık stok çalışmalarının yeterince yapılmıyor olması Balık üreticilerinin birlikte hareket edemiyor olması Yeterince yavru balık üretilememesi İşletmelerde ürün kalitesi, gıda güvenliği konularında tecrübeli 4 elemanların çalıştırılmaması 16. Teknolojiden yeterince yararlanılmaması Kafeslerden kaçan balıkların doğal türler üzerinde baskı oluşturması Donanımlı balıkçı teknesine sahip olunmaması Avlanılan balıkların işlenemiyor olması Alternatif ve canlı balık yemi üretimi çalışmalarının bulunmaması İşletmelerin kurumsal yapıya yeterince kavuşmamış olması Nitelikli ve daimi personel yerine mevsimlik eleman istihdam edilmesi Baraj göllerinde yaz aylarında balık yetiştirilemiyor olması Çevre bilincinin zayıf olması Tanıtım amacıyla görsel basının yeterince kullanılmaması Üreticilerin üretim planlamasının olmaması 2 37

38 27. İşlenmiş balıklardan kalan atıklarının değerlendirilememesi Entegre su ürünleri tesislerinin yetersiz olması Balıkçıların eğitimlerinin yetersiz olması Kooperatif ve birliklerin üyelerin çıkarlarını koruyamaması Balık avcılarının pazarlık güçlerinin zayıf olması Küresel ısınmanın etkileri konusunda bilgi eksikliği Kalifiye elemanlara işletmelerde tam yetki verilmemesi Sektörün risk analizlerinin yapılmamış olması Su ürünleri işleme ve değerlendirme tesislerinin hijyen ve teknik 1 yönden yeterli olmaması 36. Yetiştiriciliğin yaz ve kış olarak periyodik halde yapılmaması Ölen balıkların gelişi güzel suya bırakılması 1 FIRSATLAR Verilen Cevaplar Cevap Sayısı 1. İlimiz göl ve baraj göletlerinde balıkçılık yatırımı yapılabilecek hala 24 yeterince alanın bulunması 2. Sektördeki sorunların çözümü için üniversite, araştırma enstitüsü gibi 23 kurumlarla işbirliğinin bulunması 3. Yeni alternatif türlerin yetiştiriciliğine uygun alanların bulunması İşlenmiş yeni ürünlerle yeni pazarlar kazanılabilir olması İş gücünün ucuz olması Balığın sağlıklı bir besin maddesi olması 8 7. Ortadoğu ülkelerine ihracat yapabilme imkânın bulunması ve bu ülkeler 6 yakın bir konumda bulunulması 8. AB, TÜBİTAK, Kırsal kalkınma, DAP idaresi ve Kalkınma ajansı gibi 6 kurumlardan proje desteği alma imkânının bulunması 9. Pazara ulaşımın kolay olması Akvaryum balıkçılığına halkın ilgisinin artması Su ürünleri sektörünün istihdam alanı oluşturması Ekonomik olmayan balık türlerinden işleme teknolojisi aracılığıyla yeni 4 ürünler elde etme olanağının bulunması 13. Akvaryum balığına yatırım yapabilme olanağının bulunması Sportif Balıkçılık yapılacak alanların varlığı Fuarlarda ilimizi su ürünleri açısından tanıtma imkânlarının bulunması Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığında Balıkçılık ve Su Ürünleri 1 Genel Müdürlüğünün kurulmuş olması TEHDİTLER Verilen Cevaplar Cevap Sayısı 1. Kamuda su ürünleri mühendislerinin yeterince istihdam edilmemesi Balık hastalıklarının tedavisinde bilinçsiz ilaç kullanımı 23 38

39 3. Balık av yasaklarının yeterince denetlenememesi Yavru desteğinin kalkması ve destekleme miktarının düşmesi Su kaynaklarının kirletilmeye başlanmış olması Balık tüketiminin az olması Balık yemi hammadde kaynaklarının dış kaynaklı olması ve yemin 8 pahalı olması 8. Su ürünleri ve su kalitesi araştırmalarına yeterince önemin verilmemesi 8 9. Balık avcılarının teşvik kapsamında olmaması ve destek verilmemesi Devletin kafes işletmelerine yeterince altyapı (yol, elektrik vb.) 6 imkânlarını sağlamaması 11. Sektörde düşük maaşla eleman çalıştırılması Su ürünleri yetiştiriciliğinde maliyetlerin yükselmesi Doğal populasyonlar üstünde av baskısının fazla olması Kalitesiz yem satışının yapılması ve kullanılması Balık av yasaklarına karşı ceza yaptırımlarının az olması Su Ürünleri Mühendisliği mesleğine öğrencilerin ilgisizliği Balık halinin bulunmaması Su Ürünlerinde örgütlenmenin yeterli olmaması Balık etinin kırmızı ve kanatlı etine göre daha ucuz olması Akvaryum balıklarının yurt dışından kaçak yollarla ilimize getirilmesi Balık yetiştiriciliğinde tekelleşmeye gidilmesi Sektörde finansal sıkıntılara bağlı olarak maliyetlerin altında balık 2 satılması 23. İlköğretim çağındaki çocuklara balık sevgisinin verilmiyor olması Su ürünleri kredi imkânlarının diğer sektörlere göre düşük faizli olarak 2 sağlanamaması 25. Taşımacılık sektörünün yeterince gelişmemiş olması Kırmızı etin balığa göre daha fazla tercih edilmesi Tesislerin kurulması (proje) aşamasında bürokrasinin ağır işleyişi Su ürünleri bakanlığının olmaması ve su ürünleri politikasının belirsiz 1 olması 29. Sularımızın taşıma kapasitelerinin belirlenmemiş olması Döviz kurundaki artış Balık işletmeleri için ÇED raporu zorunluluğunun bulunması Kıyı kenar çizgisinin belirlenmemiş olması Zaman zaman baraj göllerinde toksik alglerin üremesi 1 SWOT ANALİZİNE GÖRE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ GÜÇLÜ YÖNLERDEN HAREKETLE YAPILABİLECEKLER Güçlü Yönler 1. Elazığ ilinin üç tarafının sularlar çevrili olması Yapılabilecekler Su potansiyelimizin kalkınma hedefleri doğrultusunda çevre duyarlılığının da göz ardı edilmeden yetiştiricilik yatırımlarının devam 39

40 2. İlimizde Su Ürünleri Fakültesinin, DSİ Keban Su Ürünleri Şube Müdürlüğünün ve GTHB Su Ürünleri Araştırma İstasyonunun bulunması. 3. Su ürünleri alanında deneyimli ve kalifiye personelin yeterince bulunması 4. Su kaynaklarımızın kirletilmemiş ve kirlenmemiş olması 5. Balık işleme ve değerlendirme tesislerinin ilimizde olması 6. Elazığ ili alabalık üretiminde diğer illere göre daha ileride olması ettirilmesi ve yatırımlara devlet proje teşviklerinin uygulanması Su ürünleri sektörü ile ilgili olan bu kurumlarında yapacakları projelere destekler sağlanarak altyapılarının güçlendirilmesi ve zaten var olan sektörel iş birliklerinin daha da arttırılması Kalifiye elamanlara mümkün olduğunca iyi koşullarda istihdam şansı sağlanması Henüz kirlenmemiş olan sularımızın sıkı takiple kirletilmesine izin verilmemesi. Bu konuyla ilgili kontrollerin daha da sıkılaştırılması Mevcut olan balık işleme tesislerinin daha etkin kullanılması, yenileriyle desteklenmesi ve işleme tesislerinin farklı damak tatlarına hitap edecek şekilde çeşitlendirilmesi Hedeflenen ton/yıl kapasiteye en kısa zamanda ulaşabilmek için yatırımların devam ettirilmesi, desteklenmesi ve pazar alanlarının arttırılması 7. Su ürünleri sektörü ile ilgili yan sanayinin gelişmiş olması Su ürünleri yan sanayi sektörünün ve sanayide bu alana yatırım yapacakların desteklenmesi 8. Sektörün hızlı gelişiyor olması Hızlı gelişen sektörün sürekliliğini sağlayacak idari yapılanmanın sağlanması, bürokratik işlemlerin azaltılması 9. Yavru yetiştiriciliğinin bazı işletmeler tarafından yapılabilir olması 10. Zaman içerisinde özellikle kafes balıkçılığı konusunda bilgi birikimine sahip olunması Yavru yetiştiriciliği yapan işletmelerin sayısında artışların saylanması yönünde teşvik edilmesi Kafes balıkçılığı yönünden araştırmalarla yeni bilgilerin ve pratik çözüm önerilerinin geliştirilerek sektör aktörleriyle paylaşılması 11. Yatırımların artması Sektörde mevcut olan yatırımların daha da hızlandırılması yönünde hukuki ve idari olarak destekler verilmesi 12. Su ürünleri üreticiler birliğinin bulunması 13. İlimizde ulaşım ve sosyal yapının balıkçılık ve yetiştiricilik açısından uygun olması. 14. Su ürünleri yetiştiriciliğini yapan kişilerin eğitim seviyelerindeki artış 15. Su Ürünleri yetiştiriciliğinde kullanılan teknolojisinin büyük kısmının yerli yapım olması ve bu Üreticiler birliğinin yapısının finansal olarak güçlendirilmesi ve üyelerine projeler bazında teşvik edici destekler verilmesi Su ürünleri yatırımlarını yapıldığı alanlardaki var olan ulaşım imkanlarını daha da geliştirilmesi ve onarımların süratle yapılması Mevcut bir seviyeye getirilmiş olan su ürünleri eğitimine sahip çıkılması, Türkiye nin ilk kurulan su ürünleri Fakültesi olan Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesinde altyapının geliştirilmesine finansal destekler verilmesi ve devamlılığın sağlanması, su ürünleri sektöründe çalışanların zaman zaman hizmet içi eğitim seminerleriyle bilgilerinin tazelenmesi Su Ürünleri yetiştiriciliğinde kullanılan teknolojisinin tamamının yerli yapım olacak şekilde desteklemelerin verilmesi 40

41 teknolojiye ulaşılabilir olması. 16. Bölgemizde bulunan su kaynaklarının balık üretimi ve avcılığı konusunda uygun olması 17. İlimiz doğal sularında mevcut olan birçok türün alternatif yetiştiricilik açısından kaynak teşkil etmesi. 18. Balık stoklarının takviye ediliyor olması 19. Bölgemizde su ürünleri avcılığı yapan kooperatiflerin mevcut olması 20. İlimizden balıkçıların ihracat yapabiliyor olması 21. Sektörün kendi kendine finansmanını yapabilmesi 22. Proje geliştirmeye açık bir ortamın bulunması 23. Doğal kaynaklarımızda kerevitin bulunması ve avlanması 24. Sektöre bağlı olarak ilin sosyoekonomik açıdan zenginleşmesi 25. Balık restoranlarının bölgede bulunuyor olması 26. Elazığ ilinde su ürünleri alanında birçok toplantıların yapılıyor olması. 27. Balık yemi üretiminde kullanılabilecek ekonomik önemi olmayan alternatif bazı balık türlerinin su kaynaklarımızda bulunması 28. Balıkçı ruhsatlarının dondurulmuş olması 29. Balık avcılığı yapan balıkçıların eskiye göre daha bilinçli bir şekilde avcılıkla uğraşıyor olması Balık avcılığına uygun olan bu yapının korunması amacıyla mevcut ekonomik türlerin sularımızdaki populasyonunun arttırılması, yabancı ve istilacı su ürünleri türlerinin su kaynaklarımıza bırakılmasının sıkı bir şekilde kontrol edilmesi Doğal olarak zenginliğimiz olan alternatif su ürünlerinin yetiştiriciliğinin başlatılması ve desteklenmesi Balık avcıları için sularımızın yapısına uygun ve doğal olarak bulunan su ürünleri ile balıklandırma çalışmalarının sürdürülmesi Su Ürünleri avcılığı yapan kooperatiflerin desteklenmesi, altyapılarının geliştirilmesi ve birlik çalısı altında bir araya getirilmeleri İhracat ve pazar imkanının çeşitli proje kaynakları ve yurt dışı pazar ziyaretleriyle desteklemek Sektörün hali hazırda kendi finansmanını yürütmesine yardımcı olacak proje desteklerinin verilmesi Paydaşlarla ortak proje platformlarının kurulup bu güçlü yönün daha da güçlendirilmesi Doğal kerevit kaynaklarının yetiştiricilik sistemlerine alınması ve geliştirilmesi - Balık restoranlarının yenilikçi yapılanmalarla sayılarını arttırılması Su ürünleri sektörü ile ilgili toplantı, kongre, sempozyum gibi aktivitelerin sayısının daha da arttırılması Ekonomik değeri olmayan bazı balık türlerinin yem olarak değerlendirilmesi için alt yapı geliştirilmesi Av baskısının kaldırılması için balıkçılık ruhsatlandırmalarını sınırlandırılmasına devam edilmesi Balık avcılarının bilinç düzeylerini arttıracak eğitimlerin düzenlenmesi 30. Uygun iklim yapısı Bölgemizde genç nüfusun bulunması Bölgemizdeki genç nüfusun kısa süreli mesleki eğitimlerle su ürünleri sektörüne kazandırılması 41

42 ZAYIF YÖNLER NASIL YOK EDİLEBİLİR Zayıf Yönler Yapılabilecekler 1. Süs balığı, alternatif ve diğer su Akvaryum balıkçılığına, alternatif ve diğer su ürünleri türlerinin yetiştiriciliğine ürünleri türlerinin yetiştiriciliğine yönelik proje henüz yatırım yapılmaması desteklerinin verilmesi ve fizibilitelerin hazırlanması 2. Balık yemi üretiminin ilimizde Balık yemi üretimine yönelik yatırımın olmaması özendirilmesi ve teşvik edilmesi 3. Balıkçıların av yasaklarına yeterince Çeşitli eğitim programlarıyla avcılık uymamaları ve otokontrolün sektöründe yer alan balıkçılarımızın gelişmemiş olması yetiştiricilik sektörüne kaydırılması ve otokontrol sisteminin kurulmasına yönelik çalışmaların yürütülmesi 4. İhracatın verimli şekilde yapılamıyor olması İhracatta verimliliğin arttırılması amacıyla yeni Pazar araştırma projeleri geliştirilmesi ve desteklenmesi 5. Balık hastalıkları konusunda Balık hastalıkları konusunda lisansüstü eğitim yeterince uzman bulunmaması yapmak isteyen su ürünleri mühendislerine özel özendirici teşvik ve bursların verilmesi 6. Sektörün kendini yeterince Sektörün kendini tanıtabilmesi amacıyla tanıtamaması Türkiye balık tanıtma grubuna benze Elazığ balık tanıtma grubu oluşturulması ve tanıtıcı sosyal faaliyetlerin geliştirilmesi 7. Avcılık kooperatiflerinin bir çatı Avcılık kooperatiflerinin bir birlik çatısı altında altında toplanmamış olması toplanmasına çalışılması ve bu amaçla destekler verilmesi 8. Üniversite- kamu- üretici arasındaki işbirliğinin yeterince olmaması Üniversite- kamu- üretici arasındaki işbirliğinin daha da geliştirilmesi için müşterek projelerin ulusal ve uluslararası kaynaklarla desteklenmesi veya finansal kaynaklar oluşturulması 9. Su ürünleri yetiştiriciliğinde pazar ve Pazar ve pazarlama sıkıntısını ortadan pazarlama sıkıntısı yaşanması kaldıracak üniversite- kamu- üretici işbirliği halinde yeni Pazar imkânlarının geliştirilmesine yönelik projelerin desteklenmesi 10. Küçük ve büyük üreticiler arasında Küçük yatırımcının finansal rahatlığını yaşanan haksız rekabet sağlayacak desteklerin oluşturulması, birlik üyesi küçük yatırımcının daha fazla desteklenmesi 11. Ar-Ge çalışmalarına işletmelerin Su ürünleri sektöründe faaliyet gösteren yeterince önem vermemesi firmaların AR-Ge çalışmalarına finansal destek sağlayacak yönde eğitim çalışmaları yürütülmesi 12. Balık stok çalışmalarının yeterince yapılmıyor olması Balık stok çalışmalarını düzenli olarak üç yıllık periyotlar halinde yapılması yönünde proje destekleri verilmesi 13. Balık üreticilerinin birlikte hareket Birlik bulunmasına rağmen balıkçıların 42

43 edemiyor olması birliğini engelleyen sorunların araştırılarak ortadan kaldırmaya yönelik çalışmaların yürütülmesi 14. Yeterince yavru balık üretilememesi Çeşitli işletmeler tarafından yavru balık üretiliyor olsa da tüm işletmelerin kendi yavru ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri bilgi birikiminin kendilerine eğitimlerle aktarılması ve yüzer kuluçkahane sistemlerinin 15. İşletmelerde ürün kalitesi, gıda güvenliği konularında tecrübeli elemanların çalıştırılmaması 16. Teknolojiden yeterince yararlanılmaması 17. Kafeslerden kaçan balıkların doğal türler üzerinde baskı oluşturması 18. Donanımlı balıkçı teknesine sahip olunmaması 19. Avlanılan balıkların işlenemiyor olması 20. Alternatif ve canlı balık yemi üretimi çalışmalarının bulunmaması 21. İşletmelerin kurumsal yapıya yeterince kavuşmamış olması 22. Nitelikli ve daimi personel yerine mevsimlik eleman istihdam edilmesi 23. Baraj göllerinde yaz aylarında balık yetiştirilemiyor olması yaygınlaştırılması HACCP gıda güvenliği sertifikasına sahip kalifiye elamanların çalıştırılabilmesine imkân tanıyan teşvik sisteminin oluşturulması Büyük veya küçük tüm su ürünleri işletmelerinin teknolojiden yeterince yararlanmalarına imkan tanıyacak teknolojik gelişmelerin tanıtıldığı fuarlara katılımları desteklenmeli, sempozyum ve kongre faaliyetlerinde yer almaları için teşvik edilmeli Kafeslerde yetiştirilen balıkların doğal ortama kaçışını engelleyecek yeni ve sağlıklı sistemlerin geliştirilmesi Balıkçı teknelerinin sayısının azaltılarak donanımsal olarak geliştirilmesi yönünde teşviklerin verilmesi Avlanan balıkların da işleme tesislerinde değerlendirilmesi yönünde alt yapının geliştirilmesi Canlı balık yemi üretimine yönelik projelerin desteklenmesi ve özendirilmesi İşletmelerin kurumsal yapıya kavuşturulması için profesyonel yönetim sistemini oluşturacak proje desteklerinin verilmesi İş gücü devir hızındaki devamlılığı sağlayacak proje ve personel destek programları geliştirilmeli Yaz aylarında yetiştiriciliği yapılabilen Sazan gibi diğer türlerin yetiştiriciliğini dönemlik olarak yapabilecek sistemlerin projeli olarak geliştirilmesi 24. Çevre bilincinin zayıf olması Su ürünleri sektöründe yer alan yatırımcı ve çalışanların çevre bilincini arttıracak yönde eğitim programı ve konferans gibi aktivitelerin düzenlenmesi 25. Tanıtım amacıyla görsel basının yeterince kullanılmaması. 26. Üreticilerin üretim planlamasının olmaması Elazığ balık tanıtım grubu kurularak görsel basında balık tüketiminin faydaları yönünde tanıtıcı programların düzenlenmesinin sağlanması Her işletmenin bir stratejik plan hazırlayarak buna uygun üretim planlaması geliştirilmesine yönünde projeler hazırlanması ve 43

44 27. İşlenmiş balıklardan kalan atıklarının değerlendirilememesi 28. Entegre su ürünleri tesislerinin yetersiz olması 29. Balıkçıların eğitimlerinin yetersiz olması 30. Kooperatif ve birliklerin üyelerin çıkarlarını koruyamaması 31. Balık avcılarının pazarlık güçlerinin zayıf olması 32. Küresel ısınmanın etkileri konusunda bilgi eksikliği 33. Kalifiye elemanlara işletmelerde tam yetki verilmemesi 34. Sektörün risk analizlerinin yapılmamış olması 35. Su ürünleri işleme ve değerlendirme tesislerinin hijyen ve teknik yönden yeterli olmaması 36. Yetiştiriciliğin yaz ve kış olarak periyodik halde yapılmaması 37. Ölen balıkların gelişi güzel suya bırakılması desteklenmesi İşlenmiş balıkların artıklarının yem olarak değerlendirilmesi yönündeki projelerin geliştirilerek faaliyete geçirilesi Su ürünleri işletmelerinde entegrasyon sistemlerinin geliştirilmesinin finansal olarak desteklenmesi Balıkçıların eğitimlerine yönelik mesleki eğitim veya hizmet içi eğitim programları üniversite sanayi işbirliği çerçevesinde hazırlanmalı ve desteklenmeli Kooperatif ve birlik üyelerine finansal kaynaklar sağlanması ve pazar araştırması için proje destekleri verilmesi. Balık avcılarının balıklarını işleyerek pazara sunabilmesine ve stoklayabilmesine imkan sağlayacak işleme tesislerinin yapılması Küresel iklim değişikliği ve muhtemel etkileri konusunda balıkçılarımızın bilgilendirilmesi ve bunlara karşı alternatif senaryoların geliştirilmesi İşletmelerde profesyonel yönetim anlayışının geliştirilmesi ve kalifiye su ürünleri çalışanlarına tam yetki verilmesi Su Ürünleri sektöründe yıllık risk analizi yapılması ve bu analiz sonuçlarına göre alınması gereken tedbirlerin oluşturulmasının sağlanması Su ürünleri sektöründeki işletmelerin hijyen ve teknik yönden kontrollerinin yapılası eksikliklerinin tamamlanması yönünde bilgilendirme çalışmaları yürütülmesi ve bu eksikliklerinin giderilmesine yönelik proje ve teşvik sistemleri geliştirilmesi Kurulu kafes işletmelerinde kışın alabalık yazın sazan yetiştiriciliğinin yapılabilmesi için demonstrasyon amaçlı bir proje geliştirilmesi Ölen balıkların kıyıya çıkarılarak hijyen kurullarına uygun şekilde imhasına imkan tanıyacak birkaç bilgede balık imha alanları oluşturulması ve buraların kontrolünün sağlanması FIRSATLAR NASIL KULLANILABİLİR Fırsatlar 1. İlimiz göl ve baraj göletlerinde balıkçılık yatırımı yapılabilecek hala Yapılabilecekler Balıkçılık yatırımına uygun olan alanların hızlı bir şekilde üretime kazandırılması için finansal 44

45 yeterince alanın bulunması 2. Sektördeki sorunların çözümü için üniversite, araştırma enstitüsü gibi kurumlarla işbirliğinin bulunması 3. Yeni alternatif türlerin yetiştiriciliğine uygun alanların bulunması 4. İşlenmiş yeni ürünlerle yeni pazarlar kazanılabilir olması ve idari desteklerin sağlanması Belirtilen işbirliğinin daha ileri düzeylere taşınması ve arttırılması Alternatif su ürünleri yetiştiriciliğine uygun alanlarda yatırımların teşvik edilmesi ve desteklenmesi Damak tadına hitap edebilecek yeni ürünlerin geliştirilmesinin sağlanmasına yönelik proje desteklerinin ve yatırımların desteklenmesi 5. İş gücünün ucuz olması Ucuz işgücünden yararlanarak sektörü daha da geliştirmek 6. Balığın sağlıklı bir besin maddesi Balığın sağlıklı besin maddesi olduğunun sürekli olması yazılı ve görsel yayın organlarından tanıtılması 7. Ortadoğu ülkelerine ihracat yapabilme imkânın bulunması ve bu ülkeler yakın bir konumda bulunulması 8. AB, TÜBİTAK, Kırsal kalkınma, DAP idaresi ve Kalkınma ajansı gibi kurumlardan proje desteği alma imkânının bulunması ve tanıtıcı filmlerin yapılması İlimizin bu jeopolitik konumunu iyi değerlendirerek yeni pazar alanlarını oluşturmaya yönelik projeler geliştirmesi AB, TÜBİTAK, Kırsal kalkınma, DAP idaresi ve Kalkınma ajansı gibi kurumlara mümkün olduğunca fazla sayıda proje sunulmasının sağlaması ve su ürünleri birliği çatısı altında bir su ürünleri proje ofisi kurulması 9. Pazara ulaşımın kolay olması Pazara ulaşımın kolaylığının yeni pazarlar kazanılması yönünde kullanılması ve Pazar çeşitliliğinin arttırılması 10. Akvaryum balıkçılığına halkın ilgisinin artması 11. Su ürünleri sektörünün istihdam alanı oluşturması 12. Ekonomik olmayan balık türlerinden işleme teknolojisi aracılığıyla yeni ürünler elde etme olanağının bulunması 13. Akvaryum balığına yatırım yapabilme olanağının bulunması. 14. Sportif Balıkçılık yapılacak alanların varlığı 15. Fuarlarda ilimizi su ürünleri açısından tanıtma imkanlarının bulunması 16. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığında Balıkçılık ve Su Akvaryum balığı yetiştiriciliğine yatırım yapılmasının sağlanması ve bu pazarın değerlendirilmesi İlimizde yetişen Su Ürünleri Mühendisi, Tekniker ve işçilerin bu alanda değerlendirilmesinin sağlanması Avcılık yoluyla elde edilen ancak taze olarak ekonomik bir önem taşımayan balıkların işlenmiş bir yapıyla damak tadına hitap edecek ürünler haline dönüştürülmesini sağlayacak yatırımların desteklenmesi Akvaryum balıkçılığına yatırımların desteklenmesi Sportif balıkçılığın turizm bağlantılı olarak projelendirilerek desteklenmesi Su Ürünleri sektörümüzün fuarlar aracılıyla gerek ulusal ve gerekse uluslararası platformlarda tanıtılmasına yönelik destek ve projelerin desteklenmesi ve bu amaçla gezilerin planlanması Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğünün 45

46 Ürünleri Genel Müdürlüğünün kurulmuş olması imkanlarından ve desteklerinde azami ölçüde faydalanılması TEHDİTLER NASIL ORTADAN KALDIRILIR Tehditler Yapılabilecekler 1. Kamuda su ürünleri mühendislerinin yeterince istihdam edilmemesi Kalkınan bir sektörün lokomotifi konumunda bulunan su ürünleri mühendislerinin kamuda çalışabilmelerine imkân tanıyacak idari yapılanmanın sağlanması ve bu konuda ilgili kurumlarla temasta bulunulması 2. Balık hastalıklarının tedavisinde İlaç kullanımının ve balıklardaki kalıntı bilinçsiz ilaç kullanımı 3. Balık av yasaklarının yeterince denetlenememesi analizlerinin düzenli yapılması Balık av yasaklarının denetimine yönelik olarak alt yapının geliştirilmesi ve su ürünleri istihdamının kamuda arttırılması 4. Yavru desteğinin kalkması ve Yavru yetiştiriciliği yapacak işletmelerin destekleme miktarının düşmesi projelerine teşviklerin verilmesi 5. Su kaynaklarının kirletilmeye Su kaynaklarına kirlilik yükü getrine veya başlanmış olması getirmesi muhtemel sanayi kuruluşlarının sıkı denetime tabi tutulması 6. Balık tüketiminin az olmaması Balık tüketimini arttıracak tanıtıcı program ve 7. Balık yemi hammadde kaynaklarının dış kaynaklı olması ve yemin pahalı olması 8. Su ürünleri ve su kalitesi araştırmalarına yeterince önemin verilmemesi 9. Balık avcılarının teşvik kapsamında olmaması ve destek verilmemesi 10. Devletin kafes işletmelerine yeterince altyapı (yol, elektrik vb.) imkânlarını sağlamaması 11. Sektörde düşük maaşla eleman çalıştırılması 12. Su ürünleri yetiştiriciliğinde maliyetlerin yükselmesi 13. Doğal popülasyonlardaki av baskısının fazla olması 14. Kalitesiz yem satışının yapılması ve kullanılması eğitimlerin düzenlenmesi İlimizde yem fabrikası kurulmasına destek verilmesi, hammaddenin yurt içinde üretilmesine yönelik yatırımların desteklenmesi Su ürünleri ve su kalitesiyle ilgili araştırmalara finansal destekler verilmesi Balık avcılarına da belli oranlarda üretim desteği sağlanması veya yetiştiricilik yatırımına geçiş yapanlara yatırım destekleri verilmesi Yetiştiricilik yatırımlarının yapıldığı alanlara ulaşımın ve aydınlatmanın sağlanması için projeler yapılması ve faaliyete geçirilmesi Sektörde çalıştırılacak elemanların maaşlarının yükseltilmesi yönünde devlet tarafından doğrudan su ürünleri sektöründe çalışan personele ödenmek üzere finansal destekler sağlanmalıdır İşletmelerde maliyet analizlerinin yapılarak karlılığın ortaya koyulup Pazar stratejilerinin geliştirilmesi Doğal popülasyonlardaki av baskısını azaltmak için balık avcılarının yetiştiricilik sektörüne kaymasını sağlayıcı teşviklerin ve proje desteklerinin verilmesi Kalitesiz yemin zararları üreticiye çeşitli eğitim faaliyetleriyle anlatılması, Yemlerin 46

47 analizlerinin yapılarak standart dışı yem üreticilerine idari cezaların verilmesi 15. Balık av yasaklarına karşı ceza yaptırımlarının az olması Balık av yasaklarını uygulayabilmek için cezai yaptırımların arttırılması 16. Su Ürünleri Mühendisliği mesleğine öğrencilerin ilgisizliği Su ürünleri fakültelerini seçen öğrencilere özel destekler verilmesi 17. Balık halinin bulunmaması Uygun bir alanda Belediğe tarafından bir hal veya mezat yerinin yapılması 18. Su ürünleri sektöründe örgütlenmenin Sektörün örgütlenmesi kolaylaştırılmalıdır yeterli olmaması 19. Balığın kırmızı ve kanatlı etine göre daha ucuz olması Balığın tüketimini ve talebini arttırıcı reklam, tanıtım ve sosyal etkinliklerin düzenlenmesi, 20. Akvaryum balıklarının yurt dışından kaçak yollarla ilimize getirilmesi 21. Balık yetiştiriciliğinde tekelleşmeye gidilmesi 22. Sektörde finansal sıkıntılara bağlı olarak maliyetlerin altında balık satılması 23. İlköğretim çağındaki çocuklara balık sevgisinin verilmiyor olması 24. Su ürünleri kredi imkânlarının diğer sektörlere göre düşük faizli olarak sağlanamaması 25. Taşımacılık sektörünün yeterince gelişmemiş olması 26. Kırmızı etin balığa göre daha fazla tercih edilmesi 27. Tesislerin kurulması (proje) aşamasında bürokrasinin ağır işleyişi 28. Su ürünleri bakanlığının olmaması ve su ürünleri politikasının belirsiz olması 29. Sularımızın taşıma kapasitelerinin belirlenmemiş olması 30. Döviz kurundaki artış Balık işletmeleri için ÇED raporu zorunluluğunun bulunması balık tanıtım haftası etkinlikleri düzenlenmesi Gerek yurdumuzdan ve gerekse yurt dışından yapılan biyokaçakçılığın önüne geçilecek yasal düzenlemelerin etkin kullanılması ve kontrollerin sağlıklı yapılması Kooperatif ve birliğin amacına uygun olarak işletilmesinin sağlanması Finansal sıkıntı çeken işletmelere işletme dönemi faaliyetleri için düşük faizli kredi imkânları sağlanması İlköğretim çağındaki çocuklara balık sevgisini aşılayan balık tanıtım haftası düzenlenmesi ve balık ekmek ikramlarında bulunulması Su ürünleri işletmelerine dar boğazları aşmaları ve yatırım yapabilmeleri için düşük faizli krediler sağlanmalı Su ürünlerinin taşınmasına yönelik lojistik firmalarının kurulmasına önayak olunması Toplumun tercihlerini balığa yönlendirebilecek tanıtıcı faaliyetler yapılması Yasal olarak belirlenmiş olan işletme kurulması aşamalarının esnetilmesi ve kolaylaştırılması, merkezden ziyade bu tip yatırımlara yerelden izinlerin verilmesi Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğünün zaman içinde bir bakanlık haline dönüştürülmesi ve AB ortak balıkçılık politikalarının ülkemizde uygulamaya geçirilmesi ve ulusal bir su ürünleri politikası geliştirilmesi İlimiz sularında taşıma kapasitelerinin belirlenmesine yönelik projelerin hazırlanması ve desteklenerek interaktif haritalarda gösterilmesi Su ürünleri işletmeleri için ÇED raporlarının esnetilmesi 47

48 32. Kıyı kenar çizgisinin belirlenmemiş olması 33. Zaman zaman baraj göllerinde toksik alglerin üremesi İlimiz su alanları için kıyı kenar çizgisi belirleme çalışmalarının acilen yapılması Toksik alglerin izlenmesi yönünde projelerin desteklenmesi 48

49 ELAZIĞ SU ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNÜN KALKINMA HEDEFLERİ 1. GİRİŞ Elazığ sınırları içinde bulunan sulak alanların yetiştiricilik için ayrılmış olan %3 lük kısmında ton/yıl balık üretimi ülkenin kalkınma hızı paralel olarak 50 yıl içinde gerçekleşebilecektir. TUİK 2012 yılı verilerine göre kurulu kapasitesi ton/yıl ve fiili gerçekleşen ton/yıl olan üretim belirtilen hedefe ulaştığı zaman ve yavru üretimiyle beraber iktisadi katkısı ,00 TL olacaktır. Yine bu alanda oluşacak kafes işletmesi, 1367 yavru işletmesi, 184 fileto balık üretimi işletmesi ve 38 balık yemi fabrikasıyla en az kişi istihdam edilebilecektir. Avcılık yoluyla Elazığ ili sınırları içinde kalan toplam ha lık alandan göl yönetim kurallarına uyulduğu takdirde istihsal edilebilecek miktar ,4 ton/yıla ulaşabilecektir. Avcılık yoluyla sağlanabilecek olan bu üretimin ilimize sağlayacağı iktisadi katkı ,00 TL olabilecektir. Bu toplam ürün miktarına ulaşıldığında ton balık yemine ihtiyaç olacağından 38 adet balık yemi fabrikası kurulması gerekecektir. Bu fabrikaların ilimizde kurulmasıyla sağlayacağı katma değer ,00 TL olacağı tahmin edilmektedir. Elde edilen balıkların soğuk muhafaza zinciri içinde filetolarının çıkarılması ve dondurulması için toplam 130 işleme tesisine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu işletmelerin ise oluşturacağı katma değer ,00 TL olarak tahmin edilmektedir. Ayrıca damak tadına hitap edecek işlenmiş (füme, kurutulmuş balık vs.) ürünlerin de üretileceği fabrikaların yapılması katma değer ve istihdam sağlayabilecektir. Elazığ ilinde yetiştiriciliğin yapılabileceği ortam tamamen baraj göllerinden oluştuğu için belirtilen hedefler doğrultusunda 2550 kafes işletmesi için minimum 20 m çapında toplam kafese ihtiyaç duyulmakta ve bu kafeslerin üretilmesiyle ,00 TL katma değer beklenmektedir. Ayrıca kafes sistemlerinde yıpranan ağların onarımı, yenisiyle değiştirilmesi ve avcılık yapan balıkçıların ağ ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla oluşacak ağ fabrikaları da katma değer ve istihdam sağlayabilecektir. Bu sektörde yatırım yapacak girişimcilerin ihtiyaç duyduğu teknik bilgi ve ilgili projelerin hazırlanmasında Fırat Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Elazığ İl Müdürlüğü ve Su Ürünleri Araştırma İstasyonu Müdürlüklerinden gerekli destek sağlanacaktır. 2. YETİŞTİRİCİLİK 2.1. Kafeslerde Balık Yetiştiriciliği İlimizde kafes balıkçılığına uygun Keban, Karakaya, Kalecik ve Özlüce baraj gölleri bulunmaktadır. Bu baraj göllerinde yapılacak olan kafes yetiştiriciliğinin ilimizde su ürünleri sektörünün gelişmesine büyük katkıda bulunacak bir potansiyel arz etmektedir. TUİK verilerine göre 2012 yılı kafeslerde alabalık yetiştiriciliği toplam miktarı ton/yıldır. Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarına göre; ilimizin kafes yetiştiriciliği için kurulu kapasitesi 2013 yılın kayıtlarına göre toplam miktarı ton/yıldır. Bu mevcut üretim potansiyelinin ilimiz sınırları içerisinde kalan Keban, Karakaya, Kalecik ve Özlüce baraj göllerinin daha verimli ve etkin kullanılmasının sağlanması açısından göllerimizde; 49

50 a) Aynı tesiste 6 aylık sürelerle alabalık (Ekim-Mart) ve sazan (Nisan-Eylül) yetiştiriciliği b) Tek tür olarak alabalık yetiştiriciliği c) Tek tür olarak sazan yetiştiriciliği öngörülmektedir. a) Aynı tesiste 100 ton/yıl kapasiteli alabalık yetiştiriciliğini gerçekleştirebilmek için ekim ayında gr lık alabalık yavruları kafeslerde stoklanarak 200 g.a kadar gelmeleri hedeflenmiştir. Mart sonunda boşaltılan kafeslere nisan başında g.lık sazan yavruları stoklanarak eylül sonunda pazar büyüklüğüne ( g) gelmeleri sağlanacaktır. Aynı tesiste elde edilecek sazan üretim miktarı 368 ton olacaktır. Böylece bir işletmenin alabalık ve sazan üretim miktarları toplamı 468 ton/yıl olmaktadır. b) Tek tür olarak alabalık yetiştiriciliği; 100 ton/yıl olarak hesaplanan üretim miktarını gerçekleştirmek amacıyla alabalık yavruları (1-10 g arası) mart-nisan aylarında kafeslere stoklanarak uygun yemlerle beslenmeleri bakımlarının yapılması koşulu ile şubat- mart ayları sonunda 200 g ağırlığa ulaşacaktır. c) Tek tür olarak sazan yetiştiriciliğinde Keban, Karakaya, Kalecik ve Özlüce baraj göllerinde uygun olan yerlere yerleştirilen kafeslere Ekim başında 5-10 gr lık sazan yavruları stoklanıp, uygun yemlerle beslenmeleri ve bakımları yapılarak bir yılın sonunda pazar büyüklüğüne gelmektedir. Baraj göllerinin toplam alanlarının mevcut yasa gereğince sadece %3 lük bölümünün kafes balıkçılığı için kullanılabileceği dikkate alınırsa toplam 850 ha lık alanda kafes balıkçılığı yapılabileceği görülmektedir (Tablo 14). Tablo 14 de görüldüğü üzere toplam alabalık üretimi ton/yıl, sazan üretimi ton/yıldır. Bu alanda kafes yetiştiriciliği yapılması durumunda ilimize sağlayacağı iktisadi katkı alabalık için ,00 TL, sazan için ,00 TL olmak üzere toplam ,00 TL olacağı (Tablo 14) ve bu işletmelerin en az kişiye istihdam sağlayacağı öngörülmektedir (Tablo 15). Kafes yetiştiriciliği için ortalama 100 ton/yıl kapasiteli işletmeler baz alındığında; a) Alabalık + Sazan işletmesi 1773 adet b) Alabalık işletmesi 45 adet c) Sazan işletmesi 732 adet olmak üzere toplam 2550 adet kafes kurulabileceği öngörülmektedir (Tablo 14) Yavru Yetiştiriciliği Baraj göllerimizde oluşturulacak platformlarda yavru üretmek mümkündür. Gerekli yatırımlar yapılıp tekniğine uygun yavru üretim işletmeleri kurulursa yukarıda belirtilen üretim miktarlarına erişebilmek için gerekli yavruların tamamı üretildiğinde a) Alabalık yavrusu adet b) Sazan yavrusu adet olmak üzere toplam adet yavru balık üretilmesi öngörülmektedir (Tablo 16). Yavru balık üretimi için alabalıkta adet, sazanda ise adet kapasiteli işletmeler baz alındığında; d) Alabalık yavru balık üretim işletmesi 1090 adet 50

51 e) Sazan yavru balık üretim işletmesi 277 adet olmak üzere toplam 1367 adet yavru balık üretim işletmesi kurulabileceği öngörülmektedir (16). Belirtilen hedeflere ulaşılması durumunda yavru balık üretiminin ilimize sağlayacağı iktisadi katkı alabalık için ,00 TL, sazan için ,00 TL olmak üzere toplam ,00 TL olacağı (16) ve bu işletmelerin en az kişiye istihdam sağlayacağı öngörülmektedir (Tablo 15) Alternatif Bazı Su Ürünleri Türleri Yetiştiriciliği İlimiz Fırat Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi alternatif bazı türlerin yetiştiriciliği ile ilgili araştırmalara başlamıştır. Bunlardan; Yayın Balığı, Ot Balığı, Barbus sp., Siraz, gibi balık türlerinden tam kontrollü döl alımı ve alınan yavruların Pazar büyüklüğüne ulaştırılması ile ilgili araştırmalar yürütülmektedir. Bu türlerde döl alımı ve yavru elde edilmesiyle ilgi çalışmalarda başarılı sonuçlar da elde edilmiştir. Ayrıca, tıbbi sülük, kurbağa, salyangoz, tatlısu kaplumbağası gibi alternatif türlerin üretim ve yetiştiriciliği üzerindeki çalışmalar da sürdürülmektedir. Bu türlerin bazılarının da üretiminde başarılı sonuçlar alınmıştır Süs balığı Yetiştiriciliği Süs balığı üretimi ülkemizde yıllık bir geçmişe sahiptir. Ülkemizde pazarlanan süs balıklarının %90'nı diğer ülkelerden dış alım olarak sağlanmaktadır. Halbuki süs balığı üretimi kısa sürede iyi kazanç getiren bir iktisadi faaliyettir. Üretilen süs balıkları 2-4 ay gibi bir sürede satış büyüklüğüne gelmektedir. Ülkemizde çok düşük düzeylerde olan süs balığı üretimi, Elazığ ilinde hiç yapılmamaktadır, İlimizde süs balığı üretimine uygun alanların tespit edilerek ve gerekli ısıtma sistemleri kurularak, bu alanda yapılacak çalışmalar sonucunda ülkemizde çok az önem verilmiş olan bu sektörde büyük iktisadi katkılar sağlanması mümkündür. 3. YEM Yukarıda belirtilen üretim miktarına ulaşabilmek için toplam olarak ton yemin, balığın yaşam evrelerine (larva, yavru, genç ve erişkin) göre üretilmesi gerekmektedir. Bu yem üretiminin gerçekleşmesi sonucunda ilimize katma değeri ,00 TL olacağı tahmin edilmektedir (Tablo 17). Bu yem miktarı dikkate alındığında Elazığ İlindeki balık üretimi için gerekli olan yem miktarını karşılayabilmek için yaklaşık ton/yıl kapasiteli toplam 38 balık yemi fabrikasına ihtiyaç olacaktır. Belirtilen üretim seviyesine ulaşıldığında ise yem üretimindeki toplam istihdam 608 kişi olarak öngörülmektedir (Tablo 15). 4. AVCILIK Elazığ ilinde avcılığın verimini arttırabilmek için iyi bir göl yönetimi ve av yasaklarının denetimi sağlanmalıdır Hazar Gölü nde Balık Avcılığı Hazar Gölü nde iyi bir göl yönetimi, bilinçli avlanma, titizlikle av yasağına uyma ve iyi bir koruma ve kontrol sağlandığında, yapılan hesaplamalara göre 820 ton/yıl balık elde etmek mümkün görünmektedir. Günümüzde Capoeta umbla türü balığın 1 kg değeri 5 TL 51

52 dir. Dolayısıyla bu günkü fiyatlarla parasal olarak gölden elde edilecek toplam istihsalin değeri TL olacaktır (Tablo 18). Hazar Gölü her geçen gün oligotrofik yapıdan ötrofik yapıya doğru yönelen bir göl konumundadır. Bu da geçen yıllara paralel olarak balıkçılık bakımından katkısının artacağı anlamına gelmektedir. Ancak kanalizasyondan kaynaklanan kirlilik problemlerinin acilen önüne geçilmesi gerekmektedir Keban Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Keban Baraj Gölü açık havza durumunda ve verimli bir yapıya sahiptir. Gölde iyi bir göl yönetimi, uygun avlanma yöntemlerinin kullanılması, koruma ve kontrole titizlikle uyulması durumunda 8300 ton/yıl balık avcılığı yapmak mümkündür. Parasal olarak değerlendirme yapıldığında ise 2013 yılı ortalama balık fiyatlarına göre (5 kg/tl) 8300 ton/yıl balığın bölgeye katkısı, ,00 TL olacaktır (Tablo 18) Keban Baraj Gölünde Kerevit Avcılığı Balık istihsalinde önerilen iyileştirmeler ve yaptırımlar kerevitte de yapılırsa, Keban Baraj Gölü nün verimliği dikkate alındığında baraj gölünden 190 ton/yıl kerevit elde etmek mümkün görülmektedir. Keban Baraj Gölü nden bu miktarda kerevit istihsal edildiği takdirde ve kilogramı 15 TL ye satıldığı düşünülürse, ilimize toplam ,00 TL katma değer oluşturacaktır (Tablo 18) Karakaya Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Karakaya Baraj Gölünde iyi bir göl yönetimi uygulamasına gidildiği takdirde yapılan hesaplamalara göre 1780 ton/yıl balık istihsali mümkün olacaktır. Bu balık üretiminin, bölgeye bu günkü ortalama toplam parasal katkısı ,00 TL olacaktır (Tablo 18) Kalecik Baraj Gölü nde Balık Avcılığı Kalecik Gölü verimli olduğu kabul edilebilir bir baraj gölü özelliği sergilemektedir. Verimli olduğu görülen bu göletten göl yönetimi kuralları dahilinde 46,4 ton/yıl balık avcılığı yapmak mümkündür yılı ortalama balık fiyatlarına göre değerlendirme yapıldığında (5 kg/tl) 46,4 ton/yıl balığın bölgeye katkısı TL olacaktır (Tablo 18). Elazığ İlinin sahip olduğu tatlı su kaynaklarından avcılık yoluyla elde edilebilecek gelirlerin yıllık toplamı ,00 TL olacaktır. Bu değerler Türkiye ve özellikle Elazığ için önemsenmesi ve harekete geçirilmesi gereken büyük bir kaynaktır (Tablo 18). 5. BALIKÇILIĞA BAĞLI GELİŞEBİLECEK SEKTÖRLER Elazığ İlinin sahip olduğu bu su kaynakları, doğal su ürünleri üretimi yanında yapay ya da yetiştiricilik şeklinde de değerlendirilebildiği takdirde, bölgeye balıkçılığa bağlı birçok sanayi ve imalat sektörünün gelmesini de sağlayacaktır. Bu sektörlerden bazıları ve bölgeye sağlayacağı katkılar şunlar olacaktır Balık Kafesi İmalatı Gerekli yatırımlar yapılıp tekniğine uygun balık yetiştiriciliği için kafes üretim işletmeleri kurulursa yukarıda belirtilen üretim miktarlarına ulaşıldığı zaman toplam 100 ton/yıl kapasiteli işletmeler dikkate alındığında adet kafese ihtiyaç duyulmaktadır. Bir kafesin satış değeri 2013 yılı verilerine göre yaklaşık TL olduğu düşünüldüğünde kafes 52

53 işletmesi sayesinde TL katma değer sağlanması mümkün görünmektedir (Tablo 19) 5.2. Balık Ağı İmalatı Fırat Nehri üzerinde kurulan ve şu an faaliyette olan üç baraj gölü ile inşa aşamasında olan Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri ndeki diğer baraj gölleri ve doğal göllerimiz 2000 den fazla aktif balıkçılık yapan insana, istihdam sağlamış ve sağlamaya devam edecektir. Balıkçıların avcılıkta kullandıkları ağlar en fazla 2 yıllık kullanım süresine sahiptir. Bu açıdan Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi balıkçılarının büyük bir ağ potansiyeli söz konusudur. Bu güne kadar bu ihtiyaçları İstanbul daki balık ağı sanayi tarafından karşılanmıştır. Balık ağlarının Elazığ dışı piyasadan sağlanması ise balıkçıya fazladan bir mali yük getirmektedir. Balık ağı imalatını Elazığ İlinde tesis etmek mümkündür. Bu imalat tesis edildiği takdirde hem bölge balıkçısına hem de bölge ekonomisine önemsenecek oranda katkı sağlanmış olacaktır. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki su kaynaklarından fayda sağlayan 2000 den fazla balıkçı bulunmaktadır. Bu balıkçıların yıllık asgari ağ ihtiyacı, değişik göze genişliğine sahip olmak üzere donatılmış olarak 1000 m. civarındadır. Yani 10x 100 m dir. Bugünkü fiyatlarla donatılmış 100 metrelik ağ 100 $ dır (210 TL). Ortalama bir balıkçının 10x100 m ağ kullandığını kabul edersek; balıkçı başına yıllık ağ masrafı 10x100$=1000 $ olacaktır. Bunu Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki bütün balıkçılara oranladığımızda da 1000 $ x 2000= $ yıllık ağ ihtiyacı ve masrafı söz konusu olmaktadır. Bölgeden çıkan ve önemsenmesi gereken bu katma değeri Elazığ İlinde kurulacak bir balık ağı imalat tesisi ile bölgede alıkoymak mümkün olacaktır. Balıkçılık faaliyetleri arttıkça balık ağı ihtiyacı artacağından (Uzatma ağları, pinter ağları, kafes balıkçılığı ağları vb.) Elazığ İlinde 50 ton/yıl kapasiteli bir ağ sanayinin kurulması bölge ekonomisine bir ivme, ayrıca da insanlarına istihdam kazandıracaktır. 6. SU ÜRÜNLERİNİ MUHAFAZA VE İŞLEME TESİSLERİ Su ürünleri içerdiği besin bileşenleri yönünden değerli besin maddelerinden biridir. Protein oranının çok yüksek olması, doğada bulunan hemen hemen tüm amino asitleri bulundurması, vitamin yönünden zengin olması, biyolojik değerinin yüksek olması, su ürünlerini değerli kılmaktadır. Ancak su ürünleri yakalandıktan itibaren uygun koşullarda korunmazsa birkaç saat içinde kokuşabilir. Bu nedenle su ürünleri tutulduktan veya toplandıktan itibaren uygun tekniklerle korunmalı, taşınmalı ve işlenmelidir. Su ürünlerinden gerekli ölçülerde yararlanabilme imkânları bunların tüketilmesine kadar kalitelerinin korunması ile gerçekleşmektedir. Balıkların kalitelerinin bozulmadan tüketiciye ulaştırılması uygun şartlarda soğutma teknolojisi ve dondurarak muhafaza teknolojileri ile mümkün olmaktadır. Su ürünlerinin gerek taze gerekse işlenmiş ürün olarak soğukta korunmaları, su ürününün daha sağlıklı, daha uzun süre ve parasal olarak da daha fazla değer bulmasına neden olmaktadır. Elazığ İlinde ve çevre illerde gereken işleme tesisleri bulunmadığından dolayı çok taze olarak su ürünlerinin tüketilme oranı oldukça azdır. Tüketilen kısım ise yılın belirli zamanlarında (Eylül-Mart) ve taze olarak tüketilmektedir. Dünyada insan besini olarak taze balık tüketimi %30 dur. Üretilen %70 ise ya dondurularak ya da mamul ürün olarak tüketime sunulmaktadır. Sadece yetiştiricilik yoluyla elde edilecek toplam ton/yıl balığın %70 inin işlenmesi durumunda ton/yıl 53

54 balığın işlenerek soğuk muhafaza zincirine alınması gerekmektedir. Bu işleme sonucunda %50 fire ve atıklar düşünüldüğünde ton/yıl işlenmiş ürün elde edilebilecektir. Elde edilen balıkların soğuk muhafaza zinciri içinde filetolarının çıkarılması ve dondurulması için toplam 130 işleme tesisine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu işletmelerin ise oluşturacağı katma değer ,00 TL olarak tahmin edilmektedir (Tablo 20). Yukarıdaki istihsal ve üretimler bölgedeki su kaynaklarından elde edildikleri takdirde bunların hemen soğukta muhafaza edilmesi ya da mamul ürün (tuzlanmış, tütsülenmiş, konserve edilmiş vb. su ürünleri) şeklinde işlenmeleri zorunluluğu vardır. Bu bakımdan bölgede üretilecek su ürünlerinin uzun süre muhafaza edilebilmelerini sağlamak amacıyla öncelikle dondurularak muhafazaya ihtiyacı söz konusudur. Bu dikkate alınarak değerlendirildiğinde Elazığ İli ve çevre ilerde üretilecek su ürünlerinin muhafazası ve işlenebilmesi için en az ton/yıl kapasiteli dondurma yapabilen tesislere ihtiyaç olacaktır. Belirtilen üretim seviyesine ulaşıldığında ihtiyacı karşılayabilmek için toplam 130 işleme tesisine ihtiyaç olacaktır. Bu işletmelerde de toplam kişiye istihdam imkanı sağlanabilecektir. Soğuk muhafaza imkanı sağlandığında, öncelikle besleyici değeri oldukça yüksek olan su ürünleri, uzun süre hijyenik şartlarda korunmuş, balıkçı yıl boyunca balığını değerlendirmiş ve tüketici de yıl boyunca taze balık temin etmiş olacaktır. Sonuç olarak balıkçı balığını yok pahasına elden çıkartmayıp zamana yayarak daha iyi kazanç sağlayabilecektir. Dolayısıyla bölgeye giren ekonomik katkı daha da artacaktır. 7. AB FONLARINDAN İLİMİZ SU ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNE KAYNAK SAĞLANMASI İlimizde su ürünleri sektörünün artmasına bağlı olarak AB fonlarından da kaynaklar sağlamak mümkündür. Gerek yapılanma aşamasında ve gerekse işletme dönemlerinde AB fonlarından alınacak katkılar da yukarıda ön görülen hedeflere kısa sürede ulaşmamıza katkı sağlayacağı gibi istihdamın da arttırılmasına yardımcı olacaktır. AB fonlarından hem kuruluş aşamasında hem de kurulmuş olan işletmelerin işletme döneminde yararlanmaları mümkündür. Kurulacak veya kurulmuş olan su ürünleri işletmeleri proje geliştirme konusunda kendilerini geliştirdikleri zaman veya Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi ile işbirliği veya danışmanlığı kapsamında geliştirecekleri projelerle ilimize bu sektör kapsamında iktisadi katkı sağlayabilirler. Yine AB ülkelerinin yürüttüğü su ürünleri projelerine ortak olarak da ilimizdeki su ürünlerinin yukarıda belirtilmiş olan hedefler çok kısa bir sürede ulaşılması ve teknolojik gelişmelerin anında izlenmesi mümkün olabilecektir. İlimiz su ürünleri işletmelerinden bazılarının bu yönde girişimleri olduğu ve başarılı da oldukları bilinmektedir. Ancak bu yeterli değildir. İlimizde kurulmuş olan tüm su ürünleri işletmelerinin ilgili teknik desteği alarak bu sürece girmeleri gerekmektedir. Kurulma aşamasında olanların da başlangıçta AB fonlarından yararlanarak yapılanmalarını sağlamalarını hedeflemeleri daha doğru olacaktır. AB tarafından KOBİ ler ya kadar, kooperatif gibi organizasyonlar ise ya kadar desteklenmektedir. Bu proje değerlerinin KOBİ ler tarafından %50 sinin, kooperatif gibi sivil toplum örgütlerinin ise %10 unu karşılayabilmeleri gerekmektedir. Şayet direkt bir AB projesinde yer alınırsa alınan fon karşılıksız olarak işletmelerin kullanımına sunulmakta, buna karşılık araştırma sonuçları AB kullanımına sunulmaktadır. 8. BÖLGESEL SU KAYNAKLARININ TAŞIMA KAPASİTESİ VE GÖL YÖNETİMİ Yukarıda belirtilen üretim kapasitelerine ulaşabilmek balıkların sağlıklı bir şekilde üretim ve yetiştiriciliğinin yapılabilmesi için özellikle ilimiz yüzey sularının kirlilik yükü ve 54

55 bunu taşıyabilecek üretim kapasitelerinin araştırılması gerekmektedir. Şu anda ilimiz yüzey suları enerji üretimi, tarımsal sulama için ve bu baraj göllerinin %3 lük kısmı balıkçılık amacıyla kullanılmaktadır. Tüm alanın %97 si balıkçılık dışında kaldığından balıkçılıktan gelecek kirlilik yükü suda bulunan organizmalar için besin teşkil edeceğinden kendiliğinden yok olacaktır. Balıkçılık faaliyetleri dolayısıyla suya fazla bir kirlilik yükü kazandırmayacaktır. Su ürünleri avcılığı için ise öncelikle ekonomik olan balık türlerinin stok tespitlerinin yapılması gerekmektedir. Sürekli ve maksimum verime ulaşmak içinde bu stok tespitlerinin en az üç yılda bir tekrarlanması gerekmektedir. Bununla birlikte koruma kontrol yöntemlerinin sıklaştırılması, ağ göze açıklığının ve ağ miktarının balıkçı başına sınırlandırılması gerekmektedir. Ya da tekne sayısı ve balıkçı sayısı dikkate alınarak miktarlar belirlenmelidir. 9. ALTYAPI VE ORGANİZASYON Yukarıda açıklanan su ürünleri sektörlerinden gerekli verimi ve iktisadi katkıyı sağlayabilmek için ilimizdeki su ürünleri sektöründe gerek alt yapı ve gerekse organizasyona büyük önem verilmesi gerekir. İlimizde su ürünleri sektöründeki alt yapı ve organizasyonun sağlanması için aşağıda belirtilen yapılanmalar mutlaka sağlanmalıdır. 1. Baraj göllerinde kafeslerin konulacağı yerlerin yapılacak bilimsel tetkiklerle önceden belirlenerek göl haritası üzerinde işaretlenmelidir. Suyun özelliklerine bağlı olarak tesislerin üretim kapasiteleri kararlaştırılmalıdır. 2. Kafes balıkçılığı ve diğer su ürünleri yetiştiriciliği yapılan yerlere gerekli olan elektrik, haberleşme ve ulaşımla ilgili alt yapı acilen götürülmelidir. Özellikle ulaşım su ürünleri tesislerinin hem kuruluş hem de işletme aşamalarında önem taşımaktadır. 3. Su ürünleri yetiştiriciliği için müteşebbislerin bir araya gelerek bir organizasyon oluşturmaları ve sorunlarını bu organizasyon aracılığı ile çözmeleri müteşebbislere büyük avantaj sağlayacaktır. 4. Avcıkta günün gerektirdiği doğru avcılık yöntemlerini uygulayabilmek ve ilimiz sınırlarındaki yüzey sularında verimli bir balıkçılık yapabilmek için Keban ve Karakaya baraj göllerinde faaliyet gösteren su ürünleri kooperatiflerinin mutlaka bir üst birlik çatısı altında teşkilatlanmaları zorunludur. 5. Yine avcılığın sağlıklı yürütülmesi ve birim alandan yüksek verim alınabilmesi için, balıkçıların eğitimine büyük önem verilmelidir. Bunun için de su ürünleri sektöründe yer alan balıkçıların eğitimine yönelik bir eğitim stratejisi mutlaka belirlenmelidir. Gerektiğinde bizzat kooperatiflere gidilerek, bu eğitim yerinde verilmelidir. Bu eğitim çalışmaları için AB fonlarından kaynak sağlanmalıdır. 6. İlimiz sınırlarında su ürünleri koruma ve kontrol hizmetleri 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanununun gerektirdiği şekilde yapılmalıdır. Avcılık kontrolleri sadece av yasağı süresince değil yasak bittikten sonrada küçük balık avlanmaması hususunda devam ettirilmelidir. Kısaca avcılıkta tüm yıl boyunca etkili bir kontrol sağlanmalıdır. 7. Yetiştiricilik ve avcılıktan elde edilen balıkların uzun süreli muhafazası için ilimizde bulunan soğuk hava deposu imkânlarından yararlanılacağı gibi, ihtiyaca göre yenilerinin yapılmasına önem verilmelidir. 8. Balıkların nakliyesinde kokuşmayı önleyici soğutmalı araçlarla taşımacılık yapılmalı ve dış satıma yönelik pazarlar araştırılmalıdır. 55

56 9. Kaynakların ekonomik kullanımı açısından yüzey su kaynaklarında ıslah çalışmaları mutlaka yapılmalıdır. 10. Su kaynaklarının tek elden verimli yönetilmesi için balıkçı kooperatiflerinin bağlı olacağı, devlet tarafından desteklenen kooperatifler birliğinin oluşturulması gereklidir. 11. Su kaynakları, iç sular balıkçılığı ve yönetimi kurallarına uygun şekilde kullanılmalıdır. 12. Bölgedeki tatlı sularda kesinlikle 40 mm göze genişliğine sahip ağlardan daha küçük göze genişliğine sahip ağlara, avlanma izini verilmemelidir. 13. Günümüze kadar aşırı yıpratılan su ürünleri populasyonlarının, iyileşmesi ve verimliliklerinin artırılması için gerekli çalışmalar yapılmalıdır. 14. Su kaynaklarındaki balık avcılığında kullanılan avlanma aletleri, balık türlerine uygun yapıya ve çeşitliliğe kavuşturulmalıdır. 15. Bölgedeki ekonomik olmayan balık türlerini, besin değeri yüksek ete çeviren ve ekolojik ortama ait ekonomik balık türlerinin korunması ve stoklarının takviyesi sağlanmalıdır. 16. Bölgede avlanan balıkların bozulmadan hijyen kurallarına göre uzun süre muhafaza etmek, tüketicinin istediği forma dönüştürmek, hem kullanımını kolaylaştırmak hem de kabul edilebilirliğini artırmak için işleme ve ayrıca ekonomik olmayan türlerin de değerlendirileceği tesisler kurulmalıdır. 17. Toptan ve perakende balık satışı yapılabilen bir balık halinin kurulması sağlanmalıdır. 18. İlimizde balık tüketimini arttırıcı faaliyetlerin yapılması mutlaka sağlanmalıdır. 10. SU ÜRÜNLERİ KOORDİNASYON KURULU OLUŞTURULMASI Yukarıda belirtilen hedeflere ulaşılabilmesi için il bazında bir su ürünleri koordinasyon kurulunun oluşturulması gereği duyulmuştur. Bu kurulun Valilik başkanlığında aşağıda belirtilen kurum temsilcilerinin katılımıyla oluşturulması uygun görülmüştür 1. Fırat Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi 2. İl Tarım Müdürlüğü 3. Fırat Kalkınma Ajansı 4. Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu 5. Su Ürünleri Araştırma İstasyonu Müdürlüğü 6. Devlet Su İşleri Bölge Müdürlüğü 7. Çevre İl Müdürlüğü 8. Orman Bölge Müdürlüğü 9. Belediye Başkanlığı 10. Emniyet Müdürlüğü 11. Jandarma Alay Komutanlığı 12. Elazığ Ticaret ve Sanayi Odası 13. Su Ürünleri Üreticiler Birliği 56

57 Tablo 14. Elazığ İl Sınırları İçerisinde Kalan Doğal ve Yapay Göllerdeki Kafes Balıkçılığı Üretim Potansiyelleri ve İlimize Sağlayacağı İktisadi Katkı. (1 ha 3 işletme ve her işletmede 100 ton/yıl alabalık 368 ton/yıl sazan yetiştiriciliği olacak şekilde hesaplamalar yapılmıştır) Su Kaynağının Adı Su Kaynağının İl İçindeki Toplam Alanı (ha) Yararlanılacak Üretim Alanı (%3) (ha) (Alab+Sazan) Tahmini Üretim Miktarı (ton / yıl) Yıllık Beklenen Gelir ( ) İşletme Sayısı Alabalık Sazan Alabalık Sazan Alabalık Alabalık+ Sazan Keban B.G ( ) , , Karakaya B.G (15+219) , , K. KalecikB.G , Özlüce B.G , TOPLAM , , Sazan 57

58 Tablo 15. İlimizde su ürünleri yetiştiriciliğinin gelişimine bağlı olarak sektördeki istihdam miktarları. Yetiştiricilik Yavru Fileto balık Yem Toplam Üretimi üretimi Üretimi İşletme Sayısı Mühendis Çalışan Elaman Toplam İstihdam Tablo 16. Elazığ İl Sınırları İçerisinde Mevcut Yüzey Su Kaynaklarının Yetiştiricilik Amacıyla Optimum Kullanılması Durumunda İhtiyaç Duyulacak Yavru Balık Miktarları, Yavru Üretim Tesisi Sayısı, İlimizde Yaratacağı İstihdam ve İktisadi Katkı. Top. Üretim Kap. (kg/yıl) Yavru Balık İhtiyacı (adet/yıl) Yıllık Beklenen Gelir ( ) İşletme Sayısı Alabalık , Sazan , TOPLAM , Tablo 17. Elazığ İl Sınırları İçerisinde Mevcut Yüzey Su Kaynaklarında Yetiştiricilik yapıldığı zaman gerekli olan yem miktarı ve iktisadi katkı (Bir kg balık için 1,5 kg yem tüketimi ve bir kg yem fiyatı 3,5 TL olarak alınmıştır). Top. Gerekli Yem Miktarı (Ton) Yıllık Beklenen Gelir ( ) Balık Yem Fabrikası sayısı ,00 38 Tablo 18. Elazığ daki Su Kaynaklarından Tahmini Olarak Doğal Üretim İle Elde Edilecek Su Ürünleri Miktarı ve Bölgeye Sağlayacağı Katma Değerleri. Su Adı Kaynağının İstihsal Edilecek Ürün İstihsal Edilebilecek Miktar (Ton/yıl) Yıllık Beklenen Gelir ( ) Hazar Gölü Balık ,00 Keban Baraj Gölü Balık ,00 Keban Baraj Gölü Kerevit ,00 Karakaya Baraj G. Balık ,00 Kalecik Baraj Gölü Balık 46, ,00 Toplam , ,00 Tablo 19. Elazığ İl Sınırları İçerisinde Mevcut Yüzey Su Kaynaklarında Yetiştiricilik yapıldığı zaman gerekli olan kafes miktarı ve iktisadi katkı (20 m çapında ve 25 ton/yıl yetiştiricilik yapabilen ve maliyeti 8000 TL olan kafesler dikkate alınmıştır) Toplam İşletme Sayısı Gerekli Kafes Sayısı (25 ton/yıllık) Yıllık Beklenen Gelir ( ) ,00 Tablo 20. Elazığ İl Sınırları İçerisinde Yetiştirilen balığın işlenmesiyle elde edilebilecek katma değer (Yetiştirilen balığın %70 inin işleneceği ve 14 TL den satılacağı dikkate alınmıştır) Toplam İşletme Sayısı İşlenecek miktar (ton/yıl) Yıllık Beklenen Gelir ( ) ,00 58

59 ELAZIĞ SU ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNÜN KALKINMA HEDEFLERİNE ULAŞMASI İÇİN YAPILMASI GEREKEN ÇALIŞMALAR Sektör STRATEJİ 1 Öncelik 1.1 Öncelik 1.2 Öncelik 1.3 Öncelik 1.4 STRATEJİ 2 Öncelik 2.1 Öncelik 2.2 STRATEJİ 3 Öncelik 3.1 Öncelik 3.2 Öncelik 3.3 STRATEJİ 4 Öncelik 4.1 Öncelik 4.2 SU ÜRÜNLERİ Küresel Pazar ve Pazarlamanın Geliştirilmesi Pazar çeşitliliğinin geliştirilmesi ve arttırılması Marka oluşturulması Pazarlamada nitelikli elaman yetiştirilmesi AB standartlarında bir balık hali kurulması Katma değeri yüksek işlenmiş ürün çeşitliliğinin sağlanması Su ürünleri işleme ve muhafaza tesislerinin kurulması Su ürünleri ileri işleme tekniklerinin geliştirilmesi ve pazarlanması Su ürünleri yetiştiriciliğinin geliştirilmesi, üretim ve verimliliğin artırılması Kafeslerde balık yetiştiriciliğinin geliştirilmesi İlimiz su ürünleri sektörünün yem ihtiyacını karşılayacak alt yapının oluşturulması ve türlere uygun balık yemi üretim sektörünün geliştirilmesi Bazı alternatif su ürünleri türlerinin ve süs balıklarının yetiştiriciliğinin ilimizde gerçekleştirilmesi için çalışmaların yürütülmesi Balıkçılığa bağlı yan sanayi sektörlerinin geliştirilmesi Balık ağı imalatıyla av araç ve gereçlerinin geliştirilmesi Yetiştiriciliğe yönelik ekipmanın üretilerek geliştirilmesi STRATEJİ 5 Avrupa birliği fonlarından ilimiz su ürünleri sektörüne kaynak sağlanması Öncelik 5.1 Balıkçılarımızın AB projesi geliştirme kabiliyetlerini ve projelere katılımlarını sağlamak Öncelik 5.2 İlimiz su ürünleri sektörüne uygun AB projelerinin takibini sağlamak STRATEJİ 6 Öncelik 6.1 Öncelik 6.2 STRATEJİ 7 Öncelik 7.1 Öncelik 7.2 STRATEJİ 8 Öncelik 8.1 Öncelik 8.2 Su ürünleri avcılığının geliştirilmesi ve mevcut stokların korunması Su ürünleri avcılığının geliştirilmesi Doğal balık stoklarımızın korunması İlimiz su kaynaklarının taşıma kapasitesinin belirlenmesi ve göl yönetiminin geliştirilmesi İlimiz su kaynaklarının taşıma kapasitelerinin belirlenmesi Göl yönetiminin sağlanması ve geliştirilmesi İstenilen hedeflere ulaşılması için altyapı ve organizasyonun sağlanması Altyapının sağlanması ve geliştirilmesi İlimiz balıkçılığının yönetimi ve organizasyonun sağlanması 59

60 STRATEJİ 1 Öncelik 1.1 Öncelik 1.2 Öncelik 1.3 KÜRESEL PAZAR VE PAZARLAMANIN GELİŞTİRLMESİ Pazar çeşitliliğinin geliştirilmesi ve arttırılması Hedef İlimizde yetiştirilen ton/yıl balığın pazarlanabilmesi için AB ülkeleri ile Rusya federasyonu ve üçüncü dünya ülkelerinde Pazar bulmak ve gelecekte hedeflenen ton/yıllık balık üretimi için şimdiden sağlam ve çeşitlendirilmiş yaygın bir pazar ağı kurmak Amaç Tüm ürünümüzü dış pazarda satabilir konuma gelmek, dış piyasada tanınır ve aranır balık markası haline gelmek, aracısız dış iyasaya satış yapabilmek Çıktılar Farklı ve çeşitli pazarlara aracısız ulaşılması, tüm su ürünlerinin satışının rahatlıkla sağlanması, Üretimle elde edilen ürünü katma değeri yüksek olarak pazarlanabilmasi Faaliyetler Pazarlama Projesi yapılması Yurtdışı pazarlama tanıtım ofislerinin kurulması AB, Rusya federasyonu, Türk Cumhuriyetleri, Ortadoğu ülkeleri vs Pazar bulma amacıyla seyahatler ve ürün tanıtım faaliyetleri yürütülmesi Ulusal ve Uluslar arası fuarlara katılım sağlanması Yurt dışında Elazığ alabalık günü vb faaliyetler düzenlemek Lojistik altyapının geliştirilmesi Marka oluşturulması Hedef Uluslar arası arenada tanınan ve istenen bir balık markası meydana getirmek Amaç Kalitesiyle öne çıkan ve dünyanın her tarafında tercih edilen bir balık markasının geliştirilmesi Çıktılar Tanınan ve kaliteli bir balık markasının oluşturulmasıyla balıkçılarımızın ürünlerini rahat satabilecekler ve daha fazla kazanacaklardır. Faaliyetler Kalite tescili yapılmış ürünlerin bir isim etrafında toplanmasının sağlanması Markanın dünyaya gerek kalitesi ve gerekse farklı damak tadıyla tanıtılması Pazarlamada nitelikli elaman yetiştirilmesi Hedef Balık pazarlamasında uzmanlaşmış personel yetiştirmek. Amaç Elde edilene ve edilecek olan tüm ürünü dünya çapında pazarlayabilecek insan gücünün yetiştirilmesi Çıktılar Pazarlama konusunda yetkili ve tecrübeli elaman sayısının arttırılması ve yetiştirlmesi Faaliyetler Hedef ülke dillerini bilen insan kaynağı sayısının artırılması Su Ürünleri Fakültelerinde pazarlamaya yönelik lisans üstü eğitimler verilmesi Öncelik 1.4 AB standartlarında bir balık hali kurulması Hedef Bu çalışma kapsamında balıkların değerinde satılabilmesi ve muhafazasının sağlanabilmesi. Amaç Su Ürünleri Sektörü kalkınma hedeflerinin sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için ilimiz balıkçılarının ürünlerini hem muhafaza ederek hem de tüketiciyle sağlıklı bir şekilde buluşturulmasının sağlanması. 60

61 Çıktılar Faaliyetler Belirtilmiş olan katma değerin balık kayıplarına uğramadan sağlanması, fiyat istikrarı ve her mevsim düzenli balık sağlanması, istihdamın oluşturulması, balığın satıcıyla ve tüketiciyle buluşturulması Balık hali için proje hazırlanması ve kabulü Balık hali için uygun yerin tespiti Balık hali inşaatının başlatılarak projeye uygun yapılması STRATEJİ 2 Öncelik 2.1 Öncelik 2.2 KATMA DEĞERİ YÜKSEK İŞLENMİŞ ÜRÜN ÇEŞİTLİLİĞİNİN SAĞLANMASI Su Ürünleri İşleme ve Muhafaza Tesislerinin Kurulması Hedef Elazığ ili ve çevre ilerde üretilecek su ürünlerinin muhafazası ve işlenebilmesi için en az ton/yıl işleme kapasiteli 130 tesisin yapılması gerekmektedir. Bu tesislerden elde edilecek katma değer ,00 TL olarak tahmin edilmektedir. Ayrıca iç piyasada satılması düşünülen balıkların ucuz olduğu dönemlerde muhafaza edilmesi, ürün bozulmalarının ve kayıplarının önüne geçilmesi Amaç Üretilen balıkların raf ömrünü artırıcı yöntemleri geliştirmek ve talebe yönelik hazırlanacak farklı ürünlerle ihracatı geliştirmek, balıkçıların zarar etmesini engellemek ve çok çabuk bozulabilen su ürünlerinin uzun süreli korunmasını sağlamak, pazara bozulmadan ürün sunabilmek Çıktılar Elde edilecek su ürünlerinin uzun süreli muhafazasına yönelik balık işleme tesislerinin kurulması ile ilimize ek iktisadi katkının ve istihdamın sağlanması Faaliyetler Üretilecek olan su ürünlerinin muhafaza edilecek miktarlarının belirlenerek soğuk zincirin kurulmasına yönelik alt yapının geliştirilmesi İşleme tesislerinin kurulmasına yönelik alt yapı imkanlarının geliştirilmesi İşlenmiş olan su ürünlerinin ihracatına yönelik girişimlerin değerlendirilmesi Su ürünleri ileri işleme tekniklerinin geliştirilmesi ve pazarlanması Hedef Yeni lezzetlerin keşfedilerek pazar payı geliştirilebilecek yeni balık ürünleri geliştirebilmek. Amaç Yüksek miktarlarda yetiştirilecek balığın ileri teknolojiler kullanılarak yeni ürünler elde edilmesi Çıktılar Katma değeri yüksek, raf ömrü uzun balık ürünleri gelştirilmesi Faaliyetler İleri işleme teknolojilerinin araştırılarak geliştirilmesi Yeni geliştirilecek lezzetlerin yurt içi ve yurt dışı pazarlara sunulması ve tanıtılması Etkili bir muhafaza için yeni yöntemlerin araştırılması ve geliştirilmesi Üretim çeşitliliğinin bölgesel talepler doğrultusunda endüstriyel sanayiye entegre edilmesi İşlenmiş su ürünleri için tam teşekküllü bir gıda kontrol laboratuvarının kurulması 61

62 STRATEJİ 3 Öncelik 3.1 Öncelik 3.2 Öncelik 3.3 Su ürünleri yetiştiriciliğinin geliştirilmesi, üretim ve verimliliğin artırılması. Kafeslerde Balık Yetiştiriciliğinin Geliştirilmesi Hedef İlimizde bulunan göllerde, ha lık yüzey alanının balık yetiştiriciliği için ayrılan %3 lük kısmında ton/yıllık balık üretim miktarına ulaşabilmek. Belirtilen yetiştiricilik kapasitesine ulaşabilmek için gerekli olan adet Alabalık, adet Sazan yavrusunun üretilebilmesi. Amaç Kültür balıkçılığının ilimiz ekonomisine yapmış olduğu iktisadi katkıyı artırmak, alt yapıyı ve istihdamı geliştirmek. Çıktılar Ülkenin kalkınma hızına paralel olarak yetiştiricilik yoluyla üretimin ton/yıla ulaşabilecek ve yavru üretimiyle beraber iktisadi katkısı ,00 TL olacaktır. Yine bu alanda oluşacak 2550 kafes işletmesi ve 1367 yavru işletmesiyle en az kişi istihdam edilebilecektir. Faaliyetler Kafes yetiştiriciliğine uygun alanların belirlenip haritalandırılması ve yetiştiricilere önerilmesi Gezici balık hastalıkları kliniği kurulması Balık hastalıkları teşhis, tedavi ve aşı merkezi kurulması Çalışmada belirlenen iktisadi ve sosyal hedeflere ulaşılabilmesi için balıkçılara yönelik mesleki eğitim programı hazırlanması ve uygulanması Canlı yem üretimi tesislerinin kurulması Kerevit yetiştiriciliği tesislerinin kurulması Yavru üretimine uygun bölgelerin belirlenmesi ve adet/yıl kapasiteli örnek bir sazan kuluçkahanesinin kurulması İlimiz su ürünleri sektörünün yem ihtiyacını karşılayacak alt yapının oluşturulması ve türlere uygun balık yemi üretim sektörünün geliştirilmesi Hedef Yukarıda belirtilen üretim miktarına ulaşabilmek için toplam olarak ton yemin balığın yaşam evrelerine (larva, yavru, genç ve erişkin) göre üretilmesi gerekmektedir. Bu yem üretiminin gerçekleşmesi sonucunda ilimize katma değeri ,00 TL olacaktır. Amaç Çıktılar Faaliyetler Gerekli yatırımlar yapıldıktan sonra ton/yıla balık üretimine ulaşabilmek için gerekli balık yeminin üretilebilmesi. Balık yemi üretiminin gerçekleşmesi sonucunda ilimize katma değeri ,00 TL olacaktır. Yem fabrikalarının kurulması istihdam da sağlayacaktır Balık yemi fabrikası kurulması Balık yemi üretimine yönelik ilimiz kaynaklarının ve alt yapısının tespit edilerek ortaya konulması Balık yemlerinin üretimi, geliştirilmesi ve verimliliğinin değerlendirilebilmesi için bir balık yemi araştırma biriminin oluşturulması Bazı alternatif su ürünleri türlerinin ve süs balıklarının yetiştiriciliğinin ilimizde gerçekleştirilmesi için çalışmaların yürütülmesi 62

63 İlimizde henüz alt yapısı tam olarak oluşturulamamış olan ve ekonomik anlamda yetiştiriciliği yapılamayan, Yayın Balığı, Ot Balığı, Barbus sp., Siraz, gibi balık türlerinden tam kontrollü döl alımı ve alınan yavruların Pazar büyüklüğüne ulaştırılması ile ilgili araştırmalar yürütülmektedir. Ayrıca, tıbbi sülük, kurbağa, salyangoz, tatlı su kaplumbağası gibi alternatif türlerin üretim ve yetiştiriciliği üzerindeki çalışmalar da sürdürülmektedir. Bu çalışmaların ilimizde ekonomik yapılabilirliğinin ortaya konulması gerekmektedir. Ayrıca ilimizde süs balığı yetiştiriciliği için alt yapı olanaklarının araştırılarak geliştirilmesi gerekmektedir. STRATEJİ 4 Öncelik 4.1 BALIKÇILIĞA BAĞLI YAN SANAYİ SEKTÖRLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ Balık ağı imalatıyla av araç ve gereçlerinin geliştirilmesi Hedef İlimizde avcılığının gelişimine paralel olarak gerekli olan balık ağı üretimine dayalı sanayinin bölgeye hitap edecek şekilde kurulması ve buna bağlı $ lık iktisadi katkının sağlanması Amaç Gelişen balıkçılık sektörünün balık ağı ihtiyacının karşılanması ve av araç ve gereçlerinin üretiminin geliştirilmesi Çıktılar Gelişen sektöre bağlı olarak $ lık iktisadi katkının sağlanması ve istihdamın geliştirilmesi Faaliyetler Balık ağı ihtiyacının belirlenerek ağ üretim alt yapısının geliştirilmesi Av araç ve gereçlerinin imaline yönelik fabrika kurulması Ağ üretim fabrikasının kurulması Öncelik 4.2 Yetiştiriciliğe yönelik ekipmanın üretilerek geliştirilmesi Hedef Amaç Çıktılar Faaliyetler Yetiştiricilikte ihtiyaç duyulan her türlü ekipmanın ilimizde üretilir duruma getirilmesi ve buna bağlı istihdamın geliştirilmesi Yetiştiriciliğin gelişmesi ile ihtiyaç duyulacak olan yetiştiricilik ekipmanın üretimine dayalı sanayinin geliştirilmesi Ek istihdam ve katma değer sağlanması Kafes sistemlerinin kurulmasına ve üretimine dayalı sanayinin kurulması Yetiştiricilikte kullanılan ekipmanın üretimine dayalı sanayinin kurulması STRATEJİ 5 Öncelik 5.1 AVRUPA BİRLİĞİ FONLARINDAN İLİMİZ SU ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNE KAYNAK SAĞLANMASI Balıkçılarımızın AB projesi geliştirme kabiliyetlerini ve projelere katılımlarını sağlamak Hedef Balıkçımıza AB projelerine katılabilme kabiliyeti kazandırmak ve yatırımların geliştirilmesinde AB fonlarından yararlanabilmek Amaç Balıkçılarımızın Avrupa Birliği projelerini geliştirebilme yeteneklerinin sağlanması ve AB fonlarından yatırımlara katkılar elde etmelerini sağlamak Çıktılar Her yatırım ve araştırma programı için arasındaki iktisadi katkıdan faydalanmanın sağlanması. Faaliyetler Balıkçılarımızın AB kaynaklarından faydalanabilmesi için eğitim programları düzenlemek Balıkçılarımızın AB ye uyum çerçevesinde eksikliklerinin saptanarak bunların AB fonlarından düzeltilmesine yönelik projelerin alınması için 63

64 araştırmaların sağlanması Balıkçılarımızın ve tesislerimizin AB standartlarına uygun yapıda geliştirilmesini sağlamak Öncelik 5.2 İlimiz su ürünleri sektörüne uygun AB projelerinin takibini sağlamak Hedef Amaç Çıktılar Faaliyetler AB proje fonlarının günü gününe takibinin sağlanması ve balıkçılarımıza anında duyurulması AB fonlarından balıkçılarımızın daha fazla proje desteği almasını sağlamak Proje başına verilen arasındaki iktisadi katkıdan faydalanmanın sağlanması Yetiştiricilik ve Avcılık sektöründe yer alan balıkçılarımızın kayıtlı bulunduğu ve anında iletişimin sağlanabileceği bir bilgisayar ağının kurulması Ağ üzerinden AB projelerinin geliştirilmesini ve sektöre duyurulmasını sağlayacak bir Su Ürünleri Avrupa Birliği Ofisinin kurulması STRATEJİ 6 Öncelik 6.1 Öncelik 6.2 SU ÜRÜNLERİ AVCILIĞININ GELİŞTİRİLMESİ VE MEVCUT STOKLARIN KORUNMASI Su ürünleri avcılığının geliştirilmesi Hedef Avcılık yoluyla Elazığ ili sınırları içinde kalan toplam ha lık alandan istihsal edilebilecek balık miktarını ,4 ton/yıla ulaştırabilmek. Amaç Avcılık yoluyla su ürünleri üretiminin artırılmasıyla balıkçıların refah seviyelerinin yükseltilmesi. Çıktılar Yüzey sularımızın avcılık yolu ile ilimize yapacağı iktisadi katkı ,00 TL olabilecek ve balık avcılığı sektöründe istihdam geliştirilebilecektir. Faaliyetler Göllerde bulunan ekonomik balık türlerinin kuluçkahane koşullarında üretilerek göllere stoklamasının sağlanması İlimizde faaliyet gösteren su ürünleri kooperatiflerini bir üst birlik çatısı altında birleştirici çalışmalar Çalışmada belirlenen iktisadi ve sosyal hedeflere ulaşılabilmesi için balıkçılara yönelik mesleki eğitim programı hazırlanması ve uygulanması Doğal balık stoklarımızın korunması Hedef Doğal balık stoklarımızın korunması, arttırılması ve desteklenmesi, Amaç Mevcut stokların korunabilmesi için etkin koruma kontrol stratejilerinin geliştirilmesi. Çıktılar Avcılıkta hedeflenmiş olan ,00 TL lik iktisadi katkıya ulaşabilmek ve avcılık sektöründeki istihdamı geliştirebilmek Faaliyetler Koruma ve kontrol hizmetlerinin hassas bir şekilde yapılarak, mevcut stokların ve stoklardaki denge korunması faaliyetlerinin yürütülmesi Su kaynaklarının kirlenmesini önleyici çalışmaların yürütülmesi Kanalizasyon arıtım tesisleri kurulması ve modernizasyonu (İl, ilçe ve belde genelinde) 64

65 STRATEJİ 7 Öncelik 7.1 Öncelik 7.2 İLİMİZ SU KAYNAKLARININ TAŞIMA KAPASİTESİNİN BELİRLENMESİ VE GÖL YÖNETİMİNİN GELİŞTİRİLMESİ İlimiz su kaynaklarının taşıma kapasitelerinin belirlenmesi Hedef Balıkçılık için önemli bir kaynak olan ilimiz su kaynaklarının balıkçılıkta olduğu gibi diğer faaliyet alanları içinde kullanım paylarının belirlenerek kirlenmesinin önüne geçilmesi Amaç İlimiz yüzey suyu kaynaklarının taşıma kapasitelerinin belirlenmesi, diğer kullanım alanlarından gelen kirlilik yüklerinin tespit edilmesi ve yüzey sularından yararlanan tüm birimlerin kullanım oranlarının belirlenmesi Çıktılar İlimizin balıkçılık alanında hedeflenmiş olan ve bu çalışmayla ortaya konulmuş bulunan 2023 hedefleri tutturulduğu takdirde elde edilecek olan katma değerin devamlılığının sağlanması Faaliyetler İlimiz yüzey sularını kullanarak faaliyette bulunan tüm kurum ve kuruluşların belirlenerek kullanım oranlarının tespit edilmesi Tüm kurum ve kuruluşların yüzey sularımız için oluşturduğu ve gelecekte oluşturabileceği kirlilik yüklerinin tespit edilmesi Yüzey sularından faydalanan ve gelecekte faydalanacak olan faaliyet alanları için kullanım oranlarının belirlenmesi ve bunun sıkı takibinin sağlanması Göl yönetiminin sağlanması ve geliştirilmesi Hedef Amaç Çıktılar Faaliyetler Yüzey sularının kirlenmesinin önlenmesi ve balıkçılığın sürekli katma değer sağlayan bir sektör olarak devamının sağlanması Yüzey sularımızın kirliliğinin önüne geçilmesi ve düzenli bir balıkçılık yapılanmasının sağlanması için ilimiz su ürünleri politikalarının geliştirilmesi İlimiz yüzey sularından balık yetiştiriciliği için kullanılmasına izin verilen %3 lük oranın rantabl kullanılmasını sağlayarak maksimum iktisadi katkının elde edilmesi Av yasakları ile ilgili otokontrol sistemlerinin geliştirilmesi Yüzey su kaynaklarının verimli kullanımına yönelik çalışmaların yürütülmesi Kirlilik yüklerinin takibi STRATEJİ 8 İSTENİLEN HEDEFLERE ULAŞILMASI İÇİN ALTYAPI VE ORGANİZASYONUN SAĞLANMASI Öncelik 8.1 Altyapının sağlanması ve geliştirilmesi Hedef Bu çalışma içindeki balıkçılık hedeflerine 2023 yılında ulaşılabilmesi için gerekli alt yapı eksikliklerinin giderilmiş ve geliştirilmiş duruma getirilmesi Amaç İlimiz balıkçılığının gelişmesinin önündeki altyapı eksikliklerinin tespit edilerek giderilmesi ve mevcut imkanların daha da geliştirilmesi Çıktılar İlimiz balıkçılığı için belirlenmiş olan 2023 hedeflerinin istenilen biçimde tutturulmuş olması ve elde edilen katma değerin kalıcı hale getirilmesi Faaliyetler 65

66 8.1.1 Balıkçılık sektörümüzdeki eksikliklerin tespit edilmesi ve geliştirilmesine yönelik çalışmaların hazırlanması AB uyum çerçevesinde altyapının revize edilmesi için ilimiz balıkçılığı ile AB isteklerinin karşılaştırılması ve gerekli düzenlemelerin yapılması Altyapının güçlendirilmesi için gerekli görülen referans laboratuvarların tespiti ve kurulması için gerekli çalışmaların yapılması Balıkçılığımızın sorunlarının tespiti ve çözüm önerilerinin somutlaştırılarak uygulanması Öncelik 8.2 İlimiz balıkçılığının yönetimi ve organizasyonun sağlanması Hedef Amaç Çıktılar Faaliyetler Bu çalışma kapsamında belirtilen katma değerin 2023 yılına kadar oluşturulabilmesi ve devamlılığının sağlanması 2023 hedeflerinin sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için ilimiz balıkçılık sektörünün kurumlar arası diyalog içinde yönetim ve organizasyonunun sağlanması Belirtilmiş olan katma değer hedeflerinin sağlanması istihdamın oluşturulması Tüm balıkçılık faaliyetlerini organize edecek ve ilimiz için geleceğe dönük su ürünleri politikalarını geliştirebilecek bir Su Ürünleri Koordinasyon Kurulu Kurulması ve yetki alanlarının tespiti Çalışma içinde belirtilmiş olan ilimiz balıkçılığının geliştirilmesine yönelik altyapı ve organizasyon faaliyetlerinin yürütülmesi ve takibi Balıkçılık işletmelerinin kurulması ve işletilmesi dönemlerinde karşılaşılan problemlerin en kısa sürede aşılabilmesi için gerekli çalışmaların yapılması 66

67 İŞ PLANI HAZIRLIKLARI 67

68 STRATEJİ VE HEDEFLER HARİTASI 68

69 69

70 70

71 71

72 PROJE VE GÖSTERGELER 72

73 ELAZIĞ SU ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNÜN RAKAMSAL HEDEFLERİ 73

74 74