DHMİ GENELMÜDÜRLÜĞÜ İŞLETME DAİRESİ BAŞKANLIĞI TEKNİK HİZMETLER ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ

Transkript

1 DHMİ GENELMÜDÜRLÜĞÜ İŞLETME DAİRESİ BAŞKANLIĞI TEKNİK HİZMETLER ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL AYDINLATMA SİSTEMLERİ DERS NOTLARI

2 İÇİNDEKİLER KONULAR SAYFA NO GİRİŞ ÖNSÖZ 2 1 KONU 3 2 HAVA SEYRÜSEFER TESİSLERİ İÇİN ELEKTRİK GÜÇ KAYNAĞI SİSTEMLERİ 3 3 ÖZEL AYDINLATMA SİSTEMLERİNİN ÖNEMİ 5 4 TANIMLAR 8 5 IŞIK YOĞUNLUĞU VE KONTROLÜ 10 6 ACİL DURUM IŞIKLANDIRILMASI 11 7 KULE ÖZEL AYDINLATMA EKİPMANLARI 11 8 MANİA IŞIKLARI 13 9 ÖZEL AYDINLATMA ARMATÜRLERİNİN FONKSİYONLARI PİST AYDINLATMA SİSTEMLERİ PAPİ YAKLAŞMA IŞIKLARI FLAŞ IŞIKLARI PİST EŞİĞİ TANITMA IŞIKLARI EŞİK IŞIKLARI PİST SONU IŞIKLARI PİST KENAR IŞIKLARI PİST MERKEZ HATTI IŞIKLARI TEKERLEK TEMAS BÖLGESİ IŞIKLARI TAKSİ YOLU KENAR IŞIKLARI TAKSİ YOLU MERKEZ HATTI IŞIKLARI DURMA BARALARI YÖNLENDİRME PANOLARI RÜZGAR YÖNÜ GÖSTERGELERİ İNİŞ YÖNÜ GÖSTEGESİ APRON AYDINLATMA SİSTEMLERİ SCADA HAVACILIK YER IŞIKLARI, İŞARETLEMELERİ, LEVHALARI VE PANOLARINA AİT RENKLER SABİT AKIM REGÜLÂTÖRLERİ İZOLASYON TRAFOLARI KONNEKTÖR KİTİ 53 1

3 ÖNSÖZ Uluslar arası Sivil Havacılık Anlaşmasının (Chicago 1944) 37. Maddesi hükümlerine göre hava alanlarına ait standart ve öneri uygulamaları Konsey tarafından ilk defa 29 Mayıs 1951 de uyarlanarak anlaşmanın Ek 17 ü şeklinde düzenlenmiştir. Ek 14 te belirtilen standartlar ve önerilen uygulamalara göre temin edilen, uçak faaliyetlerini etkileyecek, tesislerin hizmetlerin ve kaidelerin, kuruluşları ve kaldırılışları, Ek 15 te havacılık bilgi hizmetleri kurallarına uygun şekilde yayınlanarak yürürlüğe konulmalıdır. Gerekli karar ve işletim sorumluluğu havaalanı mesuliyetini taşıyan devlete aittir. Ek 14 te Uluslar arası standartlar, önerilen uygulamalar ve belirlemeler yer alır. Bu belirlemeler uçak harekâtının düzenlenmesi veya kısıtlaması amacını taşımaz. Ek 14 farklı bir durum bildirmedikçe kamuya açık tutulan havaalanlarında uygulanacak. Kısa iniş meydanları ve helikopter meydanları için uygulanacaktır. Özel aydınlatma ders notlarında özellikle bilgiler aktarılırken görsellik ön planda tutulmuş olup ders notları resimlerle pekiştirilmeye çalışılmıştır. Hava limanları /havaalanlarında yeni işe başlamış olan arkadaşlarımıza yaptığımız özel aydınlatma sistemlerindeki çalışmaların önemi ve özelliği anlatılmaya çalışılmıştır. Yapılan her çalışmanın yanında güvenli çalışmayı ihmal etmeden, yapılan güvensiz bir çalışmanın ilk önce çalışanı etkileyeceğini daha sonra çevresini etkileyeceğini kesinlikle unutmamalıdır. Havacılık sektöründe kurallar uluslar arası kurallarla belirlenir ve eksiksiz uygulanır. Güvenli bir uçuş ve yer harekâtının olmazsa olmazı emniyettir. Emniyetli olma kavramını yakalayabilmek için; kapsamı açısından yeterli, anlaşılır, güvenilir, güncel ve çok iyi sınıflandırılmış bilgiye ihtiyaç vardır. Elde edilen bu bilgi yerli yerinde kullanılarak istenilen hedefe ulaşılabilir. 2

4 1.KONU Özel aydınlatma kursu içersinde, havalimanları PAT sahalarında kullanılmakta olan görsel yardımcı ışık sistemlerinin tanıtılması, işletilmesi, bakım ve onarımlarının ne şekilde yapıldığı hakkında genel hatlarıyla bilgi verilecektir. 2.HAVA SEYRÜSEFER TESİSLERİ İÇİN ELEKTRİK GÜÇ KAYNAĞI SİSTEMLERİ Havalimanlarındaki operasyonların emniyeti, tedarik edilen gücün kalitesine bağlıdır. Elektrik güç kaynağı sisteminin tamamı, bir veya daha fazla harici elektrik güç kaynağına, bir veya daha fazla yerel üretim tesisine ve trafolar ile şalt cihazlarını içeren bir dağıtım şebekesine bağlantıları kapsayabilir. Aynı sistemden beslenen birçok başka havaalanı tesisi, hava alanlardaki elektrik güç sistemleri planlarken dikkate alınmalıdır. Uygun birinci( şebeke )güç kaynağı hava seyrüsefer tesislerinin emniyetli bir şekilde çalışmaları için havaalanlarında mevcut olacaktır. Havaalanı görsel ve elektronik seyrüsefer yardımcılarına yönelik elektrik güç sistemlerinin tasarımı ve sağlanması, bir teçhizat arızasının, pilotu elverişsiz görsel ve görsel olmayan kılavuz veya yanıltıcı bilgi ile baş başa bırakmayacak şekilde olacaktır. Elektrik sistemlerinin tasarımı ve tesisatı, elektromanyetik dalgalanmalar, hat kayıpları, güç kalitesi, vs. gibi bozukluklara yol açabilecek faktörleri dikkate almalıdır. İkincil ( yedek) gücün gerekli olduğu tesislere elektrik güç kaynağı bağlantıları tesislerin Şebeke güç kaynağının arızalanması halinde otomatik olarak ikinci güç kaynağına bağlanacak şekilde düzenlenmelidir. Birinci güç kaynağının arızalanmasında gerektirdiği hizmetlerin yenilenmesi arasındaki zaman aralığı mümkün olduğunca kısa olmalı, ancak hassa olmayan, hassas yaklaşma veya kalkış pistleri ile bağlantılı görsel yardımcılar için maksimum geçiş sürelerinin gereklilikleri geçerli olmalıdır. Günümüzde DHMİ tarafından işletilen tüm hava liman ve meydanlarında hassas seyrüsefer sistemlerinin kesintisiz enerji ihtiyaçlarını karşılamak için kesintisiz güç kaynakları (UPS) kullanılmaktadır. Bu da seyrüsefer emniyetini en üst seviyeye taşımaktadır. Yedek enerji kaynakları şebeke enerjisi gittiği vakit devreye girme süreleri olarak jeneratörler 15 saniye içinde, UPS ler ise 0 saniyede kesintisiz olarak devreye girerek sistemlerin enerji ihtiyacını karşılarlar. Burada ana mantık kritik yüklerin yani enerji kesintisine uğramaması istenen yükler UPS e bağlanılır. UPS ler tam yükte sistemi yaklaşık dakika arasında beslerken, jeneratörler ise sistemi kesintisiz besleyebilirler. UPS lerin burada amacı jeneratörler tüm yükü üzerine alana kadar (15 saniye içerisinde) enerji kesintisinin oluşmamasını sağlamaktır. 2.1.İKİNCİL GÜÇ KAYNAĞI GEREKLİLİKLERİ (ANNEX 14 e göre) Pist Aletsiz Güç gerektiren aydınlatma yardımcıları Azami geçiş süresi Papi (a) Pist Kenarı(b) Pist eşiği (b) Pist sonu(b) Mânia (a) 3

5 Hassas olmayan Yaklaşma Hassas Yaklaşma kategori I Yaklaşma ışıkları 15 sn Papi 15 sn (a/d) Pist Kenarı (d) 15 sn Pist eşiği (d) 15 sn Pist sonu 15 sn Mânia(a) 15 sn Yaklaşma ışıkları 15 sn Papi (a/d) 15 sn Pist Kenarı (d) 15 sn Pist eşiği(d) 15 sn Pist sonu 15 sn Mânia(a) 15 sn Taksi yolları (a) 15 sn Hassas Yaklaşma kategori II/III Yaklaşma ışıkları Yaklaşma yan sıra baraları 800 m bir değerin altındaki 15 sn 1 sn Mânia(a) 15 sn Pist Kenarı 15 sn Pist eşiği 1 sn Pist sonu 1 sn Pist merkez hattı 1 sn Tekerlek Temas (TDZ) 1 sn Stop Barlar 1 sn Taksi yolları 15 sn Pist kenarı(pist merkez hattı ışıklarının bulunmadığında ) 15 sn Pist görüş mesafesi şartlarında Pist sonu 1 sn Kalkış için öngörülmüş pist Pist merkez hattı 1 sn Stop barlar 1 sn Taksi yolları(a) 15 sn Mania 15 sn a.çalışmaları uçuş operasyonunun zorunlu olduğunda ikincil güç ile donatılır. b.acil durum ışıklandırılmasının kullanımı ile ilgili olarak bakınız. Annex bölüm c.pist merkez hattı ışıklarının bulunmadığı durumlarda 1 saniye d.yaklaşmaların tehlikeli veya sarp zemini üzerinden Gerçekleştiğinde 1 saniye 4

6 3.ÖZEL AYDINLATMA SİSTEMLERİNİN ÖNEMİ Herhangi bir piste iniş veya kalkış yapacak uçağın güvenliği için, teknolojinin gelişimine paralel olarak bir takım sistemler geliştirilerek hizmete verilmektedir. Bu sistemler den birinci grupta yer alan radyo cihazları ile sağlanan elektronik sistemler olup, diğeri pilotun bizzat görerek kullandığı görsel yardımcı sistemler olan özel aydınlatma sistemleridir. Aletli pisti olan havalimanında veya havaalanında inişe geçen uçağın pilotu, ILS cihazlarından istifade edebilmek için uçakta bulunması gereken cihazları kullanmak mecburiyetindedir. Oysa görsel yardımcılardan istifade etmek için, herhangi bir alete ihtiyaç olmayıp, pilot kendi gözleri ile bu sistemlerden yararlanır. Bu açıdan pilotun görsel sistemleri görmek suretiyle iniş veya kalkış yapması kendisi açısından çok önemlidir. Her ne kadar elektronik sistemler pilota yardımcı oluyorsa da bunlar, inişin veya yaklaşmanın başlangıcında ya da belirli safhaları için önemlidir. Oysa piste yaklaşmakta olan pilot, inişin nihayetine kadar her safhada görsel yardımcılar vasıtasıyla, doğru yaklaşma, doğru teker koyma, doğru durma, doğru pisti terk ediş ile doğru taksi yaparak aprondaki yerine park etmesini gerçekleştirir. Pilotun yaklaşma sahasından park sahasına kadar intikalinde, görsel olarak kullandığı sistemlerin tümüne, özel aydınlatma sistemleri adını veriyoruz. Görsel yardımcı ışıklar sadece iniş yapan uçaklara değil, aynı zamanda kalkış yapan uçaklar tarafından da doğru pist başına yönlendirme, doğru zamanda piste giriş, pist üzerinde doğru yöneliş, doğru hız ayarlanması, doğru teker kesme ile uygun pozisyonda pisti terk ediş maksadıyla da kullanılırlar. 5

7 6

8 7

9 4.TANIMLAR: Uluslar arası sivil havacılık sözleşmesine ait ANNEX 14 havaalanı tasarım ve işletim kitabının havalimanında görev yapan tüm teknik elemanların ve diğer çalışanların bilmesi gereklidir. Havaalanı tasarım ve işletim kitabında uluslar arası standartlar ve tavsiye edilen uygulamalar yer almaktadır. Annex in spesifikasyonları ile ilgili Havaalanı tasarım el kitabı(dok.9157)pistler, havalimanı hizmetleri el kitabı(dok.9137) dokümanlarında yer alan taksi yolları, apronlar ve bekleme yerleri kaplamalar, görsel yardımcılar, elektrik sistemleri, kırılabilirlik kriterleri kullanılmıştır. Aşağıdaki terimler, Annex te kullanıldığı şekliyle açıklanmıştır. 4.1.HAVAALANI BEACON I: Bir havaalanının havadan konumunu göstermek üzere kullanılan ışık sistemidir. 4.2.HAVACILIK YER IŞIĞI: Bir uçak üzerinde gösterilen bir ışıktan başka, hava seyrüseferine yardımcı nitelikte özel olarak sağlanan herhangi bir ışık. 4.3.BARET: Belirli bir mesafeden kısa bir ışık çubuğu gibi görünen, enine bir çizgi halinde birbirine yakın olarak yerleştirilmiş üç veya daha fazla havacılık yer ışığı. 4.4.KONDANSATÖR DEŞARJ IŞIĞI: Yüksek gerilimdeki elektriğin bir tüp içinde bulunan bir gaz yardımıyla deşarj edilmesiyle aşırı süreli yüksek yoğunluktaki yanıp sönmelerin üretildiği bir lamba. 4.5.KAYDIRILMIŞ EŞİK: Bir pistin başlangıcında bulunmayan bir eşik. 4.6.TESİRLİ ŞİDDET: Yanıp sönen bir ışığın tesirli şiddeti, aynı gözlem şartları altında aynı görüş mesafesini sağlayacak aynı renkteki sabit bir ışığın yoğunluğuna eşittir. 8

10 4.7.SABİT IŞIK: Sabit bir noktadan bakıldığında sabit şiddette görünen bir ışık. 4.8.ALETLİ PİST: Aletli yaklaşma prosedürlerini kullanan uçakların operasyonları için öngörülmüş aşağıdaki pist türlerinden biri: Hassas olmayan yaklaşma pisti. Direkt bir yaklaşma için yeterli olan, en azından istikamet bilgisi sağlayan görsel yardımcıların ve bir görsel olmayan yardımcının hizmet verdiği bir aletli pist Hassas yaklaşma pisti, kategori I. Karar yüksekliğinin en az 60 m (200ft) olduğu ve görüş mesafesinin en az 800 m ve pist görüş mesafesinin en az 550m olduğu operasyonlar için öngörülen, ILS ve/veya MLS ve görsel yardımcılar ile hizmet veren bir aletli pist Hassas yaklaşma pisti, kategori II. Karar yüksekliğinin 60m (200ft) den az olduğu fakat 30m (100ft) ten az olmadığı ve pist görüş mesafesinin en az 300 metre olduğu operasyonlar için öngörülen, ILS ve/veya MLS ve görsel yardımcılar ile hizmet veren bir aletli pist Hassas yaklaşma pisti, kategori III. A-Karar yüksekliğinin 30 m (100ft) ten az olduğu veya hiçbir karar yüksekliğinin bulunmadığı ve pist görüş mesafesinin en az 175 m olduğu operasyonlar için öngörülen, B-Karar yüksekliğinin 15 m (50ft)2ten az olduğu veya hiçbir karar yüksekliğinin bulunmadığı ve pist görüş mesafesinin 175 m den az olduğu, Fakat 50 m den az olmadığı operasyonlar için öngörülen, C-Hiçbir karar yüksekliğinin ve hiçbir pist görüş mesafesi sınırlamasının bulunmadığı operasyonlar için öngörülen, pist yüzeyine doğru ve pist yüzeyi boyunca ILS ve/veya MLS hizmet veren bir aletli pist. Not: Görsel yardımcıların, görsel olmayan yardımcıların ölçeği ile mutlaka eşleştirilmeleri gerekmemektedir. Görsel yardımcıların seçilmesine yönelik kriter, operasyonların yürütülmesi öngörülen koşullardır. 4.9.İNİŞ YÖNÜ GÖSTERGESİ: İniş ve kalkış için tayin edilen yönü görsel olarak gösteren bir alet ALETSİZ PİST: Bir pist. Görerek yaklaşma prosedürleri kullanılarak uçakların işletilmesi için öngörülen 4.11.ANA PİST(LER): Şartlar müsait olduğunda diğerlerine nazaran kullanılması tercih edilen pist(ler) PİST: Uçakların inişi ve kalkışı için hazırlanmış bir kara hava sahası üzerinde belirlenmiş bir dikdörtgen alan PİST KORUMA IŞIKLARI: Pilotları veya araç sürücülerini, aktif bir piste girmek üzere oldukları konusunda ikaz etmesi amaçlanan bir ışık sistemi. 9

11 4.14.PİST BEKLEME POZİSYONU: Havaalanı kontrol kulesi tarafından başka şekilde onaylanmadıkça, pistte ilerleyen uçakların ve araçların duracağı ve bekleyeceği bir ILS/MLS kritik/hassas alanını, bir mânia sınırlama yüzeyini veya bir pisti korumak üzere öngörülen belirli bir yer PİST GÖRÜŞ MESAFESİ(RVR):Bir pistin merkez hattı üzerindeki bir uçağın pilotunun, pist yüzey işaretlemelerini veya pistin şeklini veya merkez hattını gösteren ışıkları görebileceği mesafe KALKIŞ PİSTİ: Yalnızca kalkış için öngörülmüş bir pist TAKSİ YOLU: Bir kara meydanında taksi yapmaları için hazırlanmış ve havaalanının bir yeri ile diğer yeri arasında bağlantı sağlamak amacıyla belirlenmiş yol TAKSİ YOLU KAVŞAĞI: İki veya daha fazla taksi yolunun birleşme yeri EŞİK: Pistin iniş için kullanılacak bölümünün başlangıcı KONMA BÖLGESİ: Pist eşiğinin ilerisinde bulunan ve uçakların iniş sırasında ilk temas etmesi istenilen pist bölümü VFR (Visual Flight Rules): Görerek Uçuş Kuralları 4.22.IFR (Instrument Flight Rules): Aletli Uçuş Kuralları 5.IŞIK YOĞUNLUĞU VE KONTROLÜ: Akşam karanlığında veya gündüz zayıf görüş koşulları altında ışıklandırma, işaretlemeden daha etkilidir. Işıkların bu şartlar altında veya gece vakti zayıf görüş şartlarında etkili olmaları için uygun yoğunlukta olmaları gerekmektedir. Gerekli yoğunluğu elde etmek için, ışığın far haline getirilmesi genellikle gerekli olacak ve bu durumda ışığın göstermeyi sağlayan arkların uygun ve operasyon gerekliliklerini yerine getirecek şekilde yönlendirilmiş olmalıdır.pist aydınlatma sistemi, ilgili ışık yoğunluklarının aynı sonucu sağlayacak uygun şekilde bir araya getirilmelerini temin etmek üzere bir bütün olarak görülmelidir.(bakınız ilave A bölüm 14 ve havaalanı tasarım el kitabı kısım 4) Pist ışıklandırılmasının yoğunluğu pistin kullanılması öngörüldüğü minimum görüş şartları ve çevre ışığı için elverişli olacak şekilde sağlandığında yaklaşma ışıklandırma sisteminin en yakın bölümünün yoğunluğu ile uyumlu olacaktır. Bir yaklaşma ışıklandırılma sisteminin ışıkları, pist ışıklandırmasından daha yoğun olabilecekken yoğunlukta ani değişikliklerin den kaçınmak iyi bir uygulamadır, çünkü bunlar pilotta, görüş şartlarının yaklaşma sırasında değiştiği yönünde yanlış bir izlenim bırakabilir. Yüksek yoğunlukta bir ışıklandırma sisteminin sağlandığı durumlarda, ışık yoğunluğunun mevcut şartlara elverişli olacak şekilde ayarlanabilmesi için uygun bir yoğunluk kontrolü dahil edilecektir. Ayrı yoğunluk kontrolleri veya başka uygun yöntemler, aşağıdaki sistemlerin, tesis edildiklerinde, uygun yoğunluklarda çalışabilmelerini temin etmek üzere sağlanacaktır. -yaklaşma ışıkları sistemleri; -pist kenar ışıkları; 10

12 -pist eşik ışıkları; -pist sonu ışıkları; -pist merkez hattı ışıkları; -pist tekerlek temas bölgesi ışıkları; -taksi yolu merkez hattı ışıkları; 6.ACİL DURUM IŞIKLANDIRILMASI: Pist ışıkları ile donatılmış ve ikinci bir güç kaynağı bulunmayan bir havalimanı/ hava- alanında normal ışıklandırma sisteminin arıza yapması halinde en az ana pistte kurulmak üzere yeterli acil durum ışıkları (portatif aydınlatma)elverişli şekilde kullanıma hazır olmalıdır. Bu ışıkların renkleri pist ışıklarının renkleri ile aynı olmalıdır. 7.KULE ÖZEL AYDINLATMA EKİPMANLARI: 11

13 -Kule kumanda masası veya PLC (Scada olan yerlerde bulunur.) -Aldis(Sinyal Lambası) -Meydan Beacon ı -Mânia Işıkları 7.1.Kule Kumanda Masası: Pist aydınlatma, döner Beacon, mânia ışıkları, apron aydınlatma, rüzgâr konisi ve rüzgâr yön göstergesi rüzgâr T gibi görsel aydınlatma sistemlerine kumanda etmek üzere tesis edilen kule teçhizatlarındandır. Kumanda masası, monitör kısmı ve kumanda butonları ile anahtarların yer aldığı iki bölümden oluşur. Monitör kısmında; pist, taksi yolları, apron ile yaklaşma hatların bulunduğu yerler, pist sonu, eşik, pist kenar, papi, hızlı çıkış eksen ışıkları, Beacon, mânia, apron ışıkları, rüzgâr konisi ve rüzgâr yön göstergesi simgesel olarak yer alırlar. Kule operatörü, kumanda buton ve anahtarlarına kumanda ederek her bir sistemi ayrı ayrı çalıştırabilir. Operatör, monitör üzerinde yer alan mimik diyagramdaki simgesel görünümlerin aydınlatılması ile cihaz ve sistemlerden hangilerinin devrede olduğunu kolayca görebilir. Birden fazla piste ve karmaşık taksi yollarına sahip hava liman ve hava alanlarında, monitör üzerinde yer alan mimik diyagram, operatöre, işletmede büyük kolaylık sağlar. Bazı büyük havalimanlarında kule kumanda masası yerine dokunmatik monitörlerle birlikte scada sistemi üzerinden yapılmaktadır. 7.2.ALDİS (SİNYALİZASYON LAMBASI): 12

14 Kule operatörü ile uçak pilotu arasındaki iletişimi sağlayan sistemlerin devre dışı kalması durumunda, mors kodları ile haberleşmeyi sağlamak üzere, kontrol kulesinde sinyal lambası olan Aldis bulundurulur. Sinyal lambası kırmızı, yeşil, beyaz renkte sinyal verebilmekte ve bu sinyal renkleri gerektiğinde peş peşe değiştirilebilmektedir. Ayrıca sinyal lambası, nişan alacak nişangâha haiz olup, istenilen renklerden herhangi biriyle, mors koduyla dakikada 4 kelime hızla mesaj verebilecek tetik mekanizmasına sahiptir. Sinyal lambası gece olduğu gibi gündüzleri de kullanılabilecek şekilde dizayn edilmiştir. Kontrollü havalimanları veya havaalanları manevra sahası üzerinde görevli olan tüm araçların ve çalışanların meydan kontrol ünitesiyle telsiz ile muhaberesini sürekli sağlayabilmesi gerekir. Ancak telsiz ile yapılan muhaberenin kaybı halinde ve görsel işaret sistemi (Aldis) yoluyla sağlanan muhabere yeterli bulunuyorsa; meydan kontrol kulesinden gönderilen işaretlerle (Aldisle) sağlanabilir MEYDAN BEACON I(AERODROME BEACON): Bir havalimanını veya havaalanının yerinin havadan tanınması için kullanılan havacılık işaretidir. Gece trafiğine açık tüm meydanlarda bulunur. Kara meydanlarında yeşil-beyaz ışık veren ve dakikada defa çakan döner ışık sistemidir. Bikinin ışıkları her istikametten görülebilecek şekilde meydanın en yüksek noktası olan genellikle kule üzerine tesis edilirler. 8.MÂNİA IŞIKLARI: Mânialar hava limanı veya hava alanları sahası ve etrafında hava limanı veya hava alanı için tanımlanmış Annex 14 mânia kıstaslarına uymayan doğal ve suni (yapay) mânialardan oluşmaktadır. Doğal mânialardan; mânia kıstaslarını aşmış kaldırılamayacak dağlar, tepelerdir. Suni mânialar (yapay) ; iki türlüdür. Hareketli mânialar ve sabit mânialar. Sabit mânialar mânia kıstaslarını aşmış insanlar tarafından yapılan bina, gökdelen, iş merkezleri, enerji nakil hatları, telsiz antenleri v.b. kaldırılabilir yapılardır. Hareketli mânialar ise hareket eden mânia kıstaslarını ihlal eden engellenebilir mânialardır. Mâniaların ışıklandırılması ve/veya işaretlenmeleri/aydınlatmaları ile onların mevcudiyetini belirleyerek uçaklar için arz ettikleri tehlikelerin belirlenmesi için amaçlanmıştır. Daha ziyade gece uçuşları için gereklidir. Ayrıca gündüzde kullanılması gerekiyorsa yüksek şiddette ışık kullanılmalıdır. 13

15 Tespit edilmiş mâniaların kaldırılıncaya kadar tepe noktalarının bir havacılık çalışması neticesinde ışıklandırılması gerekmektedir. Mânia limitlerinin altında olan yapılar şayet havacılık için tehlike arz edeceği tespit edilmiş ise bu tür yapılar da kaldırılıncaya kadar tepe noktaları, mânianın konumuna göre alçak, orta ve yüksek şiddette ışıklandırılmalıdır. İlaveten yüksek gerilim enerji nakil hatları direkleri, GSM antenleri, radyo televizyon verici antenleri ve yükseklikleri 150 metreyi geçen yapılar için mânia limitleri dışında olsalar bile mânia ışıkları takılması ve boyanması, görerek ve gece uçuşları için önem arz etmektedir.(annex 14 bölüm 6) 9.ÖZEL AYDINLATMA ARMATÜRLERİNİN FONKSİYONLARI: Ampul, ışığın renkli görünmesini sağlayan filtre, ışığın belirli noktada toplanmasını sağlayan mercek ve bunlarla ilgili diğer teçhizatı içeren, kullanıma hazır hale getirilmiş aydınlatma cihazlarına armatür adını veriyoruz. Armatürler, fonksiyonları itibarıyla, ya boyutları belirlenmiş bir sahayı aydınlatırlar. Örneğin apron aydınlatması futbol sahalarının aydınlatması, arabaların farları gibi. Ya da kendisinin bulunduğu yeri işaretler örneğin araçlardaki stop lambaları, mânia ışıkları gibi. Pist aydınlatma armatürleri, belirli bir sahayı aydınlatma maksadıyla değil de bulundukları yeri belirlemek, işaret etmek için kullanılırlar. 14

16 9.1.ÖZEL AYDINLATMA ARMATÜRLERİNİN IŞIKLANDIRMA SİSTEMİNDEKİ GÜVENİRLİĞİ: Sistem içersinde yer alan tüm armatürlerin belirlenmiş toleranslar içersinde faal oluşu ve sistemin kullanıma elverişliğidir. 9.2.IŞIK BAŞARISIZLIĞI (LİGHT FAİLURE): Kullanılmakta olan bir ışık sisteminin herhangi bir sebeple belirlenmiş ortalama ışık şiddetine göre %50 oranında düşük performansta olması haline ışık başarısızlığı adı verilir. 10.PİST AYDINLATMA SİSTEMLERİ: Pist aydınlatma sistemleri içersinde yer alan armatürler fiziki özellikleri açısından gömülü tip armatürler, yarı gömülü tip armatürler ve yer üstü armatürler olmak üzere üçe ayrılırlar. Pist aydınlatma sistemleri seyrüsefer cihazlarının görsel yardımcılarıdır. Bu ışıklar yüksek güçlü ışıklar olup ICAO normlarında ışık verir. ICAO nun belirlediği laboratuarlarda test edilir. Örneğin pist ışıkları düzgün yaklaşmayı sağlar ve uçak üzerine geldiğinde piste olan mesafeyi bildirir. Papiler görerek düzgün iniş açısını(g/f açısını) ışıksal verir. Papilerin iki taraflı monte edilmesi durumunda uçağın pisti görerek ortalamasına yardımcı olur. Merkez hattı ve flaş ışıkları pist merkezini ışıksal gösterir. 15

17 Tekerlek temas ışıkları(tdz)uçağın teker koyacağı bölgeyi gösterir. Eşik ışıkları pistin iniş başlangıç kenarını, pist sonu ışıkları pistin sonunu gösterir. RTILL ışıkları eşik ışıklarının yerini, REİL ışıkları pist sonu ışıklarının yerini gösterir. Taksi yolu kenar ve taksi yolu merkez hattı ışıkları uçağın aprona yanaşmasına yardımcı olurken Yönlendirme panoları ise uçağın apronda yönünü bulmasına yardımcı olur. Pist ışık sistemleri kule kumanda paneli veya scada PLC ile regülâtörler aracılığı ile kontrol edilirler. Diğer özel aydınlatma ışıkları döner beacon yeşil ve beyaz ışık vererek hava alanının yerini gösterir. Mânia ışıkları yükseltileri, hareketli araçları işaretler, Aldis lambası acil durumlarda ışıkla haberleşmeyi sağlar. Rüzgâr tulumu ve rüzgâr T si rüzgâr yönünü belirtir. (özellikle yan rüzgârlar için önemlidir.) 10.1.Gömülü tip armatürler: Uçakların iniş esnasında üzerine teker koydukları, koşu ya da hızlı çıkış esnasında üzerinden geçtikleri ve pist yüzeyinden maksimum. ½ inç kadar çıkıntı yapmasına izin verilen, pist üzerinden karot kesilerek açılan yüzeye epoksi adı verilen özel yapıştırıcı ile yapıştırılan armatürlerdir Yarı gömülü armatürler: Uçakların normal şartlarda üzerinden geçmedikleri ancak zorunluluk hallerinde kullanmaları halinde de uçağın hareketine ve dikmelerine herhangi bir zarar vermeyecek kadar pist yüzeyinden maksimum 1 inç çıkıntı yapmasına izin verilen aynı yöntemle pist üzerine monte edilen armatürler 10.3.Yer üstü armatürler: Uçakların hiçbir şekilde üzerinden geçmedikleri kısımda yer alan, ancak rule kaçırma vb. kaza durumlarında, uçağa zarar vermeyecek şekilde, darbe esnasında kırılabilirlik özelliğine sahip, pist koduna göre yükseklik teşkil eden armatürlerdir. 16

18 11. PAPI (HASSAS YAKLAŞMA YOL GÖSTERGESİ): Son yıllarda mevcut görsel yaklaşma eğimi göstergesi (vasis) sistemlerinin yerini hassas yaklaşma yol göstergesi (papi) almıştır. Ülkemizdeki hava limanlarında/hava alanlarında hemen hemen çoğunda papi sistemi tesisi edilmiş olup, mevcut vasisler de papi sistemi ile değiştirilmiştir. Gerekli 17

19 yaklaşma eğimini sürdürmek üzere kılavuzluk eden papi de vasıs te olduğu gibi kırmızı ve beyaz renkli görsel işaretler arasındaki ayırım ilkesini kullanır. Vasis sisteminden farkı; armatür birimlerinin sayısı ve konfigürasyondaki değişiklik, gösterilen bilginin yorumu ve renk keskinlik sayılabilir. Vasis sisteminde doğru yaklaşma bilgisi, bir koridor içerisinde yer alırken, papi sisteminde keskin bir çizgi ile bu bilgi verilmektedir. Papi, yaklaşma ışık sistemleri arasında en güçlü görsel yardımcıdır. Papi ışık huzmesi, gündüz açık havada 6-15 km mesafeden, gece açık hava da ise km mesafeden pilot tarafından karşılanan ilk görsel işarettir. ILS sistemine sahip olmayan bir piste doğrudan yaklaşma yapılması halinde, papi sistemi, doğru bir yaklaşma koridoru sağlamak ve pist eşiği üzerinde pilota kılavuzluk eder. Bu nedenle papi, aletli iniş sistemi(ils) ile teçhiz edilmemiş hava alanlarında bir uzun mesafe G/P ve localizer görevi görür. Papi sistemi, seyrüsefer emniyeti ile yakından ilgidir. Talimatlara uygun olarak kullanıldığında sistemin aşağıdaki hususları temin etmesi beklenir: -Pist eşiği üzerinde emniyetli bir minimum tekerlek açıklığı, -nihai yaklaşmada tüm engellerin açığında bir emniyet payı, -pistin fiziksel karakteristiği ne olursa olsun, uçağı uygun değer tekerlek temas noktasına götüren bir yaklaşma hattı temin eder. 18

20 PAPİ IŞIKLARININ PİLOTÇA ALGILANMASI BEYAZ KIRMIZI L 3 BEYAZ KIRMIZI 0 M 2 45 BEYAZ KIRMIZI N O 0 D 2 25 BEYAZ C P B KIRMIZI UNIT A WHİTE RED Papi sistemi, eşit aralıklarla yerleştirilmiş dört keskin geçişli çok lambalı(veya çiftli tek lambalı) bir kanat barından oluşacaktır. Sistem, fiziken gerçekleştirilmesi imkânsız olmadıkça, pistin sol tarafına yerleştirilecektir. Bir pist, başka harici olanaklarla sağlanmamış olan görsel hareket kılavuzu gerektiren uçaklar tarafından kullanıldığı takdirde, pistin karşı tarafından ikinci bir kanat barı sağlanabilir. 19

21 PAPİ IŞIKLARININ PİLOTÇA ALGILANMASI AZ 3 L BEY IZI 0 M KIR BEYAZ 2 50 M 0 IZ I KIRM 2 30 N BEYAZ KIRMIZI O Z YA IZI E B M KIR D C B UNIT A P COK YÜKSEK (L) YÜKSEK (M) NORMAL (N) ALÇAK (O) COK ALÇAK (P) Bir papinin kanat barı, bir yaklaşma gerçekleştiren bir pilotun: - - Yaklaşma eğiminin üstündeyken veya yakınındayken, piste en yakın olan iki üniteyi kırmızı olarak ve pistten en uzak olan diğer iki üniteyi ise beyaz olarak görecek şekilde; Yaklaşma eğiminin üzerindeyken, piste en yakın olan bir üniteyi kırmızı olarak ve pistten en uzak olan diğer üç üniteyi ise beyaz olarak; yaklaşma eğiminin daha da üzerindeyken tüm üniteleri beyaz olarak görecek şekilde; Yaklaşma eğiminin altındayken, piste en yakın olan üç üniteyi kırmızı olarak ve pistten en uzak olan üniteyi beyaz olarak ve yaklaşma eğiminin daha da altındayken tüm üniteleri kırmızı olarak görecek şekilde yapılacak ve düzenlenecektir. 20

22 12.YAKLAŞMA IŞIKLARI (APPROACH LİGHTS): Yaklaşma ışık sistemleri kendi aralarında basit yaklaşma, hassas yaklaşma kategori I-II-III/ Calvert ve Baret olarak ayrılırlar. 21

23 DİREK ÜZERİNE MONTE EDİLMİŞ YAKLAŞMA IŞIKLARI 12.1.BASİT YAKLAŞMA (SIMPLE APPROACH): Basit yaklaşma ışık sistemi, pistin merkez hattı uzantısı üzerinde mümkün olduğu takdirde eşikten itibaren 420 metreden az olmayan bir ışık dizisinden oluşur. Eşikten itibaren 300 metre mesafede 18 veya 30 metre uzunluğunda çapraz bar (cross bar) oluşturulacaktır. Arazi şartlarının elverişsiz olması halinde, basit yaklaşma ışıklarının uzunluğu, çapraz bar ışıklarını da içine alacak şekilde 300 metreye indirebilir. Tüm ışıklar yaklaşan bir uçağın görebileceği şekilde yerleştirilecektir. Merkez hattını oluşturan ışıklar uzunlamasına 30 metre veya 60 metre aralıklarla yerleştirilirler. Eşikten itibaren 60 metrelik kısımdaki armatürler gömülü tip olmalıdır. Bu mümkün olmadığı takdirde kırılabilir kaplingli yerüstü tip armatür monte edilmelidir. Eşikten itibaren 60 metreden sonraki dikine yükselme eğimi 1/66 dan dan fazla olamaz. Aşağıdaki şemada basit yaklaşma şekli gösterilmiştir. 22

24 PİST , BASİT YAKLAŞMA IŞIKLARI ÖZELLİKLER: Basit bir yaklaşma ışıklandırma sisteminin sabit ışıklar olacak ve ışıkların rengi, sisteminin diğer havacılık yer ışıklarından ve varsa ilgisiz ışıklardan kolayca ayırt edilecek şekilde olacak. Her merkez hattı ışığı ya; a)tek bir kaynaktan veya b)en az 3 m uzunluğunda bir baretten oluşacaktır. Bu baretin nokta kaynaklara yaklaşan ışıklardan oluşması halinde, baretteki ışıklar arasında 1,5 m bir aralık yeterli bulunmuştur. Basit yaklaşma ışıklandırma sisteminin bir hassas yaklaşma ışıklandırma sistemine dönüştürüleceği beklenmesi halinde 4 m uzunluğunda baretlerin kullanılması tavsiye edilir.çevre ışıklar nedeniyle basit yaklaşma ışıklandırma siteminin tanıtılmasının gece zor olduğu yerlerde sisteminin dış kısmında kurulan seri halinde yanıp sönen ışıklar bu sorunu çözebilir.işılar aletsiz bir pist için sağlandıklarında temel ayakta ve nihai yaklaşmada bir pilot için gerekli tüm açılarda görülmelidir.işıkların yoğunluğu sitemin öngörülmüş olduğu tüm görüş koşulları ve çevre ışığı için elverişli olmalıdır.işıklar hassas olmayan bir pist için sağlandıklarında nihai yaklaşmada görsel olmayan yardımcı tarafından tanımlanan yoldan anormal miktarda sapmayan bir uçağın pilotu için gerekli tüm açılarda görülmelidir.işıklar sistemin kullanılabilir kalması öngörülen en olumsuz görüş koşullarında ve cevre ışığında hem gündüz hem de gece rehberlik sağlamak üzere tasarlanmalıdır. 23

25 12.2.HASSAS YAKLAŞMA IŞIKLARI: HASSAS YAKLAŞMA IŞIKLARI CALVERT SİSTEM YAKLAŞMA IŞIKLARI KATEGORİ I (CAT 1) BARET SİSTEM YAKLAŞMA IŞIKLARI CALVERT SİSTEM YAKLAŞMA IŞIKLARI KATEGORİ II-III (CAT 2- CAT 3) BARET SİSTEM YAKLAŞMA IŞIKLARI KATEGORİ I CALVERT SİSTEM YAKLAŞMA IŞIKLARI: , x2,7 30 4x2, , x2, ,5 6x2,7 52,5 7x2, ,5 CAT I CALVERT SİSTEM YAKLAŞMA IŞIKLARI 2x1,5 Hassas yaklaşma kategori I Calvert sistemi, pistin merkez hattı uzantısı üzerinde, eşikten itibaren 900 metre mesafeye kadar uzanan, her 150 metreden çapraz barı bulunan, toplam 5 çapraz barlı ışık sistemidir. Mesafe bilgisi temin edilebilmesi için merkez hattı ışıklarının eşikten itibaren ilk 300 metrelik kısmında 1 armatür, 300 metrelik orta bölümde 2 armatür ve 300 metrelik dış kısımda 3 armatür yer almaktadır. Merkez hattında yer alan armatürlerin arasındaki boylamasına mesafe ise 1,5 metredir. Çapraz barların uzunluğu, 1. çapraz bar 22,5 metre, 2. çapraz bar 30 metre, 3. çapraz bar 37,5 metre, 24

26 4. çapraz bar 45 metre ve 5. çapraz bar 52,5 metredir. Çapraz barda yer alan armatürler arasındaki yanlamasına mesafe 2,7 metredir. Meteorolojik şartların olumsuz olması halinde Calvert sistem Cat I yaklaşma ışıklarının, son 600 metrelik kısmı flashing ışıkları ile takviye edilmelidir. 900 metre uzunluğunda 5 baretten oluşan Cat 1 Calvert sistem yaklaşma ışık sistemi ve kuruluş toleransları yer almaktadır KATEGORİ I BARET SİSTEM YAKLAŞMA IŞIKLARI: ,5 10,5 10, ,5 4,5 CAT I BARET SİSTEM YAKLAŞMA IŞIKLARI Hassas yaklaşma kategori I BARET sistemi, pistin merkez hattı uzantısı üzerinde, eşikten itibaren 900 metre mesafeye kadar uzanan, 300. metrede 1 adet çapraz barı bulunan ışık sistemidir. Işıkların rengi beyazdır. Merkez hattında yer alan armatürler 4 er adet olarak baret şeklinde yerleştirilir. Baret ışıklarının yanlamasına uzunluğu 4 metreden az olmamalıdır. Merkez hattında yer alan armatürlerin arasındaki boylamasına mesafe 30 metre, yanlamasına mesafe ise 1,5 metredir. Çapraz barın uzunluğu 30 metredir. Çapraz barda yer alan armatürler arasındaki yanlamasına mesafe 1,5 metredir. Meteorolojik şartların olumsuz olması halinde baret sistem Cat I yaklaşma ışıklarının da, son 600 metrelik kısmı flashing ışıkları ile takviye edilebilir ÖZELLİKLER: Bir hassas yaklaşmada kategori I ışıklandırma sisteminin kros bar ve merkez hattı ışıkları, kademeli ayarlanan beyaz renkte sabit ışıklar olacaktır. Her bir merkez hattı ışığı pozisyonu ya; -Mesafe bilgileri sağlamak üzere merkez hattın en içteki 300 m tek bir ışık kaynağı, merkez hattın ortadaki 300 m iki ışık kaynağı ve merkez hattın dıştaki 300 m üç ışık kaynağından veya -Bir baretten oluşacaktır. 25

27 -Yaklaşma merkez hattı ışıkları yukarıda açıklandığı gibi baretlerden oluşturulduğunda söz konusu ışıklandırma sisteminin özellikleri ve meteoroloji şartlarının niteliği dikkate alındığında gereksiz bulunması haricinde, bir flaş (kapasitör deşarjı )şığı ile tamamlanmalıdır. -Her kapasitör deşarj ışığı(flaş sistemi),en uçtaki ışıktan başlayarak ve eşiğe doğru sistemin en içteki ışığa ilerleyerek sırayla saniyede iki defa yanıp sönecektir. Elektrik devresinin tasarımı, bu ışıklar, yaklaşma ışıklandırma sisteminin diğer ışıklardan bağımsız olarak çalıştırılacak şekilde olacaktır KATEGORİ II-III CALVERT SİSTEM YAKLAŞMA IŞIKLARI: THRESHOLD EQUAL SPACES 30 4 EQUAL SPACES TO 22,5 X X 3 TO 4,5 H 30 X 3 TO 4,5 H X Hassas yaklaşma kategori II Calvert sistemi, pistin merkez hattı üzerinde, eşikten itibaren 900 metre mesafeye kadar uzanan, ilk 300 metrelik kısmında merkez hattının her iki yanında, tekerlek temas ışıkları ile aynı doğrultuda, kırmızı renkli yan sıra (Side row) ışıkları bulunan yine aynı 300 metrelik kısımda yer alan merkez hattı ışıkları 4 lü baret şeklinde olan ışık sistemidir. Eşikten itibaren ilk 300 metrelik kısmın dışındaki 600 metrelik diğer kısımları Cat I Calvert sistemle aynısıdır KATEGORİ II-III BARET SİSTEM YAKLAŞMA IŞIKLARI: Hassas yaklaşma kategori II BARET sistemi, pistin merkez hattı uzantısı üzerinde, eşikten itibaren 900 metre mesafeye kadar uzanan, 150 ve 300. metrede 2 adet çapraz barı bulunan, ilk 300 metrelik kısmında merkez hattının her iki yanında, tekerlek temas ışıkları ile aynı doğrultuda, kırmızı renkli yan sıra(side row) ışıkları bulunan ışık sistemidir. Eşikten itibaren ilk 300 metre dışındaki 600 metrelik diğer kısımları Cat I baret sistemle aynısıdır. Ek 10 da 900 metre uzunluğunda Cat II Baret sistem yaklaşma ışık sistemi ve kuruluş toleransları yer almaktadır. 26

28 PİST EKSEN CAT II BARET SİSTEM YAKLAŞMA IŞIKLARI EŞİK ,5 10,5 10, ÖZELLİKLER: Bir hassas yaklaşma kategorisi II ve III ışıklandırma sisteminin eşikten ilk 300 m için merkez hattı, değişken beyaz renkte baretlerden oluşacak, ancak eşiğin yeri 300 m veya daha fazla kaydırılmışsa, merkez hattı, kademeli ayarlanabilen beyaz renkte tekli ışık kaynaklarında oluşabilir. Daha sonra bakım hedeflerinde belirtilecek olan yaklaşma ışıklarının kullanışlılık düzeyinin gösterilebildiği durumlarda bir hassas yaklaşma kategori II ve III ışıklandırma sisteminin eşikten ilk 300 m için merkez hattı ya: - yaklaşma merkez hattı ışıklarının kullanışlık düzeyinin gösterilebildiği durumlarda eşiğin 300m ötesinde merkez hattı ışığı pozisyonu bir baret veya tekli bir ışık kaynağı ve tümü değişken beyaz renkte olacaktır. -Yaklaşma merkez hattı ışıkları yukarıda açıklandığı gibi baretlerden oluşturulduğunda söz konusu ışıklandırma sisteminin özellikleri ve Meteorolojik şartların olumsuz olması halinde baret sistem Cat II yaklaşma ışıklarının da, son 600 metrelik kısmı flashing ışıkları ile takviye edilebilir. -Her kapasitör deşarj ışığı(flaş sistemi),en uçtaki ışıktan başlayarak ve eşiğe doğru sistemin en içteki ışığa ilerleyerek sırayla saniyede iki defa yanıp sönecektir. Elektrik devresinin tasarımı, bu ışıklar, yaklaşma ışıklandırma sisteminin diğer ışıklardan bağımsız olarak çalıştırılacak şekilde olacaktır. 27

29 28

30 13.FLASH IŞIKLARI: Hassas yaklaşma ışıklandırma sistemlerinde, meteorolojik şartların olumsuz olduğu bölgelerde, eşikten itibaren 300 metreden sonraki 600 metrelik kısımda yer alan yaklaşma merkez hattı ışıkları flashing ışıkları ile takviye edilirler. Flashing ışık sistemlerinde yer alan ışıklardan her biri, en dıştaki ışıktan başlayarak, eşik tarafında bulunan en içteki ışığa kadar, saniyede 2 defa sıralı olarak, zincir şeklinde yanıp sönerler. Işıkların rengi beyazdır. Flashing ışık sistemi, yaklaşma ışık sisteminden bağımsız olarak çalışır. Meteorolojik şartların ağır olmadığı meydanlarda bu ışıklara gerek duyulmayabilir. Flaş ışıkları pilota yaklaşma yönünü göstermek için (sıralı çakar ışıklar)yaklaşma yönünde uygulanabilir. 14.PİST EŞİĞİ TANITMA IŞIKLARI (RTILL - REIL): RTILL ışıkları pist eşiğinin iyice ayırt edilebilmesinin zor olduğu durumlarda pist eşiklerinde kullanılır. Pist eşik ışıklarının uzantısında, pist kenar ışıklarının hizasından ise 10 metre açıklıkta tesis edilen ve dakikada 60 veya 120 defa çakan beyaz renkli ışık sistemidir. Genellikle de Flash sistemi ile beraber çalışırlar. REIL Işıklarının RTILL ışıklarından farkı; REIL armatürlerinde ışık her açıdan görülebilir şekilde dağılmaktadır. 15.EŞİK IŞIKLARI (THRESOLD LIGHTS): Pist eşiğinin yerini belirlemek maksadıyla kullanılan yeşil renkli ışık dizisidir. Eşik ışıkları, pistin başlangıcına yada pist başlangıcından 3 metreden fazla dışarıda olmayacak şekilde monte edilirler. Gömülü tipte veya yerüstü tipte imal edilirler. Aletsiz ve hassas yaklaşmasız pistlerde en az 6 adet eşik ışığı bulunur. Hassas yaklaşmalı pistlerde 3 metreyi aşmayan eşit aralıklarla 15.1.UYGULAMA: Pist eşiği ışıkları,eşik yerinin kaydırıldığı ve kanat bar ışıklarının sağlandığı bir aletsiz veya hassas olamayan yaklaşma pisti haricinde pist kenar ışıkları ile donatılmış bir pist için sağlanacaktır PİST EŞİK IŞIKLARININ YERİ: Bir eşik, bir pistin ucunda bulunması halinde, eşik ışıkları pistin başının mümkün olduğunca yakınına ve her durumda pist başının en fazla 3 m dışına pist eksenine dik açılarda bir sıra halinde yerleştirilecektir. Bir eşiğin yeri, bir pistin başından kaydırıldığında eşik ışıkları yeri değiştirilen eşiğe pist eksenine dik açılarla bir sıra halinde yerleştirilecektir. Eşik ışıklandırılması aşağıdakilerden oluşacaktır: 29

31 -Aletsiz veya hassas olmayan bir yaklaşma pisti üzerinde en az altı ışık; -bir hassas yaklaşma pisti kategori I üzerinde en azından ışıklar pist kenarı ışıkları sıraları arasında 3 m aralıklarla düzgün olarak yerleştirilecektir. -bir hassas yaklaşma pisti kategori II veya III de en fazla 3 m aralıklarla, pist kenarı ışıkları sıralarının arasına düzgün yerleştirilecektir ÖZELLİKLERİ: 30

32 Pist eşiği ışıkları piste yaklaşma yönünde yeşil gösteren sabit tek yönlü ışıklar olacaktır. Işıkların yoğunluğu ve ışın yayılımı pistin kullanımının öngörüldüğü görüş mesafesi ve çevre ışığı koşulları için elverişli olacaktır. Kaydırılmış eşiklere sahip pist için yaklaşma ve pist ışıklandırmasına ait örnek şemada geniş olarak verilmiştir. 31

33 16.PİST SONU IŞIKLARI(RUNWAY END LİGHTS): Pistin sonunu belirlemek maksadıyla kullanılan kırmızı renkli ışık dizisidir. Pist sonu ışıkları, pistin sonuna yada pistin sonundan 3 metreden fazla dışarıda olmayacak şekilde monte edilirler. Gömülü tipte veya yerüstü tipte imal edilirler. Aletsiz ve hassas yaklaşmasız pistlerde en az 6 adet pist sonu ışığı bulunur. Pist merkez hattına dik olarak yerleştirilirler. Pist sonu ışıkları kalkış yönüne tevcihlidirler. Pist sonu ışıkları pist kenarı ışıkları ile donatılmış bir pist için sağlanacaktır. Eşik pist ucunda ise eşik ışıkları olarak hizmet veren donanım(armatür)pist sonu ışıkları olarak kullanılabilir YERİ: Pist sonu ışıkları pistin ucunun mümkün olduğunca yakınına ve her durumda pist başının en fazla 3 m dışına pist eksenine dik açılarla bir sıra halinde yerleştirilecektir ÖZELLİKLERİ: Pist sonu ışıkları piste yönünde kırmızı gösteren sabit tek yönlü ışıklar olacaktır.işıkların yoğunluğu ve ışın yayılımı pistin kullanımının öngörüldüğü görüş mesafesi ve cevre ışığı koşulları için elverişli olacaktır. Pist sonu ışığı (kırmızı) için izokandela şeması örneği 32

34 17.PİST KENAR IŞIKLARI (RUNWAY EDGE LİGHTS): Pistin her iki kenarında pist boyunca 60 metreden fazla olmayacak aralıklarla, pistin kullanılabilir bölümünün kenarına 3 metreyi geçmeyecek şekilde yerleştirilmiş ışıklardır. Aşağıda bahsedilen bölüm haricinde kalan pist kenar ışıkları beyaz renklidir. -Kaydırılmış eşik durumunda, yaklaşma istikametindeki pist başı kaydırılmış eşik arasında yer alan pist kenar ışıkları kırmızı renklidir. -Kalkış koşusunun başlatıldığı uçtan pistin uzak ucunda, ışıkların 600 m lik veya pist uzunluğunun üçte biri kadarki bir bölümü, hangisi daha az ise, sarı renk olabilir. Pist kenar ışıkları gece kullanılması öngörülen bir pist için gece veya gündüz kullanılması öngörülen bir hassas yaklaşma pisti için sağlanacaktır. 33

35 17.1.YER: Pist kenarı ışıkları pistin tam uzunluğu boyunca yerleştirilecek ve merkez hattından eşit mesafede iki paralel sıra halinde olacaktır.pist kenar ışıkları pist olarak kullanılacağı beyan edilen alanın kenarları boyunca veya alanın kenarları dışında en fazla 3 m bir mesafeye yerleştirilecektir.işıklar bir aletli pist için en fazla 60 m aralıklarla ve bir aletsiz pist için en fazla 100 m aralıklarla sıralar halinde düzgün şekilde yerleştirilecektir.pist ekseninin karşılıklı kenarlarındaki ışıklar o eksenle dik açılardaki çizgiler üzerinde sıralı olacaktır.pistlerin kesişme noktalarında ışıklar pilota uygun rehberliğin mevcut kalması şartıyla düzensiz aralıklarla yerleştirilebilir veya atlanabilir ÖZELLİKLERİ: Pist kenar ışıkları aşağıdaki durumlar haricinde değişken beyaz renkte sabit ışıklar olacaktır. -Kaydırılmış bir eşik durumunda pistin başlangıcı ile kaydırılmış eşik arasındaki ışıklar yaklaşma yönünde ve kırmızı olacaktır. -Pist kalkış koşusunun başladığı uçtan pistin uzak ucunda ışıkları 600 m veya pist uzunluğunun üçte biri kadarki bir bölümü hangisi daha az ise sarı renk olabilir. -Pist kenarı ışıkları herhangi bir yönde iniş veya kalkış yapan bir pilota rehberlik sağlamak üzere gerekli her açıda görülecektir. -Pist kenar ışıkları öngörülen tüm açılarında pistin kalkış veya iniş için kullanımı öngörüldüğü görüş mesafesi ve çevre ışığı koşulları için elverişli bir yoğunlukla yatayın 15 dereceye kadar üzerinde açılarda görülecektir. Yoğunluk her halükarda en az 50 cd olacak, ancak ilgisiz ışıklandırması olmayan bir havaalanında ışıkların yoğunluğu, pilotun gözlerinin kamaşmasını önlemek için en az 25 cd düşürülebilir. Pist genişliği 45 m olduğunda pist kenar ışığı(beyaz) için izokandela şeması örneği 34

36 Pist genişliği 60 m olduğunda pist kenar ışığı(beyaz) için izokandela şeması örneği 18. PİST MERKEZ HATTI IŞIKLARI (RUNWAY CENTRE-LİNE LİGHTS): Pist merkez hattı ışıkları, özellikle pistin yüksek iniş hızlarına sahip uçaklar tarafından kullanılması veya pist kenar ışıklarının arasındaki genişlik 50 m den büyük olması halinde bir hassas yaklaşma pisti kategori I üzerinde sağlanmalıdır. Pist merkez hattı ışıkları bir hassas yaklaşma pisti kategori II ve III de sağlanacaktır. Pist eksenini işaretlemek maksadıyla, pist eşiğinden itibaren pist sonuna kadar 15 metreyi geçmeyen aralıklarla yerleştirilmiş, kırmızı ve beyaz renkli ışık sistemidir. Kalkış yönünde, eşikten 35

37 itibaren, pist sonuna 900 metre mesafeye kadar olanlar beyaz renkli, sonraki 600 metrelik kısımdakiler birer atlamalı olarak kırmızı ve beyaz ve pist sonuna 300 metre mesafedekiler kırmızı renklidir. Gömülü tipte ve iki yönlü olarak imal edilirler. Pist merkez hattı ışıkları, özellikle pist kenar ışıklarının arasındaki genişliğin 50 m den fazla olması durumunda, çok yüksek bir kalkış hızına sahip uçaklar tarafından kullanıldığında 400 m veya daha yüksek düzeyde bir RVR lik işletme minimumuna sahip kalkış için öngörülen bir pist üzerinde sağlanmalıdır YER: Pist merkez hattı ışıkları, pistin merkez hattı boyunca yerleştirilecek, ancak ışıklar, merkez hattı boyunca yerleştirilmeleri mümkün olmadığı durumlarda, en fazla 60 cm pist merkez hattının aynı tarafına düzgün şekilde kaydırılabilir. Işıklar, eşikten sona kadar yaklaşık 15 m lik aralıkla yerleştirilecektir ÖZELLİKLER: Pist merkez hattı ışıkları, eşikten itibaren pist sonuna 900 m kalıncaya kadar değişken beyaz ; pist sonuna 900 metreden itibaren 300 metre kalıncaya kadar atlamalı olarak kırmızı ve değişken beyaz ve pist sonuna 300 metre mesafeden pist sonuna kadar kırmızı renkte sabit ışıklar olacaktır,ancak uzunluğu 1800 m den az olan pistler için değişmeli kırmızı ve değişken beyaz ışıklar, iniş için kullanılabilir pistin orta noktasından pist sonundan 300 m ye uzanacaktır. Elektrik sisteminin bir bölümünün arızalanmasının, geri kalan pist mesafesinin yanlış tanıtılmasına yol açmasına neden olmamasını temin etmek için elektrik sisteminin tasarımına özen gösterilmelidir. 30m boyuna aralığı olan pist merkez hattı ışığı(beyaz) ve çıkış taksi yolu gösterge ışığı (sarı) için izokandela şeması 36

38 15m boyuna aralığı olan pist merkez hattı ışığı(beyaz) ve çıkış taksi yolu gösterge ışığı (sarı) için izokandela şeması 19.TEKERLEK TEMAS BÖLGESİ IŞIKLARI (TOUCH DOWN ZONE LİGHTS): Teker koyma bölgesini işaretlemek maksadıyla, pist eşiğinden itibaren 900 metre mesafeye kadar, boylamasına 30/60 metre aralıklarla, pist ekseninin simetrik olarak her iki tarafına yerleştirilmiş, baret şeklinde, üç veya dört ışıktan oluşan, beyaz renkli ışık sistemidir. Baret uzunluğu 3 metreden az, 4,5 metreden fazla olmamalıdır. Gömülü tipte imal edilirler. TDZ ışıkları iniş istikametine tevcihlidirler. Cat II ve Cat III ışıklandırma sistemlerinde tesis edilmesi zorunludur. 37

39 19.1.YER: Tekerlek temas bölgesi ışıkları, eşikten 900 m lik boyuna bir mesafe boyunca uzanacak, ancak uzunluğu 1800 m den az olan pistlerde sistem, pistin orta noktasının ötesine uzanmayacak şekilde kısaltılacaktır. Bu biçim, pist merkez hattına göre simetrik olarak yerleştirilmiş baretler çiftleri ile oluşturulacaktır. Bu baretler çiftinin en içteki ışıkları arasındaki yanal aralık, konma bölgesi işaretlemesi için seçilen yanal aralığa eşit olacaktır. Baretler çiftlerinin arasındaki boyuna aralık ya 30 m yada 60 m olacaktır. Daha düşük minimum görüş mesafelerindeki operasyonlara olanak vermek için baretler arasında 30 m lik boyuna aralık kullanılması önerilir. TDZ ışıkları(beyaz ışık)için izokandela şeması 19.2.ÖZELLİKLER: Bir baret, aralarında en fazla 1,5 m aralık bulunan en 3 ışıktan oluşacaktır. Konma bölgesi, ışıkları değişken beyaz renkte sabit tek yönlü ışıklar olacaktır. 20.TAKSİ YOLU KENAR IŞIKLARI (TAXIWAY EDGE LİGHTS): 38

40 Kullanılabilir taksi yollarını, apron kenarlarını ve kenarlarını ve bekleme ceplerini işaretlemek maksadıyla 60 metreyi geçmeyen aralıklarla yerleştirilmiş mavi renkli düşük takatli ışıklardır. Yarı gömülü ve yerüstü tip olarak imal edilirler. Taksi yolu kenar ışıkları, gece kullanılması öngörülen bir pist dönüş alanın bekleme yerinin buz giderici flaş önleyici tesisisin, apronun, vs. kenarlarında ve taksi yolu merkez hattı ışıkları ile donatılmamış ve gece kullanılması öngörülen bir taksi yolu üzerinde sağlanacak, ancak taksi yolu kenar ışıklarının, operasyonların niteliği göz önünde bulundurulduğunda, yüzey aydınlatması veya diğer yollardan uygun rehberliğin sağlanabildiği durumlarda tesis edilmeleri gerekmemektedir YERİ: Bir taksi yolunun düz bölümü üzerindeki ve standart bir taksi güzergâhının parçasını oluşturan bir pist üzerindeki taksi yolu kenar ışıkları en fazla 60 m lik düzgün boyuna aralıklarla yerleştirilmelidir. Bir dönemeç üzerindeki ışıklar, dönemeç açıkça tanıtılacak şekilde en fazla 60 m lik aralıklarla yerleştirilmelidir. Bir pist dönüş alanı üzerindeki taksi yolu kenar ışıkları en fazla 30 m lik düzgün aralıklarla yerleştirilmelidir ÖZELLİKLER: Taksi yolu kenar ışıkları mavi renkte sabit ışıklar olacaktır. Işıklar, yönlerden herhangi birinde taksi yapan pilota rehberlik sağlamak için gerekli tüm açılarda veya yatay çizginin en az 30 derece üzerinden görünecektir. Bir kavşakta, çıkışta veya dönemeçte ışıklar başka ışıklarla karşılaştırabilecekleri açılarında görülemeyecekleri şekilde mümkün olduğunca gölgelenecektir. 21.TAKSİ YOLU MERKEZ HATTI IŞIKLARI (TAXIWAY CENTRE-LİNE LİGHTS): 39

41 Görüş mesafesi 350 metreden daha az olan şartlarda kullanılması düşünülen hızlı çıkış, taksi yolları ve apronlar için pist merkez hattından uçağın parklama manevrasının başlayacağı noktaya kadar devamlı yönlendirme sağlayan, yeşil ve sarı renkli ışık sistemidir. Gömülü tipte ve iki yönlü olarak imal edilirler Ancak trafiği az olan Cat II ve Cat III ışıklandırma sistemlerinde tesis edilmesi zorunludur. Taksi yolu merkez hattı ışıkları pist görüş mesafesinin 350 m veya daha fazla olduğu koşullarda gece kullanımı için öngörülen bir taksi yolu üzerinde ve özellikle karmaşık taksi yolu kesişme noktalarında ve çıkış taksi yollarında sağlanmalı. Taksi yolu merkez hattı ışıkları pist merkez hattı ve uçak park yerleri arasında sürekli rehberlik sağlayacak şekilde, ileri bir yüzey hareketi kılavuzu ve kontrol sisteminin unsurları olarak tanımlandıklarında tüm görüş koşullarında bir çıkış taksi yolu, taksi yolu, buz giderici önleyici tesis ve apron üzerinde sağlanmalıdır ÖZELLİKLER: Standart bir taksi güzergâhının bir parçasını teşkil eden bir pist üzerindeki ve bir çıkış taksi yolunun haricindeki bir taksi yolu üzerindeki taksi yolu merkez hattı ışıkları, ışığın yalnızca taksi yolundaki veya yakınındaki uçaklardan görülebilecek ışın ebatları ile yeşil renkli sabit ışıklar olacaktır. Bir çıkış taksi yolu üzerindeki taksi yolu merkez hattı ışıkları sabit ışıklar olacaktır. Değişmeli taksi yolu merkez hattı ışıkları pist merkez hattı yakınındaki başlangıçlarından, ILS/MLS kritik /hassas alanının peri metresine veya iç geçiş yüzeyinin alt kenarına, hangisi pistten en uzakta ise yeşil ve sarı renkte olacak; ve ondan sonra tüm ışıklar yeşil renkli olacaktır. Çevreye en yakın olan ışık daima sarı renkte olacaktır. Uçakların aynı merkez hattını aynı yönde takip ettiği durumlarda tüm merkez hattı ışıkları piste yaklaşan uçaklara yeşil görünecektir. Bir pist üzerindeki veya yakınındaki yeşil ışıkların ışık dağılımını, eşik ışıkları ile muhtemel karışıklığı önleyecek şekilde sınırlamaya özen gösterilmelidir TAKSİ YOLLARI ÜZERİNDEKİ TAKSİ MERKEZYOLU HATTI IŞIKLARI YERİ: 40