Ders İçeriği. Başarı Kriterleri. Kaynak Kitaplar. M.G. Özgen, 1984, Topoğrafya (Ölçme Bilgisi), İTÜ Basım Evi.

Transkript

1 Ders İçeriği Giriş, Ölçü Birimleri, Ölçek Kavramı, Ölçme Hataları, Hata Hesapları, Arazide Noktaların ve Doğruların Belirlenmesi, Uzunlukların Ölçülmesi Açı Ölçme Yöntemleri, Röperleme, Konum Planlarının Çıkarılması, Topoğrafya Aletleri, Koordinat sistemleri Açı ve koordinat hesap yöntemleri, Poligonasyon, Poligon Koordinat Hesapları, Arazi Uygulaması Yüksekliklerin Ölçülmesi, Trigonometrik Nivelman ve Düşey Açı Ölçmeleri, Takeometri, Boyuna ve Enine Kesitlerin Çıkarılması, Takeometri Projelerin Araziye Aplikasyonu ve Alan Hesapları, Arazi Çalışmaları Dersin detaylı içeriği... Sunu, Doç. Dr. Hande Demirel in ders notlarından düzenlenmiştir. Kaynak Kitaplar M.G. Özgen, 984, Topoğrafya (Ölçme Bilgisi), İTÜ Basım Evi. S.J. Glenn Bird Merkez Küt.Ders Kitapları -- TA545.K38 Engineering surveying technology / edited by T.J.M. Kennie and G. Petrie Merkez Küt.Ders Kitapları -- TA56.E54 99 Surveying / A. Bannister, S. Raymond, R. Baker Merkez Küt.Ders Kitapları -- TA545.B Surveying : with construction applications / Barry F. Kavanagh Merkez Küt.Ders Kitapları -- TA65.K38 4 Başarı Kriterleri Yıliçi Başarı Notu Yıliçi Sınavı Notu %3 + Arazi Başarı Notu %7 Minimum Devam: %7 Yıliçi Sınavı sayısı: Arazi Başarı Notu Arazi Sınavı Notu %5 + Dosya Notu %5 Minimum Devam: %8 Yıl Sonu Başarı Notu Yıliçi Başarı Notu %5 + Yıl Sonu Sınavı Notu %5 Araştırma Görevlisi: Fulya Başak Geze

2 Kullanılacak Donanım Yarıyıl Sonu Arazi Çalışması Geomatik Mühendisliği Bölümü Yeryuvarının geometrisinin belirlenmesi ve yeryuvarı üzerinde bulunan tüm objelerin birbirleriyle olan geometrik, sosyal ve anlamsal ilişkilerin kurulması ve bu bilgilerin ilgili diğer mühendislik ve sosyal bilimlerin hizmetine sunulması işlevlerini yüklenen bir bilim dalıdır. Daha farklı bir deyişle, yeryuvarı üzerinde konumsal bilgi sisteminin oluşturulmasını (Kent Bilgi Sistemi veya Coğrafi Bilgi Sistemi) sağlayan ve bu bilgi sistemine altlık oluşturacak temel bilgilerin toplanmasını ve bilgiler arasındaki ilişkilerin kurulmasını sağlayan bir bilim dalıdır. Jeodezi ve Fotogrametri /Geomatik Mühendisliği, mekanın tasarlanmasına yönelik bilgilerin yeryüzünden veya uzaydan elde edilmesi ve sunulması ile ilgili bir bilim koludur. Jeodezi, yeryuvarının ve diğer gökcisimlerinin şeklini ve gravite alanlarını, bunların zaman içerisindeki değişimlerini ve ortalama yer elipsoidini yer yüzeyinden veya uzaydan gerçekleştirilen ölçümlerle belirlemeyi amaçlayan bir bilimdir.

3 Çalışma Konuları Jeodezi Ölçme Kartoğrafya Fotogrametri Uzaktan Algılama Coğrafi Bilgi Sistemleri Fotogrametri & Uzaktan Algılama Fotogrametri, uzaktaki cisimlerin geometrik parametrelerini belirli koşullar altında çekilmiş fotograflar yardımı ile elde etme işlemidir. Uzaktan Algılama, arada mekanik bir temas olmaksızın bir cisimden yayılan ve algılanan ışınımın nitelik ve nicelik yönünden değerlendirilmesi ile cismin özelliklerinin ortaya konması ve ölçülmesi olarak tanımlanabilir. 3

4 Kartografya & Harita Başlıca Çalışma Konularından Bazıları Harita, fiziksel gerçekliğin (yeryüzü veya diğer gezegenlerin tamamının veya bir bölgesinin) bir düzleme belirli bir ölçek dahilinde küçültülmüş, objelerin birbirleri ile olan ilişkileri korunarak, genelleştirilmiş, açıklamalarla tamamlanmış, matematiksel kurallarla izdüşüm gösterimi olarak tanımlanan bir bilgi iletişim aracıdır. Kartografya, coğrafi bilginin görsel, sayısal veya kabartma formda sunulması, iletişimi, organizasyonu ve kullanılması bilimidir. Coğrafi Bilgi Sistemi Herhangi bir yöntem ve ölçekte çizgisel ve sayısal harita üretimi Yersel ve uydu bazlı (GPS) sistemlerle konum belirleme Kadastral haritaların yapımı Görüntü İşleme Endüstriyel ve mühendislik ölçmeleri Deformasyon ölçmeleri Hidrografik ölçmeler Afet Yönetim Sistemlerine veri temini, izlenmesi Teknik altyapı tesis ölçmeleri Aplikasyon-Her türlü mühendislik projelerinin araziye uygulanması işleri Röleve ölçmeleri, Restorasyon Taşınmazlarla ilgili tespit, değerlendirme, fizibilite, müşavirlik ve kontrollük hizmetleri Dünyadaki İnşaat Mühendisleri için Ders İçerikleri Jeodezi Global Konumlandırma Sistemleri (GPS Global Positioning System, Galileo) Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS GIS) Meslekler Arası İşbirliği 4

5 İnşaat Mühendisleri ile İşbirliği Yapım Coğrafi Bilgi Sistemleri Kapsamında Ulaştırma Bilgi Sistemleri Araç Takip Sistemleri Afet Yönetim Sistemleri... Bina Yönetim Sistemleri Altyapı Yönetim Sistemleri Deformasyon Ölçmeleri... Yapım Karayolu ve demiryolu gibi ulaşım yapılarının, enerji nakil hattı, kanalizasyon hattı, su nakil hattı ve yapıların izleyecekleri geçkilerin şeritvari haritalarının alımı, yatay ve düşey projelendirilmesi ve aplikasyonu çalışmaları. Atom santrali, baraj, tünel, köprü vb. büyük yapıların inşa edilecekleri bölgelerdeki yerkabuğu hareketlerinin jeodezik ve dinamik yöntemlerle belirlenmesi. Açık maden işletmelerinde, baraj inşaatlarında vb. dekupaj ve toprak hacmi ölçme ve hesapları. Maden ve taşocağı gibi işletme sahalarının ruhsata esas halihazır harita ve üretime esas işletme imalat haritalarının yapımı. Mühendislik yapılarının veya büyük makinelerin istenilen doğrulukta her türlü aplikasyon işleri. Geomatik Mühendisleri Yapıların inşaat başlangıcında, projenin planlanan yere konumlandırılması ve inşaat sürecinde yapının projesine uygun biçimde inşa edilmesinin kontrolü Jeodezi ve Fotogrametri/Geomatik Mühendisleri ve yardımcı elemanları tarafından gerçekleştirilir. Fakat Jeodezi ve Fotogrametri/Geomatik Mühendisinin görevleri bu inşaatların ve çevre düzenlemelerinin tamamlanmasıyla sona ermez. Bu aşamadan sonra görevleri, binaların herhangi bir nedenden dolayı (heyelan deprem gibi doğal afetler, uçak, kamyon ve benzeri araçların çarpması, rüzgar yükü vb.), bu yapıların toplum için oluşturdukları riski en aza indirecek önlemlerin alınmasına katkı koymaktır. Topoğraf Etüt Ekibi, şantiyenin öncü kuvvetidir. Bir işe ilk kazığı etüt ekibi çakar, iş boyunca kadar gider, en son ölçüyü yine onlar alır. Topograf, küçük ve orta ölçekli şantiyelerde Etüt Ekibinin başıdır. Tekniker veya deneyimli, meslekten yetişmiş alet operatörüdür. Topograf, tüm arazi ölçüm işlerinden sorumludur. Etüt ekibi, aracı, alet ve ekipmanları ve şenörleri ile seyyar bir ekiptir. Şantiyede günlük işlerin projesine uygun günlük takibini yapar, makina ve ekiplere işlerini işaretler. Formenle koordineli çalışır. Bazı şantiyelerde Topograf ve Formen aynı kişidir. Ölçüm ve iş yapma zaman zaman iç içe geçen bir konudur. 5

6 Giriş Topoğrafya, (Ölçme Bilgisi) yeryüzünde bulunan veya yeryüzüne yakın doğal ve yapay noktalar ile bunların oluşturduğu cisimlerin belirli bir karşılaştırma yüzeyine göre konumlarının saptanması ve belirli bir ölçekte kağıt üzerine aktarılması için gerekli arazi ölçmeleri, hesap ve çizim yöntemleri öğretisidir. Kağıt üzerindeki geometrik ve sayısal büyüklüklerin çeşitli mühendislik işleri için araziye uygulanması da Topografya nın konusunu oluşturur. Ölçülen büyüklüklerin birbirlerine göre konumlarını belirtebilmek için bunların bir karşılaştırma yüzeyi veya düzlemi üzerinde gösterilmeleri gerekir. Haritalar a) /5 Ölçekli Haritalar : Cumhuriyet ilanından hemen sonra, öncelikle yurt savunması amacıyla, Harita Genel Komutanlığı tarafından yapımına başlanmış ve 5547 adet pafta olarak tüm Türkiye için bitirilmiştir. Sözkonusu paftaların birinci revizyonları da tamamlanmış olup, bölgelerin gelişme düzeylerine bağlı olarak ikinci ve üçüncü revizyon çalışmaları devam etmektedir. b) /5 Ölçekli Standart Topoğrafik Haritalar (STH): Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (TKGM) ve bir bölümü de Harita Genel Komutanlığı (HGK) tarafından fotogrametrik yöntemle üretilen bu haritalar gizlilik derecelidir. Bu haritalar, ülkemizde tüm kurumlarca mühendislik projelerinin etüd tasarım ve uygulamalarında temel altlık olarak ve kırsal alanda yapılan kadastro faaliyetlerinde kullanılmaktadır. c) Halihazır (Topografik) Haritalar: Belediyelerce ve İller Bankasınca şehir ve kasabalarda imar planı ve belediye teknik hizmetlerinin proje planlaması, tasarımı, uygulaması ya işletme amacıyla yapılmakta, ya da yaptırılmaktadır. Haritalar d) Özel Amaçlı Haritalar: Karayolları Genel Müdürlüğü, DSİ Genel Müdürlüğü, Devlet Limanları ve Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü, TEK Genel Müdürlüğü, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü tarafından yapılan ya da yaptırılan güzergah haritaları ve kamulaştırma haritaları ile Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünce köy bazında birçok hizmetlerin gerçekleştirilmesine yönelik haritalardır. Jeolojik, Hidrografik, Askeri, Nüfus, Yerleşim, Sosyo-ekonomik e) Ortofoto Haritaları: 98 yılından bu yana Harita Genel Komutanlığı tarafından üretilmektedir. Ankara, İstanbul, Bursa, Adana, Mersin gibi büyük kentlerin yanı sıra GAP projesini kapsayan bazı alanların /5 ölçekli ortofoto haritaları üretilmektedir. f) Orta ve Küçük Ölçekli Topografik Haritalar: /5 ölçekli temel topoğrafik haritalardan genelleştirme yöntemiyle Harita Genel Komutanlığı tarafından üretilen /5 ve / orta ölçekli haritalar ile /5, /5, / ve daha küçük ölçekli haritalardır. 6

7 Haritalar g) Kabartma Haritalar: Çeşitli ölçeklerde ihtiyaca bağlı olarak Harita Genel Komutanlığınca üretilen haritalardır. h) Atlaslar ve Tematik Haritalar: Harita Genel Komutanlığınca gerek Türkiye gerekse çeşitli yeryüzü bölgelerine ait fiziki ve siyasi bilgileri içeren küçük ölçekli haritalardır. i) Sayısal Haritalar: Gelişen teknolojiye bağlı olarak istekli kuruluşun belirleyeceği ölçekte ve formatta manyetik ortamlara aktarılan kayıtlardır. Ölçü Birimleri Uzunluk Birimleri Alan Birimleri Açı Birimleri Altmışlık Sistem Yüzlük Sistem Yay Birimi Birimler Uzunluk Birimleri Tarihte uzunluklar daima insan vücudunun uzuvları cinsinden ölçülmüştür. Parmak, el, karış v.b 97 yılında, Frasız parlamentosunun özel bir komisyonu Metre olarak isimlendirilen uzunluk biriminin kullanılmasını teklif etmiştir Metre, Kripton 86 gazı atomunun yaydığı ışının dalga uzunluğunun katı olarak verilmiştir. Metrenin alt ve üst katları. m dm (desimetre). m cm (santimetre). m mm (milimetre) m dkm (dekametre) m hm (hektometre) m km (kilometre ) Birimler Alan Birimleri Alan birimi olarak m kullanılır.. m dm. m cm m ar m dekar dönüm. m hektar ar.. m km hektar 7

8 Birimler Açı Birimleri 6 lık Sistem Derece: Bir daire çevresinin 36 da birini gören merkez açı DERECE ( ) dir. Derece Dakika Saniye" 6 36 Birimler Açı Birimleri lük Sistem Grad: Bir daire çevresinin 4 de birini gören merkez açı GRAD ( g ) dir. grad g santigrad c desimiligrad cc g c cc Birimler Açı Birimleri Yay Birimi Radyan: Yarıçapı r olan birim dairede, daire çevresinin birimini gören merkez açıya radyan adı verilir. Birimler Açı Birimleri b πr α 36 α 4 b r α α ρ ρ g g g g rad g 36 8 rad ρ π π π g ( ρ ) π g g ρ π.577 c g c ρ x π.57 cc g cc ρ x Bir açının yay değeri (arc α) ile sayısal (α, α g,...) değeri arasındaki ilişki: α ρ. arcα 8

9 Örnek α4 g ın radyan değeri nedir? g arcα. α.578x4.659 g ρ Ölçek Ölçek, Harita (plan) üzerinde belirtilmiş iki nokta arasındaki uzunluğun, bu noktaların arazi üzerindeki karşılıkları arasındaki gerçek uzunluğa oranıdır. Cizim Uzunlugu S Ölçek Gerçek Uzunluk S M Plandaki cm lik uzunluk gerçekte 5 m ye karşılık geliyorsa; cm cm Ölçek M 5 m 5 cm Ölçek M Ölçek değeri Plan ve harita üzerindeki alan ile buna arazide karşılık gelen gerçek alan arasındaki bağıntı M ( S ) F ( S ) F Doğrusal Ölçek Geometrik Ölçek M F F 9

10 Ölçeklerine göre plan ve haritalar Planlar Ölçekleri :5 ile : olan çizimlerdir. Durum planları, mühendislik işlerine ait planlar, kadastro planları Büyük Ölçekler Ölçekleri : - : olan çizimlerdir. Yeryüzünün arızalarını belirten Topografik haritalar Orta Ölçekler Ölçekleri : :5 olan çizimler Küçük Ölçekler Ölçekleri :5 ve daha küçük. Coğrafi haritalar, atlas ve duvar haritaları Örnekler yi grad a dönüştürünüz g.9944 * 4 * α( decimal ) Örnekler 3. arcα. 55 radyan ı dereceye dönüştürünüz. g 36 8 radyan g π π π r b a g ( g ) α g * arcα α * α Örnekler 4. Bir sulama sahasında 75 m ölçülen kanal boyu harita üzerinde 74.5 mm olarak ölçüldüğüne göre harita ölçeğini bulunuz. S M S M

11 Örnekler 5. Bir barajın su toplama sahası :5 ölçeğindeki bir harita üzerinden 7.4 cm olarak ölçülmektedir. Arazide kaplanılan alan kaç dönümdür? M F F F.74*(5) 685 m m dönüm F dönüm