FĠZYOLOJĠ. FĠZYOLOJĠYE GĠRĠġ. Dersin Haftası: 1. Hafta Dersin Öğr. Üyesinin Adı: Dr. Öğr. Üyesi TURGAY DAĞTEKĠN. E-Posta:

Transkript

1 Bölüm Adı FĠZYOLOJĠ Dersin Adı FĠZYOLOJĠYE GĠRĠġ Dersin Haftası: 1. Hafta Dersin Öğr. Üyesinin Adı: Dr. Öğr. Üyesi TURGAY DAĞTEKĠN E-Posta:

2 DERS BĠLGĠLERĠ Ders Günü ve Saati 08 EKĠM 2020 PerĢembe Dersin Kredisi 3 GBS Linki GörüĢme Gün ve Saatleri Dersin Öğretim Üyesinin Konumu SBYO B BLOK Kat: 1 ODA NO 103

3

4 Haftalık AkıĢ Fizyolojinin Tanımı ve Sistemlere Genel Bakış Organ Sistemleri ve İşlevleri Hakkında Bilgi Edinme Kardiyovasküler Sistem Fizyolojisi ve işlevi Sinir Sistemi Fizyolojisi ve işlevi Endokrin Sistem Fizyolojisi ve işlevi Sindirim Sistemi Fizyolojisi ve işlevi Endokrin Sistem Fizyolojisi ve işlevi Solunum Sistemi Fizyolojisi ve işlevi İmmün Sistem Fizyolojisi ve işlevi Kas-iskelet sistem Fizyolojisi ve işlevi Boşaltım Sistem Fizyolojisi ve işlevi Üreme Sistemi Fizyolojisi ve işlevi Vücut Kontrol Sistemleri ve Karakteristikleri Feedback Mekanizmaları ve Feedback Mekanizmalarının işleyişi Hakkında Bilgi Edinme Homeostazis Tanımı ve Genel Prensipler

5 Fizyolojinin Tanımı ve Sistemlere Genel Bakış Fizyoloji Tanımı ve Genel Bilgi Canlılar hiyerarşik bir organizasyona sahiptirler. Maddenin en küçük parçası olan atomlar bir araya gelerek molekülleri; moleküller birleşerek makromolekülleri, onlar birleşerek canlılığın en küçük birimi olan hücreyi oluştururlar.

6 Fizyoloji Tanımı ve Genel Bilgi Daha sonra hücreler bir araya gelerek belli bir işlev yapmak üzere özelleşmiş dokuları; dokular bir araya gelerek organları, organlar bir araya gelerek organ sistemlerini ve organ sistemleri de birleşerek canlı bedeni, veya organizmayı meydana getirirler.

7 Fizyoloji Tanımı ve Genel Bilgi Aynı tür organizmaların oluşturduğu topluluklar ise popülasyonlardır. Popülasyonların birlikteliği ekosistem ve nihayet tüm canlıları birleştiren dünya yüzeyine de yaşamküre (biyosfer) adı verilir. Bu alanları inceleyen bilimler arasında en geniş kapsamlı olanı fizyoloji bilimidir. Fizyoloji: Canlılardaki yaşamsal olayları (işleyişi) inceleyen bilim dalıdır. Çeşitli bilim dallarına temel oluşturur Patofizyoloji İmmunoloji Farmakoloji Biyokimya Mikrobiyoloji

8 Organ Sistemleri ve İşlevleri Kalp-damar sistemi (kardiyovasküler sistem) Vücudumuzun ihtiyaç duyduğu besin maddelerini dokulara taşırken, artık maddeleri de vücut dışına atılmak üzere ilgili organ ve dokulara ulaştırır Dolaşımın görevleri; Besinleri dokulara taşımak Atıkları uygun organlara ulaştırmak Hücrelerin yaşayabilmesi için hücrelerarası sıvıyı ideal bileşiminde tutmak Artan ve azalan kan dolaşımı ihtiyaçlarını karşılamak Kanı damarlarda ilerletmek için ideal basınçları oluşturmak

9 Solunum sistemi Vücudun ihtiyaç duyduğu oksijen gazını sağlarken, karbondioksit gibi zararlı artıkları vücuttan uzaklaştırır; ayrıca vücudun asitliğinin düzenlenmesinde de rol oynar. Oksijen ve karbondioksit değişimi Vücutta hidrojen iyon konsantrasyonunun düzenlenmesi Konuşma seslerinin oluşması Solunum yollarından vücuda girebilecek patojenlere karşı koruma sağlar Pıhtılaşma problemi varlığında damar içerisinde oluşabilecek pıhtılar akciğer kapillerleri tarafından tutulur.

10 Sindirim sistemi Büyük besin moleküllerinin sindirim kanalında mekanik ve kimyasal olarak daha küçük partiküllere ayrılmasına sindirim denir Sindirim Sistemi, vücuda dışarıdan alınan maddeleri parçalamak ve kan dolaşımına vererek ihtiyaç duyan dokulara ulaştırmakla yükümlüdür. Aynı zamanda dış ortamdan vücuda giren maddelerin zararlı etkenlerden temizlenmesi gibi işleri de yürütür.

11 Üriner sistem Üriner sistem böbrekler, üreter, mesane(idrar kesesi) ve üretradan oluşur. Böbrekler aracılığıyla kanın süzülmesi, vücudun sıvı ve elektrolit dengesinin sağlanması, kan basıncının ve asitliğin düzenlenmesi gibi işlevleri yürütür. Böbreklerin fonksiyonu: Homeostasisin sağlanması Kanın ph sının ayarlanması Vücutta metabolizma sonucu oluşan ürenin su ile birlikte vücuttan uzaklaştırılması Homeostasise katılan en önemli sistemlerden biridir.

12 Üreme sistemi Üreme sistemi canlıların neslini devam ettirmesi için gereken hücrelerin üretildiği ve bazı üreme ile ilgili hormonların salgılanıp etki ettikleri yerlerdir. Bir başka vücutta üretilecek olan hücrelere uygun şekilde işlev görebilecek hücrelerin üretim yeri olmaları açısından üreme sistemi diğer sistemlerden ayrılır.

13 Kas-iskelet Sistemi Vücudun destek ve hareket sistemidir. Kaldıraç şeklinde birbirine eklemlenmiş kemiklere bağlı olan kaslar kasıldığında kemikleri ve dolayısıyla vücudu hareket ettirir. Bu sistem aynı zamanda vücudumuzu dengede tutar. Hem istemli hem istemsiz (refleks) davranışların icra edilmesini sağlayan bu sistemde kaslar aynı zamanda vücut için ısı üretimi görevini de üstlenirler.

14 Sinir Sistemi Vücudumuzun iç ve dış değişkenliklere karşı uyum sağlaması için gerekli kontrol işlevlerini yürütür. Vücudumuzun en karmaşık şekilde yapılanmış sistemidir. Sinir sistemi duyusal (girdi) ve motor (hareket-çıktı) sistemlerinin bütünleştirici mekanizmalarla birbirine bağlanmasıyla oluşmuştur. İşlemleri yürüten en küçük birim: Nöron

15 Bağışıklık Sistemi Bağışıklık sistemi ise vücudun yabancı organizmalara ve bozucu etki yapan kimyasallara karşı savunma sistemlerini içerir. Bağışıklık Sistemi, kendi ve kendisine yabancı milyonlarca değişik düşmanı tanıyıp ayırt edebilme özelliğine sahiptir. Sağlıklı bir vücut karşılaştığı hastalık etkenleriyle ve yabancı maddelerle çoğunlukla belli etmeden baş eder. DOĞAL BAĞIŞIKLIK BAĞIŞIKLIK EDİNSEL BAĞIŞIKLIK

16 Endokrin Sistem Tüm vücudun uyum içinde çalışması için gerekli olan hormonları salgılayan ve hedef dokulara kan yoluyla ulaştırarak vücudun eşgüdümünü sağlanmasına katkı yapan sistemdir. Hormonlar iç salgı bezlerinden salınır Hücreler arası sıvıya veya kana geçer Hedef hücrelerinde etki gösterir Hedef hücrede programlanmış görevleri başlatır, devam ettirir yada baskılar Hormonların etkileri sinirsel etkiye göre daha geç ortaya çıkar

17 Vücut Kontrol Sistemleri ve Karakteristikleri İnsan vücudunda binlerce kontrol sistemi vardır. Bunlardan en karmaşığı hücre içi ve hücre dışı işlevleri düzenleyen genetik kontrol sistemleridir. Diğer bazı sistemler organ seviyesinde düzenleme yaparken, başkaları organlar arası düzenleme yaparlar. Vücut fonksiyonlarının regülasyonu Hormonal Sinirsel Otoregülasyon (dar alanda)

18 KONTROL SĠSTEMLERĠNĠN KARAKTERĠSTĠKLERĠ Çoğu kontrol sistemi negatif geri besleme (feedback) ile çalışır. Örneğin CO2 konsantrasyonu düzenlenirken hücre dışı sıvıdaki CO2 konsantrasyonu algılanır. CO2 konsantrasyonu yüksek ise akciğer ventilasyonu artırılarak CO2 dışarı atılarak konsantrasyonu normal seviyeye indirilir. Tersine CO2 konsantrasyonu düşük ise akciğer ventilasyonu azaltılarak CO2 konsantrasyonu normal sınırlara getirilir. Her iki durumda da organizmanın yanıtı mekanizmaları başlatıcı uyarıların tersi (negatif ) yönündedir.

19 Feedback Mekanizmaları ve Feedback Mekanizmalarının işleyişi Negatif Feedback Yanıt, kendini oluşturan uyaranı azaltır Örnek: Kan glukoz düzeyinin düzenlemesi Kan oksijen-karbondioksit düzeylerinin düzenlenmesi Kan sodyum ve sıvı bileşiminin düzenlenmesi Vücut ısısının düzenlenmesi Vücut sıvıları asitliğinin düzenlenmesi Beden ağırlığının düzenlenmesi

20 Negatif Feedback Kan basıncı düzenlenirken de yüksek kan basıncı, kan basıncını düşürücü mekanizmaların düşük kan basıncı da kan basıncını yükseltici mekanizmaların çalışarak, mekanizmaları çalıştıran uyarıların tersi etkileri sağlarlar. Böylece normal değer aşımları normal seviyelere geri getirilir.

21 Pozitif Feedback Pozitif geribildirimde ise bir kısır döngü söz konusudur ve sonuç, kendi sebebini artırarak, sürecin gittikçe artan oranda daha fazla etki göstermesini sağlar. Normalde organizma için ölümcül olan bu mekanizma, kısır döngüyü kıracak ilave engelleme mekanizmaları ile kontrol altında tutulur. Yanıt, başlangıç uyaranını daha da artırır Örnek: Kanın pıhtılaşmasının düzenlenmesi Doğum eylemi AP oluşumunda Na iyonu girişi

22 Pozitif Feedback Negatif geri beslemeye karşın pozitif geri besleme daha az kullanılır. Burada kontrol sistemlerini harekete geçiren ilk uyarı artırılarak devam ettirilir. Bu mekanizma genellikle kısır döngüye ve ölüme yol açar. Örnek: İnsan kalbi dakikada ortalama 5 litre kan pompalar. Kişi aniden 2 litre kan kaybederse vücuttaki kan miktarı kalbin pompalayamayacağı miktara düşer. Bu durumda kan basıncı düşer, kalp kasına bile yeteri kadar kan gelemediğinden kan daha az pompalanır (kalp besin alamaması nedeni ile zayıfladığından) kan basıncı daha da düşer ve bu durum kişi ölünceye kadar sürer.

23 Pozitif Feedback Bazı nadir durumlarda pozitif geri besleme vücut yararına çalışır. Kan pıhtılaşması, aksiyon potansiyeli oluşması ve doğum kasılmaları buna örnektir. Bir kan damarı yırtıldığında pıhtılaşma faktörleri adı verilen birçok enzim birbirlerini etkinleştirir. Etkinleşme pıhtı oluşuncaya kadar artarak sürer. Ancak bazı durumlarda pıhtılaşma faktörleri etkinleşmesi durmaz ve hasarlı olmayan damarlarda da pıhtılaşma ve dolaşım durması ortaya çıkar. İlk aşama iç denge için gerekli, ikinci durum ise iç dengeyi bozucudur.

24 Pozitif Feedback Doğum sırasında rahim kasılmaları başlayarak bebeği rahmin son bölümü olan servikse doğru iter. Serviks gerildikçe rahmin üst bölümündeki kasılmalar artar böylece bebek doğar

25 Feedback Mekanizmaları

26 Adaptif Kontrol Sistemi İleri beslemeli (feed-forward) kontrol Örnek: Bazı vücut hareketleri çok hızlı bir şekilde gerçekleşir. Hareketleri kontrol etmek için sinir iletisinin vücudun periferinden beyine ve tekrar perifere gitmesi zaman alır. Bu gibi durumlarda beyin ileri besleme mekanizmasını kullanır. Bunun diğer bir adı da gecikmiş negatif geri beslemedir. Öğrenme

27 Homeostazis Tanımı ve Genel Prensipler Homeostazis Dış dünyanın değişimleri içerisinde iç çevrenin sabitliğinin sürdürülmesi Organizmanın iç çevresinin dinamik dengesi Homeostazis durağan değil dinamik bir dengedir ve her an kendini yenilemesi gerekir

28 Homeostazis Homeostazis kimyasal, ısısal ve sinirsel faktörler ile sürdürülür. Walter Cannon

29 Homeostazis Dış ve iç değişiklikler Homeostasizten uzaklaşma Düzeltme çabaları Algılayıcılar, eşgüdümleme merkezleri Hücre ve organ yanıtları Başarılı telafi Homeostasis tekrar sağlanır Telafi başarısızlığı Patofizyoloji Hastalık Ölüm

30 Haftanıın Özeti Fizyoloji: Canlılardaki yaşamsal olayları (işleyişi) inceleyen bilim dalıdır. Kardiyovasküler Sistem Vücudumuzun ihtiyaç duyduğu besin maddelerini dokulara taşırken, artık maddeleri de vücut dışına atılmak üzere ilgili organ ve dokulara ulaştırır Solunum Sistemi Vücudun ihtiyaç duyduğu oksijen gazını sağlarken, karbondioksit gibi zararlı artıkları vücuttan uzaklaştırır; ayrıca vücudun asitliğinin düzenlenmesinde de rol oynar. Sindirim Sistemi, vücuda dışarıdan alınan maddeleri parçalamak ve kan dolaşımına vererek ihtiyaç duyan dokulara ulaştırmakla yükümlüdür. Üriner sistemde Böbrekler aracılığıyla kanın süzülmesi, vücudun sıvı ve elektrolit dengesinin sağlanması, kan basıncının ve asitliğin düzenlenmesi gibi işlevleri yürütür. Üreme sistemi canlıların neslini devam ettirmesi için gereken hücrelerin üretildiği ve bazı üreme ile ilgili hormonların salgılanıp etki ettikleri yerlerdir.

31 Haftanıın Özeti Destek ve hareket sistemi Kaldıraç şeklinde birbirine eklemlenmiş kemiklere bağlı olan kaslar kasıldığında kemikleri ve dolayısıyla vücudu hareket ettirir. Sinir sistemi Vücudumuzun iç ve dış değişkenliklere karşı uyum sağlaması için gerekli kontrol işlevlerini yürütür. Bağışıklık sistemi vücudun yabancı organizmalara ve bozucu etki yapan kimyasallara karşı savunma sistemlerini içerir. Endokrin Sistem Tüm vücudun uyum içinde çalışması için gerekli olan hormonları salgılayan ve hedef dokulara kan yoluyla ulaştırarak vücudun eşgüdümünü sağlanmasına katkı yapan sistemdir. Homeostazis;durağan değil dinamik bir dengedir ve her an kendini yenilemesi gerekir Negatif Feedback mekanizmasında; Yanıt, kendini oluşturan uyaranı azaltır Pozitif Feedback mekanizmasında Yanıt, başlangıç uyaranını daha da artırır

32 Soru ve Öneriler Homeostazis ne demektir? Feedback Mekanizmaları nedir? Vücutta homeostazis sağlanmasındaki yeri ve önemini açıklayınız. Pozitif feedback mekanizması sonucu kısır döngüye bağlı gelişen bir hastalık örneği veriniz. Gelecek ders işlenecek olan hücre fizyolojisi üzerine çalışarak hazırlanınız.

33 Önerilen Haftalık ÇalıĢmalar Feedback mekanizmaların fizyolojik ve patolojik sonuçlarına verilebilecek örnekleri araştırınız. Gelecek derslerde anlatılacak organ sistemleri hakkında bilgi edininiz.

34 BaĢvurulan Kaynaklar Prof. Dr. Halis Köylü (2017). Sağlık Bilimleri için Temel Fizyoloji, İstanbul Tıp Kitabevleri

35 Bir Sonraki Ders; HÜCRE FİZYOLOJİSİ Hücre, Hücresel Yapı ve Organeller Hakkında Genel Bilgi Hücre Membranı Sitoplazma Endoplazmik retikulum Golgi apereyi Lizozom Peroksizom Mitokondri Ribozom Hücre İskeleti ve Görevi Sentrozom Nükleus DNA ve RNA Hücrelerin hareketi Ameboid Hareket Siliyer Hareket Hücreler arası Bağlantılar Hücrelerde Büyüme ve Yaşlanma Olgusu Kanser Genel Bakış

36