Erişkin ve Yaşlılarda Ağız-Diş Sağlığı Profili Türkiye-2004

Transkript

1 ARAŞTIRMA (Research) Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 31, Sayı: 4, Sayfa: 11-18, 2007 Erişkin ve Yaşlılarda Ağız-Diş Sağlığı Profili Türkiye-2004 The Oral Health Profile of Adults and Elderly, Turkey-2004 *Prof.Dr. Saadet GÖKALP, **Prof.Dr. Bahar GÜÇİZ DOĞAN, ***Doç.Dr. Meryem TEKÇİÇEK, ****Doç.Dr. Atilla BERBEROĞLU, *Arş.Gör. Şengül ÜNLÜER *Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı **Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı ***Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı ****Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalı ÖZET Giriş: Toplumların ağız-diş sağlığı ölçütlerinin bilinmesi, ağız-diş sağlığı düzeyinin iyileştirilmesinde anahtar rol oynamaktadır. Amaç: Türkiye de, yetişkinlerde ağız-diş sağlığı ile ilişkili olabilecek bazı sosyo-demografik özellikleri, ağız-diş sağlığı ile ilgili davranış ve bazı beslenme alışkanlıklarını, diş çürüğünün prevalansını, şiddetini ve periodontal durumu tespit etmektir. Bireyler ve Yöntemler: Kesitsel tipteki araştırma, TÜİK tarafından kır-kent özelliğine göre orantılı tabakalı küme örnekleme yöntemi ile seçilen örnek üzerinde yürütülmüş, 3176 kişiye ulaşılmıştır. Araştırmada veriler, ve lardan toplanmıştır. Veriler, DSÖ-1997 ye göre kalibre edilmiş diş hekimliği öğrencileri tarafından toplanmıştır. Bulgular: Tüm yaşlarda diş fırçası olmayanların yüzdesi çok yüksektir yaşındakilerde dişhekimine hiç gitmeyenler %9,9, çürüksüzlük %26,2 dir yaşta 10,8 olan DMFT, larda 25,8 e çıkmaktadır. Kron çürüğü, erişkin ve yaşlılarda kadınlarda erkeklerden, kırsal bölgelerdeki yaşlılar ve erişkinlerde kenttekilerden daha yüksektir. Kök çürüğü erişkinlerde %20,1, yaşlılarda %28,4 tür. Dişsizlik larda %2,6, larda %48,0 dır. Diş taşı larda yüksek sıklıktadır. sal ABSTRACT Introduction: The information on oral health indices have key role in improving the oral health level of communities. Aim: To estimate prevalence and severity of dental caries and periodontal status, determine some nutritional and socio-demographic characteristics and oral health behaviors in adults and elderly in Turkey. Subjects and Methods: This cross-sectional study was held on a sample selected with proportional stratified cluster sampling method according to the type of residence by TSI and 3,176 individuals had been reached. The selected ages were and The data were gathered by calibrated 27 dental students during home visits according to WHO Results: At all ages, the percentage of not having toothbrush was very high. At age 35-44, 9.9% has never visited a dentist; only 26.2% were caries free. Mean DMFT was 10.8 in year-olds and raised 25.8 among year-olds. In adults and elderly, prevalence of crown caries was higher in females than in males. Adults and elderly had lower caries prevalence in urban than rural areas. Root caries prevalence was 20.1% for adults and 28.4% for elderly. Edentulousness was 2.6% and 48.0% for and year-olds, respectively. Calculus problems were

2 12 bölgelerdeki yaşlılarda ataçman kaybı kenttekilerden daha yüksektir. Sonuç: Türkiye de ağız-diş sağlığını geliştirmek için toplumsal ağız-diş sağlığı programlarının uygulanmasına acilen geçilmesi gerekmektedir. high in years. Rural subjects had more severe periodontal scores than did in urban individuals. Conclusion: The community based oral disease prevention programs are still in urgent needs for the promotion of oral health in Turkey. ANAHTAR KELİMELER Ağız-Diş sağlığı, CPI, Ataçman Kaybı, DMFT KEYWORDS Oral health, CPI, Attachment loss, DMFT GİRİŞ Dünya da toplum ağız-diş sağlığı programları belirli prensipleri paylaşmakta ve bu programların başarılı olabilmesi için hedeflerin tespit edilmesi gerekmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Dünya Dişhekimleri Birliği (FDI) 1981 yılında, DSÖ, FDI ve IADR (International Association for Dental Research-Uluslar Arası Diş Araştırmaları Birliği) 1999 yılında sırasıyla 2000 ve 2020 yılı için ağız-diş sağlığı hedeflerini belirlemişlerdir 1, 2. DSÖ, ağız-diş sağlığı saha araştırmalarında kullanılmak üzere temel yöntemler ve ölçütler geliştirmekte ve ülkeler arası karşılaştırma yapabilmek için belirli yaş bantlarının kullanılmasını önermektedir. Bu amaçla erişkin ve yaşlılar için önerilen yaş grupları ve lardır 3. DSÖ nün ölçütleri kullanılarak sürdürülen ağızdiş sağlığı çalışmalarının sonuçları sürekli yenilenerek Küresel Ağız-Diş Sağlığı Veri Bankası nda (Global Oral Health Data Bank) toplanmakta ve ilan edilmektedir 4. Diş çürükleri için DMFT ve periodontal durum için de CPI (Community Periodontal Index=Toplumsal Periodontal İndeks) ölçütlerden bazılarıdır 5. Bu veri bankasında ülkemiz hala 1988 de yapılan ilk çalışmanın sonuçları ile temsil edilmektedir 6. Diş çürüğü prevalansında gelişmiş ülkelerde azalma görülmesine rağmen 7-9, gelişmekte olan ülkelerde prevalans çalışmaları, bu eğilimi göstermede her ülkede yeterli değildir Bu çalışmanın önde gelen amacı, erişkin ve yaşlılarda ağız-diş sağlığı ile ilişkili olabilecek bazı sosyo-demografik özellikleri, ağız-diş sağlığı ile ilgili davranış ve bazı beslenme alışkanlıklarını, kron ve kök çürüklerinin prevalansını ve şiddetini tespit etmek; periodontal dokuların durumunu ve flüorozis varlığının belirlemektir. Çalışmanın ikinci amacı da sağlıklı veri toplamaya elverecek bir kayıt sistemi oluşturulana dek, ülkenin ağız-diş sağlığı düzeyini belirlemeye ve izlemeye yönelik periyodik olarak tekrarlanacak olan bir ağız-diş sağlığı araştırması geleneğini başlatabilmektir. BİREYLER ve YÖNTEMLER Örneklem seçimi Araştırmanın evrenini ve yaş grubu Türkiye nüfusu oluşturmaktadır. Araştırmanın örnekleminin belirlenmesi için Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) nün Temel Prensipler rehberinde önerilen yaş bantları kullanılmıştır. Bu rehbere göre, erişkin ve yaşlılarda ağız-diş sağlığı düzeyini belirlemek için değişik risklere sahip olan ve lardaki kişilerden örnek seçmek yeterli olmaktadır. Bu çalışmada, ülkeye ve kır-kente göre genellenebilir verilere ulaşabilmek için her indeks yaş grubundan 1500 (toplam 3000) kişiye ulaşılması hedeflenmiştir. Araştırmanın sonunda, toplam 6834 haneye ulaşılarak 3176 kişi muayene edilmiş, aynı zamanda anket formu uygulanmıştır. Araştırma ile ilgili olarak H.Ü. Tıp Fakül-

3 13 tesi Tıbbi, Cerrahi ve İlaç Araştırmaları Etik Kurulu ndan, Türkiye İstatistik Kurumu ndan ve İç İşleri Bakanlığı ndan gerekli izinler alınmıştır. Hem hane hakkında bilgileri veren kişilere, hem de muayene edilecek olan kişilere araştırmanın amacı ile yapılacak muayenenin niteliği anlatılmış ve sözlü onamları alınmıştır. Verilerin toplanması Türkiye yi kent ve kır olarak temsil edebilecek örneklem, orantılı tabakalı küme örnekleme yöntemi ile Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından seçilmiştir. Örneğe 68 ilde 250 yerleşim yeri (küme) çıkmıştır (Şekil 1). TÜİK tarafından önerilen, her kümede her yaş grubundan muayene edilmesi gereken 6 kişi belirlenirken her iki cinsiyetten eşit sayıda kişi alınmasına özen gösterilmiştir. Verilerin toplanmasında toplam 27 kişilik bir anketör grubu ile 5 kişilik denetleyici grubu çalışmıştır. Tümü H.Ü. Dişhekimliği Fakültesi 4. ve 5. sınıf öğrencileri olan anketörlerin ölçümleme (kalibrasyon) çalışmaları Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi nde görevli olan üç öğretim üyesi tarafından yapılmıştır. Araştırmacılar arasında enaz %80 düzeyinde kalibrasyon sağlanmıştır. Muayeneler kişilerin bulundukları yerde, gün ışığında yapılmıştır. Ağız-diş muayeneleri tek kullanımlık ayna ve DSÖ nün önerdiği Community Periodontal Index (CPI) sondu (WHO 973/80 - Martin, Solingen, Almanya) kullanılarak yapılmıştır. Her günün sonunda sondlar gluteraldehit ile steril edilmişlerdir. Araştırmada veriler, bu çalışma için geliştirilmiş olan bir anket ve bir muayene olmak üzere toplam 2 form aracılığı ile toplanmıştır 12. DSÖ nün önerdiği biçimde pit ve fissürde ya da diş yüzeyindeki bir lezyon kavite oluşturmuşsa, minenin altı çürümüşse veya taban ya da duvarlarında saptanabilecek yumuşama varsa çürük kron olarak değerlendirilmiş, kökte bir lezyon CPI sonduyla bakıldığında yumuşak veya deri gibi hissediliyorsa çürük kök olarak işaretlenmiştir. CPI ve ataçman kaybı DSÖ nün önerileri doğrultusunda değerlendirilmiş, Toplumsal Periodontal İndeks (CPI), ataçman kaybı DSÖ (1997) ye göre hesap edilmiştir 13. Verilerin değerlendirilmesi ve analizi Bilgisayara işlenmiş olan veriler tek boyutlu ve iki boyutlu tablolar ile sunulmuş, dağılım istatistikleri ile ölçütler hesaplanmıştır. Verilerin analizi SPSS 14.0 istatistik paket programı kullanılarak yapılmıştır. RESİM 1 Örneğe çıkan kümeler (Türkiye,2004)

4 14 BULGULAR lar, yaş grubunda grubun %69,2 sini, yaş grubunda %53,3 ünü oluşturmuştur. Muayene edilen kişilerin üçte ikisi kentsel bölgelerden seçilmiştir; yaş grubundakilerin %20,2 sinin, yaşındakilerin dörtte birinin sağlık güvencesi yoktur. Erişkinlerin %30,7 sinin, yaşlıların %5,4 ünün araştırma sırasında herhangi bir gelir getiren işte çalıştığı belirlenmiştir yaşındakilerin %12,4 ü, yaşlıların %46,8 i okur-yazar değildir; ilkokul mezunları sırasıyla grupların %54,4 ünü ve %33,1 ini oluşturmaktadır. Araştırma grubundaki bütün yaşlarda yaklaşık her dört-beş kişiden üç-dördünün öğün atladığı ve genellikle bu öğünün öğle yemeği olduğu belirlenmiştir. Yine başka bir eğilim de yemek aralarında atıştırma alışkanlığıdır. Öğün arasında atıştırma alışkanlığı yaş grubunda daha azdır (%67,6). Yemek aralarında en çok şekerli yiyecek/içecekler tüketilmektedir. Erişkin yaşta %15,9 olan diş fırçası olmama yüzdesi, yaşlı grupta %39,2 ye çıkmaktadır. Diş fırçası olanların yalnızca %22,2-%34,7 si dişlerini günde 2-3 kez fırçalamaktadırlar. Diş hekimine gitme durumu incelendiğinde, her iki yaşta da diş hekimine hiç gitmemiş olanların yüzdesinin yaklaşık aynı olduğu görülmektedir. Diş hekimine yakınma olunca gidilmektedir. Son bir yıl içinde diş hekimine gidenler en düşük yüzde ile yaş grubundadır (Tablo I). TABLO I Araştırma kapsamında muayene edilen kişilerin indeks yaşa, ağız hijyeni ve diş hekimine gitme alışkanlıklarına göre dağılımı (Türkiye, 2004) Ağız hijyeni alışkanlığı İndeks yaşlar yaş yaş Diş fırçası Yok Var, paylaşıyor Var, kendisine ait Diş fırçalama sıklığı Fırçalamıyor Günde 2,+ kez Günde 1 kez Ara-sıra Yardımcı temizlik malzemesi Kullanmıyor Kullanıyor Hiç diş hekimine Gitmemiş Gitmiş Diş hekimine gitme sıklığı Yakınması olunca Ara sıra Düzenli En son diş hekimine gitme zamanı 1 yıl > 1 yıl (n=1631) 14,5 1,4 84,0 (n=1393) 7,6 22,2 28,5 41,6 (n=1631) 90,8 9,2* (n=1631) 4,9 95,1 (n=1551) 88,2 10,7 1,1 (n=1551) 42,6 57,4 (n=1545) 38,4 0,8 60,9 (n=953) 9,1 34,7 24,7 35,0 (n=1545) 96,8 3,2** (n=1545) 1,6 98,4 (n=1520) 98,4 1,4 0,1 (n=1520) 20,2 79,8 * Gargara (%42,7) ve kürdan (%30,7) en sık kullanılan malzemelerdir; %6,0 misvak kullanımı vardır. ** En çok kullanılan malzemeler gargara (%40,0) ve misvaktır (%34,0).

5 15 Çekim, ağrı ve dolgu, diş hekimine en son gitme nedenleri arasında ilk beş neden içine girmektedir. Yaşlılarda ise protez yaptırma en son diş hekimine gitme nedenleri arasında birinci sıradadır. Çürük prevalansı kadınlarda ve kırsal kesimde daha yüksektir. Çürük kök prevalansının kırsal bölgelerde oturanlarda daha yüksek olduğu; kayıp diş prevalansının ise kadınlarda daha yüksek olduğu belirlenmiştir yaş grubunda erkeklerde, yaş grubunda kadınlarda ve her iki yaş grubunda da kırsal bölgede oturanlarda dolgulu diş prevalansı daha düşüktür (Tablo II). Dental flüorozis prevalansının çok düşük olduğu saptanmıştır (erişkinlerde %1,6, yaşlılarda %1,5). Tablo III te görüldüğü gibi DMFT, her iki yaş grubunda da kadınlarda ve kırsal bölgede yaşayanlarda daha yüksektir. Erişkin yaş grubundakilerin %2,6 sının, yaştakilerin ise yarıya yakınının (%48,0) dişsiz olduğu saptanmıştır (Tablo IV) yaştakilerin %15,7 sinin, yaştakilerin %14,3 ünün periodontal dokuları sağlamdır. En sık rastlanan periodontal sorun diş taşıdır (Tablo V). Ataçman kaybı incelendiğinde, sağlıklı dokuya sahip olanların en az olduğu grup yaş grubudur. Yaş düştükçe sağlıklı dokuya sahip olanların yüzdesi artmaktadır (Tablo 6). SONUÇLAR VE ÖNERİLER Türkiye de bu konudaki ilk çalışma DSÖ 1987 nin veri toplama ve değerlendirme yöntemi (14) temel alınarak yapılmış ve 5 ilde 57 merkezde yürütülmüştür çalışmasında ise DSÖ 1997 rehberi temel alınmıştır. Ayrıca, 2004 çalışmasının örneğinin kent ve kır olarak bütün ülkeyi kapsayacak biçimde TÜİK tarafından seçilmesi gibi bazı temel farklılıklar bu iki çalışmanın karşılaştırılmasını zorlaştırmaktadır. Ancak Türkiye de ağız-diş sağlığında o yıldan bu yana bir iyileşmenin olduğu söylenebilir. TABLO II Araştırma kapsamında muayene edilen ve yaş grubundaki kişilerin cinsiyete ve yerleşim yerine göre çürük (kron-kök), kayıp diş, dolgulu diş prevalansı (Türkiye, 2004) Cinsiyet Çürük kron a Çürük kök a Kayıp diş Dolgulu diş a (n=502) 74,9 22,5 90,6 25,3 (n=1129) 76,2 19,0 92,0 31,4 (n=1631) 75,8 20,1 91,6 29,5 sel (n=1083) 73,9 18,1 91,1 34,1 sal (n=548) 79,4 24,0 92,5 20,4 (n=1631) 73,8 20,1 91,6 29,5 (n=722) 55,8 29,9 98,3 17,6 (n=823) 62,7 26,9 99,8 12,4 (n=1545) 59,3 28,4 99,1 14,8 sel (n=1003) 56,4 26,0 99,0 17,4 sal (n=542) 64,4 32,5 99,3 10,3 (n=1545) 59,3 28,4 99,1 14,8 a Dişsizler analize dahil edilmemiştir yaş için: erkek n=494, kadın n=1095, kentsel n=1053, kırsal n=530, toplam n=1589; yaş için: erkek n=391, kadın n=413, kentsel n=512, kırsal n=292, toplam n=804.

6 16 TABLO III Araştırma kapsamında muayene edilen ve yaş grubundaki kişilerin cinsiyete ve yerleşim yerine göre ortalama toplam, çürük, kayıp, dolgulu diş ve DMFT sayıları (Türkiye, 2004) Cinsiyet Sayı diş sayısı DT MT FT DMFT ,5 ± 5,8 2,7 ± 2,9 6,4 ± 6,0 0,7 ± 1,8 9,8 ± 6, ,2 ± 6,8 3,0 ± 3,1 7,8 ± 7,1 1,1 ± 2,3 11,9 ± 7, ,9 ± 6,3 2,7 ± 2,9 7,0 ± 6,5 1,1 ± 2,4 10,8 ± 6, ,9 ± 7,0 3,4 ± 3,4 8,1 ± 7,2 0,6 ± 1,7 12,1 ± 7, ,6 ± 6,6 2,9 ± 3,1 7,4 ± 6,8 0,9 ± 2,2 10,8 ± 6, ,6 ± 9,6 1,0 ± 2,1 24,0 ± 9,9 0,3 ± 1,5 25,3 ± 9, ,4 ± 8,6 1,0 ± 2,0 25,1 ± 8,9 0,1 ± 0,7 26,3 ± 8, ,2 ± 9,3 0,9 ± 2,0 24,5 ± 9,6 0,3 ± 1,2 25,6 ± 8, ,6 ± 8,7 1,2 ± 2,2 25,0 ± 9,0 0,2 ± 0,9 26,3 ± 8, ,0 ± 9,1 1,0 ± 2,1 24,6± 9,4 0,2 ± 1,1 25,8 ± 8,5 TABLO IV Araştırma kapsamında muayene edilen ve grubundaki kişilerin cinsiyete ve yerleşim yerine göre toplam diş sayısının yüzde dağılımı (Türkiye, 2004) Yaş, cinsiyet ve yerleşim yeri (n= 502) (n= 1129) (n=1083) (n= 548) Diş sayısı , + 1,6 3,0 2,2 3,3 13,9 22,0 18,3 21,9 84,5 75,0 79,5 74,8 (n= 1631) 2,6 19,5 77,9 (n= 823) (n= 722) (n= 1003) (n= 542) 49,8 45,8 49,0 46,1 40,2 38,9 37,8 43,0 10,0 15,2 13,3 10,9 (n= 1545) 48,0 39,6 12, çalışmasında uygulanan anket sonuçlarına göre sağlık güvencesine sahip olma düzeyi yaklaşık %75 dolayındadır. Eğitim düzeyi düşüklüğünün en önemli göstergesi olan okur-yazar olmama durumu grubuna göre daha iyi de olsa, grubunda hala önemli bir düzeydedir (%12,4). Yalnız yaş grubunda bu araştırma için bir kısıtlılık söz konusudur. Araştırmada veriler ev ziyaretleri sırasında ve gündüz saatlerinde toplandığı için, yaş grubunda erkek/kadın oranı kadınlar lehine %50 den fazla olmuştur. Ancak geniş kapsamlı saha çalışmalarında bu tür kısıtlılıklar olabilmektedir 1-5. Ülkemizde hala diş fırçası olmayanların varlığı önemli bir bulgudur. Ayrıca fırçası olduğunu belirtenlerin arasında kullanmıyorum diyenlerin sıklığı ya da düzensiz kullananların çokluğu ağız-diş sağlığı hijyen eğitimindeki yetersizliğin bir göstergesi olabilir. Toplumdaki bütün bireylerin diş fırçasına sahip olması ve ağız-diş sağlığı hakkındaki bilgilerinin davranışa dönüştürülmesini sağlayacak programların geliştirilmesi acilen sağlanmalıdır.

7 17 TABLO V Toplumsal Periodontal İndeks (CPI) in ve yaş grupları ve cinsiyete göre yüzde dağılımı (değerlendirilemeyen veya kaydedilmemiş sekstantlar hariç bırakılarak) (Türkiye, 2004) Cinsiyet ve yerleşim yeri Sağlıklı Kanama Diş taşı Yüzeysel cep (4 5 mm) Derin cep ( 6mm) sayı 8,8 18,8 18,7 9,6 15,7 11,6 17,8 15,3 17,0 15,9 70,9 58,8 60,8 66,1 62,6 6,5 3,8 4,3 5,4 4,7 2,2 0,7 0,9 1,9 1, ,0 14,5 16,4 10,5 14,3 17,4 22,4 19,9 20,1 20,0 55,5 54,2 56,2 52,4 54,8 11,8 6,7 5,5 16,2 9,2 1,2 2,1 2,1 0,9 1, TABLO VI Ataçman kaybının yaş/yaş grupları ve cinsiyete göre yüzde dağılımı (değerlendirilemeyen veya kaydedilmemiş sekstantlar hariç bırakılarak) (Türkiye, 2004) Cinsiyet 0 3 mm 4 5 mm 6 8 mm 9-11mm 12,+ mm sayı 56,8 28,3 10,9 3,5 0, ,0 20,4 5,3 1,0 0, ,4 21,1 5,9 1,3 0, ,0 26,4 9,5 2,7 0, ,9 22,9 7,1 1,8 0, ,7 35,3 21,5 7,1 2, ,9 33,5 17,1 4,3 2, ,4 34,7 15,3 5,7 2, ,1 33,8 26,3 5,7 3, ,3 34,4 19,2 5,7 2,4 651 grubunda hem kron, hem kök çürüğü prevalansının yüksek olduğu ve DMFT sayısını (10,8±6,7) artıran komponentin de kayıp diş sayısı (7,0±6,5) olduğu bulunmuştur. Bu bulguya ek olarak, bu yaş grubunda dişsizlerin yüzdesinin %2,6 ya ulaştığı tespit edilmiştir. Oysa gelişmiş birçok ülkede bu yaş grubunda dişsizlik problemi neredeyse sıfırlanmış bulunmaktadır Çürük kök prevalansı grubunda diğer yaşlara göre daha yüksektir. sal bölgede yaşayan yaşlılar ile erkek yaşlılarda diğerlerine göre kök çürüğü prevalansının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Kayıp diş sayısı çok fazladır ve neredeyse tüm DMFT sayısını oluşturmaktadır. Bu yaş grubunun %48,0 ı dişsizdir. Fonksiyonel diş sayısı olarak kabul edilen 21 ve üstü diş sayısına sahip olma (17) %12,4 düzeyindedir. Ülkemizde bireyler diş sağlığı hizmetlerinden sınırlı şekilde yararlanabilmekte ve dişler çoğunlukla tedavisiz kaldıkları için, ağrı nedeniyle çekilebil-

8 18 mektedir. Bu nedenle de yetişkinler ve yaşlılarda dişsizlik hala büyük sorundur ve yaşam kalitesindeki düşüşleri de beraberinde getirmektedir. Dişsizler hariç, grubunda periodontal dokuları sağlıklı olan bireylerin sayısının çok az olduğu görülmektedir (%15,7) yaş grubunda ise bu prevalans daha da düşüktür (%14,3). Ancak, bu yüzde değerlendirilirken yaşlıların yarısının dişsiz olduğu unutulmamalıdır. En dikkat çekici bulgu, her iki gruptaki çok yüksek olan diş taşı düzeyidir. Bu da bireysel hijyen alışkanlıklarının yetersiz olduğunun açık bir göstergesidir. Ataçman kaybı 4mm ve üstünde olma durumunun yaşla çok arttığı belirgindir. Ancak bu indeksin sonuçları dişsizleri dışarıda tutarak verilmektedir. En az bir dişi olan kişilerin dişi var grubunda değerlendirildiği göz önüne alındığında, periodontal durumu gösteren indekslerin daha yüksek bulunmaması gerçek durumun yansımasını engellemektedir. Bu çalışmanın bir diğer önemli bulgusu da hafif florozisin bile nadir görülüyor olmasıdır 12. Ağız-diş sağlığını koruyan ve geliştiren programların ağız-diş hastalıklarında önemli bir azalma sağlayarak harcamalarda etkili bir düşüş sağladığı gösterilmiştir. KAYNAKLAR 1. Federation Dentaire Internationale/World Health Organization. Global goals for oral health in the year Int Dent J 1982; 32(1): Hobdell M, Petersen PE, Clarkson J, Johnson N.Global goals for oral health Int Dent J. 2003; 53(5): World Health Organization, Oral Health Surveys: Basic Methods, 4th ed. Geneva: World Health Organization, Global Oral Health Data Bank, Geneva, Petersen PE, Ogawa H: Strengthening the prevention of periodontal disease: The WHO approach. J Periodontol 2005;76: Saydam G, Oktay İ, Möller, I. Türkiyede Ağız Diş Sağlığı Durum Analizi. Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesi Sağlık Bakanlığı, Ankara, Petersen PE, Kjoller M, Christensen LB, Krustrup U. Changing dentate status of adults, use of dental health services, and achievement of national dental health goals in Denmark by the year 2000.J Public Health Dent. 2004;64(3): Marthaler TM. Changes in dental caries Caries Res. 2004; 38(3): Sheiham A. Strategies for oral health care. Euro Observer, 2005; 7(3): Edelstein, BL. The dental caries pandemic and disparities problem. BMC Oral Health 2006; 6 (Suppl 1):S Wang HY, Petersen PE, Bian JY, Zhang BX. The second national survey of oral health status of children and adults in China. Int Dent J. 2002;52(4): Gökalp, S., Güçiz Doğan, B.: Türkiye Ağız-Diş Sağlığı Profili, T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Basımevi, World Health Organization, Oral Health Surveys. Basics Methods: 3rd ed. Geneva: Scheutz F.Basic Principles and Methods of Oral Epidemiology. In Community Oral Health. Ed. CM Pine. 2nd Ed., Wright, 2002, p Suominen-Taipale AL, Alanen P, Helenius H, Nordblad A, Uutela A. Edentulism among Finnish adults of working age, Community Dent Oral Epidemiol. 1999; 27(5): Steele JG, Treasure E, Pitts NB, Morris J, Bradnock G. Total tooth loss in the United Kingdom in 1998 and implications for the future.br Dent J. 2000;189(11): declaration_05.pdf, Geliş Tarihi : Received Date : 14 May 2007 Kabul Tarihi : Accepted Date : 12 September 2007 İLETİŞİM ADRESİ Prof.Dr. Saadet GÖKALP Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi A.D Sıhhiye /ANKARA Tel: Fax: sgokalp@hacettepe.edu.tr