Chapter 16. Fiyat Seviyeleri ve Uzun Vadede Döviz Kurları. Slides prepared by Thomas Bishop

Transkript

2 Önizleme Tek Fiyat Kanunu (Law Of One Price) Satınalma Gücü Paritesi (Purchasing Power Parity) Satınalma Gücü Paritesinin Eksiklikleri Faiz Oranları Ve Enflasyon İlişkisi: Fisher Etkisi Real Faiz Oranları Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 15-2

3 Döviz Kurları için Parasal Yaklaşım (Monetary Approach to Exchange Rates) Parasal Döviz Kuru Modeli (Monetary approach to the exchange rate): döviz kuru oranlarının uzun vadedeki değişimlerini parasal etkileri kullanarak, mutlak PPP ya dayanarak, tahmin eder. (Uzun vadede döviz piyasasında PPP tutacak şekilde döviz kuru oluşacağı varsayımından yola çıkar) E $/ = P US /P EU Ülkeler arasındaki ortalama fiyat seviyelerinin reel parasal varlıkların talebi ile arzı eşitlenecek şekilde ayarlanacağını öngörüyor: P US = M s US/L (R $, Y US ) ve P EU = M s EU/L (R, Y EU ) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 15-3

4 Döviz Kurları için Parasal Yaklaşım (Monetary Approach to Exchange Rates) Parasal Döviz Kuru Modeli (Amerikan ve Avrupa parasının relatif fiyatı olan) döviz kurunun uzun vadede tamamen o paraların relatif arz ve relatif talebine göre belirlenmesini öngörür. E $/ = P US /P EU = (M s US/M s EU)* ( L(R, Y EU ) / L(R $, Y US ) ) Faiz oranları ve üretim seviyesindeki değişimler döviz kurunu para talebine etkileri ile etkilerler. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 15-4

5 Döviz Kurları için Parasal Yaklaşım (Monetary Approach to Exchange Rates) PPP tuttuğu ve fiyatlar reel parasal varlıklara olan arz ve talebi eşitleyecek şekilde eşitlendiği derecede aşağıdaki öngörü geçerli: Uzun vadede döviz kuru (ülkelerdeki para piyasalarında parasal varlıklara olan arz ve talebin belirmemesiyle oluşan) fiyatlarla belirlenir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 15-5

6 Döviz Kurları için Parasal Yaklaşım (Monetary Approach to Exchange Rates) Para arzındaki değişiklikler ortalama fiyat seviyelerinde değişikliğe neden olur. Para arzı artış oranındaki (growth rate) değişiklikler ortalama fiyat seviyeleri artış oranında (enflasyon) değişikliğe neden olur. Sabit bir para arzı artış oranı, diğer faktörler sabitken, fiyatlarda aynı sabit oranda bir artışa (enflasyona) neden olur Enflasyon ekonomideki üretken kapasiteyi ve üretim sonucu olan reel geliri etkilemez Ancak enflasyon nominal faiz oranlarını etkiler, Nasıl? (Enflasyonu neden sevmeyiz?) (ya 0 enflasyon?) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 15-8

7 Döviz Kurları için Parasal Yaklaşım (Monetary Approach to Exchange Rates) Açıklama: P x : X ülkesindeki fiyat seviyesi (price level) Y x : X ülkesindeki reel milli gelir R x : X ülkesindeki parasal olmayan varlıklara ait fazi oranı L(R x,y x ) : X ülkesindeki toplam para talebi M s x : X ülkesindeki para arzı E e $/ : önümüzdeki dönem için beklenen dolar/euro döviz kuru E $/ : şu anki döneme ait dolar/euro döviz kuru e X: X ülkesi çin beklenen enflasyon oranı Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 15-9

8 Fisher Etkisi (Fisher Effect) Fisher etkisi (Irving Fisher) nominal faiz oranları ile enflasyon arasındaki ilişkiyi anlatır. Fisher etkisini faiz paritesinden çıkarıyoruz: R $ - R = (E e $/ - E $/ )/E $/ Finansal piyasalar relatif PPP in tutmasını bekliyorsa,beklenen döviz kuru değişimleri ülkeler arası beklenen enflasyon farkına eşit olur: (E e $/ - E $/ )/E $/ = e US - e EU R $ - R = e US - e EU Fisher etkisi: Enflasyon artışı (diğer faktörler sabitken) yerli para üzerinden mevduatların faiz oranında aynı oranında artışa sebep olur. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

9 Döviz Kurları için Parasal Yaklaşım (Monetary Approach to Exchange Rates) ABD merkez bankası t 0 anında beklenmedik bir şekilde para arzı artış oranını (growth rate of the money supply) arttırıyor. t 0 anından önce ABD enflasyon oranı π ve sonrasında π + π, ama Avrupa daki enflasyon oranı 0% seviyesinde kalıyor. Fisher etkisine göre, ABD deki nominal faiz oranı yüksek enflasyona uyum sağlar ve önceki seviyesine göre π artar. Başlangıçta faiz oranı i ise para arzı artışı sonrasında i+ π olur. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

10 Döviz Kurları için Parasal Yaklaşım (devam) (Monetary Approach to Exchange Rates) Nominal faiz oranlarındaki artış reel parasal varlıklara olan talebi düşürür. Uzun vade para piyasası dengesi için fiyatlar değişmeli: P US = M s US / L (R $, Y US ) PPP sağlanması için döviz kuru (dollar) değer kaybetmeli : E $/ = P US /P EU Bundan sonra para arzı ve fiyatların + oranında büyüyeceği ve yerli paranın da (dolar) aynı oranda değer kaybedeceği öngörülür.

11 Şekil 16-3: Fiyatlar ve Relatif Gelir, 2010

12 Döviz Kurları için Reel Döviz Kuru Yaklaşımı PPP nin eksikliklerinden dolayı, ekonomistler daha iyi bir teori yapmak için PPP yi genellemeye çalışmışlar ve reel döviz kuru tanımını geliştirmişlerdir. Reel döviz kuru (q US/EU ) : İki ülkenin ürün sepetlerinin relatif fiyatını gösterir. q US/EU = (E $/ x P EU )/P US Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

13 Döviz Kurları için Reel Döviz Kuru Yaklaşımı Reel döviz kuru (q US/EU ) : İki ülkenin ürün sepetlerinin relatif fiyatını gösterir. q US/EU = (E $/ x P EU )/P US Başka bir deyişle, iki ülkede üretilen mal ve hizmetlerin relatif değeridir. Örneğin, Avrupa da üretilen mal ve hizmet grubunun dolar cinsinden fiyatının Amerika da üretilen mal ve hizmet grubunun dolar fiyatına oranıdır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

14 Döviz Kurları için Reel Döviz Kuru Yaklaşımı Reel döviz kuru: İki ülkenin ürün sepetlerinin relatif fiyatını gösterir. İki ülke arasındaki alım gücünü bir göstergesidir. Kabaca iki ülke arasındaki reel döviz kuru bir ülkenin ürün ve hizmetlerin diğer ülke ürün ve hizmetlerine oranla fiyat (ülkeler arası ürün ve servislerin değişim oranınıdır) q US/EU = (E $/ x P EU )/P US Nominal döviz kuru: İki ülke para biriminin relatif fiyatını gösterir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

15 The Real Exchange Rate Approach to Exchange Rates (cont.) q US/EU = (E $/ x P EU )/P US EU ürün sepetinin fiyatı 100, ABD ninki $120, ve nominal döviz kuru 1.20 $ / euro, reel döviz kuru: 1 U.S. Sepeti / 1 EU sepeti. ABD ürünlerinde reel değer kaybı doların EU ürünlerine karşı alım gücünün doların ABD ürünlerine karşı alım gücüne göre düşmesidir. ABD ürünlerinin EU ürünlerine göre daha ucuz ve değersizleştiği anlamına gelir. ABD ürünlerinin fiyatının EU ürünlerine göre düştüğü anlamına gelir.

16 The Real Exchange Rate Approach to Exchange Rates (cont.) a) PPPye göre, döviz kurları ortalama relatif fiyatlarla belirlenir PPP geçerli ise: E $/ = P US /P EU (PPP geçerli ise) b) Daha genel reel döviz kuru yaklaşımına göre, döviz kurları reel döviz kurundan da etkilenebilirler: PPP geçerli değil ise: E $/ = q US/EU x P US /P EU Reel döviz kurunu ne etkiler?

17 The Real Exchange Rate Approach to Exchange Rates (cont.) ABD ürünlerine olan relative talep değişimleri: ABD ürünlerine olan relatif talep artışı ABD ürünlerinin değerinin (fiyatının) yabancı ürünlerin değerine (fiyatına) göre artmasına neden olur. ABD ürünlerinin değerinde reel bir değerlenme (real appreciation) : P US de E $/ x P EU o ye oranla bir atış. ABD ürünlerinin değerindeki reel değerlenme ABD ihracatını daha pahalı, ithalatını daha ucuz yapar (böylece ABD ürünlerine olan relatif talep azalır. Benzer şekilde, ABD ürünlerine olan relatif talepte azalış ABD ürünlerinin reel bir değer kaybına (real depreciation) neden olur.

18 The Real Exchange Rate Approach to Exchange Rates (cont.) ABD ürünlerinin relatif arzındaki değişimler ABD ürünlerinin relatif arzındaki artış (ABD verimlilik artışından kaynaklanan) ABD ürünlerinin fiyatının/maliyetinin yabancı ürünlerin fiyatına/maliyetini göre düşmesine neden olur. ABD ürünlerinin değerinde reel değer kaybı (real): P US değeri E $/ x P EU ye göre düşer ABD ürünlerinin değerinde reel değer kaybı ABD ihracatını daha ucuz, ABD ithalatını daha pahalı yapar (Böylece relatif talep de artan relatif arzla eşitlenecek şekilde artar). Benzer şekilde, ABD ürünlerinin relatif arzındaki artış, ABD ürünlerinin değerinde reel değer kaybına neden olur.

19 Şekil. 16-4: Uzun Vade Reel Döviz Kurunun Belirlenmesi

20 Döviz Kurları için Reel Döviz Kuru Yaklaşımı (devam) Hem parasal hem de reel faktörler nominal döviz kurunu etkiler: 1a. Parasal seviyedeki artış geçici enflasyon yaratarak enflasyon beklentilerini etkiler. 1b. Parasal artış oranlarındaki (monetary growth rates) artış, kalıcı enflasyona ve enflasyon beklentilerinde değişime yol açar. 2a. Yerli ürünlere olan relatif talep artışı yerli paranın değerlenmesine yol açar. 2b. Yerli ürünlerin olan relatif arz artışının nominal döviz kuruna etkisi daha karışıktır!!!...(ama reel değerlemeye yol açar) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

21 Reel Faiz Oranları (Real Interest Rates) Reel faiz oranı: enflasyon-ayarlanmış faiz oranıdır. r e = R π e π e : beklenen enflasyon oranı R : nominal faiz oranı. Reel faiz oranları reel ürün (output) cinsinde hesaplanır: Borç verenlerin varlıkları getirisi ile satın alabildikleri ürün ve hizmet miktarları Borçluların borçlarının faizini öderken satın alamadıkları ürün ve hizmet miktarları Ülkeler arası beklenen reel faiz oranları farkı nedir? Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

22 Reel Faiz Oranları (devam) Reel faiz oranları değişikliği r e US r e EU = (R $ - e US) - (R - e EU) R $ - R = (q e US/EU - q US/EU )/q US/EU + ( e US - e EU) r e US r e EU = (q e US/EU - q US/EU )/q US/EU Son denkleme reel faiz paritesi (real interest parity) denir. Ülkeler arası reel faiz oranları farkı (kredi vererek veya borçlanma ile kazanılan veya vazgeçilen mal ve hizmet bakımından) ülkeler arası mal ve hizmetlerin değer/fiyat/masraflarında beklenen değişime eşittir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

23 Döviz Kuru Tahminleri Aslında, kısa dönemler için döviz kuru değişimlerini para arzı büyümesi, devlet harcaması, GSYİH büyümesi ve diğer temel (fundamental) ekonomik değişkelere dayanarak olarak tahmin etmek zordur. Yarının döviz kuru için en iyi tahmin, ekonomik değişkenler ne olursa olsun, bugünkü döviz kuru değeri olarak görünmektedir. Ancak uzun vadede (1 yıldan çok) ekonomik değişkenler gerçek döviz kurlarını tahminini daha iyi yapmaktadır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved