Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Performansları Açısından Değerlendirilmesi: Türkiye Ölçeği ( )

Transkript

1 The PDF verson of an unedted manuscrpt has been peer revewed and accepted for publcaton. Based upon the publcaton rules of the journal, the manuscrpt has been formatted, but not fnalzed yet. Before fnal publcaton, the manuscrpt wll be revewed for galley proof. Çankırı Karatekn Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Fakültes Dergs Çankırı Karatekn Unversty Journal of The Faculty of Economcs and Admnstratve Scences Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Performansları Açısından Değerlendrlmes: Türkye Ölçeğ ( ) Selahattn KOÇ Sorumlu Yazar, Cumhuryet Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Fakültes, İşletme Bölümü, Azz BAĞCI Cumhuryet Ünverstes Yapı İşler ve Teknk Dares Başkanlığı, Kasım Can IŞIK Svas İl Blm Sanay ve Teknoloj Müdürlüğü, Öz Globalleşmenn etksyle fnansal pyasalar kendlern sürekl gelştrerek yen şlevler le etkn br bçmde varlıklarını sürdürmektedrler. Özellkle II. Dünya savaşından sonra kurulan ve fnansal sstem çersnde yer alan Kalkınma ve Yatırım Bankaları (KYB) da faalyet alanlarını genşleterek bu sürecn dışında kalmamışlardır. Bu grup bankalar, ülkemzde de sermaye pyasasının oluşumuna ve gelşmne katkılar sunmuştur. Sanayleşmey destekleyerek, teknk danışmanlık yaparak, şletmelern rehabltasyon sürecne katılarak ve onların halka arzlarını gerçekleştrerek, sermaye pyasalarının gelşmesne öncülük etmşlerdr. KYB lern performans ve performans devamlılıklarının ölçülmeye çalışıldığı bu çalışmada açıklanan değşkenler olarak ROA ve ROE kullanılmıştır. Verler yıllarını kapsayan yıllık verlerden oluşmaktadır. Çalışmadan çıkan sonuca göre, ROA (Aktf Karlılık) ve ROE (Özkaynak Karlılığı) açıklanan değşkenler yabancı sermayel kalkınma ve yatırım bankları grubunda uzun dönemde performans sürekllğ göstermştr. Kamu Sermayel Kalkınma ve Yatırım Bankaları nda sadece ROA ya göre, Özel Sermayel Yatırım ve Kalkınma Bankaları nda se sadece ROE ye göre uzun dönemde performansın olduğu tespt edlmştr. Anahtar Kelmeler: Kalkınma ve Yatırım Bankaları, Bankacılık Sektörü Performansı, Johansen Eş Bütünleşme Analz, Türkye Ölçeğ. JEL sınıflandırma Kodları: G21, G24, G32. Evaluaton of Development and Investment Banks n Terms of Performance: Scale of Turkey ( )* Abstract Fnancal markets are contnually mprovng wth the mpact of globalzaton and effcently exst wth new functons. Development and Investment Banks establshed and appeared n fnancal system rght after World War II, have not stayed out the process as they enlarged ther feld of actvty. These banks also contrbuted to the establshment and development of captal market n Turkey. They poneered that development by supportng the ndustralzaton, mentorng techncally, partcpatng to the rehabltaton process of the companes and realzng the publc flotaton. In ths study amng to measure the performance and performance contnuty of these banks, ROA and ROE were used as explaned varables. The data was formed by the annual data between The results stated that ROA and ROE have shown performance contnuty n long term at nvestment banks group. It s also retaned that the development and nvestment banks wth publc captal have performance n long term wth regard to ROA whle banks wth prvate captal have performance wth regard to ROE. Key Word: Development and Investment Banks, Performance of Bankng Sector, Johansen Contegraton Analyss, Case of Turkey. JEL Classfcaton Codes: G21, G24, G32. * Extended abstract s presented at the end of the artcle. Atıfta bulunmak çn Cte ths paper Koç, S., Bağcı, A. & Işık, K.C. (2016). Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Performansları Açısından Değerlendrlmes: Türkye Ölçeğ ( ). Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs, Gelş / Receved: Kabul / Accepted: Çevrmç Erşm / Avalable Onlne:

2 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs 1.Grş Gelşmş ve gelşmekte olan ülkelerde, yatırım bankacılığı faalyetler, danışmanlık hzmetler, halka arza aracılık, portföy yönetm ve frmaların rehablte edlerek tekrardan ekonomye kazandırılması gb br dz karmaşık faalyetlerden oluşmaktadır. Belrtlen görevlere lave olarak, halka arzlarda taahhüt (underwrtng) ve danışmanlık faalyetlernn yanı sıra, geleneksel ve temel bankacılık faalyetler de yatırım bankacılığı şlevlernden br olarak kabul edlmektedr. Mal pyasalardan hsse sened hraç yoluyla aracılık hzmetler yürüten yatırım ve kalkınma bankaları fon oluşturarak hem frmalara hem de yatırımcılara destekler sağlamaktadır (Hubbard, 2002, 52-66; Peter ve Margus; 2005, 45-72). Kalkınma ve Yatırım Bankaları, yen yatırımlar çn uygun araştırma ve projelern yapılması, yatırımcılara mal ve teknk destek sağlanması, menkul kıymetler borsalarının gelşmesne yardımcı olmak amacıyla kurulan fnansal aracılardır. Kalkınma ve Yatırım Bankacılıkları hukuk ve mal olarak büyük benzerlklere sahptrler. Fakat temel olarak kuruluş ve fnansal sektörlere bakış açısından bazı farlılıklar taşımaktadırlar. Kalkınma ve Yatırım bankacılığı (KYB), br deym olarak brlkte söylenmelerne rağmen benzer yönlernn yanında farklı amaç ve şlevlerle de tanımlamaları yapılmaktadır. Bu k türe gren bankaların ortak amaçları ülkelern sanaylernn gelşmesnde öneml br etkye sahp mal aracı kurumlar olma şlevn yerne getrmelerdr (İslamoğlu, 2015). Kalkınma Bankacılığı daha çok sanayleşmey sağlayacak uygun fnansman kaynaklarını bulmakta sıkıntı yaşayan gelşmekte olan ülkelerde faalyet gösterrler. Bu ülkelerde sermaye pyasası yeternce gelşmedğ çn uzun vadel kaynak sağlama görevn kalkınma bankaları üstlenmşlerdr. Kalkınma bankaları şletmelern uzun vadel fnansman htyaçlarını karşılamakla beraber, aynı zamanda gelşmekte olan ülkelern sermaye pyasasının oluşmasının temellern atmış ve gelşmesne öneml katkılar sağlamıştır (Koç, 2002, 54). Yatırım bankaları se genel olarak gelşmş sermaye pyasası ve gelşmekte olan sermaye pyasasına sahp ülkelerde faalyet göstermektedrler. Yatırım bankaları, tahvl ve hsse senetlernn çıkarılmasın, mevcut servetlern transfer edlmes, menkul kıymetlern yönetlmesnde ve sermayenn oluşturulmasında, sermaye pyasasının öneml br aracı kurumudur. Genel olarak mevduat kabul etmezler, tcar bankacılık le kalkınma bankacılığının şlevlern üstlenmeyp bu bankaların fonksyonları dışındak alanlarda faalyetlern devam ettren mal kurumlar şeklnde de tanımlamak mümkündür (Acar, 2015). Her ne kadar Kalkınma ve Yatırım bankaları farklı tanımlara sahp se de, fnansal poltkalarının yakın olduğunu söyleyeblrz, çünkü her k banka türü uzun vadel fnansman alanında faalyet göstermektedrler. Bu bankaların amacı, uzun vadel kredler kullanarak proje ve kalkınma programlarının fnansmanlarına kaynak olmaya çalışırlar. Ancak yılları fnansal çeştllk sürecnde faalyet 2

3 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs alanlarını genşletmşlerdr. Bunlar, özelleştrme, şletme ve rsk sermayes fnansmanı, grşmclk programları, gözetm ve danışmanlık hzmetler, teknk destek, komsyonculuk, yenden yapılandırma, sgortacılık, fnansal kralama, yatırım bankacılığı hzmetler, sermaye pyasası gelşm gb benzer fnansal hzmetler de faalyet alanlarını kapsamışlardır. Böylece zamanla kalkınma bankaları, yatırım bankalarının şlevn yerne getrerek faalyet alanlarına müdahl olmuşlardır. Dolaysıyla kalkınma ve yatırım bankalarını brlkte ele alarak performans analz yapmak yernde olacaktır (Dolgun ve Atk 2006, 52). Bankacılık sektöründe yapılan fnansal performans analz çalışmalarında karlılığın bleşenler olan aktf karlılığı (ROA/return on assets), özkaynak karlılığı (ROE/ return on equty) ve net faz marjı (NIM/ net nterest margn) oranları kullanılmaktadır. Karlılığın bleşenlerne dar lteratürlerde, faalyet karlılığını daha y yansıttığına nanıldığı çn ROA nın kullanılmasının daha yaygın olduğu görülmektedr. Ancak kapsamlı br araştırmada, brden fazla ölçütün ele alınarak ayrı ayrı sınanması ve ortak bulguların dkkate alınması daha yararlı olablr. Bu çalışmamızda da olduğu gb k ölçütü veya daha fazlasının açıklayan ortak bleşenlern belrlenp fnansal performans analz yapılması le öneml bulgular elde etmek mümkündür (Tunay, 2014, 4). Yapılan çalışmalarda fnansal sstemn tam olarak oturmadığı Türkye gb batıya göre daha rskl bölgelerde ROA nın yüksek olduğu görülmektedr. Bunun neden olarak bu bölgelerde rsk sermayes yatırımlarının yüksek olması ve bankalara olan yaptırımların daha az olması ler sürüleblr. Yaptırımların esnek olması yabancı sermaye grşlernn artırmaktadır. Aynı zamanda bu bölgelerde banka sayısının az olması yetersz rekabete neden olmakta bu bankaların yüksek faz oranları le faalyet göstermesne neden olmaktadır (Ongore ve Kusa, 2013). Aktflern daha etkn kullanılması açısından, kamu bankaları dğer bankalara göre daha etkndrler. Dğer bankalara göre, kamu bankaları topladıkları resm mevduatlar açısından da daha fazla kaynak avantajı sağlamaktadırlar. Bu durum kamu bankalarının taşıdığı devlet güvences olablr. Ancak fnansal aracılık faalyetlern etkn olarak yerne getrmedğnden aktf yapı yabancı ve özel bankalara göre kıyaslandığında daha düşüktür. Kamu bankalarının sektördek payları yıllara göre azalmasına rağmen, benzer azalma kamu bankalarının mevduat payında olmadığı görülmektedr. Bunun neden, mevduatlara güvencenn sınırlandırıldığı ve ekonomde belrszlklern olduğu br ortamda kamu bankalarına duyulan güvenden kaynaklandığı söyleneblr (Uçarkaya, 2006, 133). Bankaların performans analz le lgl yapılan akademk çalışmalar bazı farklılıklar taşımaktadır (Lee ve Hseh, 2014). Berger et al. (2000b) bu durumu farklı kılan etkenler, küresel ve ev sahb olma avantajları hpotez le açıklamaktadır. Global avantaj hpotez, küresel bankaların görecel olarak yerl bankalara göre daha fazla rekabet avantajlarına sahp olacaklarını ler sürmektedr. Yabancı sermayel bankaların, güçlü ç pazar avantajlarına karşı daha ler teknoloj kullanarak üstünlük sağladığı ler sürülmektedr. Yne Global 3

4 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs Avantaj hpoteznde yabancı sermayel bankaların daha çok kurumsallaşma sağlamaları sebebyle yerl sermayel bankalara göre daha rekabetç br avantaj elde ettkler dda edlmektedr. Yabancı bankaların yanı sıra kamu bankaları da devlet güvences taşıdığından dolayı mevduat toplama avantajları daha fazladır Kamu bankalarının şube ve daha fazla personelle çalıştıklarından dolayı yüksek malyetle faalyet göstermşlerdr. Bu konu le lgl yapılmış olan amprk çalışmalara bakıldığında söz konusu bankaların fnansal performanslarının yabancı ve özel bankalara göre daha düşük olduğu sonucuna net br şeklde ulaşılmıştır (Uçarkaya, 2006, ). Bankaların performansını etkleyen faktörlerden dğer de onların sahplk yapılarıdır (Ongore, 2011). Bu çalışmamızda da kalkınma ve yatırım bankaları sahplk yapılarına göre kamu, özel ve yabancı sermayeye sahp bankalar olarak sınıflandırılmış ve bu sınıflandırılma le bankaların performansları analz edlmeye çalışılmıştır. Pyasalara bakıldığında, fnansal pyasaların %90 nı (Koç, 2012) 1 bankaların yönlendrdğ görülmektedr. Bankaların para pyasaları ve sermaye pyasaları üzernde etks fazladır. Bankacılık sektöründe meydana geleblecek olumsuzluklar, dğer sektörlere de yansıyacaktır. Bu durumun fnansal krzler, banka batmaları ve ekonomk dalgalanmalar şeklnde ekonomye yansıması olacaktır. Dolayısıyla bankaların performanslarını belrleyenlernn tespt edlmes oldukça öneml br durumdur (Oloo, 2011). Bu çalışmanın lteratüre sağlayacağı katkı, özellkle sermaye pyasalarının oluşumuna ve gelşmne büyük katkıları olan kalkınma ve yatırım bankalarının yılları arasındak performanslarının analz edlerek, ekonomk yapıdak etknlklernn belrtlen yıllar çersnde nasıl olduklarının tespt edlmesdr. 2. Yatırım ve Kalkınma Bankacılığının Gelşm Gelşmş ve gelşmekte olan ülkelerdek yasal düzenlemelerne bakıldığında, yatırım bankalarının ana faalyetler olarak şunların yapıldığı görülmektedr. Farklılıkların olmasına rağmen kalkınma ve yatırım bankaları () hsse sened çıkarma ve halka danışmanlık hzmetler, () tcaret ve aracılık şlemler, () portföy yönetm (v) yüklenm hzmetlernn kullanımı le (v) fnansal pyasalardak menkul kıymetlern hracı gb temel hzmetler yürütmektedr. (Ashcraft ve Schuermann, 2006, ; Smth, 1986, 3-29; Chemmanur ve Fulgher, 1994, 57-79; Dugar ve Nathan, 1995, ). Kalkınma ve yatırım bankaları hala şleyşnde k farklı türler vardır. Bunlar; temel tcar bankacılık hzmetler verenler ve sgortacılık hzmetler verenlerdr. Kalkınma ve yatırım bankalarının son yıllarda en çok başvurdukları şlemlern başında müşterler ve kendler çn sendkasyon kreds gelmektedr. Sendkasyon kredler, çeştl bankalar ve fnans kuruluşları tarafından oluşturulan kred havuzundan sağlanan desteklerdr. Bu kredlern tek br banka tarafından sağlanması durumunda rskl olableceğ düşünülmektedr. Kalkınma ve yatırım 4

5 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs bankaları açısından sendkasyon kredlernn daha çok terch edlmesnn neden hem malyetlernn daha düşük olması hem de daha az rsk çerdğnden dolayı deal olduğu düşünülmektedr.(beatty ve Rtter,1986, ; Smth,1986, 3-29). Kalkınma ve yatırım bankaları frmaların brleşme veya satın almalar yoluyla yenden ekonomye kazandırılmasında da öneml görevler üstlenmektedr. Özellkle uluslararası alanda rekabet eden br ekonomk yapı oluşturulablmes çn şrketlern güçlern brleştrmeler kaçınılmazdır. Söz konusu bu amaçlar doğrultusunda ya da ekonomk sıkıntılar çersnde olan şrketlern satın alınmasında ve brleştrlmesnde öneml danışmanlık hzmetler vermştr (Chemmanur ve Fulgher, 1994, 57-79; Dugar ve Nathan, 1995, ). 3. Bankalar Açısından Fnansal Performansın Önem Fnansal performans hem bankalar çn hemde ülke ekonomsnn belrlenmes ve ekonomye yön verlmes açısından önemldrler. Bankacılık sektöründe yaşanan olumlu veya olumsuz dalgalanmalar reel sektöre hızlı br şeklde etkledğ çn; bankalar ülke ekonomlern yönünü belrlemede öneml br etkye sahptrler. Ülkemzde yaşanan 2001 bankacılık krz bu durumu yansıtan br örnektr. Bu nedenle, bankaların performans sürekllğ ve fnansal yapılarının sağlamlığı vurgulanan konuların başında gelmektedr (Kandemr ve Arıcı, 2013, 62). Sağlam br yapıya sahp bankacılık sstem ekonomlerde fnansal stkrarı sağlar ve olası makroekonomk şoklara karşı ekonomnn dayanıklılığını artırır. Fnansal aracılar ekonomk büyümey etklemektedr (Levne 1997). Bankacılık sstemndek etknlk mevduat faz le kred verme faz oranı arasındak marjın ncelenmesyle ölçüleblr. Faz marjları yüksek se bankacılık sstemnn etkn olmadığı veya rekabetsz br pyasa ortamında bankaların faalyet gösterdğ söyleneblr. Yüksek marjların oluşmasına se blg asmetrsnn fazlalığı ve yetersz bankacılık düzenlemeler sebep olablr (Taşkın, 2011, 289). Dünyada yapılan çalışmalara bakılacak olursa bankacılık sektöründe yaşanan başarısızlıklar, ülkelerdek makroekonomk çevrenn güçlü olmadığı dönemlerde meydana geldğ görülmektedr. Bankacılık sektörünün gösterdğ fnansal performans kaltes tüm ktsad brmler açısından önem arz etmektedr yıllarında Türkye de meydana gelen mal krzlerden sonra, rsk yönetm le lgl bankacılık sektöründe yen br yapılanma sürec başlamıştır. Bu süreç, amprk çalışmalara konu olmuştur. Bu çalışmalar sonucunda, bankacılık düzenleme poltkaları ve bankaların dar yapılarının performans üzernde etks olduğu görülmüştür (Çetn ve Bıtırak, 2010, 76). 4. Fnansal Performans Ölçütler Aktf Karlılığı (ROA): Aktf karlılığı, bankaların karlılığını belrleyc oranların çnde akademk çalışmalarda çok sık rastlanan oranlardan brdr. Bu oran toplam 5

6 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs varlıklardan elde edlen gelr göstermektedr (Khrawsh, 2011). ROA, banka yönetmnn ve onların emrnde çalışan dğer brmlern aktf karlılık üzerndek yeteneklern ölçmektedr. Aktf karlılığın yüksek olması, bankaların kaynaklarını etkn kullanarak sağlamış olduğu kardak etknlklern göstermektedr (Ongore ve Kusa, 2013). ROA nın yüksek olması banka ve bankayla lgs olan dğer kurumların brlkte etkn br şeklde yönetlerek net kar sağlandığını fade eder (Khrawsh, 2011). Aynı şeklde Wen (2010) aktf karlılığının (ROA) yüksek olmasının bankanın kaynaklarını kullanmada daha etkn olduğunu fade etmştr. Özkaynak Karlılığı (ROE): ROE br şrketn ya da bankanın, ortaklarının koymuş oldukları özkaynak fonundan ne kadar kazanç sağladığını, sermayedarların bankaya koydukları sermayenn karlılığını araştıran br orandır. ROE s yüksek çıkan br şletmenn ç kaynaklarından fon yaratma kapastesnn yüksek olduğunu, bankanın kar elde etme yeteneğnn yüksek olduğunu göstermektedr (Ongore ve Kusa, 2013). Khrawsh (2011), bu oranı Faz ve Verg Sonrası Kar/Toplam Özkaynaklar olarak oranlaştırmıştır. Yüksek ROE, frma yönetclernn ortakların karlılığını artırmada etknlk sağladığını göstermektedr. Bankaların karlılığının tespt edlmesnde yararlı br oran olmasına rağmen, ortaklar bankaların karlılığında öte, kend koydukları sermayenn karlılığı le lglenrler. Bunu da ROE le ölçerler. Ortakların bankaya koymuş oldukları sermayenn hang karlılıkta çalıştırıldığını gösterdğ çn temel br karlılık krter olarak algılanır. Net Faz Marjı (NIM): NIM bankacılık sstemnn etknlğn ve bankacılık sstemndek aracılık şlemlernn malyetn gösterr (Demrgüç-Kunt ve Huznga, 1999). Genelde, NIM n yüksek olması, banka kar marjlarının artırırken bankacılık sstemnn de daha stkrarlı hale getrr. Ancak yüksek faz marjı bze bankalardak rskl kredlern de olableceğn göstermektedr. Bu sebeple yüksek faz marjı bankacılık sstemnn vermsz çalışmasına, rekabetç olmayan ve etknlğ düşük br sektörün oluşmasına neden olablmektedr (Taşkın, 2011, 293). 5. Lteratür Taraması Lteratür araştırmasının sonuçlarına göre son yıllarda bankaların fnansal performansını nceleyen çalışmaların sayısı artmıştır. Farklı materyal ve metotlar kullanılarak yapılan çalışmalarda elde edlen bulgular da bazı farklılıklar göstermektedr. Bankaların performans analzn konu alan bazı blmsel çalışmalardan elde edlen bulgular Tablo 1 de sunulmuştur. 6

7 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs Tablo 1: Bankaların Fnansal Performans Analz İle İlgl Yapılan Lteratür İncelemesnde Görülen Çalışmalar ve Sonuçları Yazar Yıl Çalışmanın Konusu Yöntem Sonuç Demrel 2010 Denzer 2000 Kaya 2002 Çakar 2003 Kaya ve Doğan Önal ve Sevmeser Aktaş ve Kargın TOPSIS Çok Krterl Karar Verme Sstem: Türkye dek Kamu Bankaları Üzerne Br Uygulama Foregn Entry n Turkey s Bankng Sector, Türk Bankacılık Sektöründe Kârlılığın Belrleycler Yabancı Banka Grşler ve Ulusal Bankacılık Sektörler Üzerndek Etkler Dezenflasyon Sürecnde Türk Bankacılık Sektöründe Etknlğn Gelşm Yabancı Banka Grşlernn Türk Bankacılık Sstemne Etkler: Yerl Ve Yabancı Bankaların Etknlk Analz Türk Bankacılık Sektöründek Yabancı ve Ulusal Bankaların Fnansal Oranlar Açısından Karşılaştırılması TOPSIS Panel Ver Analz Panel Ver Analz Oran Analz Ver Zarflama Analz (VZA) Ver Zarflama Analz (VZA) Oran Analz Yurt çapında yaygın olarak faalyet gösteren kamu sermayel bankaların yerel ve küresel fnansal krzlerden etklendğ, performans puanlarının yurtdışı verlere dayalı olarak sürekl olarak dalgalanmalar gösterdğ, bankacılık sektöründe göze çarpan br yleşmenn kaydedlemedğ saptanmıştır. Yabancı banka grşlernn yerel bankaların net faz marjlarını, faalyet gderlern ve banka sermayes ve kârların enflasyonun etksnden arındırılması durumunda, aktf kârlılığını azaltıcı etkde bulunduğu, ayrıca yabancı bankaların özellkle fnansal planlama, kred analz ve pazarlaması ve beşer sermaye konusunda (personel alımı) fnansal sektörün gelşmesne katkıda bulunmaktadır. Aktfe göre getrnn mkro belrleycler olarak öz kaynak, lkdte, personel harcamaları, kredler, kötü aktfler ve mevduatlar, makro belrleycler olarak se enflasyon ve konsolde bütçe açığı anlamlı bulunmuştur. Çalışmada, öz kaynağa göre getrnn mkro belrleycler olarak öz kaynaklar, menkul değerler cüzdanı, lkdte, personel harcamaları, kredler, mevduatlar, yabancı para pozsyonu ve pyasa payı, makro belrleycler arasında se enflasyon, konsolde bütçe açığı ve reel faz anlamlı bulunmuştur. Yabancı bankaların sektördek paylarının küçük olması nedenyle olgopolstk yapıyı ve yüksek yoğunlaşmayı fazla etklemedğ de belrtlmektedr. Ayrıca, yabancı bankaların krz dönemlernde kaynaklarını krzn etklern en aza ndrecek yönde kullanmadıkları, bunun aksne kend karlılıklarını göz önüne alarak krz tetkleyc yönde faalyet gösterdkler fade edlmektedr. Makroekonomk ortamdak olumlu gelşmelere ve faz oranlarında yaşanan gerlemeye bağlı olarak bankaların aracılık şlevn daha etkl br şeklde yerne getrdklern ve sektörde artan rekabetn, etknlk derecelernn yükselmesnde etkl olduğunu düşünülmektedr. Ulaşılan dğer br bulgu se, büyük ölçekl bankaların dğer ölçektek bankalara göre daha etkn çalıştığı ve ölçek büyüklüğü arttıkça etknlğn de arttığıdır Yabancı bankalar en etken grup olup, yabancı bankaları kamu bankaları takp etmekte ve özel bankalar etknlk açısından lstenn sonunda yer almaktadır Yabancı bankalar Sermaye Yeterllğ ve Lkdte oranlarında daha yüksek oranlara sahp olduğu saptanmıştır. 7

8 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs Tablo 1 n devamı Bayrakdaro ğlu ve Ege 2007 Yaşa 2008 Arslan ve Yapraklı 2008 Ata 2009 Karacaoğla n 2011 Çağıl 2011 Dağ 2011 Taşkın 2011 İskenderoğ lu vd. Kandemr ve Demrel Arıcı Küreselleşme ve Türk Bankacılık Sektöründe Yabancı Sermaye Grşler: Türkye de Ulusal Ve Yabancı Sermaye Sermayel Bankaların Fnansal Performanslarının Analz Bankacılık Sektöründe Etknlk Ve Ver Zarflama Analz Yöntem İle Ölçülmes Banka Kredler ve Enflasyon Arasındak İlşk: Türkye Üzerne Ekonometrk Br Analz ( ) Banka Yabancılaşmasının Türkye dek Yerl Ve Yabancı Bankalar Açısından Karşılaştırılması Yabancı Sermayel Bankaların Türk Bankacılık Sektörüne Grş 2008 Küresel Krz Sürecnde Türk Bankacılık Sektörünün Fnansal Performansının Electre Yöntem İle Analz Türkye dek Katılım ve Mevduat Bankalarının Etknlklernn Ver Zarflama Analz Yöntemyle Karşılaştırılması Türkye de Tcar Bankların Performansını Etkleyen Faktörler Türk Bankacılık Sektöründe Büyüme, Büyüklük Ve Sermaye Yapısı Kararlarının Karlılığa Etksnn Analz Mevduat Bankalarında Camels Performans Değerleme Model Üzerne Karşılaştırmalı Br Çalışma ( ) Çok Değşkenl İstatstksel Teknkler Ver Zarflama Analz (VZA) ADF ve Johansen Eşbütünleş me Lojstk Regresyon Analz Oran Analz ELECTRE Ver Zarflama Analz (VZA) Panel Ver Analz Genelleştr lmş Momentler Metodu (GMM) CAMELS Yabancı sermayel bankaların ulusal sermayel bankalara göre daha yüksek performans sergledkler tespt edlmştr yılları çersnde kamu bankalarının özel bankalara göre daha etkn çalıştığı sonucuna varılmıştır Banka kredler ve enflasyon br dönem geckmeyle kendlern poztf ve anlamlı br şeklde etklemektedr Yerl bankaların yabancı bankalara oranla daha etkn olduğu ancak özellkle Faz Dışı Gder/Toplam Aktf, Aktf Karlılığı ve Faalyet Karı/Toplam Aktf değşkenler açısından yabancı bankaların etknlğnn arttığı ortaya çıkmıştır. Yabancı bankaların bankacılık sektöründe rekabet artırdıkları ve bunun sonucu olarak kısmen vermllğ de etkledğ kanısına varılmıştır. Kamu bankalarının 2010 yıllarına doğru üst sıralarda yer almaya başladığı görülmüştür. Özel sermayel mevduat bankalarının genelde üst ve orta sevyelerde yer aldığı ve alt sıralarda yer alan ve/veya stkrarsız br yapı sergleyen bankalardan bazılarının da 2010 yılında daha üst sıralarda yer aldığı görülmüştür. Türkye de kurulan yabancı sermayel bankaların se dğer banka gruplarına göre sıralama açısından daha alt sıralamalarda olduğu dkkat çekmştr. Katılım bankalarının özel sermayel mevduat bankalarına göre etknlk anlamında daha başarılı br performans gösterdğn tespt etmştr. Yapılan analz sonucunda bankacılık performansının daha çok mkro değşkenlerden etklendğn ve makroekonomk faktörlern anlamlı düzeyde br etksnn olmadığını sonucuna varmıştır. Analz sonucunda banka karlılığının kalıcı olduğunu, sermaye yapısı kararlarına lşkn oranların bankaların karlılığı üzernde negatf etks olduğunu ancak büyüklük ve büyümenn karlılık üzernde olumlu etkye sahp olduğunu tespt etmştr bankacılık krz sonrasında mevduat bankalarının sermaye yeterllk ve lkdte oranlarının yüksek olduğu ve dolaysıyla olası krzlere karşı oldukça temknl hareket ettkler görülmüştür. İncelenen dönemde, yabancı sermayel mevduat bankaları aktf kaltes ve yönetm kaltes açısından en y performansı gösteren grup olurken, pyasa rsklerne karşı dğer gruplara göre daha duyarlı oldukları tespt edlmştr. 8

9 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs Tablo 1 n devamı Çetn ve Bıtırak 2013 Doğan 2013 Banka Karlılık Performansının Analtk Hyerarş Sürec İle Değerlendrlmes: Tcar Bankalar İle Katılım Bankalarında Br Uygulama Katılım ve Geleneksel Bankaların Fnansal Performanslarının Karşılaştırılması: Türkye Örneğ Analtk Hyerarş Sürec (AHS) Oran Analz ve t-test Tcar bankalar çersnde Akbank, katılım bankaları çersnde Bank Asya en y fnansal performansı göstermştr Geleneksel bankaların katılım bankalarına göre lkdtes, borç ödeme gücü ve sermaye yeterllğ daha yüksek ve rskllğ daha düşük olduğu sonucuna varmıştır. Bununla brlkte; katılım ve geleneksel bankaların karlılıkları arasında statstksel olarak anlamlı br farklılık tespt edlememştr. 6. Araştırmanın Kapsamı ve Örneklem Türk Bankacılık sstemndek kalkınma ve yatırım banka gruplarının fnansal performans ve performans sürekllğnn analz edlmesne lşkn yapılan bu çalışmada bazı kısıtlar belrlenmştr. Bu kısıtlar aşağıdak gbdr: Çalışmada Kamu Sermayel Kalkınma ve Yatırım Bankaları (KSKYB), Özel Sermayel Kalkınma ve Yatırım Bankaları (ÖSKYB) le Yabancı Sermayel Kalkınma ve Yatırım Bankaları (YSKYB) şeklnde grup bazında toplu olarak ele alınmıştır. Kamu, özel ve yabancı sermayel kalkınma bankaları, sahpllk yapılarına göre üç grup halnde ncelenmştr Araştırmanın Verler Bankaların fnansal performans ölçümünde kullanılan ekonometrk analzde yer alan verlere at değşkenler ve kaynaklar aşağıdak gbdr: Uygulamada kullanılan verler yıllarını kapsayan 11 yıllık verlerden oluşmaktadır. Verler kamu, özel ve yabancı sermayel kalkınma ve yatırım bankaları olmak üzere 3 banka grubuna at mal tablolarında yer alan verlernden oluşmaktadır. Bankaların fnansal performans analznde kullanılan brçok oran vardır. Ancak uygulamaya dâhl edlen oranlar yapılacak ekonometrk modeln daha sağlıklı yorumlanablmes çn tüm oranlar çersnde en durağan olan oranlar ele alınmıştır. Bu verler Türkye Bankalar Brlğ nn (TBB) resm stesnde her yıl yayınlanan Bankalarımız Ktabı ndak toplu fnansal tablolardan ve aynı steden yayınlanan statstksel raporlardan yararlanarak hazırlanmıştır. 9

10 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs Fnansal İndkatörler Tablo 2: Kullanılan Fnansal Oranlar Fnansal Oranlar Kısaltması Fnansal Oran Formülü Net Dönem Karı (Zararı)/ Toplam Aktfler X1 Karlılık Oranları (ROA) X2 Net Dönem Karı (Zararı)/ Özkaynaklar (ROE) Lkdte Y1 Lkt Aktfler/Kısa Vadel Yükümlülükler Aktf Kaltes Y2 Takptek Kredler (Brüt)/Toplam Kredler Sermaye (Özkaynaklar Duran Aktfler)/Toplam Y3 Yeterllğ Aktfler Gelr Gder Yapısı Y4 Toplam Gelrler/Toplam Gderler Kaynak: Koç vd. (2015) 6.2. Araştırmanın Hpotezler H 1a : Tüm banka gruplarında bağımlı değşken olarak ele alınan X1 ve X2 değşkenler le açıklayıcı değşkenler arasında anlamlı br lşk vardır. H 1b : Tüm banka gruplarında bağımlı değşken olarak ele alınan X1 ve X2 değşkenler le açıklayıcı değşkenler arasında anlamlı br lşk yoktur. H 2a : KSKYB grubu çn, bağımlı değşken olarak ele alınan X1 ve X2 değşkenler le açıklayıcı değşkenler arasında uzun dönemde br lşk vardır. H 2b : KSKYB grubu çn, bağımlı değşken olarak ele alınan X1 ve X2 değşkenler le açıklayıcı değşkenler arasında uzun dönemde br lşk yoktur. H 3a : ÖSKYB grubu çn, bağımlı değşken olarak ele alınan X1 ve X2 değşkenler le açıklayıcı değşkenler arasında uzun dönemde br lşk vardır. H 3b : ÖSKYB grubu çn, bağımlı değşken olarak ele alınan X1 ve X2 değşkenler le açıklayıcı değşkenler arasında uzun dönemde br lşk yoktur. H 4a : YSKYB grubu çn, bağımlı değşken olarak ele alınan X1 ve X2 değşkenler le açıklayıcı değşkenler arasında uzun dönemde br lşk vardır. H 4b : YSKYB grubu çn, bağımlı değşken olarak ele alınan X1 ve X2 değşkenler le açıklayıcı değşkenler arasında uzun dönemde br lşk yoktur. 7. Araştırmada Kullanılan Yöntem Araştırmada yıllarına at verler kullanılarak sahpllk yapılarına göre kamu, özel ve yabancı sermayel bankalarının fnansal performansları ve performansın sürekllğ analz edlmeye çalışılmıştır. Performans analznde bağımlı ve bağımsız değşkenler oluşturulmuştur. Bağımlı değşkenler karlılık 10

11 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs oranları olan ROA (Aktf karlılık) ve ROE (özkaynak karlılığı) olarak ele alınmıştır. Bağımsız değşkenler se Lkdte oranını temsl eden; Lkt Aktfler/Kısa Vadel Yükümlülükler, Aktf Kaltesn; Takptek Kredler (Brüt)/Toplam Kredler, Sermaye Yeterllğ; (Özkaynaklar Duran Aktfler)/Toplam Aktfler, Gelr Gder Yapısı; Toplam Gelrler/Toplam Gderler oranlar kullanılmıştır. Bağımlı-bağımsız değşkenler arasındak lşk EKK (En Küçük Kareler) yöntemyle ncelenmştr. Her br vernn br dğer ver le olan anlamlı lşksn ortaya koymak çn Engel Granger nedensellk test ve bankaların uzun dönemde performans sergleyp serglemedğn analz etmek çn se Johansen Eşbütünleşme test kullanılmıştır. Regresyon model çn kullanılan model aşağıdak gbdr; Y = X X X X 4 +Ɛ Y = Bağımlı değşken olan ROA ve ROE y fade etmektedr. X 1 = Lkdte Oranı X 2 = Aktf Kaltes X 3 = Sermaye Yeterllğ X 4 = Gelr Gder Yapısı şeklnde ele alınmıştır. Verler doğrusal ve logartması alınarak ayrı ayrı analze tab tutulmuştur. Çalışmada EVİEWS 7 paket programı yardımı le statstksel analzler gerçekleştrlmştr. Materyal olarak kullanılan ham verler le analz sonuçları fazla yer kapladığı çn öneml olduğu düşünülen sonuçların br kısmı bu çalışmada tablo halne getrlerek yorumlanmıştır Çoklu Regresyon Analz Bast doğrusal regresyon modelnde yer alan sadece br bağımsız değşken ve br bağımlı değşken vardır. Çoklu doğrusal regresyon modelnde se br bağımlı değşkenn yanında brden fazla bağımsız değşken de kullanılablr. Ekonomk modeller genellkle brden fazla bağımsız değşken çerr ve parametre tahmn bu modeller baz alınarak yapılmaktadır. Br bağımlı değşken ve k sayıda bağımsız değşken olan model(inal vd., 2006); şeklnde fade edeblrz. Y = P X X k X k +Ɛ (1) 11

12 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs Modelde Y bağımlı değşken ve X 1,X 2,...X k bağımsız değşkenler gösterr. 0, 1,... k termlern alacakları değerler sabt olup çoklu doğrusal regresyonun katsayılarıdır. Ɛ, sıfır etrafında normal dağılım gösteren rassal br değşkendr. Burada k bağımsız değşken sayısını, k+1 se parametre sayısını göstermektedr. k, sayıda bağımsız değşken çeren herhang br doğrusal lşknn parametrelernn tahmn çn lşk çnde olduğu değşkenlere at verlerden (gözlemlerden) faydalanmak gerekr. Bu gözlemler ana kütleden alınmış br örneklem oluştururlar. Gözlem sayısının her değşken çn n olduğunda doğrusal lşk, Yˆ ˆ ˆ X ˆ X... ˆ X k k = 1, 2,..., n (2) şeklnde fade edleblr. Bu denklemde gözlem sayısını n, değşken sayısını se k göstermektedr. ˆ ˆ 0, ˆ 1.., k katsayıların kestrm değerler ve normal dağılım gösteren rassal değşkenlerdr. X 1, X 2,.., X k değerler örneklemdek gözlemlere at değerlerdr. Ŷ se Y değşkennn kestrm değerdr (Gürünlü Alma ve Vupa, 2008) En Küçük Kareler Yöntem Günümüzün en popüler regresyon teknklernden br de en küçük kareler yöntemdr yılında Alman Carl Frederch Gauss ve 1805 yılında Fransız Adren Mare Legendre bu teknğ brbrnden habersz olarak gelştrmşlerdr (Yıldırım, 2011). Ana kütleden alınan herhang n farklı örneklemden hangsnn ana kütley en y temsl ettğ bu metotla bulunablr. Dğer br deyşle en küçük kareler metodu en az hata çeren regresyon denklemn bulmada kullanılır. Bu metot gerçek Y değerleryle tahmn Ŷ değerler arasındak farkların kareler toplamını mnmum yapan br yöntemdr (Karagöz, 2014, 506) Y = X + Ɛ (3) Doğrusal lşk X ve Y değşkenlernn alındığı ana kütleler çn geçerldr. Regresyon analz yapılırken statstksel çalışmaların çoğunda olduğu gb ana kütleye at verlern hepsne ulaşmak çok zordur. Bundan dolayı ana kütleden seçlmş örneklemler le analzler yapılır. En küçük kareler yöntemnn esası; 0 ve 1 n kestrmler olan 0 ˆ ve 1 ˆ yı söz konusu farkı en küçük yapacak şeklde belrlemektr (Yıldırım, 2014, 15-18). 12

13 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs ˆ ) ( k k Y Y (4) 0 ˆ ve 1 ˆ formüller; k k k k k k k X X Y Y X X X X n Y X Y X n ) ( ) )( ( ˆ (5) X ˆ Y n X ˆ Y ˆ 1 n 1 1 k 1 1 (6) Elde edlr. Burada X ve Y değerlernn ortalamalarını X ve Y fade etmektedr. Çalışmada kullanılan değşkenler arasında gelştrlen ekonometrk modeln sorunlar taşıyıp taşımadığını araştırmak çn şu varsayımlar test edlecektr: Varsayım 1: Kullanılan verlerde brm kök yoktur yan verler durağandır. Varsayım 2: Tahmn hataları Y Y tesadüfdr ve normal dağılım gösterrler. ε ~N(0, 2 ) Varsayım 3: Hata termler arasında herhang br otokorelasyon yoktur, tahmn hataları se brbrnden bağımsızdır. Cov (Ɛ t,ɛ t-1 )=0 Varsayım 4:Bağımsız tüm değşkenlern değerlerne at olan bağımlı değşken değerlernn alt setlernn varyansları brbrne eşttr. (Eşt varyanslılık = homoscedastcty) Varsayım 1: Brm Kök Test Bankaların fnansal performans analznde kullanılan verlern kısa ve uzun döneml lşklern araştırmadan önce, çalışmada kullanılan değşkenlere brm kök test uygulanmıştır. Sınır test yaklaşımında serlern bütünleşme derecelernn I(0) ya da I(1) olması stenr. Serlern durağanlığı ncelemek çn, Augmented Dckey-Fuller (ADF) brm kök test kullanılmıştır. ADF test çn aşağıdak (7) numaralı sabtl ve trendl model kullanılmıştır.

14 YSKYB ÖSKYB KSKYB Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs H 0 :α 1 =0 Brm kök vardır, zaman sers durağan değldr. H 1 : α 1 =0 Brm kök yoktur, zaman sers durağandır. (7) Verlen regresyon denklemlernde; Y t, ele alınan sery; k denkleme lave edlen bağımlı değşken geckmelern, ε t hata termn, Δ fark operatörünü α le δ parametreler temsl etmektedr. Tahmn edlen (1) numaralı regresyon denklemlernde verlmş olan sernn durağanlığını belrlemek çn β 1 parametres kullanılır. Eğer hesaplanan ADF test McKnnon nun krtk değernden yüksek se H 0 hpotez kabul edlr, serler arasında brm kök olduğu anlamına gelr. Y t ve ΔY t-1 verlern serlernde durağan olmadığını göstermektedr (Murty, 2012). Eğer zaman serler düzeyde durağan değl se bu durumda brnc ya da knc farkları alınarak durağanlık test yapılmaktadır. Farkları alınarak kullanılan serler çn (8) numaralı regresyon denklem kullanılmaktadır. H 0 :Ψ 1 =0 Brm kök vardır, zaman sers durağan değldr. H 1 :Ψ 1 =0 Brm kök yoktur, zaman sers durağandır. (8) Zaman sersnn brnc farkında durağan olması Ψ 1 0 olduğunu gösterr. Durağanlık ve brm kök testlern yapmak, serler arasında brm kökün olup/olmadığını tespt etmek çn ADF (Dckey and Fuller, 1981), PP (Phllps and Perron, 1988) testler kullanılmaktadır. Değşkenler ADF - Fsher Ch-square ADF - Cho Z-stat ADF - Fsher Ch-square ADF - Cho Z-stat ADF - Fsher Ch-square ADF - Cho Z-stat Tablo 3: ADF Brm Kök Test Sonuçları ADF (Sabtl) ADF Sabtl ve Trendl Düzeyde 1.Fark Düzeyde 1.Fark (0.1335) * (0.0004)*** (0.5439) * (0.0002)*** (0.1749) * (0.0017) *** (0.8136) * (0.0001)*** (0.0000)*** (0.0000)*** (0.0001)*** (0.0000)*** (0.0005) *** (0.0000) *** (0.0003)*** (0.0003)*** (0.0089)*** (0.0000)*** (0.0208) ** (0.0000)*** (0.0056) *** (0.0000) *** (0.0061)*** (0.0000)*** Not: - ***, ** ve * sırası le %1, %5 ve %10 sevyesnde anlamlılığı fade etmektedr. 14

15 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs Tablo 3 de de görüldüğü gb, sabtl düzeyde KSKYB grubunun verler 0.05 ten büyük olduğu çn durağan olamadığı, dğer banka gruplarının sabtl düzeyde durağan olduğu görülmektedr. Sabtl ve trendl düzeyde se yne KSKYB verler 0.05 ten büyük olup durağan olmadığı görülmektedr. Bu durumda H 0 reddedlmştr. Ancak yne Tablo 3 de görüldüğü gb verlern 1.farkı alındıktan sonra yapılan ADF testnde tüm banka gruplarının verler durağan hale gelmştr. Yan tüm banka gruplarında H 0 hpotez kabul edlmştr. Varsayım 2: Logartması alınmış verler le normal dağılım varlığının test edlmesnde kullanılan statstk, Jarque Berra statstğdr. Hpotezler, aşağıdak gelştrlmştr. H 0 : Verler normal dağılıma sahptr. H 1 : Verler normal dağılama sahp değldr. Baka Grupları Tablo 4: Logartması Alınmış Verler İle Yapılan Jaruge-Bera Test Jargue- Bera İstatstğ X1 Probablty Hpotez Sonuçları Jargue- Bera İstatstğ X2 Probablty Hpotez Sonuçları KSKYB Ho=kabul Ho=kabul ÖSKYB Ho=kabul Ho=kabul YSKYB Ho=kabul Ho=kabul Jaruge-Bera Test nde Probablty değer 0.50 büyük olması durumunda modeln anlamlı olduğu yan H 0 kabul, H 1 red edldğn göstermektedr. Tablo 4 de görüldüğü gb tüm banka gruplarında H 0 kabul edldğ yan verlern normal dağılıma sahp olduğu görülmüştür. Model çn Jaruge-Berra Test anlamlılık göstermektedr. Varsayım 3: Oto Korelasyonun Test Edlmes; Kullanılan test Breusch Godfrey LM testdr. Hpotezler aşağıdak gelştrlmştr. H 0 : Verlerde otokorelasyon yoktur. H 1 : Verlerde otokorelasyon vardır. Otokorelasyon testnde modeln anlamlılık sağlaması çn Obs*R-squared değernn 0.05 büyük olması stenmektedr. Obs*R-squared değernn 0.05 ten büyük olması durumunda H 0 hpotez kabul edlp, H 1 hpotez reddedlr. Tablo 5 te de görüldüğü gb logartması alınmış verlerle yapılan otokorelasyon testnde tüm banka gruplarında H 0 hpotez kabul edldğ, H 1 hpotezn se reddedldğ görülmüştür. Otokorelasyon test sağlanmış olup model çn uygunluk sağlanmıştır. 15

16 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs Tablo 5: Logartması Alınmış Verler İle Yapılan Oto Korelasyon Test X1 X2 Banka Grupları F- statstc Hpotezler F-statstc Obs*Rsquared Obs*Rsquared Hpotezler KSKYB Ho=kabul Ho=kabul ÖSKYB Ho=kabul Ho=kabul YSKYB Ho=kabul Ho=kabul Varsayım 4: Değşen Varyansın Test Edlmes. Hpotezler aşağıdak gb gelştrlmştr H 0 : Sabt varyans vardır. H 1 : Değşen varyans vardır. (Sabt varyans yoktur). Tablo 6: Logartması Alınmış Verler İle Yapılan Heteroskedastscty Test X1 X2 Banka Grupları F-statstc Hpotezler F-statstc Obs*Rsquared Obs*Rsquared Hpotezler KSKYB Ho=kabul Ho=kabul ÖSKYB Ho=kabul Ho=kabul YSKYB Ho=kabul Ho=kabul Heteroskedastscty Test nde testnde modeln anlamlılık sağlaması çn Obs*Rsquared değernn 0.05 büyük olması stenmektedr. Tablo 6 da görüldüğü gb logartması alınmış verlerle yapılan heteroskedastscty testnde tüm banka gruplarının H 0 hpotez kabul edlrken, H 1 hpotez ret edlmştr. Blmsel çalışmalarda olması gereken uyumluluğun sağladığı lgl tablodan görülmektedr. Tüm varsayımlarda aranan koşullar sağlandıktan sonra, bağımsız değşkenlern bağımlı değşkenler açıklayıp açıklamadığını göreblmek çn EKK yöntem le verler analz edeblrz Çalışmanın En Küçük Kareler Yöntem İle Tahmn Edlmes H 0 = Bağımlı le bağımsız değşkenler arasında anlamlı lşk vardır. H 1 = Bağımlı le bağımsız değşkenler arasında anlamlı lşk yoktur. 16

17 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs Banka Grupları Tablo 7: Logartması Alınmış Verler İle Yapılan EKK Yöntem X1 Prob(Fstatstc) R-squared Adjusted R-squared R-squared Adjusted R-squared Prob(F-statstc) KSKYB *** ** ÖSKYB *** *** YSKYB *** *** Not: - ***, ** ve * sırası le %1, %5 ve %10 sevyesnde anlamlılığı fade etmektedr. Tablo 7 de de görüldüğü gb, Prob(F-statstc) değerlernn tüm banka gruplarında %5 ten daha düşük çıkmıştır. H 1 hpotez ret edlp H 0 hpotez kabul edlmştr bu durum bağımlı ve bağımsız değşkenler arsında poztf yönlü anlamlı br lşknn olduğunu göstermektedr. R 2 ve düzeltlmş R 2 nn yüksek olması modeln anlamlılığı çn önem arz etmektedr. Yne tablo 7 ye bakıldığı zaman X1 çn tüm banka gruplarında sırası le R 2 ( , , ) %99 düzeltlmş R 2 se ( , , ) %99 olduğu görülmektedr. X2 çn se tüm banka gruplarında R 2 ( , , ) %99, düzeltlmş R 2 se KSKYB grubunda ( ) %83 olduğu dğer banka gruplarında %99 olduğu lgl tabloda görülmektedr. EKK yöntem çn belrlenen genel hpotezler çnde; H 1a hpotez kabul edlp alternatf H 1b hpotez ret edlmştr. 8. Verler Arasındak İlşk Yönünün Belrlenmes Granger Nedensellk Test: Çalışmalarda kullanılan verlern brbrlernn neden olup olmadığını yan değşkenler arasındak lşknn yönünü tespt etmek çn kullanılmaktadır. Granger nedensellk test, verler arasındak nedensellkten zyade önsellk kavramını dkkate almaktadır (Gujarat, 2002). Bu testn uygulanablmes çn çalışmaya konu edlen verlern durağan olması ve uygun geckme uzunluğunu bulunması da önem arz etmektedr. Değşkenler arasındak lşknn yönünü belrlemek çn (9) ve (10) numaralı modellerden yararlanmak mümkündür (Granger, 1969). X2 E[ ]= E[ ]=0t s.... (11) 17

18 Yabancı Sermayel Kalkınma ve Yatırım Bankaları Özel Sermayel Kalkınma ve Yatırım Bankaları Kamu Sermayel Kalkınma ve Yatırım Bankaları Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs Modeldek X t ve Y t düzey değerlernde durağan k zaman sersn, m geckme uzunluğunu ve le hata termlernn brbrnden bağımsız olduğunu göstermektedr (Granger, 1969). (9) numaralı modeldek katsayısının anlamlı çıkması Yt den Xt ye değşkenne doğru br nedensellk yönünü göstermektedr. Aynı durumda (10) numaralı eştlkte yer alan katsayısının anlamlı çıkması Yt den Xt ye değşkenne doğru br nedensellk yönünü olduğunu göstermektedr. Denklem (9) ve (10) dak durumlar aynı anda gerçekleşrse bu sefer Y t le X t arasında karşılıklı br lşk olduğunu söylemek mümkündür (Granger, 1969). Banka Grupları Tablo 8: Granger Nedensellk Test Sonuçları Null Hypothess: F-Statstc Prob. X1 does not Granger Cause Y *** X2 does not Granger Cause Y *** Y4 does not Granger Cause Y ** Y4 does not Granger Cause Y ** X2 does not Granger Cause X *** Y2 does not Granger Cause X *** X1 does not Granger Cause Y *** Y4 does not Granger Cause X ** Y2 does not Granger Cause X *** Y2 does not Granger Cause Y ** Y3 does not Granger Cause Y *** Y4 does not Granger Cause Y ** Y3 does not Granger Cause Y ** Y2 does not Granger Cause X ** X1 does not Granger Cause Y *** X1 does not Granger Cause Y *** Y1 does not Granger Cause X *** X2 does not Granger Cause Y *** Y2 does not Granger Cause X *** X2 does not Granger Cause Y *** X2 does not Granger Cause Y *** Y1 does not Granger Cause Y ** Y3 does not Granger Cause Y *** Not: - ***, ** ve * sırası le %1, %5 ve %10 sevyesnde anlamlılığı fade etmektedr. 18

19 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs Tablo 8 de Granger nedensellk sonuçları yalnızca nedensellk olan değşkenler verlmştr. İlgl tabloya nedensellk lşks olmayan verler dâhl edlmemştr. Tablo 8 e bakıldığında, banka gruplarının fnansal performans analz çn ele alınan verler le lgl şu çıkarımları yapmak mümkündür; Kamu Sermayel Kalkınma ve Yatırım Bankaları grubunda; X1 ve X2 den Y4 e, Y4 ten Y2 ve Y3 e doğru br Granger nedensellğn olduğu söyleneblr. Özel Sermayel Kalkınma ve Yatırım Bankaları grubunda;y2 le X1arasında ve Y4 le Y3 arasında karşılıklı br Granger nedensellğn olduğu söyleneblr. Ayrıca X2 ve Y4 ten X1 e, Y2 den X2 ve Y1 e, Y3 ten de Y2 ye doğru br Granger nedensellğn olduğu söyleneblr. Yabancı Sermayel Kalkınma ve Yatırım Bankaları grubunda;y2 den X1 e doğru br nedensellğn olduğu gb X1 den de Y2 ye doğru br nedensellğn olduğunu göstermektedr. Aynı durum Y1 le X2, Y2 le X2 değşkenler arasında da var olduğu Tablo 8 de gözükmektedr. X1 den Y3 e doğru, X2 den Y3 e, Y1 den Y2 ye ve Y3 ten de Y1 e doğru Granger nedensellğn olduğu söyleneblr. 9. Verler Arasındak Uzun Döneml İlşklernn Araştırılması Johansen Eşbütünleşme Analz: Bu analz yöntem, değşkenler arsında uzun döneml br lşknn var olup/olmadığını test etmek çn yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada da Johansen and Juselus (1990) tarafından gelştrlen yöntem kullanılmıştır. Johansen ve Juselus tarafından gelştrlen çok değşkenl eş-bütünleşme yöntem, geleneksel yöntemlerle yapılan regresyon analzlerndek sorunları çözmek ve araştırmacılara k ya da daha fazla değşken arasında çeren eşzamanlı modeller tahmn sağlar maksmum olablrlk yöntemler sunmaktadır. Bu nedenle, yöntem, Johansen çn maksmum olablrlk prosedürü uygulanır (Vazakds and Adamopoulos, 2011). Durağan olmayan zaman sers eş bütünleşmş vektörlern varlığını belrlemek çn denklem 12 den yararlanılmıştır. Y t =A 1 Y t-1 +A 2 Y t-2 + +A p Y t-p +BX t +Ɛ t (12) Burada Y t durağan olmayan I (1) çsel değşkenlern vektörü; X t dışsal değşkenlern belrleyc vektörü, A 1..A p ve B tahmn edlecek olan katsayılar matrs ve Ɛ t se hata term olarak tanımlanmaktadır. Brçok zaman sers durağan olmadığından VAR çn kullanılan serlern genellkle brnc farkı alınarak kullanılmaktadır. Aşağıdak gb fade edlmektedr (Murty and at all, 2012). 19

20 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs Granger ın temsl kuramı, katsayı matrs derece düşürürse r k,her brnn dereces r olan ve kxr matrslernn var olacağını ler sürer; öyle k yöntem de eğer matrs derece düşürürse r k, her brnn dereces r olan ve kxr matrslernn var olacağını belrtr; öyle k = ve I(0) dır. r eşbütünleşme lşklernn sayısıdır ve nün her br kolonu eşbütünleşme vektörüdür ve se dek ayarlamaların hızını ölçen hata düzeltm parametrelernn matrsdr. Johansen n eşbütünleşme yaklaşımı test, Johansen (1988) ve Osterwald Lenum (1992) tarafından belrtldğ gb, k sınama statstğne/statksel sınamaya yan zleme (trace) sınama statstğ le azam özdeğer (egenvalue) sınama statstğne dayanır. Trace Test İstatstğ: Johansen tarafından gelştrlen trace aşağıdak gb fade edleblr. Burada matrsnn. en genş özdeğern, se gözlem sayısını fade etmektedr. Trace testnde sıfır hpotez, boş hpotez farklı eşbütünleşk br vektör (ler) sayısının daha az ya da bütünleşk lşkler (r) sayısına eşttr. Bu statstkte karakterstk köklern değerler sıfıra yaklaştığında trace küçülecektr. Maksmum Özdeğer (Egenvalue) Test: Maksmum Özdeğer (Egenvalue) Johansen (1988) tarfından da fade edldğ gb, H 0 hpoteznde koentegre vektörü r ken, alternatf olarak r+1 ele alarak test edlr. Johansen ve Juselus (1990) tarafından Trace (İz)Statstc ve Max-Egen Statstc (Maksmum Özdeğer) testn krtk değerler, verlmştr. Denklemde Π matrsnn rankı sıfır olursa, T matrsn fade eden değşkenlern uzun dönemde brlkte hareket etmedkler gösterr. Buna karşılık Π matrsnn rankı en az 1 se, T matrsn fade eden değşkenlern uzun dönemde brlkte hareket ettklern göstermektedrler (Karamustafa ve Karakaya, 2004). Burada ; (r+1) en büyük özdeğern kares ve T se gözlem sayısını fade etmektedr. Aralarında eşbütünleşk lşk olan k ya da daha fazla değşken çn uzun döneml lşk aşağıdak denklem le fade edlmektedr. Denklemde bağımlı le açıklayıcı değşkenler sırasıyla X Y, parametreler β, modeln hata termlern se ε fade etmektedr. (16) 20

21 Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs B 1 X t +B 2 Y t +Ɛ t =0 (17) Bu denklemde J. Johansen eşbütünleşme vektörünün açıklayıcı değşken hata termlern br geckmes le fade edlmektedr. Aşağıdak denklem 18 se, uzun dönem lşky ortaya koymak çn kısa dönem dnamkler de dkkate alan Hata Düzeltme Model n (ECM) göstermektedr. Denklemde (delta) değşkenlern durağanlık sevyelerne bağlı olarak brnc devresel farkı fade etmektedr. Denklemn bağımsız değşkenler X, Y ve ε sırasıyla otoregresf değşken ve hata termler sersnn br geckmesn göstermektedr. Çalışmada ele alınan verler arasındak uzun döneml performansı gösteren Johansen Eşbütünleşme Test Sonuçları tablo 9 verlmştr. Tablo 9: Johansen Eşbütünleşme Test Sonuçları X1 X2 Banka Grupları Trace (İz) Statst c Max-Egen Statstc (Maksmu m Özdeğer) 0.05 Crtcal Value Prob. ** Trace (İz) Statst c Max-Egen Statstc (Maksmu m Özdeğer) 0.05 Crtcal Value KSKYB *** ÖSKYB * YSKYB *** Not: - ***, ** ve * sırası le %1, %5 ve %10 sevyesnde anlamlılığı fade etmektedr Prob. ** *** *** *** Tablo 9 da logartması ve brnc farkı alınmış verler le Johansen Eşbütünleşme test sonucunda görüldüğü gb X1 ve X2 bağımlı değşkenler KSKYB ve YSKYB gruplarında Trace (İz)Statstc ve Max-Egen Statstc (Maksmum Özdeğer) sonuçları (0.05) Crtcal Value değerden küçüktür. Aynı şeklde modeln anlamlılık derecesn fade eden prob değerler de 0,05 ten küçük olması bu banka gruplarında bağımlı ve bağımsız değşkenler arasında uzun dönemde br eşbütünleşme olduğunu göstermektedr. Aynı durum ÖSKYB de X2 çn geçerldr. Ancak X1 çn ÖSKYB grubunda z statstğ ve maksmum Özdeğer statstğ 0.05 krtk değerden küçüktür ve modeln anlamlılık derecesn fade eden prob değerler de 0.05 ten büyük olması bu banka grubunda X1 bağımlı değşkenn uzun dönemde eş bütünleşk olmadığını göstermektedr. Daha önce bahsedldğ gb verlern farkı alınarak Johansen Eşbütünleşme test yapılması 21

22 YSKYB ÖSKYB KSKYB BANKA GRUPLARI Çankırı Karatekn Ünverstes İİBF Dergs durumunda ver kaybına neden olduğundan dolayı, uzun dönemde performans analz sağlıklı br sonuç vermeyeblr. Uzun dönemde performans analznn daha sağlıklı br sonuç vereblmes çn verlern hata termler alınarak tekrar Johansen Eşbütünleşme analz yapmak gerekmektedr. Verlern hata termler alınarak elde edlen atık değerler le tekrar Johansen Eşbütünleşme test yenden yapılmış. Sonuçlar aşağıda Tablo 10 da gösterlmştr. Tablo 10: Atık Değerler İle Yapılan Johansen Eşbütünleşme Test Trace (İz) Statstc 0.05 Krtk Değer Prob.** Max-Egen Statstc (Maksmu m Özdeğer) 0.05 Krtk Değer Prob.** None * *** *** X1 At most 1 * * * None * * * X2 At most 1 * * * None * *** *** X1 At most 1 * * * None * *** *** X2 At most 1 * ** ** None * *** *** X1 At most 1 * *** *** None * *** *** X2 At most 1 * * * Not: - ***, ** ve * sırası le %1, %5 ve %10 sevyesnde anlamlılığı fade etmektedr. Tablo 10 da hata termler alınarak elde edlen atık değerler le yapılan Johansen Eşbütünleşme Test sonuçları şu şeklde yorumlanablr; Kamu Sermayel Kalkınma ve Yatırım Bankaları Grubu; X1 çn None da (İz)Statstc ve Max-Egen(Maksmum Özdeğer)Statstc sonuçları 0.05 krtk değerden büyük olup uzun dönemde br performans serglemştr. Ancak X2 Tablo 10 da farkı alınmış verler le uzun dönemde eşbütünleşk olduğu halde hata termler alınarak yapılan analz sonucunda uzun dönemde eşbütünleşk olmadığı görülmektedr. Bu bankalar grubunda da H2 a hpotez reddedlp alternatf olan H2 b hpotez kabul edlmştr. Özel Sermayel Kalkınma ve Yatırım Bankaları Grubu; X1 çn farkı alınmış verler le yapılan analz sonucunda uzun dönemde br performans göstermedğ gb hata termler alınarak yapılan analz sonucunda da uzun dönemde br 22