OPTİMUM STOK YOĞUNLUĞU ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Transkript

1 YÜZER AĞ KAFESLERDE AYNALI SAZAN (Cyprinus carpio Linneaus,1758) BALIĞININ OPTİMUM STOK YOĞUNLUĞU ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA C. Kaya GÖKÇEK, İhsan AKYURT Mustafa Kemal Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Antakya, HATAY E-Posta: ÖZET Kırıkhan Gölbaşı gölünde yapılan bu çalışmada, ortalama ağırlıkları 0,5±0,03 g olan sıfır yaşlı Aynalı sazan (Cyprinus carpio L.,1758) balığı yavrularının beş farklı stok oranında (15,30,45,60, ve 70 balık/0,25 m 3 ) yüzer ağ kafeslerdeki büyüme, yem değerlendirme ve yaşama oranları incelenmiştir.deneme sonunda, en düşük yoğunluktaki stoktan (15 balık/0,25 m 3 ) elde edilen bireysel canlı ağırlık kazancı (224,84±8,92 g), diğer tüm stoklardan istatistiksel açıdan yüksek bulunmuştur [30(148,86±5,99g); 45(121,32±14,86g); 60(124,56±2,63 g) ve 75(122,55±20,12 g)]. Spesifik büyüme oranı en düşük yoğunluktaki grupta en yüksek [15(1,89±0,03)], en yüksek yoğunluktaki grupta en düşük [75(1,68±0,07)] seviyede olmuştur. Deneme sonunda, en fazla ürün en yoğun stoktan elde edilmiştir (9148,33±439,14 g). Yaşama oranları 15, 30, 45, 60 ve 75 balık/0,25 m 3 lük gruplarda sırasıyla %80; %78,86; %74,77; %84,99 ve %81,77 olmuştur. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Aynalı sazan (Cyprinus carpio L.,1758), Yüzer ağ kafes, Stok yoğunluğu, Canlı ağırlık kazancı, Spesifik büyüme oranı, Yem değerlendirme oranı, Yaşama oranı. ABSTRACT In this study which was made in the Lake of Kırıkhan Gölbaşı, weighing 0,5±0,03g 0-year-old mirror carp (Cyprinus carpio L.,1758) fries s growth, feed conversion ratio and survival rates was examined in floating net cages at five different stocking densities (15,30,45,60, ve 70 fish/0,25 m 3 ). At the end, observations of individual weight gain from lowest stocking density (15 fish/0,25 m 3 ) was statistically higher (224,84±8,92 g) from all other groups [30(148,86±5,99g); 45(121,32±14,86g); 60(124,56±2,63g) and 75(122,55±20,12 g)]. Spesific growth rate was highest (1,89±0,03) at lowest stock (15 fish/0,25 m 3 ) and lowest (1,68±0,07) at highest stock (75 fish/0,25 m 3 ). At the end of the study, highest yield was determined from highest stock (9148,33±439,14 g). Survival rates in 15,30,45,60 and 70 fish/0,25 m 3 groups was %80; %78,86; %74,77; %84,99 and %81,77, respectively. KEYWORDS: Mirror carp (Cyprinus carpio L.,1758), Floating net cages, Stocking density, Weigth gain, Spesific growth rate, Feed conversion ratio, Survival rate. GİRİŞ Aynalı sazan (Cyprinus carpio L.,1758) balığı, pullu sazan balıkları arasından seleksiyon yolu ile elde edilmiş bir türdür (Alpbaz,1984). Sazan balıklarının dünyada yetiştiriciliği ele alınan ilk balık türü olduğu söylenebilir. Aynalı sazan balıkları, tüm dünyada bölgeden bölgeye değişen çok farklı üretim teknikleriyle yetiştirilmektedir. Genel olarak, entansif olarak sazan balığı yetiştiriciliği toprak havuzlarda yapılmaktadır. Son yüzyıl içerisinde, entansif havuz yetiştiriciliğine 480

2 ilaveten pirinç tarlaları, kanallar, tanklar ve yüzer ağ kafeslerde üretim sistemleri geliştirilmiştir. Alışılmış havuz yetiştiriciliği dışında kalan ve entansif, yani çok yoğun olarak yapılan bu yetiştiricilik dalları toplu olarak Endüstriyel balık yetiştiriciliği kavramı içinde toplanmıştır (Çelikkale,1994). Son yıllarda, balık yetiştiriciliğinde yüzer ağ kafes sistemlerinin toprak havuzlarda yapılan yetiştiriciliğe oranla daha fazla tercih edilmesinin belli başlı bazı nedenleri vardır. Bunlar; tesislerin ilk kurulum aşamasındaki sabit yatırım maliyetlerinin daha ucuz olması, yetiştiriciliğin çok yoğun olarak yapılabilmesi, kötü hava ve ortam şartlarında kafes ünitesinin daha uygun yerlere taşınabilmesi, işçilik giderlerinin daha az olması, yemin ete dönüşüm oranının daha iyi olması ve yaşama oranlarının %90 lara kadar ulaşmasıdır. Bu sistemin uygulanmasıyla m 2 ye kg civarında aynalı sazan balığı yetiştirilebilmektedir (Ikenoue and Kafuku, 1992). Ülkemizde, sazan balığı yetiştiriciliği yoğun olarak Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı bünyesinde bulunan araştırma merkezlerinde ve DSİ Bölge Müdürlükleri nde yapılmaktadır. Ayrıca, balıklandırma amacıyla doğaya serbest bırakılan balıkların tekrar avlanması şeklinde üretimi yapılmaktadır. Bu çalışma ile, Hatay İli Kırıkhan İlçesi Gölbaşı Gölü ekosisteminde başlangıç maliyeti ucuz ve verimliliği yüksek olan yüzer ağ kafeslerde aynalı sazan (Cyprinus carpio L.,1758) balığı için optimum stok yoğunluğu belirlenmeye çalışılmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırma, Mustafa Kemal Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Kırıkhan Gölbaşı Gölü Araştırma ve Uygulama Merkezi nde yapılmıştır. Deneme, Eylül 2000 tarihinde başlamış ve Ağustos 2001 tarihinde bitmiştir. Çalışmanın yapılabilmesi için ilk önce 5X5 m boyutlarında demir iskelete sahip kafes platformu oluşturulmuş ve yüzdürücü olarak 50 lt lik plastik bidonlardan yararlanılmıştır. Daha sonra, 1X1 m boyutlarında bölmeler oluşturulmuştur ve ağ kafesler bu bölmelerin içine yerleştirilmiştir. Ağ kafesler silindir şeklinde olup, 85 cm çapında ve 65 cm yüksekliğindedir. Bu şekilde dizayn edilmiş kafeslerin su altı hacimleri yaklaşık 0,25 m 3 tür. Araştırmada sazan pelet yemi kullanılmış olup, yem materyali Pınar Yem Fabrikası ndan temin edilmiştir. Tablo1. Denemede kullanılan sazan pelet yemin içeriği (Pınar Yem Fabrikası,2000) Temel Besin Maddesi 2 No. Pelet 3 No. Pelet Su 12 (en çok) 12 (en çok) Ham Protein 40 (en az) 28 (en az) Ham Selüloz 4 (en çok) 5 (en çok) Ham Kül 16 (en çok) 14 (en çok) Enerji 3000 MEkcal/kg 3000 ME kcal/kg Denemede kullanılan ve ortalama ağırlıkları yaklaşık 0,5 g olan Aynalı sazan (Cyprinus carpio L.,1758) yavruları DSİ Adana Bölge Müdürlüğü nden temin edilmiştir. Kafes ortamına ve yeme adaptasyonu yapılmış balıklar, deneme öncesinde boylama işlemine tabi tutulmuştur. Deneme, 3 er tekerrürlü 5 farklı stoklama oranında toplam 15 kafeste tesadüf parselleri deneme planına göre kurulmuştur (Düzgüneş ve ark., 1987). Stoklama oranları 15, 30 45, 60 ve 75 balık/0,25 m 3 olarak belirlenmiştir. Yemleme elle günde 3 öğün yapılmış ve verilecek yem miktarı su sıcaklığına bağlı olarak ayarlanmıştır (Tekelioğlu,1987; 481

3 Pillay, 1990). Tartımlar iki haftada bir yapılmış ve harcanan yem miktarı düzenli olarak kaydedilmiştir. Su kalitesini takip edebilmek için su sıcaklığı her gün, oksijen ve ph değerleri tartımların yapıldığı günlerde ölçülmüştür. Balıkların canlı ağırlık ölçümlerinde ± 1 g hassasiyetli Baster marka dijital terazi, su sıcaklığını ölçmek için termometre, oksijen ölçümü için YSI-52 model oksijen metre, ph ölçümü için Lutron marka ph metre kullanılmıştır. Deneme sonunda elde edilen veriler ile canlı ağırlık kazancı (CAK), toplam ürün, günlük canlı ağırlık kazancı (GCAK), ağırlıkça spesifik büyüme oranı (SBO), yem değerlendirme oranı (YDO) ve yaşam oranı (YO) hesaplanmıştır. Hesaplamada kullanılan formüller aşağıda verilmiştir: CAK= CA s -CA b (Watanabe et al., 1990) GCAK= (W t -W t-1 )/t (Clark et al., 1990) SBO= (L n W t -L n W 0 )X100/ t (Clark et al., 1990) YDO= Harcanan yem (g) / Kazanılan canlı ağırlık (g) (Watanabe et al., 1990) YO= (N s /N b ) (Watanabe et al., 1990) Deneme sonunda verilerin istatistiki olarak değerlendirilmesinde varyans analizi, gruplar arası farklılığın tespitinde ise Duncan çoklu karşılaştırma testi uygulanmıştır. Hesaplamada Statistica For Windows paket programından yararlanılmıştır (Düzgüneş ve ark., 1987; Yıldız ve Bircan, 1994). BULGULAR Kırıkhan Gölbaşı Gölü nün yüzey suyu sıcaklığı yaz aylarında 33 0 C ye kadar çıkabilmekte, kış aylarında ise 8 0 C ye kadar düşebilmektedir. Yazın görülen yüksek yüzey suyu sıcaklığına rağmen, gölde doğal bir akıntının bulunması çözünmüş oksijen miktarının balıkların yaşama limitlerinin altına düşmesini engellemektedir. ph değerleri 7,42-8,53 arasında olup, balıkların yaşamları için normaldir (Çelikkale, 1994). Periyotlar arası su sıcaklığı, ph ve çözünmüş oksijen seviyelerinin değişim grafiği aşağıda verilmiştir: Sıcaklık, Çözünmüş oksijen ve ph değerleri E E K A O Ş M N M H T A Aylar Sıcaklık Oksijen ph Şekil 1. Ortalama yüzey suyu sıcaklığı, oksijen ve ph ın periyotlara göre değişimi Araştırma sonunda elde edilen veriler aşağıdaki tabloda verilmiştir: 482

4 Tablo 2. Araştırmada elde edilen balık ürününün gruplara göre karşılaştırılması G1* G2* G3* G4* G5* Başlangıç Ort. Ağır. 0,49±0,04 a 0,49±0,02 a 0,48±0,08 a 0,5±0,02 a 0,51±0,35 a Deneme Sonu Ort. Ağır. 224,84±8,92 a 148,86±5,60 b 121,32±14,87 c 124,56±2,63 c 122,55±20,13 c Toplam Ürün 3365,33±134,08 a 4454±179,35 b 5540±266,46 c 7439,67±156,67 d 9148,33±439,14 e GCAK 0,83±0,03 a 0,56±0,03 bc 0,48±0,07 cd 0,43±0,02 d 0,44±0,08 d SBO 1,89±0,03 ab 1,81±0,04 bc 1,74±0,05 c 1,71±0,02 c 1,68±0,07 c YDO 2,22±0,08 a 2,66±0,11 a 2,78±0,36 a 2,63±0,06 a 2,46±0,39 a YO (%) 80 78,86 74,77 84,99 81,77 Farklı harfler farklı ortalamaları ifade etmektedir (p=0,05) * Tabloda kullanılan kısaltmalar ve anlamları; G1:15 balık/0,25 m 3 ;G2:30 balık/0,25 m 3 ;G3: 45 balık/0,25 m 3 ; G4: 60 balık/0,25 m 3 ; G5: 75 balık/0,25 m 3 Araştırma sonunda, bireysel canlı ağırlık ortalamaları arasındaki fark 45, 60 ve 75 balık/0,25 m 3 stok gruplarında önemsiz(p>0,05) bulunmuştur. Ancak, 15 ve 30 balık/0,25 m 3 grupları birbirlerinden ve diğer tüm stok gruplarından istatistiki açıdan farklılık göstermiştir (p<0,05). Deneme sonunda elde edilen toplam ürünler arasındaki fark tüm gruplar için önemli bulunmuştur (p<0,05). Günlük canlı ağırlık kazancı ortalamaları arasındaki fark incelendiğinde, 15 balık/0,25 m 3 stok grubu diğer tüm gruplardan farklı (p<0,05), 30 ve 45 balık/0,25 m 3 stok grubu arasındaki fark ile 45, 60 ve 75 stok grubu arasındaki fark istatistiki açıdan önemsiz (p>0,05) bulunmuştur. Gruplar arasında ağırlıkça spesifik büyüme oranı göz önüne alındığında, 15 ve 30 balık/0,25 m 3 grubu arasındaki farkın, 30 ve 45 balık/0,25 m 3 stok grubu arasındaki farkın ve 45, 60 ve 75 balık/0,25 m 3 stok grubu arasındaki farkın istatistiki açıdan önemsiz olduğu gözlenmiştir (p>0,05) Ağırlık Kazancı Başlangıç , Periyotlar G1 G2 G3 G4 G5 Şekil 2. Bireysel canlı ağırlık ortalamalarının tüm periyotlardaki değişimi 483

5 Araştırmada, balıklara su sıcaklığına bağlı olarak yem verilmiştir. 4. periyotta ( tarihleri arasında) su sıcaklığının 10 0 C nin altına düşmesinden dolayı düzenli yemleme kesilmiş, yalnızca haftada bir defa tek öğün yemleme yapılmıştır. Mart 2001 ayının başından itibaren düzenli yemlemeye tekrar başlanmış ve deneme sonuna kadar herhangi bir problemle karşılaşılmamıştır. Deneme sonunda, gruplar arasında yem değerlendirme oranı bakımından istatistiksel olarak fark bulunmamıştır (p>0,05). Deneme sonunda, en yüksek yaşama oranı %84,99 değeri ile 60 balık/0,25 m 3 stok grubuna aittir. Bu değeri sırasıyla %81,77 ile 75 balık/0,25 m 3, %80 ile 15 balık/0,25 m 3, %78,86 ile 30 balık/0,25 m 3 ve en düşük değer olan %78,86 yaşama oranı ile 45 balık/0,25 m 3 takip etmektedir. SONUÇLAR VE TARTIŞMA Araştırma sonuçları incelendiğinde, başlangıç canlı ağırlık ortalamaları yaklaşık 0,5 g olan Aynalı sazan (Cyprinus carpio L.,1758) yavrularının ulaştığı en yüksek ortalama bireysel canlı ağırlık 15 balık/0,25 m 3 stok grubunda 224,84±8,92 g olmuştur. Bu değeri sırasıyla 30, 60, 74 ve 45 balık/0,25 m 3 stok grupları (148±5,99; 124,56±14,86; 122,55±20,12 ve 121,32±14,86) izlemiştir. Elde edilen bu değer, Jangkaru and Djajadiredja (1979) nın çalışmalarında elde ettikleri değerden (269,13 g) daha düşük, Huturabat et al.(1986), Sudarto and Dharma (1990), Pratiwi et al.(1998) ve Staykov et al.(1999) un elde ettiği sonuçlardan (sırasıyla 200,27g; 213 g; 220,04 g; 198,73 g) yüksektir. Toplam ürün olarak incelendiğinde ise, en yoğun stok oranı olan 75 balık/0,25 m 3 stok grubundan en fazla ürün elde edilmiştir (9148,33±439,4 g). Bunu sırasıyla 60, 45,30 ve 15 balık/0,25 m 3 stok grupları takip etmiştir (sırasıyla 7439,67±156,67 g; 5440±266,46 g; 4454±179,35 g ve 3365,33±134,08 g). Günlük canlı ağırlık kazancı ortalamaları mukayese edildiğinde, en yüksek değerin 15 balık/0,25 m 3 stok grubundan elde edildiği görülmüştür (0,83±0,33 g). Bu değeri 30, 45, 60 ve 75 balık/0,25 m 3 stok grupları izlemiştir (sırasıyla 0,53±0,03 g; 0,48±0,06 g; 0,43±0,01 g ve 0,44±0,07 g). Bu değer, Jankaru and Djajadiredja (1979) nın elde ettiği değerden (0,93 g) daha düşüktür. Jauncey (1979), aynalı sazan balıkları ile yaptığı bir çalışmada, spesifik büyüme oranının 3,5 değerine ulaşabildiğini bildirmiştir. Elde ettiği sonuçlara göre, spesifik büyüme oranının 3 olduğu durumlarda aynalı sazan balıklarının 33 hafta içerisinde 1 g dan 1 kg a ulaşabildiğini bildirmiştir. Araştırmamızda ulaşılan en yüksek spesifik büyüme oranı 1,89±0,03 değeriyle 15 balık/0,25 m 3 stok grubuna aittir. Bu değeri sırasıyla 30, 45, 60 ve 75 balık/0,25 m 3 stok grupları takip etmiştir (sırasıyla 1,81±0,34; 1,74±0,05; 1,71±0,02 ve 1,68±0,07). Denemede ulaşılan bu değerler, Jauncey (1979) in elde ettiği değerlerden daha düşük bulunmuştur. Deneme sonunda, tüm stok gruplarından elde edilen yem değerlendirme oranları arasında istatistiksel açıdan fark bulunmamıştır (p>0,05). Bunun en önemli sebebi, yemleme miktarlarının su sıcaklığına bağlı olarak canlı ağırlık ortalamalarına göre her stok yoğunluğu için ayrı ayrı hesaplanmasıdır (Tekelioğlu,1987; Pillay,1990). Yem değerlendirme oranları 15, 30, 45, 60 ve 75 balık/0,25 m 3 stok gruplarında sırasıyla 1:2,22, 1:2,66, 1:2,71: 1:2,63 ve 1:2,46 olarak bulunmuştur. Elde ettiğimiz bu değerler, Ejike and Ofojekwu (1983) nun elde ettiği 1:2,34 ve Anadu and Nwokoye (1993) nin elde ettiği 1:3,14 değerinden daha başarılıdır. Yaşama oranları incelendiğinde, ulaştığımız değerler Sudarto and Dharma (1990) nın yüzer ağ kafeslerde elde ettiği (en yüksek %58, en düşük %13) ve Navarut (1991) un toprak havuzlarda polikültür (C. carpio, Tilapia nilotica ve Puntus gonionotus) çalışmasında elde ettiği (%24,93) değerlerinden oldukça yüksektir. Ancak, Shrestha and Bhujel (1999) in aynalı sazan (C. carpio) ve Tilapia 484

6 (Oreochromis niloticus) balıkları ile beton havuzlarda yaptığı çalışmada ulaştığı %97,1 lik yaşama oranı değerinden düşüktür. Buna rağmen, elde edilen yaşama oranları ağ kafeslerde balık yetiştiriciliğinin oldukça verimli bir şekilde yapılabileceğine işaret etmektedir. Araştırma sonuçlarına genel olarak bakıldığında, en yoğun stok grubundan (75 balık/0,25 m 3 ) toplam ürün miktarı açısından en yüksek verim elde edilmiştir. Ancak, bu stok grubunda bireysel canlı ağırlık artışı, günlük canlı ağırlık kazancı, spesifik büyüme oranları diğer gruplara oranla daha düşük seviyededir. Stok yoğunluğunun artmasına paralel olarak stok içi rekabette artacağından, bireysel ortalama canlı ağırlık artışının da az olması doğaldır. Buna rağmen, %81,77 lik bir yaşama oranı ve 1:2,46 yem değerlendirme oranı yetiştiricilik açısından oldukça başarılı sayılabilir. Dolayısıyla, Kırıkhan Gölbaşı Gölü ekosisteminde yüzer ağ kafeslerde aynalı sazan balığı yetiştiriciliği için optimum stok yoğunluğunun 75 balık/0,25 m 3 olduğu söylenebilir. Denemenin, ticari boyuttaki yüzer ağ kafeslerde denenmesi ve elde edilen verilerin bu çalışmadaki sonuçlarla karşılaştırılmasının daha sağlıklı sonuçlar vereceği inancındayız. KAYNAKLAR Alpbaz, A. G., 1984,Su Ürünleri Yetiştiriciliği. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 398, İzmir. Anadu, D. I., Nwokoye, C. O., 1993, Effect of stocking density on the growth of the common carp (C. carpio). J. Aquat. Sci., vol.8, pp Clark, A. E., Watanabe, W. O., Olla, B., Wıcklund, R., 1990, Growth, feed conversion and protein utilization of Florida red tilapia feed ısocaloric diets with different protein levels in seawater pools. Aquacılture, 88; Çelikkale, M. S., 1994, İç Su Balıkları Yetiştiriciliği, Cilt II, Karadeniz Teknik Ünivertitesi Yayınları, Trabzon. Düzgüneş,O., Kesici, T., Kavuncu, O., Gürbüz, F., 1987, Araştırma ve Deneme Metodları (İstatistik Metodlar II ). A. Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları: 1021., 981 s., Ankara. Ejike, C., Ofojekwu, P. C., 1983, Preliminary investigation on growth responses of C carpio fed on locally formulated artificial diets. Prac. Annual. Conference of Fisheries Society, Nigeria, vol 2, pp Hutarabat, J., Syarani, L., Smith, M. A. K., 1986, Use of fresh water hyacinth Eichhornia crassipes in cage culture in Lake Rawa penning, Central Java. Asian Fisheries Society, Philippines, pp Ikenoue, H., Kafuku, T., 1992, Modern methods of aquaculture in Japan. Developments in aquaculture and fisheries science, Vol. 24. Second Edition. ISBN Jangkaru, Z., Djajadıredja, R., 1979, Common carp in floating net cage culture. International workshop on pen and cage culture of fish February, Philippines, pp Jauncey, K., Matty, A., 1979, Mirror carp, fast grower with room for expansion. Fish Farmer, (5),

7 Navarut, J., 1991, Culture of fry- fishes to fingerling for rice field fishes culture. Depertment of Fisheries, Proceeding of Seminar on Fisheries, Thailand, pp Pillay, T. V. R., 1990, Aquaculture, Fishing News Books, Oxford. Pratiwi, E., Wardoyo, S. E., Suhenda, N., Iriana, I., 1998, Utilization of common carp s uneaten feed by niiile tilapia in environmentaly-soound floating double-net cage culture. Journal Penelitian Perikaran, Indonesia. Shrestha, M. K., Bhujel, R. L., 1999, A preliminary study on Nile tilapia (O. niloticus) polyculture with common carp (C. carpio) feed with duckweed (Spirodela sp.) in Nepal. Asian Fish Sci., vol. 12, no. 1, pp Staykov, Y., Georgiev, I., Mitev, J., Atanassov, V., Djovinnov, D., 1999, Studies on the net cages cultivation of two-summer-old carp (C. carpio) with special emphasis on the growth rate and economic results. Bulgarian Journal Of Agriculture Sci., v.5(3), pp Sudarto, A., Dharma, L., 1990, Survival rate comparison of local strains of common carp. Bulletin Penelitian Perikanan Darat, Indenosia, v9(1). Pp Tekelioğlu, N., 1987, Sazanların beslenmesi, karma yemlerin özellikleri ve yem hazırlama tekniği. Yem Sanayi Dergisi,Sayı:56,31-35s. Watanabe, W. O., Clark, J. H., Dunham, J. B., Wicklund, R. I., Olla, B., 1990, Culture of Florida red tilapia in marine cages; The effect of stocking density and dietar protein on growth. Aquaculture, 90: Yıldız, N., Bircan, H., 1994, Uygulamalı İstatistik. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fa. Yayınları:704, 218s, Erzurum. 486