Besin içeriklerinin, canlıların yaşamsal faaliyetleri için gerekli olduğunu fark eder.

Transkript

1 1. Ünite VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM KAZANIMLAR 1.BESİNLER ve ÖZELLİKLERİ Besin içeriklerinin, canlıların yaşamsal faaliyetleri için gerekli olduğunu fark eder Vitamin çeşitlerinin en fazla hangi besinlerde bulunduğunu araştırır ve sunar Su ve minerallerin bütün besinlerde bulunduğu çıkarımını yapar Dengeli beslenmenin insan sağlığına etkilerini araştırır ve sunar Sağlıklı bir yaşam için besinlerin tazeliğinin ve doğallığının önemini, araştırma verilerine dayalı olarak tartışır Sigara ve alkol kullanımının vücuda verdiği zararları araştırma verilerine dayalı olarak tartışır. 2.BESİNLERİN SİNDİRİMİ Sindirimde görevli yapı ve organların yerini model üzerinde sırasıyla gösterir Diş çeşitlerini model üzerinde göstererek görevlerini açıklar Diş sağlığı için beslenmeye, temizliğe ve düzenli diş kontrolüne özen gösterir Besinlerin sindirildikten sonra vücutta kan yoluyla taşındığı çıkarımını yapar. 3. VÜCUDUMUZDA BOŞALTIM Boşaltımda görevli yapı ve organları tanır Vücutta farklı boşaltım şekillerinin olduğu ve boşaltım faaliyetleri sonucu oluşan zararlı maddelerin vücut dışına atılması gerektiği çıkarımını yapar Böbreklerin sağlığını korumak için nelere dikkat edilmesi gerektiğini araştırır ve sunar.

2 1. VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM Canlılık özellikleri nelerdir? Besin nedir? Canlılar neden beslenir? Kaynağına göre besinler Bitkisel kaynaklı besinler Tahıl ürünleri Sebzeler Meyveler Hayvansal kaynaklı besinler Et ve et ürünleri Süt ve süt ürünleri Yumurta 1. ETKİNLİK Makarna, Patates, Sucuk, Muz, Yoğurt, Peynir, Et, Balık, Soda, Tuz, Meyve Suyu,Elma,Biber 1. Hangileri bitkisel kaynaklı besinlerdir? 2. Hangileri hayvansal kaynaklı besinlerdir? 3. Hangileri bitkisel ve hayvansal kaynaklı besinler değildir? 1

3 Yapısına göre besinler İnorganik besinler Su, toprak vb. cansız kaynaklardan elde edilen besinlerdir. Organik besinler Bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen canlı kaynaklı besinlerdir. 1.Karbonhidrat 2.Protein 3.Yağ 4.Vitamin 1.Su 2.Mineraller Görevine göre besinler Enerji verici Karbonhidrat Yağ Yapıcı-onarıcı Protein BESİNLER 1. Karbonhidrat: Görevi; Bulunduğu besinler; Ayırt edilme yöntemi; 2 Denetleyici-düzenleyici Su Mineral Vitamin

4 2. Protein: Görevi; Bulunduğu besinler; Ayırt edilme yöntemi; 3. Yağ: Görevi; Bulunduğu besinler; Ayırt edilme yöntemi; 4.Vitamin: Görevi; Bulunduğu besinler; 3

5 VİTAMİNLER Yağda Çözünenler A D E K Vitamin İsmi Görevi A Göz sağlığı için gereklidir. D Kemik ve dişler için gereklidir. Besinlerden alınan D vitamininin vücutta kullanılabilmesi için Güneş ışığı gereklidir. Suda Çözünenler B C Eksikliğinde Bulunduğu besinler oluşan hastalıklar Havuç, yumurta, karaciğer, süt, balık Balık, yumurta süt ve süt ürünleri E Büyüme ve gelişme için gereklidir. Fındık, fıstık, yeşil sebzeler, tahıl ürünleri, yumurta K Kanın pıhtılaşmasını sağlar. Et, mısır, muz, yeşil sebzeler B Kas ve sinir sistemi için gereklidir. Et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri C Vücut direncini arttır. Vücudu hastalıklara karşı korur. Yeşil sebze, meyve ve turunçgillerde 4 Gece körlüğü oluşur. Raşitizm Kısırlık Unutkanlık İskorbüt

6 5. Su: Görevi; Bulunduğu besinler; 6. Mineraller: Görevi: Bulunduğu besinler: 2. ETKİNLİK Besin İsmi A Vitamini Aşağıda verilen besinlerin içeriğini belirleyip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. B Vitamini C Vitamini Süt Yumurta Et Balık Portakal Havuç Buğday Ispanak Marul Domates 5 D Vitamini E Vitamini K Vitamini

7 3. ETKİNLİK Aşağıda verilen besinlerin içeriğini belirleyip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. BESİN İSMİ Karbonhidrat Protein Patates Balık Nişasta Zeytin Domates Portakal Fındık Mısır Fasulye Pirinç Salatalık Tereyağı Peynir Soda Fındık Nohut Şeker 6 Yağ Vitamin Mineral

8 4. ETKİNLİK Aşağıda verilen bilgilerin doğru veya yanlış olduklarını belirleyip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. BİLGİ D Y Şeker ve nişastada protein bol bulunur. Enerji elde etmek için besleniriz. Proteinler yapıcı-onarıcıdır. Mineraller; bütün besinlerde bulunur. Vücudumuzda ilk enerjiye dönüşen besin yağdır. En çok enerji veren besin yağdır. Bir besin maddesine lügol çözeltisi damlattığımızda mavi-mor renk alıyorsa proteindir. Karbonhidratların fazlası deri altında yağ olarak depolanır. Tereyağı hayvansal kaynaklıdır. Turunçgiller; C vitamini bakımından zengindir. 5. ETKİNLİK Aşağıdaki boşlukları doldurunuz ,... ve... denetleyici ve düzenleyicidir. 2. Kanın pıhtılaşmasını vitamini sağlar. 3. A, D, E ve K. çözünen, B ve C çözünen vitaminlerdir vitamini göz sağlığı için gereklidir....,....,... besinlerde bol bulunur. 5. Bir besinde, karbonhidrat olup olmadığını anlamak için.. çözeltisi damlatılır..... renk alıyorsa besin karbonhidrattır. 6. Proteinlerin ayıracı....tir. 7. Sinir ve kas sistemi için.... vitamini gereklidir. 8. D Vitamini eksikliğinde... hastalığı oluşur. 9. Proteinler... besinlerdir. 10. Su.... dir. 7

9 6. ETKİNLİK Tanımlarla kavramları eşleştiriniz. Kavram Tanım Karbonhidrat Vücudumuzun yapısında en çok bulunan maddedir. Vücut sıcaklığını düzenler. K Vitamini Bütün besinlerde bulunur. Denetleyici ve düzenleyicidir. Mineral Vücudumuzda en çok enerji veren ama en son enerjiye dönüşen besindir. Su Enerji vericidir. Fazlası deri altında yağ olarak depolanır. B vitamini Kanın pıhtılaşmasını sağlar. A vitamini Üzerine nitrik asit damlatıldığında sarı renk alan besin maddesidir. Protein Eksikliğinde iskorbüt hastalığı oluşur. C vitamini Havuç, yumurta ve balıkta bol miktarda bulunur. D vitamini Sinir ve kas sistemi için gereklidir. Yağ Eksikliğinde Raşitizm hastalığı oluşur. 8

10 Bulmacayı doldurunuz. 7. ETKİNLİK Tahıl ürünleri, patates ve nişastada bol bulunur. 2.Et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri ve baklagillerde bol bulunur. 3.Proteinlerin ayıracıdır. 4.Tüm besinlerde bulunur. 5.Zeytin, mısır, ayçiçeğinde bol bulunur. 6.Sebze ve meyvelerde bulunur. Denetleyici ve düzenleyicidir. 7.Karbonhidratların ayıracıdır. 8.Vücudumuzun büyük bir kısmını oluşturur. 9

11 8. ETKİNLİK Aşağıdaki boşlukları doldurunuz. Canlılar;...,....., yıpranan doku ve organlarını yenileyebilmek için beslenirler. Besinlerimiz bitkisel kaynaklı ve kaynaklıdır. Aldığımız besinlerin vücudumuzda görevleri farklı farklıdır. Karbonhidrat ve. enerji vericidir. Proteinler;... dır. Su, ve mineraller... dir. Karbonhidratlar;.,..,.. vb. besinlerde bol bulunur. Karbonhidratların ayıracı.. çözeltisidir. Proteinler;,.,.. ve bol bulunur. Proteinlerin ayıracı..... çözeltisidir. Yağlar.....,.....,.da bol miktarda bulunur. Yağlar vücudumuzda en son enerjiye dönüşen ama en çok enerji veren besin grubudur. Kış uykusuna yatan canlılar, develer uzun süre açlığa ve susuzluğa, yağ depolarındaki yağı kullanarak dayanabilir. Su, canlılar için çok önemlidir. Vücudumuzun %70'i, kanımızın %90'ı sudur. Su iyi bir çözücüdür. Su ve mineraller..... besindir. Bütün besinlerde bulunur.,.,.., minerallerdir. Mineraller; topraktan bitkilere, bitkilerden de bize geçer. Vitaminler ise;..... ve... de bulunur. Eksikliğinde çeşitli hastalıklar oluşur. A Vitamini. için gereklidir. D Vitamini eksikliğinde.oluşur. B Vitamini ve sağlığı için gereklidir. E Vitamini eksikliği..... neden olur. K Vitamini.... sağlar. C Vitamini kış aylarının olmazsa olmazıdır. Vücut direncini arttırarak hastalıklara karşı bizi korur. 10

12 9. ETKİNLİK Aşağıda verilen tabloyu doldurunuz. Besin İsmi Besin Grubu Görevi Patates Balık Nişasta Zeytin Domates Portakal Fındık Mısır Fasulye Pirinç Salatalık Tereyağı Peynir Soda Fındık Nohut Şeker 11

13 TEST 1 1. Aşağıdakilerden hangisi hayvansal kaynaklı besindir? A) Yulaf B) Domates 2. Enerji miktarı C C) Yumurta D) Lahana Yandaki grafikte besinlerdeki yağ miktarı gösterilmiştir. B Buna göre C ile gösterilen besin hangisidir? A Besin A) Fındık B) Ekmek C) Çilek D) Yumurta 3. Et Ekmek 1 Yumurta 2 3 Eren yukarıdaki deney düzeneklerini hazırlıyor. 3. kabada nitrik asit çözeltisi damlatıyor. Hangi kaplardaki besinlerde renk değişimi olur? A) Yalnız 1 B) 1 ve 2 C) 1 ve 3 D) 1, 2 ve 3 4. Yağlar, karbonhidratlara göre daha çok enerji verir. Ancak vücudumuzda ilk enerjiye dönüşen besin karbonhidratlardır. Buna göre vücudumuzda ilk enerjiye dönüşen besin hangisidir? A) Şeker B) Tavuk C) Balık 12 D) Yağ

14 5. 1. Vücudumuzun yapısını oluşturur. 2. Denetleyici ve düzenleyicidir. 3. İyi bir çözücüdür. Yukarıdaki özellikleri verilen besin hangisidir? A) Protein B) Yağ C) Vitamin D) Su 6. Vitamin Bulunduğu yer A Süt, yumurta, sebzeler B Tahıl ürünleri, süt ürünleri C Turunçgiller, domates, patates D Süt ve süt ürünleri,balık E Tahıl ürünleri, et, sebze K Et,sebze, domates Eslem yukarıdaki tabloyu hazırlıyor.bu tabloya göre hangisi söylenemez? A)Sebzelerde vitamin bulunmaz. B)Tahıl ürünleri B ve E vitaminince zengindir. C)Turunçgiller C vitaminince zengindir. D)Süt ve süt ürünlerinde A,B ve D vitamini bulunur. 7. Aşağıdakilerden hangisinde protein bulunmaz? A) Mercimek B) Çilek C) Nohut D) Fasulye 8. Besin adı Görevi Bulunduğu yer Karbonhidrat I Tahıl ürünleri II Yapıcı ve onarıcıdır. Et ve süt ürünleri Yağ Enerji vericidir. III I A) Düzenleyici II Vitamin III Zeytin B) Enerji verici Protein Zeytin C) Yapıcı - onarıcı Protein Fındık D) Enerji verici Karbonhidrat 13 Mısır

15 DENGELİ VE DÜZENLİ BESLENME 1.Dengeli beslenme nedir? 2.Düzenli beslenme nedir? 3.Besin Piramidi nedir? BESİN Zeytin, mısır, tereyağı, ayçiçeği, şeker YAĞLAR Et ve et ürünleri süt ve süt ürünleri, yumurta, baklagiller PROTEİNLER Sebze ve meyveler (ıspanak, elma, muz, salatalık havuç vb.) VİTAMİN, MİNERAL ve SU Tahıllar (Arpa, buğday, mısır vb.) KARBONHİDRATLAR 14 PİRAMİDİ

16 1. ETKİNLİK Besin piramidine uygun dengeli beslenme programı oluşturunuz. Sabah: Öğle: Akşam: Besin piramidine uygun olmayan dengesiz beslenmeye örnek bir beslenme programı yazınız. Sabah: Öğle: Akşam: Günümüzde hızlı nüfus artışı ile birlikte; insanların besin ihtiyacını karşılayabilmek için besin teknolojisine ihtiyaç duyulmuştur. Besin teknolojisi; Besin çeşitliliğini arttırmak, Besin çeşitliliğinin tüketiciye hızla ulaşmasını sağlamak, Besinlerin taze olarak tüketilmesini sağlamak, Mevsiminden önce veya sonra da besin üretimini sağlamak, Besinlerin dayanıklılığını arttırmak, Besinlerin uzun süre bozulmadan kalmasını sağlamak, Ürün miktarının artmasını sağlamak, 15

17 Geçmişte tüketilen besinler ile günümüzde tüketilen besinleri karşılaştırınız. Besin teknolojisinin üretilen besinlere olumsuz etkileri nelerdir? Besinleri uzun süre saklamak için kullanılan yöntemler nelerdir? Hazır besin nedir? Hazır gıdalar alınırken nelere dikkat edilmelidir? Besinlerle ilgili meslekler nelerdir? 16

18 2. ETKİNLİK HİKAYE ZAMANI Eskiden savaşlarda cephedeki askerlere yiyecek dağıtımı ve bu yiyeceklerin saklanması büyük sıkıntıydı. Yiyecekler uzun süre saklanamıyor hatta cepheye ulaşıncaya kadar bozuluyordu. Sağlıksız ve bozuk yiyecekler askerlerin hastalanmasına sebep oluyordu. Buna bir çözüm bulunmalıydı yılında Fransa imparatoru Napolyon Bonopart; Fransız ordusunun tüketeceği yiyecekleri uzun süre bozulmadan saklamaya yarayacak bir yöntem bulunmasını istedi. Bunun üzerine bilim insanları çeşitli çalışmalar yaptılar. Nicholas Appert; yiyecekleri biraz pişirdikten sonra cam şişelere koyup ağzını mantarla kapattı. Şişeleri kaynayan suda bir süre bekletti. Yiyecekler, birkaç ay donanma askerlerine denendi. Yiyeceklerin hiç birisi bozulmamıştı. Nicholas Appert bu yöntemle konserve ile besin saklama yöntemini buldu ve Fransız imparatorundan para ödülünü aldı. Daha sonra ise konserve şişelerinin yerine konserve kutuları kullanıldı. Sizce günümüzde hazır yiyecekleri tercih etme nedenlerimiz nelerdir? 17

19 3. ETKİNLİK Aşağıda verilen bilgilerin doğru veya yanlış olduklarını belirleyip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. OLAY D Y Her besinden yeteri kadar tüketmeye düzenli beslenme denir. Öğün öğün beslenmeye dengeli beslenme denir. Yağlar ve tatlılar en az tüketmemiz gereken besinlerdir. Beslenmede sabah kahvaltısı çok önemlidir. Hazır gıdalar sağlıklıdır. 4. ETKİNLİK Aşağıdaki boşlukları doldurunuz. 1.Besinleri uzun süre saklamak için...,...,.., vb. yöntemler kullanılır. 2.Artan nüfusun, besin ihtiyacını karşılamak için... gelişmiştir. 3.Günlük besin ihtiyacımızı gösteren piramide..... denir. 4.Hazır besinlerin içinde bulunan.. maddeleri zararlıdır. 5.Besin piramidin en altında..... bulunur. 18

20 5. ETKİNLİK Aşağıdaki soruları araştırarak cevaplayınız. 1.Beslenmede karbonhidratları ihmal eden kişide hangi sorunlar ortaya çıkar? 2.Beslenmede proteinleri aşırı tüketen kişide hangi problemler ortaya çıkar? 3.Beslenmede hayvansal yağları çok tüketen kişide hangi rahatsızlıklar ortaya çıkar? 4.Şekerin vücudumuz için zararları nelerdir? Araştırınız. 5.Çocuklarda ve yaşlılarda hangi besinler daha çok tüketilmelidir? Neden? 6.Besin teknolojisi nedir? 7.Besin teknolojisine neden ihtiyaç duyulmuştur? 19

21 TEST Yanda verilen besin piramidine göre; 2. sırada hangi besin grubu 3 2 yer alır? 1 A. Balık B. Tatlı C. Salatalık D. Ekmek 2. Aşağıdakilerden hangisi dengeli beslenmedir? A. Her öğün en sevdiğimiz besinleri yemek. B. Her besinden yeteri kadar yemek. C. Protein ağırlıklı beslenmek. D. Doğal beslenmek. 3. Aşağıdakilerden hangisi dengeli beslenmeye örnektir? A. Patates yemeği, pilav, ekmek, sütlaç B. Köfte, pilav, salata, sütlaç C. Süt, peynir, yumurta, domates D. Süt, salata, mandalina, elma 4. Aşağıdakilerden hangisi besin tüketiminde dikkat edilmesi gereken hususlardan biri değildir? A. TSE damgası olup olmadığına dikkat etmeliyiz. B. Paketlenmiş ürünlerde paketin yırtık olup olmadığına bakmalıyız. C. Reklamı çok yapılan hazır gıdaları almalıyız. D. Ürünlerin son kullanma tarihine bakmalıyız. 5. Aşağıdakilerden hangisi besin saklamada sağlıklı bir yöntem değildir? A. Kurutma B. Konserve yapma C. Derin dondurucuda saklama D. Koruyucu katkı maddesi kullanma 20

22 SİNDİRİM SİSTEMİ Sindirim nedir? Sindirim Kimyasal sindirim Bezler tarafından sindirim organlarına salgılanan salgılar yapar. Ağızda tükürük Mide de mide asiti İnce bağırsakta pankreas öz suyu Mekanik sindirim Çiğneme, kesme, parçalama ve çalkalamadır. Ağızda dişler Mide de mide kasları 1. ETKİNLİK Aşağıda verilen sindirim bölümlerinde gerçekleşen, sindirim çeşidini belirleyip ilgili kutucuğu işaretleyiniz Bölüm Fiziksel Dişler Mide asiti Mide kasları Tükürük Dil Pankreas öz suyu 21 Kimyasal

23 SİNDİRİM ORGANLARI 1.Ağız: sindrimin başlangıç organıdır. Dişler: Tükürük: Dil: 2.Yutak: 3.Yemek borusu: 4.Mide: 5.İnce bağırsak: 6.Kalın bağırsak: 7.Anüs: 22

24 Emilim nedir? Hangi organlarda emilim vardır? Villüs nedir? Sindirime yardımcı organlar hangileridir? Sindirim sisteminin sağlığı için nelere dikkat edilmelidir? 1. ETKİNLİK Besin Grubu Karbonhidrat Aşağıdaki boşlukları doldurunuz. Sindirimin başladığı organ Sindirimin tamamlandığı organ Ağız Protein İnce Bağırsak Yağ 23

25 2. ETKİNLİK Besin Gurubu Aşağıda verilen besinlerin sindirilip sindirilmediğini belirleyip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Sindirilerek kana geçer Sindirilmeden kana geçer Vitamin Karbonhidrat Protein Mineral Yağ Su 3. ETKİNLİK Aşağıda verilen besinlerin emildiği organı belirleyip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Besin Gurubu İnce bağırsaktan emilir Kalın bağırsaktan emilir Vitamin Karbonhidrat Protein Mineral Yağ Su 24

26 Dışarı Dil besini itti. Anüs kimyasal sindirimini başlattı. Posa Kan Sin di Bes rilmiş in borusunu kapattı, yemek borusunu açtı. Yutak Yutkunma sırasında nefes nera ller Villüslerden sindirilmiş besin emilerek kana geçti. Bütün besinlerin kimyasal sindirimi tamamlandı. Yağların kimyasal sindirimini başlattı. İnce bağırsak sindirimini başlattı. Mide kasları mekanik sindirim yaptı. Mide asiti proteinlerin kimyasal Mide kaslarla mideye iletti. Yemek borusu Yutaktan gelen besinleri yapısındaki Kalın bağırsak Su ve mineraller emilerek kana geçti. P Dişler mekanik sindirim yaptı. Tükürük karbonhidratların u Ağız,s 25 S Mi u ve os a Besin SİNDİRİM AŞAMALARI

27 4. ETKİNLİK Aşağıda verilen organlarda sindirim yapılıp yapılmadığını belirleyip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Organ ismi Sindirim yapılır Sindirim yapılmaz Ağız Yutak Yemek borusu Mide İnce bağırsak Kalın bağırsak Anüs 5. ETKİNLİK Aşağıda verilen bilgilerin doğru veya yanlış olduklarını belirleyip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. D BİLGİ Canlı, canlılık faaliyetlerini sürdürebilmek için beslenir. Besinlerin sindirimi ağızda başlar. Yağların sindirimi midede başlar. Karaciğer sindirim organıdır. İnce bağırsakta sindirilmiş besinlerin emilimi gerçekleşir. 26 Y

28 6. ETKİNLİK Merhaba arkadaşlar; son günlerde çok yoğun çalışıyorum ve stresli günler geçiriyorum. Uzun süredir midemde bir yanma var. Ağzımda, midemden gelen yakıcı sıvıyı hissediyorum ve bu durum beni çok rahatsız ediyor. Sizce; 1.Rahatsızlığım ne olabilir? 2.Tıp alanında hangi bölüme gitmeliyim? 3.Rahatsızlanmamın sebepleri ne olabilir? 4.Bundan sonra nelere dikkat etmeliyim? 7. ETKİNLİK Aşağıdaki soruları araştırarak cevaplayınız. 1.Sindirim sistemi ile ilgilenen tıp dalları nelerdir? 2.Safra kesesi alınan bir insan yaşamını nasıl sürdürebilir? Araştırınız. 27

29 8. ETKİNLİK Aşağıdaki boşlukları doldurunuz. 1. Yediğimiz besinlerin kana geçebilecek kadar küçük hale gelmesine.. denir. 2. Ağızda dişler yardımıyla besinlerin. sindirimi yapılır... ile karbonhidratların..... sindirimi başlar. 3. Yutak; besinin... borusuna geçmesini sağlar. 4. Yemek borusu; besini. ye iletir. 5. Mide.. ile mekanik sindirim yapar. Mide asiti ile..... kimyasal sindirimi başlar. 6. Besin; ince bağırsağa geçer. İnce bağırsakta. kimyasal sindirimi başlar. Bütün besinlerin kimyasal sindirimi burada tamamlanır. 7. Sindirilmiş besin.ler aracılığıyla emilerek kana geçer. 8. Besin atıkları, su ve mineraller.... geçer... ve.... ler Kalın bağırsaktan emilerek.. geçer. 9. Atık maddeler anüse gelir ve anüsten vücut dışına atılır. 10. Besinler hücre zarından geçebilecek kadar küçük hale gelmesine... denir. 11. Kimyasal sindirim.... tamamlanır. 12. Gastrit,.,..., sindirim sistemi hastalıklarıdır ve.... sindirime yardımcı organlardır. 14. Besinlerin dişler tarafından parçalanması... sindirimdir. 15. Besinin kan geçişine..... denir. 16..,. ve.... sindirilmeden kana geçer. 17. Proteinlerin sindirimi.. başlar ve.... sona erer. 18. Karbonhidratların sindirimi. başlar.... sona erer. 19. Yağların kimyasal sindirimi. başlar ve.... sona erer. 28

30 9. ETKİNLİK HİKAYE ZAMANI Rüyamda, en sevdiğim yemeklerin olduğu mükemmel bir sofranın başında oturuyorum. Karnım zil çalıyor, bütün yemekleri mideye indirebilmek için sabırsızlanıyorum. Çevremde insan olmamasına rağmen birinin bana seslendiğini duyuyorum. Etrafıma bakınıyorum, kimse yok. O anda fark ediyorum ki ses köftelerden geliyor. Korku ve şaşkınlık içinde donup kalıyorum. Sakinleşmeye başlayınca köfteyi dinliyorum. ''Beni yersen sana bütün yolculuğumu anlatırım'' diyor. Önce yememekte dirensem de ikna oluyor ve dişlerimle köfteyi parçalayıp, öğütüyorum. Yutkunacağım sırada köfte ''Biraz daha çiğne mekanik sindirimi tamamla, tükürük karbonhidratların kimyasal sindirimini başlatır'' diyor. Köfteyi biraz daha çiğnedikten sonra yutkunuyorum. Köfte bir tünelden (yemek borusu) asitli, sıcak bir odaya giriyor (mide) burası köfte için çok eğlenceli. Sürekli hareket halinde çalkalanırken bulamaç haline geliyor. Buradaki asit köftedeki proteinlerin kimyasal sindirimini başlatıyor. Köfte uzun ince bir yolda 2-3 saatlik bir yürüyüşe çıkıyor. (ince bağırsak). Bu yolda sağanak yağmurlar yağıyor. (safra ve pankreas öz suyu). Yağmurda yürümek köfteyi rahatlatıyor ve kendini oluşturan en küçük parçalarına ayrılıyor ve kimyasal sindirim tamamlanıyor. Köfte kıvrımlı (villüs), kırmızı ışıklı rüya gibi bir yolda ilerliyor. Mükemmel tasarlanmış bir evde, can yoldaşı arkadaşı oksijenle karşılaşıp, hasret gideriyor. Bu karşılaşma müthiş bir enerjinin oluşmasını sağlıyor. Köfte sonsuz mutluluğa kavuşuyor. Köfteden arta kalanları merak ediyorum. Sonradan öğreniyorum ki uzun karanlık bir tünelden (kalın bağırsak) geçerek gün ışığına ulaşmışlar. Onlarda çok mutluymuş. Uyanıyorum bende mutluyum. 29

31 10. ETKİNLİK Aşağıdaki bulmacayı doldurunuz Enzimlerle yapılan sindirimin adı 2. Proteinlerin sindiriminin başladığı yer 3. Yemek borusunu açan kapak 4. Besinlerin sindiriminin tamamlandığı organ 5. Atıkların vücut dışına atıldığı yer 6. Ağzı mideye bağlayan bölüm 7. Su ve minerallerin emildiği bölüm 8. Midede sindirimi başlayan besin 30

32 31 Kesici dişler Yiyecekleri tutup, koparmaya yarar. Alt çenede 4, üst çenede 4 olmak üzere 8 tanedir. Dişlerimiz Köpek dişler Yiyecekleri parçalar. Alt çenede 2, üst çenede 2 olmak üzere 4 tanedir. Süt dişleri 6. Aydan itibaren çıkmaya başlar Alt ve üst çenede toplam 20 tanedir 6-7 yaşında dökülmeye başlar. Dişler; Besinleri kesip, parçalar, öğütür. Besinlerin fiziksel sindirimini yapar. Konuşmaya yardımcıdır. Azı dişler Yiyecekleri öğütür. Alt çenede 8, üst çenede 8 olmak üzere 16 tanedir. 20'lik dişler yaş arasında çıkar. Altta çenede 2, üst çenede 2 olmak üzere 4 tanedir. Kalıcı dişler 6-7 yaşından itibaren çıkmaya başlar. Alt ve üst çenede toplam 32 tanedir.

33 1. ETKİNLİK HİKAYE ZAMANI Ecem; 8 yaşında, hareketli, sağlıklı ve neşeli bir çocuk. Ailesi Ecem'in beslenmesine, temizliğine çok dikkat eder. Bilirler ki gelişme ve büyüme çağındaki çocukların fiziksel, zihinsel ve ruhsal gelişimi için beslenme ve temizlik çok önemlidir. Bu nedenle kızlarının öğün saatlerine, öğünlerinde yediği gıdalara çok dikkat ederler, iştahını kapatacak, içindeki katkı maddeleriyle kızlarına zarar verebilecek besinleri tüketmesine izin vermezler. Ecem ise; kola içmek ister, cips, hamburger, kızartma, makarna yemek ister. Yemeğini belirli saatlerde değil de canı ne zaman isterse yemek ister. Bu nedenle yemekte sürekli itiraz edip anne ve babasını üzer. Ailesi dengeli ve düzenli beslenmesinin önemini anlatmaya çalıştıkça dinlemez, isyan eder. Bu şekilde, çatışma ile sorun çözülemeyeceği için, Ecem'in ailesi bir süre Ecem'i serbest bırakmaya karar verir. Ecem; çok mutlu olur. İstediği zaman istediği yiyeceği, istediği kadar yer. Ecem; kola, çikolata, dondurma ile beslendiği günün akşamında önce mide bulantısı arkasından korkunç bir karın ağrısı ile ağlamaya başlar. Koşarak annesinin yanına gider. Annesi ateşini kontrol eder, hafif ateşi vardır. Mide bulantısı artar, bir yandan kusar bir yandan da karın ağrısından kıvranır. Annesi kızını hemen doktora götürür. Doktor muayene eder, çeşitli tahliller ister. Tahlillerin sonucunu beklemek çok zordur, sürekli ağlar. Tahlil sonuçlarını doktora gösterirler. Mikrobik bir rahatsızlığı yoktur. Doktor bu gün ne yemek yediğini sorar. Yediklerini dinleyen doktor Ecem'e dengesiz, düzensiz ve sağlıksız besinler tükettiği için sindirim sisteminin bozulduğunu söyler. İshalden kaynaklanabilecek su kaybını önlemek için serum bağlar, vereceği ilaçları düzenli kullanmasını ve beslenmesine dikkat etmesi gerektiğini söyler. Ecem birkaç gün yaşadığı acı ve ıstırabı hiç unutmaz. Dengeli ve düzenli beslenmenin önemini yaşadığı acı tecrübe ile öğrenir. Sağlıklı ve düzenli beslenerek, sağlıklı ve mutlu bir hayat yaşar. 32

34 2. ETKİNLİK Aşağıdaki soruları araştırarak cevaplayınız. 1. Diş çürükleri hangi problemleri oluşturur? 2. Dişlerimiz olmasaydı hangi sorunları yaşardık? 3. Dişlerimizi nasıl fırçalamalıyız? 4. Diş ipi kullanmanın faydaları nelerdir? 5. Diş sağlığımız için nelere dikkat etmeliyiz? 33

35 3. ETKİNLİK Aşağıda verilen bilgilerin doğru veya yanlış olduklarını belirleyip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. D OLAY Y Süt ve süt ürünlerini bol tüketmeliyiz. Çok sıcak ya da soğuk yiyecekler yemeliyiz. Dişlerimizi düzenli fırçalamalıyız. Şekerli ve asitli yiyecekler tüketmeliyiz. 6 ayda bir diş hekimine gitmeliyiz. Kabuklu yiyecekleri dişlerimizle kırmalıyız. 4. ETKİNLİK Aşağıdaki boşlukları doldurunuz. Yiyecekleri tutup ısırmayı sağlayan dişler....dişlerdir. Azı dişler besinleri öğütür,...dişleri ise besinleri parçalar. Ağzımızda ki....sıvısı besinleri ıslatıp yumuşatarak kolay yutulmasını sağlar. Diş sağlığımız için.... içeren besinleri tüketmeliyiz. Ayrıca içeren besinleri tüketmemeliyiz. Dişlerimizi her gün fırçalamalıyız. Diş çürüklerinin tedavisini geciktirmemeliyiz. 34

36 Kalın Bağırsak Ağız Organlar Karaciğer Yardımcı Organlar 35 Anüs Sindirim yapılmayan organlar Yutak Emilim yapılan organlar İnce Bağırsak SİNDİRİM SİSTEMİ Hastalıklar Sağlığı Şemadaki boşlukları doldurunuz. 5. ETKİNLİK

37 TEST 3 1.Ağız-yutak-yemek borusu-mide-ince bağırsak-kalın bağırsak Yukarıda verilen sindirim sisteminde görevli yapılardan hangisinde sindirim gerçekleşmez? A.Yutak Yemek Borusu Kalın Bağırsak B.Yutak Yemek Borusu C.Yemek Borusu Kalın Bağırsak D.İnce Bağırsak Kalın Bağırsak 2. I. Salgıladığı sıvı ile proteinlerin sindirimini başlatır. II. Besinleri karıştırarak bulamaç haline getirir. Yukarıda özellikleri verilen sindirim organı hangisidir? A.Ağız B. Mide C.İnce Bağırsak D. Kalın Bağırsak 3.İnce bağırsaktan emilen sindirilmiş besin aşağıdakilerden hangisi ile tüm vücuda yayılır? A.Kan B. Yemek Borusu C. Mide D. Anüs Besinlerin ilk sindirime uğradığı organdır. Su ve minerallerin emildiği yerdir. Besinleri mideye iletir. Salgıladığı sıvı ile besinlerin sindirimine yardımcı olur. 4.Yukarıda görevi verilmeyen organ hangisidir? A.Pankreas B. Kalın Bağırsak C. İnce Bağırsak D. Mide 5.Aşağıdakilerin hangisinde kimyasal sindirim gerçekleşmez? A.Ağız B. Mide C. Yemek Borusu D. İnce Bağırsak Süt ve süt ürünlerini çok tüketmelidir. Yemeklerden sonra dişlerini fırçalamalıdır. Sert kabuklu yiyecekleri dişleri ile kırmamalıdır. 6.Diş sağlığı için yukarıdakilerden hangilerine dikkat etmeliyiz? A.Yalnız I B. I ve II C. I ve III 36 D. I, II ve III

38 Besinleri keser. Besinleri parçalar. Besinleri öğütür. 7. Yukarıda görevi verilmeyen diş çeşiti hangisidir? A.Süt Dişi B. Kesici Diş C. Köpek Dişi D. Azı Diş 8. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır. 1 A. 1. Besinleri keser, koparır. 2 3 B. 2. Ağzımızda 2 tanedir. C. 3. Besinleri parçalar. 4 D 'lik diştir. 9.Aşağıdaki bilgilerden hangisi veya hangileri doğrudur? I.Toplam 8 tane kesici diş vardır. II.Köpek dişleri 4 tanedir. III.Süt dişleri 6 yaşında dökülmeye başlar. A.Yalnız I B. I ve II C. I ve II D. I, II ve III 10. ''Besinleri öğütür. Toplam 16 tanedir.'' Yukarıda özelliği verilen diş hangisidir? A.Kesici Diş B. Azı Dişi C. Süt Dişi 37 D. Köpek Dişi

39 BOŞALTIM SİSTEMİ Neden boşaltım yaparız? Vücudumuzda neden atık madde oluşur? Boşaltım sistemi organları nelerdir? Nefron Böbrek: Kanı süzerek zararlı maddelerden uzaklaştırır. İdrar borusu (üreter): İdrarı böbrekten idrar kesesine taşır. Havuzcuk İdrar kesesi: İdrarı biriktirir. İdrar kanalı (üretra): İdrarı vücuttan dışarı atar. Boşaltıma yardımcı organlar ve görevleri nelerdir? 38

40 BOŞALTIMIN AŞAMALARI Besin Sindirim sisteminde sindirilir. İnce bağırsak Sindirilmiş besin Kan Hücre Besin + Oksijen Atık + madde Enerji Canlılık için kullanılır. Kan Atık madde Temiz Kan Böbrek İdrar İdrar borusu İdrar kesesi İdrar kanalı Dışarı 39

41 Boşaltım sistemi hastalıkları nelerdir? Boşaltım sisteminin sağlığı için neler yapılmalıdır? Aşağıda tabloda verilen organlardan atılan maddeleri belirleyerek işaretleyiniz. 1. ETKİNLİK Organ ismi Su Karbon dioksit Tuz Üre Ürik asit Safra Posa Böbrek Kalın bağırsak Deri Akciğer 2. ETKİNLİK Aşağıdaki akrostiş çalışmasını yazınız B Ö B R E K 40

42 3. ETKİNLİK Karışık verilen boşaltım olayını oluşum sırasına göre sıralayınız. I.İdrar üreter ile idrar kesesine gider. II.Kan böbreklere gelir. III.Kan nefronlarda süzülür. IV.Zararlı atık madde idrarı oluşturur. V.İdrar; idrar kesesinde birikir. VI.İdrar havuzcukta toplanır. VII.İdrar üretradan dışarı atılır. 4. ETKİNLİK Hastalık Aşağıdaki boşlukları doldurunuz. Tanım Tedavi Böbrek Taşı Mikropların idrar yollarında iltihap oluşturması Böbrek Yetmezliği 41...

43 5. ETKİNLİK Aşağıdaki boş bırakılan yerleri doldurunuz. Organ Görevi Böbrek İdrarı dışarı atar... İdrarı biriktirir. Üreter... Deri Besin atıklarını atar. Akciğer ETKİNLİK Aşağıdaki boş bırakılan yerleri doldurunuz. Kan yoluyla hücreye gelen.. hücrede oksijenle yakılarak,...,... ve enerji oluşur. Enerji yaşamsal faaliyetlerimiz için kullanılır. Atık madde. ile böbreklere gelir. Böbreklerde lardan kan süzülür. Atık maddeden arınan kan tekrar vücuda gider. Atık madde böbrekte toplanır. Oluşan idrar,..... ile idrar..... gelir, burada birikir ve.... ile vücut dışına atılır. 42

44 7. ETKİNLİK HİKAYE ZAMANI Arkadaşlar merhaba; ben böbrek yetmezliği hastasıyım. Yıllarca böbreklerim kanımı yeterince temizlemediği için hastanede, diyaliz makinesi ile kanım temizlendi. Bu çok zahmetli ve çok zaman alan bir işlem. Önceleri haftada bir, daha sonra haftada 3-4 kez hastaneye gitmek, kanımın temizlenmesi için saatlerce beklemek zorunda kaldım. Okuluma devam edemediğim için derslerimden geri kalıyor, arkadaşlarımla oyun oynayamıyordum. Bazen arkadaşlarımı çok kıskanıyordum. Bellerinin 2 yanında bulunan böbrekleri onların hiç haberi olmadan kanı nefronlar ile süzüyor, havuzcukta biriken idrar, idrar borusu ile idrar kesesine, idrar kesesinden idrar kanalı ile dışarı atılıyordu. Temizlenmiş kanları vücutta dolaşıyor, sağlıklı ve mutlu yaşıyorlardı. Ben ise kanımın temizlenmesi için saatlerce hastanede bekliyordum. Her geçen gün sağlığım kötüye gitti. Böbreklerim artık neredeyse hiç çalışmıyordu. Doktorlar tek çarenin böbrek nakli olduğunu söyledi. Annem hiç düşünmeden böbreğini verebileceğini söyledi. Doku ve kan uyumlarına bakıldı uygun olduğu için böbrek nakli yapıldı. Şu an son derece sağlıklıyım. Böbrek nakli bekleyen hastalar için dua ediyor, böbrek sağlığımı koruyabilmek için bol su içip beslenmeme dikkat ediyorum. Sağlığın en büyük zenginlik olduğunun farkındayım. Anneme ve doktorlarıma minnettarım. Organ naklinin önemini herkese anlatıyorum. 8. ETKİNLİK olayıdır -hücrelerde-dışına-vücut-oluşan-zararlı-maddelerin-atık- boşaltım -atılması Karışık olarak verilen kelimelerle anlamlı bir cümle oluşturunuz. 43

45 9. ETKİNLİK Aşağıda verilen bilgilerin doğru veya yanlış olduklarını belirleyip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. OLAY D Y Boşaltımın amacı kanı temizlemektir. Böbrekler belimizin iki yanında bulunur. İdrarda şeker bulunur. Böbrek yetmezliği diyalizle tedavi edilir. Akciğerler su ve safra atar. 10. ETKİNLİK Aşağıdaki boşlukları doldurunuz. 1.Böbrek yetmezliğinde... makinesi ile kan temizlenir. 2.Deri ile.....,..... vücut dışına atılır. 3.Böbrek yetmezliğinin tedavisi..... nakli ile olur. 4.Böbreğe gelen kan....., böbrekten çıkan... kandır. 5.İdrarda..... bulunmaz. 11. ETKİNLİK Aşağıda verilen soruları araştırarak cevaplayınız. 1.Boşaltım sistemi hastalıkları ile ilgilenen tıp dalları nelerdir? 2.Sen bir bilim insanı olsaydın, böbrek yetmezliği olan hastalar için nasıl bir çözüm yolu ya da tedavi yöntemi bulurdun? 44