CONSEIL DE L EUROPE AVRUPA KONSEYĐ AVRUPA ĐNSAN HAKLARI MAHKEMESĐ ĐKĐNCĐ DAĐRE BOZ -TÜRKĐYE DAVASI. (Başvuru no: 2039/04) KARARIN ÖZET ÇEVĐRĐSĐ

Transkript

1 CONSEIL DE L EUROPE AVRUPA KONSEYĐ AVRUPA ĐNSAN HAKLARI MAHKEMESĐ ĐKĐNCĐ DAĐRE BOZ -TÜRKĐYE DAVASI (Başvuru no: 2039/04) KARARIN ÖZET ÇEVĐRĐSĐ STRAZBURG 9 Şubat 2010 Đşbu karar AĐHS nin 44/2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecektir. Şekli düzeltmelere tabi olabilir. 1

2 USUL Türkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine açılan (2039/04) no lu davanın nedeni T.C. vatandaşı Mehdi Boz un (başvuran) Avrupa Đnsan Hakları Mahkemesi ne 30 Eylül 2003 tarihinde Đnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına ilişkin Sözleşme nin (Avrupa Đnsan Hakları Sözleşmesi - AĐHS) 34. maddesi uyarınca yapmış olduğu başvurudur. Başvuran, Avrupa Đnsan Hakları Mahkemesi (AĐHM) önünde Ankara Barosu avukatlarından S. Kaya tarafından temsil edilmektedir. OLAYLAR I. DAVANIN KOŞULLARI Başvuran 1969 doğumlu olup Ankara da ikamet etmektedir. 13 Haziran 1995 tarihinde bir ihbarı değerlendiren güvenlik güçleri, başvuranı yasadışı silahlı terör örgütü PKK üyesi olduğu şüphesiyle yakalayarak, gözaltına almıştır. 21 Haziran 1995 tarihine kadar sorgulanan başvuran, PKK üyesi olduğunu ve bu terör örgütü adına dokuz eyleme katıldığını kabul etmiştir. Aynı tarihte, diğer iki suç ortağıyla birlikte Muş Sulh Ceza Mahkemesi hakimi önüne çıkarılan başvuran, bu defa PKK üyesi olduğu yönündeki suçlamaları reddederken, iki kundaklama olayına katıldığını ve kamusal mallar üzerine ateş açtığını itiraf etmiştir. Hakim, başvuranın tutuklanmasına karar vermiştir. Yargılamanın bu safhasında, başvuran avukat yardımı almamıştır. Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi («DGM») Cumhuriyet Savcısı, 3 Temmuz 1995 tarihli iddianamesinde başvuran ile birlikte diğer iki suç ortağını Türk Ceza Kanunu nun 125. maddesine dayanarak PKK üyesi olmak ve desteklemek, ayrıca ulusal toprakların bir kısmının bölünmesini tahrik eden eylemler gerçekleştirmekle suçlamıştır. DGM önünde 4 Ekim 1995 tarihinde başlayan ilk duruşmadan itibaren başvuran resen atanan bir avukat tarafından yardım almıştır. DGM önünde görülen yargılama sırasında başvuran, kendisine yöneltilen tüm suçlamaları reddederken, ön soruşturmalarda verdiği ifadeleri de inkâr etmiştir. 17 Kasım 1998 tarihinde, DGM başvuranı on beş yıl hapis cezasına mahkûm etmiştir. Mahkeme, başvuran hakkındaki iddiaların Türk Ceza Kanunu nun 125. maddesinde öngörülen suç kapsamına girmediği, buna karşın aynı yasanın 168. maddesinin 2. fıkrası anlamında «silahlı çete mensubu olma» suçunu oluşturduğu kanaatine varmıştır. DGM, aldığı kararı başvuranın ön soruşturma sırasında verdiği ifadeler ile tanık ifadelerine dayandırmıştır. 23 Kasım 1998 tarihinde, Cumhuriyet savcısı, isnad edilen suçların Türk Ceza Kanunu nun 125. maddesi kapsamına girdiği gerekçesiyle bu kararı temyiz etmiştir. 2

3 Aynı gün, başvuran da kararı temyize götürmüştür. 18 Haziran 1999 tarihinde T.C. Anayasası nda yapılan değişiklikler doğrultusunda, başvuranın davasına bakan Devlet Güvenlik Mahkemesi bünyesinde yer alan askeri yargıç, 22 Haziran 1999 tarihinde sivil yargıçla değiştirilmiştir. 4 Ekim 1999 tarihinde Yargıtay, Cumhuriyet savcısının temyiz başvurusunda dile getirdiği gerekçeyi benimseyerek, ilk derece mahkemesinin verdiği kararı bozmuştur. 15 Ekim 2002 tarihinde kendisine iade edilen davayı karara bağlayan DGM, başvuranı suçlu bulmuş ve Türk Ceza Kanunu nun 125. maddesi uyarınca ölüm cezasına mahkûm etmiştir. Daha sonra, mahkeme bu cezayı ömür boyu hapis cezasına çevirmiştir. DGM, aldığı kararı başvuranın ön soruşturma sırasında verdiği çeşitli ifadelere ve pişman olan sanıklar ile mağdurların ifadelerine dayandırmıştır. Başvuranın avukatı bunun üzerine temyize gitmiş ve bir duruşma yapılmasını talep etmiştir. Bu talep Yargıtay tarafından kabul edilmiştir. 30 Nisan 2003 tarihinde, Yargıtay 15 Ekim 2002 tarihli kararı tüm hükümleriyle birlikte onamıştır. HUKUK I. AĐHS NĐN 6. MADDESĐNĐN ĐHLAL EDĐLDĐĞĐ ĐDDĐASI HAKKINDA Başvuran, AĐHS nin 6. maddesi kapsamında birçok şikâyet dile getirmektedir. AĐHS nin 6. maddesinin 1. paragrafına atıfta bulunan başvuran, ceza davasının süresinden ve bünyesinde askeri yargıç bulundurması dolayısıyla DGM nin tarafsız ve bağımsız olmadığından şikâyet emektedir; AĐHS nin 6. maddesinin 1 ve 3 c) ve d) paragraflarına atıfta bulunan başvuran, gözaltı sırasında ve sulh ceza mahkemesi hakimi önüne çıktığında avukat yardımı almaması nedeniyle davasının adil görülmediğini iddia etmektedir. Başvuran, lehte tanıkları kendisinin sorgulayamadığını ve aleyhte tanıkların mahkemeye çağırılmasını ve sorgulanmasını lehte tanıklarla aynı koşullarda elde edemediğini ileri sürmektedir. Hükümet, bu sava karşı çıkmaktadır. A. Kabuledilebilirliğe ilişkin Başvuranın ön soruşturma sırasında avukat yardımı alamadığı yönündeki şikâyetiyle ilgili olarak Hükümet, AĐHS nin 35. maddesinin 1. paragrafında öngörülen altı aylık sürenin Muş Sulh Mahkemesi tarafından alınan tutuklama kararı ile ön soruşturmanın sona erdiği 21 Haziran 1995 tarihinde başladığını savunmaktadır. AĐHM, benzer şikâyetlerle ilgili olarak daha önce verdiği kararlarda olduğu gibi (bakınız, örneğin, Türkiye aleyhine Özer ve diğerleri davası, n o 48059/99, prg , 22 Nisan 2004, 3

4 ve Salduz, ilgili bölüm), bu koşullarda Yargıtay kararının AĐHS nin 35. maddesinin 1. paragrafı anlamında iç hukuktaki kesin kararı oluşturduğunu kaydetmektedir. Mevcut davada söz konusu karar Yargıtay ın 17 Nisan 2003 tarihli kararıdır. AĐHM, başvuranın 30 Eylül 2003 tarihide, yani AĐHS tarafından zorunlu kılınan altı aylık süre içerisinde başvurusunu sunduğunu not etmektedir. Hükümet, yargılama süresinin uzunluğu yönünde dile getirilen şikâyetle ilgili olarak iç hukuk yollarının tüketilmediğini ileri sürmektedir. Hükümet, başvuranın idare mahkemeleri önünde Adalet Bakanlığı aleyhine dava açabileceğini savunmaktadır. AĐHM, Türk hukuk sisteminin davacılara AĐHS nin 13. maddesi anlamında aşırı uzun yargılama süresine itiraz etme imkânı veren etkili bir hukuk yolu sunmadığını daha önce de tespit ettiğini hatırlatmaktadır (Türkiye aleyhine Tendik ve diğerleri davası, n o 23188/02, prg. 36, 22 Aralık 2005, ve Türkiye aleyhine Pınar Şener davası, n o 17883/04, prg. 33, 18 Kasım 2008). Bu nedenle, başvuranların şikâyetlerine çözüm getirecek nitelikte bir itiraz yoluna sahip oldukları söylenemez. Bunun sonucu olarak, Hükümetin bu noktadaki ön itirazı kabul edilemez. AĐHM ayrıca, 6. madde kapsamında dile getirilen şikâyetlerin AĐHS nin 35. maddesinin 3. paragrafı anlamında açıkça dayanaktan yoksun olmadığını ve başka bir kabuledilemezlik gerekçesi bulunmadığını tespit etmektedir. Dolayısıyla, sözkonusu şikâyetlerin kabuledilebilir ilan edilmesi uygun olacaktır. B. Esasa ilişkin 1. Yargılama süresi AĐHM, dikkate alınacak dönemin başvuranın yakalandığı 13 Haziran 1995 tarihinde başladığını ve Yargıtay ın verdiği kesin kararla 30 Nisan 2003 tarihinde son bulduğunu not etmektedir. Dolayısıyla bu dönem, dört karar alan iki dereceli yargılama için yaklaşık yedi yıl on ay sürmüştür. Bu bağlamda AĐHM, bir yargılamanın makul sürede yapılıp yapılmadığını tespit edebilmek için özellikle davanın karmaşıklığı, başvuran ile yetkili makamların tutumları başta olmak üzere dava şartlarının ve AĐHM nin konuyla ilgili yerleşik içtihadının incelenmesi gerektiğini hatırlatmaktadır (bakınız, diğerleri arasından, Fransa aleyhine Pélissier ve Sassi davası [GC], n o 25444/94, prg. 67, CEDH 1999-II). AĐHM, mevcut davadakine benzer sorunların tartışıldığı birçok davayı incelediğini ve AĐHS nin 6. maddesinin 1. paragrafının ihlal edildiğine hükmettiğini kaydetmektedir (Pélissier ve Sassi, ilgili bölüm; ayrıca bakınız Türkiye aleyhine Özkan ve Adıbelli davası, n o 18342/02, prg , 9 Ocak 2007). AĐHM, kendisine sunulan tüm unsurları inceledikten sonra, mevcut davada Hükümetin yukarıda belirtilen karardan farklı bir sonuca varmasını gerektirecek herhangi bir olgu ya da argüman sunmadığı kanaatine varmaktadır. Bu alandaki yerleşik içtihadını dikkate alan AĐHM, mevcut davada yargılama süresinin aşırı olduğuna ve «makul süre» gereksinimini karşılamadığına hükmetmektedir. Bu durumda, AĐHS nin 6. maddesinin 1. paragrafı ihlal edilmiştir. 4

5 2. AĐHS nin 6. maddesi kapsamında dile getirilen diğer şikâyetler Başvuranın ön soruşturma sırasında avukat yardımından mahrum kaldığı yönündeki şikâyetle ilgili olarak AĐHM, Salduz kararında ortaya çıkan ve bu alanda uygulanan ilkelere atıfta bulunmaktadır. Mevcut davada, o dönemde yürürlükte olan yasa engel teşkil ettiği için başvuranın gözaltı sırasında yani ön sorgulama esnasında- avukat yardımı almadığına kimse itiraz etmemektedir (Salduz, ilgili bölüm, prg. 27 ve 28). Đlgili yasa hükümleri temelinde böylesi sistematik bir kısıtlama başlı başına, AĐHS nin 6. maddesindeki gereksinimlerin yerine getirilmediği sonucuna varmak için yeterlidir (Türkiye aleyhine Dayanan davası, n o 7377/03, prg , 13 Ekim 2009). Bu durumda AĐHM, AĐHS nin 6. maddesinin 3 c) paragrafının 6. maddenin 1. paragrafıyla bağlantılı olarak ihlal edildiği sonucuna varmaktadır. Dolayısıyla AĐHM, karar hakimleri önünde savunma hakkına saygı gösterilmesi konusunda AĐHS nin 6. maddesinin 3. paragrafı bakımından ortaya çıkan temel hukuki sorunu karara bağladığı kanaatindedir (bakınız, diğer birçoğu arasından, Türkiye aleyhine Kamil Uzun davası, n o 37410/97, prg. 64, 10 Mayıs 2007 ve Türkiye aleyhine Karabil davası, n o 5256/02, prg. 46, 16 Haziran 2009).). Bu nedenle AĐHM, Devlet Güvenlik Mahkemesinin bağımsız ve tarafsız olmadığı yönündeki iddiaların gerçeğe uygunluğunun veya lehte tanıkların sorgulanamaması ve aleyhte tanıkların mahkemeye çağırılması ve sorgulanmasının lehte tanıklarla aynı koşullarda elde edilememesi hususlarının ayrıca karara bağlanmasına gerek olmadığı kanaatindedir. II. AĐHS NĐN 5. MADDESĐNĐN 3 VE 4. PARAGRAFLARININ ĐHLAL EDĐLDĐĞĐ ĐDDĐASI HAKKINDA Son olarak, AĐHS nin 5. maddesinin 3 ve 4. paragraflarına atıfta bulunan başvuran, gözaltı süresinin uzunluğundan ve buna itiraz edecek bir hukuk yolunun bulunmadığından şikâyetçi olmaktadır. AĐHM, başvuranın gözaltı süresinin 21 Haziran 1995 tarihinde sona erdiğini ve ilgili şahsın 30 Eylül 2003 tarihinde AĐHM ne başvurduğunu gözlemlemektedir. AĐHM, altı aylık süre kuralını yerine getirmediği için bu şikâyetlerin AĐHS nin 35. maddesinin 1 ve 4. paragrafları uyarınca reddedilmesi gerektiği sonucuna varmaktadır. III. DĐĞER ĐHLAL ĐDDĐALARI HAKKINDA Başvuran, son olarak tüm yargılama boyunca ölüm cezasına çarptırılma riski bulunması nedeniyle AĐHS nin 3. maddesinin ve 6 no lu Ek Protokol ün 1. maddesinin ihlal edildiğini ileri sürmektedir. Hükümet, Türkiye de ölüm cezasının 1984 yılından beri uygulanmadığını ve ayrıca bu cezanın kanun metinlerinden çıkarıldığını hatırlatmaktadır. 5

6 AĐHM, Hükümetin tespitine katılmaktadır. Ayrıca AĐHM, bu bağlamda Türkiye de ölüm cezasının kaldırıldığını ve başvuranın cezasının ömür boyu hapis cezasına çevrildiğini dikkate almaktadır. Öte yandan, Türkiye ölüm cezasının kaldırılmasına ilişkin 6 no lu ve 13 no lu Ek Protokolleri sırasıyla 12 Kasım 2003 ve 20 Şubat 2006 tarihlerinde onaylamıştır. Bu şartlar altında, başvuranın dile getirdiği bu şikâyetin dayanaktan yoksun olması nedeniyle AĐHS nin 35. maddesinin 3 ve 4. paragrafları uyarınca reddedilmesi uygun olacaktır. IV. AĐHS NĐN 41. MADDESĐNĐN UYGULANMASI HAKKINDA A. Tazminat Başvuran, uğradığı maddi zarar karşılığında Euro ve manevi tazminat başlığı altında Euro talep etmektedir. Hükümet, bu taleplerin dayanaktan yoksun olduğu kanaatindedir. AĐHM, tespit edilen ihlal ile iddia edilen maddi zarar arasında illiyet bağı görememekte ve bu talebi reddetmektedir. Buna karşın, AĐHM manevi tazminat olarak başvurana Euro verilmesinin uygun olacağı kanaatine varmaktadır. Öte yandan AĐHM, tespit edilen ihlalin telafisi için en uygun yolun, talep ettiği takdirde başvuranın AĐHS nin 6. maddesinin 1. paragrafı gereklerine uygun olarak yeniden yargılanması olacağı kanısındadır (Salduz, ilgili bölüm, prg. 72). B. Yargılama masraf ve giderleri Başvuran, ayrıca AĐHM önünde görülen yargılama masraf ve giderleri için toplam Euro talep etmektedir. Başvuran bu taleplerin ayrıntılarını verirken, avukat ücretini Euro ve diğer masrafları Euro olarak hesaplamakta, ancak herhangi bir kanıt belgesi sunmamaktadır. Hükümet, bu talebin haklı olmadığı kanaatindedir. AĐHM nin yerleşik içtihadına göre bir başvuran gerçekliğini ve gerekliliğini kanıtladığı makul miktarlardaki yargı giderlerini elde edebilir. AĐHM, mevcut davada, elinde bir kanıt belgesi bulunmadığını, yukarıdaki kıstasları ve başvuranın adli yardımdan yararlandığını dikkate alarak, AĐHM önünde görülen yargılama masraf ve giderleri başlığı altında yapılan talebi reddetmektedir. C. Gecikme faizi AĐHM gecikme faizi olarak Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi kolaylıklarına uyguladığı orana üç puanlık bir artışın ekleneceğini kaydetmektedir. 6

7 BU GEREKÇELERE DAYALI OLARAK, MAHKEME, OYBĐRLĐĞĐYLE, 1. AĐHS nin 6. maddesi hakkındaki şikayetlerin kabuledilebilir, bunun dışında kalanların kabuledilemez olduğuna; 2. AĐHS nin 6/1 maddesinin (yargılama sürecinin uzunluğu) ihlal edildiğine; 3. AĐHS nin 6/1 ve 3 c) (gözaltında avukat bulundurma hakkı) maddesinin ihlal edildiğine; 4. a) AĐHS nin 44/2 maddesi gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, miktara yansıtılabilecek her türlü vergiden muaf tutularak ödeme tarihindeki döviz kuru üzerinden TL ye çevrilmek üzere, Savunmacı Devlet tarafından başvurana (dört bin) Euro manevi tazminat ödenmesine; b) sözkonusu sürenin bittiği tarihten itibaren ödemenin yapılmasına kadar Hükümet tarafından, Avrupa Merkez Bankası nın o dönem için geçerli olan faiz oranının üç puan fazlasına eşit oranda basit faiz uygulanmasına; 5. Adil tatmine ilişkin diğer taleplerin reddine; KARAR VERMĐŞTĐR. Đşbu karar Fransızca olarak hazırlanmış ve AĐHM nin iç tüzüğünün 77. maddesinin 2. ve 3. paragraflarına uygun olarak 9 Şubat 2010 tarihinde yazılı olarak bildirilmiştir. 7