NÝÇÝN AÝLE ÖNEMLÝDÝR? ÇOCUKLA ÝLETÝÞÝM OKULDA ÇOKLU ZEKA TEORÝSÝNÝN KULLANILMASI. Okul Öncesi Eðitim. Bire bir OKS

Transkript

1

2 ÝÇÝNDEKÝLER ÝHLAS KOLEJÝ BÝREYSEL GELÝÞÝM ve EÐÝTÝM DERGÝSÝ NÝÇÝN AÝLE ÖNEMLÝDÝR? DÝKKAT ANNE VE BABALAR AÝLE MÜHENDÝSLÝÐÝ ÝMTÝYAZ SAHÝBÝ Hami KOÇ Ýhlas Eðitim Kurumlarý Genel Müdürü GENEL YÖNETMEN Server GÜRSOY GÖRSEL YÖNETMEN Aytekin KARACA YAYIN SORUMLUSU Emre ÇELÝK YAZI ÝÞLERÝ Zeki Akgül - Mehmet ÇUHADAR - A. Faruk LEVENT Emre ÇELÝK - Hatice AÐIRBAY - Mehmet ÖZDEMÝR Ali Zeki AYVAZ - Sadrettin ZÝYA - Rýdvan UZEL Nurcan MELEKOÐLU - Fatma PALA - Hüseyin BIYIK Cüneyt ARAN - M. Ali DOÐAN - Ali Rýza ÖNER Bahar ÖZERÝNÇ - Ýdris ÖZDEMÝR - Salih UYAN Neslihan BAÞER - Perihan GÜLAL Mihriban B. TÜRKMEN ÇOCUKLA ÝLETÝÞÝM HÝPERAKTÝF ÇOCUKLAR 26 REKLAM MÜDÜRÜ Emre ÇELÝK Ali Oðuz ÇELÝKÖRS YAYIN KURULU Fatma PALA - Nurcan MELEKOÐLU - Rýdvan ÜZEL Hüseyin BIYIK - Cüneyt ARAN - Mehmet Ali DOÐAN Ali Rýza ÖNER - Yusuf ACAR - Arzu AKKAÞ Ercan SARIKAYA - Nebahat KULAÇ - Ayþegül ERTUGAY Aslýhan ASLAN - Burhan KILIÇ - Recep TAMÝR Hüsniye SANCAK - Gülþen ERSÖZ - Hatice Sevgi DURMUÞ Refik ÖLMEZ - Ülkü YILDIZ - Seyhan SOLAK - Emine AVCI Iþýl ÖZHAN - Dilek ERGÝN - Rabia TEKÝNER - Nazik ERGÜL Hilal ZIVALI AYAZ - Fazilet VURAL - Yasemin TEKÝN M. Numan KOYUNCU - Azime AKALAN - Þeyda AKGÖL Zerrin AKBULUT - Süreyya ÖZKIR - Murat GÜLCÜ Halil KESKÝNBIÇAK - Ayþe UZUN - Cüneyt GÜNAY F. Sinem BAYRAKTAR - Ayþe GÜLDALI - Armaðan AYDIN Yasemin KARAKAÞ - S. Baþak KURAN - Halide MUSTAFAYEVA A. Betül KAYAHAN - Diðdem KIZILKAYA - Rukiye KURTULUÞ Arzu PATLAK - Tamer MADEN - Zeynep TEKOÐLU Akýner KAÇMAZ - Ahmet ONUR - Cevat BARBAROS Ýhsan YAZICI - Fatih ÇELÝK - Ayþegül BENER Þengül ÝNAN - M.Mesud USTA - Elmas SANCAK Neþe SARISÖZEN - Hülya SÜLÜN - Þemsi ÖZCAN Aslý ÝYÝBÝLEK - Gökçen BÝLGÝ - Ý. Halil ESMER Feyza ÖNCEL - Sanem GÜREL GRAFÝK TASARIM Serdar MERT - Mehmet GÜRBÜZ 6 8 OKULDA ÇOKLU ZEKA TEORÝSÝNÝN KULLANILMASI Okul Öncesi Eðitim Bire bir OKS Çocuk Ýþte Deyip 14 Geçiþtiremiyeceðiniz 10 kritik Soru Kendisiyle ve Hayatla 20 Barýþýk Çocuklar Sýnav Kaygýsý ile Nasýl 30 Baþedebilirim YALNIZ UYUYAMAMAK ÇOCUÐUN TV YÝ DOÐRU SEYRETMESÝ ÝÇÝN ANNE BABALARA ÖNERÝLER 28 EYVAH! ÇOCUÐUM ÝNTERNETTE YAPIM DVC Ýletiþim BASKI Senfoni Matbaacýlýk

3 sevginin adý mutluluklarý paylaþmak Hami Koç - Ýhlas Eðitim Kurumlarý Genel Müdürü Baþkalarýna yardým etmek, yeni öðrenilen þeyleri paylaþmak çok büyük mutluluktur. Bir yemeðin paylaþýlmasýndan, bir düþüncenin paylaþýlmasýna kadar her düzeydeki eðitimin temelinde böylesi bir mutluluk yaþanmalýdýr. Sevginin adý, mutluluklarý paylaþmaktýr. Eðer, her güne geliþmek için bir fýrsat gözüyle bakýlýrsa, kayýp yoktur. Hele, günün nasýl geçeceðinin farkýnda olan çocuklarýmýz için, önümüze günü plânlayan bir okul çýkmýþsa, bu hayatta kazanýlabilecek en büyük ödüllerden biridir. Unutulmamalýdýr ki, sertlik direnci davet eder. Sert ve kýrýlgan þeylerde bölünme, parçalanma vardýr; esnek ve bükülgen olan þeylerde hayat vardýr, sevgi vardýr. Bir dünya düþünüyorum Ýlk günden beri; Açýlmýþ da masallar gülü Hýrsýn, kinin kapýsý kapanmýþ, Yüzlerdeki gülümseme çocuksu, Gözlerde sevginin ýþýðý yanmýþ Bir dünya düþünüyorum: Öylesine günlük güneþlik, Orada her þey iyilik, güzellik, dostluk üstüne. Bir dünya düþünüyorum, bir dünya Aklýn aydýnlýðýnda, Duygunun selinde yýkanmýþ... (Coþkun Ertepýnar) Ýnsanlarýn çoðu, kendi dar dünyalarýna kapalýdýr. Bazýlarýnýn ilgi ýþýðýnýn aydýnlattýðý çevre daha geniþtir. Benim bir karýncaya ulu nazarým vardýr diyen Yunus Emre gibi ulu nazarlýlara çok çok ihtiyaç duyulur. Ulu nazar bizi harekete geçiren bilme arzusu da olabilir, bizim inanç ve sanat gücümüzü ortaya koyan sevgi seli de olabilir. Akýllý kimseler onlardýr ki, birbirlerine karþý rekabet etmezler, onlar beraberce çalýþýrlar. Eðer rekabet etmezsen, hiç kimse seninle rekabet edemez. Gün birlik günüdür. Gelin ÝHLAS EÐÝTÝM KURUMLARI çatýsý altýnda mutluluk ve sevgilerimizi paylaþalým. Sevgi dolu bir ömrü birlikte yaþamak dileðiyle

4 AÝLE niçin? önemlidir Çocuk, hayatý boyunca kullanacaðý bilgi ve becerileri 0-6 yaþlar arasýnda ailesinden alýr. Bu yaþlar arasýný bir binanýn temeline benzetebiliriz. Binanýn temeli ne kadar saðlam atýlýrsa, üzerine atýlan katlar da o kadar saðlam olur. Okul, ailede atýlan temelin üstüne katlar yapar. Temelde yapýlan yanlýþlar okulda düzeltilir, eksikler okulda tamamlanýr. Çocuk eðitiminde ve iyi yetiþmesinde annebabalarýn çok önemli yeri vardýr. Türk kültüründe aile, devletin temelidir. Türk kültüründe aile kurmak devlet kurmak kadar kutsal sayýlýr. Ülkenizi geliþtirmek istiyorsanýz, önce bölgeleri düzeltmelisiniz. Bölgeleri geliþtirmek istiyorsanýz önce þehirlerinizi ele almalýsýnýz. Þehirlerinizi geliþtirmek istiyorsanýz önce aileyi geliþtirmelisiniz. Aileyi geliþtirmek için önce kendi ailenize düzen getirmelisiniz. Kendi ailenize düzen getirmek için ise önce kendinizi geliþtirmeli ve yenilemelisiniz. Çocuðun okula hazýrlanmasý, çocuðun bedeni ve zihni yönden belli bir olgunluða ulaþtýrýlmasý demektir. Genel olarak aile eðitici, okul ise öðretici bir yapýya sahiptir. Eðitim, çocuða iyi beceriler kazandýrarak, çocuðun yaþamasýný zevkli ve kolay hale getirmektedir. Ailede daha çok koruyucu ve fedakar olan annedir. Dünyanýn en içten en samimi eðitimcileri anneler, bazý tedbir ve teþviklerle çocuklarýna dolayýsýyla topluma daha yararlý olabilirler. Sonuç olarak anne-babanýn en deðerli varlýðý çocuðudur. Onlar Allah'ýn ebeveynlere verdiði kutsal emanettir. Bu kutsal emaneti en iyi þekilde terbiye edip yetiþtirmek de her anne-babanýn en baþta gelen görevidir. Etkili Yorum / 04

5 ! DÝKKAT ANNE VE BABALAR Her anne ve babanýn hayali ve amacýdýr; olgun, ideal ve eðitimli çocuk yetiþtirmek. Bunun için ne fedakarlýklar yapýlýr; zaman harcanýr, para harcanýr, emek harcanýr. Acaba bu amaca ulaþma yolunda ne gibi hatalar yapýlýr biliyor muyuz? Deðerli anne ve babalar; Yaptýðýmýz bazý davranýþlarýn aslýnda amaçladýðýmýzýn tam aksi neticeler vereceðini biliyor muyuz? Mesela; çocuðumuza emirler yaðdýrýrken aslýnda ona duygularýnýn önemsiz olduðunu; baþkalarýnýn istediðini yapma zorunda olduðu mesajýný verdiðimizi; yaptýðýmýz uyarýlar veya tehditlerin aslýnda onda isteklerine saygý duyulmadýðý hissi oluþturduðunu ve öfke doðurduðu; verdiðimiz öðüt ve çözüm önerilerinin aslýnda onda, sorunlarýnýn kendisinin çözemeyeceðine inandýðýmýz hissi verdiðini; yapmalýsýn, yapmamalýsýn niteliðindeki ahlaki derslerin ona otoritenin gücünün kendisine karþý kullanýldýðý hissi vereceðini ve karþý koymaya ittiðini; sürekli öðretmeye çalýþma, mantýklý olaný söyleme niteliðin- deki giriþimlerin çocuk tarafýndan kendisinin mantýksýz ve bilgisiz olduðuna dair mesajlar olarak algýlandýðýný; suçlamalarýn, eleþtirmelerin ve yargýlamalarýn çocuðun kendisine saygýsýný yok ettiðini; kendisini deðersiz ve yetersiz görmesine neden olduðunu; kaygý ve utanç duygularý meydana getirdiðini biliyor muyuz? Anne babasýyla saðlýklý iletiþimi bulunmayan, duygularýný olduðu gibi yansýtamayan çocuk kaygýlýdýr, korku içindedir, kendini güvende deðil tehlikede hisseder. Kurallarla ve yasaklarla çevrilmiþ çocuklar ya içine kapanýp dünyadan kopacak ya da isyankar olacaktýr. Beklentilerle boðulmuþ çocuklar yalan söyleyebilir. Çocuðun anne babadan en iyi öðrendiði þey onlarýn davranýþlarýdýr. Etkili Yorum / 05

6 okulöncesi eðitim Okul öncesi eðitim çocuðunuzun ihtiyaçlarýna duyarlý, onun saðlýk, fiziksel ve zihinsel yönünün geliþmesine de özen gösteren, etkinliklere aktif katýlýmýný ve ilgiyi ön planda tutan, çocuðunuzun yeteneklerini destekleyen, onu kendi kendine düþünme ve öðrenme konusunda destekler. Yeterli zaman ve uygun mekân saðlar, iyi düzenlenmiþ bir eðitim ortamý sunar. Serbest zaman etkinliði ile çocuklar öðretmen eþliðinde kendi kurduklarý oyunu sürdürürler. Türkçe dil etkinliðinde sohbet, parmak oyunu, tekerleme, bilmece, hikâye, kukla oyunu gibi yöntemler, tepegöz, poster vb. gibi görsel araçlarý ve çocuklarýn aktif katýlýmý saðlanarak iþlenir. Müzik etkinliðinde ritm çalýþmalarýnýn yanýnda çocuklar dil geliþimlerine katký saðlayacak olan çeþitli þarkýlarý öðrenirler. Oyun etkinliðinde çocuklar eðlenirken öðrenir, beceri kazanýrlar. Beklemeyi, almayý, vermeyi, paylaþmayý ve iþbirliði yapmayý, planlamayý ve organize etmeyi, öðrenirler. Oyun etkinliklerimiz kurallý oyunlar, þarkýlý rontlar, dramaya yönelik oyunlar (pandomim, taklit etme, hikaye oluþturma, hikaye canlandýrma, drama çalýþmalarý vb.) ve bahçede oynanan oyunlardýr. Sanat etkinliðimiz artýk materyal ile çalýþma, kesme-katlama, yapýþtýrma, boyama, resim, çeþitli baskýlar, hamur ve kil çalýþmalarýný içerir. Bu çalýþma ile çocuk iç dünya ile dýþ dünya arasýnda kurduðu baðlantýyý kâðýda yansýtýr. Küçük kaslarý geliþir. Okuma-Yazmaya Hazýrlýk çalýþmalarý kapsamý içersinde yýl içine daðýlmýþ olan dergiler iþlenir. Amaç, sayýlarý tanýma, renk-þekil ve kavramlarý öðrenmedir. Fen ve doða, gezi-gözlem etkinliklerinde çocuklarýmýz ile birlikte çeþitli deneyler yaparýz. Bu deneyler sayesinde çocuðun gözlem yapma, problem çözme, düþünme kabiliyeti ve sebep-sonuç iliþkisi kurma yeteneði geliþir. Bunlarýn yanýnda çeþitli çevre gezileri, sinema-tiyatro gezileri, okulda yapýlan piknik ve eðlence programlarý. Anasýnýfýnda branþ derslerimiz Ýngilizce, bilgisayar, davranýþ ve ahlâk, folklor, müzik ve beden eðitimidir. Branþ dersleri alanlarýnda uzman öðretmenler tarafýndan verilmektedir. Velilerimiz; yemek listesi, yapýlan etkinlikler ve çocuklarýnýn farklý alanlardaki geliþimi konusunda aylýk paylaþým bültenleri sayesinde haberdar edilirler. Ayrýca anasýnýfýmýzda sorumlu bir psikolojik danýþman, çocuklarýn psikolojik açýdan saðlýklý geliþimleri ve ortaya çýkabilecek sorunlarýnýn çözümlenmesi amacýyla çalýþmalar yapmakta ve okulöncesi çocuðun özelliklerini ve eðitimini içeren aile paylaþým toplantýlarý düzenlenmektedir. Anasýnýfýmýz; bireysel farklýlýklar ve çocuklarýn ilgisi dikkate alýnarak 15 kiþilik mavi, sarý, yeþil sýnýflar, öðrenci ilgi ve yeteneklerine yönelik çalýþma alanlarý blok köþesi, evcilik köþesi, eðitici oyuncaklar köþesi, kitap köþesi, sanat köþesi, kukla köþesi, hareketli oyuncaklar köþesi ve dinlenme odasý gibi bölümlerden oluþmaktadýr. Etkili Yorum / 06

7 Çocuðunuzun saðlýklý kiþilik geliþtirmesinin 12 yolu Çocuðunun her istediðini yapan bir babayla hiçbir istediðini yapmayan baba arasýnda ne fark vardýr? Ya da tüm kararlarý çocuðuna aldýran bir anneyle kararlarda çocuða hiç söz hakký tanýmayan anne arasýnda. Önce "denge" adýmýný atmalýsýnýz. Sonra da aþaðýdaki diðerlerini yaþ arasýnýn kiþilik geliþiminde ne kadar önemli olduðunu unutmayarak Kurallar belirli olmalý ve bu kurallarý uygulamaya mutlaka geçirmelisiniz. Birçok ailede belirlenmiþ ama bir türlü uygulamaya konulamayan kurallar vardýr. Çocuðunuzun, odasýný toplamasýnýn kural olduðunu ve bu kuralýn dýþýna çýktýðý takdirde cezalandýrýlacaðýný bilmesi gerekir. 2- Her ortamda ayný davranýþa ayný tepkiyi vermelisiniz. Süpermarkette baðýrmasýna kýzýp, evde baðýrmasýna tepki göstermezseniz tutarlý davranmasýný nasýl bekleyebilirsiniz ki!.. 3- Uyku, yemek ve televizyon gibi konularda taviz vermemelisiniz. "Anne biraz daha lütfen" yakarýþlarýna kulak týkamak zor da olsa. Uyku, yemek ve televizyon kurallara baðlý olmalý ve belli zaman dilimlerine baðlý kalýnmak. 4- Evin patronun siz olduðunu ona göster melisiniz. Hýzla artan "çocukerkil" aileler aslýnda en çok çocuða zarar verir. 5- Yaþamýnýzla ilgili kararlarý anne baba olarak siz almalýsýnýz. Çocuk çocuktur, onun katýlacaðý konularý dikkatle belirlemelisiniz. Fikir bildirme hakký olsa da yaþamýnýzla ilgili karar hakký yoktur. 6- Saygýsýzlýk ve size karþý saldýrganlýk asla affetmemeniz gereken önemli bir konudur. Bazý davranýþlarýnýn diðerlerine göre daha aðýr sonuçlar doðurabileceðini ona öðretmelisiniz. 7- Doðru davranýþlarý geliþtirebilmek için ödül ve ceza kavramlarýný doðru kullanmalýsýnýz. Ne tamamen cezaya yönelik ne de tamamen ödüle yönelik bir sistem kullanmalýsýnýz. Doðru yerde, doðru kararý almanýz gerekir. 8- Sevginizi her zaman göstermeli ve onu "artýk seni sevmeyeceðim" gibi cümlelerle tehdit etmemelisiniz. Tavrýnýz yalnýzca o andaki davranýþýna karþýlýk olmalý, direkt kendisine deðil Ondan yaþýnýn ve yapabileceklerinin üstünde beklentileriniz olmamalý. Bunun yolu da çocuðunuzu iyi tanýmaktan geçiyor. Baþka çocuklarla karþýlaþtýrma da yapmamanýz gerekenlerden biridir. Bu onu zedeler. 10- O sizin çocuðunuz ama kendi kiþiliði olacaktýr. Onu kendi istekleriniz doðrultusunda zorlamamalýsýnýz. Ýleride size bakacak kiþi gözüyle görmemelisiniz. Unutmayýn; onun da kendine ait bir yaþamý olacak. Buna saygý göstermeyi þimdiden öðrenmelisiniz. 11- Çocuðunuzu iyi izlemeli, söylediklerini tüm dikkatinizle dinlemelisiniz. Eleþtirmeden yargýlamadan Onunla kaliteli zaman geçirmeye, ona sevildiðini hissettirmeye çalýþmalýsýnýz. Kýsýtlamalar ve sevginizle birlikte, kendi doðrularýný ve güvenli kiþiliðini mutlaka bulacaktýr. Sonucu keyifle izleyip, kendinize de pay çýkarabilirsiniz. bire bir OKS Öðrencilerimiz, akademik çalýþmalar, ölçme deðerlendirme merkezimizin istatistikî deðerlendirmeleriyle ve rehberlik ve psikolojik danýþma hizmetleriyle zenginleþtirilmiþ öðretim programlarýmýz çerçevesinde, OKS ye hazýrlanmaktadýrlar. 8. sýnýf öðrencilerimiz OKS ye, ilköðretim sonrasý özellikle Ýhlas Eðitim Kurumlarý bünyesinde ki bursluluk fýrsatýndan yararlanmak ve kendilerini sýnamak amacýyla hazýrlanmaktadýrlar. Okulumuzda yapýlan OKS hazýrlýk çalýþmalarý bir anlamda ÖSS ye saðlam bir alt yapý oluþturma hedefini kapsamaktadýr. Çalýþmalarýn tümü OKS Koordinatörlüðünce yürütülmektedir. Ek ders uygulamalarý. Haftalýk OKS deneme sýnavlarý, Her ders ve her konu çerçevesinde yaprak testler. Danýþmanlýk sistemiyle grup danýþman öðretmeni önderliðinde oluþturulan öðrenci gruplarý ile OKS çalýþmalarý planlanmakta ve sürdürülmektedir. Rehberlik servisimiz "Sýnav Kaygýsý", "Motivasyon" ve "Sýnav Sistemi" konularýnda bireysel ve grup çalýþmalarý, Öðrencilerimiz öðretmenlerimiz ve velilerimiz, sýnav sistemi ve deðiþiklikleri konusunda sürekli bilgilendirilmektedir. Etüt Çalýþmalarý: Öðrencilerimizin öðrendiklerini deðerlendirme, analiz yapabilme, becerilerini geliþtirmeye yönelik hafta içi ve hafta sonu etüt çalýþmalarý yapýlmaktadýr. Kurs Çalýþmalarý: Hafta sonu cumartesi günü 6., 7. ve 8. sýnýflara fen bilgisi, matematik, sosyal bilgiler ve Türkçe derslerinden kurs çalýþmalarý yapýlmaktadýr. Etkili Yorum / 08

8 aile mühendisliði Güzel bir iþe baþlarken elinizdeki kaynaklara bakarsýnýz, bunlarý ihtiyaçlarýnýzla karþýlaþtýrýrsýnýz ve istediðiniz sonuçlarý elde etmenizi saðlayacak þekilde en iyi düzenlemeyi yaparsýnýz. Bu araçlar sayesinde, sahip olmadýðýnýz þeylerin ne olduðunu anlarsýnýz; sonra eksiklerinizi gidermek için planlar yaparsýnýz. Bu sürecin evde, aile içinde gerçekleþmesine aile mühendisliði diyoruz. BERABER ÇALIÞIN Ailedeki her bireyin katkýda bulunabileceði kaynaklar bulun. "Þimdi ne yapabiliyoruz?" sorusunu birbirinize sormayý alýþkanlýk haline getirin. Bir çoðumuz, çocuklarýn aslýnda ne kadar yardýmcý olabileceklerini genellikle unuturuz. Ýnsanlarýn katýlýmý ve paylaþýmý arttýkça, aileyi o kadar sahiplenirler ve kimse fazla yük altýnda kalmaz. "Bayanlar bu iþi yapmak için yeterince güçlü deðillerdir." ya da Erkekler böyle bir iþ yapmaz. gibi yorumlarla yardýmlarý sýnýrlamayýn. ZAMANI PAYLAÞIN Bazý aileler zamanlarýnýn o kadar büyük bölümünü ev iþleri için kullanýyorlar ki, birbirlerine ayýracak vakitleri kalmýyor. Bu durumda, aile bireyleri ve evin kendilerine yük yükleyen sýkýcý bir yer olduðunu hissedebilirler. Burada da mühendisliðin devreye girmesi gerekir. Bu durumdan kaçýnmak için: Ýþ listenize bakýn ve kendinize iki soru sorun. Bu iþ gerçekten gerekli mi? Eðer öyleyse, daha verimli veya daha eðlenceli þekilde yapýlabilir mi? Zamansýzlýk, Ýletiþimsizlik, anlaþamama, tartýþma, kavga Belki de çözüm sadece bir cetvelde ve derecede gizlidir... AÝLE ZAMANI Herkesin yalnýz kalmaya ihtiyacý vardýr. Aile bireylerinden en sýk duyduðum þikayetlerden biri, kendilerine zaman ayýramadýklarýdýr. Anneler, yalnýz kalmak istediklerinde, özellikle suçluluk duymakta, ailelerinden bir þey kaçýrýyormuþ gibi kendilerini hissetmektedirler. Etkili Yorum / 10

9 AÝLE ZAMANINI ÜÇE BÖLÜN Herkesin yalnýz kalacaðý zamanlar (kiþisel zaman) Herkesin birbiriyle çift olarak geçireceði zamanlar (çift zamaný) Herkesin birlikte olacaðý zamanlar (grup zamaný) AÝLE SICAKLIÐINI ÖLÇME YÖNTEMÝ Bunu, ailedeki duygusal sýcaklýðýn korunmasýný saðlamak için öneriyorum. Böylece gruplardaki gerekli iþler daha kolay yapýlabilir ve bireyler arasýnda daha açýk bir iletiþim kurulabilir. Buradaki hedef, hayatta hepimiz için var olan, ama üzerlerinde pek fazla konuþmadýðýmýz konularý açýða çýkarmaktýr. BÝLMECELER Üçüncü tema, insanlar bir araya geldiðinde doðal olarak ortaya çýkan bilmecelerdir. Olup biten her þeyi herkese söylemeyi düþünebiliyor musunuz? Ýnsanlar unuttuðunda, yanlýþ konuþtuklarýnda veya duymadýklarýnda bilmeceler oluþur. Önemli olan, her þeyi net tutmaktýr. Baþarmanýn bir yolu da budur. TAKDÝR Takdir duygularýmýzý kendimizle ve birbirimizle paylaþtýðýmýzda, kendimizi iyi hissederiz. Bu duygularý dile getirmenin bir yolu, içsel dengemizi korumaktýr. Takdir duygularýmýzý baþkalarýyla paylaþmak, onlara armaðan vermek demektir. Bu tür duygularýmýzý ne kadar sýklýkta ifade ediyoruz? ÞÝKAYETLER Þikâyetler, endiþeler vs. bunlar hepimizde vardýr. Þikâyet eden insanlara, þikâyetlerinin yanýnda bir deðiþim önermelerini tavsiye ediyorum. Bir sonraki adým, o deðiþimi önermek olmalýdýr. Bu, karþýnýzdaki kiþiyi þikâyetinizle baþa çýkmaya ya da kendini savunmaya zorlamaktan farklý bir yaklaþýmdýr. YENÝ BÝLGÝLER Aile içindeki iletiþimin güçlü olmasý yeni bilgilerin aktarýlmasýna sebep olur. Yeni bilgileri paylaþmak bilmecelerin azalmasýdýr. UMUTLAR VE DÝLEKLER Çoðu zaman, dileklerimizi ve umutlarýmýzý kendimize saklarýz. Oysa, isteklerinizi dile getirdiðinizde, ailenizdeki kiþiler size yardým edebilirler. Kendi hayallerini dile getirdiklerinde, siz de aynýsýný onlar için yapabilirsiniz. Tek baþýmýza fazla bir þey baþaramayýz. Ýnsanlarýn katýlýmý ve paylaþýmý ile arttýrýcý aile o kadar sahiplenilir ki kimse daha fazla yük altýnda kalmaz Etkili Yorum / 11

10 ÇOCUKLA ÝLETÝÞÝM Aktif dinleme, iletiþimin temel bir tamamlayýcýsýdýr. Aktif dinleyici olduðunuzda; çocuðunuza iletiþim kanallarýnýzýn açýk olduðunu söylersiniz. Çocuðunuzun duygu ve düþüncelerini paylaþma ihtiyacý veya arzusu olduðunu kabul edersiniz ve anlayýþlý davranýrsýnýz. Sizin yargýlayýcý, eleþtirici, öðüt verici veya küçümseyici olmanýzý azaltacak aktif dinlemeye ait birçok beceri ve teknik vardýr. Bu beceriler çocuðunuzun gerçekten ne hissettiðini ve düþündüðünü anlamanýzý, analiz etmenizi saðlar ve problemleri olduðundan daha zor bir halde görünmemesini saðlayacak bir bakýþ açýsý geliþtirmenizde yardýmcý olur. Ayrýca çocuðunuz ile aranýzda bir bað kurar ve onun, sizin düþüncelerinize karþý daha olumlu olmasýný saðlar. Bir anne-baba olarak, son çocukluk döneminin, hayatýn incinmeye açýk olan bir evresi olduðunu aklýnýzdan çýkartmayýn. Küçük yaþtaki okul çaðý çocuklarý çevrelerinde geliþen olaylarýn kendileriyle iliþkili olduðunu düþünürler. Örneðin, evlilik çatýþmasý yaþanan ailelerde, çocuklar bu problemi yanlýþ yorumlayarak kendilerinin kötü olduklarýný ve anne-babalarýný hayal kýrýklýðýna uðrattýklarý sonucuna varabilirler. Bu durumda, benlik deðerleri zarar görebilir ve çevrelerinde geliþen olaylara daha uygun olmayan tepkiler verme eðiliminde olabilirler. Bir nazlý kuþa benzer Çocuk dediðin. Ev ister, emek ister Öpülmek, okþanmak ister. CAHÝT KÜLEBÝ Etkili Yorum / 12

11 Çocuklarýmýzla Ýletiþim Kurabilmenin Sýrrý: Aktif Dinleme Ýnsanlýk tarihinin en önemli buluþu belki de dillerdir. Diller, yüz ve beden hareketleri ile anlaþmaya çalýþan insanoðlu için kolaylaþtýrýcý olmuþtur. Fakat yüzyýllar geçtikçe insanlar kendi oluþturduklarý lisanlarý anlayamaz ve çözümleyemez hale gelmiþlerdir. Bunun sebebi, karþýdakini dinlemekten çok kendi istek ve düþüncelerini anlatýp karþýdakinin de buna uymasýný beklemeleridir. Çocuklarýmýzla kurduðumuz iletiþimde sürekli öðüt veren, '-meli' cümleleri kuran ve 'Olmadý!' diyen ebeveynler konuþmayý baþtan sonlandýrmýþlardýr. Aktif halde dinleyen anne ve babalar aldýklarý sonuçlardan memnun halde rehberlik servisimize geri dönmektedirler. Aktif Dinleme Yollarý Sabýrla dinleyin. Konuþmak istemediðini söylüyorsa bu yaþadýðý duygulardan kaçmak istemesinden olabilir. Konuþmaya hazýr hissettiðin zamana dek seni bekleyeceðim. deyin. Bu, çocuðunuza sana kýymet veriyorum mesajýný verir. Çocuðunuz sizinle konuþurken onunla göz temasý kurun. Çocuðunuzla konuþurken,onun size hitap ederken kullanmasýný istediðiniz dili, kelimeleri ve ses tonunu kullanýn. Çocuðunuzun sizden (ya da diðer aile bireylerinden) farklý düþünce ve tercihlerini söylemesine izin verin. 'Yanlýþ' veya 'Bu saçma!' gibi kesin yargýlar belirtmeyin. Çocuðunuzu olaylara sizden daha farklý bir þekilde tepkiler vermesine izin verin. Onu eleþtirmeyin, suçlamayýn ya da onunla alay etmeyin. Kýzgýnlýkla size bakmaktaysa duygularýný fark etmesini saðlayacak þekilde; Þu an yüzünden bana kýzmýþ olduðunu görüyorum. Seni kýzdýracak bir þey yaptým sanýrým. Ama farkýnda deðilim, bana yardýmcý olur musun? deyin. Konuþma esnasýnda onu kýzdýran, umursamaz, küçüklüðüne vurgu yapan tavýrlar sergilemeyin. Bu, iletiþimi kapatýr. Onu birey olarak görüp varlýðýna saygý duyduðunuzu hissettirin. Çocuðunuzu dinlemek için belli zaman dilimleri ayýrýn ve bunu hiçbir þeyin bozmasýna izin vermeyin. Aktif Halde Dinleyen Anne-Baba Olabilmenin Yararlarý Aktif dinleyici olduðunuzda; çocuðunuzun size anlatacaklarýna açýk olduðunuz mesajýný verirsiniz. Çocuðunuz iyi-kötü her türlü düþüncesini sizinle paylaþýr. Bu sayede zararlý veya yanlýþ yönlere gitmesini baþtan engelleyebilirsiniz. Çocuðunuzun duygu ve düþüncelerini paylaþma ihtiyacý ve/veya arzusu olduðunu kabul edersiniz ve ona anlayýþlý davranýrsýnýz. Hoþgörü ve anlayýþ sevgi dolu ortamlar oluþturur. Sizin yargýlayýcý, eleþtirici, öðüt verici veya küçümseyici olmanýzý azaltacak aktif dinlemeye ait birçok beceri ve teknik vardýr. Bu beceriler sayesinde çocuðunuzun gerçekten ne hissettiðini ve düþündüðünü anlarsýnýz. Problemleri olduðundan daha zor bir halde görmemesini saðlayacak bir bakýþ açýsý geliþtirmesinde ona yardýmcý olursunuz. Çocuðunuz ile aranýzda bir bað kurarsýnýz ve onun, sizin düþüncelerinize karþý daha olumlu olmasýný saðlamýþ olursunuz. ÖRNEK OLAY 9 yaþýndaki bir erkek çocuk, abasýnýn apartman yöneticiliði nedeniyle masanýn üzerinde býraktýðý parasýyla iki pahalý elektronik oyuncak satýn almýþtý. Ardýndan çocuðun okuldan kaçmaya baþlamasý ve paranýn alýndýðýnýn fark edilmesiyle, aile bizim danýþmanlýðýmýza baþvurdu. Kýsa bir süre içinde gerçek ortaya çýktý. 9 yaþýndaki aðabey kiþilik özelliði itibariyle utangaç ve donuk bir bireyken, 5 yaþýndaki güzel kýz kardeþi çok cana yakýn ve insan iliþkilerinde sýcaktý. Bu durum, özellikle baba-kýz iliþkilerinde dikkat çekiyordu. Baba iþinden eve geldiðinde kýz kardeþ boynuna atlarken, aðabey çekingenliðini sürdürerek bir kenarda kalýyordu. Durum çeþitli test ve görüþmeler sonucu belirlendikten sonra anlaþýldý ki 9 yaþýndaki erkek çocuðu, sevgi açýðýný maddeyle telafi etmeye çalýþmakta, duygusal doyumsuzluðunu gidermek istemekte, babaya dönük eylemiyle hem dikkat çekmek hem de öç almak giriþiminde bulunmaktadýr. Sorunun çözümü baba-oðul yakýnlaþmasýný saðlayarak gerçekleþti. Baba hafta sonlarý oðlunu basket okuluna götürmeye baþladý ve ardýndan birlikte ortak etkinliðe zaman ayýrdýlar. Kýsa bir süre sonra da çocuðun uyum ve baþarýda sýnýf içinde dikkat çekecek düzeyde bir grafik geliþtirdiði izlendi. Kaynak: Haluk Yavuzer Okul Çaðý Çocuðu Etkili Yorum / 13

12 çocuk iþte deyip geçiþtiremeyeceðiniz 10 kritik soru Çocuðunuz "Bu ne?, Nereye gitmiþ leri býrakýp zorlu sorular sorma çaðýna geldiðinde ona nasýl cevap vereceðinizi hiç düþündünüz mü? Parents dergisi anne babalarýn yerine düþünmüþ, iþte ona neyi nasýl söyleyeceðiniz, neyi söyleyeceðiniz konusunda uzman önerileri Çocuk, boyundan büyük sorular sormaya baþladýðý zaman anne babalarý bir telaþ alýr. "Her þeyi açýklamalý mýyým?", "Ne kadarýný anlayabilir?", "Bu onun kafasýný karýþtýrýr mý?" ve tabii "Neden ben?" Ve "Neden þimdi?.." Ýþte bugün yarýn karþýlaþacaðýnýz "kazýk" sorular karþýsýnda kem küm etmemeniz için iþe yarar bir cevap anahtarý... Büyükannem ölmek zorunda mýydý? Çocuklar çoðu zaman ölümün geri dönüþü olmayan bir nokta olduðunu anlamakta zorlanýrlar. "Ona, dua etmekten önce somut gerçekleri anlatýn" diyor. Çocuða Nasýl Söylemeli? kitabýnýn yazarlarýndan biri olan Dr. Dan Schaefer, büyükannenin cennete gittiðini söylemek çocukta, bir gün geri geleceði umudunu uyandýrabilir. Allah ýn büyükanneyi yanýnda istediði için aldýðýný söylemek ise onu korkutabilir. "Allah, büyükanneyi yanýna almak istediði gibi, annemi ya da babamý da almak isteyebilir" þeklinde sürekli bir korku geliþtirebilir. Eðer büyükanne, uzun süren bir hastalýk sonucu öldüyse ona, "Hastalýðý yüzünden o kadar çok acý çekiyordu ki, acýlarý ancak öldüðünde dinebildi" diyebilirsiniz. Dr. Schaefer, "Ona, hasta olmak ve çok ama çok hasta olmak arasýndaki farký anlatmaya çalýþýn" diyor. Bu, çocuðun, büyükannesinin hastalýðýnýn, kendisinin geçenlerde yakalandýðý nezleden çok daha ciddi ve ölümcül bir hastalýk olduðunu anlamasýný saðlayacaktýr. Çocuða ayný zamanda, insanlar çok yaþlandýðýnda, bedenlerinin de eskiyip yorulduðunu anlatabilirsiniz. Dr. Schaefer "Büyükannenin organlarý çalýþmalarýný durdurdu ve o öldü" diyebileceðinizi söylüyor. Bunu, büyükannenin ölümü bir hastalýk sonucu deðil de ani olduysa da böyle açýklayabilirsiniz. Büyükannenin artýk onlarla olmayacaðýný, hatta onu bir daha hiç göremeyeceðini anladýðýnda, onu hep mutlu anlarýyla, güzel fotoðraflarýyla hatýrlamasý için yol gösterme aþamasýna geçebilirsiniz. Haberlerdeki adam o kadar çok insaný neden öldürmüþ? Çocuðun özellikle medya aracýlýðýyla karþý konulmaz bir þekilde tanýk olduðu þiddet olaylarý karþýsýnda korkmasý çok doðaldýr. Yapacaðýnýz en iyi þey, bu gibi olaylarý en sade dille ona aktarmaktýr. Her þeyden önce onu, bunlarýn hiç de sýradan olaylar deðil, çok ender yaþanan olaylar olduðuna ikna etmektir. Bunu Çocuðunuza Nasýl Söylersiniz? adlý kitabýn yazarý Dr. Paul Coleman da bu noktayý vurguluyor ve "Çocuk, böylesi bir olayýn kendi baþýna gelmeyeceðine dair rahatlatýlmayý bekler" diyor. Konunun "Neden?" kýsmýna cevap vermek biraz daha ustalýk ister, çünkü ebeveyn de gerçekler konusunda emin olmayabilir. Dr. Coleman'ýn önerisi, "Ona, þiddet uygulayan bazý insanlarýn ruh hastasý olduklarý için bunlarý yaptýðýný söyleyebilir, aslýnda acilen tedavi olmalarý gerektiðinden söz edebilirsiniz" þeklinde. Onunla konuþurken tavrýnýz, kendinizden emin, gelecek sorularý da karþýlamaya hazýr bir tavýr olsun ki bazý þeyler çocuðun zihninde netleþsin. Doðal olarak çocuðun kendi saldýrgan ve düþmanca yaklaþýmlarý da vardýr. Televizyonda gördüðü þiddetin Etkili Yorum / 14

13 failiyle kendi saldýrgan tavrýný karþýlaþtýrmaya kalkabilir. Ona, zaman zaman bazý þeylere sinirlenmesinin çok normal olduðunu, bu tip kýzgýnlýklarýn baþkalarýna zarar vermeden ve þiddet uygulamadan da yaþanabileceðini anlatýn. Sen hiç uyuþturucu kullandýn mý? Eðer cevabýnýz "Hayýr" ise iþiniz kolay. Eðer gençliðinizde denemiþseniz ve çocuðunuza da yalan söylemek istemiyorsanýz, biraz zorlanabilirsiniz. "Çocuklar bazen sorularýný amacýndan saptýrabilirler, buna hazýrlýklý olun" diyor. Hayýr Demek Yetmez adlý kitabýn yazarý Dr. Robert Schvvebel, çocuk, dünyayý henüz siyah ve beyaz gibi keskin hatlarla tanýmladýðý bir çaðda olduðundan, duyacaðý herhangi bir þey onu þiddetli bir hayal kýrýklýðýna uðratabilir. Anne babasýnýn, kabul edilemeyecek kadar yanlýþ bir þey yapmýþ olduðu düþüncesinin çocuðu sarsmasý doðaldýr. Dr. Schvvebel öncelikle ona, olabildiðince yumuþak bir þekilde, bunu neden merak ettiðini sormamýzý tavsiye ediyor. Pek geçmiþe de dönmeden, onu þimdi artýk böyle bir durumun kesinlikle söz konusu olmadýðýna ikna edin. Uyuþturucu kullanýmýnýn yasal olmadýðýný ya da uyuþturucunun öyle her yerde bulunan bir þey olmadýðýný söylemeniz de onu rahatlatabilir. Kýsaca, uyuþturucunun çok zarar verici maddelerden oluþtuðunu söyleyin. Kullanan bazý insanlarýn, kendilerini mutlu hissedeceklerini, acýlarýný azaltacaðýný zannetmeleri gibi, kendilerince birtakým nedenleri olabileceðini de... Sizin neden kullandýðýnýza gelince... Ona aslýnda uyuþturucu kullanmadýðýnýzý, sadece deneyip, zararlarýný öðrendikten sonra da bir daha asla aklýnýzdan bile geçirmediðinizi anlatabilirsiniz. Neden arkadaþýmýn iki PlayStation'ý var da benim bir tane? Dr. Coleman'ýn bakýþ açýsý bu sorunun, çocuðun zaman zaman ebeveyni aracýlýðýyla karþýlaþtýðý akran baskýsýnýn dolaylý bir yansýtýlmasý olduðudur. Hani vardýr ya "Arkadaþýn geçti de sen kaldýn", "Bilmemkimin oðlu..." yaklaþýmlarý... Çocuðunuz, arkadaþý gibi olmaya özenmiyordur ama böyle bir durumda, ona iki PlayStation almýþ olan anne babanýn çocuðu olmasýna özeniyor olabilir. Böyle bir durumda en son yapmanýz gereken, sözü edilen aileyi eleþtirmektir. Onun yerine, bu tip oyunlarýn çocuklarýn en büyük ilgi alaný olmasýný kabul edemediðinizi açýklamaya çalýþýn. Dr. Colaman, ona, "Sen oyun oynamak için bilgisayara oturduðunda bu on dakikayý fazla fazla aþýp iki saatin üstüne çýkýyor. Bu kadar uzun bir zamaný dýþarýda oynayarak, ev ödevlerini yaparak ya da bizlerle paylaþarak geçirmeni tercih ederim" demenizi tavsiye ediyor. Tartýþmanýn uzamasýna fýrsat vermeyin. Eðer çocuðunuz fikrinizi çürütmeye kalkarsa tartýþmayý sonlandýrýn. Þunu açýklýða kavuþturun ki, sizin görüþünüz, çocuðunuzun iyiliði için. Onu kýsýtlamaya ya da cezalandýrmaya deðil, doðru yönlendirmeye çalýþýyorsunuz. Ýyisi mi son söz olarak "Biliyorum, çok kolay deðil. Belki þimdi beni anlayamýyorsun ama umarým bir süre sonra bana hak vereceksin" demek. Neden durmadan "alamayýz" diyorsunuz? Neale 5. Godfrey'nin Esas Çocuðun Para Kitabý adlý kitabýn yazarý Godfrey'e göre, bütçeniz her ne kadar basit bir elektronik oyuncaðý ya da bir lego setini almanýza müsaitse de baþka herhangi bir þey için müsait olmayabilir. Yine de çocuðunuzdan "Neden durmadan 'alamayýz' diyorsunuz"u iþitmek sizi korkutmasýn. Bazen çocuklarýn imkânsýzý istediði de olabiliyor ki buna da hazýrlýklý olmanýz lazým. Örneðin, bir þekilde duymuþtur ve Paris'teki Disney VVorld'de bir hafta geçirmek için tutturmuþtur. Bunu ailevi bir stres konusu yapmadan önce, "Eðer böyle bir þey için para harcamaya kalkarsak sana spor ayakkabý alamayýz. Oysa þu an bir çift spor ayakkabýya ihtiyacýn var. Sence hangisi daha gerçekçi?" þeklinde yaklaþabilirsiniz diyor Godfrey. Çocuðun, para harcamanýn sýnýrsýz bir kavram olmadýðýný anlamasýný saðlamalýsýnýz. Bu arada tabii ki yaklaþýmýnýzda katý deðil, sevecen olmayý asla ihmal etmemelisiniz. Çocuk bu durumu anne - baba tarafýndan kýsýtlanma olarak deðil, þartlarýn uygun olamadýðý durumlar olabileceði þeklinde algýlamalý. Onun sahip olmayý ya da yaþamayý çok arzuladýðý þeylerin farkýnda olduðunuzu çocuðunuza hissettirin. Her zaman ona sunacaðýnýz alternatifleriniz olsun. Ayný zamanda, bu fýrsatý deðerlendirip ona harçlýklarýný kontrollü harcamasý, hatta çok istediði bazý þeyleri harçlýðýyla alabilmesi için para biriktirmesini öðretebilirsiniz. Biz zengin miyiz, fakir mi? Bir gün çocuðunuzun "Bir gün biz de fakir olur muyuz?" sorusuyla karþýlaþýrsanýz, baþka bir þey demek istediðini düþünmeyin, mutlaka sorduðunu olduðu gibi kastediyordur. Bir filmde görüyor, bir peri masalýnda dinliyordur; çok zengin bir kral ve ailesi bir anda fakir olabiliyordun Ya bir gün bu durum kendi ailesinin de baþýna gelirse?.. Bu noktada onu, sizin, yani anne - babasýnýn ailenizi rahat yaþatacak kadar para kazandýðýnýz konusunda rahatlatýn. Bu konuda endiþelenmesine gerek olmadýðýný anlasýn. Tabii anlamasý gereken bir diðer nokta da kendi ailesini, filmlerde gördüðü çok zengin ailelerle kýyaslamamasý gerektiðidir. Eðer durumunuz gerçekten de çok rahat yaþamanýza elveriþli deðilse, örneðin çocuðunuzun sýnýfýndaki arkadaþlarýnýn ve onlarýn ailelerinin yaþam standartlarý sizinkinin üzerindeyse -ki çocuk bunun farkýna, arkadaþlarýnýn daha çok oyuncaðý olmasýyla ve onlarýn daha büyük evlerde oturmasýyla varýyordur- bu durumda ona, mutlu bir aile olmak için servetin çok da bir anlamý olmadýðýný anlatmaya çalýþýn. Godfrey "Ona, baban/annen, kardeþin ve ben birbirimizi çok seviyoruz ve baþka bir þeye ihtiyacýmýz yok" diyebilirsiniz. Neden sizin seyrettiðiniz filmi seyretmeme izim vermiyorsunuz? Aile danýþmaný Dr. Sal Severe "Bu konuda aklýnýza gelen ilk cevap, 'Çünkü bu film yetiþkinler için. Biz yetiþkiniz ama sen hâlâ bir çocuksun' demek olacaktýr" diyor. "Fakat bu kadarla býrakmayýn. Bu film senin yaþýndaki çocuklar için tasarlanmamýþ. Onun için bazý bölümleri korkunç ya da senin anlayamayacaðýn kadar karmaþýk olabilir. Bu yüzden seyretmeni istemiyoruz' þeklinde tamamlayýn. "Fragmanlarýný gördüðü bazý filmler çocukta merak uyandýrabilir ve bunlarý seyretmesi için izin vermeniz konusunda ýsrarcý davranabilir. Bu gibi bir durumda da Dr. Severe'nin tavsiyesi, "Elbette seyredebilirsin. Fakat büyüyünce. Þimdi deðil" demeniz. Ýnsanlar neden hayvanlarý yiyorlar? "Vereceðiniz cevap, çocuðunuzun kurabilmesini tasarladýðýnýz empatiden daha az önemli kalacaktýr" diyor Dr. Coleman. 'Bu harika bir soru! Demek hayvanlarý seviyorsun ve kendini onlarýn yerine koyduðunda, yenmenin hiç de hoþ bir þey olmadýðýný hissediyorsun' diyerek çocuðunuzun duyarlýlýðýnýn farkýnda olduðunuzu belirtin ve onu övün. Bu noktaya nasýl mý geldik? En iyi yaklaþým, Dr. Coleman'ýn tavsiyesi üzerine doða resimleri çizerek örneklendirmeye ve anlatmaya çalýþmaktýr. Küçük çocuklar bile kuþlarýn solucanlarý, büyük balýðýn küçük balýðý yediðini, kedilerin yemek için farelerin peþinden koþturduðunu bilir. Ona "yaþam çemberi"ni açýklamak için en iyi örneklerden biri olarak Aslan Kral filmini hatýrlatabilirsiniz. Orada, aslanýn er geç yeryüzüne geri dönüp antilobu yediði ve bunun doðal bir döngü olduðu gayet yumuþak bir þekilde görülmektedir. Dr. Columan, çocuðunuza, "Ýnsanlar ve hayvanlar var olduðundan beri, insanlar onlardan yiyecek olarak faydalanmaktadýrlar. Çok fazla et yemek elbette zararlý ama et özellikle geliþme çaðýnda çok besleyici olduðundan yaþamamýz için çok da gerekli bir besin" þeklinde açýklama yapabileceðinizi söylüyor. Kendini daha iyi hissetmesi için hayvanlarýn öyle kontrolsüzce öldürülmediðini, bazý yasalarla bunun zaten engellendiðini de ekleyin. Bir de kültürümüzde kedi, köpek gibi hayvanlarýn asla yenmediðini... Etkili Yorum / 15

14 hiperaktif çocuklar büyüyünce?.. Ergenlik Çocukluk döneminden çýkýp eriþkin kimliðe ulaþma sýrasýnda bir ara dönem olan ergenlikte, DEHB olan çocuklarýn neredeyse %80'i ayný belirtileri göstermeye devam ediyor ve gerçekten arkadaþlarýna oranla çok daha fazla zorlanýyorlar. Zaten bu geçiþ döneminin kendine özgü zorluklarýnýn yanýnda bir de DEHB nin getirdiði bir sürü handikapla uðraþmak zorunda kalan ergen için yaþam çekilmez hale gelebiliyor. Özellikle dürtüsellik ile ilgili belirtiler (pat diye düþünmeden karar vermeleri, olumsuz sonuçlarýný düþünmeden herhangi bir iþe kalkýþmalarý, kolayca öfkelenebilmeleri, ani tepki vermeleri, acelecilikleri, isteklerini erteleyememeleri vb.) sýklýkla baþlarýný belaya sokmaya yetmektedir. Hele erkek hiperaktif ergenler, aman Allahým! Rahat duramaz, sýklýkla kavgalara karýþýrlar. Hemen çetecikler oluþur etraflarýnda. Okulla, öðretmenlerle çatýþmalar giderek artar, ebeveynler tarafýndan bir "baþbelasý" olarak algýlanýrlar. Tepkiler giderek artarken, olaný biteni kendisi bile anlamamaktadýr. Aslýnda sadece bildiði þekilde davranmaktadýr; ancak etrafýndaki herkesten de tepki almaya devam etmektedir. Bir yandan da okul kötü gitmektedir. Ne dersleri tam dinleyebilmekte, ne ders çalýþmaya tahammül edebilmektedir. Durmayan tepkiler kendine saygýsýnda giderek azalmaya yol açmakta ve gelecek ile ilgili kaygýlar, güvensizlikler oluþturmaktadýr. Kýsýr döngü baþlamýþtýr artýk... Alýn size örnek bir olay... "Anne, sana ödevimin pazar gecesi bitmiþ olmasý Psikiyatri Uzmaný Dr. Turgut Kundakçý, Dikkat Eksikliði ve Hiperaktivite Bozukluðu (DEHB) konusuna, tamamlayýcý bir noktadan bakýp, hiperaktif çocuklarýn ergenlik ve eriþkinlik dönemlerini inceliyor.. gerektiðini söylemiþtim ve bitireceðim de. Þimdi lütfen baþýmdan gider misin?" dedikten sonra hýþýmla kalkar, çöp tenekesini tekmeler ve mutfaða geçer. Annesi, onun ardýndan doðru mutfaða yönelir. "Baþýndan gitmeyeceðim. Niye gidecekmiþim ki? Lisenin tam ortasýndasýn ve iki dersten çakýyorsun. Benim güvenimi kazanacak ne yaptýn ki? Bütün yaptýðýn, yerine getiremeyeceðin sözler vermek. Artýk canýma tak etti. Hayatýný mahvetmeni istemiyorum. " "Anne hayatýmý mahvettiðim filan yok. Sadece birkaç kýrýðým var o kadar." "Birkaç kýrýk ha? Birkaç... Senin kýrýk olmayan notun yok ki. Ve benim derdim kýrýk notlar falan deðil. Bu konuda harcadýðýn ya da harcamadýðýn çaba mý desem. Hiç önemsemiyorsun. Evden çýktýðýn müddetçe yarýn ne olacaðýný hiç kafana takmýyorsun. Ýþte bu nedenle bu haftasonu evden çýkmayacaksýn, bir saniye bile!" dedikten sonra öfkeyle yürür çocuðunun üzerine ve kafasýna bir fiske vurur. Karþýlýðý aðýr bir küfürdür. Tamamen çýlgýna dönmüþtür anne ve oðlunun yüzüne bir þaplak indirir. Çocuk iter anneyi, beraberce yere yuvarlanýrlar. Aðlamaya baþlayan annesini kaldýrmaya çalýþýr hemen sonra. Mutfaða giren baba öfkelidir, oðluna "defol git ve geri dönme bir daha! diye baðýrýr. Genç "onu incitmek istemedim, istemedim" diyerek terkeder evi. Ertesi gün aileyi polis arar, oðlaný teslim etmek için; gece 3'te otobüs garýnda polis tarafýndan bulunmuþtur. Hep beraber otururlar bu sefer yuvarlak masanýn etrafýna. Anne söze karýþýr. -"Öncelikle bir özür bekliyorum senden. " -"Özür dilerim anne, senin düþmeni istemezdim ve sana dediðimi de demek istemezdim." -"O halde niye dedin?" diye sorar anne. -"Bilmiyorum iþte. Çok sinirliydim, öylesine aðzýmdan çýktý." -"Fakat senin bütün problemin bu zaten. Yaptýðýn iþleri yapmak istememiþ oluyorsun, yapmak istediðin þeyleri de yapamýyorsun." Aslýnda anne bu son sözleriyle DEHB nin kýsa bir tanýmýný yapmaktadýr: "Yaptýðýn þeyleri aslýnda yapmak istememiþsindir ve yapmak istediðin þeyleri yapamýyorsundur". Anne konuþmayý bu noktada durdurabilse ve oðluna "ama þu son söylediðimle, sende düzelmez bir inatçýlýk var demiyorum; seninki hiperaktivite hastalýðý" diyebilseydi belki sonuç daha olumlu olabilirdi. Oysa onu sürekli yapamadýðý þeyleri yapmak istememekle suçlamasý bu tartýþmalarda yeni alevlenmelere yol açmaktan baþka hiçbir iþe yaramamaktadýr. Etkili Yorum / 18

15 DEHB olan ergen genellikle; Yükümlülüklerini karþýlayamaz. Ödevlerini yapmaz. Okulla ilgili sorumluluklarýný yerine getirmez. Ailenin planlarýna uymaz (yataktan zamanýnda kalkmaz, eve zamanýnda gelmez, yemeklere zamanýnda oturmaz, evden vaktinde çýkmaz) Odasýný düzenli tutmaz, aile yaþamýna iþbirliði içinde katýlmaz ve genelde evdeki programa uymaz. Tüm bunlar, anne babanýn sürekli olarak sýnýrlar belirlemesine yol açar. Cezalar gittikçe sýklaþýr ve çocuklarý üzerindeki kýsýtlamalar giderek artar. Bu da ergenin daha asi, daha az iþbirlikçi ve daha yabancýlaþmýþ olmasýna neden olur ve bunu takiben ebeveyn daha öfkeli ve tepkisel davranýr. Artýk çocuklarýnýn tavrý DEHB nin sebep olduðu bir patoloji olmaktan ziyade, istemli kontrol altýndaki bir tavýrtutum sorunu olarak algýlanýr. Yani bu durumun o genç adamýn elinde olmadan ortaya çýkan ve tek baþýna baþ edemediði, neredeyse organik bir bozukluk yüzünden deðil de þýmarýklýðý, asiliði, serseriliði, tembelliði ya da "zamane çocuðu" olmasýndan kaynaklandýðý düþüncesi yerleþir, iþte asýl felakette o zaman baþlar. Anne babalar ne olur çocukluk döneminde fark etmemiþ bile olsanýz hiç olmazsa ergenlik döneminde hiperaktiviteyi ya da dikkat eksikliðini göz ardý etmeyin ve bir uzmana baþvurun. Zira tedavi edilmemiþ ergenleri bekleyen tehlikeler var. Düþük akademik baþarý ve normal biyolojik kapasitesinin çok altýnda bir yaþam kalitesi dikkat eksikliði ön planda olanlarý sýklýkla bekleyen bir sonuçtur. Hiperaktivite ve dürtüselliði ön planda olanlarý ise gelecekte baþýný sürekli derde sokacak antisosyal davranýþlar beklemektedir. Eriþkinlik Peki ya ergenlik sonrasý? Eriþkinlik döneminde de ergenlik dönemindeki belirtilerin önemli bir kýsmý devam eder. Kuzey Amerika'da yaklaþýk her 100 eriþkinden biri bu tanýyý alýyor. Ülkemizde henüz böyle bir çalýþma yok. Fakat eriþkinlerde üç ana belirtiye ek olarak baþka belirtilerin de sýklýkla eþlik ettiði biliniyor artýk. Bunlardan biri, duygudurumda kendiliðinden ortaya çýkan deðiþkenlikler... Yani kendini iyi hissederken durup dururken sebepsiz yere depresif bir duygu haline bürünme ya da tam tersi... Ve üstelik bu iyi-kötü hissetme döngüsü birçok kez tekrarlar. Peki ya diðer özellikleri... Görevlerini düzenleme ve bitirmeyle ilgili sürekli yetersizlik yaþarlar. Organize olamazlar, zamaný uygun kullanamazlar. Maymun iþtahlýdýrlar, bir iþi bitirmeden diðer birkaçýna baþlayabilirler. Ayný anda birçok iþle uðraþmak sanki vazifeleriymiþ gibidir. Bir yandan da iþ ertelemede üzerlerine yoktur, baþlamak zordur onlar için. Gerçi yaptýklarý iþe muhakkak bir üretkenlik katarlar. Ýþ rutine döküldüðü andan itibaren artýk cazibesini yitirir ve sýkýlmaya baþlarlar. Bu tip iþlerden zevk almada güçlük yaþadýklarýndan, fýrsatýný bulduklarý an iþi terkederler. Yeri midir, zamaný mýdýr diye umursamadan akýllarýna geleni pat diye söyleyiverirler. Sabýrsýz ve acelecidirler, bir an önce, olsun bitsin isterler, bekleyemezler. Sonrasýnda oluþabilecek olumsuz sonuçlarý düþünmeden çeþitli konularda etkinliklere giriþebilirler. Risk almakta üzerlerine yoktur. Düþünebiliyor musunuz hiperaktif bir borsacýyý?.. Ýliþkilerini aniden baþlattýðýný ya da birden bitirdiðini. Bir yandan ise onu iyi anlayan, gereksiz kýsýtlamalara gitmeyen kiþilerle uzun süreli yakýn iliþkiler sürdürebilirler. Çabuk öfkelenebilirler ve kýsa süre sonra piþman olurlar. Kontrol kaybý kýsa sürelidir ama sýktýr. Bir yandan ise daha sürekli olarak anlamlandýramadýklarý bir huzursuzluk yaþayabilirler. Ýstemedikleri halde bir sürü sözel ya da fiziksel saldýrganlýk eyleminin kahramaný olurlar. DEHB'nin þiddetinin az olduðu insanlar zekâsýný ve eðitimini kullanarak bu zorluklarla ilgili çeþitli baþ etme yöntemleri geliþtirip handikaplarý en aza indirmeyi baþarabiliyorlar. Aksi takdirde kendi zekâ ve eðitim düzeyinin hak ettiði düzeye ulaþamamanýn getirdiði mutsuzluðu ve kendine güven eksikliðini yaþýyorlar. Dýþarýdan bakýldýðýnda özgüveni yüksek gibi duran ama içten içe kendini yiyip bitiren biri... Dikkati çabucak daðýlan, bir þeyleri bir yerlerde sürekli unutuveren, günlük iþleri akýlda tutmada zorlanan, uzun uzun konuþulanlarý kimselere çaktýrmadan dinlememeyi artýk iyice öðrenmiþ, uzun süreli yerleþik etkinlikleri gerçekleþtirirken kolay sýkýlan, kitap okuyamayan, televizyon seyrederken sürekli zapping yapan, uzun diyaloglu Fransýz filmlerinden adeta nefret eden, sahnenin sürekli deðiþtiði Hollywood'un aksiyon filmlerine bayýlan, Özellikle son beþ yýldýr birçok saðlýk dergisinde Dikkat Eksikliði ve Hiperaktivite Bozukluðu'nu (DEHB) anlatan yazýlar yayýnlandý. Bu yazýlar ilkokul çaðý dönemindeki çocuklarýn yaklaþýk % 5-6'sýnda görülen bu bozuklukla ilgili her türlü bilgiye ulaþmamýzý saðlamýþtý. ancak bir yandan da arkadaþlarýnýn "Ya senin seviyende ki adama yakýþýyor mu bu tip boþ filmleri izlemek?" þeklindeki takýlmalarýna maruz kalan biri var karþýmýzda bir yandan da. Aslýnda DEHB' nin kiþiye yüklediði bu olumsuz özelliklerin yanýnda kimi olumlu yönleri de vardýr. Bu kiþiler çoðunlukla enerjik, canlý, sýcakkanlý, kolay dostluk kurabilen tiplerdir. Espri yetenekleri iyidir. Sosyal ortamlarýn aranan isimleridir onlar. Üretkendirler, herkesin baktýðý gibi bakmaz, hep farklý tonlar ararlar. Risk alamama, lügatlerinde yer almaz. Esnek ve hoþgörülüdürler. Kendilerini aslýnda zora sokan insanlara kolayca "Boþver, üzülme, kafaný takma caným! deyiverirler. Ýnsanlara kolay güvenirler ve bazen, adeta bile bile lades olurlar. Sonuçta, DEHB olan ve yaþamlarýnda çok baþarýlý olan birçok insan olduðu gibi bu bozukluðun olumsuz özelliklerinin etkisinde kalýp hak ettiði düzeye bir türlü ulaþamayan ve bedeller ödeyen insanlar da var. Psikiyatrist, hastasýnýn etkilendiði bu olumsuz özellikleri ortadan kaldýrmaya ve olumlu yönlerini iyi kullanýp, kendi yapýsýna uygun bir yaþam sürdürmesini saðlamaya çalýþýr. Etkili Yorum / 19

16 kendisiyle ve hayatla barýþýk çocuklar Dört yaþýndaki oðlunuz, size göstermek üzere heyecanla ayaða kalkarken, henüz bitirdiði resmin üzerine bir bardak dolusu portakal suyunu döktü. Son iki saattir harcadýðý bütün emeði de, mahvolan resmiyle birlikte çöpü boyladý. Bir de baktýnýz, oðlunuz gözyaþlarýna boðulmak yerine yeni bir resim kâðýdý çýkarýp boyalarýný tekrar eline almýþ. Sizi tebrik ediyoruz. Bu demektir ki onu kendisiyle barýþýk ve mutlu bir çocuk olarak yetiþtiriyorsunuz. Parents dergisine göre, yapýlan araþtýrmalar, kendisiyle ve hayatla barýþýk mutlu insanlarýn büyük oranda, mutlu ve huzurlu bir aile yaþamýnýn ürünü olduðunu gösteriyor. Etkili Yorum / 20 Hayal kýrýklýðýyla baþa çýkabilmesini öðretin Hayat hep onun istediði gibi gitmez. Örneðin, tam uyumak istediði bir anda, en sevdiði battaniyesinin çamaþýr makinesinde olduðunu fark ediyor ya da oynamak için beklediði arkadaþýnýn gelemeyeceðini öðreniyor. Her þeyden önce yapmanýz gereken ona, onun bu sýkýntýlý durumunu anladýðýnýzý hissettirmek. "0 battaniyene sarýnmadan uyumaktan hiç hoþlanmadýðýný biliyorum tatlým. Ama o zaten þu anda kurutma programýnda. Ýyice kuruyuncaya kadar seninle masal kitabýndan bir masal seçip okuyabiliriz, ne dersin?" Böyle bir durumda bu çok uygun bir yaklaþýmdýr, battaniyesi ýslak diye yaygara koparmasýný önleyecektir. Onun duygularýný sakýn göz ardý etmeyin. Böyle durumlarda olumsuz duygularýnýn kendisini etkilemesi, hatta hiddetlenip tepki göstermesine neden olmasý çok normaldir. Ayný zamanda evinizin, çocuðunuzun her zaman sorun çýkarabileceðini zannettiði bir ortam olmasýndan kaçýnýn. Onun bir sorununu hallettiðinizde bir diðerini üretmesi için fýrsatý olduðunu düþünmemeli. Çocuðunuzu, sorunlarýný büyütmemesi ve halledilenleri de uzatmamasý yönünde yönlendirin. Çocuðunuz somurtkan, çabuk demoralize olan, cesaretsiz bir çocuksa dahi bu, yapýlabilecek her þeyin sonu anlamýna gelmez. Ha gayret! Ýþte size, onun hayata pembe gözlüklerle bakabilmesini saðlamak için tam 10 anahtar... Her gününüz keyifli olsun Günlük yaþamýn rutin akýþý içinde, çocuðunuzun her gün bir þeyleri dört gözle bekleyebilmesini saðlayýn. Bu onu canlý ve hevesli tutacak, diðer küçük sorunlarý görmezden gelmesini saðlayacaktýr. Günlük beklentileri; öðleden sonra parka gitmek, büyükbabasý ile dondurma yeme fýrsatý, en sevdiði çizgi filmin baþlama saatini beklemek gibi ayrýntýlar olabilir. Gün içinde bu küçük keyifleri ona hatýrlatarak sabýrsýzlandýrmanýzda yapýcý bir etki olduðunu göreceksiniz. Sahip olduklarýnýn kýymetini bilmesini saðlayýn Oyuncak, giysi, bisiklet, bilgisayar, ayakkabý... Maddi deðeri ne olursa olsun, ona alacaðýnýz herhangi bir þeyi, mutluluðunun merkezi haline getirmesine asla izin vermeyin. Aksi takdirde karþýnýzda, istekleri bitmek tükenmek bilmeyen, doyumsuz, sahip olduðu hiçbir þeyle yetinmeyen ve hep daha fazlasýný isteyen bir çocuk bulursunuz. Çocuðunuzu, sahip olduklarýný

17 çok kýsa bir zamanda tüketmeden, her gün yeni þeyler keþfedebilmesi için yönlendirin. Yeni aldýðýnýz oyuncaðý ayný gün hallettiðinde, ertesi gün bir yenisinin gelmeyeceðine ikna olmalý. Bu arada, arkadaþlarýnýn sahip olduðu her þeye onun da sahip olmasý gerekmediðini anlamasýný da saðlayýn. Can sýkýntýsý ile kendi kendine baþ edebilir "Yapacak hiçbir þey yok!" diye þikayetlendiði her zaman onu eðlendirmek için bir aktivite trafiði oluþturmayýn. Uzmanlar her zaman, "Çocuklarýn, kendi kendilerini oyalayabilmeyi keþfetmeye ihtiyaçlarý vardýr" derler. Evet, çocuðunuz kesinlikle üretken olup, kendi kendine iyi vakit geçirebilmelidir. Ona, "Sýkýldýðým zamanlarda neler yapabilirim..." baþlýklý bir liste hazýrlayýp, buzdolabýna yapýþtýrýn. Kitaplarýný, resim defterini, bozyapýný ve oyun hamurlarýný her zaman kendi kendine ulaþabileceði yerlerde bulundurun. Açýkyürekli olmasý için ona yardýmcý olun Ona, paylaþýmýn ve ilginin önemini aþýlamaya çalýþýn. Kendi küçük sorunlarý gibi baþkalarýnýn da sorunlarý olabileceðini, baþkalarý sýkýntýdayken onlara yardýmcý olabileceði hissini ona yaþatýn. Bu, kendi sorunlarýna odaklanmamasý için de iyidir. Örneðin, birlikte alýþveriþ ederken gördüðü bir kitabý "Kýzkardeþim bundan çok hoþlanacak. dediðinde, kardeþine almasý için onu teþvik edin. Böyle bir þey için kendi parasýndan harcamasý onu çok mutlu edecektir. Aldýðý kitabý kardeþine hediye ettiðinde onun ne kadar mutlu olduðunu gördüðünüzü söyleyip bu güzel davranýþý için onu tebrik etmeyi unutmayýn. Duygularýný sözcüklerle de net olarak ifade edebilmesine yardýmcý olun. Yeni yeteneklerin efendisi olmasý için þans tanýyýn Hediye paketlemek, tornavida kullanmak gibi el becerisi gerektiren iþlerle uðraþýrken onu adým adým izleyin. Uzmanlar, bu tip iþlerin sonucu ortaya çýktýðýnda, çocuklarýn baþardýklarý bu iþten edindikleri tatminin çok önemli olduðunu vurguluyorlar. Özellikle sizden gelen takdir sözcükleri, eserinden duyduðu zevkin yaný sýra kendini çok iyi hissetmesini saðlayacaktýr. Örneðin, akþam yemeði için sofrayý hazýrlarken size yardým ettiðinde, masaya getirip yerleþtirdiði tabaklara bakarak gurur duymasý da çok normal ve yapýcý bir durumdur. Siz de ona, birlikte yiyeceðiniz bir akþam yemeðinde bu kadarcýk da olsa bir tuzu olduðunu hissettirmeyi ve teþekkür etmeyi unutmayýn. "MUTLULUK NEDÝR?" ÝÞTE 4 11 YAÞARASI ÇOCUKLARIN MUTLULUK TARÝFÝ "YAÞGÜNÜ YOKKEN ARKADAÞIMA HEDÝYE VERMEK" "BABAMLA YATAKTAN ATLAMAK" "BÜTÜN AÝLE PÝKNÝÐE GÝTMEK" "KARDEÞÝME KÝTAP OKUMAK" "HAVADA GÜNEÞ OLUNCA HERKES MUTLU OLUR" OKULDA ÝYÝ NOT ALMAK Yerinde davranmayý öðretin Unutmayýn ki özdenetimi olan çocuk, kendisine sürekli ne yapmasý gerektiði hatýrlatýlan ve kontrol altýnda olduðu hissettirilen çocuktan her zaman için daha mutludur. Derslerinden tutun da arkadaþlarýyla iliþkilerine kadar pek çok noktada sadece pozitif desteðinizi hissetmesi bile onun için yeterli olacaktýr. Özdisiplin ve özgüven, tatminkar bir yaþamýn en önemli malzemeleridir. Uzmanlar sýk sýk, temel olanýn pozitif disiplin olduðunu hatýrlatýrlar. Onunla kurduðunuz iletiþimin sonucu yaramazlýk da olsa, çocuðunuz hatalý da davransa, bu hatalarýndan bile ders almayý, olumlu sonuçlar çýkarabilmeyi öðrenmeli. Ýçindeki palyaçoyu ortaya çýkarmasýný saðlayýn Mutlu insanlar olmanýn yolu, temel olarak mutlu bir çocukluktan geçer. Sizin ona açtýðýnýz doðru kapýlardan ilerlememesi ve sizin tavýrlarýnýza saygýlý olmamasý için bir neden yoktur. Piþirdiðiniz kek parçalandýðýnda onu atmanýza da hiç gerek yoktur. Keki farklý küçük parçalara ayýrarak deðerlendirebilirsiniz. Eðer uzun zamandýr aradýðýnýz kitabý bulmuþsanýz ya da gökyüzünde gökkuþaðýný görmüþseniz, bunlarý çocuðunuzla paylaþýn. Ona, bu küçük ayrýntýlarýn sizi nasýl mutlu ettiðini anlatýn. Uzmanlar, "Çocuklar hayatta karþýlaþýlan sorunlarýn farkýna varmaya baþladýklarýnda demoralize olup cesaretlerini yitirebiliyorlar. En doðrusu; onlarýn dikkatini, yolunda giden pozitif durumlara çekmek, sorunlarýn ise halledilebilir olduðuna inandýrmaktýr." derken çok haklýlar. Çocuðunuzun içindeki gülen çocuðu uyandýrýp, gizli palyaçoyu ortaya çýkarýn. Böylece yaþamýn hep gülen yüzünü görmesini saðlayýn... Haydi, baþýmýzý kaldýrýp gökkuþaðýna bakalým... Üretim sürecinde manevi desteðinizi esirgemeyin Örneðin, eliþi ödevini yapýp bitirdiðinde "Bu, gördüðüm en güzel patates baskýsý!" demeniz, onun için emeðinin karþýlýðýný aldýðýný hissettiði ilk ve en güzel tepkidir. Bunu sakýn ondan esirgemeyin, çünkü o çalýþmayý ortaya koyarken kimbilir ne riskleri göze almýþ, hata yapmaktan nasýl da korkmuþtur. Mutluluk, çocuðunuzun iki dakikada karaladýðý bir resimden çok, kesip biçerek, boyayarak, biraz emek harcadýðý bir çalýþmada kendini daha çok hissettirir. Onun üretici süreci ile ilgilenmeye de özen gösterin. Eðer bütün dikkatiyle bir ipe boncuklar diziyorsa "Hýmm ne kadar güzel renkler seçmiþsin. Bugün çok çalýþtýn. diyerek onu yüreklendirin. Böylece üretici sürecinden ve çabasýndan mutluluk duymayý öðrenecek ve ortaya çýkan sonuç onu tatmin etmese bile sizin bu süreçteki ilginizden ve onu gururlandýrýcý sözlerinizden çok olumlu etkilenecektir. A, unutmadan; evinizde mutfak, salon, giriþ holü gibi yerleri çocuðunuzun ortaya koyduðu bu eserleri sergilemek için sakýn esirgemeyin. Hem eviniz renklenip þenlensin hem de o, bu eserlerin üreticisi olarak kendini iyi hissetsin... Kendi çözümlerini bulmasýnda ona yardýmcý olun Çocuðunuz legolardan yaptýðý kuleyi üçüncü kez yýktýðýnda ona sorun: "Bir dahaki sefere deðiþik bir þey yapmayý düþünmez misin?" Eðer o anda aklýna bir þey gelmezse, yardýmcý olun, fikir verin. Birlikte oynuyorsanýz, sizin fikirlerinizi olduðu kadar onunkileri de doðru ya da yanlýþ, uygulayýn. Onun tercihlerini mutlaka göz önünde bulundurun ve temel kararlarý ona býrakýn. Unutmayýn, bu onun iþi... Doðrusunu yanlýþýný, yararlarýný ve zararlarýný ölçmesinde ona yardýmcý olun, ama son sözü mutlaka ona býrakýn. Çünkü bazý noktalarda yaþamýnýn kontrolünü elinde hissetmesi çok önemli. Etkili Yorum / 21

18 okulda çoklu zeka teorisinin kullanýlmasý Çoklu Zeka Kuramýnýn Sýnýflarda Uygulanmasý Bireylerde, baskýn olan zeka bölümlerini ya da, kolay öðrendiði öðrenme yolunu kullanarak o insana öðrenmede zorlandýðý pek çok þeyi öðretebiliriz. Daha açýk bir ifadeyle, insanlarýn kendilerine en yakýn gelen, en çok zevk aldýklarý ilgi ve yetenek alanlarýný etkili birer araç olarak kullanarak, onlara farklý alanlarý tanýma ve öðrenme için kapýlar açýlabilir. Zekanýn tek tip olduðunu, doðuþla sabit bir düzeyde gelip hep ayný düzeyde kaldýðýný savunan eski inançlar, Harvard Üniversitesi profesörlerinden Howard Gardner'ýn Çoklu Zeka Teorisi ile yýkýldý. Gardner'a göre yedi tip zeka doðuþtan her çocukta deðiþik düzeylerde bulunuyor ve küçük yaþlardan baþlayarak yaþam boyu bütün zeka tipleri geliþtirilebiliyor. Çok yönlü zeka teorisi ile sadece dil ve matematik zekasýný göz önünde bulunduran okullardaki klasik eðitim sistemi, buna dayalý klasik zeka testi ve zekanýn eski tanýmý tarihe karýþýyor. Özel Marmaraevleri Ýhlas Ýlköðretim Okulu Rehber Öðretmeni Ali Zeki Ayvaz çoklu zeka kuramýnýn sýnýfta uygulanmasý ile ilgili olarak þunlarý söylüyor: Çoklu zeka kuramýnýn sýnýflarda uygulanmasý için deðiþik ders metotlarý ve onlara uygun deðiþik malzemeler kullanýlmasý gerekir. Bunu daha açacak olursak ayný þeyi farklý metotlarla ve malzemelerle öðretmek, birbirinden farklý anlama kapasitesi olan çocuklarýn daha kolay öðrenmelerini saðlayacaktýr. Çoklu zeka teorisinin okullarda öðretmenler tarafýndan uygulanmasý çocuklarýn üstün olan zekalarýný (yönlerini) ortaya çýkaracak ve bu yönlerini geliþtirip kuvvetlendirmelerini saðlayacaktýr. Ayrýca sýnýfta kendilerine saðlanan çoklu zeka teorisine göre hazýrlanmýþ ders ortamlarýnda diðer zeka tipleri de geliþecektir. Zeka tipi ne olursa olsun her çocuðun kuvvetli ve zayýf olduðu yanlarý vardýr. Eðer okullarda bu zeka tiplerinden sadece bir ya da ikisi kullanýlýrsa, zeka tipi bunun dýþýnda kalan çocuklar kendi yetenekli yanlarýný geliþtiremeyecek, öðrenme iþini zevk almadan ve daha uzun sürede tamamlayacak ya da hiç öðrenemeyeceklerdir. Çoklu Zeka yöntemiyle çocuklar kendi üstün ve üretici yanlarýný keþfedip bunu daha da kuvvetlendiriyor ve diðer zeka tiplerini de geliþtirme þansýna kavuþuyorlar. Böylece çok yönlü yetiþen çocuklarýn kendilerine olan güvenleri artýyor, okula ve öðrenmeye karþý daha ýlýmlý bir tutum ve davranýþ geliþtiriyor ve daha baþarýlý oluyorlar. Sonuç olarak 7 tip zeka ve deðiþik öðrenme yollarý varken tek tip zekaya hitap edecek, tek tip öðrenme þekliyle çocuklarý bir kalýp içine Etkili Yorum / 22

19 sokmaya çalýþmak, toplum için yetiþecek pek çok dahiye engel olmak demektir. Dahi demek, halen pek çok okulda uygulanan ve önem verilen, sadece matematik ve dilde yetenekli olmak deðildir. Çocuklar müzikte, bedenleriyle, sosyal yönleri, kendilerine dönük zeka ve görsel olarak da zeki ve yeteneklidirler. Onlara bu yeteneklerini gösterme, geliþtirme ve baþarýlý olma þansý verilmelidir. Çoklu Zeka Alanlarýnýn Geliþimini Etkileyen Faktörler Bireylerdeki zeka alanlarýnýn geliþiminde dýþ etkenlerin etkili olduðunu söyleyen Rehber öðretmen Faruk Levent, çoklu zeka alanlarýný etkileyen faktörleri þu þekilde açýklýyor: Biyolojik Etkenler: Bu etkenler, bir bireyin genetiksel ve kalýtýmsal olarak taþýdýðý izler ile bu bireyin beyninde doðumdan önce, doðum sýrasýnda veya doðumdan sonra meydana gelen tahripleri kapsar. Örneðin, eðer bir anne gebelik esnasýnda içki, sigara, veya çeþitli uyuþturucu maddeleri kullanmakta ise, bu durum muhtemelen daha cenin halindeki çocuðunun hassas bir þekilde geliþen sinir sistemini de tahrip etmiþ ve onun ileride tamir edilemez bir þekilde beynini zedelemiþ olacaktýr. Dolayýsýyla, bazý çocuklar daha doðuþtan itibaren kendi zeka alanlarýný geliþtirmede çeþitli engellerle karþý karþýya kalabilmektedirler. Coðrafi etkenler: Bu etkenler, bir bireyin doðduðu ve büyüdüðü yer ve koþullar ile birlikte bu bireyin doðumdan sonra içinde yaþadýðý yerin çeþitli boyutlarýndaki özelliklerini ve bireye etkisini kapsar. Örneðin, apartmanda yaþamýþ bir çocuðun bedensel zekasýnýn geliþmesi isteniyorsa, köyde yaþayan çocuk gibi doðayla yakýn ve içli dýþlý olmasý gerekir. Tarihsel ve kültürel etkenler: Bu etkenler, bir bireyin doðduðu ve büyüdüðü yer ve zamanla birlikte bu bireyin doðumdan sonra içinde yaþadýðý toplumun çeþitli boyutlarýndaki ve kültürel geliþim ve deðiþimlerin doðasýný kapsar. Örneðin, eðer bir birey öðretim programý dýþýndaki sosyal etkinliklerin maddi ve manevi olarak desteklendiði bir dönemde öðrenci olarak tiyatroya karþý doðal bir ilgi duyduysa, muhtemelen bu bireyin sosyal ve bedensel zeka alanlarýnýn geliþimi de ayný fýrsatý bulamayan baþka bir bireye kýyasla daha iyi bir düzeyde olmuþtur. Ailesel etkenler: Ailenin sahip olduðu özellikler çocuðun zeka geliþiminde etkili rol oynar. Örneðin eðer bir bireyin ebeveynleri çocuðunun ressam olma arzusuna karþý çýkýp onun bir hukukçu olmasýný istemiþlerse, geliþimini engelleme pahasýna onun sözeldil zeka alanýnýn geliþimine zemin hazýrlamýþlardýr. Çoklu Zeka Alanlarýnýn Geliþmesinde Ailenin Rolü Aileler, çocuða saðladýklarý ortamý ve öðretim yöntemlerini deðiþtirerek o çocuðun zekasýný da geliþtirebilirler. Kýsýtlý öðretim ve kýsýtlý çevre zekayý geriletirken, iyi öðretim ve iyi çevre zekayý arttýrmaktadýr. Özel Marmaraevleri Ýhlas Ýlköðretim Okulu Rehber Öðretmeni Ali Zeki Ayvaz zeka alanlarýnýn geliþimde ailenin rolünü þöyle belirtiyor: Doðduðu andan itibaren bebeðin yeni tanýþtýðý çevre ile uyumunu saðlamak, ailenin özellikle de iletiþiminin daha yoðun olduðu annenin görevidir. Bu nedenle anne bebeði ne kadar küçük olursa olsun onunla oynamalý, ona dokunmalý, onu sesli ve sessiz uyaranlarla tanýþtýrmalýdýr. Küçük ses taklitleri yaparak, ona þarký, ninni söyleyerek sesli uyaranlar vermelidir. Deðiþik dokularda ve renklerde kumaþ toplar, dolgu bebekler, mobiller hazýrlanmalý bebek büyüdükçe ona ait eþya ve oyuncaklarýnýn bulunduðu tehlikelerden uzak oynamaya ve geliþmeye elveriþli bir fiziksel çevre düzenlenmelidir. Seçilecek oyuncaklar onun duyularýna hitap ederken, yaþ ve geliþim düzeyine uygun olmalý, yapýlandýrýlmýþ oyuncaklar yerine kendi kendine yapýp bozarak, takarak, üstüste koyarak oynayabileceði ve yeni ürünler ortaya çýkarabileceði nitelikte olmalýdýr. Çoklu Zeka Tipleri SözelDilsel Zeka (Okuma, yazma ve konuþma zekasý) Mantýksal-Matematiksel Zeka (Sayý, anlama ve mantýk zekasý) Görsel Ve Mekansal Zeka (Resim, renk ve þekil zekasý) Bedensel-Kinestetik Zeka (Beden, hareket ve denge zekasý) Müziksel-Ritmik Zeka (Ses, melodi ve ritim zekasý) Kiþiler Arasý-Sosyal Zeka (Ýnsan, iliþki ve uyum zekasý) Kiþisel-Ýçsel Zeka (Ben, karakter ve kiþilik zekasý) Geleneksel eðitim sistemi büyük ölçüde sözel/dilsel ve mantýksal/matematiksel zeka alanlarýna dayanmakta ve diðer zeka alanlarý ihmal edilmektedir. Oysa tek yönlü beslenme nasýl metabolizma üzerinde olumsuz etkiler oluþturuyorsa, tek yönlü zekaya göre beslenmek de zihin geliþimini sýnýrlandýrmaktadýr. Özel Bahçelievler Ýhlas Ýlköðretim Okulu Rehber Öðretmeni Faruk Levent Bireylerin sahip olduklarý zeka alanlarýndan bir tanesinin az geliþkin olmasý bireyi zeki olmayan kiþi yap-maz. Her birey bu yedi zeka alanýndan en az bir tanesinde "zeki" olma özelliðini taþýr. Mutlaka her insanýn bir ya da birkaç zeka alaný diðerlerinden daha geliþkin olabilir di-yerek eðitimde "Çoklu Zeka Kuramý"nýn kullanýlmasýnýn önemini vurguluyor. Oyunlarýnda sadece anne deðil, babasý, büyük kardeþleri ve diðer aile üyeleri de rol almalýdýr. Ona yapýlan örnekler sunmak yerine gerektiði yerde yol göstermek þeklinde küçük yardýmlarda bulunularak etkinliði desteklenmeli, olumlu model olunmalýdýr. Çocuklara ge-reken zaman verilip oyunlarýný bitirmeleri saðlanmalýdýr. Aile dýþardan satýn aldýðý oyuncaklarý ya da diðer materyalleri çocuða sunmanýn yaný sýra evdeki ve çevresindeki malze-meleri de kullanarak yeni ürünler yapmasý için çocuðunu teþvik etmelidir. Bunun için evde artýk olarak nitelendirilecek plastik kutular ve þiþeler, kapaklar, tuvalet kaðýdý rulolarý, renkli dergi sayfalarý, artýk kumaþ ve yün parçalarý, eski giysiler, kuruyemiþ kabuklarý, büyük boy boncuklar, düðmeler vb. gibi malzemeler içindeki atýklar temizlenerek saðlýklý oyun malzemeleri hâlinde çocuða sunulmalýdýr. Aile çocuðu ile birlikte yakýn ve uzak çevresini tanýmasýna fýrsat verici geziler düzenlemeli, çocuða neye bakmasý, neyi görmesi, neyi iþitmesi gerektiði konularýnda ona yol gösterici olmalý ve böylece zeka alanlarý için çok önemli olan gözlem yapma yeteneði geliþtirilmelidir. Aile bu dönemdeki çocuðun meraklý sorularýný býkmadan ve onun anlayabileceði düzeyde doðru cevaplarla cevaplamalýdýr. Çocuðun bulunduðu ortamdaki çevre düzenlemesi çok fazla düzenli olmamalý ve çocuða düzeni korumasý için baský yapýlmamalýdýr. Çünkü çocuklar baský altýnda kalmazlarsa zeka alanlarýný kullanýp daha üretken olabilirler. Daha esnek ve þekil deðiþtirebilen bir ortam çocuðun zeka alanlarýný geliþtirmesine fýrsat tanýr. Çocuðun hayal gücüne müdahale edilmemelidir. Aile zekanýn farklý boyutlarda geliþmesinde ev ortamý kadar çocuðunun yaþýtlarýyla bir arada bulunmasýnýn önemli olduðunu unutmamalý ve zamanýnda bir okul öncesi eðitim kurumuyla onu tanýþtýrmalýdýr. Etkili Yorum / 23

20 Uyku doðumdan itibaren karþýlanmasý gereken temel fizyolojik ihtiyaçlardan biridir. Ayný zamanda çocuðun (duygusal) psikososyal geliþimindeki önemli basamaklardan biridir. Yeni doðan döneminde bebekler günde ortalama saat uyurlar. Yaþ ilerledikçe uykuda geçirilen zaman azalýr. 2-5 yaþ için saat, 6-8 yaþ için 12 saat, 8-10 yaþ için 8-9 saat uyku gereklidir.. yalnýz uyuyamamak Uykuyu olumsuzlaþtýran faktörler Uyku zamaný, gün içinde yaþananlarýn, korkularýn, endiþelerin, özenin ve isteklerin rüyalar aracýlýðýyla açýða çýktýðý zamandýr. Bu nedenle kâbuslar çocukluk döneminde sýkça ortaya çýkar. Ayrýca uyku zamaný canavarlar, yaratýklar, hýrsýzlar ile ilgili korkularýn hareketlendiði zamandýr. Özellikle karanlýktan ve tek baþýna yatmaktan korkan çocuklar hayal dünyalarýnda uykuyu olumsuz etkileyecek faktörler oluþturabilirler. Neden ayrý yatmak istemezler? Uyku saati çocuklarýn tek baþlarýna kaldýklarý, anne baba ile aktif iletiþimin bittiði zamandýr. Bu nedenle pek çok çocuk yataðýna gitmek istemez. Özellikle okul öncesi dönemde yatma saatine itirazlar baþlayýp daha sonraki yýllarda devam edebilir. Uykuda çocuklar kendilerini savunmasýz hissettikleri için anne baba ile birlikte yatmak isteyebilirler. Çünkü bu þekilde kendilerini güvende hissedebilirler. Pek çok anne baba çocuðun tek baþýna uyumasýný istese de, birlikte yatma talebini kabul eder. Ancak bu tutum çocuðun temel güven duygusunun geliþimini olumsuz olarak etkileyecektir. Çünkü çocuk, uyku öncesi dönemde ilk aklýna gelen, hayal ettiði durumla kendi baþýna baþetme becerisini geliþtirdikçe psikolojik geliþimini devam ettirebilecektir. Anne baba ile birlikte yatma, bir güven duygusu verse de bu dýþarýdan gelen bir güvendir. Anne baba orada olmadýðýnda çocuk kendini bir birey olarak yetersiz hissedecektir. Oysa her anne babanýn amacý kendine güvenen, yeterlilik duygusuna sahip çocuklar yetiþtirmektir. Yalnýz uyuma bu amacý gerçekleþtirmek için atýlacak önemli adýmlardan biridir. Etkili Yorum / 24