TACİKİSTAN TEKSTİL SEKTÖRÜ 2016

Transkript

1 TACİKİSTAN TEKSTİL SEKTÖRÜ 2016 DUŞANBE TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ

2 İçindekiler I- GİRİŞ... 2 II- ÜLKE EKONOMİSİNİN GENEL DEĞERLENDİRİLMESİ... 3 Genel Ekonomik Görünüm... 3 Türkiye ile Ekonomik İlişkiler... 4 Avrasya Ekonomik Birliği ve Tacikistan... 5 III- SEKTÖRÜN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ... 6 Sektörün Tanımı... 6 Sektörün Yapısı ve Özellikleri... 6 Sektörün Finansmanı... 8 Sektörde Uygulanan Politika Stratejileri... 9 Üretim, Pazar ve Talep Durumu Elektrik, Akaryakıt ve Ücretler IV. SEKTÖRÜN DIŞ TİCARET İLİŞKİLERİ Tacikistan ın Tekstil Sektöründe İthalatı Tacikistan ın Tekstil Sektöründe İhracatı Türkiye ile Ticarette Tekstil Sektörü Yabancı Sermaye Durumu Tekstil Sektöründe Gümrük Tarifeleri ve Referans Fiyatlar V. SONUÇ Tespit Edilen Bulgular M.Porter Modeline Göre Tacikistan Tekstil Sektörü SWOT Analizi Ülkemiz Yönünden Sektörün Önemi GÖRÜŞ ve ÖNERİLER... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. VI. EKLER EK 1: Tacikistan ın Tekstil Dış Ticaret Verileri (2015, $) Ek 2: Tacikistan da Tekstil Ürünlerine Uygulanan Referans Fiyatlar (2015, $) EK-3: Tacikistan daki Başlıca Tekstil Firmaları VII. KAYNAKÇA

3 I- GİRİŞ Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği nden (SSCB) bağımsızlığını 9 Eylül 1991 tarihinde ilan eden Tacikistan, denize erişimi olmayan dağlık bir coğrafyaya sahip olup, yılları arasında ülkede yaşanan iç savaşın ekonomik altyapı üzerindeki olumsuz etkilerini gidermek ve küresel piyasalarla entegrasyonunu sağlamak amacıyla hafif sanayi, tarım ve enerji ağırlıklı bir kalkınma modeli izlemektedir. SSCB zamanında, tekstil alanında Birliğin en güçlü Sovyetlerinden birisi olan Tacikistan, ülkede pamuk üretiminin yaygın olmasının da etkisiyle tekstil sektörünün gelişimine ve bu sektörde ülkeye yabancı yatırımcı çekilmesine önem vermektedir. Bu rapor ile Tacikistan ın tekstil sektöründeki fırsatları ve riskleri hakkında firmalarımızı bilgilendirmek ve tekstil sektöründe Tacikistan ile ticaret ve/veya ülkeye yatırım yapmak isteyen firmalarımıza genel bir çerçeve sunulması amaçlanmaktadır. Tacikistan verileri ile ülkemiz verilerinin uyumsuz olması ve ITC Trade Map gibi mirror data kullanan veri bankalarında sağlıklı güncel verilere ulaşılamaması nedeniyle, rapor kapsamında kullanılan verilerde tutarlılığın sağlanmasını teminen Tacikistan İstatistik Komitesi, Tacikistan Milli Bankası ve Tacikistan Gümrük Komitesinin kaynakları esas alınmıştır. 2

4 II- ÜLKE EKONOMİSİNİN GENEL DEĞERLENDİRİLMESİ Genel Ekonomik Görünüm Tacikistan ekonomisi; gelişmemiş üretim kapasitesine ve düşük GSYİH ye sahip, yurt dışında çalışan Tacik işçilerin ülkeye transfer ettikleri işçi dövizlerine bağımlı olan, projelerin finansmanı açısından donör kuruluşların ve uluslararası teknik yardım kuruluşlarının hibelerine ihtiyaç duyan ve iç pazar taleplerinin karşılanması için ithalata bağımlı olan bir ekonomik görünüm arz etmektedir. Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine göre Tacikistan, 2015 yılı GSYİH sıralamasında 191 ülke arasında 143 üncü sırada yer almaktadır. Tacikistan ın GSYİH sı 2015 yılında 48,4 milyar Somoni (yaklaşık 7,8 milyar Dolar) olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu GSYİH ya en büyük katkıyı %22 ile tarım sektörü yapmıştır. Ülke topraklarının %93 ü dağlık arazi olup; 8,3 milyonluk nüfusun %74 ü kırsal alanda yaşamaktadır. İmalat sektörünün GSYİH daki payı ise enerji sektörüyle birlikte %13 düzeyinde kalmıştır. Bu çerçevede Tacikistan ekonomisi imalat sektörünün zayıf olduğu ve tarıma dayalı bir yapıya sahiptir. Tacikistan ekonomisinin en önemli gelir kaynağını Rusya da çalışan Tacik işçilerin ülkeye gönderdikleri dövizler oluşturmaktadır. Söz konusu dövizler 2014 yılında ülke GSYİH nın %42 sine tekabül etmiştir. Ücretlerin düşük olduğu ülkede hane halkı geliri işçi dövizlerinden oluşmaktadır yılında 4,2 milyar Dolar olan işçi dövizleri 2014 yılında 3,8 milyar Dolara gerilemiştir yılında ise işçi dövizlerinde ABD Doları bazında %33 oranında bir düşüş yaşanmıştır. Rusya da çalışan Tacik işçilerin ülkeye gönderdikleri işçi dövizleri Rus Rublesi olarak transfer edilmektedir. Bu çerçevede 2015 yılında Rublede yaşanan değer kaybı, ülkenin en önemli geliri olan işçi dövizlerinin de azalmasına neden olmuştur. Nitekim 2015 yılında petrol fiyatlarındaki düşüş ve yaptırım kararları nedeniyle Rublenin ABD Doları karşısındaki değer kaybı Tacikistan ı da doğrudan etkilemiştir. Ülke ekonomisinin yeterli geliri üretememesi nedeniyle altyapı projelerinin gerçekleştirilmesi, kurumsallaşmanın tesisi ve reform paketlerinin hayata geçirilmesi için gerekli olan finansman donör ülkelerin ve uluslararası kuruluşlarının hibe ve kredileriyle finanse edilmektedir yılında Tacikistan ın toplam ithalatı 2014 yılına göre % 21 oranında düşüş göstererek 3,4 milyar Dolar olarak gerçekleşmiş ve Türkiye, Tacikistan ın en fazla ithalat yaptığı dördüncü ülke olmuştur. Ülkenin en fazla ithal ettiği ürünler mineral maddeler (%17), elektrikli makineler (%15) ve bitkisel ürünler (%11) olmuş; ithalatın GSYİH ya oranı %44 seviyesine ulaşmıştır. Tacikistan ın en önemli gelir kalemi olan işçi dövizlerinde yaşanan düşüş ve ulusal para birimi olan Somoni deki değer kaybı nedeniyle hane halkı geliri ve satın alma gücü azalmış, bu durum ülkenin ithalatını da doğrudan etkilemiştir. Bu kapsamda Tacik Somonisi de ABD Doları karşısında 2015 yılında %31,6 oranında değer kaybetmiştir. Bu durum ülkedeki temel tüketim maddelerinin fiyatlarında %40 a varan artışlara neden olmuştur. 3

5 Türkiye ile Ekonomik İlişkiler Türkiye-Tacikistan İkili Ticaret Verileri (1000 $) Yıl İhracat Değişim % İthalat Değişim % Hacim Denge , , , , , , ,978-87, , , , , , , ,689-40,832 Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Bilgi Sistemi 2015 yılında ülkemizin Tacikistan a ihracatı 2014 yılına göre %41,3 oranında düşüş göstererek 162,9 milyon Dolar; Tacikistan dan ithalatı 2014 yılına göre %26,6 oranında artış göstererek %203,7 milyon Dolar; ikili ticaret hacmi 366,7 milyon Dolar olarak gerçekleşmiş ve ticaret dengesi ülkemiz aleyhine 40,8 milyon Dolar olmuştur. Ülkemizin Tacikistan a ihracatının %51 ini nihai tüketim malları, %37 sini ara mallar ve %11 ini yatırım malları oluşturmuştur. Bu çerçevede hane halkının satın alma gücünde yaşanan düşüş, Tacikistan a ihracatımızın yapısı dolayısıyla, ihracatımızda ciddi bir düşüşe neden olmuştur. Alüminyum ve pamukta ülkemizin önemli tedarikçi ülkeleri arasında yer alan Tacikistan da söz konusu malların üretimindeki ve ihracatındaki artış ülkemizin Tacikistan dan ithalatını arttırmaktadır yılında ülkemizin Tacikistan dan ithalatında işlenmemiş alüminyumun payı %79,5 olurken pamuğun payı %18,6 olmuştur. Her iki ürün Tacikistan dan toplam ithalatımızın %98,1 ini teşkil etmiştir. Tacikistan İstatistik Komitesi verilerine göre Türkiye Tacikistan ın ihraç ettiği pamuğun %35 ini alarak Tacikistan ın en fazla pamuk ihraç ettiği ülke olmuş, ayrıca 2015 yılında Tacikistan ın dördüncü ticaret ortağı konumunu korumuştur. Öte yandan, iki ülke arasındaki ticari ilişkilerin geliştirilmesine yönelik yasal alt yapı gerekli anlaşmaların imzalanması suretiyle tamamlanmıştır. İki ülke arasındaki ticari ve ekonomik geliştirilmesini amaçlayan Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması 08/04/1996 tarihinde imzalanmış ve söz konusu Anlaşma ile tesis edilen Türkiye- Tacikistan Karma Ekonomik Komisyonunun (KEK) VIII. Dönem Toplantısı Kasım 2012 tarihlerinde Ankara da düzenlenmiştir. Dokuzuncu Dönem KEK Toplantısının ise 2016 yılının üçüncü çeyreğinde gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. Öte yandan, Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Çift Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması 06/05/21996 yılında imzalanarak 26/12/2001 tarihinde yürürlüğe girmiş; ayrıca Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunmasına İlişkin Anlaşma da 06/05/1996 tarihinde imzalanarak 30/07/1997 yılında yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. 4

6 Avrasya Ekonomik Birliği ve Tacikistan Üye ülkelerin küresel pazarda etkinliğinin arttırılması amacıyla kurulan ve 1 Ocak 2015 tarihinden itibaren hayata geçirilen Avrasya Ekonomik Birliğinin (AEB) üyeleri hâlihazırda Ermenistan, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Rusya dır. Söz konusu Birliğin düzenleyici organı olarak teşkil edilen Avrasya Birliği Komisyonu; gümrük vergileri, makroekonomik politikalar, rekabet politikaları, teşvikler, enerji politikaları, ulaştırma politikaları, emek piyasaları ve mali piyasalar başta olmak üzere birçok ekonomik alanda yetkilendirilmiştir. Söz konusu Birliğin etkinliğinin ve üye sayısının arttırılması amacıyla 2014 yılından itibaren Rusya nın Tacikistan üzerindeki etkisi artmaktadır. Özellikle Rusya da çalışan Tacik işçilerin ülke ekonomisine katkıları ve Rusya nın Tacikistan üzerindeki ekonomik ve siyasi etkisi Tacikistan ın Birliğe üye olmasının itici gücünü teşkil etmektedir. Öte yandan, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmomali Rahmon söz konusu Birliğe üye olunmasının Tacikistan ekonomisine etkilerinin araştırılması için talimat vermiş ve bir uzmanlar heyeti oluşturulmuştur. Tacikistan ın AEB ye üyelik konusundaki nihai kararı açıklanmamış olup, Tacik kurumların söz konusu üyeliğe ilişkin görüşleri değerlendirilmektedir. Tacik uzmanlara göre Tacikistan ın AEB üyesi olması sayesinde; üye ülkeler arasında kurulacak olan tek işgücü pazarına Tacik işçilerin girişi kolaylaşacak; Birlik üyesi olan ülkelerin Tacikistan a yapacakları yatırım artacak; yatırımların artmasına paralel olarak ülke içindeki üretim miktarı yükselecek ve hidrokarbon kaynaklar açısından zengin olan AEB üyelerinden petrol vb. hidrokarbon ürünlerin ithalat maliyeti düşecektir. Öte yandan, Tacikistan ın AEB üyeliğine olumsuz yaklaşmasının nedenleri arasında; Tacikistan ın gümrük gelirlerinin düşecek olması ve AEB üyesi olmayan Çin ile ticaretin söz konusu üyelikten olumsuz etkilenecek olması yer almaktadır. Ayrıca Tacik politikacılar, AEB de Rusya nın baskın konumu nedeniyle, Tacikistan ın AEB ye üye olması halinde ülkenin Rusya ya olan bağımlılığının artacağına ve özellikle dış politika alanında alternatif siyaset izlenmesinin imkânsız olacağına vurgu yapmaktadır. 5

7 III- SEKTÖRÜN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ Sektörün Tanımı Hazır giyim sektörünün tedarik zinciri içinde yer alan tekstil sektörü geniş bir ürün yelpazesine sahip bulunmaktadır. Tacikistan da sektörel yayınların bulunmaması nedeniyle tekstil sektörü en geniş şekliyle tanımlanmaktadır. Bu kapsamda Gümrük Tarife İstatistik Cetvelinin arası fasıllarındaki veriler rapor kapsamına alınmıştır. Sektörün Yapısı ve Özellikleri 1991 yılında SSCB den ayrılarak bağımsızlığını ilan eden Tacikistan, SSCB döneminde Birliğin tekstil hammaddesi tedarikçisi olarak ön plana çıkmıştır. SSCB döneminin ardından yılları arasında ülkede yaşanan iç savaş döneminde ise ülkenin sanayi alt yapısı zarar görmüştür Tacikistan'da Bazı Malların Üretim Miktarı Örgü Kıyafet (milyon ) Pamuk Dokuma (milyon m²) İpek Dokuma (milyon m²) Halı (milyon m²) Çorap (milyon çift) Kaynak: Tacikistan İstatistik Komitesi Nitekim iç savaşın yaşandığı yılları arasında ülkedeki tekstil sektörünün birçok alt dalındaki üretim miktarında ciddi düşüşler yaşamıştır. Yine de SSCB zamanındaki deneyim, Tacikistan Cumhuriyetinin tekstil sektöründeki alt yapısını oluşturması açısından önem taşımaktadır. 6

8 Tacikistan'ın Pamuk Üretimi (1.000 ton) Kaynak: Tacikistan İstatistik Komitesi Bağımsızlık döneminde sanayi üretiminin gelişmediği Tacikistan da ekonomi tarım ağırlıklı bir görünüm arz etmekte olup, en önemli tarımsal ürün olarak pamuk ön plana çıkmaktadır yılında ülkede 178 bin hektarlık alanda 373 bin ton pamuk üretimi gerçekleştirilmiştir yılında Tacikistan dünyanın en fazla pamuk üretimi yapan on sekizinci ülkesi olmuştur. 1 Tekstil sektöründe hammadde olarak kullanılan pamuk, Tacikistan ın tarım sektörü içinde büyük önem taşımaktadır yılı verilerine göre ülkedeki toplam tarım arazilerinin %29 u buğday üretimine ayrılmışken, %21 inde de pamuk yetiştirilmektedir. Tacikistan İstihdam Verileri (1.000 kişi) 5,000 4,137 4,187 4,272 4,330 4,000 3,000 2,000 1,981 1,956 1,957 1,946 1, Toplam İstihdam Tarım Sektörü İmalat Sektörü Kaynak: Tacikistan İstatistik Komitesi İstihdam açısından ise, 2015 yılında toplam istihdamın %45 ini tarım sektörü sağlamıştır. Ayrıca tekstil sektörünün de içinde değerlendirildiği imalat sektörünün istihdamdaki payı %5 olarak gerçekleşmiştir. İstihdam yaratan etkisi de göz önünde bulundurularak, pamuk üretimin geliştirilmesi ve ham pamuktan nihai tekstil ürününe geçilmesine önem verilmektedir. Tacikistan tekstil sektörü; pamuk ipliği ve dokuma ağırlıklı bir yapıya sahiptir. Ülkede faaliyet gösteren firmalar genellikle küçük ölçekli işletmeler olup; üretim, kalifiye işçi ve teknoloji eksikliği nedeniyle kumaş aşamasından sonra nihai ürün haline getirilen mallar sınırlıdır. Sektörde faaliyet gösteren firmalar genellikle SSCB zamanından kalma binalarda yıllık makinelerle üretim gerçekleştirmektedir yılı itibariyle tekstil sektöründe faaliyet gösteren toplam 196 üretim tesisinin 124 ü küçük giyim atölyelerinden oluşmaktadır

9 2015 Yılı İtibariyle Tacikistan Tekstil Sektörü Alt Yapısı 2 Tür Miktar Yeni Teknolojik Ekipmanlar Fabrika Yeni Eski+Yeni Kapanan Dikey Tekstil Entegre İşletmeleri İplikhane Örgü Fabrikası Çorap ve Örme Tesisleri Orta ve Büyük Ölçekli Konfeksiyon İşletmeleri Küçük Giyim Atölyeleri Kaynak: TacikistanHafif Sanayi İşletmeleri Derneği Sektörde faaliyet gösteren firmalar büyük ölçüde özel teşebbüse aittir. Tekstil sektöründeki başlıca firmaların listesi EK te sunulmaktadır. Sektörün Finansmanı Tacikistan ekonomisinde finansman konusu en önemli sorun olarak öne çıkmaktadır. Ülkedeki bankacılık sektörünün gelişmemiş olması ve sermaye birikiminin düşük olması nedeniyle firmaların bankalar ile çalışmasında ve kredi benzeri finansal kaynaklara erişiminde sıkıntılar yaşanabilmektedir. Ülke ekonomisinin genelinde yaşanan finansman sorunu tekstil sektörünü de etkilemektedir yılında bankalar tarafından toplam 9,3 milyar Somoni (yaklaşık 1,4 milyar Dolar) değerinde kredi sağlanmıştır. Söz konusu kredinin %10,7 si (yaklaşık 146 milyon Dolar) tarım sektörüne ve %24 ü (yaklaşık 328 milyon Dolar) sanayi sektörüne sağlanmıştır. Sektörel gelişimin tamamlanamadığı Tacikistan da birçok küçük ve orta ölçekli işletme mikro krediler aracılığıyla ticareti finanse etmektedir yılında firmalara sağlanan toplam mikro kredi tutarı 4,4 milyar Somoni (yaklaşık 637 milyon Dolar) olmuştur. Söz konusu tutarın %23 ü tarım, %11 i ise sanayi sektörlerinde sağlanmıştır. Tekstil sektöründe faaliyet gösteren firmalar; üretim kapasitelerini arttırmak ve teknolojik malzemeleri tedarik etmek için uzun vadeli krediler temin etmekte sıkıntılar yaşamaktadır. Kısa vadeli kredilerde ise yüksek faiz oranlarıyla (%25-32) karşılaşılmaktadır. Tekstil firmaları için bir diğer finansal kaynak ise Tacikistan da faaliyet gösteren uluslararası kalkınma kuruluşlarının (Asya Kalkınma Bankası, EBRD, IFC gibi) kredileridir. Ancak bu 2 Tacikistan Hafif Sanayi İşletmeleri Derneği,

10 kuruluşlar da genel olarak uzun vadeli krediler için en az 1 milyon Dolar kullanma şartı getirmekte olup, bu şart Tacik firmalar tarafından karşılanamamaktadır. GSYİH, kişi başına gelir ve tasarruf oranlarının düşük olması ile birlikte halkın bankalara olan güvenin tesis edilememiş olması nedeniyle firmaların finans sektörü aracılığıyla desteklenmesinde de sıkıntılar yaşanmaktadır. Tekstil sektörünün finansmanına ilişkin ise özel bir uygulama veya devlet desteği bulunmaktadır. Sektörde Uygulanan Politika Stratejileri Tacikistan Hükümetinin kalkınma planlarında tekstil sektörüne, özellikle istihdam yaratan etkisi nedeniyle, öncelik verilmektedir. Ülkede pamuk tarımının yaygın olmasına rağmen, tekstil sanayiinin gelişmemiş olması nedeniyle ülkeye tekstil alanında yabancı sermaye çekilmesine ve teknoloji transferi yapılmasına önem verilmektedir Dönemi Kalkınma Programında İhracatta çeşitliliğin sağlanması amacına ulaşmak için birincil alüminyum işlenmesinde, tekstil sektöründe ve madencilik sanayiinin geliştirilmesinde sermaye yatırımlarının cesaretlendirilmesi için gerekli adımlar atılacaktır. ifadesine yer verilmiş, ancak atılacak somut adımlar ifade edilmemiştir. Tekstil sektörüne yönelik olarak Tacikistan Yönetiminin uyguladığı programlar aşağıda belirtilmektedir: Tacikistan da Üretilen Pamuk İpliğinin İşlenmesi Programı,2007 Tacikistan Cumhuriyeti Hafif Sanayi Kalkınma Programı, 2005 Tacikistan daki Sanayi Üretiminde Bilimsel ve Teknolojik Gelişmeler Programı, 2009 Tacikistan Cumhuriyeti Tarın Reform Programı Tacikistan da sektörel bir destek programı bulunmamakla birlikte, hammadde olan yerel pamuğu entegre bir üretim şekline çeviren firmalara 12 yıl süre ile vergi muafiyeti sağlanmaktadır. Bu kapsamda son yıllarda ülkede küçük ölçekli işletmelerin sayısı artmıştır. Ayrıca son olarak, ülkedeki tekstil firmalarının güçlendirilmesi amacıyla, ülke içinde pamuk lifi satışında uygulanan verginin kaldırılmasını öngören yasa tasarısı Tacikistan Parlamentosuna sunulmuştur. 9

11 Üretim, Pazar ve Talep Durumu Tekstil sektöründe altyapının ve teknolojinin yetersiz olması nedeniyle üretim miktarı düşük ve ürün çeşidi sınırlıdır. Tacikistan da Tekstil Üretimi Ürün Adı Birim Pamuk Bin ton 92, Lifi Pamuk Ton 8,217 5,227 7,001 8,964 8,320 8,720 İpliği Her çeşit Milyon 37,6 22,2 22,5 24,1 19,6 19,7 Kumaş m² Pamuklu Milyon 36,5 20,8 21,4 22,6 18,1 18,1 Kumaş m² Çorap Bin Çift 5,658 5,735 6, ,035 1,697 Giyim Milyon 75,5 96, ,3 Eşyası Somoni Çocuk Bin ,253 4,422 4,152 2,358 Giyim Eşyası Somoni Dokuma Giyim Bin somoni ,3 76,3 28,4 Kaynak: Abdullo Mahammadiev, Textile and Clothing Sector of Tajikistan yılında 8,3 milyon olan ülke nüfusunun % 49 unu kadınlar, %51 ini ise erkekler oluşturmaktadır. Ayrıca nüfusun %73,5 i kırsal alanda yaşamaktadır. Tacik erkeklerin çalışmak için Rusya başta olmak üzere diğer ülkelere gitmesi nedeniyle kentlerde çocuk ve kadın nüfus yoğunluğu fazladır. Ülkedeki kadınlar geleneksel kıyafet kültürünü korumakta olup, mağazacılık kültürünün yerleşmediği ülkede kıyafet alışverişi geleneksel pazarlardan (Korvon, Ganjina ve Sadberg) gerçekleştirilmektedir. Ülke genelinde faaliyet gösteren bir dağıtım şebekesi bulunmamaktadır. Uluslararası giyim markalarının Tacikistan da mağazaları hâlihazırda bulunmamaktadır. 10

12 Türk markası olan Kiğılı, erkek giyim alanında faaliyet gösteren bir mağazayla faaliyetini sürdürmektedir. Ayrıca LC Waikiki firmasının 2016 yılı yaz aylarında pazara girmesi beklenmektedir. Tacikistan daki tekstil üretiminin yetersiz olması nedeniyle nüfusun ihtiyacı ithalat yoluyla karşılanmaktadır yılında Tacikistan ın ve 63 numaralı GTİP lerde ithalatı toplam 34,9 milyon Dolar gerçekleşmiştir. Elektrik, Akaryakıt ve Ücretler Moldova Kazakistan Belarus Gürcistan Elektrik Tarifeleri (Avro cent, 2013) Kırgızistan ile birlikte Orta Asya su rezervlerinin %78 ine sahip olan Tacikistan, hidro-elektrik santralleri ve tribünleri ile bu potansiyelini hayata geçirmeye çalışmakta olup, potansiyelinin sadece %4 ünü kullanabilmektedir. Azerbaycan 4.9 Ermenistan 4.9 Tacikistan 4.4 Kırgızistan Kaynak: İmalat Sektöründe Ortalama Ücretler (Somoni) Ülkedeki elektrik enerjisi fiyatları bir devlet kuruluşu ve monopol şirket olan Barki Tojik firması tarafından belirlenmektedir yılı itibariyle sanayi tesislerinin elektrik harcamalarında uygulanan tarife 30.6 Diram/kWh (yaklaşık 4 ABD Senti) seviyesindedir (I. Çeyrek) 2016 yılında akaryakıt fiyatlarıysa 5-5,20 Somoni/ lt (yaklaşık 64 ABD Senti) arasında değişmektedir. İmalat sanayiinde ödenen işçi ücretleri sürekli bir artış göstererek 2015 yılında Somoni (yaklaşık 154 Dolar) ve 2016 yılının ilk çeyreğinde de Somoni (145 Dolar) seviyesinde gerçekleşmiştir. Kaynak: Tacikistan İstatistik Komitesi 11

13 IV. SEKTÖRÜN DIŞ TİCARET İLİŞKİLERİ Tacikistan ın sanayi altyapısının gelişmemiş olması ve sermaye birikiminin sınırlı olması nedeniyle, diğer ürün gruplarında olduğu gibi tekstil ürünlerinde de ülke ihtiyacı ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Tacikistan ın Tekstil Sektöründe İthalatı Tacikistan ın Tekstil Sektörü Girdi İthalatı (2015, $) GTİP Mal Tanımı Değer 5004 İpek ipliği 8, İpek veya ipek döküntilerinden dokunmuş mensucat 2, Yün ve yapağı 1, Yün- İnce veya kaba hayvan kılları 17, Yün veya ince hayvan kıllarından iplikler 1, Karde edilmiş yün ve ince hayvan kıllarından dokunmuş mensucat 68, Taranmış yünden ve ince hayvan kıllarından dokunmuş mensucat 156, Pamuk (karde edilmemiş veya penyelenmemiş) 140, Pamuk döküntüleri 2, Pamuk (karde edilmiş veya penyelenmiş) 12, Pamuktan dikiş iplikleri 272, Pamuk ipliği (perakende olarak satılacak halde) 3, Pamuklu mensucat 163, Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle %85 veya daha fazla pamuk) 30, Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle %85 veya az pamuk) 38, Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle %85 veya az pamuk içeren) 178, 'lü veya 4'lü dimi (kırık dimi dahil) 1,050, Keten Jüt ve bitki iç kabuklarının dokumaya elverişli diğer lifleri Keten iplikleri Jüt ipliği veya diğer bitki iç kabuklarının dokumaya elverişli liflerinden iplikler 650, Ketenden dokunmuş mensucat 5, Jütden veya diğer bitki iç kabuklarının dokumaya elverişli liflerinden mensucat Dokumaya elverişli diğer bitki liflerinden dokunmuş mensucat Sentetik ve suni filamentler 426, Sentetik ve suni filamentler 1,021, Sentetik ve suni filamentler 106, Sentetik ve suni filamentler 30, Sentetik ve suni filamentler 357, Sentetik ve suni filamentler 1, Sentetik filament demetleri 9, Sentetik devamsız lifler (karde edilmemiş/taranmamış) 6, Sentetik devamsız lifler (karde edilmiş/taranmış) 3, Sentetik ve suni devamsız liflerden dikiş ipliği 68, Sentetik devamsız liflerden iplikler 129, Suni devamsız liflerden iplikler

14 5512 Sentetik devamsız liflerden dokunmuş mensucat (ağartılmamış veya ağartılmış) 1,968, Sentetik devamsız liflerden dokunmuş mensucat (ağırlık itibariyle %85'den 7,784 az/metrekare ağırlığı itibariyle 170 gramı geçmeyen) 5514 Sentetik devamsız liflerden dokunmuş mensucat (ağırlık itibariyle %85'den 106,621 az/metrekare ağırlığı itibariyle 170 gramı geçen) 5515 Sentetik devamsız liflerden iğer dokunmuş mensucat 634, Suni devamsız liflerden dokunmuş mensucat 12,578 Kaynak: Tacikistan Gümrük Komitesi Tacikistan ın Tekstil Sektöründe İhracatı Tacikistan ın Tekstil Ürünü İhracatı (2015, $) GTİP Mal Tanımı Değer 5702 Dokumaya elverişli diğer maddelerden halılar 76, Halılar veya dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 5, Diğer halılar 1, Dokunmuş kadife. Pelüş ve tırtıl mensucat Nakil vasıtası iç ve dış lastiği içimn mensucat Linoleum Örme tüylü mensucat 44, Diğer örme mensucat 142, Erkekler ve erkek çocuklar için takım elbiseler takımlar ceketler Tişörtler fanilalar atletler ve diğer iç giyim 1, Kazaklar süveterler hırkalar ve benzeri örme eşya Külotlu çoraplar taytlar kısa ve uzun konçlu çoraplar soketler 74, Eldivenler 6, Erkekler veya erkek çocuklar için paltolar ceketler vb eşya 79, Erkekler ve erkek çocuklar için takım elbiseler 11,182, Kadınlar ve kız çocuklar için takım elbiseler 11, Erkekler ve erkek çocuklar için gömlekler 168, veya 5907 pozisyonlarındaki mensucattan hazır giyim 58 eşyası 6211 Spor kayak ve yüzme kıyafetleri 757, Eldivenler 147, Giyim eşyasının diğer aksesuarları 8, Battaniyler ve diz battaniyeleri 1, Yatak çarşafları masa örtüleri tuvalet ve mutfak bezleri 42, Perdeler ve iç storlar Ambalaj için torba ve çuvallar Vagon ve mavna örtüleri tenteler ve dış storlar 48, Diğer hazır eşya 3, Kullanılmış giyim eşyası 85,332 Kaynak: Tacikistan Gümrük Komitesi 13

15 Türkiye ile Ticarette Tekstil Sektörü Tacikistan ın Türkiye ye Tekstil İhracatı (2015, Dolar) GTİP Mal Tanımı Değer Yün ve ince hayvan kıllarının diğer döküntüleri 11, Pamuk (karde edilmemiş veya penyelenmemiş) 50,717, Ditme suretiyle elde edilen döküntüler 211, Diğerleri 2,695, Pamuk (karde edilmiş veya penyelenmiş) 47, ,29 Desiteksten az, 232,56 (dahil) desiteksten fazla olanlar 2,333, ,56 Desiteksten az, 192,31 (dahil) desiteksten fazla olanlar Her biri 714,29 desiteksten az, 232,56 (dahil) desiteksten fazla 245, Her biri 192,31 desiteksten az, 125 (dahil) desiteksten fazla 232, Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariç) 115, Pamuktan 35, Sentetikten Lifler 2,200 TOPLAM 56,647,944 Kaynak: Tacikistan Gümrük Komitesi Tacikistan Gümrük Komitesi verilerine göre 2015 yılında Tacikistan ın Türkiye ye toplam ihracatı 256 milyon iken, bunun %22 sini 57 milyon Dolar ile tekstil ürünleri oluşturmuştur. Tacikistan, geleneksel olarak ülkemize tekstil hammaddesi olan pamuk ihracatı gerçekleştirmektedir. Nitekim 2015 yılında Tacikistan ın Türkiye ye sattığı tekstil malzemelerinin % 89 unu pamuk oluşturmuştur yılında Tacikistan ın ürettiği pamuğun %35 i Türkiye ye ihraç edilmiştir. Tacikistan ın Türkiye den En Fazla İthal Ettiği İlk 20 Tekstil Ürünü (2015, Dolar)3 GTİP Mal Tanımı Değer 5702 DOKUNMUŞ HALILAR VE DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDELERDEN DİĞER 6,900,847 YER KAPLAMALARI 6110 KAZAK, SÜVETER, HIRKA, YELEK VB. EŞYA (ÖRME) 760, BEBEK İÇİN GİYİM EŞYASI VE AKSASUAR 578, ERKEKLER VE ERKEK ÇOCUK İÇİN TAKIM ELBİSE, TAKIM, CEKET, 523,678 BLAZER, PANTOLON, TULUM VE ŞORT (YÜZME KIY 5402 SENTETİK FİLAMENT İPLİKLERİ (DİKİŞ İPLİĞİ HARİÇ) (PERAKENDE 363,034 OLARAK SATILACAK HALE GETİRİLMEMİŞ) 6204 KADINLAR VE KIZ ÇOCUK İÇİN TAKIM ELBİSE, TAKIM, CEKET, BLAZER, 325,089 ELBİSE, ETEK, PANTOLON ETEK, VB.(YÜZM 5407 SENTETİK FİLAMENT İPLİKLERİNDEN DOKUNMUŞ MENSUCAT 303, SPOR, KAYAK VE YÜZME KIYAFETIERİ; DİĞER GİYİM EŞYASI 281, YATAK ÇARŞAFI, MASA ÖRTÜLERİ, TUVALET VE MUTFAK BEZLERİ KÜLOTLU ÇORAPLAR,TAYTLAR, KISA VE UZUN KONÇLU ÇORAPLAR, SOKETLER (VARİS ÇORAPLARI DAHİL) VE PATİK ÇO 249,136 3 Tacikistan ın ülkemizden ithal ettiği tekstil ürünlerine ilişkin tam listede EK te sunulmaktadır. 14

16 5515 SENTETİK DEVAMSIZ LİFLERDEN DİĞER DOKUNMUŞ MENSUCAT 241, KADINLAR VE KIZ ÇOCUK İÇİN FANİLA, KAŞKORSE, KOMBİNEZON, JÜP 234,538 VEYA JÜPON, SLİP VE KÜLOT, GECELİK, PİJ 6207 ERKEKLER VE ERKEK ÇOCUK İÇİN FANİLA, ATLET, KÜLOT, SLİP, GECE 204,251 GÖMLEKLERİ, PİJAMALAR, BORNOZLAR, ROBD 6205 ERKEKLER VE ERKEK ÇOCUKLAR İÇİN GÖMLEKLER 189, DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDELERDEN VATKA VE VATKADAN MAMUL 178,948 EŞYA 6303 PERDELER VE İÇ STORLAR; PERDE VE YATAK FARBELALARI DİĞER MEFRUŞAT EŞYASI (94.04 POZİSYONUNDAKİLER HARİÇ) KADIN VE KIZ ÇOCUK İÇİN MANTO, KABAN, KOLSUZ CEKET, PELERİN, 138,830 ANORAKLAR (KAYAK CEKETLERİ DAHİL), RÜZG 6104 KADIN VE KIZ ÇOCUK İÇİN TAKIM ELBİSE, TAKIM, CEKET, BLAZER, ETEK, 113,480 PANTOLON, TULUM VE ŞORT (ÖRME)(YÜZ 6114 DİĞER GİYİM EŞYASI (ÖRME) 111,972 Kaynak: Tacikistan Gümrük Komitesi Tacikistan Gümrük Komitesi verilerine göre 2015 yılında Tacikistan ın ülkemizden ithal ettiği tekstil ürünleri ise nihai tüketim malı ağırlıklı bir görünüm arz etmektedir yılında Türkiye den en fazla ithal edilen tekstil ürünleri; yer kaplamaları, kazak ve bebek giyim eşyası olmuştur. Dolayısıyla Türkiye, Tacikistan tekstil sektörünün hammaddelerini ithal ederken, Tacikistan a işlenmiş ürün ihracatı gerçekleştirmekte olup; Tacikistan Türkiye için bir tedarikçi ülke konumuna gelirken, aynı zamanda tekstil sektörü için bir pazar olma niteliği kazanmaktadır. Yabancı Sermaye Durumu Tacikistan Yönetimi, ülke ekonomisinin gelişmesi ve sürdürülebilir bir büyüme sağlanması amacıyla ülkeye yabancı yatırım çekmeye çalışmakta ve bu kapsamda ülkedeki reformları sürdürmektedir. Nitekim ülke ekonomisinin temel problemlerinden birini ülkeye yabancı yatırımın çekilememesi olarak tanımlayan 2015 Dönemi Tacikistan Cumhuriyeti Ulusal Kalkınma Programı nın temel amaçlarından biri de ekonomik özgürlüklerin genişletilmesi, mülkiyet haklarının güçlendirilmesi, hukukun üstünlüğü çerçevesinde özel sektörün geliştirilmesi ve ülkeye yatırım çekilmesi olarak belirlenmiştir. Ülkeye yabancı sermaye çekilmesine yönelik politikalar kapsamında da, özellikle SSCB zamanından kalan tekstil fabrikalarının yabancı yatırımcılar aracılığıyla işler hale getirilmesi hedeflenmektedir. Ancak, hâlihazırda tekstil sektöründe önemli bir yabancı yatırımı bulunmamaktadır. Dünya Bankası tarafından hazırlana 2016 Yılı Dünya İş Yapma Kolaylığı Raporunda Tacikistan ın 132 nci sırada yer alması ve ülkedeki yatırım ortamının yabancı yatırımcılar için cazip koşullar sunmamasının bu sonuçta etkili olduğu değerlendirilmektedir. 15

17 Tekstil Sektöründe Gümrük Tarifeleri ve Referans Fiyatlar GTİP Gümrük Tarifesi (%) Kaynak: Tacikistan Gümrük Komitesi Tacikistan da uygulanan gümrük tarifeleri, ekonominin ithalata olan bağımlılığının da etkisiyle %0-15 arasında değişmektedir. Tekstil ürünlerinde de en yüksek gümrük tarifesi %15 dir Mart ayı itibariyle Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) olan Tacikistan, gümrük tariflerinde herhangi bir değişikliğe gitmemektedir. Diğer taraftan, Tacikistan a ithal edilen malların transit geçiş yapılan ülkelerde faturalarının değiştirilmesi suretiyle değerinin düşük gösterilmesinin önlenmesi amacıyla referans fiyat uygulaması Tacik gümrüklerinde yoğun bir şekilde uygulanmaktadır. Referans fiyatlar menşe ülke bazında yayınlanmakta olup, tekstil ürünlerinde uygulanan referans fiyatlar incelendiğinde, tüm ülkelere eşit olarak uygulanan referans fiyatların dışında en avantajlı ülkenin Çin olduğu görülmektedir. Dörtlü ve altılı GTİP bazında toplam 159 ürünün 33 ünde en düşük referans fiyat Çin mallarına uygulanmaktadır. Söz konusu ürünler nihai tekstil malları olması nedeniyle önem taşımaktadır. Diğer taraftan sadece iki tekstil ürününde (5310/ Jütden veya diğer bitki iç kabuklarının dokumaya elverişli liflerinden mensucat; 5311/ Dokumaya elverişli diğer bitki liflerinden dokunmuş mensucat ) Türkiye, Çin ve BAE ile birlikte en düşük referans fiyata tabi tutulmaktadır. Ayrıca sadece 5607 GTİP te (sicim, kordon, ip, halat) İran, Afganistan, Pakistan, Çin ve Kırgızistan diğer ülkelerden daha düşük referans fiyata tabi tutulmaktadır. Tacikistan gümrüklerinde uygulanmakta olan Referans Fiyat Listesi EK te sunulmaktadır. 16

18 V. SONUÇ Tespit Edilen Bulgular Pazara Giriş M.Porter Modeline Göre Tacikistan Tekstil Sektörü Etken Konu Önem Derecesi Değerlendirme Düşük Orta Yüksek Ekonomik X Tacikistan da tekstil sektöründe faaliyet gösteren Ölçek firmalar finansman ve yabancı yatırımcıya erişimde yaşanan sıkıntılar nedeniyle büyüme potansiyellerini Kısıtlayıcı Hükümet Politikaları Dağıtım Kanalları Sermaye Şartları Teknolojik Altyapı hayata geçirememektedir. X Tacikistan Hükümeti, tekstil sektörüne öncelik vermekte olup, tekstilde değer zinciri yaratacak projeleri ve yatırımları desteklemektedir. X X X Ülkenin %93 ünün dağlık olması ve nüfusun %70 inin kırsalda yaşaması nedeniyle Tacikistan da güçlü bir dağıtım kanalı bulunmamaktadır. Firmalar uzun vadeli kredi temininde yüksek faiz oranları nedeniyle sıkıntı yaşamakta, finansman olarak genellikle mikro krediler kullanılmaktadır. Entegre tekstil tesisi olarak ülkede sadece 6 işletme bulunmaktadır. Teknik malzemelerin tamamı İtalya ve Almanya gibi ülkelerden temin edilmiştir. Sonuç: Tacikistan daki yatırım ve ticaret ortamı nedeniyle sektörde yabancı yatırım bulunmamaktadır. Hükümetin tekstil sektörüne öncelik vermesi, yabancı markaların pazara doğrudan erişiminin bulunmaması ve ülkedeki üretim seviyesinin düşük olması tekstil firmalarımızın ihracatı ve yatırımı için olumlu yönler olarak ön plana çıkmaktadır. Tedarikçilerin Pazarlık Gücü Tedarikçi Yoğunluğu X Ülkede pamuk üretimin yaygın olması nedeniyle pamuk ve iplik tedariğinde bir sorun yaşanmamaktadır. Ancak, pamuk dışındaki ara malların üretimi ülkede sınırlı olarak gerçekleşmektedir. Dolayısıyla tedarikçiler nihai üründen ziyade hammadde alanında yoğunlaşmıştır. Tedarikçi Çeşitliliği X Devletin pamuk çiftliklerinin yanı sıra birçok pamuk çiftliği özel sektör tarafından işletilmektedir. Girdi Maliyeti X Enerji, işçi ve pamuk maliyetleri düşüktür. Tedarikçi Değiştirme Maliyeti X Pamuk fiyatlarında uluslararası piyasalarda belirlenen fiyatların etkili olması nedeniyle tedarikçi değiştirme maliyetinde ciddi farklılıklar doğmamaktadır. Alternatif Tedarikçi Kanalları X Sektörde faaliyet gösteren firmaların küçük ve orta ölçekli olması ve sektörün gelişmemiş olması nedeniyle daha iyi koşullar sağlayan alternatif tedarikçi sayısı düşük olmaktadır. Sonuç: Sektör girdileri olan pamuk, enerji ve işgücü maliyetlerinin düşük olması, sektörde faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli firma sayısının düşük olması, sektörün birçok girdisini yurtdışından ithal ediyor olması, tekstil alanında ihracatçılarımıza ve yatırımcılarımıza fırsatlar sunmaktadır. 17

19 Alıcının Pazarlık Gücü Muadil Ürünler Alıcı Sayısı X Ülke nüfusu 8,3 milyon olup, nüfusun yaklaşık 2 milyonu işçi olarak yurtdışında yaşamaktadır. Ancak, nüfusunun tekstil ihtiyacının tamamına yakını yurtdışından temin edilmektedir. Alıcının Bilgiye Erişimi X Sektörel kuruluşların ülkede bulunmaması/etkin olmaması, firmaların çoğunun internet sayfasının bulunmaması ve geleneksel pazarların hala güçlü olması nedeniyle alıcıların bilgiye erişimi sınırlıdır. Fiyat Hassaslığı X Kişi başına gelirin yaklaşık 1,100 Dolar olduğu ülkede alıcıların kararlarını etkileyen en önemli faktör fiyat olmaktadır. Ürün Çeşitliliği X Moda algısının bulunmadığı ülkede geleneksel kıyafetler tercih edilmekte olup, ürün çeşitliliği fazla değildir. Tüketicilerin Yoğunluğu X Tüketiciler gelir seviyesine bağlı olarak orta altı grupta yoğunlaşmaktadır. Moda endüstrisi ise sınırlı sayıda olan orta ve yüksek gelir grubu tarafından takip edilmektedir. Muadil Ürünlere Erişim X Sektördeki ürünler ithalat yoluyla sağlandığı için muadil ürünlere erişim sınırlıdır. Sonuç: Gelir seviyesinin düşük olması, ülke içinde üretim kapasitesinin düşük olması ve ithalatın güçlü olması nedeniyle tüketicilerin pazarlık gücü sınırlıdır. Ürün X Sektördeki ihtiyacın ithalat yoluyla karşılanması Değiştirme nedeniyle ürün değiştirme maliyeti düşüktür. Maliyeti Muadil Üründe Fiyat-Kalite İlişkisi X İthalata bağlı olarak ürün çeşitliliği fazla olsa da muadil ürünlerde fiyat açısından düşük olan Çin malları veya kalitesi nedeniyle Türk malları tercih edilebilmektedir. Tüketicilerin X Tacikistan da geleneksel kıyafetlerin hala yaygın olarak Muadil Ürün kullanılması nedeniyle muadil ürün kullanma alışkanlığı Kullanma düşüktür. Alışkanlığı Sonuç: Tekstil ürünü ihtiyacının büyük ölçüde ithalat yoluyla karşılanması nedeniyle tüketicilerin muadil ürünlere erişimi ithalat çeşitliliğine bağlıdır. Genellikle düşük kaliteli Çin malları yerine kaliteli Türk malları tercih edilmektedir. Yine de geleneksel giyim alışkanlıklarının devam etmesi, Çin den düşük fiyatlı mal tercih edilmesine neden olabilmektedir. Rekabet Sektörden Çıkma Engelleri Sektörde Yoğunlaşma x X Yasal olarak sektörden çıkışlar konusunda bir engelleme bulunmamaktadır. Tacikistan sanayisinin genelinde olduğu gibi tekstil sektöründe de yoğunlama fazla değildir. Katma Değer X Tacik Yönetimi tekstilde katma değer zinciri yaratılmasına önem verse de sektörde katma değer yaratma oranı düşüktür. Sektörün Büyüme Eğilimi X Tacik Yönetiminin sektöre verdiği öncelik ve yabancı yatırımcı çekmeye yönelik çabaları dikkate alındığında sektörün büyüme potansiyelinin yüksek olduğu değerlendirilmektedir. 18

20 Atıl Kapasite X SSCB zamanında kalan çok sayıda atıl bina bulunmaktadır. Ancak üretimin yeterli olmaması nedeniyle sektörde atıl kapasiteden söz edilemez. Ürün Çeşitliliği X Ülkedeki tekstil sektörü iplik ağırlıklı olup, bunun dışında çorap, giyim eşyası vb. malları üreten firma sayısı sınırlıdır. Sektörel Takip X Sektörel kuruluşların etkin olmaması nedeniyle sektörel bir takip imkanı bulunmamaktadır. Fiyat Artışı X Kişi başına düşen gelir düşük olsa da sektörün ithalata bağımlı olması nedeniyle, ithalat maliyetlerinin artmasına bağlı olarak fiyatlarda da artış görülmektedir. Sonuç: Tacikistan tekstil sektöründe kurumsallaşmanın tamamlanmamış olması, güçlü aktörlerin bulunmaması ve ihtiyacın ithalat yoluyla karşılanması nedeniyle güçlü bir rekabet ortamı bulunmamaktadır. Özellikle Türk mallarının kaliteli olduğuna dair algı nedeniyle Türk ürünleri orta ve üst gelir grubunda rekabet avantajına sahiptir. SWOT Analizi Güçlü Yanlar Pamuk üretiminin güçlü olması Ucuz işgücü sağlanması Ucuz enerji kaynaklarına erişim olması Genç nüfusun yüksek olması Yönetimin tekstil sektörüne öncelik vermesi Düşük gümrük vergisi Ticaret ve yatırım alanında Türkiye ile yasal alt yapının tesis edilmiş olması Dünya Ticaret Örgütü üyeliği Fırsatlar Avrasya Ekonomik Birliği üyeliği ihtimali Projelere uluslararası kuruluşlardan finansman sağlanabilmesi Zayıf Yanlar Kalifiye eleman eksikliği Ürün çeşitliliğinin sınırlı olması Ülke gelirinin ve kişi başına gelirin düşük olması Uzun vadeli kredi imkanlarına erişimin zor olması Ticaret ve yatırımda devlet destek programlarının bulunmaması Yüksek referans fiyatlar Riskler Düşük gelir seviyesinin devam etmesi Ülkedeki yolsuzluk algısının yüksek oluşu 19

21 Ülkemiz Yönünden Sektörün Önemi Tacikistan özellikle tekstil hammaddesi olan pamuk temininde ülkemiz açısından tedarikçi ülke konumunda bulunmaktadır. Tacikistan, 2015 yılında ülkemizin en fazla pamuk ithal ettiği 13. ülke (Kayseri Serbest Bölgesi hariç) olmuştur yılında ülkemizin Tacikistan dan gerçekleştirdiği ithalatın %18 ini pamuk oluşturmuştur. Ülkemiz ile Tacikistan arasındaki ticari verilere tekstil ihracatı açısından baktığımızda ise 2015 yılında ülkemizin Tacikistan a tekstil ihracatında 9,1 milyon Dolar ile örülmemiş giyim eşyası (GTİP 62), 8 milyon Dolar ile halılar (GTİP 57) ve 4,8 milyon Dolar ile örme giyim eşyası (GTİP 61) ön plana çıkmaktadır. Söz konusu üç ürün grubu, 2015 yılında Tacikistan a yapılan ihracatımızın %13,5 ine tekabül etmiştir. GTİP 2'Lİ ADI GTİP GTİP DÖRTLÜ ADI 2014 ($) ÖRÜLMEMİŞ GİYİM EŞYASI VE AKSESUARI HALILAR VE DİĞER DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDELERDEN YER KAPLAMALARI ÖRME GİYİM EŞYASI VE AKSESUARI Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Bilgi Sistemi 2015 ($) DEĞIŞIM % ÜLKE PAYI (%) 62 TOPLAM 15,809,414 9,146, ERKEKLER VE ERKEK ÇOCUK İÇİN 3,799,089 2,309, TAKIM ELBİSE, TAKIM, CEKET, BLAZER, PANTOLON, TULUM VE ŞORT (YÜZME KIY 6209 BEBEK İÇİN GİYİM EŞYASI VE 3,213,206 1,817, AKSASUAR 57 TOPLAM 24,566,464 8,088, DOKUNMUŞ HALILAR VE DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDELERDEN DİĞER YER KAPLAMALARI 24,544,771 7,994, HALILAR VE DOKUMAYA 8,551 69, ELVERİŞLİ MADDELERDEN DİĞER YER KAPLAMALARI (TUFTE EDİLMİŞ) 61 TOPLAM 6,706,444 4,798, KAZAK, SÜVETER, HIRKA, YELEK VB. EŞYA (ÖRME) 6109 TİŞÖRTLER, FANİLALAR, ATLETLER, KAŞKORSELER VE DİĞER İÇ GİYİM EŞYASI (ÖRME) 4,172,381 1,722, ,673,908 1,427, Ancak her üç grubunda da ülkemizin Tacikistan a ihracatı 2014 yılına göre ciddi düşüş göstermiştir. Ülkemizin 2015 yılında Tacikistan a örülmemiş giyim eşyası ihracatı %42, halı ihracatı %67 ve örme giyim eşyası ihracatı ise %28 oranında düşüş göstermiştir. 20

22 Bu çerçevede, tekstil sektöründe Türkiye ile Tacikistan arasında birbirini tamamlayan bir ilişki olduğu söylenebilir. Nitekim Tacikistan, ülkemiz için bir hammadde tedarikçisi iken, tekstil ihracatçılarımız için de bir pazar olma niteliği taşımaktadır. Bu durum Tacikistan ın tekstil ürünü ithalatının ülke bazında incelenmesinden de anlaşılmaktadır. Türkiye, Tacikistan ın 2015 yılında numaralı GTİP lerde en fazla ithalat yaptığı ikinci ülke olmuştur. Tacikistan ın Tekstil Ürünü İthalatı (2015, $) ÜLKE GTİP61 GTİP62 GTİP63 TOPLAM Çin 3,154,067 8,940,791 12,349,319 24,444,177 Türkiye 1,739,637 2,708, ,432 5,149,374 Rusya 624, , ,687 1,894,269 Afganistan 1,760 7, , ,874 Iran 53,790 39, , ,357 Kazakistan 0 15, , ,738 Almanya 38,630 36, , ,704 Daniya 27, , ,131 Pakistan , ,089 Kirgizistan 84, , ,190 Kaynak: Tacikistan Gümrük Komitesi Tekstil sektöründe Türkiye ye uygulanan referans fiyatların yüksek olmasına ve lojistik olarak malların Tacikistan a ulaşımının bir haftadan uzun sürmesine rağmen, Tacikistan ın tekstil ithalatında Türkiye nin ikinci sırada olması, Türk mallarına olan ilginin de bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir. Özellikle Türk Hava Yollarının İstanbul-Duşanbe ve İstanbul-Hojand arası doğrudan uçuşlarının bulunması tekstil sektöründe bavul ticaretinin de önemli bir rol oynamasına neden olmaktadır. Hâlihazırda mağazacılık alanında faaliyet gösteren Türk tekstil firmalarının bulunmamasına rağmen, ülkedeki geleneksel pazarlarda ve giyim eşyası satan dükkanlarda çok sayıda Türk malına rastlanmaktadır. 21

23 VI. EKLER EK 1: Tacikistan ın Tekstil Dış Ticaret Verileri (2015, $) GTİP MAL TANIMI İHRACAT İTHALAT 5001 Çekilmeye elverişli ipek böceği kozaları 739, Ham ipek 907, İpek döküntüleri 324, İpek ipliği 31,556 8, İpek veya ipek döküntilerinden dokunmuş mensucat 0 2, Yün ve yapağı 36,600 1, Yün- İnce veya kaba hayvan kıllarının döküntüleri 11, Yün- İnce veya kaba hayvan kılları 0 17, Yün veya ince hayvan kıllarından iplikler 13,085 1, Karde edilmiş yün ve ince hayvan kıllarından dokunmuş mensucat 5112 Taranmış yünden ve ince hayvan kıllarından dokunmuş mensucat 5201 Pamuk (karde edilmemiş veya penyelenmemiş) 0 68, , ,450, , Pamuk döküntüleri 3,436,087 2, Pamuk (karde edilmiş veya penyelenmiş) 47,936 12, Pamuktan dikiş iplikleri 0 272, Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariç) 7,096, Pamuk ipliği (perakende olarak satılacak halde) 521,033 3, Pamuklu mensucat 465, , Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle %85 veya daha fazla pamuk) 5210 Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle %85 veya az pamuk) 5211 Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle %85 veya az pamuk içeren) , , , 'lü veya 4'lü dimi (kırık dimi dahil) 0 1,050, Keten Jüt ve bitki iç kabuklarının dokumaya elverişli diğer lifleri

24 5306 Keten iplikleri Jüt ipliği veya diğer bitki iç kabuklarının dokumaya elverişli liflerinden iplikler 0 650, Ketenden dokunmuş mensucat 0 5, Jütden veya diğer bitki iç kabuklarının dokumaya elverişli liflerinden mensucat 5311 Dokumaya elverişli diğer bitki liflerinden dokunmuş mensucat Sentetik ve suni filamentler 2 426, Sentetik ve suni filamentler 2,802 1,021, Sentetik ve suni filamentler 0 106, Sentetik ve suni filamentler 0 30, Sentetik ve suni filamentler , Sentetik ve suni filamentler 0 1, Sentetik filament demetleri 0 9, Sentetik devamsız lifler (karde edilmemiş/taranmamış) 5506 Sentetik devamsız lifler (karde edilmiş/taranmış) 5508 Sentetik ve suni devamsız liflerden dikiş ipliği 0 6, , , Sentetik devamsız liflerden iplikler 0 129, Suni devamsız liflerden iplikler Sentetik devamsız liflerden dokunmuş mensucat (ağartılmamış veya ağartılmış) 224 1,968, Sentetik devamsız liflerden dokunmuş mensucat (ağırlık itibariyle %85'den az/metrekare ağırlığı itibariyle 170 gramı geçmeyen) 5514 Sentetik devamsız liflerden dokunmuş mensucat (ağırlık itibariyle %85'den az/metrekare ağırlığı itibariyle 170 gramı geçen) 5515 Sentetik devamsız liflerden iğer dokunmuş mensucat 5516 Suni devamsız liflerden dokunmuş mensucat 5601 Dokumaya elverişli maddelerden vatka ve vatkadan mamul eşya 0 7, , , ,578 35, , Keçeler 0 37, Dokunmamış mensucat 0 720,926 23

25 5604 Dokumaya elverişli maddelerle kaplanmış kauçuk p ve halatlar 0 11, Gipe iplikler 0 8, Sicimler kordonlar ip ve halatlar 6,537 1,336, Sicim ip veya halattan düğümlü ağlar 9,600 32, Diğer sicimler ipler kordonlar ve halatlar 0 2, Düğümlü veya sarmalı halılar 0 18, Dokumaya elverişli diğer maddelerden halılar 5703 Halılar veya dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 76,224 7,257,588 5,026 1,187, Keçeden halılar 0 13, Diğer halılar 1, , Dokunmuş kadife. Pelüş ve tırtıl mensucat , Havlu cinsi bukleli mensucat 0 123, Gaz mensucat 0 22, Tüller ve diğer ağ mensucat 0 19, Kordelalar 0 83, Dokumaya elverişli maddelerden işlemiş etiketler/armalar vb. eşya 0 117, Parça halinde kordonlar 0 12, Parça şerit veya motif halinde 0 5, Kapitoneli mensucat Zamk veya nişastalı maddelerle sıvanmış dokumata elverişli mensucat 5902 Nakil vasıtası iç ve dış lastiği içimn mensucat 5903 Plastik emdirilmiş sıvanmı veya lamine edilmiş mensucat , Linoleum 392 1,827, Dokumaya elverişli maddlerden duvar kaplamaları 0 5, Kauçuklu mensucat 0 23, Emdirilmiş sıvanmış veya kaplanmış diğer mensucat 0 9, Dokumaya elverişli maddelerden fitiller 0 8, Dokumaya elverişli maddelerden tulumba hortumları 5910 Dokumaya elverişli maddelerden taşıyıcı kolonlar ve transmisyon kolonları 0 224, ,817 24

26 5911 Dokumaya elverişli maddelerden teknik işlerde kullanılmaya mahsusu ürünler 0 185, Örme tüylü mensucat 44, Eni 30 cm'yi geçmeyen örme mensucat 0 3, Eni 30 cm'yi geçen ağırlık itibariyle %5 veya daha fazla elastomerik iplik içeren örme mensucat 0 3, Diğer örme mensucat 142, , Erkekler ve erkek çocuklar için paltolar kabanlar kolsuz ceketler 6102 Kadınlar ve kız çocuklar için mantolar kabanlar kolsuz ceketler 6103 Erkekler ve erkek çocuklar için takım elbiseler takımlar ceketler 6104 Kadınlar ve kız çocuklar için takım elbiseler takımlar ceketler 0 226, , , , Erkekler ve erkek çocuklar için gömlekler 0 119, Kadınlar ve kız çocuklar için bluzlar ve gömlekler 6107 Erkekler ve erkek çocuklar için külotlar slipler gece gömlekleri ve benzeri örme eşya 6108 Kadınlar ve kız çocuklar için kombinezonlar jüp veya jüponlar ve benzeri örme eşya 6109 Tişörtler fanilalar atletler ve diğer iç giyim 6110 Kazaklar süveterler hırkalar ve benzeri örme eşya 0 43, , ,236 1, , ,167, Bebekler için giyim eşyası ve aksesuarları 0 1,143, Spor kayak ve yüzme kıyafetleri 0 136, veya 5907 pozisyonlarındaki örme mensucattan yapılmış giyim eşyası 0 5, Diğer giyim eşyası 0 161, Külotlu çoraplar taytlar kısa ve uzun konçlu çoraplar soketler 74, , Eldivenler 6, , Giyim eşyasının diğer aksesuarları 83, Erkekler veya erkek çocuklar için paltolar ceketler vb eşya 79, ,247 25

27 6202 Kadınlar veya kız çocuklar için mantolar ceketler vb eşya 6203 Erkekler ve erkek çocuklar için takım elbiseler 6204 Kadınlar ve kız çocuklar için takım elbiseler 0 429,615 11,182,966 2,805,466 11, , Erkekler ve erkek çocuklar için gömlekler 168, , Kadınlar ve kız çocuklar için bluzlar gömlekler 6207 Erkekler ve erkek çocuklar için fanilalar atletler vb eşya 6208 Kadınlar ve kız çocuklar için fanilalar kombinezonlar vb eşya 0 51, , , Bebekler için giyim eşyası ve aksesuarları 0 2,692, veya 5907 pozisyonarındaki mensucattan hazır giyim eşyası 58 2,626, Spor kayak ve yüzme kıyafetleri 757, , Sütyenler korseler jartiyerler korse 0 46,558 kemerler pantolon askıları 6213 Mendiller 0 154, Şallar eşarplar fularlar vb eşya 0 166, Boyun bağları papyonlar ve kravatlar 0 34, Eldivenler 147, , Giyim eşyasının diğer aksesuarları 8,295 82, Battaniyler ve diz battaniyeleri 1,486 1,062, Yatak çarşafları masa örtüleri tuvalet ve mutfak bezleri 42,545 2,789, Perdeler ve iç storlar , Diğer mefruşat eşyası 0 167, Ambalaj için torba ve çuvallar 97 9,651, Vagon ve mavna örtüleri tenteler ve dış storlar 48, , Diğer hazır eşya 3, , Kilimler halılar ve işlemeli masa örtüleri yapımında kullanılan mensucat 0 38, Kullanılmış giyim eşyası 85,332 1,130, Kullanılmış veya yeni paçavralar ip ve halat döküntüleri Kaynak: Tacikistan Gümrük Komitesi 0 2,486 26

28 Ek 2: Tacikistan da Tekstil Ürünlerine Uygulanan Referans Fiyatlar (2015, $) GTİP BİRİM ÜLKELER DEĞER 5001 ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 2, ton Tüm ülkeler 1, ton Tüm ülkeler 1, ton Tüm ülkeler 1, ton Tüm ülkeler 1, ton Tüm ülkeler 1, ton Tüm ülkeler 1, ton Tüm ülkeler 1, ton Çin 3000$/ton ancak en az 0,50$/м 2 Türkiye 3250$/ton ancak en az 0,60$/м 2 BAE 3250$/ton ancak en az 0,60$/м 2 Diğer ülkeler 4000$/ton ancak en az 0,75$/м ton Çin 3000$/ton ancak en az 0,50$/м 2 Türkiye 3250$/ton ancak en az 0,60$/м 2 BAE 3250$/ton ancak en az 0,60$/м 2 Diğer ülkeler 4000$/ton ancak en az 0,75$/м ton Çin 3000$/ton ancak en az 0,50$/м 2 Türkiye 3250$/ton ancak en az 0,60$/м 2 BAE 3250$/ton ancak en az 0,60$/м 2 Diğer ülkeler 4000$/ton ancak en az 0,75$/м ton Çin 3000$/ton ancak en az 0,50$/м 2 27