TURKIVE'NIN YAS. MEYVE- SEBZE IHRACATI (MEVCUT DURUM, SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERiLERi) Prof. Dr. Gülcan ERAKTAN Dr. Hasan ARISOY.

Transkript

1

2 TURKIVE'NIN YAS 1 MEYVE- SEBZE IHRACATI (MEVCUT DURUM, SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERiLERi) Prof. Dr. Gülcan ERAKTAN Dr. Hasan ARISOY YAYlN NO: İstanbul, 2012

3 Copyright İTO (İstanbul Ticaret Odası) Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiçbir bölümü, yazarın ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazarın adı ve İTO belirtitmek suretiyle kullanılabilir. ISBN (Basılı) ISBN (Elektronik) İTO ÇAÖRI MERKEZi Tel: (212) 444 O 486 İTO yayınları için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir. Tel : (212) Faks : (212) E-posta : ito.yayin@ito.org.tr İnternet : Adres : Reşadiye Caddesi Eminönü - Fatih 1 İSTANBUL Odamız yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZlRLlK, BASKI, CİLT İnter Basım, Yayın Ambalaj San. ve Tic. Ltd Şti. İOSB, Eskoop Sanayi Sitesi Bl Blok No: 63 Başakşehir/İstanbul Tel: (212) Faks: (212) tr

4 TURKIVE'NIN YAS ' MEYVE- SEBZE IHRACATI (MEVCUT DURUM, SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERiLERi)

5 Prof. Dr. Gülcan ERAKTAN 1944 yılında doğdu yılında A.Ü. Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümünü bi tirerek aynı bölümün Tarım Politikası Kürsüsüne asistan olarak girdi. Aynı Fakültede 1970 yılında Doktor, 1978 yılında Doçent ve 1988 yılında Profesör oldu yılları arasında Bonn-Almanya'daAvrupa Birliği ile Türkiye arasında tarım alanındaki ilişkiler konusunda Doktora sonrası çalışmalar yaptı. Tarım politikasının değişik alanlarındaalmanya'da Göttingen Üniversitesinden ve Polonya Varşova Üniversitesinden akademisyenlerle araştırmalar yürüttü. Değişik ulusal ve uluslararası örgütler tarafından finanse edilen çok sayıda projede proje yöneticisi, yerel uzman veya araştırıcı olarak görev aldı yılları arasında Avrupa Birliği Genel Sekreterliğinde Tarım Danışmanı olarak görev yaptı. En son A.Ü. Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölüm Başkanlığı görevini yürütmüştür. İngilizce ve Almanca bilen Prof. Dr. Gülcan Eraktan evli ve bir çocuk annesidir. Dr. Hasan ARISOY Dr. Hasan Arısoy 1977 yılında Ankara' da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Ankara'da tamamladı yılında girdiği Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü'nden 2000 yılında Ziraat Mühendisi unvanıyla mezun oldu yılında Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü'nde Araştırma Görevlisi olarak göreve başladı. Aynı bölümde Tarımsal İşletmecilik Kürsüsünde başladığı Yüksek Lisans öğrenimini 2004 yılında tamamladı. Doktorasını, görevlendirildiği Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Tarım Politikası ve Yayım Kürsüsünde 2010 yılında tamamladı. Akademik çalışmalarına halen Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü'nde devam etmektedir.

6 Prof. Dr. Gülcan ERAKTAN 1944 yılında doğdu yılında A. Ü. Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümünü bi tirerek aynı bölümün Tarım Politikası Kürsüsüne asistan olarak girdi. Aynı Fakültede 1970 yılında Doktor, 1978 yılında Doçent ve 1988 yılında Profesör oldu yılları arasında Bonn-Almanya'da Avrupa Birliği ile Türkiye arasında tarım alanındaki ilişkiler konusunda Doktora sonrası çalışmalar yaptı. Tarım politikasının değişik alanlarındaalman ya' da Göttingen Üniversitesinden ve Polonya Varşova Üniversitesinden akademisyenlerle araştırmalaryürüttü. Değişik ulusal ve uluslararası örgütler tarafından finanse edilen çok sayıda projede proje yöneticisi, yerel uzman veya araştırıcı olarak görev aldı yıllan arasında Avrupa Birliği Genel Sekreterliğinde Tarım Danışmanı olarak görev yaptı. En son A.Ü. Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölüm Başkanlığı görevini yürütmüştür. İngilizce ve Almanca bilen Prof. Dr. Gülcan Eraktan evli ve bir çocuk annesidir. Dr. Hasan ARISOY Dr. Hasan Arısoy 1977 yılında Ankara' da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Ankara'da tamamladı yılında girdiği Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü'nden 2000 yılında Ziraat Mühendisi unvanıyla mezun oldu yılında Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü'nde Araştırma Görevlisi olarak göreve başladı. Aynı bölümde Tarımsal İşletmecilik Kürsüsünde başladığı Yüksek Lisans öğrenimini 2004 yılında tamamladı. Doktorasını, görevtendirildiği Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Tarım Politikası ve Yayım Kürsüsünde 2010 yılında tamamladı. Akademik çalışmalarına halen Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü'nde devam etmektedir.

7 içindekiler Grafik Listesi... 7 Çizelge Listesi... 8 Kısaltınalar... ı 6 Sunuş... ı 7 Önsöz... ı-9 Giriş... 2 ı 1. Türkiye'de Tarım Ürünleri İhracatı ve Gelişmeler Türkiye'de Tarım Ürünleri İhracatında Geçerli Mevzuat ı. İhracatYönetmeliği ve İhracatta Ortak Kurallar Bitki ve Hayvan Sağlığı ve Kalıntılarla İlgili Önlemler Tarım Ürünleri Açısından Türkiye'ye Tanınan Gümrük Vergisi Tavizleri İhracatta Devlet Destekleri Diğer Konular Türkiye'de Tarım Ürünleri İhracatında Karşılaşılan Sorunlar Türkiye'de Yaş Meyve Sebze Üretimi ve Dünya Üretimindeki Yeri Türkiye'de Yaş Meyve ve Sebze Tüketimi Türkiye'nin Yaş Meyve Sebze İhracatında Yaşanan Gelişmeler ı. Ürün Yapısı Ülke Yapısı İhracattakiBölgesel Yoğunlaşma... 85

8 Turunçgiller Meyveler... I Sebzeler Ülkeler Bazında Türkiye'den Yaş Meyve ve Sebze ithalinde Dikkate Alınan Hususlar ı. Avrupa Birliği Ülkeleriyle Ticaret Diğer Ülkelerle Ticaret... ı45 8. Alan Çalışınası Sonuçları ı. Yaş Meyve ve Sebze İhracatçılarının Özellikleri ve Çalışma Alanları.. ı Yaş Meyve ve Sebze İhracatçılannın Sorunları... ı Çeşit Pazar Bulma... ı Fiyatlar Maliyetler... ı Sorumluluklar... ı İhracat Bedellerinin Ödenmesi... l Mevzuat... ı 77 Sonuç ve Çözüm Önerileri... ı 81 Kaynakça... ı 95 Ekler

9 GRAFiK LiSTESi Grafik 1. Türkiye'nin Dış Ticareti Grafik 2. Türkiye'de Tarımsal İhracat ve İthalat Grafik 3. Türkiye'nin Meyve- Sebze İhracatı ve İthalatı Grafik 4. Türkiye'nin Sebze Meyve İhracatı..... n Grafik 5. Türkiye'nin Sebze- Meyve İthalatı Grafik 6. Tarımsal İhracat ve Meyve ve Sebze İhracatındaki Gelişmeler Grafik 7. Yaş Meyve Sebze İhracatının Tarımsalİhracattaki Payı... 81

10 ÇiZELGE listesi Çizelge 1. Türkiye'nin Dış Ticareti (000 $)...38 Çizelge 2. Türkiye'nin Dış Ticaret Hacmi (Milyon Dolar)...39 Çizel ge 3. İhracatın Sektörel Dağılımı Çizelge 4. ithalatın Sektörel Dağılımı Çizelge 5. Türkiye' de Yıllar İtibariyle Sebze ve Meyve Ekim Alanları Çizelge 6. Türkiye'de Yıllar İtibariyle Seçilmiş Meyve verenağaç Sayıları (000 Adet) Çizelge 7. Türkiye'de Önemli Sebzelerin Üretim Miktarları (000 Ton) Çizelge 8. Türkiye'de Önemli Sebzelerin Üretim Değerleri Çizelge 9. Türkiye'de Önemli Meyvelerin Üretim Miktarları (Ton) Çizelge 10. Türkiye'de Önemli Meyvelerin Üretim Değerleri Çizelge ll. Önemli Sebzeler İçin Denge Tablosu (2007/2008) Çizelge 12. Önemli Meyveler İçin Denge Tablosu (2007/2008) Çizelge 13. Türkiye'nin Sebze ve Meyve İhracatı (000 $) Çizelge 14. Türkiye'nin Sebze ve Meyve ithalatı (000 $) Çizelge 15. Türkiye'nin Tarımsal İhracatı İçinde Meyve Sebze İhracatının Payı Çizelge 16. Türkiye'nin Tarımsal İhracatı İçinde Yaş Meyve Sebze İhracatının Payı Çizelge 17. Türkiye'nin Gruplar İtibariyle Yaş Meyve ve Sebze İhracatı Çizelge 18. Yaş Meyve Sebzede İhracat Yapılan İlk 20 Madde Çizelge 19. Yaş Meyve ve Sebze İhracatı Yapılan İlk 20 Ülke Çizelge 20. Yaş Meyve Sebze İhracatının Ülke Gruplarına Göre Dağılımı... 85

11 Çizelge 21. Dünyanın ve Rusya'nın Toplam Limon ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Rusya'ya Yönelik Limon İhracatı Çizelge 22. Türkiye'nin Rusya'ya Olan Limon İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğuntaşma Katsayısı Çizelgc 23. Dünyanın ve Polonya'nın Toplam Limon ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Polonya'ya Yönelik Limon İhracatı Çizelge 24. Türkiye'nin Polonya'ya Olan Limon İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı Çizelge 25. Dünyanın ve Yunanistan'ın Toplam Limon ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Yunanistan'a Yönelik Limon İhracatı Çizelge 26. Türkiye'nin Yunanistan'a Olan Limon İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı Çizelge 27. Türkiye'nin Limon Ticaretindeki Yoğuntaşma Katsayıları Çizclge 28. Dünyanın ve Rusya'nın Toplam Portakal ithalatı ve Türkiye 'nin Toplam ve Rusya'ya Yönelik Portakal İhracatı Çizelge 29. Türkiye'nin Rusya'ya Olan Portakal İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğuntaşma Katsayısı Çizelge 30. Dünyanın ve Ukrayna'nın Toplam Portakal ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Ukrayna'ya Yönelik Portakal İhracatı Çizelge 31. Türkiye'nin Ukrayna'ya Olan Portakal İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı Çizelge 32. Dünyanın ve Romanya'nın Toplam Portakal ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Romanya'ya Yönelik Portakal İhracatı Çizelge 33. Türkiye'nin Romanya'ya Olan Portakal İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğuntaşma Katsayısı... 97

12 Çizelge 34. Dünyanın ve Almanya'nın Toplam Portakal ithalatı ve Türkiye 'nin Toplam ve Almanya'ya Yönelik Portakal İhracatı Çizel ge 35. Türkiye 'nin Almanya 'ya Olan Portakal İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğuntaşma Katsayısı Çizelge 36. Dünyanın ve İngiltere'nin Toplam Portakal ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve İngiltere'ye Yönelik Portakal İhracatı Çizelge 37. Türkiye'nin İngiltere'ye Olan Portakal İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğuntaşma Katsayısı Çizelge 38. Türkiye'nin Portakal Ticaretindeki Yoğuntaşma Katsayıları Çizelge 39. Dünyanın ve Rusya'nın Toplam Mandalina ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Rusya'ya Yönelik Mandalina İhracatı... l02 Çizelge 40. Türkiye'nin Rusya'ya Olan Mandalina İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğuntaşma Katsayısı Çizelge 41. Dünyanın ve Ukrayna'nın Toplam Mandalina ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Ukrayna'ya Yönelik Mandalina İhracatı... ı 03 Çizelge 42. Türkiye'nin Ukrayna'ya Olan Mandalina İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğuntaşma Katsayısı Çizelge 43. Dünyanın ve Romanya'nın Toplam Mandalina ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Romanya'ya Yönelik Mandalina İhracatı Çizelge 44. Türkiye'nin Romanya'ya Olan Mandalina İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yo ğunlaşma Katsayısı... ı 05 Çizelge 45. Dünyanın ve İngiltere'nin Toplam Mandalina ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve İngiltere'ye Yönelik Mandalina İhracatı.. I 06 Çizelge 46. Türkiye'nin İngiltere'ye Olan Mandalina İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğuntaşma Katsayısı ı 06

13 Çizelge 47. Dünyanın ve Almanya'nın Toplam Mandalina ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Almanya'ya Yönelik Mandalina İhracatı... ı 07 Çizelge 48. Türkiye'nin Almanya'ya Olan Mandalina ihracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğuntaşma Katsayısı... ıo8 Çizelge 49. Türkiye'nin Mandalina Ticaretindeki Yoğunlaşma Katsayıları..I 08 Çizelge 50. Dünyanın ve Rusya'nın Toplam Greyfurt ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Rusya'ya Yönelik Greyfurt İhracatı Çizelge 51. Türkiye'nin Rusya'ya Olan Greyfurt İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı... ı 1 O Çizelge 52. Dünyanın ve Romanya'nın Toplam Greyfurt ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Romanya'ya Yönelik Greyfurt İhracatı. ı 11 Çizelge 53. Türkiye'nin Romanya'ya Olan Greyfurt İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı... 1 ı 2 Çizelge 54. Dünyanın ve Rusya'nın Toplam Üzüm ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Rusya'ya Yönelik Üzüm İhracatı Çizelge 55. Türkiye'nin Rusya'ya Olan Üzüm İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı Çizelge 56. Dünyanın ve Ukrayna'nın Toplam Üzüm ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Ukrayna'ya Yönelik Üzüm İhracatı Çizelge 57. Türkiye'nin Ukrayna'ya Olan Üzüm İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı Çizelge 58. Dünyanın ve Almanya'nın Toplam Üzüm ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Almanya'ya Yönelik Üzüm İhracatı Çizelge 59. Türkiye'nin Almanya'ya Olan Üzüm İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı

14 Çizelge 60. Dünyanın ve Suudİ Arabistan'ın Toplam Üzüm ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Suudİ Arabistan'a Yönelik Üzüm İhracatı... ı ı 8 Çizelge 61. Türkiye'nin Suudİ Arabistan'a Olan Üzüm İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı.... ı ı 8 Çizelge 62. Dünyanın ve Hollanda'nın Toplam Üzüm ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Hollanda'ya Yönelik Üzüm İhracatı.... ı ı9 Çizelge 63. Türkiye'nin Hollanda'ya Olan Üzüm İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı... ı20 Çizelge 64. Türkiye'nin Sofralık Üzüm Ticaretindeki Yoğunlaşma Katsayıları... ı 20 Çizelge 65. Dünyanın ve Almanya 'nın Toplam Çekirdekli Meyveler ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Almanya'ya Yönelik Çekirdekli Meyveler İhracatı... ı 22 Çizelge 66. Türkiye'ninAlmanya'ya Olan Çekirdekli Meyveler İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı... ı22 Çizelge 67. Dünyanın ve Rusya'nın Toplam Çekirdekli Meyveler ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Rusya'ya Yönelik Çekirdekli Meyveler İhracatı... ı23 Çizelge 68. Türkiye'nin Rusya'ya Olan Çekirdekli Meyveler İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı... ı24 Çizelge 69. Dünyanın ve İngiltere'nin Toplam Çekirdekli Meyveler ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve İngiltere'ye Yönelik Çekirdekli Meyveler İhracatı... ı25

15 Çizelge 70. Türkiye'nin İngiltere'ye Olan Çekirdekli Meyveler İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o 00 o 00 o o o o 0125 Çizelge 71. Dünyanın ve Belçika'nın Toplam Çekirdekli Meyveler ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Belçika'ya Yönelik Çekirdekli Meyveler İhracatı o 00 o OoOOOOOO o o o ooooooooooooooo o oooo126 Çizelge 72. Türkiye'nin Belçika'ya Olan Çekirdekli Meyveler İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayı sı o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o 0127 Çizelge 73. Dünyanın ve Bulgaristan'ın Toplam Çekirdekli Meyveler ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Bulgaristan'a Yönelik Çekirdekli Meyveler İhracatı o o o 00 o o o o o o o o o o o o o o o o o 00 o o o o 0128 Çizelge 74. Türkiye'nin Bulgaristan'a Olan Çekirdekli Meyveler İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o 00 o o o o o o o o o 128 Çizelge 75. Türkiye'nin Çekirdekli Meyveler Ticaretindeki Yoğunlaşma KatsayılarıOOOOOOOOOOOOooooOOOOOOOOOOOOOOOOOOOoooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo129 Çizelge 76. Dünyanın ve Rusya'nın Toplam Domates ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Rusya'ya Yönelik Domates İhracatı Çizelge 77. Türkiye'nin Rusya'ya Olan Domates ihracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı o o o o o 0131 Çizelge 78. Dünyanın ve Romanya'nın Toplam Domates ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Romanya'ya Yönelik Domates İhracatı.132 Çizelge 79. Türkiye'nin Romanya'ya Olan Domates İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı Çizelge 80. Dünyanın ve Bulgaristan'ın Toplam Domates ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Bulgaristan'a Yönelik Domates İhracatıOOOOOOOoOOOOOOOOOoooooooOOOOOOOOoOOOOOOOoooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo133

16 Çizelge 81. Türkiye'nin Bulgaristan'a Olan Domates İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı Çizelge 82. Dünyanın ve Belarus 'un Toplam Domates ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Belarus'a Yönelik Domates İhracatı Çizelge 83. Türkiye'nin Belarus'a Olan Domates İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı Çizelge 84. Türkiye'nin Domates Ticaretindeki Yoğunlaşma Katsayıları Çizelge 85. Dünyanın ve Rusya'nın Toplam Salatalık-Komişon ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Rusya'ya Yönelik Salatalık-Komişon İhracatı Çizelge 86. Türkiye'nin Rusya'ya Olan Salatalık-Komişon İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı Çizelge 87. Dünyanın ve Almanya'nın Toplam Salatalık-Komişon ithalatı ve Türkiye'nin Toplam ve Almanya'ya Yönelik Salatalık- Komişon İhracatı Çizelge 88. Türkiye'nin Almanya'ya Olan Salatalık-Komişon İhracatının Gerçek ve Kuramsal Dünya Ticaret Payı ve Yoğunlaşma Katsayısı Çizelge 89. AB'nin 1/98 Ortaklık Rejimi İle Türkiye'ye Tanıdığı Tavizler Çizelge 90. AB'nin 2/2006 Tarım Tavizleri Çizelge 91. Yaş Meyve SebzedeAvrupa Ülkelerinin Türkiye'ye Tanıdığı Gümrük vergisi İndirimleri Çizelge 92. Yaş Meyve Sebzede Güney Avrupa ve Asya Ülkelerinin Türkiye 'ye Tanıdığı Gümrük Vergisi İndirimleri Çizelge 93. Yaş Meyve Sebze İhracatçılarının Eğitim Düzeyi...! SO

17 Çizelge 94. Firmaların Faaliyet Yapısı Çizeige 95. Firmaların Satış Şekli...i 51 Çizelge 96. Firmaların Yıllık İhracat Tutarları Çizelge 97. Firmaların ihraç Ettiği Ürünler Çizelge 98. ihraç Edilen Yaş Meyve Sebzenin Temin Şekli Çizelge 99. Firmaların Pazarlama Olanakları Çizelge 100. GelecekYıllarda Pazar Talebi Değişimi Çizelge 101. Ürünlere Göre Yıllık İhracat Masrafları

18 KI SALTMALAR AB ABD AR-GE BM CIF CMR DFİF DTM DTÖ FAO FOB GSMH GTİP GV İGEME İTU KKGM KOBİ RASFF SDŞ TİM TKB TÜİK Türk Eximbank UNICEF Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Araştırma Geliştirme Birleşmiş Milletler Belirtilen varış limanında mal bedeli, sigorta ve navlunu ödenmiş olarak teslim fiyatı Uluslararası Nakliyeci Sorumluluk Sigortası Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu Dış Ticaret Müsteşarlığı Dünya Ticaret Örgütü Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü Belirtilen yükleme limanında gemi güvertesinde teslim fiyatı Gayrisafi Milli Hasıla Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu Gümrük vergisi İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi İyi Tarım Uygulamaları Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü Küçük ve Orta Boy İşletme Hızlı Alarm Sistemi Sektörel Dış Ticaret Şirketi Türkiye İhracatçılar Meclisi Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Türkiye İstatistik Kurumu Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. Uluslararası Çocuklara Acil Yardım Fonu

19 SUNU Ş Dış ticaret, şüphesiz ki bütün sektörler için özel bir itina gerektirmektedir. Ancak, yaş meyve-sebze ihracatında itina gösterilecek hususlar, diğer sektörlerin birçoğundan daha fazla olmaktadır. Bunda, ilgili ürünlerin çabuk bozulabilirliğinin yanı sıra, insan sağlığıyla doğrudan alakah olmasının payı büyüktür. Bu yüzden de özellikle ihracat sürecinde ürünün kendi kalitesinden başka, depolama, ambalajlama ve nakliyesinde de çok detaylı bir standardizasyonla karşılaşılmaktadır. Söz konusu standartlar, küresel seviyede olduğu gibi ülkeden ülkeye değişen özelliklerde de olabilmektedir. Ülkemiz dünyanın önemli yaş meyve sebze üreticisi ülkelerinden biridir. Yaş meyve-sebze ürünleri yurt içinde tüketilmekte, gıda sanayiinde ham madde olarak kullanılmakta ve bir kısmı da ihraç edilmektedir. Üretiminde yüksek miktarlara ulaşmamıza rağmen; üretimden tüketime kadar geçen süreçte ihracat yapılan yaş meyve-sebzelerde yüksek düzeyde miktar ve kalite kayıpları oluşmakta, ihracatımızın üretimimize oranı düşük olarak gerçekleşmektedir. Bu kayıpların oluşmasının en önemli nedenlerinden biri de çoğu üreticiınizin yaş meyve-sebze üretim bölgelerinde ürün yetiştirme sürecine, kalite kontrol ve kalibrasyon işlemlerine yönelik yeterli bilimsel ve teknik eğitim alamamasıdır. Diğer yandan, tarımsal alan genişliği ve sektör bazında istihdamdaki yüksek oranıyla toprak mahsulleri, Türkiye ekonomisi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu önemine rağmen, ihracatta beklenen yüksek seviyeye ulaşılamamıştır. Bu durumda, benzer ülkeler karşısında Türkiye'nin rekabet gücünün artırılmasının faydalı olacağı görülmektedir. Bu itibarla, yaş meyve-sebze ihracatında hem ürün hem de İthalatçı ülkeler bazında ilgili mevzuat açıklanırken, birçok ihracatçı fırmanın tecrübesinin de sektördeki diğer firmalara aktarıldığı, "Türkiye'nin Yaş Meyve-Sebze İhracatı (Mevcut Durum, Sorunlar ve Çözüm Önerileri)" isimli yayınımızın üyelerimize, ilgili kişi ve kuruluşlara faydalı olmasını diler, çalışmayı Odamız adına gerçekleştiren Prof. Dr. Gülcan Eraktan ve Dr. HasanArısoy'a teşekkür ederim. Dr. Cengiz ERS UN Genel Sekreter

20

21 ÖNSÖZ Türkiye'nin ihracatı içinde hem değer, hem potansiyel olarak büyük önem taşıyan yaş meyve ve sebze grubu ürünlerin ihracatı çeşitli araştırmalara konu olmuştur. Bununla birlikte zaman içinde yeni ihraç ürünleri ve yeni pazarların ortaya çıkmasıyla ihracat fırsatları da artmaktadır. Buna karşılık bir taraftan ekonomik, diğer taraftan siyasi koşullar dış pazarlardaki tercih ve yönelimleri değiştirmekte, hitap edilen pazarlardaki iç dinamikler yeni korumacılık önlemlerine gidilmesiyle sonuçlanmaktadır. Ayrıca uluslararası ticaret de çok dinamik bir yapı sergilemekte, ticarete katılan ülkelerin etkisinde olduğu içsel faktöriere ve uluslararası tarım politikası değişimlerine bağlı olarak dünya pazarları da mal ve ülke yapısı itibariyle yeniden şekillenmektedir. Bu nedenle "bir alanda sorun varsa o sorun çözülene kadar konuyu ötelememe, arayışta ihmale yol açmama" ilkesi çerçevesinde hep bir ileri adım atmak, hep çözüm odaklı çalışmak gereği açıktır. Bilinen sorunları tekrarlamak elbette bir sonuç getirmeyecektir. Ama sorunların çözüm yollarını tekrarlada yetkililere anlatmak çözüme ulaşınada en geçerli yol olmaktadır. Bu çalışmayı sadece bir kaynak araştırması şeklinde değil de, bizzat ihracat faaliyetinde bulunanların yaşadıklarından hareketle kaleme almak sorunları daha iyi belirleyebilmek açısından en yararlı yol olacaktı. Bu bakımdan sadece meyve, sadece sebze ve hem meyve, hem de sebze ihracatı yapan fırmaların sahip veya yöneticileriyle yüz yüze görüşmeler yapmak büyük önem taşımaktaydı. Bu nedenle Bursa, Adana, Mersin, Antalya ve İzmir'de ihracatçılada yapılan görüşmelerin konu hakkındaki detaylara ulaşınada bize yardımcı olacağı düşüncesinden yola çıkılarak çalışma planlanmıştır. Genelde başvurduğumuz ihracat firmaları, iş yoğunluklarınarağmen görüşme taleplerimize olumlu yanıt vermiş, yüz yüze görüşme talebimizi kabul etmiş, değerli zamanlarından ayırarak ve sabırla konuyu aydınlatıcı bilgilerle bizi donatmışlardır. Eğer bu çalışma yaş meyve ve sebze ihracatına ışık tutma ve sorunları ortaya koyarak çözüm yolu gösterme konusunda geçmişten günümüze

22 yapılan çalışmalara bir katkıda bulunursa, bu bizi bilgi birikimiyle destekleyen ihracatçılarımızın başarısı olacaktır. Bu çalışmayı yürütmemiz için bizi harekete geçiren, bu alanda bizi destekleyen İstanbul Ticaret Odasına, üreticilerimize, Uludağ, Akdeniz, Antalya ve Ege İhracatçı Birlikleri çalışanlarına gönülden teşekkürü bir borç biliyoruz. Aradığımız bilgileri bize aktarmada hiçbir fedakarlıktan kaçınmayan çeşitli kurum ve kuruluşlarda çalışan dostlarımıza, çalışmamıza manen destek olan arkadaşianınıza teşekkür borçluyuz. Prof. Dr. Gülcan Eraktan Ankara, Mayıs 2010

23 GiRiŞ Dünya ilk keşifler ve sömürge kurma çalışmalarının başladığı dönemlerden beri bir küreselleşme aşamasında bulunmaktadır. Önce kitleler, ülkeler, kıtalar itibariyle insan ve mal hareketleri şeklinde başlayan hareketlilik daha sonra dünya çapında sermaye ve hizmetleri de kapsayan bir ilişkiler ağı oluşturulmasına yol açmıştır. Tarım da ekonominin önemli bir sektörü olarak birçok yönden bu "küreselleşme" dalgasının etkisi altında kalmıştır. Geçmişin "kendine yeterlilik" hedefi çerçevesinde yürütülen tarımsal faaliyetleri, özellikle bu hedefi tutturarak bu kez dünyaya açılma ve dünya pazarlarında büyük paylar kapma çabasına girişen gelişmiş ülkelerin eliyle, korumacılık duvarlarının yıkıldığı bir dünya piyasası yaratılması yönünde değişime uğramıştır. Daha liberal bir dünya ticareti sayesinde ticarete katılan ülkelerde yaratılacak refah artışı beklentisi sadece ulusal tarım politikası kararlarıyla sağlanamadığından, bu hedefe odaklanmış uluslararası arayışlar önem kazanmıştır. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Uruguay Görüşmeleri sonrası 1994 'te imzalanan Tarım Anlaşması çerçevesinde düşürülen ithalat vergileri yoluyla ithalatın artırılması amaçlanmıştır. Aynı zamanda ihracatın ihracat sübvansiyonları yoluyla teşvikini azaltmak ve bu sayede dünya piyasalarında yapay olarak aşağıya çekilen tarım ürünleri fiyatlarını biraz daha müdahaleden uzak olarak kurulacak piyasa dengelerine oturtmak hedefi tutturulmak istenmiştir. DTÖ'nün 2001 yılı sonrası başlayan Doha Kalkınma Turu görüşmelerinde dünya tarım ürünleri ticaretinin daha da serbest olabilmesi için kararlar alınmaya çalışılmıştır. Ancak korumacılığın oldukça önemli boyutlarda ortadan kaldmimaya çalışılması birçok ülke ve ülke gruplarının çıkarlarına ters düştüğü için nihai olarak karar alınamamış, görüşme süreci durmuştur. Türkiye tarım ürünleri ve gıda maddeleri ihracatında bir taraftan dünyadaki liberalleşme hareketlerinden belli oranda avantajlı çıkarken, diğer taraftan çeşitli

24 22 İSTANBUL TİCARET ODASI ülkelerle imzalanan tavizli tarım ürünleri ihracatından yararlanmaktadır. Bunun dışında dinamik ihracatçılar dünya piyasalarına açılıp, dünyadaki piyasalardan pay kapmaya çalışmaktadırlar. Ancak ihracat yapılan piyasalar çok değişik faktörlerin etkisiyle zaman içinde farklı şekillerde yönlenmekte, beklentiler artmaktadır. Artık gıda güvenliği, bitki ve hayvan sağlığı önlemleri, hayvan refahı, çevre koruma gibi konular tarım kesiminde uyulması gereken kurallar olarak toplumların gündeminde kalıcı olarak yerini almıştır. Eskiden bazı ülkelerin tarife dışı engel olarak ithalatta dikkate aldıkları bazı hususlar artık ihracatçıların faaliyetlerini sürdürebilmeleri için olmazsa olmaz koşullar haline gelmiştir. Özellikle gelişmiş ülkelerin piyasaları seçici ve denetleyici bir konuma gelmiştir. Bunda etkili olan bir neden de dünyada perakende piyasalarındaki çok hızlı gelişmedir. Tüketicilerin artan geliri ve buna bağlı olarak talep değişimleri ile küreselleşen dünyada çok uluslu büyük sermayenin hızlı ve büyük kar getiren perakende piyasasına yatırım yapmasıyla birleşen gelişmeler sadece ulusların iç piyasalarında değil, uluslararası mal hareketlerinde de yeni yönlenmelere yol açmıştır. Perakende piyasası sadece tüketicilerden kaynaklanan veya kaynaklanabilecek talepleri kendi satın alma kurallarıyla bağdaştırmakla kalmamakta, büyüdükçe piyasayı yönlendirici güçleri de artmaktadır. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri 'nde (ABD) yılları arasında dört büyük perakende kuruluşun payı % 17' den %27'ye çıkarken, en büyük 20 kuruluşun payı %37'den %52'ye yükselmiştir (Calvin ve ark ). Dünya çapında bu yoğunlaşma zaman içinde daha da önemli boyutlara varmaya başlamıştır. Sadece arasında dünyada ilk ona giren üretici kuruluşlar %8, gıda kuruluşları %13, perakende kuruluşlar ise %40'ın üzerinde satışlarını artırmışlardır (von Braun 2007). Bu da büyük perakendecikuruluşların (hipermarket ve süpermarketlerin) dünya ticaretindeki rolünü göstermektedir. Dünya ticaretinin belli kurallara oturtulması ihracatçı ülkelerin ve elbette Türk ihracatçılarının da hitap ettikleri pazarlarda geçerli olan kurallara göre muamelelerini düzenlemelerini zorunlu kılmaktadır. Dış talepler ve yurtiçi üretimin bunu karşılamada karşı karşıya olduğu darboğazlar ihracatın gelişme hızını frenleyen

25 TÜRKiYE'NiN YAŞ MEYVE- SEIJZE ihracati 23 sorunlar olarak ortaya çıkmaktadır. Dış pazarlara açılmada karşılaşılan sorunlar ürün maliyeti ve fiyatlarından kalite ve standartlara, yeterli miktarlarda ürün tedarikinden ürünlerin üretim ve ulaştırma sırasındaki kayıp, zarar ve kalıntılarına, ihracatçıların dışa açılma güçlüklerinden finansal sorunlarına kadar çok çeşitli alanlarda yaşanmaktadır. Tarımsal ihracatta yaşanan bu genel sorunların yanında her ürün grubuna ait özel sorunların da bulunduğu açıktır. Hububat ve bakliyattaki yahut bitkisel yağ ihracatındaki sorunlar ile fındık, yaş veya kurutulmuş 1 işlenmiş meyve sebze, kesme çiçek veya tütün ihracatındaki sorunlar, ürünlere özel farklılıklar içermektedir. Canlı hayvanlar ve su ürünleri, ağaç mamulleri ve orman ürünleri ihracatının genel sorunların dışındaki özel sorunları tamamen ayrı çalışma konuları olmaktadır. Ürün grupları itibariyle ortaya çıkan olumsuz gelişmeler, teksel ürünler veya hitap edilen teksel pazarlar itibariyle özel durumlar da ihracatta darboğazlar yaratabilmektedir. Bu nedenle, tarım ürünleri ihracatındaki sorunları ve çözüm önerilerini doğru tespit edebilmek için her bir ürün grubu için ürün maliyetlerini, kalitesini, fiyatını, dağıtım kanallarını, yasal mevzuatı, ihraç masraflarını irdeleyerek, Türkiye'nin rekabet gücünü doğru verilerle ortaya koymak yararlı olacaktır. Türkiye'nin mevcut tarım potansiyeli bu ihraç değerlerinin üzerinde ihracata izin verecek özelliktedir. Türkiye 'nin tarımsal ihracat potansiyelini harekete geçirememesinin altında yatan sorunlar, kuşkusuz çeşitli araştırmalara konu olmuştur. Ancak ekonomik açıdan taşıdığı önem nedeniyle üzerinde yoğun, kapsamlı çalışmalar yürütülmesi gereken bir alandır. Çünkü yaşanan her sorun üretici, ihracatçı ve ülke ekonomisi açısından farklı çaplarda da olsa bir kayıp demektir. Bu amaçla, araştırma kapsamının Türkiye'nin tarımsal ihracatında dünya ile rekabetinin en fazla olduğu, en fazla ihracat sorunlarının yaşandığı "Yaş Meyve ve Sebze" ürün grubu ile sınırlı tutulması uygun görülmüştür. Tarımsal ihracat değerleri ürün grupları itibariyle incelendiğinde "yaş meyve ve sebze" ürün grubu, "hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri" ürün