KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ KATI ATIK YÖNETİM PLANI FİZİBİLİTE RAPORU

Transkript

1 KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ KATI ATIK YÖNETİM PLANI FİZİBİLİTE RAPORU Şubat 2008 Lefkoşa.

2 Kısaltmalar AB AEED ÇED ÇEY ÇKD KAY KKA KTT MBA ÖTT SB STK TAY TY TYİ Avrupa Birliği Atık elektronik ve elektrikli donanım Çevre Etki Değerlendirmesi Çöpten elde edilen yakıt Çevre Koruma Dairesi ( Çevre Bakanlığı ) Katı Atık Yönetimi Kentsel katı atık Kıbrıs Türk Toplumu Mekanik-biyolojik arıtma Ömrünü Tamamlamış Taşıtlar Sağlık Bakanlığı Sivil Toplum Kuruluşu Tasarla ve Yap Teknik yardım Tasarla, Yap ve İşlet.

3 BÖLÜM 1 Yönetim Planına Genel Bakış.

4 1 Giriş Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin, katı atık yönetiminde ciddi sorunlar bulunmaktadır. Bu sorunlar, çevre ve halk sağlığı üzerinde potansiyel olarak önemli bir etki yapmaktadır. Bu nedenle katı atık yönetim sisteminde acil olarak geniş kapsamlı iyileşmeler planlanmalı ve konu planların uygunmaları gerekmektedir. Ülke genelinde çevre bilincine baktığımız zaman ise, halk ve diğer ilgililer arasında, katı atık sorunları ve bunların etkisine dair yeterli farkındalık yoktur ve katı atık yönetiminin önceliğini arttırmak önemlidir. 1.1 Kuzey Kıbrıs ta katı atık yönetiminin bugünkü durumuna genel bakış K.K.T.C. te bugünkü katı atık yönetim sistemi aşağıdaki özelliklere sahiptir: Kuzey Kıbrıs için atık mevzuatı kapsamlı değildir; bugünkü ve gelecekteki atık yönetim sistemlerini kapsayan daha ayrıntılı mevzuata ihtiyaç vardır. Ayrıca, gelecekteki AB mevzuatıyla uyumlu olarak mevzuat geliştirilmesi gerekmektedir. İzleme ve yürütme faaliyetleri iyileştirilmeli ve potansiyel çevre kirlenmesini kontrol etmek için daha çok kaynak tahsis edilmelidir. Katı atık yönetimiyle ilgili görevler ve sorumluluklar karmaşık bir haldedir. Bu durum bazı verimsizliklere yol açmaktadır. Örnek olarak, mevcut atık toplama sisteminin bazı olumlu tarafları olsa da, 28 belediyenin çoğu kendi atık toplama işlerini kendisi yapmaktadır ve toplama amacıyla kullanılan taşıtlar ve giderme alanlarının ortaklaşa kullanımı sınırlı kalmaktadır. Ölçek ekonomileri nedeniyle katı atık yönetiminde daha çok işbirliği yapılmasının güçlü finansal ve çevresel avantajları olacaktır. Toplama hizmeti almayan bazı kırsal bölgeler olmakla birlikte, hizmet edilen nüfus yönünden, atık toplama hizmetlerinin kapsamı iyi durumdadır. Üretilen atık miktarı ve atık yönetiminin başka unsurları hakkında çok az bilgi ile veri mevcuttur ve verilerin bir merkezde toplanması ve düzenlenmesi söz konusu değildir. Bu durum, atık yönetimi planlamasını zorlaştırmaktadır. Çevrenin ve halk sağlığının yeterince korunmamasında en büyük eksiklik, atık bertarafı konusundadır. Bertaraf alanlarının çoğu, herhangi bir yönetim olmaksızın, vahşi çöplükler niteliğinde olup, atıklar ve çöpler bu alanlarda etrafa yayılmış haldedir. Bertaraf alanlarının çoğunda sızıntı sularının etkilerini azaltmak için yalıtım mevcut değildir. Ülkemizde sadece Dikmen çöp alanın bir kısmında düzenli depolama alanı bulunmaktadır. Ayrıca, fosseptik çukurlarından gelen atık sular da genellikle çöp alanlarına dökülmektedir ve bu da halihazırda ciddi olan çevre, sağlık ve güvenlik riskleri artırmaktadır. Geri kazanılabilen malzemeler için piyasa talebi olmadığından günümüzde düzenli geri dönüştürme faaliyetleri pek yoktur. Ayrıca, üretilen atıkların büyük bir kısmı biyolojik olarak ayrışabilen atıklardan oluştuğu için, atıklardan kompost elde etme potansiyeli vardır. Ancak, halen bu yöndeki girişimlerin sayısı da fazla değildir. Katı atık yönetim sisteminin başlıca noktası finansman ve maliyetin geri kazanımıdır. Halen, belediyelerin çoğu, mevcut atık yönetim maliyetlerinin sadece % 30 kadarını karşılayan tarifeler üzerinden tahsilat yapmaktadır. Ancak, mevcut atık giderme maliyetleri çok küçüktür. Daha yüksek atık bertaraf standartları nedeniyle gelecekteki atık yönetim sistemi, bugünkü sisteme göre çok daha maliyetli olacaktır. Bütün işletme maliyetlerini karşılamak ve ayrıca devam eden yatırımlar için gelir sağlamak amacıyla finansal yönetim ve maliyet geri kazanım sistemlerinin geliştirilmesi elzemdir. Sürdürülebilir bir katı atık yönetim sistemi ancak bu iyileştirmelerin yapılmasıyla mümkün olacaktır. Kuzey Kıbrıs ın siyasi durumu belirsiz olup bu durum, atık ihracatı üzerindeki kısıtlamalar gibi, katı atık yönetiminin bazı unsurlarını etkilemektedir. Bundan başka, Kuzey Kıbrıs ı önemli sayıda 1

5 turist ziyaret etmekte, bu nedenle bazı bölgelerde yıl boyunca üretilen atık miktarları büyük ölçüde değişmektedir. Kuzey Kıbrıs ta katı atık yönetiminin iyileştirilmesine yönelik bir strateji geliştirmek ve uygulamak için acil bir ihtiyaç vardır ve bu plan işte böyle bir stratejiyi sunmaktadır. 2 Bir Katı Atık Yönetiminin İlkeleri Katı Atık Yönetim Planının geliştirilmesinde esas alınacak temel ilkeler aşağıda verilmiştir. 2.1 AB politikasıyla ve mevzuatıyla uyumlu olma Kuzey Kıbrıs ta katı atık yönetimi planının geliştirilmesinde, gelecekteki atık mevzuatı ve standartlarının bugünkü ve gelecekteki AB politikası ve mevzuatıyla uyumlu olmasını temin etmek önemlidir Atık hiyerarşisi Stratejinin teknik çözümleri, geri dönüştürme, kompostlama ve bertarafın yanı sıra, atık depolama, toplama ve taşıma işlemlerini kapsar. Bu kapsamda, yeni bir düzenli depolama alanı geliştirilmesi, mevcut bertaraf alanlarının etkili bir şekilde yönetimi, kapatılması ve ıslah edilmesi, yasadışı çöp alanlarının temizlenmesi vardır. Bu ayrıntılı teknik çözümler aşağıdaki atık hiyerarşisi içinde planlanmalıdır. Hiyerarşi içinde, en aza indirgeme, yeniden kullanma ve geri dönüştürme/ kompostlaştırma kesinlikle arıtma ve bertarafa tercih edilir. Atık hiyerarşisi (Kaynak: Belediyelerde Katı Atık Yönetimi için Dünya Bankası Stratejik Planlama Kılavuzu) Ödenebilirlik ve maliyetin geri alınması Finansal yönetim ve maliyetin geri alınması katı atık yönetim sistemlerinde en önemli konudur. Gelecekteki katı atık yönetim sisteminin planlanmasında bütün maliyetlerin geri alınmasını temin etmek elzemdir. Daha yüksek işletim maliyetlerini karşılamak için atık yönetim ücretlerinin artması gerekecektir. Sistemin finansal yönleri kirleten öder ilkesine göre planlanmalıdır. 2

6 Kuzey Kıbrıs ta mevcut katı atık yönetim sistemiyle ilgili finansal yönetim ve maliyet geri alım durumunun zayıf olması dikkate alındığında, yeni altyapı için ayrıntılı planlar geliştirilmesinde işletimin ödenebilirliğini göz önünde tutmak mutlaka gereklidir. Ödenebilir tarifler belirlenmesi ve bunların işletim maliyetlerini tamamen karşılaması önemlidir. 2.2 Yerel çözümler Ödenebilirlik konusuyla bağlantılı olarak, yerel duruma uygun yerel çözümler geliştirilmesi de elzemdir. Kapasite, farkındalık ve kültürel yönler ile ilgili mevcut durumu dikkate alarak, pratik atık yönetim iyileştirmelerinin gerçekçi süreler dahilinde planlanması gerekmektedir. 2.3 Gelecekteki siyasi durum Kuzey Kıbrıs ta gelecekteki katı atık yönetim sistemi planlanırken, ileride Kıbrıs ın yeniden birleşebileceği dikkate alınmalıdır. Bunun gerçekleşmesi halinde, ölçek ekonomileri nedeniyle, kuzey ve güney Kıbrıs ın atık yönetim altyapılarını ortaklaşa kullanması büyük faydalar getirecektir. 3 Katı Atık Yönetimi Çerçevesi Kuzey Kıbrıs ta iyileştirilmiş katı atık yönetimi çerçevesinin ana bileşenleri aşağıda belirtilmiştir. Planın uygulanması esnasında, birbirleriyle bağlantılı olan bu bileşenlerin hepsinin birlikte ele alınması şarttır. Her bileşenin önemi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 3.1 Katı Atık Yönetim Çerçevesinin Ana Bileşenleri 1. Mevzuat ve yürütme 2. Kurumsal güçlendirme ve kapasite geliştirme 3. Veri yönetimi ve kullanımı 4. Atık toplama ve taşıma 5. Yeniden kullanma ve geri dönüştürme 6. Çözünebilir biyolojik atıkların yönetilmesi 7. Atık giderme 8. Finansman ve maliyet geri alımı 9. Bilinçlendirme, eğitim ve katılım Bu raporun ikinci bölümünde, ayrı bir başlık ile tıbbi atıklar, tehlikeli sanayi atıkları, vs. gibi özel atık akımlarını kapsıyor. Strateji bileşenlerinin hepsi, bu özel atık akımları için de geçerlidir. 3

7 Katı atık yönetimi (KAY) çerçevesinin ana bileşenlerinin genel açıklaması 1. Mevzuat ve yürütme 2. Kurumsal güçlendirme ve kapasite geliştirme 3. Veri yönetimi ve kullanımı Kuzey Kıbrıs ta KAY konusunda, zaman içinde AB politikası ve mevzuatıyla uyumlulaşma dahil olmak üzere, daha kapsamlı mevzuat geliştirmek şarttır. İzleme ve yürütmenin güçlendirilmesi önemlidir. 28 ayrı belediyeden her birinin kendi bölgesi için atık yönetimini kendi başına yapmasıyla ilgili büyük verimsizlikler sorumluluk ve rollerdeki iyileşmenin bir parçası olarak ele alınmalıdır. Teklif edilen KAY programının başarılı ve sürdürülebilir olması için, ÇKD ve belediyeler arasında işbirliği yanı sıra belediyeler arası işbirliği de gereklidir. KAY planlarının güvenilir veriler temelinde hazırlanabilmesi için, KAY üzerine bilgi ve verilerin tutarlı biçimde toplanması ve tek merkezden düzenlenmesi önemlidir. 4. Atık toplama ve taşıma 5. Yeniden kullanma ve geri dönüştürme 6. Biyolojik olarak ayrışabilen atıkların yönetilmesi Atık toplamayla ilgili verimsizlikler giderilmeli, bu kapsamda belediyeler arasında daha çok işbirliği yapılmalı, daha uyumlu taşıt ve konteynır sistemleri geliştirilmelidir. Rekabetçi çerçevelere ilişkin verimlilikleri sağlamak için özel sektör katılımı teşvik edilmelidir. Atık malzemelerin yeniden kullanımı ve geri dönüştürülmesi, örnek olarak düzenli depolamanın ömrünü uzatmak ve doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı azaltmak gibi çevresel ve finansal yararlar getirir. Yeniden dönüşüm piyasasını geliştirmek için politika ve ekonomik araçlar uygulanması gerekir. Cam, metaller, kağıt, karton, plastik, inşaat atıkları gibi maddeler geri dönüşüm potansiyeline sahiptir. Sera gazı çıkışlarını azaltmak için, çözünebilir biyolojik atıkların düzenli depolamadan uzak tutulması yönünde güçlü bir uluslararası eğilim vardır. Kuzey Kıbrıs taki atık akımları içinde çözünebilir biyolojik atıkların (örnek olarak yeşil atıklar, gıda atıkları) oranı yüksektir. Bu atıkların işlenmesi için en uygulanabilir seçenek kompostlama olabilir. 7. Düzenli depolama Kuzey Kıbrıs taki mevcut KAY sisteminde en büyük eksiklik atık bertaraf konusundadır. Çevre koruma ve işletme yönetimi bakımından yüksek standartlara sahip bir sıhhi düzenli depolama tesisi geliştirmek yönetim planının çok önemli bir parçasıdır. Vahşi depolama alanlarının kapatılması ve ıslah edilmesi gerekir. 8. Finansman ve maliyet geri alımı 9. Bilinçlendirme, eğitim ve katılım Sürdürülebilir bir KAY sisteminin geliştirilmesinde atık yönetim planının temel bileşeni finansman ve maliyet geri alımıdır. Başka uygulanabilir finansal araçlar yanı sıra, ödenebilirliği dikkate alarak, gelecekteki tarife artışlarının planlanması ve uygulanması gerekir. Aşağıdakiler dahil, KAY konusunda bilinçlenmeyi yükseltmek şarttır: İyileştirilmiş KAY nin faydalarının gösterilmesi. Ücret artışları üzerine beklentilerin ve hizmetlerdeki iyileşmelerin beklenen sürelerinin yönetilmesi. KAY hizmetlerinin iyileştirilmesinde halkın katılımını arttırmak. 3.2 Kuzey Kıbrıs ta KAY Ana Planının Amaçları ve Hedefleri 2008 den 2014 e kadar (2014 dahil) yedi yıl için aşağıdaki amaçlar ve hedefler öngörülmüştür. Bu amaçlar ve hedefler düzenli olarak gözden geçirilmeli ve gerekiyor ise daha ayrıntılı hale getirilmeli ve ihtiyaç oldukça yeni hedefler eklenmelidir. 4

8 Genel Amaç ( ) Kuzey Kıbrıs ta çevreyi ve halk sağlığını korumak için sürdürülebilir temelde yüksek standartlarda katı atık yönetimi planlamak ve uygulamak. Özel Amaçlar ( ) 1. Yüksek standartlarda atık beraraf uygulanması. 2. Özel sektör katılımı yoluyla atık toplama hizmetlerinde verimliliğin güçlendirilmesi. 3. Bütün işletme maliyetlerini geri alan ve gerekli yatırımları karşılayan sürdürülebilir bir finansal yönetim sisteminin gerçekleştirilmesi. 4. AB politikası ve mevzuatıyla uyumlu olarak katı atık yönetimi konusunda mevzuat geliştirilmesi, kabul edilmesi ve uygulanması. Hedefler ( ) 2009 yılına kadar, bir Atık Çerçeve Yasası kabul etmek ve uygulamak yılına kadar, yeni toplama ve giderme sistemleri için gerekli seviyelerde izleme ve yürütme sistemlerini güçlendirmek ve kapasite geliştirmek yılına kadar, atık toplama sorumluluğuna sahip, belediyeler arası bir teşkilat kurmak yılına kadar, 3-4 atık toplama sahası için atık toplama sözleşmelerini özel sektöre ihale etmek yılına kadar, geri dönüşüm piyasasını teşvik etmek için politikayı ve ekonomik araçları planlamak ve uygulamaya koymak yıllarından itibaren kompostlaştırma pilot projeleri planlamak ve uygulamak yılına kadar, işletmeye sokulmak üzere, Kuzey Kıbrıs için bir düzenli depolama tesisi inşa etmek yılına kadar, potansiyel bir mekanik-biyolojik arıtma (MBA) tesisi üzerine bir fizibilite incelemesi yapmak yılına kadar, tehlikeli sanayi ve tıbbi atıklar için atık yönetim/ bertaraf seçenekleri planlamak ve uygulamak den 2017 ye kadar, finansman ve maliyet geri alım sistemini planlamak ve uygulamaya koymak ve kademeli olarak tam maliyet geri alımını sağlayacak şekilde KAY tarifelerini arttırmak yılına kadar, bir bilinçlendirme ve eğitim programını planlamak ve uygulamak ve bu faaliyetlere sürekli olarak devam etmek. 5

9 3.3 Kuzey Kıbrıs ta KAY Ana Planı için süreler Katı atık yönetimi için sürdürülebilir bir çerçeve kurmak ihtiyacı dikkate alınırsa, strateji için şu aşamalar teklif edilmektedir: Kısa dönemde Yasal, kurumsal ve finansal çerçeveleri güçlendirmek ( ). Mevcut sistemden çok daha yüksek işletme maliyetlerine sahip olan yeni atık bertaraf sisteminin uygulanmasından önce, maliyet geri alımı, mevzuat ve yürütme, kurumsal roller ve sorumluluklar, belediyeler arası işbirliği, vs. için çerçeveleri güçlendirmek elzemdir. Kısa dönemli odak noktası, sürdürülebilir sistemlerin ayrıntılı olarak planlanması ve tasarlanması yanında, bu temel hususları güçlendirmek için teknik yardım (TY) programları uygulanması olacaktır. Orta dönemde Altyapı geliştirmek ve atık toplamayı ihale etmek ( ). Orta dönemli odak noktası, özel sektöre ihale edilecek yeni atık toplama sistemlerinin, yeni düzenli depolama sisteminin ve diğer KAY altyapısının geliştirilmesi ve erken bir tarihte işletmeye alınması olacaktır. Uzun dönemde KAY iyileştirmelerinin sürekli olarak uygulanması ( ). Uzun dönemli plan, çevreyi ve halk sağlığını korumak için KAY alanında sürekli iyileşmeler sağlamak amacıyla KAY stratejisinin uygulanmasından dersler çıkararak ve AB standartlarıyla uyumlu olarak, sürdürülebilir KAY sistemleri geliştirmeye devam etmektir. KAY stratejisindeki başlıca işlere bir genel bakış aşağıdaki diyagramda verilmiştir. 6

10 3.4 Kuzey Kıbrıs için KAY Planındaki Başlıca İşlere Genel Bakış Yasal, kurumsal ve finansal çerçeveleri güçlendirmek Altyapı geliştirmek ve atık toplamayı ihale etmek KAY iyileştirmelerini sürekli olarak uygulamak Kurumsal, finansal ve yasal çerçeveleri güçlendirmek için TY programı ve kapasite geliştirme KAY verilerinin tek merkezde toplanması ve düzenlenmesine başlamak Belediyeler arası şirketi kurmak ve güçlendirmek Atık toplama sözleşmelerini ihale etmek Atık toplama sözleşmelerini ihale etmek Atık toplama sözleşmelerini ihale etmek Atık toplama sözleşmelerini ihale etmek Kompostlaştırma pilot projeleri MBA tesisi inşa etmek ve işletmeye almak Düzenli depolama tesisi tasarımı, ÇED, danışma, vs Düzenli depolama tesisi inşa etmek Düzenli depolama tesisini işletmeye başlamak Düzenli depolama tesisi ikinci hücresini inşa etmek Düzenli depolama tesisi üçüncü hücresini inşa etmek Düzenli depolama dördüncü hücresini inşa etmek Tehlikeli atıklar için geçici depolama tesisi Tıbbi atık arıtma tesisi inşa etmek. 7

11 BÖLÜM 2 Yönetim Planının Bileşenleri

12 Katı Atık Yönetim Planı Ana Bileşenleri Raporun 2. bölümünde, KAY çerçevesinin ana bileşenleri yer almaktadır. Bu bileşenler: 1. Mevzuat ve Yürütme 2. Kurumsal güçlenme ve kapasite geliştirme 3. Veri yönetimi ve kullanımı 4. Atık toplama ve taşıma 5. Yeniden kullanma ve geri dönüştürme 6. Kompostlama 7. Atık giderme 8. Finansman ve maliyet geri alımı 9. Bilinçlendirme, eğitim ve katılım 10. Özel atıkların yönetimi 1

13 1 Mevzuat ve Yürütme K.K.T.C. de katı atık yönetimi mevzuatı açık ve kapsamlı değildir. Katı atık yönetimi konusunda planlanan büyük değişiklikleri uygulamak için, bugünkü ve gelecekteki atık yönetim sistemlerini kapsayan daha ayrıntılı mevzuata ihtiyaç vardır. Gelecekteki mevzuatın gelecekteki AB mevzuatıyla uyumlu olarak geliştirilmesi gerekir. 1.1 Mevcut Durum K.K.T.C. de atık yönetimini düzenleyen mevcut hukuki belgeler, 1997 yılında kabul edilmiş olan Çevre Koruma Yasası ve ilgili Bakanlık tarafından çıkarılmış olan Katı Atık Yönetimi Yönetmeliği (KAYY) dir. Atık yönetimi hizmetleri sağlanmasında belediyelerin ve muhtarlıkların görevlerini ve sorumluluklarını tanımlayan bir başka önemli yasada, 1995 yılında kabul edilmiş olan Belediyeler Yasasıdır. Kuzey Kıbrıs taki mevcut Çevre Koruma Yasası, planlanan altyapı faaliyetleri için bir Çevre Etki Değerlendirmesi yapılmasını gerektirir ve bu konuda Çevre Bakanlığına bağlı Çevre Koruma Dairesini (ÇKD) uygulamadan sorumlu makam olarak tayin eder. Ancak, bu yasa AB nin ÇED direktifi ile (85/337/EEC) uyumlu değildir ve mevzuatın bugünkü uygulanış biçiminde büyük eksiklikler bulunmaktadır. Pratikte, genellikle ÇED işlemleri tamamlanmadan önce inşaat ruhsatları verilmekte ve inşaat başlayabilmektedir. Bugünkü mevzuatta atık yönetimi için ancak çok genel şartlar belirlenmiştir. Kentsel atıkların toplanması, arıtılması ve bertarafı sorumluluğu belediyelere verilmiştir. Çevre Bakanlığı atık yönetim faaliyetlerinin izlenmesi ve kontrol edilmesinden sorumludur. Mevzuata göre, atık bertaraf tesisleri ruhsat almak zorundadır, fakat şartlar nispeten yumuşaktır ve faaliyete geçişten önce bir çevre etki değerlendirmesiyle sınırlıdır. Şartlar yetersizdir ve uygulamada sorunlar bulunmaktadır. Mevcut çöp alanlarının hemen hemen tümü ruhsatsız çalışmakta ve dolayısıyla yasa dışı çöplük sayılmaları gerekmektedir. Belirli geri alım ve bertaraf işlemleri veya özel atık akımları için şartlar açık bir şekilde konulmuş değildir. Çevre Koruma Dairesi atık yönetim faaliyetlerinin izlenmesi ve kontrol edilmesinden sorumlu olmakla birlikte, izleme yapılmamakta ve mevzuata uyulması (yürütme) temin edilmemektedir. 1.2 AB Atık Yönetim Politikasının Temel İlkeleri AB atık yönetim politikası ilkeler hiyerarşisi üzerine dayanır. Yani, atık üretiminin önlenmesi en yüksek önceliğe sahiptir; bunun ardından atığın geri kazanılması gelir ve sonunda atığın güvenli biçimde giderilmesi yer alır. Kaçınılması mümkün olmayan atıklar yeniden kullanma, geri dönüştürme veya enerji elde etme yoluyla geri kazanılacaktır. Geri kazanılması mümkün olmayan atıklar ise giderme işlemine tabi olacaktır. Orta dönemli hedef, belirli türdeki atık için uygun çevre koruma seviyelerinde tasarlanan ve işletilen düzenli depolama alanlarında sadece geri kazanılamayacak atıklar ve eylemsiz (inert) atıkların kabul edilmesini sağlamaktır. AB atık yönetim politikasının diğer temel ilkeleri arasında, yakınlık ve kendine yeterlik ilkeleri ve kirleten öder ilkesi bulunur. Yani, atıklar en yakın uygun tesislerden birinde giderilmeli ve giderme masrafları atığı üretenler tarafından karşılanmalıdır. Etkin bir atık yönetim rejiminin genel yapısı Atık Çerçeve Direktifinde (2006/12/EC) 1 ve bunu tamamlayan Tehlikeli Atık Direktifinde (91/689/EEC) 2 belirlenmiştir. Bu temel kanunlar, iki ayrı grup oluşturan kardeş direktifler ile desteklenir. Bir grup direktif, atık bertaraf tesisleri, yani yakma fırınları ve düzenli depolama 1 Avrupa Parlamentosunun ve Konseyin 2006/12/EC sayılı, 5 Nisan 2006 tarihli atıklar konusunda Talimatı 2 Tehlikeli atıklar konusunda 12 Aralık 1991 tarihli ve (91/689/EEC) sayılı Konsey Talimatı 2

14 alanları için yasal gereklilikler belirlenmiştir. Diğer grup ise, atık yağlar, ambalaj atıkları ve piller gibi belirli atık akımlarına yöneliktir. Atık Sevkıyat Yönetmeliği ((EC) No 1013/2006) bu talimatların hepsiyle alakalıdır. AB çevre mevzuatı sektörlere ayrılmıştır ve sektörlerden biri atık yönetimidir. Ancak, bütün sektörler için geçerli olan bazı talimatlar vardır. Bu mevzuat Yatay Sektör mevzuatı olarak adlandırılır ve ÇED Direktifi (85/337/EEC) 3, Stratejik ÇED Direktifi (2001/42/EC) 4, ve çevre bilgileri Direktifi (2003/4/EC) 5 gibi talimatları içerir. Özet olarak, atık yönetimi, başka herhangi bir çevre sektöründe olduğu gibi, iki türden mevzuat ile düzenlenir: Atık yönetimi dahil bütün çevre sektörleri için geçerli olan yatay mevzuat, Özel atık yönetim mevzuatı. Atık yönetim altyapı tesisleri geliştirilmesi için çok önemli olan bir başka talimat EKÖK Direktifidir (96/61/EC) 6. EKÖK Direktifi çevre kirliliği sektörüne ait olsa da, yatay mevzuat ile aynı şekilde bütün sektörlerin (hava, su, atık) altyapı tesisleri için geçerlidir. Düzenli depolama alanları ve yakma fırınları gibi atık yönetim tesislerini kapsar. Kutu 1.1. AB mevzuatının aktarılmasına yönelik yaklaşım AB atık sektörü mevzuatının kapsamında, atık yönetim faaliyetlerinin çeşitli taraflarını düzenleyen bazı talimatlar vardır. AB talimatlarının aktarılması demek, bunların amaçları, gerekleri ve sürelerini ülke mevzuatında doğrudan doğruya geçerli kılmak için bu talimatların ulusal hukuk düzenine aktarılması demektir. Aktarma, uygulama ve yürütme çeşitli aktörleri (kamu yönetimleri, ekonomik faaliyet yürütenler, kamu kuruluşları) içeren ve uygun kararlar gerektiren dinamik bir süreçtir. AB talimatları her üye devletin ulaşması gereken amaçları ve hedefleri ortaya koyar fakat bunlara ulaşma yolları ve yöntemleri üye devletlerin kendileri tarafından tayin edilecektir. Aslında, bütün talimatlarda şöyle bir veya birkaç ifade yer alır: Üye Devletler (örnek olarak, atıkların geri kazanılması veya bertarafını sağlamak, atıkların dökülmesini veya kontrolsüz biçimde giderilmesini yasaklamak, entegre edilmiş ve yeterli bir giderme tesisleri şebekesi kurmak, tehlikeli atıkların kaydedilmesi ve belirlenmesini sağlamak, vs.) için gerekli tedbirleri alacaklardır. Yani, aktarma işlemi, talimatlarda öngörülen gerekliliklerin ülke mevzuatına mekanik bir şekilde dahil edilmesiyle sınırlı değildir. Ülke mevzuatı, talimatlarda belirlenen amaçlara ulaşılmasını sağlayacak yeterli yürütme sistemleri kurmak ve idari veya ekonomik mekanizmalar öngörmek yoluyla daha derine gitmelidir Yatay Mevzuat Sağlıklı ve güvenilir atık yönetim sistemi kurulması için mutlaka gerekli olan fakat atık yönetim sektörüyle sınırlı olmayan başlıca mevzuat, çevre etki değerlendirmesi, ruhsatlandırma (EKÖK), izleme ve denetleme konularındadır ÇED mevzuatı 2008 yılında başlayacak olan yeni düzenli depolama alanı tasarım ve inşaat faaliyetlerinde ÇED prosedürleri uygulanacağından ÇED mevzuatı geliştirilmesi çok önemlidir. Ancak, bu süre dahilinde (yani yaklaşık 12 ay içinde) yeni ÇED mevzuatı çıkarılması mümkün değildir. Gelecekte, AB nin ÇED Direktifinin (85/337/EEC) bütün ilgili gereklerini içine alacak şekilde mevcut ÇED Yasasının kapsamlı bir biçimde tadil edilmesi gerekir. 3 Bazı kamu ve özel sektör projelerinin çevre üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi hakkında (85/337/EEC) sayılı Konsey Talimatı 4 Bazı planlar ve programların çevre üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi hakkında Avrupa Parlamentosunun ve Konseyin 2001/42/EC sayılı Talimatı 5 Çevre bilgilerine halkın erişimi hakkında Avrupa Parlamentosunun ve Konseyin 2003/4/EC sayılı Talimatı 6 Entegre kirlilik önleme ve kontrolüyle ilgili 96/61/EC sayılı Konsey Talimatı 3

15 1.2.3 Ruhsatlarla ilgili mevzuat Yüksek düzeyde çevre koruma sağlamak amacıyla, yetkilendirme şartlarını yerine getirmek için gereken bütün tedbirler dahil olmak üzere, çevre ruhsatlarına ait gereklilikler EKÖK Direktifinde (96/61/EC) belirlenmiştir. EKÖK Direktifinin aktarılması, sadece atık yönetim tesisleri için değil, çeşitli sanayi tesisleri için de kesinlikle şarttır, çünkü bu talimat atık yönetiminde (atık hiyerarşisine uygun olarak, atık miktarının en aza indirilmesi, geri dönüştürme ve geri kazanma dahil) mevcut en iyi tekniklerin uygulanmasını gerektirir. Ancak, EKÖK talimatı sadece büyük tesisleri kapsar; oysa Atık Çerçeve Direktifine göre bütün atık geri kazanma ve giderme tesislerinin ruhsat alması gerekir. Dolayısıyla, EKÖK Direktifinin ülke mevzuatına aktarılmasında, atık geri kazanma ve giderme tesisleri için ruhsat almak mecburiyeti dahil edilmeli ve ruhsatların verilmesi ve ruhsat şartlarına uyulmasının sağlanması için kurallar konulmalıdır. Ruhsatlandırma mevzuatında, aşağıdakiler dahil işleticinin ana yükümlülükleri belirlenmelidir: mevcut olan en iyi teknikleri uygulanması, çöp üretmekten kaçınılması ve çöp üretiminin azaltılması, enerjinin verimli kullanımı, kazaların önlenmesi ve bunların sonuçlarının sınırlanması. Mevzuat, ruhsat başvurusunda verilmesi gereken bilgileri ayrıntılı olarak belirtmelidir. Verilen bilgiler, yetkili makamın ruhsatı düzenleme kararını alabilmesi için yeterli olmalıdır İzleme ve Denetleme Atık yönetimi dahil, çevreye zarar verebilecek faaliyetlerin etkili biçimde izlenmesi ve denetlenmesinin temeli, mevzuatta belirlenen çevreyle ilgili gereklere uyulmasını sağlama kabiliyeti ve yetkisiyle donatılmış yeterli kurumsal yapıdır. Denetleyicilerin görevleri, sorumlulukları ve yetkileriyle birlikte, çevre mevzuatının ihlal edilmesi hallerinde uygulayabilecekleri yaptırımlar ve para cezaları, mevzuatta açıkça tanımlanmalıdır. Böylece, çevreyle ilgili denetleme çalışmasının temel ilkelerini ortaya koyan hukuki belge, yeni düzenli depolamaya dayalı bölgesel atık yönetim sisteminin işletmeye konulmasından önce çıkarılması gereken öncelikli mevzuattır. Çevreyle ilgili denetleme çalışmasının temel ilkeleri, Avrupa Parlamentosunun ve Konseyin Üye Devletlerde çevre denetimleri için asgari kriterler öngören tavsiyesinde (2001/331/EC) yer alır. Mevzuatta, bu ilkelerin pratikte uygulanması için hükümler bulunmalı ve çevre denetimlerinin yapılması için organizasyon ve prosedürler tanımlanmalı, çevre denetleyicilerinin rolleri ve sorumlulukları, yaptırımlar ve para cezaları, vs. belirlenmelidir. 1.3 Atık Yönetimi Çerçeve Mevzuatı Yerel yönetmiler atık yönetim altyapısının geliştirilmesine başlamadan önce mümkün olduğunca erken bir zamanda çerçeve atık mevzuatı hazırlanmalı ve kabul edilmelidir. Çerçeve mevzuat, atık yönetiminin temel gereklerini kapsamalı ve şunları içermelidir: Atığın tanımlanması, tehlikeli atığın tanımlanması ve atık listesinin oluşturulması; Atık yönetimi hiyerarşisinin oluşturulması (ilk olarak, atık üretiminin ve bunun zararının önlenmesi veya azaltılması, ikinci olarak, geri dönüştürme, yeniden kullanma veya ıslah etme yoluyla atığın geri kazanılması veya atığın bir enerji kaynağı olarak kullanılması); Atık geri kazanımı ve geri dönüştürülmesini teşvik eden mekanizmalar tanımlanması; 4

16 Atık sahiplerinin bu atıkları, toplama, geri kazanma veya giderme faaliyetleri gerçekleştirmeye yetkili olan işletmelere teslim etmeleri mükellefiyetinin getirilmesi; Atık geri kazanma ve giderme işletmelerine ruhsat verilmesiyle ilgili temel şartların belirlenmesi; Atık toplama ve taşıma işletmelerinin tescil edilmesi; Atık geri kazanma ve giderme işletmeleri için kayıt tutma ve bildirim mükellefiyetleri getirilmesi; Kirleten öder ilkesine uygun finansman ve maliyet geri alım sistemleri uygulanması için temel ilkeler ve esasların belirlenmesi; Her boşaltma alanında tehlikeli atıkları kaydetme ve belirleme mükellefiyeti; Tehlikeli atıkların paketlenmesi ve etiketlenmesi için gereklilikler; Tehlikeli atıkların transferi esnasında tehlikeli atık tanımlama formunun gerekli olması. 1.4 Yeni Düzenli Depolama Standartları Düzenli depolama tasarımına başlamadan önce, atık alanının tasarlanması, inşa edilmesi ve işletilmesi için teknik gerekler tespit edilmelidir. İleride çıkarılacak olan Atık Çerçeve Yasasındaki temel hükümler ile tasarım, yapım ve işletim sözleşmelerindeki özel hükümlerin bir kombinasyonu yoluyla bunlar tespit edilebilir. Sözleşme belgelerinde, yer seçimi, hazırlama, yönetim, kontrol ve kapatma açılarından ve kısa dönemde ve uzun dönemde çevreye yönelik tehditlere karşı ve özellikle toprağa karışan sızıntılar yoluyla yeraltı sularının kirlenmesine karşı alınacak önleyici ve koruyucu tedbirler açısından düzenli depolama sahasının uyacağı gereklilikler açıkça belirlenmelidir. Düzenli depolama tasarımı, yapımı ve işletimi sözleşmelerinin hükümleri en azından şunları içermelidir: Düzenli depolama sınıflarının tanımlanması, Farklı sınıflarda düzenli depolama alanlarına kabul edilecek atık türleri, Düzenli depolama alanına kabul edilmeyecek atık türleri ve arıtma yöntemleri, Düzenli depolama alanı işletme ruhsatında yer alacak bilgilerin açıklanması, Düzenli depolama alanı işletme ruhsatının şartları, Düzenli depolama alanının kapatılması ve kapatma sonrası bakım için mali teminat gerekleri, Düzenli depolama alanı atık kabul usulleri, İşletme aşamasında kontrol ve izleme usulleri, Kapatma usulleri ve kapatma sonrası bakım usulleri, Düzenli depolama işletmecisi için belirli atık kaydetme ve bildirme gerekleri. 1.5 Belirli Atık Akımlarıyla İlgili Mevzuat Atık yönetim sistemi geliştirmenin ilk aşamasında kabul edilen, yukarıda anlatılan çerçeve mevzuat yoluyla, atık çerçeve direktifi (2006/12/EC), tehlikeli atık direktifi (değişik haliyle 91/689/EEC) ve düzenli depolama direktifi (değişik haliyle 1999/31/EC) ülke hukukuna aktarılmış olacaktır. Çerçeve mevzuat, atıkların toplanması ve giderilmesi esnasında çevrenin temel düzeyde korunmasına yönelik başlıca gerekleri tespit edecektir. Ancak, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımını sağlayan daha ileri atık yönetim sisteminin geliştirilmesi için temel çerçeve mevzuat yeterli değildir. Atık sektörü mevzuatı sisteminin geliştirilmesinde bundan sonraki adım, aşağıda listesi verilen belirli atık akımlarıyla ilgili talimatların aktarılmasıdır: Ambalaj ve ambalaj atıkları direktifi (94/62/EC) 7 (değişik haliyle), Atık yağlar direktifi (75/439/EEC) 8 (değişik haliyle), Piller ve aküler direktifi (91/157/EEC) 9 (değişik haliyle), 7 Ambalaj ve ambalaj atıkları üzerine 94/62/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Talimatı 8 Atık yağların giderilmesi üzerine Konsey Talimatı (75/439/EEC) 9 Bazı tehlikeli maddeler içeren piller ve aküler üzerine Konsey Talimatı (91/157/EEC) 5