İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MESLEKİ EĞİTİM ETKİNLİĞİNİN ARTTIRILMASI PROJESİ

Transkript

1

2

3 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MESLEKİ EĞİTİM ETKİNLİĞİNİN ARTTIRILMASI PROJESİ GENEL TANIM TRA1(Erzurum/Erzincan/Bayburt) bölgesindeki mesleki ve teknik eğitim kurumları, iş sağlığı ve güvenliği mesleki eğitim etkinliğinin yetersizliği sebebiyle kaliteli mezun verememektedirler. Mezun gençler, iş ve iş konusunda uygulama yetersizliği sebebiyle ne işin teknik ne de insan kaynaklarıyla ilgili yeterli bilgiye sahip değillerdir. İş sağlığı ve güvenliği mesleki eğitimi konularında çalışan usta öğreticiler güncelleme ağına veya işbirliği ağlarına ve organizasyona sahip değillerdir. Yine usta öğreticiler için güncelleme ağı olmaması ve eğitim materyallerinin yetersizliği söz konusudur. Bu durum özellikle sektörler bazındaki uygulamalar için daha belirgindir. Çimento sektöründe faaliyet gösteren işletmeler; Erzurum da 1 Çimento, Erzincan da 1 Çimento ve 1 tuğla fabrikası, Bayburt ta ise 1 tuğla fabrikasıdır. Bölgede bu fabrikalar ile ilgili hizmet sunan işletmeler iş sağlığı ve güvenliği yetersizlikleri sebebiyle iş kazası ve meslek hastalıkları ile karşı karşıyadır. Proje ile birlikte bölgede mevcut bulunan iş sağlığı ve güvenliği eğitimindeki bu eksiklikler giderilmeye çalışılacak ve yine iş sağlığı ve güvenliğindeki eğitim kalitesi arttırılacaktır. Proje Atatürk Üniversitesi tarafından geliştirilmiş Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmiştir. Yine bölgede yer alan Erzincan ve Bayburt Üniversiteleri de proje ortakları olarak projede yer almıştır. Projenin yürütüleceği bölge TRA 1 bölgesi yani Erzurum, Erzincan ve Bayburt ve bu illerde bulunan toprak sanayileri olacaktır.

4 PROJENİN HEDEFİ Projenin hedefi, mesleki ve teknik eğitimin içeriğini geliştirmek ve kalitesini arttırmak olarak belirlenmiştir. Projenin hedefi program hedefi ile örtüşecek şekilde iş sağlığı ve güvenliği eğitiminde iş başında eğitim programı uygulaması ile iyi işleyen bir mekanizmanın kurulmasına ve bilgi temelli ekonomiye geçişe katkı sağlamaktır. Proje TRA 1 (Erzurum, Erzincan ve Bayburt) Bölgesi çimento sektörü paydaşları öncelikli olmak üzere bütün çimento sektöründe İSG kaynakları oluşturulacak, eğitimler verilecek ve E-öğrenme ile sertifika eğitimi altyapısı kurarak eğitim kalitesinin arttırılmasına ve İSG kültürünün geliştirilmesine katkı sağlanacaktır. Proje sahibi Atatürk Üniversitesi ve proje ortağı Bayburt Üniversitesi ile Erzincan Üniversitesidir. Proje Süresi: Eylül Ağustos 2015 PROJE FAALİYETİ Atatürk Üniversitesi ndeki İşçi Sağlığı ve Güvenliği Uygulama ve Araştırma Merkezinin kapasitesinin mükemmeliyet merkezi seviyesine taşınması Bu merkez için iletişim portalı oluşturulması (Haberler, bugün için işyeri işçi sağlığı ve iş güvenliği, güvenli yaşam ve akıllı çalışma, , twitter, youtube, facebook) Eğitim programı, eğitim materyalleri, sunular ve CD lerin hazırlanması Çimento sektörü için Koruma Kurulları oluşturulması ve konuyu sektöre özgün spesifik kılacak pilot uygulamanın gerçekleştirilmesi İşçi sağlığı ve güvenliği ile ilgili hizmet sağlayacak 15 eğitimciye eğitimcilerin eğitimi ile kapasite artışı sağlanması. Uluslararası seviyede işçi sağlığı ve iş güvenliğini konferansı düzenlenmesi

5 Bayburt, Erzincan ve Erzurum illerinde olmak üzere toplam 3 adet konuyla ilgili çalıştay düzenlenmesi Bayburt, Erzincan ve Erzurum illerinde olmak üzere toplam 3 adet işbaşı eğitimin verilmesi Sivil Toplum Diyalogunun sağlanması E-öğrenme sisteminin kurulması TRA1 Bölgesi çimento sektörü saha çalışması ve strateji planlarının hazırlanması. PROJE ÇIKTILARI Türkiye de çimento sektörü için TRA1 Bölgesinde İş Sağlığı ve Güvenliği için organizasyon yapısı kurulması, öğrenme kültürünün oluşturulması ve bu konuları destekleyecek şekilde bölgedeki imkânların arttırılması; TRA1 Bölgesinde İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili risk izleme sisteminin kurulması ve yeni risklerin tanımlanması; İşyerlerinde risk yönetim araçlarının kullandırılmasının teşvik edilmesi; Konuyla ilgili çimento sektöründe en iyi örneklerin ortaya konulması; TRA1 Bölgesinde iş güvenliği ağlarını kurmak işbirliği ağları ile konuyla ilgili faydalı bilgilerin güncelleneceği veri ağının oluşturulması; Konuyla ilgili Avrupa Birliği mevzuatının uygulanmasına yardım edilecek işbirliği ağlarının oluşturulması; Halk sağlığı ve güvenliğinin sağlık, eğitim ve belediye sektörleri ile kurumsal işbirliğinin sağlanması;

6 İşçilerin işyerlerinde psikolojik olarak desteklenmesi ve işverenlerin uygulamalar için cesaretlendirmesi için sivil diyalogun oluşturulması; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın iş sağlığı ve güvenliği hakkında TRA1 bölgesinde farkındalık sağlanması; Gençleri ve yeni çalışacakları önceden korumak için eğitim sisteminin kurulması. PROJENİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ Avrupa Birliği nin esas alarak Atatürk Üniversitesi ndeki İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulama ve Araştırma Merkezinin altyapının mükemmeliyet merkezi şeklinde güçlendirilmesi ve kapasite artırımıyla birlikte bölge işyerleri için bilgi edinme ve dahil olma sağlanacak yine yardım alınma olanağı kolaylaşacaktır. Yine E- öğrenme sisteminin kurularak bilgiye dayalı kalkınma ağlarını oluşturulacaktır. Uluslararası İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinde İyi Uygulamalar Kongresi proje bittikten sonra da her dört yılda bir tekrarlanacaktır. PROJE ORTAKLARI Erzincan Üniversitesi Üniversite olmadan önce projenin başvuru sahibi olan Atatürk Üniversitesi ne bağlı bir kampus idi. İşbirliği geçmişi kuruluş aşamasından öncesine dayanmaktadır. Proje faaliyetlerinin uygulanmasında özellikle Erzincan daki faaliyetlerde büyük rol üstleneceklerdir. Bu rolün verilme sebebi hem sahayı daha iyi biliyor olmaları hem de yöredeki tek üniversite olmalarıdır. Projenin uygulanmasında birlikte çalışılacaktır. İş Sağlığı ve Güvenliği Mesleki Eğitim Etkinliğinin Arttırılması Çimento sektörü alan komitesinin ve

7 eğitim materyallerinin temin edilmesi sayesinde Erzincan Üniversitesi diğer sektörlerde benzer uygulamaları yapabilecektir. Eğitim doküman ve programlarının hazırlanmasında birlikte çalışılacaktır. Tanıtım ve görünürlük faaliyetlerine katkı sağlanacaktır. İş Sağlığı ve Güvenliği Mesleki Eğitim Etkinliğinin TRA1 Erzurum, Erzincan ve Bayburt illerinde birlikte çalışılacaktır. Üniversitenin 8 fakülte, 3 enstitü, 16 yüksekokul, 8 Araştırma Merkezi bulunmaktadır. Eğitim, müfredat geliştirme tecrübesi ve Bologna süreci tecrübesine sahiptir. Bayburt Üniversitesi Üniversite olmadan önce projenin başvuru sahibi olan Atatürk Üniversitesi ne bağlı bir kampus idi. İşbirliği geçmişi kuruluş aşamasından öncesine dayanmaktadır. Proje faaliyetlerinin uygulanmasında özellikle Bayburt taki faaliyetlerde büyük rol üstleneceklerdir. Bu rolün verilme sebebi hem sahayı daha iyi biliyor olmaları hem de yöredeki tek üniversite olmalarıdır. Projenin uygulanmasında birlikte çalışılacaktır. İş Sağlığı ve Güvenliği Mesleki Eğitim Etkinliğinin Arttırılması Çimento sektörü alan komitesinin ve eğitim materyallerinin temin edilmesi sayesinde Bayburt Üniversitesi diğer sektörlerde benzer uygulamaları yapabilecektir. Eğitim doküman ve programlarının hazırlanmasında birlikte çalışılacaktadır. Tanıtım ve görünürlük faaliyetlerine katkı sağlanacaktır. İşçi Sağlığı ve Güvenliği mesleki Eğitim Etkinliğinin TRA1 Erzurum, Erzincan ve Bayburt illerinde birlikte çalışılacaktır. Üniversitenin 2 fakülte, 2 enstitü, 2 yüksekokulu bulunmaktadır. Eğitim, müfredat geliştirme tecrübesi ve Bologna süreci tecrübesine sahiptir. PROJE HEDEF GRUBU 1. Proje sahibi ve ortağı olan üniversiteler: Atatürk Üniversitesi Proje sahibi, Erzurum ve Bayburt Üniversiteleri de proje ortağı olarak bu grupta yer almaktadır. 2. Meslek Lisesi ve meslek yüksekokulu öğrencileri ve mezunları; Bölgede yer alan 98 meslek lisesi ve bu liselerde

8 eğitim görmekte olan yaklaşık öğrenci, 3 üniversite bünyesinde bulunan meslek yüksekokulları ve mezun olan öğrenciler bu Grup ta yer almaktadır. Yapılacak olan çalışma sonucu doğrudan etkilenecekleri için hedef grup olarak seçilmiştir. 3. Bölgede yer alan mesleki ve teknik eğitim kurumları: Bölgede faaliyet göstermekte olan 13 kurum bu grupta yer almaktadır. 4. Sektörde çalışan usta öğreticiler: Bölgede yaşayan ve usta öğretici olarak çalışan 27 usta öğretici bu grupta yer almaktadır. 5. Çimento Sektöründe faaliyet gösteren işletmeler: İşbirliği içerisinde olacak olan 6 firma ve sonrasında sektörde faaliyet göstermekte olan tüm firmalar bu grupta yer almaktadır. Ayrıca proje kapsamında yapılacak tüm faaliyetlerden sosyal ve ekonomik anlamda olumlu etkilenecek olan; istihdam edilme imkânı artırılan kişilerin aileleri, çimento sektörüne hizmet sağlayan ve bu sektörden hizmet alanlar, Ülkemiz, AB ve diğer ülke insanları Nihai Yararlanıcı olarak eklenmiştir.

9 GİRİŞ Günümüzde sanayileşme ve teknolojik gelişmelerin hızı ile paralel olarak, işyerlerinde çalışan kişilerin sağlık ve güvenliği de daha sık konuşulur ve tartışılır hale gelmiştir. 100 yılı aşkın bir süredir ülke ekonomisi içinde önemli bir rol oynayan çimento sektörü de bu gelişim trendine uyarak her geçen gün daha yeni teknolojileri kullanmakta ve yatırımlarıyla sektörün daha da gelişmesi yönünde ciddi adımlar atmaktadır. Tabii ki bu yatırımların önemli bir boyutunu da çimento ailesinin kıymetli üyelerine yani insana yapılan yatırım oluşturmaktadır. Terminolojiden uzak bir tanım ile konuya giriş yapacak olursak iş sağlığı ve güvenliğini, çalışanların sağlıklı bir şekilde çıktıkları evlerine, işten sonra yine sağlıklı bir şekilde dönebilmeleri için yapılan tüm faaliyetler olarak değerlendirmek kanımızca yanlış olmayacaktır. Tanımda geçen tüm faaliyetler ise, eğitimler, risk değerlendirmeleri, talimat ve prosedürler, acil durum planları gibi gerek İSG alanının en temel araçları gerekse mevzuatın getirdiği yükümlülükleri kapsayıcı bir ifadeden oluşmaktadır. İş sağlığı ve güvenliği konusu tüm dünyada önemli bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaşam, en temel insan hakkı olmasına rağmen her yıl azımsanmayacak sayıda insan, çok rahatlıkla engellenebilecek iş kazaları ve meslek hastalıklarından dolayı yaşamını yitirmekte ya da engelli hale gelmektedir. Dünyada olduğu gibi Türkiye de de iş kazası ve meslek hastalıkları çalışma hayatının en önemli sorunlarının başında gelmektedir. 1

10 2

11 İÇİNDEKİLER I. İŞ KAZALARI... 5 A. İŞ KAZALARININ NEDENLERİ Tehlikeli Davranışlar Tehlikeli Durumlar M Kuralı (İş Kazalarının Nedenleri) B. ÇİMENTO SEKTÖRÜNDE İŞ KAZALARI C. İŞ KAZASI İSTATİSTİKLERİNE İLİŞKİN TANIMLAR Kaza Sıklık Oranı (KSO) Kayıp İşgünü Kaza Ağırlık Oranı (KAO) Kaza İndeksi D. ÇİMENTO SEKTÖRÜNDE MEYDANA GELEN İŞ KAZALARININ YILLAR İÇERİSİNDEKİ SEYRİ Yıllık Ortalama Çalışan Sayısı ve Kişi Başına Ortalama Fiili Çalışma Saati Kaza Sıklık Oranı Kaza Ağırlık Oranı Kazaların Çalışanların Yaşına Göre Dağılımı Kazaların Çalışanların Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı Kazaların Çalışanların Kıdemine Göre Dağılımı Kazaların Oluş Yerine Göre Dağılımı Kazaların Yaralanan Organlara Göre Dağılımı Kazaların Yaralanma Türlerine Göre Dağılımı Kazaların Oluş Şekillerine Göre Dağılımı Kazaların Kazalara Neden Olan Etkenlere Göre Dağılımı Kazaların Günlere Göre Dağılımı Kazaların Mesai Günlerine Göre Dağılımı

12 14.Kazaların Vardiyalara Göre Dağılımı Kazaların Saat Aralıklarına Göre Dağılımı Kazaların Mesai Saatlerine Göre Dağılımı II. MESLEK HASTALIKLARI A. MESLEK HASTALIKLARI SINIFLANDIRMASI Kimyasal Nedenli Meslek Hastalıkları Fiziksel Nedenli Meslek Hastalıkları Biyolojik Faktörlere Bağlı Meslek Hastalıkları Tozlarla Meydana Gelen Meslek Hastalıkları B. ÇİMENTO SEKTÖRÜNDE TOZA BAĞLI SAĞLIK SORUNLARI Solunum yollarında toz depolanması ve fibrozis Kanserler Deri hastalıkları C. ÇİMENTO SEKTÖRÜNDE TOZ OLUŞUMU VE RİSKLİ BÖLÜMLER72 D. ÇİMENTO SEKTÖRÜNDE TOZ KONTROLÜ UYGULAMALARI (ÇALIŞMA ORTAMI GÖZETİMİ) Risk Değerlendirmesi Toz Kontrolü ve Korunma Tozla Mücadelede Yönetsel Uygulamalar Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Uygulamaları E. ÇİMENTO SEKTÖRÜNDE TOZA BAĞLI SORUNLAR İÇİN SAĞLIK GÖZETİMİ UYGULAMALARI İşe Giriş Muayenesi Periyodik Muayene (Aralıklı Kontrol Muayenesi, İzleme Muayenesi) Radyoloji Solunum Fonksiyon Testi (SFT) III. KAYNAKÇA

13 I. İŞ KAZALARI İş kazaları ve meslek hastalıkları, çalışma hayatının en önemli sorun alanları arasındadır. Uluslararası Çalışma Örgütü, 2003 yılında dünya genelinde 358 bin ölümlü, 337 milyon yaralanmalı iş kazası meydana geldiğini ve 1,95 milyon insanın da meslek hastalıkları sonucu öldüğünü tahmin etmektedir. Ölüm halinde geride kalanların, sakatlanma halinde ise kişinin ve ailesinin gelir kayıpları devasa boyutlara ulaşmaktadır. İş kazaları ve meslek hastalıklarının ekonomik maliyeti dünya milli gelirinin %5'ine ulaşmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü(ILO) iş kazasını, belli bir zarar ve yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamış; beklenmedik bir olay şeklinde tanımlamıştır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ise iş kazasını önceden planlanmamış kişisel yaralanmalara maddi zarara ve üretimin durmasına sebep olan olay şeklinde tanımlamıştır. Mevzuatımızda ise iş kazasına ilişkin iki farklı tanım bulunmaktadır sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun 3. maddesinde iş kazası işyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olay olarak tanımlanmıştır Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 13. maddesinde ise iş kazası; a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, 5

14 c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) Emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olaydır şeklinde tanımlanmıştır. Uluslararası Çalışma Örgütü nün verilerine göre; Bugün dünyada yaklaşık 3 milyar işgücü var ve her gün yaklaşık 1 milyon iş kazası gerçekleşiyor. Her yıl 2,3 milyon çalışan iş kazası ya da meslek hastalığından dolayı ölmektedir. Her 15 saniyede bir, bir işçi iş kazası ya da meslek hastalığı sebebiyle ölmekte ve her 15saniyede bir, 160 işçi iş kazası geçirmektedir. 6

15 İş kazalarının birçok türü vardır. Olayın meydana gelme şekline, olay sonucu oluşan zararın niteliğine, kaza olayının sonuçlarına bağlı olarak değişik şekillerde sınıflandırılmaktadır. Yaralanmanın ağırlığına göre kazalar Yaralanma ile sonuçlanan kazalar Bir günden fazla işten uzaklaşmaya neden olacak tedavi gerektirmeyen kazalar Bir günden fazla işten uzaklaşmayı gerektiren kazalar Sürekli iş görmezliğe neden olan kazalar Ölüm ile sonuçlanan kazalar Yaralanmanın cinsine göre kazalar Kafa yaralanmaları (baş, göz, yüz vb.) Boyun ve omurga yaralanmaları 7

16 Göğüs kafesi, solunum organları yaralanmaları Kalça, dizkapağı, uyluk kemiği yaralanmaları Omuz, üst kol, dirsek yaralanmaları Ön kol, el bileği, el içi, parmak yaralanmaları Diz kapağı, baldır, ayak yaralanmaları İç organ yaralanmaları Ruhsal ve sinirsel tahribat yapan kazalar Cinsine göre kazalar Düşme ve incinme Parça, malzeme düşmesi Göze yabancı cisim kaçması Yanma Makinelerden olan kazalar El aletlerinden olan kazalar Elektrik kazaları Ezilme ve sıkışma Patlamalardan olan kazalar Zararlı ve tehlikeli maddelere değme sonucu oluşan kazalar. A. İŞ KAZALARININ NEDENLERİ İş kazalarının oluşmasında üretim teknolojisi, üretim araçları, çevre koşullarının yanında sosyolojik, psikolojik, fizyolojik birçok etken rol oynamaktadır. Ancak, iş kazalarının oluşmasına neden olan etkenlerin tümü 8

17 temel iki etkene indirgenebilir. Bunlar işyerlerindeki tehlikeli durumlar ile çalışanların yaptığı tehlikeli davranışlardır. Genellikle çalışma ortamı koşullarından, yönetim hatalarından, zamanında ve yeterli bakım yapılmamasından, insan faktörlerinin göz ardı edilmesinden, yeterli ve uygun eğitim verilmemesinden, denetim eksikliğinden veya bu etkenlerin birkaçı ya da tamamının birbiri ile etkileşmemesi sonucu ortaya çıkar. 1. Tehlikeli Davranışlar Tehlikeli davranışlar, insanın fizyolojik ve psikolojik yapısı ile çevre koşullarından kaynaklanmaktadır. Çalışma ortamı sadece makinelerin bulunduğu bir ortam değil, makineleri çalıştıran, onaran, sürekli olarak bakım ve kontrollerini yapan insanın da bulunduğu bir ortamdır. Çalışan insanda genetik bozukluklar, organik yıpranmalar, ergonomik düzen yetersizlikleri ve sağlıksız çevre koşulları tehlikeli davranışların nedenlerini oluşturmaktadır. Denge duygusunun az olması, kas gücünün ve bazı beden kısımlarının iyi gelişmemiş olması veya bazı uzuvların dengesiz gelişmesi ya da çeşitli hastalıklar sonucu çalışma yaşamına gelinceye kadar insanın yıpranmış olmasından dolayı yetenek azlığı, el becerisi yetersizliği, sinir sistemi ile yönetilen bütün beden hareketlerinin akıcı çalışmasını engelleyen hatalar ve eksiklikler güvensiz davranışların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Tehlikeli Davranışlara örnek olarak aşağıdaki başlıklar verilebilir; İşi bilinçsiz yapmak Dalgınlık ve dikkatsizlik Makina koruyucularını çıkarmak Tehlikeli hızla çalışmak Görevi dışında iş yapmak İş disiplinine uymamak 9

18 İşe uygun makina kullanmamak Yetkisiz ve izinsiz olarak tehlikeli bölgede bulunmak Kişisel koruyucuları kullanmamak Ehil olmayan kişilerin makineleri kullanmaları 2. Tehlikeli Durumlar Tehlikeli davranışların yanı sıra iş kazalarının birinci dereceden genel nedenlerini oluşturan temel etkenlerden birisi de işyerlerindeki güvensiz koşullardır. İşyerindeki tehlikeli durumlar; üretim sürecinde kullanılan teknolojinin ve üretim araçlarının niteliğinden, iş düzensizliğine, bakım ve kontrollerin noksanlığından denetim ve yönetim hatalarına, depolama ve istifleme yanlışlıklarından sağlıksız çevre koşullarına kadar birçok etkenden dolayı ortaya çıkmaktadır. Tehlikeli durumlara örnek olarak aşağıdaki başlıklar verilebilir; Güvensiz çalışma yöntemi Güvensiz ve sağlıksız çevre koşulları Elektrikli makinelerde topraklama yapılmaması İşe uygun olmayan el aletleri Kontrol ve testlerin yapılmamış olması Basınçlı kaplar Tehlikeli yükseklikte çalışma ve/veya istifleme Açık bırakılan tehlikeli alanlar (çukurlar vb.) Uygun işaretleme yapılmaması İşyeri düzensizliği 10

19 Koruyucusuz makine, tezgâhlar Parlayıcı patlayıcı maddeler Yapılan araştırmalar iş kazalarının %88 inin tehlikeli davranışlardan, %10 unun ise tehlikeli durumlardan kaynaklandığını göstermektedir. Kazaların %2 si ise öngörülemeyen ya da öngörülmesi çok kolay olmayan olaylardır. Bu durum ise, gerekli önlemlerin alınmasıyla kazaların %98 inin önlenebileceğini ortaya koymaktadır. 3. 4M Kuralı (İş Kazalarının Nedenleri) Kazaların meydana gelmesinde aşağıda yazılı 4 faktör rol oynar. Bu faktörlerin İngilizce yazımı halinde kelimelerin tümü M haliyle başladığı için buna 4M Kuralı denilmektedir. M1- MAN (İnsan) M2-MANAGEMENT (Yönetim) M3- MACHINE (Makine) M4- MEDIA (Ortam/Yer) M1- MAN (İnsan) Psikolojik nedenler: o Unutkanlık, sıkıntı, üzüntü, keder o Çevre etkileri o İstem dışı davranış, o İhmalci davranış, hatalı davranış vb. Fiziksel Nedenler: o Yorgunluk, o Uykusuzluk, o Alkol, 11

20 o Hastalık vb. İşyeri Nedenleri: o İnsan ilişkileri o Takım çalışması o İletişim vb. M2-MANAGEMENT (Yönetim) İSG konularını formalite olarak kabul etme Gereken Risk Analizi çalışmasını yapmama Sektör ve işyerini yeterince tanımama Deneyim yetersizliği Organizasyon sorunları Kurumsallık sorunları Yetkin olmayan elemanlarla çalışma Yetersiz veya yanlış uygulamalar Kural ve talimatların uygulanmaması Denetim ve kontrolden geçmeden çalışma yapma Gelişmelere ayak uydurulmaması Kaza ve hadiseleri gereğince araştırmama Sektörel gelişmeleri takip etmeme AR-GE çalışması yapmama Yetkin olmayan alt işverenlerle çalışma M3- MACHINE (Makine) 12

21 Teknik yönden uygun ve yeterli olmaması Kurulumun uygun yapılmaması Koruyucunun hiç olmaması veya yetersiz olması Operasyon noktalarının güvenli olmaması Kullanımıyla ilgili yönerge bulunmaması Gereken uyarı yazı ve afişlerinin olmaması Görevli elemanların uygun kullanmaması Gereken kontrol ve testlerin yapılmaması Bakım ve onarımlarının gereğince yapılmaması Bakım, onarım ve testlerinin yetersiz kişilerce yapılması İnsan ve yük taşıma araçlarının güvenli olmaması M4- MEDIA (Ortam/Yer) Kurulumda ergonominin göz ardı edilmesi Ortamda gereğinden fazla insan, araç, ekipman bulunması Çalışma metodunun uygun ve yeterli olmaması Çalışılan ortamın fiziksel yönden yetersizliği Çalışılan yerin termal şartlarının yetersizliği Yükleme, taşıma ve depolamaya uygunsuzluk Risklere karşı gereken tedbirler alınmaması Komşu işyerlerinin taşıdığı sorunlar Acil eylem planlarının hazır olmaması 13

22 B. ÇİMENTO SEKTÖRÜNDE İŞ KAZALARI Çimento fabrikaları, yüksekte çalışmaların yapıldığı, kapalı alanların bulunduğu, kaynak gibi ateşli işlerin yapıldığı, yüksek enerjinin bulunduğu, gürültü ve toz gibi birçok tehlikenin birlikte bulunduğu üretim tesisleridir. Sektörde yürütülen birçok proje ile iş sağlığı ve güvenliğinde belirli bir seviyeye gelinmiş ve oluşturulan güvenlik kültürü her geçen gün gelişmektedir. Bununla birlikte, yürütülen tüm bu faaliyetlere rağmen sektörde iş kazaları olabilmektedir. Ancak, bu kazaların büyük çoğunluğunun ise gün kayıpsız ya da birkaç günlük kayıpla neticelenen, minör boyutta olduğu söylenebilir. Sektörde meydana gelen en küçük kaza dahi kayıt altına alınmakta ve kök neden analizleri yapılmaktadır. Örneğin, bir çalışanın elinin kesilmesi sonrasında revirde ufak bir pansuman yapılması sonrasında tekrar işinin başına dönmesi dahi iş kazası olarak kayıt altına alınmakta ve istatistiklere girmektedir. Birçok sektörün, 3 işgününden fazla kayıp olması durumunda iş kazalarını kayıt altına aldığı göz önüne alındığında çimento sektörünün iş sağlığı ve güvenliğini ne kadar hassas bir şekilde ele aldığı görülebilmektedir. Çimento sektöründe, Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası na (ÇEİS) üye fabrikalarda meydana gelen iş kazaları 1995 yılından beri istatistiksel raporlar halinde takip edilmektedir. Özellikle 2006 yılından itibaren ise bu istatistik çalışmalarının standart bir seviyeye geldiği artık tüm sektörde ortak bir dil oluşturulduğu söylenebilecektir. Çalışmanın bu kısmında ise, yıllar itibariyle meydana gelen iş kazaları farklı alt kırılımlarda değerlendirilecek ve kazaların yoğunlaştığı üniteler, kazaların nedenleri gibi konulara ilişkin bilgi verilecektir. İstatistiklerde genellikle olayların yoğunlaştığı kısımlar incelenerek daha kolay takip edilmesi amaçlanmıştır. Örneğin; iş kazalarının meydana geldiği üniteye göre dağılımına ilişkin grafikte, kazaların yoğunlaştığı, döner fırın, kırıcı, çimento değirmeni, farin değirmeni ve paketleme üniteleri yer almaktadır. Yani, 25 ünitenin yer aldığı değerlendirmede en fazla kaza olan 5 ünite kapsama alınmıştır. 14

23 C. İŞ KAZASI İSTATİSTİKLERİNE İLİŞKİN TANIMLAR İş kazalarının değerlendirilmesinde uluslararası alanda da geçerliliği olan en temel göstergeler kaza sıklık ve kaza ağırlık oranıdır. Her iki değerlendirme genellikle birlikte kullanılarak karşılaştırmalar yapılmaktadır. Bu hesaplama yöntemlerinden kaza sıklık oranı iş kazalarının sayısı dikkate alınarak hesaplanırken, kaza ağırlık oranı ise meydana gelen kazaların sonrası kaybedilen işgünlerinin dikkate alınmasıyla hesaplanır. Örneğin, bir işyerinde takvim yılı içerisinde sadece 1 kaza olması durumunda bu işyerinin kaza sıklık oranı oldukça düşük olacaktır. Ancak, meydana gelen bu kazanın ölümlü bir iş kazası olması durumunda kaza ağırlık oranının yüksek bir seviyede olduğu söylenebilecektir. Bu nedenle, kazaların sayısının yanı sıra önem derecesinin de hesaplamaya dâhil edilebilmesi için kaza sıklık ve kaza ağırlık oranı birlikte incelenerek yorumlanır. 1. Kaza Sıklık Oranı (KSO) Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) nun yayınladığı İş Sağlığı ve Güvenliği Ansiklopedisi nde (Encyclopedia of Occupational Health and Safety) belirtildiği üzere; meydana gelen kaza ile çalışılan saatler arasındaki ilişkiyi gösteren bir tanımdır. Takvim yılı içerisindeki ölümlü ve/veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmaların toplam sayısının, aynı yıl içerisinde referans grupta yer alan işçilerin çalışma saatleri toplamına (ÇST) bölünmesiyle elde edilen değerin ya da saat ile çarpılması şeklinde hesaplanır. Kısaca, Kaza Sıklık Oranı ya da saatte meydana gelen kaza sayısını göstermektedir. KSO= N x / ÇST = N x / ÇST N: Kaza Sayısı Paydadaki çalışma saatleri toplamı ile ifade edilen, istatistiğin elde edildiği belirli bir zaman aralığında iş kazası riskine maruz kalabilecek kişilerin çalışma saatlerinin toplamıdır. Bununla ilgili en sağlıklı sonuç, gerçek çalışılan saat sayısını kullanmakla elde edilecektir. Buna göre; 15

24 Bir yıl içindeki çalışma saatleri toplamı şu şekilde formülleştirilebilir: ÇST = i x [365 gün (Çalışılmayan gün sayısı)] x 7,5 saat i: Yıllık Ortalama Çalışan Sayısı Çalışılmayan gün sayısı hesap edilirken; iş kazaları, ücretli mazeretli izinler (doğum, evlilik, ölüm vb.), doktor raporuyla veya raporsuz bildirilmiş hastalık durumu, ücretsiz mazeretli izinler, mazeretsiz devamsızlık, işe geç kalma, yıllık izinler, resmi tatiller, sendikal izinler, konjonktürel ekonomik dalgalanma ve doğal afetler nedeniyle kaybolan işgünlerinin toplamı göz önünde bulundurulmaktadır. Yukarıda yer alan çalışma saatleri toplamına ilişkin formülde yıllık ortalama çalışan sayısı (i) ile kişi başına yıllık ortalama fiili çalışma saati çarpılmaktadır. Kişi başına yıllık ortalama fiili çalışma saati, bir çalışanın takvim yılı içerisinde fiili olarak kaç saat çalıştığını göstermektedir. Örneğin, 2010 yılı için kişi başına yıllık ortalama fiili çalışma saati hesaplanırken; çalışma karşılığı olmaksızın verilen 52 hafta tatili, hafta tatiline rastlamayan 14,5 genel tatil günü, üye fabrikalardaki ortalama kıdem yılına karşılık gelen 25 günlük izin süresi göz önünde tutulur ise, 2010 yılı içinde en çok 365- (52+14,5+25)=273,5 işgünü çalışılabilir. Buna göre bir işçinin teorik olarak 2010 yılında en çok 273,5x7,5=2051,25 saat çalışması mümkün olmuştur. Ancak devamsızlık, istirahatler, mazeret izinleri, enerji kısıtlamaları, hammadde veya malzeme eksikliği, ekonomik konjonktürdeki dalgalanmalar nedeniyle üretime ara verilmesi gibi çeşitli nedenlerden dolayı fiili çalışma saati, bu sürelerin de düşülmesiyle daha az olabilir. Yani hafta tatili dahil tüm izinler, istirahatler teorik çalışma süresinden düşülmelidir. Kişi başına yıllık fiilen çalışma saatleri ile varsa kişi başına yıllık fazla çalışma saatleri de toplanarak bu değere ilave edilir. 2. Kayıp İşgünü Geçici ve sürekli iş göremezlik veya maluliyetle sonuçlanan kazalar sonrasında olay gününden, istirahat sona erip çalışılmaya başlanılan güne kadar geçen çalışılmayan işgünü sayısının toplamıdır. ILO nun tanımına göre kayıp işgünü sayısı hesaplanırken, iş kazasına 16

25 uğrayan kişinin olay günü ve/veya ertesi gün istirahat alıp 3. gün işbaşı yapması halinde ilk işgünü dikkate alınmamaktadır. Ancak, 3. işgünü ve sonrasında istirahat sona ererek işbaşı yapılmışsa kayıp işgünü sayısı kazanın olduğu gün de dahil edilerek işe başlanılan güne kadar geçen işgünü olarak dikkate alınmaktadır. Ayrıca, ölümle sonuçlanan iş kazalarında, kayıp işgünü sayısı her bir ölüm için gün olarak hesaplanmaktadır. 3. Kaza Ağırlık Oranı (KAO) Kaza Ağırlık Oranı, kaybolan zamanın çalışılan zamanla ilişkisini gösteren bir ölçümdür. KAO = K x / ÇST K: Kayıp İşgünü Takvim yılı içerisinde ölümlü ve/veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmalardan dolayı toplam kayıp gün sayısının, aynı yıl içerisinde referans grupta yer alan işçilerin çalışma saatlerinin toplamına bölünmesiyle elde edilen değerin çalışma saati ile çarpılmasıyla hesaplanır. Kısaca, Kaza Ağırlık Oranı iş kazası sonucu ortaya çıkan kayıp işgünleri nedeniyle her çalışma saati başına kaybedilen işgününü gösterir. Kayıp işgünleri neticesinde oluşan işgücündeki azalma, üretim sürecindeki faaliyetlerin aksamasına neden olan bir gösterge olarak kabul edilir. 4. Kaza İndeksi Kaza indeksi kavramı ise aslında literatürde yer almayan ancak bu çalışma hazırlanırken karşılaştırmaların daha kolay yapılabileceği düşüncesiyle geliştirilen bir hesaplama yöntemidir. Özellikle kazaların yıllar içerisindeki seyrinin değerlendirilmesi noktasında bu tanım kullanılmıştır. Kaza indeksi hesaplanırken, takvim yılı içerisinde ilgili kriterin bir alt başlığı kapsamında meydana gelen kaza sayısı ilgili kriterde meydana gelen toplam iş kazası sayısına bölündükten sonra 100 ile çarpılmıştır. Elde edilen değer, ilgili alt kriterin her 100 kaza içerisindeki ağırlığını göstermektedir. Örneğin, iş kazalarının meydana geldiği üniteye göre değerlendirildiği kriter kapsamında; 17

26 2006 yılında toplam 734 iş kazası meydana gelmiş, 174 kaza döner fırın ünitesinde, 86 tanesi çimento değirmeni ünitesinde meydana gelmiştir. Örneği sadeleştirebilmek amacıyla diğer ünitelerin detayına girilmemiştir. Kaza indeksi hesaplanırken, her bir ünitede meydana gelen kaza sayısı, toplam kaza sayısına bölünmüş ve elde edilen değer 100 ile çarpılmıştır. Bu kapsamda örneğin döner fırın ünitesi için kaza indeksi; (174 / 734) x 100 = 24 Çimento değirmeni ünitesi için kaza indeksi ise; (86 / 734) x 100 = 12 olarak bulunmuştur. Böylelikle, elde edilen sonuçlara göre, 2006 yılında meydana gelen her 100 iş kazasının 24 ünün döner fırın, 12 sinin ise çimento değirmeni ünitesinde meydana geldiği söylenebilecektir. Ayrıca, kişisel özelliklere ilişkin kriterlere göre yapılan değerlendirmelerde ise, kişilerin kazaya yatkınlıkları incelenmeye çalışılmıştır. Bu itibarla kazalar, öğrenim, yaş ve kıdeme göre yapılan değerlendirmeler kapsamında incelenmiştir. Yapılan değerlendirmede ilk olarak, yıllar içerisinde meydana gelen kaza sayılarına ilişkin grafik kullanılmıştır. Bu sayede ilgili kriter kapsamında iş kazalarının yıllara göre seyri ve yakalanan eğilim ortaya konmuştur. İkinci grafikte ise, takvim yılı içerisinde ilgili kriter kapsamında meydana gelen kazayı geçiren çalışan sayısı, o kriter kapsamında yer alan toplam çalışan sayısına bölünmüş ve 100 ile çarpılarak elde edilen indeks kullanılmıştır. Her iki grafik bir arada incelenerek, çalışanların kazaya yatkınlıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Örneğin 2006 yılında; 2006 yılında toplam 734 iş kazası meydana gelmiş, İlkokul mezunu olan 981 kişiden 68 i kaza geçirmiş, Genel liseden mezun olan 1728 kişiden 70 i kaza geçirmiştir. 18

27 Yukarıdaki veriler kapsamında hazırlanan ilk grafikte kaza sayılarına yer verilmiş olup, sadece bu değerlendirme dikkate alındığında ilkokul ve genel lise mezunlarının hemen hemen aynı sayıda kazaya maruz kaldıkları sonucuna varılacaktır. Ancak ikinci grafikte yapılan hesaplamaya göre; (68 / 981) x 100 = 7 ( 70 / 1728) x 100 = 4 indekslerine ulaşılmaktadır. Bu ise, ilgili takvim yılı içerisinde ilkokul mezunlarının genel lise mezunlarına göre kazaya daha yatkın oldukları ve aslında yapılan ağırlık andırmaya göre daha fazla kaza yapma eğiliminde oldukları sonucunu ortaya koymaktadır. D. ÇİMENTO SEKTÖRÜNDE MEYDANA GELEN İŞ KAZALARININ YILLAR İÇERİSİNDEKİ SEYRİ Çalışmanın bu kısmında yer alan veriler Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası na (ÇEİS) üye fabrikalardan anket yöntemiyle elde edilmiştir. Yıllar içerisinde farklılık göstermekle birlikte, verilerin ÇEİS üyesi ortalama 46 çimento fabrikasını ve civarındaki kadrolu çalışanı (sendikalı + sendikalı olmayan) kapsadığı söylenebilecektir. Ayrıca, çalışmada sadece gün kayıplı kazalar değil, gün kaybı yaşanmayan basit yaralanmalar dahi dikkate alınmıştır. ÇEİS Üyesi fabrikalardan elde edilen veriler kapsamında yapılan çalışmada, veriler hizmete özel olduğundan kaza sayılarına yer verilmemiş olup, eğilimler ortaya konmuştur. 1. Yıllık Ortalama Çalışan Sayısı ve Kişi Başına Ortalama Fiili Çalışma Saati Grafikte de görüleceği üzere, çimento sektöründe ÇEİS üyesi fabrikalardaki yıllık ortalama çalışan sayısı paralel bir eğri şeklinde ilerlemektedir. Çok fazla iniş ve çıkışlar olmamakla birlikte, 2006 yılında yaklaşık 9000 kadrolu çalışanın bulunduğu sektörde, 2013 yılı sonu itibariyle kadrolu çalışan sayısının e yaklaştığı görülmektedir. Bu durum ise, sektördeki gelişme ve büyümeye bağlı olarak işgücü talebinin hızlı bir artış içerisinde olduğunu göstermektedir. 19

28 Kişi başına ortalama fiili çalışma saatinin de yine aynı şekilde yatay bir seyir gösterdiği söylenebilecektir. Ancak, 2011 yılı itibariyle, çok küçük de olsa bir aşağıya doğru eğilim olduğu görülmektedir. Kişi başına ortalama fiili çalışma saatinin dalgalı bir seyir göstermemesi, ekonomik konjonktürden çimento sektörünün çok ciddi bir şekilde etkilenmediği ve talebi karşılama yönünde çalışmalarını aynı şekilde sürdürdüğünü göstermektedir Yıllık Ortalama Çalışan Sayısı Kişi Başına Ortalama Fiili Çalışma Saati 2. Kaza Sıklık Oranı Kısaca, saatte meydana gelen kaza sayısını gösteren kaza sıklık oranına ilişkin çimento sektörünün İSG performansı grafikte görülmektedir. Özellikle 2006 yılından itibaren çimento sektörünün kaza sıklık oranında dramatik bir düşüş olduğu görülmektedir yılında 27,8 seviyesinde olan KSO, 2013 yılı sonu itibariyle 13,7 oranına kadar gerilemiş ve yaklaşık % 60 azalmıştır. KSO hesaplanırken kaza sayıları ile birlikte, çalışan sayısı ve çalışma süresi de değerlendirilmektedir. Bir önceki grafikte, çalışan sayısı ve çalışma süresine ilişkin yatar bir seyir olduğu ortaya konulmuştu. Yani, diğer iki değişkende çok fazla bir farklılaşma olmaması, KSO daki düşüşün kaza sayılarındaki azalmaya bağlı olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. 20

29 3. Kaza Ağırlık Oranı Kısaca, iş kazası sonucu ortaya çıkan kayıp işgünleri nedeniyle her çalışma saati başına kaybedilen işgününü gösteren Kaza Ağırlık Oranının ise, yıllar içerisinde inişli çıkışlı bir eğilim gösterdiği görülmektedir. Özellikle, sektörde zaman zaman yaşanan ölümlü iş kazaları bu inişli çıkışlı grafiği ortaya koymaktadır. Ancak, yılları arasındaki durum geneli itibariyle incelendiğinde, kaza ağırlık oranında 2,57 den 0,42 seviyelerine düşüldüğü görülmektedir. Yıllar itibariyle, inişli çıkışlı bir grafik olmasına rağmen özellikle 2010 yılından itibaren bir düşüş trendi yakalandığı söylenebilecektir. Bu durum ise, iş kazaları sonucunda meydana gelen kayıp işgünlerinin azaldığını göstermektedir. 21

30 4. Kazaların Çalışanların Yaşına Göre Dağılımı yılları arasında çimento sektöründe meydana gelen iş kazalarının, kaza geçiren çalışanların yaş aralıklarına göre dağılımı aşağıdaki grafikte görülmektedir. Bu kapsamda en çok kaza geçiren çalışanların ve yaş aralığındaki çalışanlar olduğu kolaylıkla söylenebilecektir. Bu yaş gruplarını ise, aralığı izlemektedir yaş aralığındaki çalışanların kaza sayıları da aslında aralığıyla paraleldir. 55 yaşından büyükler ise en az kaza geçiren grup olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak, bu gruptaki çalışan sayısının az olduğu da gözden kaçırılmamalıdır. 22

31 KAZA SAYISI Aşağıdaki grafikte ise, yılları arasında çimento sektöründe meydana gelen iş kazalarında yaralanan çalışanların yaşa göre ağırlık andırılması görülmektedir. Dikkat edilirse yukarıdaki eğilimler ile aşağıdakilerin aynı paralelde olmadığı fark edilecektir. Aşağıda yer alan grafikte ilgili yaş aralığında kaza geçiren çalışan sayısı ilgili aralıktaki tüm çalışan sayısına bölünmüş ve 100 ile çarpılmış olup kaza indeksi hesaplanmıştır. Buradaki kaza indeksi, her 100 çalışanın kaza yapma potansiyelini ortaya koymaktadır. Bu nedenle yukarıdaki ve aşağıdaki grafiğin birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Örneğin, yukarıda yer alan grafikte en çok kazanın ve yaş aralığında olduğu görülmektedir. Ancak aşağıdaki grafik incelendiğinde, kaza geçirme potansiyeli en yüksek grubun yaş aralığı olduğu görülmektedir. Bu grubu ise, 26-35, 36 45, ve 55 yaş üstündekiler izlemektedir. Grafikte sonuçların hesaplanması esnasında kullanılan verilerden örnek olarak ve aralığını ele alalım yılında sektörümüzdeki çalışanlardan 491 i yaş aralığında olup, söz konusu 491 kişinin 25 i kaza geçirmiştir yaş aralığında ise 1177 çalışan bulunmakta olup, söz konusu çalışanların 24 ü kaza geçirmiştir. Yani, yaş aralığındaki çalışanların sayısı aralığındaki çalışanların sayısının 2 katından fazla olmasına rağmen, kaza geçiren sayısı hemen hemen aynıdır (25 24 kaza). Bu 23

32 durum ise, çalışanların yaşının azaldıkça, çalışan gençleştikçe kaza geçirme potansiyellerinin arttığını göstermektedir. Yani, yeni mezunlar, iş tecrübesi çok fazla olmayan çalışanların kaza geçirme potansiyelleri diğer çalışanlara göre daha yüksektir. Bu noktada ise, özellikle iş tecrübesi olmayan çalışanlara, ustaustabaşı seviyesindeki çalışanlar tarafından yardımcı olunması ve bu genç çalışanların daha tecrübeli çalışanların nezaretinde çalışmalarının önemli olduğunun altının çizilmesinde çizmekte yarar vardır Kazaların Çalışanların Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı yılları arasında çimento sektöründe meydana gelen iş kazalarının, kaza geçiren çalışanların öğrenim durumlarına göre dağılımı aşağıdaki grafikte görülmektedir. Bu kapsamda en çok kaza geçiren çalışanların mesleki eğitim veren liselerden mezun olanlar olduğu kolaylıkla söylenebilecektir. Bu grubu, genel lise, ortaokul, ilkokul ve yükseköğrenim mezunları takip etmektedir. Bu noktada, çimento sektöründe özellikle 2000 li yıllarla birlikte meslek lisesi mezunlarının çok daha fazla tercih edildiğinin ve bu gruptaki 24

33 KAZA SAYISI çalışan sayısının diğer gruplara kıyasla oldukça fazla olduğunu belirtmekte yarar vardır. Diğer mezuniyet gruplarında ise nispeten daha az çalışan bulunmaktadır. En az kazanın yaşandığı grup ise, beyaz yakalı çalışanların bulunduğu yükseköğrenim mezunlarının bulunduğu gruptur İLKOKUL ORTAOKUL GENEL LİSE GENEL LİSE MESLEKİ/TEKNİK Aşağıdaki grafikte ise, yılları arasında çimento sektöründe meydana gelen iş kazalarında yaralanan çalışanların öğrenim durumuna göre ağırlıklandırılması görülmektedir. Dikkat edilirse yukarıdaki eğilimler ile aşağıdakilerin aynı paralelde olmadığı fark edilecektir. Aşağıda yer alan grafikte mezuniyet durumuna göre kaza geçiren çalışan sayısı ilgili mezuniyete göre tüm çalışan sayısına bölünmüş ve 100 ile çarpılmış olup kaza indeksi hesaplanmıştır. Bu ise, her 100 çalışanın kaza yapma potansiyelini ortaya koymaktadır. Bu nedenle yukarıdaki ve aşağıdaki grafiğin birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Örneğin, yukarıda yer alan grafikte en çok meslek lisesi mezunlarının kaza yaptığı açıkça görülmektedir. Genel lise ve ortaokul mezunları ise ikinci ve üçüncü sırada yer almaktadır. İlkokul ve yükseköğretim mezunları ise en az kaza yapan gruplardır. Aşağıdaki grafik incelendiğinde ise, özellikle yılları arasında ilkokul mezunlarının kazaya maruz kalma olasılıklarının daha yüksek olduğu görülmektedir. Son yıllarda ise ortaokul mezunlarının kazaya maruz kalma olasılıklarının daha yüksek olduğu sonucuna varılabilir. Bununla birlikte 25

34 meslek lisesi mezunu olan çalışanların da kazaya maruz kalma olasılıkları yüksek seviyededir. Ancak, grafiklerin ikisi birlikte değerlendirildiğinde, çalışanların eğitim durumları ile kazaya maruz kalma olasılıkları arasında anlamlı bir ilişki olduğunu söylemek güçtür İLKOKUL LİSE GENEL ORTAOKUL GENEL LİSE MESLEKİ/TEKNİK 6. Kazaların Çalışanların Kıdemine Göre Dağılımı yılları arasında çimento sektöründe meydana gelen iş kazalarının, kaza geçiren çalışanların kıdemine göre dağılımı aşağıdaki grafikte görülmektedir. Bu kapsamda en çok kaza geçiren çalışanların 5-10 yıl arası kıdemi olan çalışanlar olduğu görülmektedir. Daha sonrasında ise sırasıyla, 10 yıldan fazla kıdemi olanlar, 2-5 yıl arası kıdemi olanlar ve 1-2 yıl arası kıdemi olanlar gelmektedir. Aslında bu veriler birlikte değerlendirildiğinde, en çok kazanın 5 yıldan fazla kıdemi olan çalışanlar tarafından yapıldığı sonucuna varılabilecektir. 26

35 KAZA SAYISI Deneme süresi içinde Deneme süresi bitmiş 1 yıl - 2 yıl 2 yıl - 5 yıl Aşağıdaki grafikte ise, yılları arasında çimento sektöründe meydana gelen iş kazalarında yaralanan çalışanların kıdemine göre ağırlıklandırılması görülmektedir. Dikkat edilirse yukarıdaki eğilimler ile aşağıdakilerin aynı paralelde olmadığı fark edilecektir. Aşağıda yer alan grafikte ilgili yaş aralığında kaza geçiren çalışan sayısı ilgili aralıktaki tüm çalışan sayısına bölünmüş ve 100 ile çarpılmış olup kaza indeksi hesaplanmıştır. Bu ise, her 100 çalışanın kaza yapma potansiyelini ortaya koymaktadır. Bu nedenle yukarıdaki ve aşağıdaki grafiğin birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Örneğin, yukarıda yer alan grafikte en çok kazayı5 10 yıl ve 10 yıldan fazla kıdemi olanların yaşadığı görülmektedir. Ancak aşağıdaki grafik incelendiğinde, kaza geçirme potansiyeli en yüksek grubun 1 2 yıl kıdemi olanlar ile deneme süresi bitmiş çalışanlar olduğu sonucuna varılmaktadır. Bu durum ise, kaza geçirme potansiyelinin çalışanın kıdemiyle ilişkili olabileceğini ortaya koymaktadır. Yani, daha az tecrübeli çalışanların daha fazla kaza yapma potansiyeli olduğu, çalışanın kıdeminin artmasıyla kaza geçirme riskinin belirgin bir şekilde düştüğü sonucuna varılabilecektir. 27

36 Deneme süresi içinde Deneme süresi bitmiş 1 yıl - 2 yıl 2 yıl - 5 yıl 7. Kazaların Oluş Yerine Göre Dağılımı Meydana gelen iş kazalarının oluş yerlerine ilişkin dağılımları ise aşağıdaki grafikte görülmektedir. Çimento sektöründe meydana gelen iş kazaları en çok döner fırın ünitesinde olmaktadır. Farinin pişirilerek çimentonun yarı mamulü olan klinkerin hazırlandığı döner fırın ünitesinin bir çimento fabrikasının en önemli ünitelerinin başında geldiğini söylemek kanımızca yanlış olmayacaktır. Bu ünitede yapılan çalışmaların yoğunluğu da göz önüne alındığında meydana gelen kaza sayısının fazla olması da anlamlı bir ilişki göstermektedir. Döner fırın ünitesinden sonra ise en fazla kazanın olduğu üniteler sırasıyla, çimento değirmeni, farin değirmeni, paketleme tesisi ve kırıcı ünitesidir. Burada çimento fabrikalarındaki tüm üniteler değil, en çok kazanın meydana geldiği 5 ünite ele alınmıştır. Aşağıda yer alan grafikte de görüleceği üzere, 2013 yılı içerisinde meydana gelen her 100 iş kazasının 18 i döner fırın ünitesinde, 13 ü ise çimento değirmeninde yaşanmıştır. Bu kapsamda, çimento sektöründe meydana gelen kazaların ağırlıklı olarak üretim hattındaki ünitelerde yaşandığı söylenebilecektir. 28

37 Döner Fırın Farin Değirmeni Kırıcı İlgili ünitelerin hangi alt birimlerden oluştuğu ise aşağıda belirtilmiştir; Döner fırın: Havalı bantlar ve elevatör, siklonlar ve kalsinatör, kömür siloları, döner fırın, soğutma ve klinker kırıcı, sevk sistemleri, soğutma elektro filtresi, kumanda odası Çimento değirmeni: Bunkerler ve taşıma sistemleri, çimento değirmeni, seperatörler ve siklonlar, havalı bantlar ve taşıma sistemleri, çimento stok siloları, torbalı filtreler, sıcak gaz sistemleri, dökme çimento oluğu Farin değimeni: Bunkerler ve taşıma sistemleri, farin değirmeni, homojene siloları, kumanda odası, sıcak gaz sistemleri, farin elektrofiltresi, farin siloları Paketleme tesisi: Taşıma sistemleri, silolar, dökme çimento yükleme tesisleri, kantarlar, kumanda odası, iş makinaları, bigbag kantarı, kağıt torba stokları, torbalı filtreler Kırıcı: Kumanda odası, kırıcı besleme, kırıcı, bant sistemleri 29

38 8. Kazaların Yaralanan Organlara Göre Dağılımı Meydana gelen iş kazaları sonucu çalışanların bir ya da birden fazla organı yaralanabilmektedir. Yıllar içerisinde çimento sektöründe meydana gelen iş kazalarının çalışanların yaralanan organlarına göre dağılımına bakıldığında, örneğin 2013 yılı için kaza geçiren her 100 çalışanın 35 inin el bilekleri, el parmakları ve ellerinin yaralandığı görülmektedir. Kazalar sonrasında yaralanan organlara bakıldığında ikinci sırada ise ayak bilekleri, ayak parmakları ve ayaklar gelmektedir. Bu kriter kapsamında yine riskli organlar arasında omuz ve kollar ile yüz ve gözlerin yer aldığı görülmektedir. Bu kriter kapsamında, yıllar içerisinde meydana gelen kazalardan sadece ağırlıklı olanların hangi organlarda yaralanmaya neden olduğuna yer verilmiştir. Boyun, bacaklar, iç organlar gibi çok daha az yaralanan organların dağılımına bu çalışmada yer verilmemiştir Gözler Yüz Omuz ve kollar El bilekleri, el parmakları, eller 9. Kazaların Yaralanma Türlerine Göre Dağılımı Meydana gelen iş kazalarının yaralanma türüne ilişkin dağılımları ise aşağıdaki grafikte görülmektedir. Çimento sektöründe meydana gelen iş 30

39 kazalarının ağırlıklı olarak ezilme sonucu meydana geldiği söylenebilecektir. Örneğin, 2013 yılı içerisinde meydana gelen her 100 iş kazasının 23 ü ezilme sonucu meydana gelmiştir. Kazaların yaralanma türlerine göre dağılımı incelendiğinde ise ikinci sırada incinme, burkulma ve gerilerek zorlanma ile kazaların meydana geldiği görülmektedir. Bu kriter kapsamında, kesilme, yanık ve derin olmayan yaralanmaların da yine çimento sektöründe çalışanların yaralanma türlerinin ağırlığını oluşturduğu söylenebilecektir. Bu kriter kapsamında, yıllar içerisinde meydana gelen kazaların yaralanma türlerine göre sadece yoğunlaşan kısımlar değerlendirmeye alınmıştır. Kırık, çıkık, beyin travması, zehirlenme gibi yaralanma türleri, yukarıda yer alan yaralanma türlerine göre çok az yaşandığından bu çalışmada yer verilmemiştir İncinme, burkulma ve gerilerek zorlanma Ezilme 10. Kazaların Oluş Şekillerine Göre Dağılımı Meydana gelen iş kazalarının nasıl gerçekleştiğine ilişkin dağılımları ise aşağıdaki grafikte görülmektedir. Çimento sektöründe yaşanan iş kazaları ağırlıklı olarak kişinin ayağının takılması gibi bir nedenle düşmesi şeklinde meydana gelmektedir. Burada çalışanın düşmesinin, yüksekten düşme 31

40 olmadığını belirtmek gerekmektedir. Çünkü yüksekten düşmeye ilişkin kaza sayısı nispeten daha az olduğu için grafikte yer verilmemiştir. İş kazalarının meydana gelmesindeki nedenlerin diğerleri ise sırasıyla iki nesne arasında sıkışma, parça düşmesi, bir nesnenin kesmesi ve sabit bir nesneye veya kişiye çarpma olarak tespit edilmiştir. Bu kriter kapsamında, aşırı kas zorlanması, spor kazaları, çapak sıçraması gibi nedenler de yer almakta olup, yukarıda yer alan nedenlere göre daha az karşılaşıldığı için bu çalışmada yer verilmemiştir Kişinin düşmesi (ayağın takılması vb.) Parça düşmesi Sabit bir nesneye veya kişiye çarpma 11. Kazaların Kazalara Neden Olan Etkenlere Göre Dağılımı Güvensiz Hareketler Bilindiği gibi, güvensiz davranışlar insanın fizyolojik ve psikolojik yapısı ile çevre koşullarından kaynaklanmaktadır. Kişisel koruyucu donanım kullanmadan çalışılması, operatör belgesi olmadan forklift kullanılması, hasarlı merdivenlerin kullanılması tehlikeli hareketlere örnek olarak verilebilecektir. 32

41 Çimento sektöründe yıllar içerisinde meydana gelen iş kazalarına neden olan güvensiz hareketlerin en başta geleni dikkatsiz çalışmadır. Hatta oransal olarak bakıldığında da hemen hemen tüm yıllarda, meydana gelen iş kazalarına neden olan güvensiz hareketlerin yarısının dikkatsiz çalışma olduğu görülmektedir. Bu nedeni, prosedür veya talimata uygun çalışmama, kişisel koruyucu donanım kullanmama, donanım veya aletleri güvensiz kullanma ile güvensiz yükleme, taşıma, istifleme ve yerleştirme izlemektedir. Prosedür veya talimata uygun çalışmama kriterinin 2009 yılından itibaren çalışmaya dahil edilmesinden dolayı, bu kritere ilişkin 2006, 2007 ve 2008 yıllarında herhangi bir veri bulunmamaktadır. Kazaların kök sebep analizlerine ilişkin literatür incelendiğinde, birçok kazanın aslında sistemsel sorunlardan kaynaklandığı görülmektedir. Dikkatsiz çalışma nedeniyle meydana gelen kazaların oranının yüzde gibi bir seviyede olması makul sayılabilecektir. Ancak, her iki kazadan birisinin dikkatsiz çalışma nedeniyle gerçekleşmesi kaza kök sebep analizinin daha etkin yapılması gerektiği sonucunu vermektedir. Yaşanan kazaların tekrarlanmasını engellemek amacıyla daha kapsamlı kök neden analizleri yapılarak, olayın somut kaynaklarına ve nedenlerine ulaşılmasının önemli olduğu gözden kaçırılmamalıdır. 33

42 Dikkatsiz çalışma Kişisel koruyucu donanımı kullanmama Donanımı veya aletleri güvensiz kullanma Güvensiz yükleme, taşıma, istifleme, yerleştirme Prosedür veya talimata uygun çalışmama Güvensiz Durumlar Güvensiz davranışların yanı sıra iş kazalarının birinci dereceden genel nedenlerini oluşturan temel etkenlerden birisi de işyerlerindeki güvensiz durumlardır. Koruyucusu olmayan ekipmanlar, platform ve korkuluk eksikliği, topraklamanın olmaması güvensiz durumlara örnek olarak verilebilecektir. Çimento sektöründe yıllar içerisinde meydana gelen iş kazalarına neden olan güvensiz durumların en başta geleni kusurlu alet, edevattır. Bu nedeni ise sırasıyla, tertip ve düzen eksikliği, ortam şartları, kişisel koruyucunun uygun olmaması ve ergonomi koşullarına uyulmaması izlemektedir. Buradan hareketle özellikle mavi yakalı çalışanlar tarafından kullanılan küçük el aletlerinin bu aletleri kullanan çalışanlar tarafından kontrol edilerek iş güvenliği uzmanına eksikliklere ilişkin bilgi verilmesinin önem arz ettiğini vurgulamak gerekmektedir. Tertip ve düzen eksikliğinin ise, çalışanların kendi çalışma alanlarından sorumlu olmaları nedeniyle, kendilerinin yapacakları planlama çerçevesinde temizlenmesini ve düzenlenmesini takip etmeleri ile 34

43 azalacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca, işe uygun olmayan kişisel koruyucu donanımların kullanılmasının ise hiçbir yararının olmayacağını belirmekte yarar vardır. Önemli olan doğru işe doğru kişisel koruyucu donanımın kullanılmasıdır Kusurlu alet, edevat vb. Kişisel koruyucunun uygun olmaması Ortam şartları Ergonomi koşullarına uyulmaması Kazaların Günlere Göre Dağılımı İş kazalarının günlere göre dağılımı incelendiğinde yıllar içerisinde paralel bir seyir olduğu söylenebilecektir. Son 8 yılın ortalamasına bakıldığında en çok kazanın Salı günü meydana geldiği görülmektedir yılı verileri incelendiğinde is, her 100 kazanın 18 inin Cuma, 17 sinin Perşembe ve 15 inin ise Pazartesi günü meydana geldiği görülmektedir. Yıllar içerisindeki eğilimde dikkat çeken bir husus ise, en az kazaların Cumartesi ve Pazar günleri yani hafta sonu olmasıdır. 35

44 Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe 13. Kazaların Mesai Günlerine Göre Dağılımı Çimento fabrikalarındaki çalışanların hafta tatilleri değişik günlerde başladığından, iş kazalarının günlere göre dağılımı hakkında daha somut bilgiler edinebilmek için mesai günlerine göre meydana gelen iş kazalarının dağılımı da incelenmiştir. Mesai gününden kastedilen, hafta tatilinden sonra çalışılan ilk işgününün 1. gün, son işgününün 6. gün olarak tanımlanmasıdır. Aşağıda yer alan grafikte de görüleceği üzere, haftanın 5. gününde meydana gelen kazalar 2013 yılında çok hızlı bir yükseliş göstermiştir. Bununla birlikte fazla mesai çalışmalarında meydana gelen kazaların da yıllar içerisinde artan bir eğilim gösterdiği görülmektedir ve 2007 yıllarında fazla mesaide meydana gelen kazalara ilişkin veri toplanmadığından grafikte 0 olarak belirtilmiştir. Son 8 yılda meydana gelen kazaların ortalamalarına bakıldığında ise, en fazla kazanın aynı oranda haftanın 1. ve 2. gününde yaşandığı sonucuna ulaşılabilmektedir. Daha sonrasında ise haftanın 3. gününde en çok kaza meydana gelmektedir. Haftanın 4. ve 5. günlerinde meydana gelen kaza sayısı 36

45 diğer günleri takip etmekte ve en az kaza haftanın 6. gününde yani son gününde yaşanmaktadır. Bu veriler ise çalışanların ilk mesai günlerinden hafta sonuna doğru gittikçe kaza geçirme olasılıklarının düştüğünü açıkça göstermektedir. Mesaiye başlanan ilk günler kaza geçirme potansiyelinin en yüksek olduğu günlerdir. Ayrıca fazla çalışma sırasında geçirilen kazalardaki artış da dikkat çekmektedir Gün 2. Gün 3. Gün Kazaların Vardiyalara Göre Dağılımı Meydana gelen iş kazalarının vardiyalara göre dağılımları ise aşağıdaki grafikte görülmektedir. Çimento fabrikaları üretimin sürekli olduğu, genellikle 3 vardiya şeklinde çalışmaların yürütüldüğü bir sektördür. Vardiya düzenleri yani, vardiyanın başlangıç ve bitiş saatleri fabrikaların işleyişlerine, bulunduğu coğrafi bölgeye vb. nedenlere göre değişiklik göstermektedir. Ancak, aşağıdaki şekilde vardiya saatlerini gruplamak mümkündür: 1. Vardiya: , , Vardiya: , , Vardiya: , ,

46 Bu çerçevede, genellikle 2. vardiya gündüz vardiyası, 3. vardiya akşam vardiyası ve 1. vardiya ise gece vardiyası olarak tanımlanmaktadır. Meydana gelen kazaların vardiyalara göre dağılımına ilişkin grafik aşağıda yer almaktadır. Grafikte de görüleceği üzere, örneğin 2013 yılında meydana gelen her 100 kazanın 64 ü 2. vardiyada, 23 ü 3. vardiyada 13 ü ise 1. vardiyada gerçekleşmektedir. Bu durum ise, en çok kazanın gündüz vardiyasında olduğu en kazanın ise gece vardiyasında olduğu sonucunu doğurmaktadır Vardiya 2. Vardiya 15. Kazaların Saat Aralıklarına Göre Dağılımı Çimento fabrikalarında meydana gelen iş kazalarının hangi zaman diliminde daha çok yaşandığı da çalışma kapsamında incelenmiştir. Bu kapsamda kazaların en çok meydana geldiği saat aralığı sırasıyla, 09:00-11:59, 12:00-14:59, 15:00 17:59 ve 18:00-20:59 dur. Grafikte görülen bu eğilim aslında bir önceki grafikte yer alan vardiyalara göre kazaların dağılımıyla aynı paraleldedir. Her iki grafikte de kazaların gündüz vardiyasında yani gündüz saatlerinde daha yoğun olduğu sonucuna varılmaktadır. 38

47 :00-02:59 03:00-05:59 06:00-08:59 09:00-11: Kazaların Mesai Saatlerine Göre Dağılımı Çalışanların mesai saatlerine göre meydana gelen kazalara ilişkin sektörel eğilimler ise aşağıdaki grafikte yer almaktadır. Yıllar içerisindeki ortalamaya bakıldığında en çok kazanın 3. çalışma saatinde meydana geldiği görülmektedir. Bunu ise sırasıyla, mesainin 2. saati ve 1. saati izlemektedir ve 2007 yıllarında fazla mesaide meydana gelen kazalara ilişkin veri toplanmadığından grafikte 0 olarak belirtilmiştir. 39

48 Saat 2. Saat 3. Saat 40

49 II. MESLEK HASTALIKLARI Meslek hastalıkları ülkemizde henüz sağlıklı olarak kayıt altına alınamamaktadır. Bunun değişik sebepleri olmakla birlikte, meslek hastalığı tanısının yıllar sonra konması en önemli etkendir. Geç tanı yapılmakta ancak çalışanın sağlığının eski haline dönmesi de genellikle mümkün olmamaktadır. Bu nedenle risk analizleri esnasında öngörülen tehlikelerin şiddet hesaplamalarına çok dikkat edilmesi gereklidir. Çimento sektöründe tozla mücadele, gürültü ile mücadele, kimyasalların maruziyetinden korunma, kaynak işleri yaparken kaynak dumanlarından korunma, yüksekte çalışma, ağır yük kaldırma, sıcak ve soğukta çalışma, ergonomi gibi konularda çalışanların bilinçli olması son derece önem arz etmektedir. Periyodik olarak yapılan sağlık kontrol sonuçları işveren, işyeri hekimi ve İSG uzmanı tarafından çok iyi değerlendirilmeli; çalışan temsilcileri ve çalışanlar bilgilendirilmelidir. Çalışanın vücut ve ruh sağlığını işveren korumakla mükelleftir. Ancak, çalışanlar da işverenlerin talimatlarına uygun çalışmak zorundadırlar. Tıpkı iş kazaları gibi, meslek hastalıkları da önlem alındığında önlenebilir. Faaliyetleri gerçekleştirirken çalışandan beklenti, risk analizlerini ve bu analizler sonucu öngörülen tedbirlerin alındığından emin olmak ve tüm önlemlere uymaktır. Sağlık sadece hastalık ya da sakatlığın olmaması değil, fiziksel, ruhsal ve sosyal olarak tam bir iyilik hali içerisinde olmak olarak tanımlanmaktadır. İş sağlığı hizmetlerinin amacı tüm çalışanları sağlıklı tutma ve bunu sürdürme, çalışanları iş koşullarından kaynaklanabilecek sağlık zararlarından koruma ve kişiyi fizyolojik ve psikolojik durumuna uygun işe yerleştirmektir. Bu kavram işe uygun insan, insana uygun iş olarak ifade edilebilir. Genel olarak çalışanlarda görülen hastalıklar üç grupta değerlendirilir; Toplumda görülen genel hastalıklar, çalışan nüfusta da en sık hastalıklardır. İşle ilgili hastalıklar sayısal olarak ikinci sırada yer alır. 41

50 En az görülmesi gereken ise meslek hastalıklarıdır. Meslek hastalıkları, diğer iki gruba göre daha az sıklıkta olmakla birlikte çalışma hayatına özgü olması, işyeri ortamında olması ve korunmanın mümkün olması nedeniyle iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarında bu konuya büyük önem verilmelidir. Meslek hastalıkları, zararlı bir etkenle bundan etkilenen insan vücudu arasında, çalışılan işe özgü bir neden-sonuç, etki-tepki ilişkisinin ortaya konabildiği hastalıklar grubu olarak tanımlanmaktadır. Mevzuatımızda da sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleri meslek hastalığı olarak ifade edilmektedir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi, meslek hastalıkları etkeni belli hastalıklardır. Meslekle spesifik veya güçlü ilişki gösterirler ve nedensel faktör işyeri ortamındadır. Meslek hastalıklarının hastalığa özgü klinik tabloları vardır. Aynı meslekte çalışanlarda görülme sıklığı daha yüksektir, yani mesleki kümelenme gösterirler. İşle ilgili hastalıklar ise, işyerinde var olan birçok nedensel faktör ve başka risk faktörlerinin birlikte rol oynadığı hastalıklardır. Hastalık etkeninin işyerinde olması zorunlu değildir. Doğrudan işyerinden kaynaklanmasalar bile, işyerindeki faktörlerden etkilenirler ve seyirleri değişir. Yapılan iş, hastalığa neden olur, ağırlaştırır, hızlandırır ya da alevlendirir, çalışma kapasitesini azaltabilir. Aynı olguda aynı sonuçlar farklı nedenlere bağlı olabilir. İşle ilgili 42

51 hastalıklar, meslek hastalıklarına göre daha sıktır ve işçiler kadar genel toplumda da görülürler. Meslek Hastalıkları İşle İlgili Hastalıklar Çağdaş iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımında çalışma ortamında tehlike kaynaklarının belirlenerek sağlık ve güvenlik açısından bir risk değerlendirmesinin yapılması, önleme ve koruma tedbirlerinin belirlenerek uygulanması ve çalışanların bilgilendirilmesi gerekmektedir. Bireyin çalışma hayatına atılmadan önce genel sağlık durumu, fiziksel ve psikolojik kapasitesinin tanımlanması, temel kayıtların tutulması ve testlerin yapılması iş sağlığı ve güvenliği açısından vazgeçilmezdir. A. MESLEK HASTALIKLARI SINIFLANDIRMASI Bir hastalığın meslek hastalığı olarak kabul edilebilmesi için hastalık ve meslek arasında nedensellik bağının bulunması gerekmektedir. Meslek hastalıklarının tipleri ve sınıflandırılması nedensellik bağının kurulmasına ve hastalığın işin yürütüm şartlarından kaynaklı olup olmadığının anlaşılmasına yardımcı olması açısından önem taşımaktadır. Meslek hastalığına sebep olan etkene göre yapılan sınıflandırma aşağıdaki gibidir: Kimyasal nedenler 43