T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ ERDAL EKE

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI SİYASAL PROPAGANDA ARAÇLARININ SEÇMEN DAVRANIŞI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: ISPARTA ÖRNEK OLAYI YÜKSEK LİSANS TEZİ ERDAL EKE TEZ DANIŞMANI: YRD. DOÇ. DR. CEMAL BALTACI ISPARTA- 2008

2

3 ÖZET SİYASAL PROPAGANDA ARAÇLARININ SEÇMEN DAVRANIŞI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: ISPARTA ÖRNEK OLAYI Erdal EKE Süleyman Demirel Üniversitesi, Kamu Yönetimi Bölümü Yüksek Lisans Tezi, 158 sayfa, Haziran 2008 I Danışman: Yrd. Doç. Dr. Cemal BALTACI Bu tez çalışması siyasal propaganda araçlarının seçmen davranışına etkilerini araştırmaya yönelik bir çalışmadır. Bu çalışmada ilk olarak, siyasal propaganda ve seçmen davranışı ile ilgili literatür taraması yapıldıktan sonra, Isparta ili merkezi sınırları içerisinde yapılan bir alan çalışması ile konu tartışma yoluna gidilmiştir. Siyasal partilerin özellikle seçim süreci içerisinde seçmenler üzerinde gerçekleştirdikleri faaliyetlerin tümü siyasal propaganda adı altında toplanmaktadır. Siyasal partiler bu faaliyetleri gerçekleştirirken birçok araç kullanmaktadır. İşte bu siyasal propaganda araçlarının seçmen davranışı üzerindeki etkisi çalışmanın odak noktasını oluşturmuştur. İlk olarak seçmenlerin demografik özellikleri ortaya çıkarılmış ve bu özelliklerle de bağlantılı olarak siyasal propaganda araçlarının seçmen davranışı üzerindeki etki düzeyi ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ana hatlarıyla çalışmanın sonunda siyasal propaganda araçlarının seçmen davranışı üzerinde bir etkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ancak bu araçların kararlı seçmen olarak nitelenen seçmenler üzerinde çok yüksek düzeyde bir etkiye sahip olmadığı gibi önceden tahmin edilen bir sonuca da ulaşılmıştır. Genel anlamda siyasal partilerin kullandıkları siyasal propaganda araçlarının seçmenler üzerinde yarattığı etkilere değinilmiştir. Siyasal propaganda araçlarından özellikle kitle iletişim araçlarının daha yüksek düzeyde bir etkiye sahip olduğu anlaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Seçmen, Seçmen Davranışı, Propaganda, Siyasal Propaganda Araçları, Isparta.

4 II ABSTRACT EFFECT OF THE INSTRUMENT OF POLITICAL PROPAGANDA ON THE VOTER BEHAVIOUR: CASE STUDY IN ISPARTA Erdal EKE Süleyman Demirel University, Department Of Public Administration Master Thesis, 158 pages, June 2008 Supervising: Assistant Assoc. Prof. Cemal BALTACI The aim of this thesis is to research how instrument of political propaganda effects the voter behaviour. This work was, at first, dicused on a public survey that had been performed in Isparta county after a literature survey about political propaganda and voter behaviour. All working of the political parties in the election period have collected name of political propaganda. Political parties have used lots of instrument when they realized these fuctions. The effect of instruments of political propaganda on voter behaviour is the center wth our project. At first in the thesis, demographic characteristics of the voters has found and effects of instruments of political propaganda on voter behaviour has attempt to corrolate with these results. In summary we have accessed the result in our project to effect of instruments of political propaganda. But these instruments has not effectted on decisive voters. Generally we have reported effects of the instruments of political propaganda in our project. Finally in the instrument of political propaganda has imported so effective instruments which name ise mass communications. Key words: Election, Voter, Voter Behaviour, Political Propaganda, Instrument of Political Propaganda.

5 III İÇİNDEKİLER ÖZET...I ABSTRACT...II İÇİNDEKİLER...III KISALTMALAR DİZİNİ..... VII ŞEKİLLER DİZİNİ..VIII TABLOLAR DİZİNİ..IX GİRİŞ 1 BİRİNCİ BÖLÜM SEÇMEN DAVRANIŞI VE SEÇMEN DAVRANIŞIYLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 1.Siyaset ve Demokrasi Kavramları Siyasal Kültür Siyasal İletişim Siyasal Davranış Siyasal Katılma Siyasal Katılma Modeli Siyasal Katılma Biçimleri Siyasal Katılma Düzeyleri Siyasal Katılmaya Etki Eden Faktörler Yaş Cinsiyet Kentleşme Meslek ve Gelir Eğitim Diğer Etkenler Seçmen Davranışı Seçim ve Seçmen Kavramlarına Tanımsal Bir Bakış Seçmen Davranışı....33

6 IV 6.3.Seçmen Davranışını Etkileyen Faktörler Siyasal Parti İle İlgili Faktörler Adayla İlgili Faktörler Seçmenle İlgili Faktörler Gündem(Konu) Faktörleri Propaganda ve İletişim Faktörleri Türkiye de Seçimler ve Seçmen Çalışmaları.. 40 İKİNCİ BÖLÜM PROPAGANDA 1.Propaganda Kavramı Propaganda Tanımları Propagandanın Amacı ve Kaynağı Propaganda Kavramının Tarihsel Gelişimi Propagandada Metot ve Taktiğin Önemi Propagandada Başarılı Olmanın Yolları Propagandanın Çeşitli Alanlar Üzerindeki Etkisi Propaganda Çeşitleri Kapsamı Bakımından Propaganda Genel Propaganda Sınırlı Propaganda Ferdi(Kişisel) Propaganda Konusu Bakımından Propaganda Siyasal Propaganda Ekonomik Propaganda Kültürel Propaganda Askeri Propaganda Sahası Bakımından Propaganda İç Propaganda Dış Propaganda....65

7 V 2.4.Yöntemine Göre Propaganda Beyaz veya Açık Propaganda Gri veya Bulanık Propaganda Kara veya Sinsi Propaganda Diğer Propaganda Çeşitleri Toplumsal Propaganda Dikey ve Yatay Propaganda Akılcı ve Duygusal Propaganda Karıştırıcı ve Bütünleştirici Propaganda Propaganda Faktörleri(Araçları) Seçim Kampanyaları Kamuoyu Araştırmaları Yüzyüze Oy Toplama (Canvassing) Kitle İletişim Araçları Kitle İletişim Araçlarının Türleri Kitle İletişim Araçlarının İşlevleri ve Tarihsel Gelişimi Suskunluk Sarmalı ve Gündem Kurma Teorileri Kitle İletişim Araçlarının Siyasal Alana Etkisi Siyasal Parti Toplantıları Türkiye de Siyasal Propaganda Araçlarının Etkisi Üzerine Yapılan Araştırmalar...86 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SİYASAL PROPAGANDA ARAÇLARININ SEÇMEN DAVRANIŞI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: ISPARTA ÖRNEK OLAYI 1.Araştırmanın Amacı, Kapsamı ve Önemi Araştırmanın Temel Varsayımları Araştırmanın Yöntemi Model ve Örneklemin Seçimi Araştırma Sonuçlarının Değerlendirilmesi..95

8 VI 3.1.Deneklerin Sosyoekonomik Özellikleri Deneklerin Cinsiyetleri Deneklerin Yaş Grupları Deneklerin Eğitim Düzeyleri Deneklerin Mesleki Özellikleri Deneklerin Gelir Düzeyleri Seçmenlerin Siyasete Olan İlgi ve Katılım Düzeyleri Siyasal Propaganda ve Siyasal Propaganda Araçlarının Seçmen Davranışına Etkisi Sosyoekonomik Değişkenlere Göre Siyasal Propaganda Araçlarının Etki Düzeyi ve Gruplar Arası Farklılıklar Gelir Düzeylerine Göre Siyasal Propaganda Araçlarının Etki Düzeyi ve Gruplar Arası Farklılıklar Deneklerin Eğitim Düzeylerine Göre Siyasal Propaganda Araçlarından Etkilenme Düzeyleri ve Gruplar Arası Farklılıklar Deneklerin Cinsiyet Durumuna Göre Siyasal Propaganda Araçlarından Etkilenme Düzeyi ve Gruplar Arası Farklılıklar Deneklerin Yaş Gruplarına Göre Siyasal Propaganda Araçlarından Etkilenme Düzeyleri ve Gruplar Arası Farklılıklar Deneklerin Mesleki Durumlarına Göre Siyasal Propaganda Araçlarından Etkilenme Düzeyleri ve Gruplar Arası Farklılıklar Araştırmada Elde Edilen Diğer Bulgular Gelir Düzeyi ile Deneklerin Siyasete İlgi Düzeyleri Arasındaki İlişki Kararlı-Kararsız Seçmen Ayrımına Göre Araçların Etki Düzeyleri SONUÇ VE DEĞERLENDİRME..139 KAYNAKÇA EK ÖZGEÇMİŞ

9 VII KISALTMALAR DİZİNİ a.g.ç. Adı geçen çalışma a.g.e. Adı geçen eser a.g.t. Adı geçen tez AHT Açık Hava Toplantıları GZT Gazete İNT İnternet KAVAS Kamuoyu Araştırmaları Ve Anket Sonuçları PT Parti Toplantıları RDY Radyo RFA Resim, Fotoğraf Ve Afişler s. Sayfa SK Seçim Kampanyaları ST Sinema ve Tiyatro TV Televizyon vb. Ve benzeri YYG Yüzyüze Görüşmeler

10 VIII ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1: Siyasal Davranışın Oluşumu.14 Şekil 2. Eylem Biçimleri. 23 Şekil 3.Kitle İletişim Araçlarının Etkisinin Tespiti 89 Şekil 4.Kitle İletişim Araçlarının Oranları..90

11 IX TABLOLAR DİZİNİ Tablo 1.Cinsiyetlere Göre Deneklerin Sayısı Dağılımı Tablo 2.Deneklerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı.96 Tablo 3.Deneklerin Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı...97 Tablo 4.Deneklerin Mesleklere Göre Dağılımları...98 Tablo 5.Deneklerin Gelir Düzeyleri Dağılımı..99 Tablo 6.Deneklerin Siyasete İlgi Düzeylerinin Tespiti.99 Tablo 7.Deneklerin Oy Vermelerinde En Öncelikli Etmen Tespiti.100 Tablo 8.Deneklerin Siyasal Tercihinin Oluşmasında En Etkili Faktör 100 Tablo 9.Deneklerin Oy Verme Kararının Şekillenmesi Tablo 10.Deneklerin Siyasete Katılma Biçimleri.102 Tablo 11.Seçim Dönemlerindeki Radyo ve Televizyonlarda Yer Alan Haberlerin ve Liderlerin Konuşmalarının Deneklere Etki Dağılımı Tablo 12. Evet Etkiler Diyenlerin Bu Etkiyi İfadesi 103 Tablo 13.Deneklerde Siyasete ve Siyasal Konulara İlgi Düzeyi..104 Tablo 14.Deneklerin Siyasal Propaganda Faaliyetlerinin Etkisine Yönelik Düşünceleri Tablo 15.Deneklerin Kamuoyu Araştırmaları ve Anket Sonuçları Hakkındaki Görüşleri Tablo 16. Deneklerin Seçim Kampanyaları Hakkındaki Görüşleri..106 Tablo 17.Deneklerin Yüz-Yüze Görüşmeler Hakkındaki Görüşleri 106 Tablo 18.Deneklerin Televizyon Hakkındaki Görüşleri Tablo 19.Deneklerin Radyo Hakkındaki Araçları 107 Tablo 20.Deneklerin Gazete Hakkındaki Görüşleri.108 Tablo 21.Deneklerin İnternet Hakkındaki Görüşleri 108

12 X Tablo 22.Deneklerin Resim, Fotoğraf ve Afişler Hakkındaki Görüşleri..109 Tablo 23.Deneklerin Sinema ve Tiyatro Hakkındaki Görüşleri..109 Tablo 24.Deneklerin Parti Toplantıları Hakkındaki Görüşleri.110 Tablo 25.Deneklerin Açık Hava Toplantıları Hakkındaki Görüşleri Tablo 26. Gelir Düzeylerine Göre Siyasal Propaganda Araçlarının Etki Düzeyi 113 Tablo 27.Gelire Göre Varyansların Homojenliği Testi Sonuçları 114 Tablo 28.Gelir gruplarıyla ilgili Kruskal Wallis Testi Sonuçları.114 Tablo 29.Araçların Gelir Gruplarına Etki Düzeyindeki Farklılıklar 115 Tablo 30.Araçların Etki Düzeylerinin İkili Olarak Karşılaştırılması Tablo 31. Deneklerin Eğitim Düzeylerine Göre Siyasal Propaganda Araçlarından Etkilenme Düzeyleri.118 Tablo 32. Eğitim Durumuna Göre Varyansların Homojenliği Testi 119 Tablo 33.Kruskal Wallis Testi Sonuçları..119 Tablo 34.Araçların Eğitim Düzeyine Göre Gösterdiği Farklılıklar..120 Tablo 35. Deneklerin Cinsiyet Durumuna Göre Siyasal Propaganda Araçlarından Etkilenme Düzeyi.122 Tablo 36. Cinsiyete Göre Varyansların Homojenliği Testi..123 Tablo 37.Kruskal Wallis Testi Sonucu.123 Tablo 38.Araçların Cinsiyet Durumlarına Göre Gösterdiği Farklılıklar..124 Tablo 39. Deneklerin Yaş Gruplarına Göre Siyasal Propaganda Araçlarından Etkilenme Düzeyleri.125 Tablo 40.Yaş Gruplarına Göre Varyansların Homojenliği Testi..126 Tablo 41.Kruskal Wallis Testi Sonuçları..126 Tablo 42. Araçların Yaş Durumlarına Göre Gösterdiği Farklılıklar.127 Tablo 43. Deneklerin Mesleki Durumlarına Göre Siyasal Propaganda Araçlarından Etkilenme Düzeyleri.128

13 XI Tablo 44.Mesleki Duruma Göre Varyansların Homojenliği Testi Tablo 45.Kruskal Wallis Testi Sonuçları..130 Tablo 46.Araçların Mesleki Duruma Göre Gösterdiği Farklılıklar..131 Tablo 47. Gelir Düzeyi İle Siyasete Olan İlgi Düzeyi Arasındaki İlişki..132 Tablo 48.Kararlı-Kararsız Seçmen Ayrımında Siyasal Propagandaların Etkisi Tablo 49. Kararlı-Kararsız Seçmen Ayrımında Kamuoyu Araştırmaları ve Anket Sonuçlarının Etkisi 134 Tablo 50. Kararlı-Kararsız Seçmen Ayrımında Seçim Kampanyalarının Etkisi..134 Tablo 51. Kararlı-Kararsız Seçmen Ayrımında Yüzyüze Görüşmelerin Etkisi Tablo 52. Kararlı-Kararsız Seçmen Ayrımında Televizyonun Etkisi..135 Tablo 53. Kararlı-Kararsız Seçmen Ayrımında Radyonun Etkisi 135 Tablo 54. Kararlı-Kararsız Seçmen Ayrımında Gazetenin Etkisi 136 Tablo 55. Kararlı-Kararsız Seçmen Ayrımında İnternetin Etkisi.136 Tablo 56. Kararlı-Kararsız Seçmen Ayrımında Resim, Fotoğraf ve Afişlerin Etkisi.136 Tablo 57.Kararlı-Kararsız Seçmen Ayrımında Sinema ve Tiyatronun Etkisi..137 Tablo 58. Kararlı-Kararsız Seçmen Ayrımında Parti Toplantılarının Etkisi 137 Tablo 59. Kararlı-Kararsız Seçmen Ayrımında Açık Hava Toplantılarının Etkisi..137

14 1 GİRİŞ Siyaset kavramı toplumun farklı kesimlerinin ve güç odaklarının ortak bir zeminde uzlaştırılması şeklinde ifade edilebilmektedir. Siyaset kendine has özellikleri üzerinde taşıyan bir alan olarak kendi içerisinde çeşitli değişkenleri beraberinde getirmektedir. Diğer bilimlerde olduğu gibi siyaset bilimi içerisinde de insan faktörü önem taşımaktadır. İnsanlar insan olma özellikleri ve yaşayış biçimleri itibariyle toplumsal yaşam içerisinde diğer insanlarla etkileşim halinde yaşamaktadırlar. Bu yaşam biçiminin ortaya çıkmasıyla yani diğer bir deyişle insanların topluluklar halinde toplumları oluşturmasıyla devlet denilen otorite ortaya çıkmıştır. Belirli insan toplulukları üzerinde otorite kuran devletler içerisinde bazı güç ve yetkilerin doğması ve bunların paylaşımı da söz konusu olmuştur. Bu güç ve yetkilerden bir kısmı devletler içerisinde siyasal iktidarlar diğer bir deyişle hükümetler tarafından kullanılmaktadır. Siyasal iktidarlar ise seçimlerde seçmenlerden en fazla oyu siyasal partiler içerisinden çıkmaktadır. İşte tam da bu noktada siyasal iktidarların iktidar olabilmeleri için anayasal ve demokratik sistem özellikleri itibariyle seçmenler adı verilen yönetimi dolaylı ya da doğrudan belirleyen kitlelerden yeterli derecede oy alabilmeleri gerekmektedir. Siyasal partiler siyasal iktidar olabilmek için seçimlerde oy kullanacak seçmenleri bir şekilde etkilemek ve onlardan alacakları oylarla iktidara gelip ülkeyi yönetmek istemektedirler. Siyasal sistem içerisinde siyasal parti-seçim-seçmen üçlemesi şeklinde bir etkileşim söz konusudur. Bu etkileşim içerisinde seçmenler ve siyasal partiler bu etkileşimin hem etkileneni hem de etkileyeni konumundadır. Çünkü iktidara gelen siyasal partiyi seçmenler kendi oylarıyla belirlemektedir. Ancak seçmenler de seçim dönemlerinde siyasal partilerin çeşitli araçlarla toplumsal sisteme sundukları faaliyetlerden ve çalışmalardan az ya da çok veya dolaylı ya da dolaysız bir biçimde etkilenmektedirler. İşte böyle bir etkileşim içerisinde her iki tarafta bir şekilde birbirinin belirleyicisi ve etkileyicisi rollerini üstlenmektedir. Bir toplumun siyasi açıdan yönetimini gerçekleştirecek olan kadroları belirleyen siyasal bir olay olan seçimler, yapıldığı ülkenin anayasal ve demokratik yapısının özelliklerine de bağlı olmak kaydıyla siyasal partileri ve seçmenleri bir

15 2 araya getiren ve siyasal partilerle seçmenler arasında bir iletişimi gerçekleştiren önemli bir olay niteliğini üzerinde taşımaktadır. Seçmen kavramıyla kendisine seçim hakkı ve görevi verilmiş kişiler anlatılmaya çalışılmaktadır. Seçmen kitlelerini oluşturan insanların siyasal konulardaki görüş ve düşünceleri onları bir siyasal davranış biçimine yönlendirmektedir. Bireyler bazen sadece oy vererek siyasete katıldıkları gibi bazen de üst düzeyde örneğin parti adayı olmak gibi faaliyetlerde bulunarak da siyasete katılabilmektedirler. Seçmenlerin seçim süreci içerisinde veya daha öncesinde verdikleri kararlar veya tercihler çok çeşitli değişkenlerin etkisi altında kalabilmektedir. Siyasi partiler propaganda adı altında yaptıkları faaliyetler ve çalışmalarla seçmenleri kendi partileri lehinde etkilemeye çalışmaktadırlar. Siyasal partilerin çeşitli araçlarla yaptıkları faaliyetler siyasal propaganda adı altında toplanabilmektedir. Siyasal propaganda, siyasal sistemle ilgili olarak seçim süreçlerinde seçmenlerin oy tercihlerini etkilemeye çalışan bir ikna edici bir olgu olarak ele alınabilir. Siyasal propaganda faaliyetleri yukarıda belirtildiği üzere bazı araçlarla yapılmaktadır. Bu süreç içerisinde kullanılan araçların hemen hemen hepsi farklı etki düzeylerine sahiptir. Yani seçmenler her siyasal propaganda aracından aynı şekilde ve aynı düzeyde etkilenmemektedir. İnsanlar birbirilerinden farklı özelliklere sahip olduklarından dolayı insanları etkileyen araçlar ve faaliyetlerde seçmen kitlesi içerisinde farklı gruplara hitap edebilmektedir. Teknolojinin gelişimiyle birlikte artık siyasal partiler seçmenleri etkileyebilmek için çok farklı araçları kullanmaktadırlar. Siyasal propaganda araçlarının seçmen davranışı üzerindeki etkisini ölçmeye yönelik olarak yapılan çalışma sayısı oldukça azdır. Bu çalışmalar da daha çok siyasal propaganda, seçmen davranışı ve kitle iletişim araçlarının siyasetteki etkisini ekseninde yapılmıştır. Yapacağımız çalışma ile ilk olarak siyasal propaganda ve seçmen davranışıyla ilgili temel kavramlar diğer bir deyişle kavramsal çerçeve ele alınacaktır. Yapılacak alan araştırması ile teorik çerçeve içerisinde varsayılan ilişkiler bir anlamda test edilecektir. Aynı zamanda yapılan alan araştırması sonucunda seçmenleri etkileyen faktörlerin etki boyutu gibi çeşitli çıkarımlarda da bulunulabilecektir.

16 3 Çalışmanın birinci bölümü, seçmen davranışı ve seçmen davranışıyla ilgili temel kavramlar başlığı altında ele alınmış olup, seçmen davranışı konusunu ilgilendiren siyasal kültür, siyasal iletişim, siyasal katılma, siyasal davranış gibi siyasal olgu ve süreçlere yer verilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde propaganda başlığı altında; propaganda kavramının tanımlaması, amacı, kaynağı, çeşitleri, propaganda ve iletişim faktörleri, propaganda da başarılı olmanın yolları ve son olarak da siyasal propaganda ve siyasal propaganda araçları ele alınmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise ilk iki bölümdeki teorik çerçeveden sonra uygulamalı alan araştırması aşamasına geçilmiş ve Isparta ili merkezinde seçmenler üzerinde bir anket çalışması yapılmıştır. Yapılan alan araştırmasının analizleri ve sonuçları yine bu kısımda incelenmiş ve çıkarsamalarda bulunulmuştur. Çalışmanın üçüncü bölümünde ifade edilen alan araştırmasıyla ilgili temel varsayımların değerlendirilmesi sonuç kısmında yapılmıştır. Araştırma bulguları ışığında varsayımlar sonuç bölümünde açık bir şekilde istatistikî bilgilerle birlikte ifade edilmiştir.

17 4 BİRİNCİ BÖLÜM SEÇMEN DAVRANIŞI VE SEÇMEN DAVRANIŞIYLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 1.Siyaset ve Demokrasi Kavramları Siyaset kavramına ilk olarak etimolojik açıdan yaklaşıldığında; literatürde birbirinin eş anlamlısı olarak kullanılan siyaset ile politika kavramlarının hem köken olarak hem de içinden çıktıkları kültür ortamı bakımından birbirinden farklı oldukları sonucuna ulaşılabilmektedir. Siyaset sözcüğü Arapça kökenlidir ve at eğitimi ya da seyislik anlamına gelmektedir. 1 Politika (politics) sözcüğü ise Yunan kökenlidir ve Eski Yunan da şehir anlamına gelen polis kelimesinden türetilmiştir. Polis denilen şehir devletleri önemli bir siyasi topluluğu da ifade etmektedir. Bu siyasi topluluk içerisindeki ortak işleri yerine getiren vatandaşlar bir bakıma devlet işlerini yerine getirmekte oldukları için politika, en genel anlamında şehir devleti ile ilgili işler olarak belirtilebilir. 2 Fransız Akademisi sözlüğünde siyaset, bir devleti yönetme ve diğer devletlerle olan ilişkilerine yön verme sanatına ilişkin bilgiler bütünü olarak tanımlanmaktadır. 3 Siyasetin konusu iktidar olarak ele alındığında siyaset konusunda çok farklı tanımlar yapılmaktadır. Ancak bu tanımlar içerisinde iki tanesi ön plana çıkmaktadır. İlk olarak siyaseti, özellikle siyasi partiler ve büyük toplumsal örgütler açısından yapılan tanımına göre, siyasi iktidarın ele geçirilmesine yönelik eylemlerin tümü olarak ele alabiliriz. İkinci tanıma göre ise bir örgütün ya da bir örgüt baş yöneticisinin önemli konularda benimsediği tutum ya da genel yönelim, izlediği yol ve yöntemdir. 4 David Easton a göre politika; toplumun yarattığı maddi ve manevi değerlerin bir otoriteye dayalı olarak dağıtılması sürecidir. Bu tanıma göre toplumdaki bireyler, 1 Güneş N. BERBEROĞLU, Siyasi Parti Yönetimi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 1997, s.2. 2 Mümtaz er TÜRKÖNE, Siyaset, Lotus Yayınevi, Ankara, 2003, s.4. 3 BERBEROĞLU, a.g.e, s.2. 4 Cemal MIHÇIOĞLU, Kamu Yönetimi Alanında Türkçe Terim Denemeleri, A.Ü. Basın Yayın Yüksekokulu Yayınları, Ankara, 1987, s.182.

18 5 bireylerin oluşturdukları gruplar, sınıflar ve örgütler, kendilerinin dolayısıyla toplumun yarattığı değerlerden pay isteyecekler ve bu isteklerini hakları ölçüsünde elde edebilmek için bu değerleri paylaştıran kurum ve kuruluşlara yansıtacaklardır. 5 Siyasetin bir tarafta çatışmayı diğer tarafta da uzlaşmayı içerdiğini de belirtmek gerekmektedir. Buna göre bir tarafta çatışan fikirler, farklı istekler, birbirine zıt çıkarların mücadelesi karşı tarafta da insanlar ortak kurallar etrafında barış içerisinde yaşamaya, işbirliği yapmaya ve uzlaşmaya çaba harcamaktadır. Yani siyasetin uzlaşma ve çatışmayı içeren iki yüzü vardır. 6 Genel hatlarıyla siyaset toplum içerisinde iktidarı ele geçirme tutkusu bağlamındaki çıkarların çatışması ve de iktidar kavramını inceleyen; devlet, ülke, toplum yönetimini ele alan, bilim olma özelliğini de taşıyan bir olgu şeklinde ifade edilebilir. Siyaset potansiyel olarak insan ile birlikte var olmuş olmalıdır. Ancak bağımsız belirgin bir olgu olarak ortaya çıkması da belli toplumsal düzey ve düzen gerektirecek bir sosyal yoğunluğa denk düşmelidir. Bu yoğunluğun zamanlaması ile ilgili olarak ise toplulukların yerleşik yaşama geçmeleri ve bu topluluklar arasında bir yönetim olgusundan söz edilmesiyle paralel bir zaman sürecinden bahsedilmektedir. Bununla bağlantılı olarak siyasetin bilimsel bir inceleme ve araştırma konusu olma yolundaki gelişim süreci İkinci Dünya Savaşı sonrasına kadar sürmüştür. İkinci Dünya Savaşından sonra siyaset ve özellikle de siyaset bilimi alanında köklü değişiklikler meydana gelmiştir. Soğuk savaş döneminin sona ermesine kadar uluslar arası ilişkiler ve siyaset bilimleri arasındaki ilişki gelişmeye devam etmiştir. Günümüzde de demokrasinin unsurlarından olan seçim, siyasal partiler, seçmen vb. kavramlar önemlerini gün geçtikçe arttırmaktadırlar. Diğer önemli bir kavram ise demokrasi kavramıdır. Demokrasi sözcüğünün kökeni, Yunanca daki demos (halk) ile kratos (yönetim) parçalarından oluşan demokratia sözcüğünde yatmaktadır. Dolayısıyla, demokrasi en temel anlamıyla, 5 Ali ÖZTEKİN, Siyaset Bilimine Giriş, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2000, s.3. 6 TÜRKÖNE, a.g.e, s.6.

19 6 monarkların (krallar ya da kraliçeler) ya da aristokratların (lordlar gibi doğuştan soylu olanlar) değil, halkın yönettiği bir politik sistemdir. 7 Aristotales e göre demokrasi çoğunluğun kötü yönetimi olarak adlandırılır. Ona göre; özgür fakat varlıklı olmayan kimseler çoğunluğu oluşturarak yönetimi ellerine alırlarsa, bu yönetim demokrasi olmaktadır. 8 Montesquieu ya göre demokrasi; halkın hem yöneten hem de yönetilen durumda olduğu bir yönetim biçimidir. Oyu ile iradesini açıklayan halk yönetendir, egemen kişinin iradesi egemen gücün kendisidir. Oy hakkını belirleyen yasalar ise bu yönetim biçiminin temel yasaları olacaktır izahatını yapmıştır. 9 Bütün bu tanımlamalardan sonra en genel anlamıyla demokrasi, halk idaresi veya halkın yönetime katılması demektir. Demokrasinin büyük bir geçmişe sahip olmasına karşılık çağımızda demokrasiyi vazgeçilmez bir cazibe haline getiren iki önemli faktör vardır. Bunlardan biri, dünyanın en gelişmiş ülkelerinin demokratik niteliğine dikkat çekerek demokratik düzenlerin toplumların kalkınması ve ilerlemesi yolunda en uygun formül olduğu şeklinde kafalarda oluşan varsayım, demokrasinin siyasal sistem olarak ikame edilmesi arayışlarına yol açmaktadır. İkincisi ise, insan psikolojisinin derinliklerinde yatan özgürlük arayışı onu bir anlamda özgürlükle özdeşleştirilen demokrasiye sevk etmektedir. 10 Demokrasinin biçimleriyle ilgili olarak bu kavramın özellikleri itibariyle çok çeşitli açılımları beraberinde getirdiği aşikârdır. Bunlara örnek olarak; doğrudan demokrasi, temsili demokrasi, radikal demokrasi, liberal demokrasi, elektronik demokrasi başta olmak üzere çok çeşitli demokrasi kuram örnekleri verilebilir. Bütün bu demokrasi kuramlarıyla bağlantılı olarak demokrasinin dünya üzerindeki ülkelerin büyük bir çoğunluğu tarafından kabul edildiği günümüzde, demokrasinin vazgeçilmezleri olan siyasal partiler, ülke yönetiminde yer alabilmek için seçimlerle ilgili büyük çalışmalara girmektedirler. Seçimler siyasi partiler için 7 Antony GİDDENS, Sosyoloji, Ayraç Yayınevi, Ankara, 2000, s Ayferi GÖZE, Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, 2000, s GÖZE, a.g.e., s Şaban SİTEMBÖLÜKBAŞI, Siyasal Demokrasinin İdeal Şartları ve Türkiye, Demokrasi Dosyası, Demokrasi Vakfı Yayınları, Ankara, 2000, s.435.

20 7 siyasi iktidar olabilmek için yegâne araçlardır. Bu yüzden seçmen tercihleri demokratik yaşam içerisinde ön planda olan konulardan bir tanesidir. Siyaset ve demokrasi kavramları ya da kurumlarıyla ilgili bazı temel kavramların açıklanmasında fayda görülmektedir. Bu kavramlardan bazıları olan siyasal kültür, siyasal davranış, siyasal iletişim, siyasal katılma ve seçmen davranışı kavramlarına değinilerek bir bütünlük sağlanmaya çalışılacaktır. 2.Siyasal Kültür Bir toplumda siyasi olayların, süreçlerin ve unsurların analizinde siyasal kültür de değerlendirme kapsamına alınmalıdır. Çünkü siyaset toplumsal bir olgudur ve toplumsal yaşamda da kültürün önemi herkes tarafından kabul edilmektedir. 11 Siyasal kültürü tanımlamadan önce kültürün ne olduğunda dair tanımlamalara değinmekte fayda görülmektedir. Duverger e göre kültür, bir insan topluluğundan beklenilen davranışları tayin eden rolleri oluşturan, düzenlenmiş bir davranışlar, düşünceler ve duyuşlar bütünüdür. 12 En genel tanımı ile kültür; bir toplumda yılların, hatta yüzyılların birikimi sonucu oluşan ortak değerler bütünüdür. Bu birikimlerle anlatılmak istenilenler, bir toplumu oluşturan bireylerin, gelenekleri, görenekleri, alışkanlıkları ile herhangi bir toplumsal olay karşısında toplumun tümünün etkilenmesi, o olay karşısında paylaşılan ortak duygulardır. Kültürün tanımını bu şekilde yaptıktan sonra siyasal ve kültür kelimelerinin oluşturduğu siyasal kültür kavramıyla ilgili çeşitli tanımlamalar yapılacaktır. Öztekin e göre siyasal kültür; bir toplumun gerek o toplumun siyasal sistem içerisinde yer alan, gerekse öteki siyasal oluşumlar denilen, devlet, parlamento, hükümet, siyasi parti, kamu yönetimi, sendika, dernek, siyasal iktidar, demokrasi, seçim, anayasa vb. gibi kavramlar konusundaki bilgisi, görgüsü, alışkanlıkları, yaklaşımları, tutum ve davranışlarının tümüdür Hulusi ŞENTÜRK, Seçmenin DNA SI, Okutan Yayınları, Nisan 2008, s Maurice DUVERGER, Siyaset Sosyolojisi, Çeviren: Şirin TEKELİ, Varlık Yayınları, İstanbul, 2004, s ÖZTEKİN, a.g.e., s.210.

21 8 İlter Turan, siyasal kültürün siyasal süreç açısından iki temel işlevi olduğunu belirtmektedir. Birincisi; kültür, bazı inanç ve davranış kurallarının standartlaşması yoluyla siyasal sürecin işleyişini kolaylaştırmaktadır. İkincisi de; siyasal kültür, mevcut siyasal sistemin benimsenmesini, yönetmekte haklı görülmesine ve dolayısıyla devamlılığını sağlayan bir araç niteliğini taşımaktadır. 14 Türköne ye göre siyasal kültür, bireylerin ve grupların siyasi duruş ve tavırlarını ve genel olarak tüm siyasi pratikleri bir biçimde şekillendiren, insanların siyasi olana ilişkin olarak sahip oldukları değerler, ritüeller, semboller ve inançlar bütünüdür. 15 Ozankaya ya göre ise siyasal kültür İnsanların içerisinde yaşadıkları toplumun yönetimiyle ilgili algı, ilgi, bilgi, değer ve eylemleri ile bunları etkileyen maddi ve manevi şartların bütünü olarak aynı zamanda da bütünsel kültürün siyasal yönleri olarak da tanımlanabilmektedir. 16 Bir başka yazara göre ise bir toplumun siyasal kültürü, toplum üyelerinin siyasal nesneler karşısındaki değer ve yönelimleri ile siyasal semboller hakkındaki inançlarından oluşmaktadır. Siyasal kültür hem kamusal olaylardan hem de özel tecrübelerden beslenmekle birlikte aynı zamanda bir toplumun temel siyasal değerlerine de şekil vermektedir. 17 Yukarıdaki tanımlardan anlaşıldığı üzere her siyasal sistemde, toplum üyelerinin siyasal sisteme ilişkin inançları ve tutumları olduğu gibi siyasete ilişkin davranış kuralları da bulunmaktadır. Bunların tümü de siyasal kültürü oluşturmaktadır. 18 Siyasal kültürün gelişmesi ve toplumca benimsenip kabul edilmesi ile oluşacak olan siyasallaşma olgusu, toplumun kendi kendisini yönetmesi dediğimiz gerçek, çoğulcu ve katılımcı demokrasinin toplum tarafından benimsenmesi ve sahip 14 İlter TURAN, Siyasal Sistem ve Siyasal Davranış, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, 1977, s Mümtaz er TÜRKÖNE, Siyaset, Lotus Yayınevi, Ankara, 2007, s Özer OZANKAYA, Prof. Dr. İnan Özer in Siyasal Kültür, Demokrasi ve Demokratik Kültürler Adlı Makalesinin Değerlendirilmesi Bkz ( 17 Samuel P. HUNTİNGTON, Jorge I. DOMİNGEZ, Siyasal Gelişme, Çeviren: Ergun ÖZBUDUN, Siyasi İlimler Derneği Yayınları, Ankara, 1995, s Abdullah ÖZKAN, Siyasal İletişim, Nesil Yayınları, İstanbul, 2004, s.78.

22 9 çıkılması ile ortaya çıkacaktır. 19 Aynı zamanda siyasal kültürün gelişmesi için en önemli kavramlardan bir tanesi de eğitimdir. Eğitimle ifade edilmek istenilen şey, toplumu oluşturan insanların eğitim düzeylerinin seviyesidir. Bu seviye ne kadar üst düzeyde olursa o toplumun siyasal kültürü de gelişmiş ve farklılaşmış olacaktır. Son olarak ise toplumsal sistemin ürettiği siyasal kültür, kitle iletişim araçlarının siyasal rolüne ve siyasal iletişim sistemine etki etmektedir. Siyasal kültür, siyasal iletişimin şekillenmesinde öncü bir rol oynamaktadır. Siyasal kültürü gelişmiş, demokrasi kültürü yerleşmiş ülkelerde siyasal iletişim tüm unsurları ile uygulanırken, siyasal kültürü gelişmemiş ülkelerde siyasal iletişim ya kendine hiçbir yer bulamamaktadır ya da baskı ve dayatmayla karşı karşıyadır. Çünkü siyasal kültürün gelişmediği ortamlarda özgür, bağımsız ve güçlü kitle iletişim araçları yoktur. Demokratik ortam olmadığı için özgür siyaset yapmak mümkün değildir. Siyasal mekanizmaların sağlıklı çalışması da olası değildir. Siyasetin özgür olmadığı, bağımsız kitle iletişim araçlarının bulunmadığı, siyasal sürecin sağlıklı işlemediği ortamlarda elbette siyasal iletişim fonksiyonlarının olması gerektiği gibi çalışması da beklenemez Siyasal İletişim Siyasal iletişim kavramına geçmeden önce iletişim kavramını açıklamak gerekmektedir. İletişim, toplum içerisinde yaşayan insanların kendisini ve çevresini daha iyi tanımasını ve başkaları ile uyumlu ilişkiler gerçekleştirmek için etkileşim kurabilme ve bu etkileşimi geliştirme becerisidir. 21 İletişim bilgi, fikir ve duyguların bir kimseden diğerine veya bir gruptan diğerine geçme süreci olduğuna göre, bilgi, fikir ve duyguların doğru olarak aktarılması için düzgün bir iletişim sürecinin kurulması gerekmektedir. İletişim semboller yoluyla anlamların iletilmesidir. İletişim (communication) kavramı, Latince communis kavramından gelmektedir. Communis kavramının 19 Oya TOKGÖZ, Siyasal Haberleşme ve Kadın, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Ankara, 1979, s ÖZKAN, a.g.e., s Osman ÖZSOY, Seçim Kazanma Sanatı, Alfa Yayınları, Haziran, 2007, s.19.