Proje Çalıştayları Raporu

Transkript

1 İklimlendirme Sektörü Vizyon 2023 Proje Çalıştayları Raporu (Kurumsallaşma, Dış Ticaret, Eğitim, Ağ Örgütlenme) Analiz Sentez Karlılık, Büyüme ve Sistem Geliştirme Projeleri Tic. Ltd. Şti.

2 2 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

3 Sayın Zeki POYRAZ, Başkan İSİB Çalışmamızın iklimlendirme ve soğutma sektörünün gelişimi, değişimi ve Vizyon 2023 hedeflerine ulaşılması için hızlı ve etkinlikle uygulanan bir yol haritası ve proje portföyü olmasını dileriz. Antalya 27 Kasım - 2 Aralık 2012 tarihlerinde yapılmış Çalıştay uygulaması ve 03 Ocak 2013 tarihli çalıştay raporu üzerine kurgulanmış olan 4 adet proje çalıştayının çıktıları bu raporda sunulmaktadır. Raporun kurgusu kapsamında detaylı durum analizlerini ve kritik iyileştirme başlıklarını ve bunlarla ilişkili projeleri okuyacaksınız. Bu projelerin tanımlanması kapsamındaki sorun tanımları ve fikirler çalışma grupları ile birlikte oluşturulmuş, bu fikirlerin bir yol haritası formatına sokulması ise raporlama aşamasında Analiz Sentez in çalışması ile geliştirilmiştir. Bu analizlerin ve proje fikirlerin ortaya çıkması için değerli zamanını ve birikimlerini paylaşan değerli katılımcılarınıza teşekkürlerimizi sunarız. Saygılarımızla, Tunç Çelik Analiz Sentez Karlılık, Büyüme ve Sistem Geliştirme Projeleri Tic. Ltd. Şti. 3

4 4 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

5 İçindekiler 1. Kurumsallaşmanın Gelişmesi Kurumsallaşma Eksikliği Konusundaki Kısa Problem Tanımı Kurumsallaşmanın doğru anlaşılmamış olması Kurumsallaşma konusunda firmaların kılavuz, araçlar ve doğru yönlendirmeye sahip olmaması Sektör İçinde Kurumsallaşmanın Gelişmesi İle İlgili 3 Çözüm Önerisi P1) Üst yönetimlere yüksek nitelikli farkındalık eğitimi hazırlanması ve verilmesi P2) Firmalara kurumsallaşma araçları sağlanması P3) Nitelikli bilgi üretiminin ve akademik araştırmaların teşviki Kurumsallaşma Projelerini Tanımlamak İçin Faydalı Referanslar Kurumsallaşma eğitimi ve danışmanlık desteği ile ilgili veriler Firmaların stratejik planlama yapması ile ilgili veriler Mühendislik, ArGe ve İnovasyonun Gelişmesi Mühendislik, ArGe ve İnovasyon Konusunda Problem Tanımı Firmaların Mühendislik, ArGe ve İnovasyon Konusunda İhtiyaçlarını Tanımlamamış Olması Sanayi-Üniversite İşbirliği Konusunda Söylem Olmasına Karşın Bunun Reel Hukuki Altyapısının ve Süreçlerinin Hazır Olmaması Teşviklerin Daha Çok Büyüklerin İşini Kolaylaştırması, Küçüklerin Teşviklerden Etkin ve Doğru Yaralanmasında Güçlük Olması Mühendislik, ArGe ve İnovasyon Konusunda 4 Çözüm Önerisi P4) Firmaların mühendislik, ArGe ve inovasyon ihtiyaçlarını tanımlaması P5) Üniversite Sanayi işbirliğinin tesis edilmesi P7) Teknopark İçinde Üniversite Sanayi İşbirliğini Kuracak Mühendislik Firması Kurulması P6) Yenilikçi ürünlerin geliştirilmesi için teşviklerden etkin faydalanılması Projeleri Tanımlamak İçin Faydalı Referans Bilgiler Mühendislik ve ArGe çalışmalarının teşviki Üniversitelerle ilgili konular Çözüm için Projeler ve Yapılanma Dış Ticaretin Gelişmesi Dış Ticaretin Gelişmesi İle İlgili Problem Tanımı Yurtiçi pazarda öncelikle güçlenilmeli ve sektörün standartları gelişmeli Dış pazarların analizi için dağınık verilerin toplanıp konsolide edilmesi Yurtdışına yönelik çalışmalar ülke bazlı stratejik planlarla yönetilmiyor Dış pazarlara yönelik ürün gamı uyumlandırma ve geliştirme çalışmalarının yüksek maliyeti Dış Ticaretin Geliştirilmesi İçin 5 Çözüm Önerisi P8) Öncelikle Türkiye pazarının gelişmesi için firma ve ürün standartlarının yükselmesinin teşviki P9) Pazarlama, veri toplama çalışmalarında ve yeni pazarlara girilmesi sırasında işbirliği ile arzın sağlanması P10) Yeni pazarlarda yol açıcı paydaşların oluşturulması yolu ile talebin yönetimi/geliştirilmesi P11) Rekabet öncesi işbiriliği kültürünün ve bunun uygulaması olarak kümelenme yaklaşımının etkin kullanımı P12) Dış pazarlara girecek firmaların, pazar bazında işbirliği yapması ve maliyet indirme projesi 42 İÇİNDEKİLER 5

6 Dış Ticaretin Geliştirilmesi İçin Referans Fikirler Eğitim kalitesinin, uygulamalı eğitim ve araştırmanın geliştirilmesi Eğitim ve araştırma uygulamaları ile ilgili problem tanımı Eğitim konusunda Türkiye nin geneline hakim olan genel ve büyük sorunların varlığı Meslek liselerinin eskiden işleyen düzeninin, cazibesinin, eğitim ve yönetim ekibinin bozulmuş olması Meslek Yüksek Okullarının (MYO) aşırı büyüme sonucunda niteliğini yitirmesi ve amacından sapması Üniversitelerde eğitim kalitesini, sanayi uygulamalarını ve işbirliğinin oluşmasını sağlayacak yapı ve süreçlerin var olmaması Mühendislik çalışmalarını ve yenilikçi uygulamaları destekleyici yapıların, üniversite-sanayi arasında katalizör görevi oynayacak yapıların olmaması Uygulama becerisi yüksek mühendislerin yetişmemesi ve mühendislik konusunda bir akreditasyon sisteminin olmaması Eğitim kalitesinin ve uygulama etkinliğinin artması için önerilen projeler Proje 13) Eğitim sisteminin bilimsel ve katılımcı bir süreç ile gelişip/değişmesi için lobi yapılması Proje 14) Öğrenci ve gençlerin öğrenme istek ve arzularının teşvik edilmesi Proje 15) ML ve MYO ında eğitimin, uygulamanın ve döner sermaye uygulamalarının yeniden canlandırılması Proje 16) ML ve MYO larda eğitim görevlilerinin hizmet içi eğitimlerinin yenilenmesi, sektörel bilgiler konusunda eğitim programlarının düzenlenmesi Proje 17) Sanayi bölgelerindeki ML ve MYO ları ile bölge sanayi kuruluşlarının işbirliği içinde çalışması için model ve projeler geliştirilmesi Proje 18) Üniversitelerin akreditasyon konusunda aktif çalışması ve ders içeriklerinin sanayinin desteği ile birlikte geliştirilmesi Proje 19) Akredite mühendis uygulamasının MMO tarafından başlatılması için iklimlendirme sektörü olarak talepkar olunması Proje 20) Üniversitelerin sanayi ile işbirliği yapmak üzere yapılanmasının teşviki Proje21) Üniversitelerde uygulama çalışmalarının ve sanayiye yönelik araştırmaların geliştirilmesi Proje 22) Sanayinin çalışanlarına üniversitelerde tez çalışmaları yaptırmasının teşviki Proje 23) Üniversiteler araştırma konusunda uzmanlaşacakları alanları seçmeli ve bu konuda yetkinleşmek adına stratejik planlarını üretmeli Proje 24) Sektörel derneklerin üniversite ile işbirliğini kurması için teknoparklar da katalizör rolü oynayacak ve mühendislik firmaları kurması Network Yapının Geliştirilmesi Sektörel dönüşümün yönetimi ile ilgili sorun tanımı Ortak konuların ya özne olmaması, ya da uygun iş bölümü yapılmaması nedeni ile sahipsiz kalması Ortak konu ve sorunlarda proje geliştirme ve icra etme güçlüğü Ortak konuların finansman güçlüğü İşleri alt düzeyde parçalayarak ve üstte koordine ederek çalışma modeline alışık olunmaması Sektörel dönüşümün yönetimi ile ilgili çözüm projeleri Proje 25) Üç seviyeli profesyonelce çalışan network yapının kurulması Proje 26) Projelerin ve gönüllülüğün yönetimi Proje 27) Finansman sağlayıcı şekilde proje portföyünün kurgulanması ve finansman yönetimi Proje 28) Projelerin ortak yapılarda yürütülmesi ve hedef kurum/kuruluşlara yayılması Proje 29) Türkiye nin genelini ilgilendiren konularda lobi faaliyetleri yürütülmesi 76 6 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

7 Proje 30) Stratejik planın ilerlemesinin takibi ve güncel tutulması Proje 31) Hedef pazarların, gelişen teknolojilerin ve fırsatların izlenmesi ve değerlendirilmesi Proje 32) Dış pazarlara açılım için diğer sektörel derneklerle işbirliği kurulması Proje 33) Paydaş ilişkilerinin ve işbirliklerinin güçlendirilmesi 80 İÇİNDEKİLER 7

8

9 Kurumsallaşmanın Gelişmesi İÇİNDEKİLER 9

10 1. Kurumsallaşmanın Gelişmesi 1.1. Kurumsallaşma Eksikliği Konusundaki Kısa Problem Tanımı Kurumsallaşmanın doğru anlaşılmamış olması İklimlendirme sektöründe hedeflenen hamlenin temel taşlarından birinin kurumsallaşma olduğu, buna karşın kurumsallaşmanın ne olduğu konusunda bazı yanlış algılar olduğu ve diğer psikolojik engellerle birlikte bunun kurumsallaşma çalışmalarını olumsuz etkilediği görülmüştür. Dış pazarlara girildiği zaman şirketlerin sadece maddi değil, kurumsal olgunluk anlamında belli bir güçte olmaları gerekmektedir. Bunun için de öncelikle Türkiye deki pazarda standartların yükseltilmesi ve firmaların güçlenmesi gerekir. Firmaların yeterince güçlü olmamasının nedenleri Dış Ticaret Proje Çalıştayı sırasında aşağıdaki gibi ifade edilmiştir. 1. Planlama yapmanın sevilmemesi 2. Etkin stratejik planlama konusunda eksiklik 3. Ürünün pazar ürünü olup olmadığını iyi analiz etme gerekliliği 4. Güçlü firmaları olmayan bir sektöre karşı mühendislerin işbirliğinin olmaması 5. Gücü olmayan firmaların üniversite ile işbirliği yapma şansının olmaması Kurumsallaşma konusunda firmaların kılavuz, araçlar ve doğru yönlendirmeye sahip olmaması Bir diğer kritik konu ise firmaların kurusallaşma konusundaki araçları bilmemesi ya da bunları etkin kullanamaması olarak görülmüştür. Özellikle firmaların stratejik plan yapmamaları, bu aracın firma sahiplerinin hedefleri ile şirketin günlük yönetiminin birbirine bağladığı ve bağlantının öneminin yeterince anlaşılmadığı konusundaki gözlem son derece önemlidir. Firmaların stratejik plan yapabilmesini kolaylaştırmak için de sektörün makro seviyede teknolojik ve pazarların gelişmesi konusunda bir stratejik plana ihtiyacı olduğu da Dış Ticaret Proje Çalıştayı sırasında elde edilmiş önemli bir bulgudur Sektör İçinde Kurumsallaşmanın Gelişmesi İle İlgili 3 Çözüm Önerisi P1) Üst yönetimlere yüksek nitelikli farkındalık eğitimi hazırlanması ve verilmesi Proje Adı Proje no 1 Proje vadesi Proje ekibinin profili Kurumsallaşma farkındalığı eğitimi ve nitelikli bilgi/araştırma üretim programı Kısa ve orta vadeli proje Sektörün dernekleri, üst yöneticiler, üniversiteler ve uzman danışmanlık firmaları ile birlikte çalışmalıdır 10 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

11 Projenin amacı Üst yöneticilere yönelik giriş, orta ve ileri seviye kurumsallaşma konusunda bilgiler sunulmalıdır. Kurumsallaşmanın doğru/net tanımlanmaması ve doğru/net algılanmaması sorunun çekirdeğini oluşturmaktadır. İSİB yönetimi bir tane video eğitimi geliştirmeli, 5 dakikalık etkili ve sürekli yeni video eğitimleri oluşturmalı, eğitimlerde çok fazla lafa boğulmadan, kurumsallaşma süreci ve aşamaları anlatmalıdır. Proje ile ilgili açıklama Kurumsallaşma sürecinin yol ve yöntemleri konusunda ve kurumsallaşmanın nasıl gerçekleşeceği konusunda özellikle firma sahiplerinin ve üst yöneticilerin daha doğru ve nitelikli bilgiye ihtiyacı vardır. Eğitim programları çok iyi tasarlanmış, değerli bilgilerin çok fazla lafa boğulmadığı, aşamaları ve yol haritasını anlatan çalışmalar olmalıdır. Bu konularda yanlış anlaşılmaların giderilmesi gerekmektedir ve kurumsallaşma kelimesinden rijid mekaniklik, robotik bir yaklaşım olarak anlaşılmamalıdır. İhracatçı birliklerinin rutin eğitim programlarının kurumsallaşma ile ilgili temel kavramlar eğitimi tasarlanmalıdır. Eğitim içeriği ile ilgili kritik konular Stratejik planlarla çalışmaya başlamak Toplu danışmanlık modeli ve desteği Planlı ve organize çalışma kültürünün benimsenmesi İcracı ekipleri destekleyici anlayışının oluşması Hata yapma korkusu, %100 yapma isteği, %100 doğru yapan, yaptığına da aşırı inanır bir yapının olması Öğrenmenin ne olduğunun anlaşılması Kurumsallıkda da bir terminoloji kirliliğinin olması, ideal olarak algılanması ve aslında bunun da son derece yanlış olması Kurumsallaşmanın bilimsel yönetim olduğunun anlaşılması Patronların kurumsallaşmayı anlaması ve yardımcı olmasının gerekmesi Kurumsallaşma tanımı Kurumsallaşmanın yol haritası ve aşamaları KURUMSALLAŞMANIN GELİŞTİRİLMESİ 11

12 Başarı hikayeleri Kurucu iradenin yetki ve sorumluluğunu doğru şekilde devretmesi Yeni ekibin kurulması ve doğru rol paylaşımının yapılaması Aile üyelerinin kurumsallaşmadaki rolü Danışmanların rolü ve doğru kullanımı Kurumsallaşmanın gerektirdiği insan/kadronun tesis edilmesi ve istikrarının sağlanması Bilimsel yönetimin ilke ve yaklaşımlarının firmaya uyarlanması Yönetim, yapı ve süreçlerde değişim Orta kademe yönetimin oturması ve iş süreçlerinin yetkin yönetici/uzmanlarca yürütülmesi Profesyonel yönetimin ve temel süreçlerin doğru tesis edilmesi Hedef ve bütçe disiplini ile çalışmaya başlanması Misyon-hedef-strateji ve süreç hiyerarşisinin doğru kurulması Etkin ve kontrol altında bir işleyişin var olması Proje ve süreç bazlı yönetim anlayışının oturması Kalite sistemlerinin doğru ve etkin olarak kurulması Çalışanların katılımını da sağlayan bir yönetim yapısının kurulması Mühendislik ve ArGe süreçlerini geliştirilmesi P2) Firmalara kurumsallaşma araçları sağlanması Proje Adı Proje no 2 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Kurumsallaşma konusunda uygun araçlar ve danışmanlık desteğin sağlanması Orta ve uzun vade Sektörün dernekleri, üst yöneticiler, üniversiteler ve uzman danışmanlık firmaları ile birlikte çalışmalı Yine bu doğrultuda kurumsallaşmak için değişik modellerin 12 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

13 geliştirilmesi ve mevcut modellerin etkin kullanılması çok önemli Kurumsallaşmanın en önemli araçlarından birinin yönetim danışmanları olmasının yanı sıra, danışmanların nasıl etkin kullanılacağı konusunda firmalar bilgilendirilmeli Proje ile ilgili açıklama Bu doğrultuda da stratejik planlama aracı en temel ve öncelikli araçların başındadır. Kurumsallaşmanın teşvik edildiği, yol yöntem ve metotların bir paket halinde üyelere aktarıldığı, dernek ve meslek odalarının sağlayabileceği toplu projeler önemli birer araç olacaktır. Projenin girdileri Future SME bu doğrultuda üzerinde durulması gereken ve başlamış bir çalışmadır. Kurumsallaşma konusunda makale yarışmaları düzenlenmelidir. İyi ve başarılı örneklerin makale çalışması haline getirilmesi faydalı olacaktır. Projenin içeriği ile ilgili kritik konular Firmalara kurumsallaşma konusunda yönlendirici kılavuz ve modeller aktarılmalıdır. Firmalara kurumsallaşma konusunda izleyebilecekleri sade ve etkili modeller önerilmeli ve bu şekilde kendi başlarına ilerleyebilmeleri kolaylaştırılmalıdır. Farklı büyüklükler için farklı modeller gereklidir. Kurumsallaşma konusunda yönetim danışmanlığı şarttır. Dış destek almayı ve bunu doğru kullanmayı bilmek gerekmektedir. Bütçe sorunu yaşayan firmalar, sivil toplum kuruluşları şemsiyesi altında bir araya gelerek kurumsallaşmak için bütçe yaratmalıdır. Kurumsallaşma konusunda firmaların mali güçlerinin yetmemesi durumunda teşvikler kullanılmalı. BST Bakanlığı ve Ekonomi Bakanlığının kümelenme destekleri kullanılmalıdır. Meslek odaları anlaşmalarla ekonomik şekillerde danışmanlık desteği sağlamalı ve küçük/istekli üyeleri desteklemelidir. Projenin başında stratejik planlama konusunda küçük bir aşatırma yapmak faydalı olacaktır. Bu doğrultuda bu sorular ve birkaç destekleyici soru daha eklenmelidir; KURUMSALLAŞMANIN GELİŞTİRİLMESİ 13

14 Yapan kaç firma var? İsteyen kaç firma var? Yapabilecek kaç firma var? Kaynağı olan kaç firma var? 14 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

15 P3) Nitelikli bilgi üretiminin ve akademik araştırmaların teşviki Proje Adı Nitelikli bilgi üretiminin ve akademik araştırmaların teşviki Proje no 3 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Makale yarışmasının içermesi gereken konular Kısa vadeli proje Sektörün dernekleri ve üniversiteler Kurumsallaşma sürecinin yol ve yöntemleri konusunda ve kurumsallaşmanın nasıl gerçekleşeceği konusunda başarı hikayelerinin araştırılmasını teşvik edecek bir makale yarışması düzenlenmesi Vaka analizi oluşturma ve başarı hikayelerini makaleleştirme konusunda 4 üniversitede bir eğitim programı verilmelidir Kurumsallaşmanın tanımı Kurumsallaşmanın yol haritası ve aşamaları Başarı hikayeleri Kurucu iradenin yetki ve sorumluluğunu doğru şekilde devretmesi Yeni ekibin kurulması ve doğru rol paylaşımının yapılması Aile üyelerinin kurumsallaşmadaki rolü Danışmanların rolü ve doğru kullanımı Kurumsallaşmanın gerektirdiği insan/kadronun tesis edilmesi ve istikrarının sağlanması Bilimsel yönetimin ilke ve yaklaşımlarının firmaya uyarlanması Yönetim, yapı ve süreçlerde değişim Orta kademe yönetimin oturması ve iş süreçlerinin yetkin yönetici/uzmanlarca yürütülmesi Profesyonel yönetimin ve temel süreçlerin doğru tesis edilmesi Hedef ve bütçe disiplini ile çalışmaya başlamak Misyon-hedef-strateji ve süreç hiyerarşisini doğru kurmak Etkin ve kontrol altında bir işleyişin varlığı KURUMSALLAŞMANIN GELİŞTİRİLMESİ 15

16 Proje ve süreç bazlı yönetim anlayışının oturması Kalite sistemlerini doğru ve etkin olarak kurmak Çalışanların katılımını sağlayan bir yönetim yapısı kurmak Mühendislik ve ArGe süreçlerini geliştirmek 1.3. Kurumsallaşma Projelerini Tanımlamak İçin Faydalı Referanslar Kurumsallaşma eğitimi ve danışmanlık desteği ile ilgili veriler Kurumsallaşmanın tanımlanması Kurumsallaşma, patrondan en alt düzeydeki uzmana kadar bütün işleyişin, her koşulda kişiden bağımsız olmasıdır. İşleyişin kişiden bağımsız olması, dernekle yani kişilerin isteklerinin ya da tarzlarının değil de yapılan işin, işin gereklerinin, işleyişin, işin standartlarının nasıl yapılacağının bilinmesi ve doğru tanımlanmasının önemi belirtilmektedir. Firmanın kurumsallaşması durumunda işleyiş kişiden bağımsız olabilecek, yetkinlikler önemli olsa da, bir kişi değiştikten sonra yerine gelen diğer kişinin işleyişi devam ettirmesi mümkün olacaktır. Kurumsallaşma; patron işin başında olmadan personelin işi götürebilmesidir Kişilerden bağımsızlıktır Kişilerin değil, fonksiyonların tanımlanmış olmasıdır Girişimci veya patron sistemin dışında olmasına rağmen, sistemin yürümesi bir başka yöneticiye kritik olarak bağlı ise, mevcut durum kurumsallaşma olmayacaktır Kurumsallaşmanın tanımının netleşmesi bu engeli aşmak için en önemli adımdır Kurumsallaşma, bir amaç değil, iyi bir araçtır ve işleyişin kişiden bağımsız olması anlamına gelmektedir. Kurumsallaşma olgusundan tanımlı prensipler ve yöntemlerin yanı sıra, işleyiş ve kurumsal bilginin kişisel yetenekleri açığa çıkarabilmesi anlaşılmalıdır. Yapılacak tanımın en önemli unsuru kurumsallaşmanın statik bir olgu olmadığı ve kurumsallaşmanın farklı aşamalarının olduğudur. Farklı dönemlerde farklı şekillerde tanımlanmalıdır. Erken dönem kurumsallaşma, orta düzey kurumsallaşma ve ileri düzey kurumsallaşma şeklinde konuya bakmak daha gerçekçi olacaktır. Kurumsallaşmanın özünde bilimsel yöntemler kullanılarak sürekli öğrenme ve iyileşme yer almaktadır. Dolayısıyla kurumsallaşma, tekrar tekrar ele alınması, her seferinde yeniden tanımlanması, sürekli geliştirilmesi yolu ile yaşayabilecek bir yaklaşımdır. Bu sürekli gelişme ve öğrenme sürecinin belli bir düzeyinde, belli bir olgunluk düzeyine gelindiği andan itibaren kurumsallık tutumu en belirgin ve baskın faktör olacaktır. O noktaya kadar kurumsallaşma olgusunun firmanın liderlerince gözetilmesi esastır Kurumsallaşma yolculuğu Kurumsallaşma ne zaman belli ölçekte gerekir diye bir sorunun cevabı yoktur. Esas olan kurumsallaşma ihtiyacın hissedilmesi, doğru analiz ve yöntemlerin kullanılmasıdır. Kısa, orta ve uzun vadeli hedeflerin netleşmesi, performansın ve işleyişin sorgulanması kurumsallaşmanın en temel mekanizmasıdır. Şirketin liderlerinin değer ve öncelikleri, kurumun geneline hakim olan çalışma/iş kültürü ve yönetimin takipçisi olduğu politikalar kurumsallaşma için iklimi oluşturur. 16 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

17 Kurumsallaşma açısından önemli bir diğer konu, kurumsallaşmanın içten büyük bir gayret gerektirmesine karşın mutlak bir dış destek ve yönetim danışmanlığı yönlendirmesi gerektirmesidir. Nasıl ki hepimiz sabahları aynaya bakıyorsak, dış bir gözün değerlendirmesi ve yönlendirmesi son derece önemlidir. Çalışma sırasında küçük firmaların yeteri kadar bütçesi olmayabileceği üzerinde durulmuştur. Bu durumda firmalar bir araya gelmelidir. Bazı girişimci ve üst düzey yöneticilerin kurumsallaşmanın önemini gereğince fark etmedikleri, görülmüştür. Kendilerine bunun isteğe bağlı değil bugün itibarı ile bir zorunluluk olduğunun anlatılması gerekmektedir Kurumsallaşmanın düzeyleri Kurumsallaşma statik tanımlanacak bir yaklaşım ve uygulama değildir. Kurumsallaşmanın seviyeleri vardır; Erken düzey kurumsallaşma, Orta düzey kurumsallaşma ve ileri düzey kurumsallaşmadır. En son noktada şirketin kurucusunun tamamen bir yatırımcıya dönüştüğü, işleyişten tamamen koptuğu çok ileri düzeydeki bir kurumsallaşma ise insanların anlayışını bozmaktadır. Kurumsallaşma çok iyi araçtır, amaç değil Kurumsallaşmanın da mertebeleri vardır Bisiklet ve TIR ın fren örneği Görev tarifi + kayıt + veri koruması Kurumsallaşma sürekli öğrenmeyi gerektirir Kurumsallaşmanın statik bir olgu olmadığının anlaşılması çok önemlidir. Kurumsallaşmanın en önemli yönünün sürekli öğrenme ve sürekli gelişme olduğu bilinmelidir. Kurumsallaşma kurulumundan sonra, etkinlikle uygulanması, sürekli kontrol edilmesi ve geliştirilmesi gerekecektir. Kurumsallaşma bir seferde, bir seferlik kurulacak bir sistem değil, sürekli geliştirilmesi ile çalışacak bir sistemdir. Kur > Uygula > Kontrol et > Geliştir Tanımlanmamış, eksik tanımlanmış ya da yeteri kadar olgunlaşmamış hiçbir hamle, hiçbir iş süreci, hiçbir karar olumlu sonuç vermeyecektir. Bu noktada kurumsallaşma yolundaki şirketler kurumsallaşmanın iyi bir araç olmadığını düşünebilmekte ve kurumsallaşmaktan vazgeçebilmektedirler. Tanımlama ve anlama TAM olmalıdır Eksiklikler ve arızalar uygulamayı engeller Eksik tanımlama, hazırlıksız yetki devri geri dönüyor Fonksiyon tanımları ve metotları, uygulayıcı personelden geri dönüş almak ve alternatifleri değerlendirmek Kurumsallaşmanın daha ileri aşamalarında, fonksiyonların, metotların ve tüm işleyişin tekrar tekrar yeniden tanımlanması gerekecektir. Kurumsallaşmanın belli bir aşamasına gelindikten sonra iş tanımları, yetki ve sorumlulukların tanımlanması ve insan kaynakları ile ilgili işleyiş ve politikaları da tanımlanması gerekmektedir. Bu paralelde birimlerin görevlerinin tarif edilmesi, bilgilerin kayıt KURUMSALLAŞMANIN GELİŞTİRİLMESİ 17

18 altına alınması ve verilerin saklanması da önemli bir diğer husustur. Sürdürülebilir iş tanımı yapılabilmelidir ki yetki ve sorumluluklar tanımlanabilir olsun Belli bir noktada IK konularının daha fazla tanımlanması Organizasyonlarda rotasyon gibi B planları olmalı Kurumsallaşmanın kaynağı Kurumsallaşmayı ihtiyaç yaratır, bir büyüklük meselesi değildir. Çok küçük bir yapı bile kurumsal davranabilir. Burada önemli olan konu, yapının küçük ya da büyük olmasından çok belli bir yöntem ile kendini analiz etmesi, bu analiz için belli araçlar/aracılar kullanması ve kendisini yenilemesi gerektiğini fark edebilmesidir. Yeni amaç, yeni yapılanma, yenilenme zamanı Büyüklük değil ihtiyaç esastır Kurumsallaşmanın gerekli olduğu ölçek kesin bir çizgi ile belirlenemeyebilir. Farklı ölçekler için farklı modeller olabilir Fonksiyonların bölünme ihtiyacın belirginleşmesi (zaman) Küçük ölçeklerde iş analizi yapmak için program gibi basit kullanılabilir araçlar olmalı Bir firmanın kısa, orta ve uzun vade hedeflerini belirlemesi ve işleyişi de buna göre düzenlemesi kurumsallaşmanın önemli adımlarındandır. Analiz yapıldığı, hedefler ve prensipler konulduğu andan itibaren kurumsallaşma ihtiyacı kendini daha iyi gösterebilir. Bir yöntem ile analiz edilmesi gerekir. Firmanın kendini iyi analiz edemediği için ihtiyacı belirleyememesi, hedef koyamaması ve kurumsallaşma ihtiyacını görememesi Kurumsallaşmayı yönlendiren önemli etkenlerden biri de kurum kültürü ve şirketin gelişim aşamasında gelişen/oluşan politikalardır. Bir şirkette işlerin iyi yapılması ve müşteriye önem verilmesi gibi bir kültür varsa ve bu bir şirket politikası olarak kabul edildiyse bunun daha sonra sistemleşmesi çok daha kolay olmaktadır. Kurum kültürü ve politika Kurum kültürünün oluşması kurumsallaşmanın sonucudur. Buna göre kurum refleksi oluşturulmuş ise kurumsallaşma artık fiilen başlamıştır. Sistem oluşturulabilir. Kurumsallaşmanın çoğu kez kurum içindeki insanlar tarafından yapılması çok kolay olmamaktadır; keza bu konunun başlı başına ayrı bir uzmanlık dalı olması ve düşünsel alışkanlıklardan kurtulmanın zorluğu sebebi ile kurum dışı uzmanların ve danışmanlık firmalarının yönlendirmesi çok daha faydalı olabilmektedir. Kurumsallaşma ihtiyacı ve mertebesinin uzman firmalara kontrol ettirilmesinin teşviki Araçlarını da bilmek gerek. Pratik ve makul eğitim, uygulamaya yönlendirme ve profesyonel desteğin kullanımı Kurumsallaşmanın faydaları Kurumsallaşmanın faydaları ya da zorlukları konusunda ve bunun getireceği avantajlar konusunda uzun uzadıya konuşulabilir. Bu konuda birçok makale de yazılabilir ve yazılmalıdır. Ancak faydalarını birbirimize anlatmakla çok da fazla zaman kaybedilmemelidir. İsteyen bu konu ile ilgili nitelikli araştırmaları okumalıdır. Pozitif etkileri ve faydaları konuşulabilir 18 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

19 Ancak çok konuşarak, uygulamadan uzakta enerji sarf edilmemelidir Kurumsallaşmanın ne olduğu ve faydaları ansiklopedik bir tanımla açıklanamayacaktır. Konunun büyük kısmının uygulama ve uygulamada karşılaşılan zorlukların aşılması ile ilgili olduğu göz ardı edilmemeli, hızla uygulamaya yönelmelidir. Endişe ve belirsizlikler konuşarak değil, uygulamada çözüm bulunarak aşılabilecektir Firmaların stratejik planlama yapması ile ilgili veriler Dış Ticaret Proje Çalıştayı sırasında firmaların stratejik plan yapmalarının önemi fark edilmiş ve bu konuda önemli bilgiler üretilmiştir. Bu bulguları kurumsallaşma başlığı altına taşıdık. Sektördeki firmaların stratejik planlama yapmamaları, ürün ömürlerini analiz etmemeleri ve bu çerçevede rakiplerinin yaptığı ürünlerin benzerlerini yapmaya çalışmaları temel bir sorun olarak görülmektedir. Firmaların sipariş gelen konulara yönelmesi, bir çizgisinin ve farklılaşmasının olmaması değişmelidir. Bu bağlamda da değişik öneriler sunulmuştur; stratejik planlamaya bakılarak kredi ve teşviklerin verilmesi konusunda kamunun teşvik edilmesi, ülke-sektör-ürün ve teknoloji bazında bir stratejik plan yapılması, bunlara proje boyutunda firmaların eklenmesi, sektördeki firmalara stratejik planlamanın makro verilerinin sağlanması ve bu şekilde onların stratejik planlamaya yönelmesi sayılabilir. Stratejik planlara bakılarak teşvikler ve krediler verilmeli Başarı ve başarısızlık örneklerinin incelenmesi Başarılı olan değişik ülkeler incelenebilir Ülke + sektör + ürün + teknoloji + stratejik plan + proje firmaları Firmaların daha kolay stratejik planlama yapması için daha basit formatlar geliştirilmesi, bu konuda onlara destek verilmesi, her yıl bir ya da birkaç kez üst yöneticiler için strateji günleri yapılması ve bu zamanlarda başarı/başarısızlık örneklerinin paylaşılması, kümelenme konusuna stratejik boyutta önem verilmesi gibi konular da sayılabilir. Stratejik plan yapmak kolaylaştırmalıdır. Üst yöneticiler için strateji günleri düzenlenmelidir. Stratejik kümelenme konusuna önem ve ağırlık verilmelidir. Bunun daha taban bir strateji çalışması olması için ürün ve teknoloji bazında, yani yatayda ürün alanları dikeyde ise teknoloji alanları bazında bir ürün-teknoloji haritasına gidilmesi gerekir. En altta maliyet odaklı ürünler, ortada kritik ürünler ve en üstte de yeni ürünler olacak şekilde haritalandırılabilinir. Hangi ürünün ne kadar potansiyel pazarı olduğu şu anda ki pazarın ne olduğu ilerideki pazarın ne olacağı ve bunun katma değerinin ne kadar olduğu gösterilerek şirketlerin bunun üzerine yönelmeleri teşvik edilmelidir KURUMSALLAŞMANIN GELİŞTİRİLMESİ 19

20 SİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

21 Mühendislik, Arge ve İnovasyonun Gelişmesi YÖNETİCİ ÖZETİ 21

22 2. Mühendislik, ArGe ve İnovasyonun Gelişmesi 2.1. Mühendislik, ArGe ve İnovasyon Konusunda Problem Tanımı Firmaların Mühendislik, ArGe ve İnovasyon Konusunda İhtiyaçlarını Tanımlamamış Olması Kurumsallaşma konusunda stratejik planlamanın önemi üzerinde durulmuştu. Antalya da yapılan Çalıştay uygulamasının çıktısında ve proje geliştirme çalıştayında firmaların mühendislik, ArGe ve inovasyon konusundaki ihtiyaç ve önceliklerini net tanımlamamış oldukları tespiti yapılmıştı. Çalışma grubu bu konunun da stratejik plan kapsamında ele alınması değerlendirilmelidir Sanayi-Üniversite İşbirliği Konusunda Söylem Olmasına Karşın Bunun Reel Hukuki Altyapısının ve Süreçlerinin Hazır Olmaması Çalışma ekibimiz mühendislik ve ArGe de inovasyon konusunu üniversite işbirliği ile birlikte ele almayı temel bir öncelik olarak görmüştür. Halen eksik olan mühendislik firmaları ise üniversite sanayi işbirliği açısından çok önemli bir rol oynayacaktır. Devlet ArGe hedefini büyük tutmaktadır, ancak bu konudaki yönetmelikler, sanayinin üniversite öğretim üyelerinden rahatça yararlanmasını zorlaştırmaktadır. Bu durumda, üniversite-sanayi işbirliği; gönüllülük esasına dayandırıldığı, maddi kazanç temelleri inşa edilmediği takdirde sözde kalmaya mahkum olmaktadır. Öğretim üyelerinin teknokentlerde bir firmaya girmesi veya şirket kurması istenmekte ancak akademisyenler bu riski almak istemeyebilmektedir. Sanayi açıktan para ödemek zorunda kalmakta ve bu da kurumsal firmaların istemediği bir durum ve sorun olarak ortaya çıkmaktadır Teşviklerin Daha Çok Büyüklerin İşini Kolaylaştırması, Küçüklerin Teşviklerden Etkin ve Doğru Yaralanmasında Güçlük Olması Yine çalışmanın önemli bir yaklaşımı, son yıllarda üst düzeye gelmiş, gelişmiş kamu teşviklerindeki birkaç eksiğin giderilmesi önerisi olmuştur. 22 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

23 2.2. Mühendislik, ArGe ve İnovasyon Konusunda 4 Çözüm Önerisi P4) Firmaların mühendislik, ArGe ve inovasyon ihtiyaçlarını tanımlaması Proje Adı Proje no 4 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Firmaların mühendislik, ArGe ve inovasyon ihtiyaçlarının tanımlanması Kısa ve orta vade İSİB, iklimlendirme sektörünün dernekleri, ArGe konusundaki önder firmaların yöneticileri, üniversiteler Antalya daki Çalıştay da elde edilen bu çıktı, çalışma grubu tarafından da dile getirilmiştir. Burada ArGe den çok zor ve endüstriyi/dünyayı değiştiren uygulama lar beklemenin firmaların hemen kazanabileceği, bir durum olmadığı, bunun firmaları pratik kazanımlardan uzaklaştıracağı ve ArGe tanımındaki bu karışıklığın öncelikle firmalara zarar verebileceğinin altı çizilmiştir. Aynı zamanda ihtiyacın net tanımlanmamasının firmaları kendilerine fayda getirmeyecek ve zaman kaybettirecek bir yöne yönlendirebileceği tehlikesinin de altı çizilmiştir. Bu doğrultuda firmalara ihtiyaç ve önceliklerini belirlemelerine yardım edecek bir süreç-yapı oluşturulmalıdır. Proje ile ilgili açıklama Bu konuda üniversitelerden ve nitelikli danışmanlık firmalarından destek alınmalıdır. ArGe nin temel bileşeni olan pazarlama araştırması konusunda da halen yeteri kadar çalışma ve veri olmadığının altı çizilmiştir. Bir diğer konu ise bu konuda nitelikli eleman eksikliğidir. Dolayısı ile firmalar bu konuda istekli olmalarına karşın, etkili çalışmalar yapacak ekipleri henüz bünyelerinde oluşturamamaktadırlar. Mühendislik, ArGe ve inovasyon konusu firmaların aşamalı olarak ilerleyecekleri bir süreç olarak hazırlanmalı ve firmalara tanıtılmalıdır. Bu konudaki bir diğer husus konunun daha çok bir teknoloji yönetimi olarak değerlendirilmesidir. Projenin girdileri Firmaların stratejik planları MÜHENDİSLİK, ARGE VE İNOVASYONUN GELİŞMESİ 23

24 Pazarlama araştırmaları Teknoloji ve ürün trendlerinin bilinmesi Temel teknolojilerdeki gelişmelerin izlenmesi P5) Üniversite Sanayi işbirliğinin tesis edilmesi Proje Adı Üniversite Sanayi işbirliğinin tesis edilmesi Proje no 5 Proje vadesi Kısa ve orta vade Proje ekibinin profili İSİB, iklimlendirme sektörünün dernekleri ve öncelikli olarak 4 üniversite Projenin amacı Halen üniversite sanayi işbirliği ofisleri kurulmaktadır ve üniversite ile protokoller yapılarak çalışmalara hızla yüksek lisans ve doktora tezi için öğrencilere proje verilmesi ile başlanmalıdır. Ayrıca üniversitelerin stratejik planlarını oluşturmaları ve ihtiyaç duyulan işleyiş-yapılanma ve bu yapılanmanın kanuni zemininin de acilen oluşturulması gerekmektedir. Yine bu doğrultuda bu işbirliğinin maddi yönü de netleştirilmelidir. Proje ile ilgili açıklama Üniversitelerin şimdiki yapılarının sanayiyle işbirliği yapmak için yeterli olmadığı görülmektedir. Her ne kadar üniversiteler yüzlerini sanayiye çevirmiş olsalarda, henüz üniversite-sanayi iş birlikliğini yönetecek ve organize edecek yapılar, bu yapıların etkin işlemesi için gerekli politika ve düzenlemeler olgunlaşmamıştır. Üniversitelerin, rektörlerin, inisiyatif kullanarak ve kişiliklerinden bağımsız olarak stratejik planlar kapsamında kendi bölgelerindeki sanayi ile işbirliği yapacak şekilde yapılanmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu şekilde bürokrasinin aşılması, üniversite görevlilerinin akademisyenlerin ve öğrencilerin sanayide daha çok ve etkili projeler yapabilmesi mümkün olabilecektir. Bu konuda İSİB'in Ekonomi Bakanlığı ve TOBB üzerinden YÖK ve MEB ile ilişki kurması, yeni YÖK yönetmeliğinin geliştirilmesinde rol oynamasının 24 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

25 gerektiği düşünülmektedir. Projenin girdileri Üniversitelerin olanaklarının ve yetkinliklerinin dökümü Firmaların ihtiyaç ve beklentilerinin toplanması İşbirliğinin desteklenmesi için teşviklerin tanınması MÜHENDİSLİK, ARGE VE İNOVASYONUN GELİŞMESİ 25

26 P7) Teknopark İçinde Üniversite Sanayi İşbirliğini Kuracak Mühendislik Firması Kurulması Proje Adı Proje no 7 Proje vadesi Teknopark İçinde Üniversite Sanayi İşbirliğini Kuracak Mühendislik Firması Kurulması Kısa ve orta vade Proje ekibinin profili İSİB, iklimlendirme sektörünün dernekleri ve öncelikli olarak 4 üniversite Projenin amacı Üniversite ve sanayi arasındaki işbirliğini tesis edecek bir yapı henüz bulunmamaktadır. Ayrıca sanayi üniversitenin, üniversite de sanayinin ihtiyaçlarını bilmemektedir. Buna ilave olarak işleyişin nasıl olması gerektiği ve bu işbirliğinin nasıl finanse edileceği de belli değildir. Diğer taraftan firmaların mühendislik, ArGe ve inovasyon konusundaki birikimleri, vizyon ve stratejik planları hazır değildir. Özetle iki tarafı tanıyan ve iki tarafı yönlendirecek, iki taraflı hizmet sunacak bir yapıya ihtiyaç bulunmaktadır. Üniversite kampüslerinde, ihtiyaçlara hızlı, kaliteli ve üst düzeyde hizmetler sağlayan mühendislik firmaları yer almalıdır. Master ve doktora yapan öğrencileri ile destek vererek bu tür şirketlerin daha hızlı ve daha kolay büyümelerine yardım edilmelidir. Proje ile ilgili açıklama Çözüm olarak İSKİD in teknoparkta mühendislik şirketi kurması, mühendislik hizmetlerinin tanımlanması ve akademisyenlerden danışman statüsünde yararlanılması fikri son çalıştay da elde edilmiştir. Deneyimli mühendislerce üniversitelerde kurulacak, akademisyen ve öğrencilerin işgücü desteği vereceği yapılanmalar sanayiüniversite işbirliğinin gelişmesi açısından bir katalizör rolü oynayabilecek, bir yandan sanayinin taleplerine hızla cevap verebilecek, bir yandan da kısa vadede çözülemeyen sorunların iyi tanımlanarak üniversiteye araştırma projesi olarak aktaracaklardır. Projenin girdileri Mühendislik firmasının ürün hizmetleri aşağıdaki gibi olabilir; Mühendislik, ArGe ve inovasyon ihtiyacının tanımlanması için yöntem ve danışmanlık desteği 26 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

27 Teşvik desteği ve yönlendirmesi Temel mühendislik hizmetleri Laboratuarlarla anlaşarak bunların sektörün kolay kullanımına teşviki Firmalarla anlaşarak akreditasyon hizmetleri CAD-CAM çizim outsource hizmetleri Hindistan daki mühendislik outsource hizmetlerinin incelenmesi Stratejik ve öncelikli ihracat pazarlarının gerektirdiği sertifikasyon hizmetleri ile ilgili ortak satınalma hizmeti sağlanması P6) Yenilikçi ürünlerin geliştirilmesi için teşviklerden etkin faydalanılması Proje Adı Proje no 6 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Yenilikçi ürünlerin geliştirilmesi için teşviklerden etkin faydalanılması Kısa vade İSİB, iklimlendirme sektörünün dernekleri Kamunun sağladığı teşvik karşılığında çok büyük ve aşırı beklentiler içinde olduğunu ve bunun da bir anlaşmazlığa sebep olduğunu görmekteyiz. Sadece ArGe merkezleri değil, küçük ArGe ve ÜrGe departmanları da desteklenmelidir. Türkiye deki şirketlerin endüstriyel ArGe yapma aşamasında olduğunun altı çizilmiştir. Proje ile ilgili açıklama Teşvikler kapsamında ArGe merkezleri yönetmeliğindeki aşırı kısıtlamanın rahatlatılması ilk gerek olarak dikkatimizi çekmektedir. İkinci husus küçük ve girişimci firmaların desteklenmesidir. TÜBİTAK'ın üniversitelerde genç tekno-girişimcilere sağladığı teşviklerin benzerinin küçük firmalara da açılması son derece faydalı olacaktır. Sektörü büyütmek için yapacağımız her projenin iyi bir proje olmasına dikkat edilmeli, bunun akabinde bunun nasıl teşvik kapsamına sokulabileceğine bakılmalıdır. Özetle, teşvik konusunda aktif olunmalı ihtiyaçlar net tanımlanarak kendi önümüzü kendimiz MÜHENDİSLİK, ARGE VE İNOVASYONUN GELİŞMESİ 27

28 açmaya çalışmalıyız. Projenin girdileri Şimdiki teşvik yönetmelikleri Teşvik yönetmelikleri hazırlayan birimlerle ilişkiler tesis edilmesi 28 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

29 2.3. Projeleri Tanımlamak İçin Faydalı Referans Bilgiler Mühendislik ve ArGe çalışmalarının teşviki Yurtdışı pazarlarda daha güçlü olabilmek için ortak etkin mühendislik ve ArGe süreçlerinin oluşturulması Ancak yurtdışı pazarlar tanındıktan sonra bu pazarlara yönelik eski ürünlerin modifiye edilmesi ya da yeni ürünlerin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmalar oldukça maliyetli çalışmalardır ve doğru çalışmaların yapılması için de bu pazarları bilen laboratuar ve akreditasyon kuruluşları ile çalışılması gerekmektedir. Yurtdışı pazarlardaki sertifika ve standart gibi giriş engellerinin varlığı Ürünlerde adaptasyon yapmanın maliyetinin yüksekliği Ürünlerin adaptasyonunun gerektirdiği ArGe bütçesinin yüksek olması Yeni ihtiyaç ve standartların maliyetlerinin yüksek olması Gerekli sertifikasyonların öğrenilmesi ve alınması için merkezi bir organizasyonun gerekliliği Yurtdışı pazarlarda kazanacak, pazar koşullarına uygun ve fiyat/performans oranı yüksek yeni ürün projelerinin hayata geçirilmesi, pazarlarda güçlenilmesi ve pazar payı kazanılması açısından faydalı olacaktır. Pazar koşullarına uygun ve rekabetçi ürünler geliştirilmesi İşletme maliyeti düşük, çevre dostu ve entegre ürünler geliştirilmesi ArGe konusunda ilerlenmesi ve inovatif ürünler geliştirilmesi Ürünlerin rakiplerle kıyaslanması ArGe ve laboratuar teşviklerinin arttırılması ArGe Merkezleri Yönetmeliğindeki Aşırı Kısıtlayıcı Sınırların Rahatlatılması Mühendislik, ArGe ve İnovasyon konularına özel olarak sadece ArGe merkezleri yönetmeliğinin iyileştirilmesi ile ilgili beklentiler ve öneriler gündeme gelmiştir. ArGe merkezleri konusunda, yönetmeliğin fazla kısıtlayıcı olduğunun ve uygulamalara fazla dar geldiğinin, denetleyicilerin üst düzeyde inovasyon aradığının oysa bu aşamada Türkiye deki şirketlerin endüstriyel ArGe yapma aşamasında olduğunun altı çizilmiştir. Özetle, kamunun sağladığı teşvik karşılığında çok büyük ve aşırı beklentiler içinde olduğunu ve bunun da bir anlaşmazlığa sebep olduğunu görmekteyiz. Bu konuda ciddi bir çalışma TAYSAD da başlamıştır. Bu konuda İSİB İn TAYSAD ile birlikte işbirliği yapması değerlendirilmelidir. TAYSAD ile birlikte davranılabilir Maliye Bakanlığı na ve Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlığı na birlikte feedback verilebilir. ArGe merkezleri yönetmeliğinin zorlukları ArGe merkezi personel çıtası düşürülmelidir Mucizevi beklentilerle başlamak sorun yaratır ÜrGe ve ArGe arasında bir yapı oluşturulmalıdır Mühendislik > ArGe > İnovasyon MÜHENDİSLİK, ARGE VE İNOVASYONUN GELİŞMESİ 29

30 Üniversitelerle ilgili konular Üniversite Sanayi İşbirliği Ofislerinin Bir İnkübatör Gibi Küçük Firmaları ve Mühendislik Firmalarının Gelişimini Desteklemesi Birçok olumlu teşvik yapılanması ve süreci son yıllarda ülkemizde kurulmuş ve olgunlaşmıştır. Tüm bu yapı içinde iki tane eksik olduğu görülmektedir; Bu eksiklerden birincisi, küçük girişimci firmalardaki ArGe lerin desteklenmesi İkinci konu ise mühendislik firmalarının gerektiği kadar gelişmemiş olmasıdır. Her iki yapının da gelişmesi için, üniversitelerin ve teknoparkların desteği şüphesiz son derece önemli olacaktır. Özellikle projelere eleman katkısı verilmesi son derece önemli ve etkili bir açılım olacaktır. Sadece ArGe merkezleri değil, küçük ArGe ve ÜrGe departmanları da desteklenmelidir Üniversitelerde bir birim olmalı, reel sektörden gelen küçük/büyük projeler için çözümler sunmalıdır Küçük firmaların organizasyon büyüklüğü ve uzmanlık konusundaki eksiği üniversitelerce tamamlanmalıdır Üniversitelerdeki sanayi işbirliği ofislerinin küçük firmalara da hizmet edip onlara da inkübatör rolü oynaması gerekmektedir. Böylelikle onlar da teşviklerden daha iyi yararlanabilir hale gelebilmelidirler. Bir diğer önemli konu da mühendislik şirketlerinin teşvikidir. Sanayi kuruluşları çoğu kez üniversitelerin kendi ihtiyaçlarına hızlı cevap veremediğini belirtmektedir. Üniversiteler akademik araştırma yapan ve daha bilimsel çalışan kuruluşlar olarak hızlı cevap verecek bir doğada değildirler. Üniversite ve sanayinin ürün, çıktı ve öncelikleri farklı Üniversitenin çalışma hız ve derinliği farklı Bu tür durumlar esasen belli konularda uzmanlaşmış mühendislik firmalarının çalışması gereken durumlardır. Üniversite kampüslerinde, ihtiyaçlara hızlı, kaliteli ve üst düzeyde hizmetler sağlayan mühendislik firmaları yer almalıdır. Master ve doktora yapan öğrencileri ile destek vererek bu tür kurulacak şirketlerin daha hızlı ve daha kolay büyümelerine yardım edebilirler. Mühendislik şirketleri gerekli Mühendislik firmaları için bir inkübasyon merkezi kurulmalı Girişimci mühendislik firmalarının kurulmasının teşviki Bu doğrultuda deneyimli mühendislerce üniversitelerde kurulacak, akademisyen ve öğrencilerin işgücü desteği vereceği yapılanmalar sanayi-üniversite işbirliğinin gelişmesi açısından çok önemli bir rol oynayabilecek, bir yandan sanayinin taleplerine hızla cevap verebilecek, bir yandan da kısa vadede çözülemeyen sorunların iyi tanımlanarak üniversiteye araştırma projesi olarak aktarılmasını sağlayacaklardır Üniversitelerin Şimdiki Yaklaşım ve Yapılanması Sanayinin İhtiyaçlarına Yetmiyor Üniversitelerin şimdiki yapılarının sanayi ile işbirliği yapmak için yeterli olmadığı, önceliklerinin ve ürünlerinin yapısının da buna uygun olmadığı görülmektedir. Hali hazırdaki yapı içinde, protokollerle çalışmak ve bazı işbirliklerini bir düzeye kadar yapmak mümkündür. 30 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

31 Üniversitelerle protokol ile çalışılmalı Üniversiteler sanayiden proje alabilmeli Üniversitede sanayi işbirliği ofisi olmalı. Tek muhatap koordinatör Bu doğrultuda, yüksek lisans ve doktora tezi öğrencilerini çalıştırarak bazı projelerin yapılması ve çalışanların daha okul aşamasında işe alışmaları mümkündür. Ancak şimdiki yaklaşım ve yapılar sanayinin beklentilerini çözmek için oldukça kısıtlı kalmakta ve sanayinin ihtiyacına yetmemektedir. İyi ve istekli öğrenci yenilikçi çalışmalar için daha iyidir Çözüm; yüksek lisans ve doktora öğrencilerini çalıştırmaktır Sentez ve uzun dönemli staj Örneğin protokol de yapılmış olsa, üniversitede çalışan bir akademik personel üniversite idaresinin belirli birimlerinden sürekli izin almak zorunda kalmaktadır. Ayrıca bu çalışmaları da pek çok ders yükü ve verilmiş idari sorumluluk arasında, kendi zamanından fedakârlık ederek yapmaktadır Üniversitelerin de Kurumsal Davranması ve Stratejik Planlarla Hareket Etmesi Gerekiyor Üniversitelerin de öncelikli olarak gerçekçi stratejik planlar oluşturmaları ve kurumsallaşmaları gerekmektedir. Üniversitenin hangi sektörlere yoğunlaşacağı, sanayi ile nasıl ve ne kadar bir işbirliği yapılacağına karar verilmesi ve rektörün kişiliğinden bağımsız olarak bir stratejik plana sahip olması temel öncelik olarak gözükmektedir. Ayrıca üniversitenin sanayi ile işbirliğini yürütecek yapı ve süreçleri de oluşturması gerekmektedir. Şimdiki yapıda tüm güç rektörlerde üniversiteler kurumsallaşmalıdır. Öncelikle beklentiler iyi aktarılmalı ve anlaşma birliği sağlanmalıdır. Sanayinin üniversitelerden beklentilerini netleştirmesi gereklidir. İSİB, üyelerinin ihtiyaçları doğrultusunda üniversite araştırmalarına destek olabilir. Ancak bu şekilde bürokrasi aşılabilecek, üniversite görevlileri, akademisyenler daha fazla kaynak yaratabilecek, çalışmalar kolaylaşacak ve ortak ilgi alanlarına yönelik projelerin üretilmesi söz konusu olabilecektir. Çalışma grubu, İSİB in üniversitenin yapılanması için YÖK yönetmeliğinin değişmesi ile ilgili çalışmalarda aktif olması gerektiğini belirtmiştir. Bu amaçla Ekonomi Bakanlığı ve TOBB üzerinden YÖK ve MEB ile ilişkiye girerek yeni yönetmeliğin geliştirilmesi çalışmalarında aktif olunması gerektiğini belirtmiştir. YÖK üniversite mevzuatını günün ihtiyaçlarına göre güncellemeli. Ekonomi Bakanlığı, TOBB üzerinden giderek, konu YÖK ile MEB e anlatılmalı ve öneriler götürülmeli Kurulacak sanayi işbirliği ofisleri üzerinden işbirliğinin çok daha kolay olacağı açıktır. Aksi takdirde bu önemli konu diğer işler yanındaki hep ikinci bir konu olarak ele alınacak ve üniversite gerektiği gibi bu konuya odaklanamayacaktır. Üniversitelerde sanayi ile ilişkiyi sağlayan ve yönlendiren başvuru ve değerlendirme birimleri olmalıdır Üniversitede sanayi ile işbirliği yapılmalıdır Birçok bürokrasi ve onay gerekmektedir MÜHENDİSLİK, ARGE VE İNOVASYONUN GELİŞMESİ 31

32 Üniversite bu tür yapılanmaya girdiği andan itibaren sanayi ile daha aktif işbirliği yapma yoluna gidebilir. Sanayi de beklentilerini netleştirir ve tarafların beklentilerinin buluşması ve uzlaşılan noktalarda işbirliği ile projeler yapabilir Çözüm için Projeler ve Yapılanma Çalıştay sonucunda bazı çözüm stratejileri elde edilmiştir. Çalışma grubu hemen sorumluluk alalım ve bunları yapalım! yerine, nelerin olması gerektiğine karar verelim, çevrede kim ne yapıyorsa bakalım, biz yönlendirelim ya da destek olalım gibi bir yaklaşımın daha realist olacağını ifade etmiştir. Dolayısı ile üst yapılar, paralel organizasyonlar ve tüm dış aktörlerin taranması gibi bir iş ortaya çıkmaktadır. Bu yaklaşım diğer konular için de uygulanabilecek stratejik bir yaklaşımdır. Ancak bu taramanın kendisi bile başlı başına bir iş durumundadır. Bunun da nasıl ve kim tarafından yapılması gerektiği değerlendirilmelidir. Dolayısı ile, Tüm olması ve yapılması istenenler bir dokümanda toplanmalı, Önce bunlarla ilgili kim ne yapıyor ve ne gibi finansman/destek olanakları mevcut diye taranmalı, Kesişmelerin olduğu noktalarda ilgili taraflarla işbirliğine gidilmelidir. Eğer eksik kalan noktalar varsa, kimin partner olacağına bakılmalıdır. Çalışma sonucu elde edilen çözüm önerileri aşağıdaki gibi olmuştur; Üst yönetimler için etkileyici kurumsallaşma eğitimi Kurumsallaşma tanımının doğru anlaşılması için yayılım Kurumsallaşma yol haritası / kılavuzu / modelinin tanıtım ve yayılımı Toplu danışmanlık projeleri için model ve destek Araştırma, makale ve eğitimlerin teşviki Başarılı örneklerin tanıtımı ve vakalaştırılması ArGe merkezleri konusunda bakanlığa gerçekleştirilecek lobi faaliyetlerinin diğer derneklerle birlikte yapılması Üniversite sanayi işbirliği ofislerinin, süreçlerinin ve koşullarının tesis edilmesi Küçük firmalarda ArGe nin teşvik uygulamaları Mühendislik ve proje firmalarının gelişiminin teşviki (yurt içi ve bölge ülkelerde) Üniversitelerin yapılanması konusundaki çalışmalara MEB ve YÖK de destek 32 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

33

34 34 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

35 Dış Ticaretin Gelişmesi

36 3. Dış Ticaretin Gelişmesi 3.1. Dış Ticaretin Gelişmesi İle İlgili Problem Tanımı Yurtiçi pazarda öncelikle güçlenilmeli ve sektörün standartları gelişmeli Türkiye de pazarın ve sektör firmalarının gelişmesi adına yapılması gerekenler ve üretilmesi gereken ürünler söz konusudur. Henüz üretilemeyen ürünlerin ölçek ekonomisinin yakalanma olasılığı olan ürünleri kamu desteği ve firmaların ortak girişimleri ile üretilmesi gerekmektedir. İkinci bir konu Türkiye deki sektörde çok sayıda küçük ve kurumsallaşmamış aktör olmasıdır. Bu çoğu zaman yurt dışında Türk imajını olumsuz etkileyebilmektedir. Bu doğrultuda sektörde daha kurumsal davranan, büyük lider firmaların oluşmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Bu doğrultuda Sarkuysan, İşbir gibi başarılı çok ortaklı modeller incelenmelidir. Diğer taraftan TSE standartlarının uygulamada niteliğinin korunması bir diğer gerekliliktir Dış pazarların analizi için dağınık verilerin toplanıp konsolide edilmesi Hedef pazarlarla ilgili pek çok noktada, çok çeşitli veri ülkemizde bulunmaktadır. Ne var ki hedef pazarlarla ilgili bu bilgiler parçalı ve dağınık durumdadır. Bunların konsolide edilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Kamu kuruluşlarının liderliğinde önce bu verilerin konsolidasyonu için çalışılmasına, daha sonra da pazar araştırma firmaları ile birlikte eksik verilerin tamamlanmasına yönelik çalışmalar yapılması gerekmektedir Yurtdışına yönelik çalışmalar ülke bazlı stratejik planlarla yönetilmiyor Stratejik planlama kapsamında ilk ihtiyaç odaklanılacak hedef pazarların belirlenmesidir. Stratejik hedefler doğrultusunda kamu teşviklerinin stratejik bir bakış açısıyla verilmeli/kullanılmalıdır. Bu tutum diğer sektörlerle işbirliği yapılmasını da kolaylaştıracaktır. Yeni/hedef pazarlarda yol açıcı paydaşların oluşturulması temel bir gerekliliktir. Proje firmalarının hedef pazarlarda gelişmesi, büyük ihracatçı firmaların oluşması ve önderliği, hedef ülkelerden burslu öğrencilerin Türk firmalarını tanıması ve Türk ürünleri için tanıtım ofislerin işbirliği ile kurulması ihtiyaç duyulan stratejik adımlar olarak görülmektedir Dış pazarlara yönelik ürün gamı uyumlandırma ve geliştirme çalışmalarının yüksek maliyeti Sektörün dış pazarlara girmesi ürün gamlarının geliştirmesi ve uyumlandırma çalışması yapması gerekmektedir. Bu birçok yeni mühendislik çalışması ve maliyeti beraberinde getirecektir. Bu maliyetin temel bileşeni yurtdışı pazarların ihtiyaçlarının çalışılması, gerekli ürün geliştirme çalışmaları ve bu pazarların gereklerini bilen laboratuar ve akreditasyon kuruluşları ile birlikte çalışılmasıdır. Bu çalışmaların güçlü firmaların liderliğinde, kazan-kazan modeliyle, işbirliği ile yapılması, büyük ve küçük firmaların bir arada çalışmasını kolaylaştıran bir işbirliği modeli ile çok daha etkili olacaktır Dış Ticaretin Geliştirilmesi İçin 5 Çözüm Önerisi P8) Öncelikle Türkiye pazarının gelişmesi için firma ve ürün standartlarının yükselmesinin teşviki 36 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

37 Proje Adı Proje no 8 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Öncelikle Türkiye pazarının gelişmesi, firma ve ürün standartlarının yükselmesi Orta ve uzun vade İklimlendirme Sektör Meclisi, TOBB, Sektörel Dernekler, TSE ve TOKİ Türk iklimlendirme sektörü firmalarının önce Türkiye pazarında güçlenmesi ve Türkiye de pazarın gelişmesi gerekmektedir. Bunun birinci yolu TSE standardı uygulamasının çıtasının yükselmesi ve henüz üretilemeyen kritik ve ölçek ekonomisi yaratma şansı olan ürünlerin işbirliği ile üretilmesidir. Sektörel standardın ve firma standartlarının geliştirilmesi için TSE nin ürün standartlarını yükseltilmesinden çok, denetim mekanizmalarını etkinleştirmesi önceliklidir. Yüksek kaliteli ithal ürünlerin yapılması için sektörün işbirliğine gitmesi daha önemlidir. Burada ölçek ekonomisinin yakalanabilme olasılığı çok önemlidir. Bunun yakalanamayacağı durumlarda ilgili üreticileri Türkiye de üretime çekme olasılığı üzerinde durulmalıdır. Projenin girdileri ve ilişkili çözüm önerileri Diğer taraftan standartlara uygun olmayan ürünlerle ilgili TSE ve TOKİ ile işbirliği yapılması da değerlendirilmelidir. Firma standartlarının yükseltilmesi konusunda aşağıdaki çözüm önerileri ifade edilmiştir: Merdiven altı üretimin engellenebilmesi için üretim-servisihracat kriterlerinin belirlenmesi ve lisanslandırılması Sektör bazında iç denetim ve derecelendirme platformu oluşturulması Haksız rekabeti önleme açısından ciddi denetleme mevcut ancak internet üzerindeki haksız rekabet üzerine gidilmiyor Sektörün kendi içinde denetim mekanizmasını kurması için etik ilkelerin uygulanması Ürün standartlarının yükseltilmesi konusunda aşağıdaki çözüm önerileri ifade edilmiştir: Yüksek kaliteli ithal ürünlerin yapılması esnasında sektörün işbirliği yapması, bilgi paylaşması TAREX in uygulama etkinliğinin arttırılması Düşük kaliteli ürünlerin TSE kontrolünde olup engellenmesi DIŞ TİCARETİN GELİŞMESİ 37

38 ve standartları profesyonel yapması Yüksek kaliteli ürünler ile ilerlenme stratejisinin benimsenmesi P9) Pazarlama, veri toplama çalışmalarında ve yeni pazarlara girilmesi sırasında işbirliği ile arzın sağlanması Proje Adı Proje no 9 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Pazar araştırma, veri toplama çalışmalarında ve yeni pazarlara girilmesi sırasında işbirliği projesi İSİB, sektör dernekleri, dış ticaretle ilgili yarı resmi kuruluşlar ve ticaret ataşelikleri İSİB, kamu kuruluşları ve araştırma kuruluşları Dış pazarlara girerken bu pazarların tanınması çok önemlidir. Birçok paydaşın elinde ya da aklında olan verilerin bilgilerin ve derlenmesi, bu pazarların tanınması açısından önemlidir. Eksik ve elde edilemeyen verilerin ise tasarlanacak araştırmalarla giderilmesi çalışmanın ikinci adımını oluşturacaktır. Üçüncü adım hedef/fırsat ürünlerin ve bunlarla ilgili ihtiyacın tanımlanması olacaktır. Proje ile ilgili açıklama Hedef pazarlar bilimsel yöntemle belirlenmeli ve pazara giriş için de stratejik planlar ve analiz çalışmaları yapılarak ilerlenmelidir. 38 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU Girilmesi hedeflenen bu yeni pazarların tanıması için ihtiyaç ve yönetmeliklerin anlaşılmasını gerektirmektedir. Hedef pazarlarla ilgili verilerin toplanması çalışmasının sektörün STK ları ve Ticari ataşelerin etkin kullanımı ile yapılabileceği düşünülmektedir. Bölge bazında bir araştırma ve koordinasyon çalışma grubu kurulması da bir diğer öneri olarak elde edilmiştir. Firmaların pazar araştırma ve hizmet satın alma konularında ortak hareket etmesi de bir diğer destekleyici adım olacaktır. Firmaların yine hedef ülkelerde sektör ve müşteri bazında, yurtdışı pazarların ve müşteri ihtiyaçlarının tanınması konusunda işbirliği yapabileceği dile getirilmiştir. Bu çalışmaların çıktısı ve en temel girdisi hedef pazarlarda etkili tanıtım ve strateji modelleri oluşturulması olacaktır. İSİB in bu

39 konuda yapacağı hızlı bir çalışma hem yönlendirici olacak, hem de bu çalışmaların çıktısı olarak etkin-ekonomik bir çalışma süreci elde edilmiş olacaktır. Bunun akabinde teşvik ve lobi çalışmaları stratejik planları destekleyecek şekilde oluşturulabilecektir. Hedef pazarlarda pazarlama süreç ve kanallarının oluşturulması bu çalışmaları tamamlayıcı bir aşama olarak değerlendirilmelidir. İSİB in yurtdışında oluşturacağı bölge ofisleri ve bu ofislerin firmalarımızı yurt dışı ihalelerle ilgili bilgilendirmesi de bu bağlamda değerlendirilmelidir. Bu yapının geliştirilmesi ve aşağıdaki konuları da kapsaması düşünülmelidir; Projenin girdileri Ortak tanıtım, araştırma ve kontak ofisleri açılması Tanıtım ve ticaret merkezleri kurulması Yurtdışı proje pazarlama kanallarının oluşturulması Satış sonrası servis kısmında işbirliği oluşturulması Ticari ataşeliklerle yakın işbirliği kurmak ve var olan ilişkileri güçlendirmek yararlı olacaktır. Potansiyeli yüksek kamu görevlileri ile de ilişkilerimizi yüksek tutalım ki ileride onlar yükseldiklerinde bize daha çok destek versinler. Dış ticaret konusunda aktif tüm yapı ve kamu kuruluşlarının çalışma ve kurulu süreçleri. DIŞ TİCARETİN GELİŞMESİ 39

40 P10) Yeni pazarlarda yol açıcı paydaşların oluşturulması yolu ile talebin yönetimi/geliştirilmesi Proje Adı Proje no 10 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Yeni pazarlarda yol açıcı paydaşların oluşturulması ile talebin yönetimi/geliştirilmesi Orta ve uzun vade İSİB, üniversiteler, TTMD ve kamu (Ekonomi Bakanlığı) Öncelik Türk Cumhuriyetleri olmak üzere, hedef pazarlarda Türk ürün ve firmalarını bilen alıcı/karar verici kitleyi hazırlamak önemli bir gerekliliktir. Bunun bir yolu hedef ülkeden gelen üniversite öğrencilerine yönelik pazarlama amaçlı eğitim ve programlar düzenlenmesi, hatta burs verilmesidir. Yurtdışı pazarlarda proje firmalarının güçlenmesinin ve iş almasının desteklenmesi ikinci ve daha büyük olan konudur. Bu konuda Türk inşaat firmaları ile TTMD nin işbirliği yapması teşvik edilmelidir. Kamunun bu işbirliğini teşvik etmesi de bir diğer gerekliliktir. Proje ile ilgili açıklama Dış pazarlarda güçlenmek için Türk proje firmalarının büyümesi ve uluslararası firmalar haline gelmesi hayati bir meseledir. İSKİD ile TTMD nin birlikte çalışılması öncelikli bir konu olarak gözükmektedir. Proje firmalarının da ihracatçı sayılması faydalı bir yaklaşım olacaktır. Bu konuda sonuç alınması için TTMD desteklenmelidir. Türk müteahhitler birliği ile ayrıca uzun süredir konuşulan ama sürmesi ve daha fazla mesafe alınması gereken bir işbirliği ihtiyacı söz konusudur. Projenin girdileri ve ilişkili çözüm önerileri Bu konu önceden konuşulmuş ve üzerinde çalışılmış bir konu. Bu konuya gönül vermiş kişilerle temasa geçilerek yeni bir hamle yapılmalıdır. 40 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

41 P11) Rekabet öncesi işbiriliği kültürünün ve bunun uygulaması olarak kümelenme yaklaşımının etkin kullanımı Rekabet öncesi işbirliği Proje Adı Proje no 11 Rekabet öncesi işbirliği kültürünün ve bunun uygulaması olarak kümelenme yaklaşımının etkin kullanımı Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Sektör dernekleri, Ekonomi Bakanlığı ve BST Bakanlığı Firmalar arasında kümelenmenin etkin kullanımı ile mühendislik ve dış ticaret çalışmaları ile rekabet gücünün geliştirilmesi etkin uygulanması durumunda son derece faydalı olacak bir yaklaşımdır. Pastayı büyütmek ve sektörde büyük firmalarla, küçük firmaların işbirliği için bir ana sanayi - tedarikçi yapısının/modelinin oluşturulması ve firmaların bir araya gelerek stratejik ürünleri birlikte üretmesi değerlendirilmesi gereken diğer işbirliği modelleridir. Proje ile ilgili açıklama Rekabet öncesi işbirliğinin yapılması günümüzün gerekliliğidir. YA firmaların bir araya gelerek çalışması, ya da büyük şirketlerin şemsiyesinde çalışılmasının büyük faydaları olacaktır. Şemsiyesi altında toplanılacak büyük firma Sarkuysan ya da İşbir de olduğu gibi sektör firmalarının bir ortak yatırımı olarak düşünülebilir. Ayrıca Kuzey İtalya modeli de incelenmelidir. Otomotiv sanayinde Japonya ve Almanya da ana firma ve yan sanayilerinin birlikte sinerjik işbirliği, yürüyen bir modeldir. İşbirliği modelinin şu andaki kültürde çok da kolay olmadığını bilmekteyiz. Dolayısıyla öncelikle mevcut kültürün hazırlanması gerekmektedir. Bu doğrultuda başarı hikayelerinin analizi ve ülkemizdeki Sarkuysan ve İşbir modelleri incelenmelidir. Bu doğrultuda aşağıdaki fikiler çalışmalar sırasında elde edilmiştir; Rekabet öncesi işbirliğinin tanımını ve alanlarını gerçekçi olarak belirlemeliyiz Herkes, her şeyi yapmaya çalışıyor Stratejik işbirliği yapmayı bilmiyoruz Küçük olsun, benim olsun diye düşünüyoruz Firmalar arasındaki ilişki aşırı kontrol altında veya haksız DIŞ TİCARETİN GELİŞMESİ 41

42 Projenin içeriği hakkında notlar rekabet seviyesinde, ortak çalışma kültürü eksik Bu işbirliği projeleri çerçevesinde yapılacak çalışmalarda kamu desteklerinin alınması ve şirketlerin iş yapma maliyetlerinin düşürülmesi konjonktür olarak olasıdır P12) Dış pazarlara girecek firmaların, pazar bazında işbirliği yapması ve maliyet indirme projesi Proje Adı Proje no 12 Dış pazarlara girecek firmaların pazar bazında işbirliği yapması ve maliyet indirme projesi Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Dış pazarlarda yer alabilmek için ürünlerin akreditasyonu başta olmak üzere, pek çok yeni yatırım ve girişim gerekecektir. Bu çalışmalar sadece yeni çabalar değil, aynı zamanda yeni maliyetler getirecektir. Aynı işleri tekrar tekrar yapmamak hem enerji, hem de maddi tasarruf edilmesi açısından önemli bir husustur. Bu doğrultuda firmaların işbirliği yapması, maliyet azaltma fırsatı yaratmanın temel yollarının başında gelmektedir. Proje ile ilgili açıklama Hedef pazarlara giriş aşamasında firmaların işbirliği yapabileceği alanlar aşağıda sıralanmıştır; Tanıtım çalışmalarında işbirliği ile prestij kaybına neden olan firmalardan ayrışma, yanlış algıların önlenmesi Girdilerde ucuzlatma için üretim ve ortak satın alma Ortak tedarikçiler kullanmak Satış sonrası serviste işbirliği ArGe laboratuarlarının ortak ve verimli kullanılması Kalite, denetim, laboratuar ve sertifikasyon destek hizmetlerinin kullanımında işbirliği Sertifikasyon konusunda ortak laboratuar kurulması ve sertifikasyon hizmeti sunulması Gümrük ve ihracat işlemlerinin kolaylaştırılması ve desteklenmesinde işbirliği Lojistik maliyetlerinin azaltılması için işbirliği 42 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

43 Projenin girdileri Firmaların halihazırdaki maliyet bilgileri DIŞ TİCARETİN GELİŞMESİ 43

44 Dış Ticaretin Geliştirilmesi İçin Referans Fikirler Yurtdışı pazarlara bir stratejik planlama disiplini ile yaklaşılması gereği Dış pazarlarda güçlenmek zor ve çok kaynak gerektiren bir çalışmadır. Yeni ilişkilerin ve yapıların kurulması oldukça yüksek bir çaba gerektirir. Bu nedenle halihazırda dış pazarlardan gelen işbirliği talepleri üzerinden çoğunlukla ihracat yapılmaktadır. Bunun dışında yeni kanallar kurulmak isteniyorsa mutlaka stratejik öncelikler belirlenmeli ve kıt kaynaklar buna göre sarf edilmelidir. Sektör üretim / sektör pazar / fuar ziyaretleri Bölge lideri konumundaki pazarlara eğilim Dış pazarlarda hazır olmayan firmaların Türk ürünlerinin imajlarına olumsuz etki etmesi İhracatın denetlenmesi nedeniyle dış pazarlardaki prestij kaybı Sektöre yeni katılan firmalarda disiplin sağlamak gerekliliği Firma kuruluşu ve ihracat yetkisi için denetim olmalı Sektörde, ürün kalite yeterlilik zorunluluğu getirilmeli (eksik/fazla) Kaynakları ve bilgi birikimi kısıtlı olan firmalar dış pazarlarda yeterince etkin olamıyor Çok sayıda küçük ölçekli ihracatçı firma olması ve bunların dış pazar için yeterli kaynağının bulunmaması İş hayatında pratik olarak kullanılacak bilgilerin öğrenim hayatında olmaması veya çok geri planda kalması Dış ticaretin gelişmesi için eleman profillerinin doğru seçilmesi ve dış ticaretin nasıl geliştirileceğine dair bilgi sahibi olunması Standartların yükseltilmesi ve akredite laboratuarlarının gelişmesi gerekliliği Standartların yükseltilmesi için TSE nin uygulama ve denetim etkinliğini arttırması gerekmektedir. Şimdiki durumda düşük kaliteli ve standartları karşılamayan ürünler TSE damgası ile kamu kuruluşlarına satılabilmektedir. Halen TOKİ bu sorunların yaşandığı çok önemli bir noktadır. Akredite laboratuarlarının gelişmesi ile Türkiye deki pazarı şekillendirebilir, şirketlerin de stratejik planlar yaparak çalışmaya başlaması sonucunda belli bir düzeye ulaşmış dış ticaret yapabilir firmaları elde edebiliriz. TSE nin belgelendirme yaparken uluslararası standartlara göre yetersizliği Firmaların denetimsiz kalması (yurtdışı denetim) Akredite laboratuarlarının Türkiye de oluşması ve bu sayede dış bağımlılıktan kurtulması Akredite laboratuarı ile işbirliği ve güvenilirlik konularında olan eksiklik Ancak standartları yükselttiğimizde bazı firmaların buna ayak uydurmaları ve büyümeleri kolay olurken bazı firmalar için de tam tersi olacaktır Yurtdışı pazarlara girmek için işbirliği kurulması Türk iklimlendirme ve inşaat sektörleri arasında stratejik işbirliği kurulması da önemli bir açılım olabilecektir. 44 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

45 Türk taahhüt sektörü ile stratejik işbirliğine gitmek ve mümkün olduğunca birlikte hareket etmeye çalışmak Eş zamanlı ve koordineli bir şekilde yurtdışı pazarlara yatırımların yapılması Benzer ürün grubu üreten firmaların pazarlama alanında işbirliği yapması Yurtdışı pazarlarda başarılı olacak insan kaynağının hazırlanması Yurtdışında pazar geliştirme çalışmalarında çalışabilecek personelin yetiştirilmesi için bir eğitim kampanyası/hareketine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kapsamda pazarlama alanında güçlü bir üniversite ya da eğitim teşkilatı ile birlikte bir dış ticaret destek elemanı eğitim programı oluşturulmalıdır. Yurtdışı pazarlama çalışmalarında görevlendirecek elemanlarının yetiştirilmesi Yabancı dil eğitimi Pazarlama, satış ve tanıtım ofislerinin/ekiplerinin kurulması Uluslararası ticaretin öğrenilmesi Yeni teknolojilerin ve standartların öğrenilmesi Verimlilik yöntemleri konusunda eğitim Yurtdışı pazar geliştirme çalışmalarında ve uygulamalarda görev alacak nitelikli mühendislere ve teknisyenlere ihtiyaç bulunmaktadır. Ne var ki firmalar halen ihtiyaç duyulan mühendis ve teknisyenleri bulmakta büyük zorluk çekmektedir. Pazar geliştirme çalışmalarına destek verecek nitelikli satış mühendisleri ve mühendislik firmalarının gelişmesi Hedef ülkelerde çalışacak personel ve güvenilir hizmet bulunma zorluğu Nitelikli mühendislerin yetişmemesi Sertifikalı çalışanların nitelik ve nicelik anlamında yetersizliği Kümeleşme stratejisinin etkin kullanımı Burada kümeleşme stratejisi doğru kullanılmalıdır. Halen, bunun yeterince etkin kullanılmadığı belirlenmiştir. Firmaların coğrafi yakınlığa ya da ilgi ortaklığına dayanarak bir araya gelerek ya da daha büyük firmaların tedarikçileri olarak aralarında sinerji üretmeleri üzerinde ciddiyetle durulması gereken bir konudur. Hâlihazırda herkes rakibinde gördüklerini yapmakta ve herkes herşeyi yapmaya çalışmaktadır. Bu yapıyla dış pazarlarda güçlü ve büyüyen bir sektör olunması mümkün değildir. Sektördeki iletişimin daha üst düzeye taşınması Sektörün dernekleri, firmalar arası iletişimi sağlamalı Kümeleşme projelerine yeterli önemi vermiyoruz Sektörel organize sanayi bölgeleri oluşturulmalı ve bu sanayicilere uygun şartlar sunulmalı İSİB bölge ofisleri açılabilir ve bu ofisler sektör ile ilgili ihalelere girebilir, işbirliği olanakları sunabilir ve pazar analizleri yapabilir DIŞ TİCARETİN GELİŞMESİ 45

46 Kamu teşviklerinin etkin kullanılması Teşvikten öte rekabet dezavantajı yaratan hususların öncelikle giderilmesi gereklidir. Aşağıda bu rekabet dezavantajı yaratan konular listelenmiştir; Devletin doğru döviz politikası uygulaması Devletten ötürü üretimde işçilik yükü yüksek Üretimin temel girdilerinin başında olan enerji maliyetinin dünya standartlarının üzerinde olması nedeni ile oluşan rekabet dezavantajının düzeltilmesi Kamunun kolaylaştırıcı uygulamalarla dış ticareti teşvik edici uygulamalar yapması son derece etkili olacaktır. Bu doğrultuda faydalı olabilecek hususlar aşağıda listelenmiştir; Kamunun teşvikleri stratejik plan kapsamında vermesi Vize, ikili ticaret anlaşmaları, karşılıklı para transferi kolaylığı gibi karşılıklı dış ticareti destekleyecek faaliyetlerin geliştirilmesi İhracat finansmanı konusunda ihracatçıya rekabet avantajı sağlayacak modeller geliştirilmesi Potansiyeli yüksek belli kişilerle iyi ilişkiler içerisinde olunması Ticari ataşeliklerle yakın işbirliği yapmak için çalışma metotlarının geliştirilmesi Ticari ataşeleri yönlendirme sürecinin kurulması Önce iyi proje yapılması, sonra desteğin ve kamu kaynağının yaratılması Dış pazarların araştırılması Bunlar yapıldıktan sonra en önemli konu hedef pazarlara odaklanılmasıdır. Hedef pazarlara odaklanılması için firmaların sektör bazında analizler yapması, şu ana kadar oluşmuş dağınık bilgileri toplanması, hedef pazarları incelenmesi şarttır. Planlama ve analiz yapmak sevilmiyor ve bu konuya kaynak ayrılmıyor Dış ticaretin önem konusu ve sektörün farkındalığı eksik Hedef pazarların bilimsel yöntemle seçilmesi ve stratejik plan hazırlanması gerekli Küçük ve orta ölçekli firmaların pazar analizi ve pazara giriş ile ilgili bilgilere ulaşma zorluğu ve bilgilerin dağınıklığı Odaklanmaya yeterli derecede önem vermiyoruz Yeni gelişen pazarların araştırılması Ürün bazında ülke tercihleri potansiyel olarak analiz edilmiyor Dış pazarlarda yol açıcı paydaşların oluşturulması Hedef pazarlar belirlendikten sonra bu pazarlardaki mühendislik firmalarının gelişmesi, oradaki insan kaynağının gelişmesi ve ilişkilerin gelişmesi konusunda yoğun bir çalışma gerekecektir. Hedef pazar olan ülkelerden gelen öğrencilerin desteklenmesi ve sektörümüzü tanımaları Sektör toplantılarına hedef ülkelerden insanların daveti Uluslararası proje firmalarının oluşması ve gelişmesi 46 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

47 Proje firmalarının ihracatçı sayılması Projecilerin derneği ile birlikte çalışabiliriz TTM nin çalışma ve talepleri incelenmeli Mühendislik firmalarının yerli üreticilere talepleri doğrultusunda bilgi aktarmaları ürün ve servis kalitelerinin yükselmesini sağlayabilir Sektör ile mühendislik firmalarının birbirlerini desteklemesi Dış pazarlarda ofis ve pazarlama kanalları oluşturulması Şu anda Turquality, sektörel derneklerin yurtdışında tanıtım ve satış ofisi kurulmasına olanak sağlamaktadır. Pazarlama kanalları oluşturulması açısından diğer sektörlerle yapılacak işbirliği ve fuarlar çok önemlidir. Pazar araştırmalarının STK lar aracılığı ile yapılması Ticari ataşelerin etkin kullanımı Bölge bazında bir araştırma ve koordinasyon çalışma grubu kurulmalı Dış ticaret ofislerinin oluşturulması Gümrük mevzuatı gibi ihtiyaçların belirlenmesi Sektörel derneklerin yurtdışında tanıtım ve satış ofisleri kurması ( Turquality?) Ürün gamlarının uyumlandırılması Hedef pazarlar netleştikten sonra ürün gamlarının netleştirilmesi, geliştirilmesi daha rasyonel ve verimli olacaktır; Ürün stratejisi oluşturma sıkıntıları Hedef pazarlara yönelik ürün gamının oluşturulması Pazar koşullarına uygun ve rekabetçi ürünlerin geliştirilmesi Rekabet edilebilir ürün geliştirmek İşbirliği yapılabilecek diğer sektörler Sektör derneklerinin farklı sektör dernekleri ile ortak çalışma yapmaması İnşaat V.A. nakliyat Türk Müteahhitlik Birliği ile işbirliği Yurtdışı pazarlara girerken diğer sektörler ile işbirliği yapılması Gıda sektörü ile ortak çalışmalar yürütülebilir Makine ve sağlık sektörleri Hedef pazarlarda pazarlama süreç ve kanalları oluşturulması Fuarlar analiz edilerek tercihler yapılmıyor DIŞ TİCARETİN GELİŞMESİ 47

48

49 Eğitim kalitesinin, uygulamalı eğitim ve araştırmanın geliştirilmesi

50 4. Eğitim kalitesinin, uygulamalı eğitim ve araştırmanın geliştirilmesi 4.1. Eğitim ve araştırma uygulamaları ile ilgili problem tanımı Çalışmamızda sırasıyla; meslek liseleri(ml), Meslek Yüksek Okulları(MYO), üniversite lisans (ÜL) ve lisansüstü eğitimi (ÜYL) ile ilgili sorunlar analiz edilmiştir. Aşağıda 4 sorun tanımı açıklanmaktadır Eğitim konusunda Türkiye nin geneline hakim olan genel ve büyük sorunların varlığı Eğitim sisteminin bütününe, büyük oranda popüler kültürün de etkisi ile gençlerde öğrenme konusunda bir isteksizlik, eğitim kurumlarında ise geçmişten gelen bir eylemsizlik ve ezberci yaklaşım hakim durumdadır. Bu durum hem meslek liseleri, hem MYO ları, hem de üniversiteler açısından geçerlidir. Bu genel sorunlara ilave olarak bu eğitim kurumlarının kategorisi farklıdır ve bireysel koşullarına göre ayrı sorunları bulunmaktadır. En temel sorun gençlerin eğitime önem vermemesi ve kolay para kazanmak istemeleridir. Bu durum tüm eğitim sistemini olumsuz etkilemektedir. Dolayısı ile öğretim üyeleri karşılarında talepkar öğrenciler bulamamaktadırlar. Aynı zamanda teknoloji yani uygulama tarafının ve akademik tarafın birbirinden ayrılmaması, bu iki amacında her eğitim kurumu tipinde karışık olarak yürütülmek istenmesi her iki tarafın da iyi yapılamamasına sebep olmaktadır. Dolayısı hala bu iki olgu ayrıştırılamamakta ve insanlar farklı ilgi dallarına bir türlü yönelmemektedirler. Stajlarla, sanayide yapılan uygulama eksikliği öne çıkmaktadır. Eğitimlerde pratiğe yeterince ağırlık verilmemektedir. Dolayısı ile eğitim programlarının belli günlerde yapıldığı ve diğer günlerin sanayide geçirilmek üzere boş günlerin ayrıldığı eğitim programları ML ve MYO Lar açısından şarttır. Tüm eğitim kuruluşlarının sanayiye yönelik belli hizmetleri vermesi, belli konularda uzmanlaşması ve hizmet vererek döner sermayeden gelir elde etmesi önemli bir diğer gerekliliktir. Çalışma sırasında analizlere bakıldığında, gerek meslek liseleri, gerek MYO lar ve üniversitelerde yaşanan birçok sorunun temelinde anlık olarak siyasi ve popüler kararların verilmesini görmekteyiz. Bu sebeple bu sürekli değişen kararların bilimsel bir süreçten geçerek gerçekleşmesinin ve bu süreçte sözde değil, gerçekten paydaşların yer almasının önemli olduğunu görmekteyiz Meslek liselerinin eskiden işleyen düzeninin, cazibesinin, eğitim ve yönetim ekibinin bozulmuş olması ML ile ilgili olarak, matematik ve fen dersleri açısından çok zayıf bir noktaya gelmiş olduğu söylenebilir. Bir dönem ML nin engellenmiş ve popülaritelerinin kaybedilmiş olması nedenleri ile şu anda ML lerinin cazibesini yitirmesine ve dengelerin bozulmasına neden olmuştur. Aynı zamanda atölye ve laboratuar eksiklikleri, eğitim kadrosunda olan eksikler ve yönetimde olan bazı aksaklıkların da aynı olumsuz sonucu pekiştirdiği görülmektedir. 50 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

51 Meslek Yüksek Okullarının (MYO) aşırı büyüme sonucunda niteliğini yitirmesi ve amacından sapması Meslek Yüksek Okulları incelendiğinde yukarıda sayılan 4 sorun geçerli olmakla birlikte, MYO ların durumunun meslek liselerinden daha kötü olduğu göze çarpmaktadır. MYO lar çok hızlı bir şekilde tüm bölgelere, neredeyse ilçelere kadar sayıca yaygınlaşmış ve bir MYO enflasyonuna sebebiyet verilmiştir. Dolayısıyla eğitim kadrosu, okul yönetimi ve öğrenci kalitesi ile ilgili birçok olumsuzluklar mevcuttur ve düzeltmelerin çok ciddiyetle ele alınması gerekmektedir. Bunun için öncelikle bir filtrasyon gerektiği görülmektedir. Filtrasyonun ilk adımı sanayi ile ilişki kurabilmek olmalıdır. Sanayi bölgelerine yakın olan ve sektörler ile iyi ilişkiler kuracak MYO lar bir adım öne çıkacaktır. İkinci filtrasyon kriteri öğrencilerin başarı seviyesi olmalıdır. Buna ilave olarak ML den MYO lara direk geçiş olması, döner sermaye uygulamaları ve iklimlendirme sektörünü kendi paydaşı olarak gören MYO ların eğitimcilerine verecekleri sektörel eğitim desteği bu eğitim kurumlarının büyük oranda toparlanmasını sağlayacaktır. MYO lar yerel ekonomiyi ve tüketimi artıracak bir araç haline gelmiş Ciddi bir planlamaya dayanmadan çok sayıda MYO ları açılmış Okul müdürleri merkezden atanıyor, ilçeyi tanımıyorlar MYO ların ilçelere inmesi, lise benzeri yapı oluşturulması İlçelere kadar açılıyor, yeterli eğitici kadrosu yok Üniversitelerde eğitim kalitesini, sanayi uygulamalarını ve işbirliğinin oluşmasını sağlayacak yapı ve süreçlerin var olmaması Öncelikle öğrenciler ne kadar iyi akademisyenler ve eğitimciler ile çalışırsa o kadar iyi olacaktır. Dolayısı ile bu konu daima üniversitelerde dikkate alınması gereken bir noktadır. Bu üniversitelerin ve YÖK ün üzerinde sürekli çalıştığı bir konudur. Bu doğrultuda aşağıdaki tespitler yapılmıştır; Mühendislik eğitiminde beceriye dayalı eğitim yetersiz Mavi yakalı mühendis yetiştirilemiyor Öğrenci fazlalığı öğretim görevlilerini lise hocası gibi yapıyor Sanayideki uzmanların, üniversitelerde ders vermesi sağlanmalı Sanayiden öğretim görevlisi daha fazla gelmeli Ders kalitesinin artması için üniversitelerin akredite olması, ders içeriklerini hızlı bir şekilde iyileştirilmesi hemen yapılabilecek öncelikli bir proje olarak önümüze çıkmaktadır. Bunun akabinde çıktının kalitesini artırmak için çalışılması gerekecektir. Üniversitelerde sertifikalı mühendis yani profesyonel mühendis ve lisanslama işleri bir zamanlar MMO bünyesinde başlamış ve yeniden gelişmesi gereken önemli bir konudur. Diğer taraftan ders programları tanımlanırken, üniversiteler, sanayinin esas müşteri olarak görülerek katkıda bulunmasını sağlamalıdır. Ancak buna yeterli önem verilebilirse teknoloji becerisinin ve uygulamaya yatkınlığın yeterince geliştirilebileceği görülmektedir. Sanayi sektörü, halen, işe aldığı mühendisleri kendi yetiştirme sürecinden geçirmeden kullanamadığını defalarca belirtmektedir. EĞİTİM KALİTESİNİN, UYGULAMALI EĞİTİM VE ARAŞTIRMANIN GELİŞTİRİLMESİ 51

52 Üniversite ve sanayinin birlikte çalışması hem üniversite hem sanayi açısından çok önemlidir. Bu durumda üniversite de kendini tazelemiş ve sanayiye işgücü olarak daha yakınlaşmış olacaktır. Ancak üniversite böyle bir işbirliği içinde çalışmamaktadır. Üniversitelerin yapılanmasında ve işleyişinde değişiklik yapmasına ihtiyaç bulunmaktadır. İşbirliği açısından bir başka önemli konu üniversitelerde sanayinin ihtiyaçlarına yönelik tezlerin yapılmasıdır. Öğrenciler bir taraftan tez konusu bulmakta zorluk çekerken, diğer taraftan sanayide birçok geliştirilmesi gereken alan bulunmaktadır. Bunların doğru bir modelle bir araya getirilmesi gerekmektedir. Stajların hızlı bir şekilde yeniden yapılandırılması da bir diğer önemli konudur Mühendislik çalışmalarını ve yenilikçi uygulamaları destekleyici yapıların, üniversitesanayi arasında katalizör görevi oynayacak yapıların olmaması Projeleri oluşturmak ve gerçekleştirmek için katalizatörün eksik olduğu görülmüştür. Teknoloji transfer ofisleri, mühendislik firmaları, teknoloji sanayi işbirliği gibi yapılarla bu iki gücün ortak bir prosese girmesi mümkün olacaktır. Bu bir proses veya bir model olarak tanımlanmadığında bu ofislerin kurulmasının da çok anlamı olmayacaktır. Bunun için de bir model ofis kurulmalıdır. Bu model kapsamında; Sanayinin ihtiyacını nasıl anlatacağı, Bu ihtiyacın nasıl projelendirileceği, Üniversitenin bu projeye ne hızda, nasıl cevap vereceği, Bütçesinin olup olmayacağı, gibi sorular netleşmelidir. Örneğin bu iş bedelsiz olursa herkes gider ve önemli projeler çalışılamaz, diğer taraftan da bu bedeller çok yüksek olursa başvuru da zorlaşacaktır. Dolayısı ile bu önemli politikalara doğru karar verilmeli, bilimsel ve kapsamlı düşünülmelidir. İnovasyon konusu da mesafe alınması açısından önemli olan bir diğer konudur. Buna karşın şu anda sanayide ArGe bilincinin eksik olduğu, ayrıca yeni fikirlerin ticarileşmesi için gerekli risk sermayesi yapılanmasında da sorunlar olduğu görülmektedir. Öncelikle, sürekli dile getirilen konu üniversite-sanayi işbirliğinin kurulması kapsamında, iletişim konusunda ciddi bir sorun olduğunun görülmesidir. Üniversite ve sanayinin birbirlerini daha iyi tanımaları, ihtiyaçların iyi anlaşılması ve bunun akabinde birlikte proje yapılması mümkün olacaktır. Katalizör eksikliği Üniversite ve sanayi yapacağı işbirliğinin doğasını ve fiyatlandırmasını bilmiyor İnsanların bugüne kadarki deneyimi işbirliğini teşvik edemiyor Uygulama becerisi yüksek mühendislerin yetişmemesi ve mühendislik konusunda bir akreditasyon sisteminin olmaması Mühendislik eğitiminde akreditasyon gerekli ancak buna yeterince önem verilmiyor. Bu konuda başlayan çalışmalar insanlara zor geleceği ve tepki çekeceği için gerekli olmasına karşın ilerletilerek tamamlanmamış. Bunun bir zorunluluk olmasa dahi bir tercih nedeni olacak şekilde başlatılması da faydalı olacak bir yaklaşımdır. Mühendisleri akredite edecek yetkin kurumlar mevcut değildir. Bunun sektörel STK lar açısından bir profesyonelleşme ve gelir aracı/alanı olacağı unutulmamalıdır. 52 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

53 4.2. Eğitim kalitesinin ve uygulama etkinliğinin artması için önerilen projeler Proje 13) Eğitim sisteminin bilimsel ve katılımcı bir süreç ile gelişip/değişmesi için lobi yapılması Proje Adı Proje no 13 Eğitim sisteminin bilimsel ve katılımcı bir süreç ile gelişip/değişmesi için lobi yapılması Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Bu Türkiye nin geneline yönelik bir sorundur. İklimlendirme Sektör Meclisi bu konuyu TOBB a taşımalı ve mal etmelidir. Eğitim sistemi ile ilgili kararların şahsi, siyasi ve popüler nedenlerle değil, paydaşların ihtiyaçları doğrultusunda, bilimsel bir süreç ile tasarlanması, oluşturulması ve uygulanması için lobi yapılmalıdır. Gençlerin erken yaşlarda mesleklere yönlendirilmesi gereklidir. Ancak Türkiye de bu yapılamadı ve herkes üniversiteye gitmek istiyor. Gençlerin tümünün hedefi üniversiteler olmamalı ve bu konuda da en çok anne ve babaların da eğitim alması gerektiği görülmüştür. Eğitim; uygulama ve akademik olarak ayrılmalıdır. Eğitim kitaplarının teknolojik yenilikler kapsamında yenilenmesi için etkili bir model mutlaka geliştirilmelidir. Model tartışmasından işin özündeki detaylara bir türlü gelinememekte ve bu kritik konular hep eksik kalmaktadır. Projenin stratejik yönü Görünen odur ki planlamayı ve problemleri bilimsel yöntemleri kullanarak çözmeyi sevmiyoruz. Bu konuda üniversitelerin bile talepkar olmamış olması göz ardı edilmemesi gereken önemli bir tespittir. İlkeli kararlar zor alındığı için bunların arkasından ilke bazlı bir baskı grubu oluşturulmalıdır. Bu grup Kamu ve MEB e STK ve üniversitelerden oluşmalı ve asgari müştereklerde buluşarak, uzun vadeli, istikrarlı ve katılımcı bir süreç kurmalıdır. Bu sürecin merkezinde akademik bir ekip, bir ya da birkaç üniversitenin liderliğinde bu işe soyunmalıdır. Merkezde çalışan akademik ekip tüm süreçte danışmalı ve paydaşların onayını almalıdır. EĞİTİM KALİTESİNİN, UYGULAMALI EĞİTİM VE ARAŞTIRMANIN GELİŞTİRİLMESİ 53

54 Halen sanayicilerden de eğitim konusunda bina yapımı ile sınırlı bir mali destek alınmaktadır. Aynı şekilde Meslek Liseleri ve MYO larda görevli kişilerin de onay ve desteği gözetilmeden kararlar alınmakta ve değişimler gerçekleşmektedir. Dernekler aracılığı ile tüm paydaşların gerçekten katkısı alınmalıdır Proje 14) Öğrenci ve gençlerin öğrenme istek ve arzularının teşvik edilmesi Proje Adı Öğrenci ve gençlerin öğrenme istek ve arzularının teşvik edilmesi Proje no 14 Proje vadesi Bu konu Türkiye nin genel bir sorunudur. Dolayısı ile bunu TOBB üzerinden MEB ve YÖK gündemine taşımak söz konusu olabilir. Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Popüler kültürün tüketmeyi öne çıkardığı günümüzde, öğrencilerde öğrenme ve kişisel gelişim duygusunun motive edilmesi gerekmektedir. İklimlendirme sektörü ancak işbirliği yapacağı ML ve MYO da bu konuyu gündeme getirebilir. Bu, öğrencilerin eğitime hazır hale gelmeleri açısından önemli bir husustur. Öğrenciler halen öğrenme ve kişisel gelişim konusunda çok istekli ve arzulu bir görüntü sergilememektedirler. Çalışmalarda artık, kısmen medya aracılığı ile her şeyi gören ve istekleri uyarılmış gençlerin hepsinin çalışmayı önemsemeden para kazanmayı önemser hale geldikleri belirtilmiştir. Öğrenme ve kişisel gelişim, işini iyi yapma bilinci, gerçek saygınlığın ne olduğu gençlere anlatılmalıdır. Projenin girdileri Pazarlama araştırması dünyasında bu konuda yapılmış araştırmalar ve incelemeler var ise bunlar bulunulabilir ve bu raporları MEB ve YÖK ün incelemesi teşvik edilebilir. 54 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

55 Proje 15) ML ve MYO ında eğitimin, uygulamanın ve döner sermaye uygulamalarının yeniden canlandırılması Proje Adı Proje no 15 ML ve MYO da eğitimin, uygulamalı eğitimin ve döner sermaye uygulamalarının yeniden canlandırılması Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Endüstri Meslek Liselerinde ve MYO nda halen yoğun bir negatif psikoloji söz konusudur. ML ne bir dönem yapılan üniversite engeli ve MYO nın da son dönemlerde aşırı artışı ile her iki kurum da amacından uzak bir durumdadır. ML ve MYO larda müfredatın hızlı bir şekilde iyileştirilmesi gerekmektedir. Özellikle ML lerinde matematik ve fen ağırlığı mutlaka artmalıdır. Uygulamalı eğitim çalışmalarının artması gereklidir. Döner sermaye modeli yeniden etkinleştirilmeli, gelirin paylaşılması için bir model geliştirilmelidir. Uygulamalı eğitim programları ve etkili bir döner sermaye uygulaması hem eğitimcileri, hem de öğrencileri teşvik edecektir. Şimdiki olumsuz havadan çıkılabilecektir. Proje ile ilgili açıklama Müfredatın iyileştirilmesinin dışında, ML leri ve MYO larının yakın çevrelerindeki güçlü sektör kümelenmeleri ve güçlü firmalarla işbirliği içinde çalışmaya başlamalıdırlar. Sektör kuruluşları ve okullar (ML ve MYO) eşleşmeli, her okul kendisi için ayrı bir uzmanlık alanı seçerek çalışmalarını hızlandırmalıdır. ML leri ve MYO lar laboratuar ve atölyelerini iyileştirmek ve döner sermaye geliri de elde edecek şekilde işbirliği yapılan kuruluşlara hizmet etmelidirler. Meslek Liselerinde okuyan öğrenciler haftada 1-2 gün sanayide de çalışmalı ve bu şekilde hayata daha hızlı hazır hale gelmelidir. Ayrıca döner sermaye ile ilgili çalışmalarda öğrenci ve eğitimcilerin yapacakları çalışmanın ağırlığı ve elde edebilecekleri makul gelir modellenmelidir. Meslek Liseleri öğretim ve yönetim kadrolarının denetimi ve sürekli EĞİTİM KALİTESİNİN, UYGULAMALI EĞİTİM VE ARAŞTIRMANIN GELİŞTİRİLMESİ 55

56 eğitimi ve eğitimlerin güncel tutulmalı ve eğitim görevlileri kendi teorik ve uygulama bilgilerini sürekli tazelemelidirler. Bu konuda da sanayi ile dirsek teması içinde çalışılmalıdır. Projenin stratejik yönü ML ve MYO ları ile işbirlikleri kurulması sanayi tarafından da istenmesine karşın, bunun MEB ve okul yönetimlerince istenmesi belirleyici olacaktır. Dolayısı ile çok stratejik bir tutumla yaklaşılmalı ve MEB in desteği mutlaka alınmalıdır Proje 16) ML ve MYO larda eğitim görevlilerinin hizmet içi eğitimlerinin yenilenmesi, sektörel bilgiler konusunda eğitim programlarının düzenlenmesi Proje Adı Proje no 16 Proje vadesi ML ve MYO larda eğitim görevlilerinin hizmet içi eğitimlerinin yenilenmesi, sektörel bilgiler konusunda eğitim programlarının düzenlenmesi Kısmen İSKAV, konu daha büyük oranda ülkenin bütününü ilgilendirdiği için de TOBB üzerinden MEB ve YÖK bünyesinde gündeme sokulmalıdır. Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Eğitim kalitesini arttırmak açısından ML ve MYO nun eğitim görevlilerinin ve yöneticilerinin hizmet içi eğitim uygulamaları geliştirilmelidir. MYO müfredatı, Meslek Lisesi müfredatından daha güçlü ve daha uygulamaya dönük olmalıdır. MYO larda Trimestr uygulamasına geçilmelidir. Programı güçlü olan MYO merkezleri oluşturulmalıdır (lab, altyapı, uygulama). İşbirliği ile sponsor dersler konulmalı, müfredat sanayiden paydaşlarla belirlenmelidir. MEB in hizmet içi eğitimlerinin kalitesi artmalıdır (İngiltere deki gibi). Bu doğrultuda diğer sektörel derneklerin de teşviki ve lobi yapması ile nitelikli bir çalışma planlanmalıdır. MYO larda uygulamalı çalışmalara daha fazla ağırlık verilmelidir. Sektör iş yeri uygulamasına destek vermeli ve bu doğrultuda haftalık ders programı esnek olmalı ve haftalık çalışma programına göre ayarlanabilmelidir. Aynı zamanda uygulamaya yakın olarak yetiştirilen ML 56 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

57 öğrencilerinin cazibesinin artması ile kolay iş bulabilme olanağı artacaktır. Meslek liselerini mezunları MYK sistemi ile değerlendirilmelidir. Projenin girdileri EĞİTİM KALİTESİNİN, UYGULAMALI EĞİTİM VE ARAŞTIRMANIN GELİŞTİRİLMESİ 57

58 Proje 17) Sanayi bölgelerindeki ML ve MYO ları ile bölge sanayi kuruluşlarının işbirliği içinde çalışması için model ve projeler geliştirilmesi Proje Adı Proje no 17 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Sanayi bölgelerindeki ML ve MYO ları ile bölge sanayi kuruluşlarının işbirliği içinde çalışması için model ve projeler geliştirilmesi İSKAV, TOBB, İSEDA ve MEB Firmalar, sektörel dernekler ve ML-MYO yönetimleri İstanbul, Ankara ve İzmir bölgesinde, sanayi bölgelerine yakın ML ve MYO larla bölgedeki İSİB üyelerinin eşleşmesi ve işbirliği tesis etmesi. Firmaların bölgelerindeki ML ve MYO lar ile yapabilecekleri çalışmalar modellenmeli, süreçler tanımlanmalı ve firmaların bu projeleri uygulaması kolaylaştırılmalıdır. Sektör ile ilişki içine giremeyen iklimlendirme ML lerinin gereksiz olanları değerlendirilmeli ve bir çözüm üretilemeyecek ise bunlar kapatılmalıdır. ML ve MYO yönetimleri ile firmaların sektörün dernekleri ile birlikte işbirliği protokolü imzalaması ve projelerin paralel olarak birçok noktada uygulanabilir olması önemlidir. Meslek liselerindeki eğitim görevlilerin firmalarla koordinasyon içinde İSKAV ın eğitim programlarına dahil olması gerekmektedir. Firmaların meslek liseli çalıştırma ilkesi de ML leri açısından fayda sağlayıcı bir etki yapacaktır. Projenin girdileri 58 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

59 Proje 18) Üniversitelerin akreditasyon konusunda aktif çalışması ve ders içeriklerinin sanayinin desteği ile birlikte geliştirilmesi Proje Adı Proje no 18 Üniversitelerde ve MYO larda akreditasyon uygulamasının teşvik edilmesi ve ders içeriklerinin sanayinin desteği ile birlikte geliştirilmesi Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Proje, Türkiye nin genelini ilgilendiren bir projedir ve sahibi YÖK dür. İklimlendirme meclisi bu konuda sadece YÖK den talepkar olabilir. Üniversitelerde ve MYO larda eğitim kalitesinin artması için stratejik plan yapılması, müfredatın planlanması ve yönetimini sağlayan standartların benimsenmesi ve uygulanmaya başlaması Üniversitelerde lisans ve MYO eğitiminde çıktısının kalitesi esasen izlenmemekte, sanayiciler halen eğitimde paydaş yapılmamaktadır. Öğrenciler kadar ders programlarının müşterisi olarak sanayi de unutulmamalı, özellikle de derslerin tasarımında firmaların görüşleri alınmalıdır. Lisans programlarından uygulama becerisi yüksek mühendis halen yetişmediği belirtilmiştir. Aynı zamanda teknolojiyi algılama becerisi ve uygulama bilgisi yüksek mühendislere ihtiyaç bulunmaktadır. Akreditasyon bir zorunluluk olmamakla birlikte teşvik edilmesi gereken bir süreçtir ve kurumun disipline edilmesinin yöntemi olarak kullanılabilir. Uzmanlık ve sektörel deneyimin gerektiği noktalarda sektörün üniversite ve MYO larında ders vermesi sağlanmalıdır. 2+2 ve seçmeli ders modeli gelmeli MYO ların akreditasyonu için profesyonel STK lar rol almalı ve destek vermelidir. MYO ların akreditasyonu için alt yapı yeterli değildir. Ancak göreceli olarak daha güçlü olan MYO lar seçilip önceliklendirilerek bir uygulama yapılabilecektir. Projenin girdileri Esasen bu konu YÖK e gitmeden, bölüm kurmadan, seçmeli dersler, programlar ve dersler değiştirilebilir. YÖK e takılmadan, lisans EĞİTİM KALİTESİNİN, UYGULAMALI EĞİTİM VE ARAŞTIRMANIN GELİŞTİRİLMESİ 59

60 müfredatı gözden geçirilebilir. Tesisat mühendisliği öğretimi kapsamında derslerde standartların oluşturulması açısından ASHRAE kursları ve yayınları baz alınabilir. 60 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

61 Proje 19) Akredite mühendis uygulamasının MMO tarafından başlatılması için iklimlendirme sektörü olarak talepkar olunması Proje Adı Proje no 19 Akredite mühendis uygulamasının MMO tarafından başlatılması için iklimlendirme sektörü olarak talepkar olunması Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Proje Türkiye nin genelini ilgilendiren bir projedir ve sahibi MMO dır. İklimlendirme meclisi bu konuda sadece MMO dan talepkar ve destekçi olabilir. Akredite mühendislik uygulaması ile ülkemizde mühendislerin mesleki bilgi ve yeterlilik düzeyinin artması açısından son derece faydalı olacak bir uygulama olacaktır. En azından bu iş zorunlu olmasa dahi, iklimlendirme mühendisliği konusunda tercih edenlerin yapacağı ve profesyonel mühendis titr ini alacağı bir uygulama olarak devreye girebilir. Akreditasyon almaya hak kazanan mühendisler profesyonel, yetkin mühendis lisansı almalıdır. Türkiye deki mühendislerin MYK üzerinden akreditasyonu sağlanmalıdır. Projenin girdileri MMO nda, bundan önce başlamış ama yanlış bir karar ile durmuş bir süreç var. Yeniden harekete geçirilme ihtiyacı vardır Proje 20) Üniversitelerin sanayi ile işbirliği yapmak üzere yapılanmasının teşviki Proje Adı Proje no 20 Üniversitelerin sanayi ile işbirliği yapmak üzere yapılanması ve işbirliği model ve sürecinin geliştirilmesi Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje Türkiye nin genelini ilgilendiren bir projedir ve sahibi YÖK dür. İklimlendirme meclisi bu konuda sadece YÖK den talepkar ve destekçi olabilir. Üniversiteler de bilimsel yönetim ilkelerine göre yönetilmeli ve uzman oldukları ve yetkinlik biriktirdikleri konularda sanayi ile EĞİTİM KALİTESİNİN, UYGULAMALI EĞİTİM VE ARAŞTIRMANIN GELİŞTİRİLMESİ 61

62 işbirliği yapmalıdırlar. Bu konu ülkemizin gündem konularının başında gelmektedir. Ne var ki bu işbirliğinin nasıl yapılacağı ve işleyişi çok da belirli değildir. Ayrıca halen bu tür bir işleyiş kanuni altyapı ve yönetmelik ile de tanımlanmamıştır. Diğer bir deyişle kanunsuzdur. Her seferinde yönetimden izin alınmasını gerektiren bu durum uygun bir zemin sağlamamaktadır. İşbirliği süreci bu noktada tasarlanması kadar üniversitenin de bu işbirliğini destekleyecek şekilde kendi içinde yapılanması gerektiği görülmektedir. Bunun sonucunda da sanayi ile birebir çalışan arayüz organizasyonlar ve süreçler elde edilmelidir. Proje ile ilgili açıklama Ülkemizde çoğunlukla üniversiteler de kurumsal olarak yani bilimsel yönetimin ilkelerine göre davranmamaktadırlar. Rektörlerin kişilikleri etkili olmaktadır. Üniversiteler stratejik planlama yapmamakta, dolayısı ile uzmanlık alanlarına odaklanmamakta ve kaynaklarını belli yönlere kanalize etmemektedirler. Bunu yapan birkaç üniversite bulunmaktadır. Uygun model süreçlerin tanımlanması durumunda üniversitesanayi işbirliği başlayabilecektir. Süleyman Demirel Üniversitesi kurduğu teknoloji transfer ofisinde böyle bir süreci tasarlamış ve uygulamaya almıştır. TEKMER lerin aktif hale getirilmesi, teknoparklarda yer alacak mühendislik firmaları, üniversite sanayi işbirliği ofisleri, hem sanayiden, hem de üniversiteden gelen akademisyenlerin oluşturduğu karma organizasyonlar değerlendirilmesi gereken alternatiflerdir. İşbirliği açısından önemli bir diğer husus üniversitelerin ve sanayinin nabızlarının farklı olmasıdır. Mühendislik ve danışmanlık firmalarının teknoparklarda ara yüz olması, hızlı ve uzmanlık gerektiren işleri kendi bünyelerinde yapması ve araştırma gerektiren daha uzun erimli, acele olmayan ve büyük konularda üniversitelerle kol kola çalışması değerlendirilmesi gereken pratik bir model alternatifi olarak gözükmektedir. Düzenleme olarak bir diğer gereklilik akademisyenlerin yükselmelerinde sanayi ile ilgili çalışmalara yer verilmelidir. 62 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

63 Oluşturulacak hizmet modelinin fiyatlandırma kısmı da hassaslıkla düşünülmelidir. Ne kadar bir emek karşılığında gelirin ne kadar artabileceği, fikri haklar düşünülmesi gereken önemli detaylardır. Bunların mühendislik ve danışmanlık firmaları ile çıkar çelişkisi ve haksız rekabet yaratmaması da dikkate alınması faydalı olacak bir diğer husustur. Projenin girdileri Proje21) Üniversitelerde uygulama çalışmalarının ve sanayiye yönelik araştırmaların geliştirilmesi Proje Adı Proje no 21 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Üniversitelerde uygulama çalışmalarının ve sanayiye yönelik araştırmaların geliştirilmesi Kısa, orta ve uzun vadeli proje Sektörel dernekler, firmalar ve üniversiteler (4 üniversite öncelikli) Üniversiteler ile sanayi firmaları işbirliği yapmalı, ürün-teknoloji ve insan kaynağı geliştirme anlamında üniversitelerle işbirliği yaparak gelişmelidirler. Araştırma ve laboratuar çalışmaları, sanayide kısa ve uzun süreli stajlar ilk öncelikli ve daha kolay yapılabilecek başlangıç çalışmalarıdır. Proje ile ilgili açıklama Ayrıca halen var olan, ancak iyi işlemeyen staj uygulamalarının da yeniden ele alınması ve etkin bir modele dönüştürülmesi gereklidir. Sanayide öğrencilerin daha erken dönemlerde pratik çalışma imkanları artırılmalı, araştırmaya yönelik proje dersleri, bitirme tezleri gibi uygulamalar müfredata girmelidir. Uygulamalı eğitim için öğretim üyelerinin de bazı yeni bilgi ve beceriler edinmeleri gerekli olacaktır. Bunların neler olduğu belirlenmeli ve bu doğrultuda akademisyenlerin gelişimine de yardımcı olunmalıdır. Staj için gelen öğrencilere yönelik iklimlendirme sektörünün bütününe yönelik bir eğitim hazırlanmalı ve verilmelidir. EĞİTİM KALİTESİNİN, UYGULAMALI EĞİTİM VE ARAŞTIRMANIN GELİŞTİRİLMESİ 63

64 Projenin girdileri 64 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

65 Proje 22) Sanayinin çalışanlarına üniversitelerde tez çalışmaları yaptırmasının teşviki Proje Adı Proje no 22 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Sanayinin çalışanlarına üniversitelerde tez çalışmaları yaptırılmasının teşviki Kısa, orta ve uzun vadeli proje Sektörel dernekler, firmalar ve üniversiteler (4 üniversite öncelikli) Yüksek lisans ve doktora tez çalışmaları hemen sanayinin ihtiyaç ve önceliklerine yönlendirilmelidir. Bu doğrultuda sanayi kuruluşlarının da tez konusu bulma konusunda zorluk çeken öğrencilere çalışabilecekleri konuları duyurmaları ve bir tez havuzu oluşması gereklidir. Lisansüstü ArGe için tez çalışmalarının önemini sanayicinin de kavraması gereklidir. Bu doğrultuda firmalar çalışanlarının yüksek lisans ve doktora yapması teşvik edilmelidir. Proje ile ilgili açıklama Sanayicilerin tezlerin faydası ve tez sonrası çalışanların beklentilerinin artması konularındaki endişelerini giderici çözümler oluşturulmalı. Tam tersine çalışan bağlılığına bu uygulamaların katkı yapar hale gelmesi gereklidir. Başarılı çalışanlara sözleşmeli tez destekleri modeli geliştirilmelidir. Tezlerin kabul edilmesinde ilgili sanayi kuruluşunun da jüri üyesi olarak kabul edilmesi ve görüşüne başvurulması gereklidir. Diğer alternatifler tez izleme komitesine dahil olması, ikinci danışmanın sanayiden olması seçenekleridir. Lisansüstünde sağlam teorik dersler ve uygulamalı dersler olmalıdır. Yine uzaktan eğitim yöntemi kullanılmalı ve çalışanların işlerinden daha az ayrılarak programı devam ettirmeleri mümkünleşmelidir. Lisansüstü eğitim uygulamalarında oda ve derneklerle işbirliği yapılmalı. Uygulama konularda kurslar oluşturulmalıdır. Niteliği geliştirmek isterken ahlaki boyut konusuna önem vermeli, şirket tezlerinde gizlilik sözleşmesi yapılmalıdır. Yüksek Lisans ve Doktora alana gelir vergisi, kurumlar vergisi avantajı + teşvikler gibi cazip uygulamalar konunun öğrenilmesini EĞİTİM KALİTESİNİN, UYGULAMALI EĞİTİM VE ARAŞTIRMANIN GELİŞTİRİLMESİ 65

66 ve dikkat çekmesini sağlayacaktır. Projenin girdileri Proje 23) Üniversiteler araştırma konusunda uzmanlaşacakları alanları seçmeli ve bu konuda yetkinleşmek adına stratejik planlarını üretmeli Proje Adı Proje no 23 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Üniversiteler araştırma konusunda uzmanlaşacakları alanları seçmeli ve bu konuda yetkinleşmek adına stratejik planlarını üretmelidir. Orta-uzun vadeli Bu konu ülkenin genelini ilgilendiren bir konudur, TOBB üzerinden YÖK e temas edilmelidir. Üniversiteler uzmanlık ve odaklaşmalarını netleştirmeli, ihtisaslaşmış az sayıda bölüme sahip olmalıdır. Üniversitelerin başarı ölçütü öğrenci, akademisyen ve bölüm çokluğu değil, sanayi ile birlikte yürütülmüş Başarılı Proje Sayısı olmalıdır. Halen üniversitelerde rektörün kişiliği çok önemlidir. Oysa rektörün kişiliğinden bağımsız olarak belli konularda çalışan, sürekliliği ve derinliği olan çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır. Dolayısı ile etkili, sanayi ve bölge ihtiyaçları ile uyumlu stratejik planlar bir üniversitenin kurumsallaşmasının başlangıcı olduğu görülmektedir. Kamu destekli büyük araştırma programları ancak bu şekilde alınabilecek ve üniversitelerde sanayinin ihtiyaç duyduğu fark yaratacak uzmanlıklar gelişebilecektir. Üniversitenin büyük ArGe ve bütünleşik tez programları ile kültürü güçlendirilmelidir. Belli alanlardaysa yapılan tez çalışmaları seminerlerle sanayi ile paylaşmalıdır. Projenin girdileri 66 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

67 Proje 24) Sektörel derneklerin üniversite ile işbirliğini kurması için teknoparklar da katalizör rolü oynayacak ve mühendislik firmaları kurması Proje Adı Proje no 24 Sektörel derneklerin üniversite ile işbirliğini kurması için teknoparklar da katalizör rolü oynayacak ve mühendislik firmaları kurması Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Sektörel dernekler, firmalar ve üniversiteler (4 üniversite öncelikli) Üniversite sanayi işbirliği ile firmaların ortak kullanacakları bir mühendislik birimini teknopark içinde kurmak. Bu şekilde hem sanayi ve üniversitenin kaynaklarını birleştirmek, hem de etkili bir iletişim kanalı oluşturmak mümkün olacaktır. Bir diğer konu, sektörün gelişmesi için sektörde iletişimin sivil toplum kuruluşları vasıtası ile geliştirilmesidir. Bu durumda sivil toplum kuruluşlarının ve derneklerinin güçlenmesi gerekmektedir. Sektörel dernekler halen gönüllü ve/veya profesyonel olarak karışık bir yapı içinde çalışmaktadırlar. Bunların gelirlerinin ve işgünün artması, etkinliklerini arttıracaktır. Aynı zamanda bu yapıların çevresindeki çalışma gruplarının artması ve daha etkin çalışması, üniversite ile işbirliği yapılması, teşviklerden faydalanılması yoluyla da yeni kaynaklar yaratılması mümkün olacaktır. Kurulacak mühendislik firmasının kısa ve orta vadede sunabileceği ürün ve hizmetler, üniversite ve firmalarla nasıl çalışacağı tanımlanmalıdır. Projenin girdileri EĞİTİM KALİTESİNİN, UYGULAMALI EĞİTİM VE ARAŞTIRMANIN GELİŞTİRİLMESİ 67

68 68 YÖNETMELİK DEĞERLENDİRME VE VİZYON GELİŞTİRME ÇALIŞTAYI RAPORU

69 Network Yapının Geliştirilmesi

70 5. Network Yapının Geliştirilmesi 5.1. Sektörel dönüşümün yönetimi ile ilgili sorun tanımı Ortak konuların ya özne olmaması, ya da uygun iş bölümü yapılmaması nedeni ile sahipsiz kalması Çoğu kez ortak konular kimsenin ilgilenmediği, sahipsiz kalan bir konudur. Bu sosyal psikolojide denenmiş ve anlatılan ilk olgudur. Bir diğer olgu ise insanların bir araya geldiklerinde çatışmaları ve uzlaşamamalarıdır. Bu nedenle ortak sorunlar çoğunlukla iyi yönetilememektedir. Bu ilk engeli aşan hareketler bir sonraki aşamada proje yapma, finansman ve birlikte çalışma model/alışkanlığı ile ilgili zorlukları aşmak durumunda kalacaklardır Ortak konu ve sorunlarda proje geliştirme ve icra etme güçlüğü Burada sorunu doğru tanımlamakla birlikte ortak platformda çözüle(bile)cek olan kısmı belirlemek ve bunu da 20/80 kuralına göre tanımlayarak projelendirmek çok kolay bir çalışma olmamaktadır. Projeler tanımlandıktan sonra bu projelerin uygulama planı ve icra edecek ekibin kurulması zorluğu ile karşılaşılacaktır. Proje ekibinin plana uygun çalışması buradaki başarılması gereken konunun özüdür Ortak konuların finansman güçlüğü Ortak konular paydaşların finanse etmesi gereken konulardır. Keza bir şekilde direk ya da dolaylı herkesi etkileyen sorunların çözümü için bir çalışma yapılması gerekecektir. Bunun gerektirdiği bütçenin hazırlanması gerekecektir. Kamuya yönelik, ancak firmalara da direk ve dolaylı etki edecek bir faydanın ağırlıklı olarak kamusal bir tutumla ele alınması ve çözülmesi gerekecektir. Daha açık bir ifade ile sektörel dernekler ve platformlar çözüm alanı olmalıdır. Kamu otoritelerinin bu çalışmaları kısmen finanse etmesi, yeni geliştirilecek bazı düzenlemelerin bu sektörel derneklere kısmen gelir yaratması gibi modeller tasarlanarak yapılacak çalışmaların sürdürülebilirliği sağlanmalıdır İşleri alt düzeyde parçalayarak ve üstte koordine ederek çalışma modeline alışık olunmaması Çok taraflı, ortak ilgi ve menfaatlerin olduğu yapıların yönetilmesi doğal olarak zordur. Ancak bu çalışmalar büyük sinerjiler ve fırsatlar da vaat eder. Düzenin olmadığı ortamlar istikrarsız ortamlardır, istikrara katkı yapmak şüphesiz rasyonel çalışan yapılar açısından daima çok daha faydalı olacaktır. Ne var ki iş bölümü burada da yapılmalıdır. Karar üreten, iletişimi sağlayan, stratejiler geliştiren platformlar olduğu gibi proje yapan ve çalışan birimler de olmalıdır. Yine tüm bu yapının insan kaynağının yönetimi, finansmanın yönetimi gibi hususlar var olacaktır. Diğer bir deyişle bir firma için gerekli tüm işlev ve organlar, bir sektörün değişiminin yönetiminde de ağ yapı mantığı içinde yer almalıdır Sektörel dönüşümün yönetimi ile ilgili çözüm projeleri Proje 25) Üç seviyeli profesyonelce çalışan network yapının kurulması Proje Adı 3 seviyeli profesyonelce çalışan network yapının kurulması Proje no İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

71 Proje vadesi Kısa ve orta vade Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Üstte stratejilerin yönetildiği, iletişim ve koordinasyonun yapıldığı, orta kademede projelerin yönetildiği ve operasyonların ise projeler aracılığı ile yürütüldüğü, uygulama ve değişimlerin tüzel kişiliklerin bünyesinde gerçekleştiği organizasyonun kurulması Fiili olarak iş yapmayan koordine eden yapı Projelerin yönetimi için yapı (plan, motivasyon, adamlandırma) Finansman desteği sağlamak için yapı Halkla ilişkiler için yapı Kendini yöneten proje ekipleri İşbirliği yapılan hedef kuruluşlar İşbirliği tesis edilen katkı veren kuruluşlar Bireysel katılımcı ve yerel liderler Çalışmaya başlanırken; Üniversite-Sanayi işbirliği, Stratejinin bütünsel paylaşım yönetimi, Hedef pazarlar, Kamu destekleri, Fırsat olan alanlar, Ürünler ve ülkeler gibi öne çıkan konularla ilgili projelerin gerçekleşebilmesi için örgüt yapısının nasıl şekillenmesi gerektiği ve tüm konulara mevcut ve oluşturulabilecek örgütler tartışılarak yaklaşılması esas alınmıştır. Ayrıca, gerçekçi planlar hazırlanırken ihtiyaç duyulan iş bölümünün netleşmesi çalışmada temel bakış açısı olmuştur. 1. Üniversite-Sanayi işbirliği, a. Teknolojiler -> ürünler -> pazarlar NETWORK YAPININ GELİŞTİRİLMESİ 71

72 b. Üniversitede yapılanma c. Eğitimli işgücü eksiği d. MYO larda filtre edilmesi e. ML harekete geçir ve destekle 2. Stratejinin bütünsel paylaşım yönetimi, 3. Hedef pazarlar, a. Hedef pazarlara odaklanma gerekli b. Kolay pazarlar c. Büyümesi gereken pazarlar d. Zor ve karlı pazarlar 4. Kamu destekleri a. Destek ve teşviklerin etkin kullanımı b. Teşvik koordinasyon merkezi c. Küçük ve sektörel ArGe ve ÜrGe nin teşviki d. ÜrGe nin öneminin lobisinin yapılması, ÜrGe teşviki e. 3-6 ayda sonuç getiren yenilikçi mühendislik projeleri İşi yapanlar ve destekleyenler modeli doğru İSİB çekirdek yapı, finans gücü var, dernekler ise İSİB in organları şeklinde düşünülebilir. İSİB stratejik planın sahibi olmalı Büyük hedef ve iyi çalışılmış stratejinin bireysel firmalara etkisi Ağ Örgütlenme Modeli Çok kritik büyük katılım gerektiren konulardan konu bazlı süreli platformlar kurulması. Sektörel örgütler uzmanlaşıp, net raporlar ve analizler üretmeli. 72 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

73 Fırsat olan alanlar, ürünler ve ülkeler Akredite laboratuar hizmetleri Mühendislik, UrGe, ArGe, İnovasyon Projenin girdileri Proje 26) Projelerin ve gönüllülüğün yönetimi Proje Adı Projelerin ve gönüllülüğün yönetimi Proje no 26 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Değişim projeler aracılığı ile parça parça gerçekleşecektir. Bu projelerin etkin icrası ve gönüllülerin etkin katılımı değişimin kritik olmazsa olmazıdır. Bu doğrultuda proje yönetimi ve ekiplerin motivasyonu konusunda çalışmalar olmalı ve başarı şansa bırakılmamalıdır. Yönlendirmeler Destekler Kolaylaştırıcı ön açıcı katkılar Teşvikler Lobi ve destek çalışmaları Zenginleştirici katkılar NETWORK YAPININ GELİŞTİRİLMESİ 73

74 Projenin girdileri Proje 27) Finansman sağlayıcı şekilde proje portföyünün kurgulanması ve finansman yönetimi Proje Adı Proje no 27 Finansman sağlayıcı şekilde proje portföyünün kurgulanması ve finansman yönetimi Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Projelerin bir kısmı gönüllü desteklerle ve başka kuruluşların yapacağı çalışmalarla gerçekleşecektir. Ama şüphesiz bir kısım çalışmalar finans desteği gerektirecektir. Bu da başlı başına bir süreç ve yapılanma gerektiren bir konudur. Projelerin oto-finansmanı ilk aranması gereken finansman yoludur. Bir diğer uygulama finansman bulmuş projelerden kaynak aktarımı ya da sponsorluk olabilir. Tim bu çalışmaların her birinin projelerin içinde yürümesi yerine proje ekiplerinin de çalıştığı ama bir merkezi yapı tarafından ele alınması şüphesiz çok daha verimli olacaktır. Teşviklerin incelenmesi ve değerlendirilmesi de bu kapsamda ele alınmalıdır. Projenin girdileri Proje 28) Projelerin ortak yapılarda yürütülmesi ve hedef kurum/kuruluşlara yayılması Proje Adı Proje no 28 Projelerin ortak yapılarda yürütülmesi ve hedef kurum ve kuruluşlara yayılması Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Projelerin sürdürülebilir bir şekilde yürütülmesi için uzman ve belli konulara odaklanmış yapılar içinde yürütülmesi faydalı olacaktır. Bu 74 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

75 organizasyon teorisinin ilk koşuludur. Bazı işlerin çevredeki başka organizasyonlarla paylaşılması ve başka yapılara aktarılması zor olmakla birlikte temel bir gerekliliktir. Çoğu kez sektörel değişim adına istenen değişimin sahibi ve yeri de dış organizasyon ve birimlerdir. Bu aktarımın doğru yapılması zaten başarının da tanımıdır. Sektöre bağlı derneklerin yapıları, fonksiyonları, ilgi alanları, kuvvetli ve zayıf yönleri Sektöre bağlı derneklerde devam eden mevcut çalışmalar ve izlenen stratejiler ile bu çalışmaların İSİB Çalıştay çıktıları ile nasıl entegre olacağı ve karşılıklı katkılarının detayları konuşulmuştur. Sektörün önde gelen dernekleri ve yaptığı öne çıkan çalışmalar, aşağıdaki gibi listelenmiştir. İSİB İSİB in yarı resmi bir kuruluş olması, bakanlıkla irtibata geçme olanağının bulunması ve finansal olarak güçlü olması önemlidir. İSKİD Sanayiciler. Üniversite-sanayi işbirliği ofisleri, üniversitesanayi işbirliği sürecinin tanımlanması, üniversite sanayi işbirliği, her şeyi yapıyor, birçok işin sekretaryası, gücü var. ISKAV Tüm Türkiye ile ilgileniyor, standartlarla uğraşıyor, üniversitede dalların kurulması, sanayi koçluğu, öğrencilere burs, uzun süreli staj ve yüksek lisans sırasında iş garantisi. ISIB in mali gücü ile ve kamu desteği ile üniversite, MYO, ML deki eğitim çalışmaları yapılmalıdır. ESİAD - Tümü Ege de TTMD Mühendislik, Tasarım. Ashre gibi standartları olmalı ve bölgesel liderliğe oynamalı. Devletten teşvik almaları önündeki engeller azalmış, gelişmeli. En geride kaldılar, Türkiye iklim haritasının güncellenmesi yapılmalı, bölünerek çoğalıyorlar, nitelikleri yüksek, detaylarla uğraşamıyorlar, sürekli yayın çıkarması önemli, bina ve fabrika tasarımındalar, endüstriyel tesis tasarımında eksikler, mevcut bir yazılım Türkiye ye adapte edilemedi. MTMD Tesisatçılar. Finans oluşturma ve proje yönetmeyi bilmiyorlar, krize girdiler, risk yönetmek, temel yetkinlikleri almadan fazla hızlı büyüdüler, battılar. Mekanik tesisatçılarının yapılanmaları çok daha önemli, herkes AVM yapmaya başladı, iş NETWORK YAPININ GELİŞTİRİLMESİ 75

76 bilmeyenler küçücük MT firmalarına düşük fiyatlı iş yaptırıyor, mekanik tesisat yanlış vakalarının yazılması, yanlış yaptıklarını düşünmüyorlar, uluslararası ve uygun fiyatlara çalışanlara bir şey olmadı. ISODER Hem küçükler, lab ları ve yayınları var, mesleki yeterlilik kurumu sertifikalı eğitimleri yapıyor, şirket gibi çalışıyorlar. DOSİDER Çok büyük yapılar, lobide birliktelik var. ISEDA Tekniker eğitimi ile ilgileniyor. MMO Profesyonellik mühendisliğe gidiş yolu, istediğimiz programları uygularlar, her şey ile ilgililer, paraları var. TIBTD Türk ısı bilimi ve tekniği derneği TOBB İklimlendirme meclisi. TSE çalışmaları TOBB altında iklimlendirme meclisi önderliğinde yapılabilir. Bu konuda sektörü iyi bilen, emekli ve tüm enerjisini bu konuya ayırabilecek 3-4 kişilik küçük ve güçlü bir ekibin lobi çalışması ve diğer faaliyetlerle sorunun üzerine gidilmesi. Eğitim stratejisinin yönetilmesi ISKAV, ISEDA, ESİAD, TTMD derneklerinin eşgüdümünde sektörün eğitim stratejisini şekillendirebileceği görülmüştür. Mesleki standartların oluşturulması 4 derneğinin eşgüdümü ile sektörün eğitim stratejisi yönetilmeli ISEDA liderliğinde, ISEDA, ISKAV, ve MMO birlikte mesleki standartlar oluşturmalı ve geliştirmeli. Bunun için gerekli eğitim doküman ve programları hazır durumda. Proje ile ilgili açıklama Projenin girdileri Proje 29) Türkiye nin genelini ilgilendiren konularda lobi faaliyetleri yürütülmesi Proje Adı Türkiye nin genelini ilgilendiren konularda lobi faaliyetleri 76 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

77 Proje no 29 yürütülmesi Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama İklimlendirme sektörü dışında tüm sektörleri ilgilendiren konuların İklimlendirme Meclisi üzerinden TOBB a taşınması ve bu konuları TOBB un sahiplenmesi amaçlanmalıdır. Sorun tanımı ve yapılması gereken çalışmanın tanımlanması ve etkili iletişimi yapılmalıdır. Bunun dışında takipçi olunması ve bu iletişimin sürdürülmesi, üniversitelere bilimsel bir şekilde konuların ele alınması adına konuların mal edilmesi ikinci bir gerekliliktir. Projenin girdileri Proje 30) Stratejik planın ilerlemesinin takibi ve güncel tutulması Proje Adı Stratejik planın ilerlemesinin takibi ve güncel tutulması Proje no 30 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Stratejik plan ve projeler üretildikten sonra, projelerin ve çalışmaların ilerlemesi düzenli izlenmeli, gerekli strateji ve hedef değişiklikleri merkezi karar birimine getirilmeli ve stratejiler bu doğrultuda güncellenmelidir. Aynı zamanda alınan sonuçlar ve sağlanan kazanımlar da böylelikle izlenebilir hale gelmiş olacaktır. Proje ile ilgili açıklama Sektörün ve firmaların stratejik plan yapması Sektörün kazanması gereken beceriler Stratejik satın alma Tedarikçi yönetimi ve sistem entegrasyonu modeli Stratejik planlama yapmak Kurumsallaşma NETWORK YAPININ GELİŞTİRİLMESİ 77

78 Projenin girdileri Proje 31) Hedef pazarların, gelişen teknolojilerin ve fırsatların izlenmesi ve değerlendirilmesi Proje Adı Proje no 31 Hedef pazarların, gelişen teknolojilerin ve fırsatların izlenmesi ve değerlendirilmesi Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Projenin girdileri Proje 32) Dış pazarlara açılım için diğer sektörel derneklerle işbirliği kurulması Proje Adı Proje no 32 Dış pazarlara açılım için diğer sektörel derneklerle işbirliği kurulması Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Her iki sektörel derneği teşvik etme yöntemi Siz dünyaya açılmazsanız onlar buraya gelecek Formal + Informal ilişkiler Hedef pazarlara tesisatçı ve tasarımcılarla gidelim TR hinterlandında birlikte proje Mekanik Tesisat uygulama firmalarının geliştirilmesi İnşaat ve tesisatçılar büyüdü, bu da çökecek Zorlu nun milyar dolarlık yatırımı yanlış tesisatçı seçimi ile 2 yıl gecikti 2 firma da orada battı Dünyaya açılmış olanlar diğerlerine bunun önemini anlatsın 78 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

79 Tasarım çalışmalarının geliştirilmesi Tasarımın değerli ve kıymetli hale gelmesi Tasarım konusunda yurt dışı örneklere bakılmalı Rekabet öncesi işbirliği Kuzey İtalya + Anadolu modeli Konu bazlı kümeleşmeler Tasarım ve Proje firmalarının gelişmesi Fikri hazırlık TDM ile çalışıldı, sıcak bakıyorlar o Fikren hazırlar mı? o Duygusal olarak sıcaklar o Uluslar arası standartlarda çalışmıyorlar Çalışmayı kolaylaştırıcı yazılım kullanılmalı İdeal tasarım ofisinin modeli tanıtılmalı Egolar çok yüksek Her şeyi derleyen iyi bir ekip yok NETWORK YAPININ GELİŞTİRİLMESİ 79

80 ClimaMED toplantısı Tasarım firmalarının temsilcilerinin toplantısı İSİB Yabancı ve Türk firmalarının ortaklığı Olmazsa onlar burada ofis açacaklar Projenin girdileri Proje 33) Paydaş ilişkilerinin ve işbirliklerinin güçlendirilmesi Proje Adı Paydaş ilişkilerinin ve işbirliklerinin güçlendirilmesi Proje no 33 Proje vadesi Proje ekibinin profili Projenin amacı Proje ile ilgili açıklama Üniversiteler Buna paralel bir şekilde üniversitelerle ilişkiler ve üniversitelerle yapılan çalışmalar mevcuttur. Üniversiteler CFT dersleri gibi sanayiye yönelik dersler açmaya başlamıştır. Üniversitelerle işbirliğinde mevcut durum ile ilgili aşağıdaki bilgiler gündeme gelmiştir. İyileşmesi gereken genel konular Öğrenci sayısı artmalı Eğitimci kalitesi artmalı Eğitim kalitesi artmalı Lab ların gelişmesi gerekir Yeterli öğretim üyesi desteği alınmalı YTÜ modeli diğer üniversitelere yayılmalı Modelin sürekli geliştirilmesi Üniversiteler YTÜ 80 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU

81 İTÜ 9 Eylül Üniversitesi Ege Üniversitesi Yeni Okul Çalışmaları Gazi ODTÜ Marmara Diğer üniversitelerden bireysel akademisyenler YTÜ YTÜ örnek bir model olarak sanayi ile en çok işbirliği oluşturulmuş üniversite olarak öne çıkmaktadır ve YTÜ deki bu örnek modelin tüm Türkiye ye tanıtılması gerekmektedir. YTÜ de Dal açılmıştır. Lab açılmıştır, biraz daha gelişmesi gerekmektedir. Sanayi koçluğunun biraz daha sağlam temellere oturtulması gerekiyor. İTÜ İTÜ nün çok eski bir tesisat geleneği var. Tesisat lab ının İklimlendirme sektörüne yönelik olarak geliştirmeli. Dal açmalı. Modeli sürekli geliştirmeli, YTÜ modeli gibi olmalı. 9 Eylül Üniversitesi ve Ege Üniversitesi ESİAD ile YTÜ modeli geliştirilmeli. 9 Eylül Üniversitesinde Sanayi günleri düzenlenmesi mevcut. Kümelenmeden dolayı Ege ve 9 Eylül üniversiteleri bir miktar ilerlemiş görünüyor. Yeni okul çalışmaları (Gazi Üniversitesi, ODTÜ, Marmara) Ankara da da kümelenme çalışmaları var ancak üniversite ile ilişkisi tam oturmuş durumda değil. Diğer okullardan bireysel akademisyenler Sektör Koçluğu nedir? Ders içerikleri ile ilgili konuların günün yaşayan uzman kişileri tarafından hocalara aktarılması. ISKAV bunu üstlenmiş ve koordine etmiş bulunuyor. Meslek Yüksek Okulları Meslek Yüksek okulları çok sayıda açıldı ve kalite düştü ancak bazı NETWORK YAPININ GELİŞTİRİLMESİ 81

82 MYO lar çok iyi durumda. Bu okullar: Kocaeli Kırıkkale Çankırı Gaziantep Balıkesir YTÜ Yalova 4 er günlük 50 şer kişilik eğitimle MYO eğitimlerinin ISKAV laboratuarlarında eğitimi Rektörlük + ISIB Yılda 5 eğitim Meslek Liseleri Meslek Liseleri için çözüm meslek liselerindeki çocukların son sınıfında sanayide çalışmak zorunda olduklarından daha kolay ilişki kurulup, bu ilişki geliştirilebilir. Herkes kendi bölgesindeki meslek lisesini destekleyebilir. Öncelikli olarak İstanbul, Ankara ve İzmir de yapılması mümkün oluyor ancak sanayinin olmadığı şehirlerdeki liseleri desteklemek mümkün olmuyor. Öne çıkan iyi liseler ; Kartal Samandıra Projenin girdileri 82 İSİB VİZYON 2023 PROJE ÇALIŞTAYLARI RAPORU