1 Kapalı maden işletmeleri Yeraltı madencileri: Ekmeğini taştan çıkaranlar

Transkript

1 1 Kapalı maden işletmeleri Yeraltı madencileri: Ekmeğini taştan çıkaranlar

2 Konu başlıkları - Kapalı maden işletmesi tanımı ve yapısı - İşletme yöntemleri - Delme ve patlatma işleri - Yükleme ve taşıma sistemleri - Havalandırma ve su boşaltma -Toz, gürültü ve titreşimle mücadele - Işıklandırma ve - Meslek hastalıkları

3 Rasyonel bir maden işletmesinin hedefi, - Ekonomik mineral hammadde üretimi. - Güvenli iş ortamı ve - En az değerli hammadde kaybıdır. SSK verilerine göre ( ): İş kazalarının % 8,72 si, Meslek hastalığı vakalarının % 51,12 si, Sürekli iş göremezlik vakalarının % 28,41 i, Ölüm vakalarının ise%10,18 i madencilik sektöründe meydana gelmiştir.

4 Bir kapalı maden işletmesinin dikey kesiti

5 Resimlendirilmiş bir kapalı maden işletmesi

6 Açık ve kapalı maden işletmelerinin kombinasyonu

7 El ile yer altı madenciliği

8 a) Yumuşak kayaç: Kompresörle galeri açma

9 Yer altı makinaları Maden işletmelerinde kullanılan makinalar 7 ana grupta toplanmıştır. Bunlar: 1. Basınçlı hava sistemleri (Kompresörler) 2. Kaya parçalama ekipmanları 3. Delme makineleri 4. Yükleme, taşıma ve boşaltma ekipmanları 5. Kazıcı makineler 6. Dolgu 7. Kuyu nakliye sistemleri Maden işletmelerinde kullanılan ekipmanlar enerjilerini, - Basınçlı hava, - Elektrik enerjisi veya - Sıvı yakıt sisteminden alırlar

10 Galeri açma aşamaları

11 Tam ve kısmi kesme makinaları

12 Kısmi kesme makinası

13 Delme ve patlatma işlemleri, b) Sert kayaç: 2 Delme ve patlatma - sert kayaçta veya - cevherde yapılır, özel eğitim ve malzeme (patlayıcılar) gerektirir. Patlayıcı maddeler C, H, N ve O atomlarını içeren kısmi organik maddelerdir. Termodinamik açıdan az duraylı bu maddeler, patlama sırasında, 3NH4NO3 + CH2 7H2O + CO2 + 3N2 eşitliğine (ANFO) göre ani ve yüksek ısı eşliğinde, büyük hacim gerektiren çok duraylı CO2, su buharı ve N2 gibi gazlar ortaya çıkararak maddeleri parçalar.

14 devam Patlayıcı maddeler (dinamit) ilk defa 1867 de Alfred Nobel tarafından üretilmiştir. Nitrat gliserini olarak bilinen bu maddelerin çok çeşitleri bulunmaktadır. Madencilikte çoğunlukla güvenli olan ANC/ANFO (amonyum nitrat carbon, emülziyon patlayıcılar, fuel oil) kullanılır. Bunların yanında güvensiz jelatin patlayıcılar ve çok güvenli TNT (trinitro toluel) de bulunmaktadır. Kömür madenlerinde düşük ısılı, karışımlı «hava patlatıcıları» kullanılır. Yukarıda gösterildiği gibi aynaya açılan delikler yüklendikten sonra seri veya paralel bağlanarak bir aygıt vasıtasıyla patlatılırlar.

15 Taşıma ve patlatma aracı

16 Patlatma deliklerinin projeksiyonu

17 Bir hidrolik delme makinası

18 2 delgili makina

19 Deliklerin aynada zaman aralıklı yerleştirilmesi ve konik göçertme

20 Maden patlayıcıları

21 Patlatma sonrası ve verim Delik boyu lb : 1,50 m < lb <2,50 m, cevherde

22 İş güvenliği açısından delme ve patlatma Maden iş yerlerinde üretim için delme ve patlatma işlemleri gerçekleştirilir. Patlatma işlemleri için çalışma alanın patlayıcı madde özelliklerine göre hazırlanması gerekir. Bu amaçla patlayıcıya uygun değişik çap (ANFO için: mm) ve boyda (> 1,50 m) delikler açılır. Bu deliklerin sulu sistemle açılması esastır. Kuru sistemde toz maskesi takılır. Burada sadece Bakanlığın izin verdiği türden patlayıcılar kullanılır. Grizulu, kömür tozlu ve kükürt ocaklarında kullanılacak patlayıcı maddelerin, bu ocakların güvenliğinin gerektirdiği nitelikte olması gerekir. Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması, taşınması ve kullanılması, sadece Ateşleyici Yeterlilik Belgesine sahip kişiler tarafından kullanılabilir. Bunlar 3 e ayrılır: A Sınıfı Yeterlilik Belgesi: Piroteknik maddelerin ateşlenmesi işini yapanlara, B Sınıfı Yeterlilik Belgesi: Yerüstü patlatma tüzüğü kapsamındaki işleri yapanlara ve C Sınıfı Yeterlilik Belgesi: Yeraltında ve grizulu ocaklarda yapılacak patlatma işlerini yapanlara verilir.

23 devam Ateşçiler, yalıtkan iş elbisesi, iş ayakkabısı, baret, gözlük v. b. kullanmaları gerekir. Her vardiya sonunda ateşleyici tuttuğu defterin dengesini sağlar ve imzalar. Patlama, hızlı yanma şeklinde gerçekleşir. Yanma süratine göre patlayıcılar: a) Düşük (Barut), b) Orta (Amonyum Nitrat) ve c) Yüksek Şiddetli (Dinamit, TNT) olarak sınıflandırılır. Patlayıcı maddeler fünyeler kullanılarak patlatılır. Bunlar, 1. Elektrikli, 2. Elektriksiz ve 3. Nonel (kimyasal madde ile) fünyelerdir. - Patlayıcıların taşıma sandıkları yalıtkan malzemeden olacak; ateşleyici, manyeto ve sandıkların anahtarlarını üzerinde taşıyamaz. Donmuş veya bozulmuş patlayıcı maddeler mevzuat hükümlerine göre yok edilir. - % 1 veya daha çok metan bulunan kısımlarda patlayıcı madde kullanılmaz.

24 3 Maden işletme yöntemleri - Maden işletme yöntemleri, yatak tipine, güvenlik derecesine, kayıp oranına ve teknik donatım özelliğine göre seçilir. Yatağın şekli, eğimi ve kalınlığı en önemli etkenlerdir. - Çok sayıda maden işletme yöntemi ve bunların kombinasyonu uygulanmaktadır. En sık kullanılan bazı yöntemler, Askatlar, Tavan göçertme, Oda topuk Blok göçertme ve Uzun ayak yöntemidir. Bunların kombinasyonları, üstünlük ve sakıncaları bu dersin kapsamını aşar.

25 Bazı tanımlar Askat: Ayak (topuk): Başyukarı: Ara kat, Tavanın çökmemesi için bırakılan kayaç/maden kısmı, Bir yer altı işletmesinde üst kısma geçmeyi sağlıyan geçit. Bunun eğimli olanlarına desandre (fr.) denir. Dolgu (ramble, fr.): Çıkarılan madenin yerine doldurulan taş ve toprak atıkları, Galeri: Kayaç: Bir tarafı kapalı tünel Mineral hammadde (taş). Bunun değerli hammadde içerenlerine yan kayaç denir. Oda: Madenin çıkarılması ile oluşan boşluk. - Maden işletme yöntemlerinin hepsi çok kere denenmiş ve güvenilir yöntemlerdir. Ancak gaz birikmesi, su basması ve göçük gibi olumsuzluklara sıkça rastlanmaktadır.

26 Askatlar işletme yöntemi

27 Tavan göçertme yöntemi

28 Ayak-oda/oda-topuk işletme yöntemi

29 Hidrolik kalkan (yürüyen ayak/ing. longwall)

30 Uygulamada hidrolik kalkan

31 Hidrolik kalkan ve taşıma bandı

32 4 Tahkimat Tahkimat, göçmeye karşı yapılan destek demektir. Bu, ağaçtan, çelikten veya betondan olabilir. Fenni nezaretçinin denetiminde yapılır. Sert kayaçta tahkimata gerek duyulmaz. Tahkimat, üretim, taşıma, su, hava ve elektrik gibi çeşitli gereksinimlerin temini için kullanılan galerilerde yapılır. Aksi taktirde çıkarılan maden yeri doldurulur. Kapalı işletmelerinde zeminin gevşek olduğu, yıkılma, göçme veya parça düşme tehlikesi bulunan yerlerde, işçilerin güvenliği açısından, en kısa zamanda tahkimat yapılır. Tahkimat planlara ve yazılı talimatlara uygun olarak yapılacak. Tahkimat da kendine özgü bir uzmanlık alanıdır. Kayaç statiğinin ve kullanılacak malzeme özelliklerinin iyi bilinmesi, uygun şekilde ve yerde kullanılmasını gerektirir. Tahkimatta en önemli eksiklikler, uygun tahkimatın yapılmaması, Arınların (aralıkların) geniş tutulması ve uygun olmıyan malzemenin kullanılmasıdır. Bu nedenle üretim ve ulaşım yollarında sıkça arın patlaması, göçük ve malzeme düşmesine rastlanır. Galerinin taban ve diğer kısımları sık sık denetlenmeli.

33 Ağaç tahkimat

34 Bağlantı istasyonu ve çelik tahkimat

35 Hidrolik tahkimat

36 Sert kayaç / destek yok

37 5 Yükleme, taşıma ve boşaltma

38 Maden işletmelerinde taşıma sistemleri ve iş güenliği Maden iş yerlerinde çok çeşitli taşıma sistemleri kullanılmaktadır. Bunlar, Raylı (tren), Bantlı (konveyör), Paletli (kepçe, delici), Tekerlekli (kamyon, kepçe) ve Hidrolik (boru hattı, pipeline) sistemlerdir. Bunların iş riskleri farklıdır. Örneğin, raylıda raydan çıkma, vagonların birbirinden ayrılması ve devrilme ön plana çıkarken, bantlarda kopma sıkça yaşanır. Aynı şekilde paletli ve tekerlekli araçlarda yine devrilme, çarpışma ve kayma kazaları çok görülür. Bu olumsuzlukların önlenmesi için fenni nezaretçi yönetmeliğe göre gereken önlemlerin alınmasını sağlar.

39 Paletli yükleyici / kepçe

40 Lastikli yükleyici / yükle-taşı-boşalt

41 Bantla taşıma

42 Raylı taşıma / lokomotif

43 Ağır taşıma kamyonu

44 Bantla personel taşıma

45 Teleferikle personel taşıma

46 Koltuk bar

47 6 Havalandırma

48 Hafa tabelası Havada CH4 yok ve saf (rein)

49 Hava akımı bilançosu

50 Açıklamalar Kapalı maden işletmelerinde, - Sağlığa uygun solunabilir hava sağlanması, - Ortamdaki patlama riskini ve solunabilir toz derişimi kontrol altında tutulması, - Kullanılan çalışma yöntemi ve çalışma koşullarına uygun havanın sağlanması ve bu durumun sürdürülebilmesi için sürekli havalandırma yapılması zorunludur. İki çeşit havalandırma vardır: a) Doğal Havalandırma: Yazın yüksekten alçaklara, kışın da bunun tersi kendiliğinden havalandırmadır. Normalde bir erkek için 24 l O2/h lazım. b) Yapay (Mekanik sistem) Havalandırma: Doğal havalandırmanın yeterli olmadığı ocaklarda uygun çalışma ortamı yaratılması amacıyla kullanılır. Suni havalandırma çeken, üfleyen veya karışık şekilde olabilir. Çalışan bir erkek için en az 84 l O2/h lazım.

51 devam - % 19 dan az 02 ve % 2 den çok CH4 ile % 0.5 ten fazla CO2 olduğu havada çalışılmaz. - Havalandırmanın sürekliliğini ve kararlığını sağlayacak önlemler alınacaktır. Havalandırma grubunun en az iki enerji kaynağından beslenmesi gerekir. Sistemlerin devre dışı kalmaması için bunlar devamlı surette izlenecek ve istenmeyen devre dışı kalmaları bildirecek otomatik alarm sistemi bulunacaktır. - Bütün grizulu ocaklarda, her biri tek başına ocağın havalandırılmasını sağlayacak güçte, iki havalandırma grubu bulunacaktır. - Havalandırma ile ilgili değerler periyodik olarak ölçülecek ve ölçüm sonuçları kaydedilecektir. - Havalandırma sisteminin ayrıntılı bir havalandırma planı hazırlanacak, güncellenecek ve işyerinde hazır bulundurulacaktır.

52 Galeri hava soğutma sistemi

53 7 Su bakımı

54 Galeride su yolu, boru ve vagon (kesit)

55 Ocaktan elle su boşaltılması

56 Santrifüj pompası

57 Yer altı suyu, riskleri ve yararları Madencilikte ortaya çıkan su büyük risk oluşturduğu gibi boşaltma maliyeti de, yüksek enerji giderlerinden dolayı, büyüktür. Maden ocakları suları asidiktir, sulamada doğrudan kullanılamaz ve yer üstü su kaynaklarına verilemezler. Riskleri, - Yer altı göl ve nehirleri su basmalarına, göçüklere ve can kayıplarına yol açabilir, - Boşaltılan su, yer altı su seviyesinin düşmesine, dolayısı ile kuraklıklara neden olabilir. Bunlara karşın, - Yer altı su kaynakları içme ve kullanma suyu temininde, - Enerji üretiminde, - Makinaların çalıştırılmasında ve - Maden ürünlerinin zenginleştirme işlevlerinde ve yangın söndürmede kullanılır.

58 Yangına karşı su depoları

59 8 Hava patlaması (grizu) Atmosferik hava hacmen % 79,04 azot, % 20,93 oksijen ve %0,03 karbondioksit ihtiva etmektedir. Kapalı maden ocaklarında hava gaz, toz, buhar, zehirli ve parlayıcı/patlayıcıların bir karışımıdır. Bunların oranları da sabit değil. Dolayısı ile bir tehdit oluşturur. Madenlerde kaza sonucu en çok ölüm, metan (grizu) patlaması sonucu olur. Kimyasal formülü CH4 olan metan, renksiz, kokusuz ve patlayıcı bir gazdır. Özgül ağırlığı 0,72 kg/m³ ile havaya göre (1,20 kg/m³, 20 C de) daha hafiftir. Zehirli olmamakla beraber, ocakta oksijen oranını düşürerek (<% 12 O2) boğdurur. Grizu, metanla havanın karışımını ifade etmektedir. Bunun ayrıntıları yangın konusunda açıklanmıştır. Grizu, maden havasında % 4 15 metan bulunduğu durumlarda gerçekleşebilir; en güçlü patlama ise % 9,5 metan ihtivası ile meydana gelir. % 15 in üzerinde metan ihtiva eden ortamlar ise, yanıcı ve parlayıcı özellik taşımaktadır. Grizu patlamalarında ısı C ye ulaştığı bilinmektedir.

60 devam Metan yayılması, Kazı sırasında ortama yayılması, metan boşalması ve ani metan çıkışı ile olur. Metan; baş yukarı, kör baca ve ayak arkalarında birikir. Grizu patlaması yeterli oksijenin (> % 12 O2), Metan (% 4 15 CH4) bir araya gelmesi ve bir tutuşturucu kaynağı (kıvılcım, alev) ile teması sonucu gerçekleşir. Patlama sırasında yüksek ısı ( 2000 C), basınçlı hava ve alev dalgası etkili olur. Grizu ile mücadele üç aşamada yapılabilir: 1. Metan birikiminin önlenmesi (mekanik havalandırma ve ölçüm), 2. Biriken metanın alev almasının engellenmesi (ateş, sigara /akülü lamba/su) 3. Patlamanın yayılmasının sınırlandırılması (bağımsız hava sistemleri). - Grizulu ocaklarda işçile karbonmonoksit maskesi taşımak zorundadırlar. - 2 den çok metan saptanan ocaklarda işçilerin kurtarılması başlatılacak.

61 devam Kömür tozunun patlayabilirliğini etkileyen faktörler: Uçucu madde içeriği Tozun inceliği Tozun miktarı Nem ve kül içeriği Metan Kömür Tozunun Patlamasını Önlemek İçin Alınması Gerekli Önlemler : Yanıcı toz bulunan maden ocaklarında yalnız bu tür ocaklar için uygun patlayıcı, Sigara, alev ve kıvılcım çıkarabilecek hiçbir madde taşınama ve bulundurulamaz. Yanıcı toz birikimini azaltacak, nötralize ederek (yanma özelliğini yok etme) veya bağlayarak (su ve benzeri maddelerde tozu tutma) uzaklaştırılmasını sağlayacak önlemler alınacaktır.

62 9 Tozla mücadele Maden ve Taşocakları İşletmeleri ile Tünel Yapımında uygulanacak Tozla Mücadele Yönetmeliği, maden, taş ocakları işletmeleri ile tünel yapım işlerinde ve bunların tamamlayıcı tesislerinde toz kontrolü için uyulması gereken teknik yöntemleri, işçi sağlığına ilişkin kontrol yöntemlerini kapsar. Bu yönetmeliğin 4. Maddesine göre; Toz: Maden ve taş ocaklarında ile tünel yapımında delme, kazma, lağım atma, doldurma, boşaltma, taşıma gibi işlemlerde işyeri havasına yayılan havada asılı kalan kömür, maden filizleri ve kayaç parçacıklarını, Solunabilir Toz: Aerodinamik eşdeğer çapı (0,5-5) mikron büyüklüğünde belli kristal yapısı olan veya amorf toz ile çapı 3 mikrondan küçük uzunluğu en az çapın 3 katı olan lifli (fibröz) asbest tozlarını, Fibrinojen Toz: Solunumla akciğerlere ulaşıp birikme sonucu dokusal değişimle akciğerlerde fonksiyonel bozukluk yapan tozları, İnert Toz: Solunumla akciğerlere ulaşmalarına rağmen akciğerlerde fonksiyonel bozukluk yapmayan tozları ifade eder.

63 Toz oluşumu ve gravimetre ölçümü

64 Tozla mücadele - Önemli uyarılar: Solunum aygıtları her zaman hazır bulundurulmalı ve bakılmalıdır. - Özellikle tehlikeli yerlerde maske takılmalı - Düzenli röntgen çektirmeli - İş elbiselerini mümkün olduğu kadar sık değişmeli - İyi beslenmeli - Mümkün olduğu kadar burundan solunmalı - Yönergelere uyulmalıdır. - Sigara ve alkol tüketimini azaltmalı ve Su ve patlayıcı madde tüketimi delik boyu ile artar. Grvimetre toz ölçüm yönteminde tozun filtredeki ağırlığı, konimetre yöntemde ise, parçacık sayısı sayılır.

65 devam Toz Ölçümü: Gravimetrik esasa veya ipliksi tozlarda santimetreküpte (cm³) lif sayısını belirtir. Toz Mücadele Birimi: Yeraltı veya yeraltı ve yerüstü faaliyetlerinde bulunan maden ocaklarında yönetmelik hükümlerine uygun biçimde tozla mücadele işlevini üstlenecek birimidir. Bu birim birer, Toz Kontrol Mühendisi, Toz Laboratuar Sorumlusu ve Örnekçi bulunduracak. Silikoz: Solunan kuvars tozunun akciğerlerde birikmesi ile ortaya çıkan ölümcül akciğer sertliği hastalığı.

66 devam İSGÜM: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Enstitüsü ve bu Enstitünün bölge laboratuarları demektir. Eşik Sınır Değer (ESD-TLV): Çalışma sürelerinde maruziyete rağmen sağlık açısından sakınca yaratmayan toz derişimine denir. Kuvars: Serbest kristalin (SiO2) dir. Asbest: Taş oluşturan minerallerden serpantin veya amfibol gruplarına giren lif yapılı (fibröz) silikat mineralleri İfade eder. Toz oluşumunun önlenmesi, tozun bastırılması için aşağıdaki önlemler alınır: a) Yeraltında kayaçta lağım deliklerinin açılması su enjeksiyonlu araçlarla yapılır. b) Çıkacak tozun önlenmesi için lağım deliklerine su kartuşları konulur. c) Tozu belirtilen limitlerin altına düşürmek için birkaç yöntem birden uygulanabilir. d) Kömür tozu patlamasına karşı kullanılacak taş tozunda %5 ten fazla kuvars bulunamaz. e) Açık işletmelerde toz önlemek için gidiş-geliş yolları sürekli ıslatılır.

67 Tozla mücadele ve yangın söndürme ağızlık çeşitleri

68 Su püskürtme / tozla mücadele

69 Toz bağlama / tozdan arındırma yöntemleri

70 Diğer madenci hastalıkları Ağı metaller, özgül ağırlığı 4, 6 g/cm³ ü geçen Kadmiyum (Cd), Cıva (Hg), Kurşun (Pb) ve Uranyum (U) gibi elementlerdir. Yer kabuğunun doğal bileşenler olan bu elementler, maden iş yerlerinde büyük bir tehlike oluştururlar. Bu sayılan ağır metaller, üretim ve işleme işlevleri, pil, termometre, besin maddesi ve çevresel etkenlerle insanlara bulaşırlar. Tolerans sınırları 2-4 μg/kg vücut ağırlığı civarındadır. Normalde vücuda alınan metaller, kullanıldıktan sonra dışarı atılırlar. Ancak bu ağır metaller atılmıyarak böbrek, karaciğer ve safra kesesi gibi organlarda birikirler. Bunlar zamanla kronik hastalıklara (Pb), kemik erimesine (Pb, Cd/itai-itai hastalığı), böbrek ve akciğer iltihaplarına (Cd), bunamalara (Pb) ve zehirlenmelere (Hg/minamata hastalığı) neden olurlar.

71 10 Göçük ve su basmaları Madenlerde göçük, toprak kayması ve su basmalarına sık rastlanır. Önlem olarak: Galerilerde yıkılma ve düşme tehlikesi bulunan askıdaki bütün maddeler düşürülür veya tahkimatla düşmeleri önlenir. Gaz kaçağı, göçük ve su baskını ihtimali olan bölgelerde, güvenli bir çalışma ortamının sağlanması için bir çalışma planı hazırlanarak uygulanır. Fenni nezaretçi, eski çalışma yerlerini, su bulunması olası tabaka, fay ve su kaynakları gibi doğal birikintilerinin durumuyla ilgili bütün bilgileri toplamak ve yıllık imalat haritalarına işlemek zorundadır. Çalışılmakta olan yerler yakınında, su birikmelerinden, eski çalışma yerleri ve sularda zararlı gazların bulunduğundan kuşkulanılıyorsa, uzunlukları 25 metreden aşağı olmamak üzere, alın yönünde, kontrol sondajı yapılır. Suyla dolu olduğu bilinen veya bundan kuşkulanılan arazi tabakaları altındaki ocaklarda, bir emniyet topuğu bırakılır.

72 devam İşletmeye elverişli derinlikteki kömür veya maden damarlarının çözünebilir taş veya jips yatakları altında bulunduğu yerlerde, yeryüzünde sondaj yapılmışsa, damarlar veya üzerlerindeki sondaj delikleri, su girmesine engel olacak biçimde tıkanır. İşletmeye uygun derinlikteki maden damarları üzerinde bulunan tuz tabakaları, sondaj deliklerinden çözme yöntemiyle işletilemez. Su baskını veya akıcı kum tehlikesi bulunan ocaklarda, işçi sağlığı ve iş güvenliği yönünden öngörülen önlemlerin neler olduğu, işverence belirlenip Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıyla Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına bildirilir. Ocak ağızları, dış su baskınları ve heyelan gibi doğal afetlerin etkisinden zarar görmeyecek yerlerde seçilir. Kükürtlü hidrojen (H2S) yaydığı belirlenen suyun boşaltılması sırasında, bu gaza karşı özel önlemler alınır. Ocak içinde tehlike yaratması muhtemel su akımının kontrolü için yeter sayıda su pompası yedek bırakılır.

73 Gürültü ile mücadele Maden iş yerlerinde gürültü, makinalardan kaynaklanan, sağlığa zararlı, rahatsız edici ve iş gücünü azaltan bir etkendir. Diğer etkenlere göre bilinçli algılanır, uzun vadede duyma organlarına zarar vererek işitme bozukluklarına neden olabilmektedir. Gürültü/Ses, bir mekanik dalgadır ve atmosferde 343 m/s lik bir hızla yayılır. Burada aynı şiddetteki seslerden müzikle (hoş) gürültüyü (rahatsız edici) ayırdetmek gerekir. Seslerin saniyedeki titreşimine frekans denir ve 1 ses 1 Herz tir (Hz). Sesin kulak zarına yaptığı basıncın birimi Pascal (Pa) dır. 1 Pa = 1 N/m² = 1 kg/m.s² dir. Bunun logaritması desibel dir (db = 1 ses). İnsan sesi/konuşma yakl. 60 db, basınçlı bir komprsürün de 115 db düzeyindedir. 10 db lik ses düşüşü veya artması, ses şiddetinin 2 katına çıkması veya yarıya inmesi anlamına gelir. Mesafenin yarıya inmesi, sesin 4 db düşmesine karşılık gelir. En önemli gürültü kaynakları sanayi, trafik, inşaat, konuşma ve eğlencedir. 85 db den yüksek sesler, örneğin, bir ekspres trenin geçişi, duyma bozukluklarına neden olabilir ve10 senede geçmez. Bunun için kulaklık takılmalı, uzaklaşmalı, izolasyon yapılmalı ve gürültü kaynakları azaltılmalıdır.

74 Titreşimle mücadele Titreşim (vibrasyon), çeşitli şiddette ve kararlılıkta engelleyici ve yorucu mekanik dalgalanmalardır (birimi m/s² dir). Titreşimin etkileri, - Titreşim ivmesine ve dağılım sınırlarına, - Etki yönüne ve kalıtesine, - Vardiye etki süresine ve - Organ rezonansına bağlıdır. Titreşim, tüm vücudu (ayak, örneğin, makinist, sürücü ) veya bir kısmını (el, kol; örneğin, kompresörcü) etkiliyen ol 2 ye ayrılır. Frekansları 1-90 ve Hz e arasında değişir. Titreşimin etkisinden korunma yolları çeşitlidir. Örneğin, - Uzaktan komanda, - İzole ve düz yollar ile - Titreşim yutucular, darbeli ve dönerli iş makinalarının azaltılması gibi.

75 Radyoaktivite (ışın etkinlik) ile mücadele Radyoaktivite, elementlerin doğal değişimi, dönüşümü veya ışımasıdır. Tüm kimyasal elementlerin 1 veya birkaç izotopu (n < p) vardır. Bunların bir kısmı duraylı (derişimleri değişmiyen), bazıları da duraysız veya radyoaktiftir, yani zamanla derişimleri değişir. Örneğin, 238 U nin derişimi 4,5 Ma yarıya düşer. Buna yarılanma süresi denir. Bununla 92 ortaya büyük miktarda enerji ve çok sayıda parçacık çıkar. Buna örnek olarak P un Si a dönüşümü verilebilir: P Si + β+ + γ + n (β +, pozitron; γ, nötrino ve n, nötron). Radyoaktivitenin dozu, doğal radyoaktiviteye bağlıdır ve Becquerel (Bq) ile, birim zamanda dönüşen parçacık sayısı, ölçülür. Bunun enerji eşdeğeri Sievert tir (Sv). Maden iş yerlerinde en sık görülen radyoaktif madde radon ( 222 Rn) gazıdır. Radona karşı 86 en etkin önlemler: 1. Ocağın havasını boşaltmak, 2. Radonun yayılmasını önlemek ve 3. Havalandırmaktır. Radyoaktivite önemli bir kanser (lösemi) nedenidir. İshal ve baş ağrısı yapar, genetik bozukluklara (sakat bebek) neden olur. Tıpta tedavide, tracer element ve jeolojide yaş tayininde kullanılırlar.

76 Işıklandırma İş yer için ışıklandırma özel bir konuma sahiptir. Uygun bir aydınlatma güvenli ve sağlıklı çalışma, gözleri koruma ve iş verimini artırmak açısından oldukça önemlidir. Aydınlatmada, genel ışıma ve genel aydınlatma ile iş yerine yönelik aydınlatmayı ayırdetmek gerekir. İşletmeler, iş yerine yönelik aydınlatılmalıdır. Araştırmalar, işgücünün aydınlatma ile azaldığını, yorgunluğun da artığını göstermektedir. Renk, yansıma ve kırılma da önemlidir. Öte yandan fazla ışık bir kirliliktir. Işık canlıların yaşam ritmini bozar. Ancak iyi ışık = İyi iş ve yüksek verim demektir.

77 Isının etkisi İş yerlerinde ısı veya iklimlendirme oldukça önemlidir. Açık maden işletmelerinde gün ışığı ile mevsimsel iklim koşullarına göre ısı değişimleri sorunlar yaratırken, kapalı maden ocaklarında sorunlar daha çok yerin ısısından kaynaklanmaktadır. Örneğin, yer kürenin iç dinamiği ışın etkinlikten kaynaklanan kayaç ısısı ortalama 100 m de 3 artar. Bu, büyük derinliklerde ortamı çalışılmaz hale getirir. Bunun yanında havanın bağıl nem oranı da oldukça etkilidir. Çalışan insan hareket halinde olduğu için bir enerji ortaya çıkarır. Araştırmalar, ısı artışı ile insanın işgücü arasında doğrudan uyumsuz bir ilişki olduğunu göstermektedir. Buna göre işgücü ısının artışı ile azalır. Bir iş yeri için en uygun ısı aralığı dir. 35 den sıcak yerler iş yeri sayılmaz aralığında çalışma süreleri kısaltılır, örneğin, 7 h gibi.

78 Zenginleştirme yöntemleri A) Kırma ve öğütme 1. Kaba kırma (>50 mm), 2. Orta kırma (<10 mm) ve 3. İnce kırma (<1 mm toz/<0,05 pudra) Çeneli kırıcı Çekiçli kırıcı Bilyeli öğütücü

79 devam B) Sınıflandırma (ayırma ve eleme) Kırılan kayaç malzemesi elek, siklon ve vidanjörlerle kaba, orta ve ince tane boylarına göre sınıflandırılır. Tane boyları burada da cm boyutundan μm boyutuna kadar değişebilir.

80 devam C) Diğer yöntemler: Manyetik ayıraç ve yoğunluğa göre ayırma sıkça kullanılan ayırma yöntemleridir.

81 Yüksek fırın Yüksek fırın, cevherden demir ve çelik elde etme sistemidir. Fırın gazı, ısıtma, elektrik ve üretimde, Cüruf (atık) ise, çimento üretiminde kullanılır.

82 Demir

83 Deniz madenciliği

84 Air-lift sisteminin olası kullanımı

85 İlgili mevzuat sayılı İş Kanunu Sayılı Kanunla Değişik 3213 Sayılı Maden Kanunu - Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği - Sondajla Maden Çıkarılan İşletmelerde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği - Maden ve Taş Ocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği - Önlemlerine İlişkin Tüzük - Maden Kanunu Uygulama Yönetmeliği