ÇEKEK YERLERİNİN SINIFLANDIRILMASI İÇİN GELİŞTİRİLMİŞ BİR MODEL VE EGE KIYILARINDAKİ TESİSLERE UYGULANMASI

Transkript

1 Gemi Mühendisliği ve Sanayimiz Sempozyumu, Aralık 2004 ÇEKEK YERLERİNİN SINIFLANDIRILMASI İÇİN GELİŞTİRİLMİŞ BİR MODEL VE EGE KIYILARINDAKİ TESİSLERE UYGULANMASI Doç. Dr. Funda YERCAN 1, Yrd. Doç. Dr. Gökdeniz NEŞER 2 ÖZET Deniz turizmi etkinliklerinden biri olan gezi tekneciliği, diğer bir adıyla yatçılık, marinacılık, yeni tekne inşaatı ve tekne bakım-onarımı gibi altyapıya ilişkin etkinlikler ile olduğu gibi aynı zamanda da kalifiye hizmet personeli yetiştirilmesi ve ulusal mevzuatın gelişen gezi tekneciliğine adaptasyonu gibi üstyapıya ilişkin birçok etkinliğin birbirleriyle uyum içinde varolmasıyla sürdürülebilmektedir. Bu çalışma, Türkiye de Ege kıyılarında mevcut olan yat limanlarına ve deniz turizmi etkinliklerine altyapı oluşturan tekne bakımonarım işleri için uygun çekek yerlerinin birbirlerine göre karşılaştırmalı analizini kapsamaktadır. Çok boyutlu ölçüm tekniğiyle gerçekleştirilen analiz teknoloji, çevresel duyarlılık ve işletmecilik unsurlarını irdelemekte bizzat yöredeki tesis işletmecilerinden alınmıştır. Elde edilen sonuçtan, planlamacıların, kanun koyucuların ve potansiyel işletmecilerin yararlar üretebileceği görülmektedir. Anahtar kelimeler: Deniz turizmi, çekek yeri, çok boyutlu ölçüm tekniği 1 Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü Bakü B. 10, İnciraltı, (35340) İzmir Telefon: (232) Faks: (232) E-posta: funda.yercan@deu.edu.tr 2 Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü Bakü B. 10, İnciraltı, (35340) İzmir Telefon: (232) Faks: (232) gokdeniz.neser@deu.edu.tr 20

2 1. Giriş Kıyısal turizm kavramı, kıyılarda gerçekleştirilen turizmin, tenezzühün ve eğlence temelli etkinliklerin tüm unsurlarını, tüm aralığını kapsamaktadır. Bunlar tüm kıyısal turizm gelişimleri (konaklama tesisleri, lokantalar, yiyecek endüstrisi ve ikinci konutlar) ve bu gelişimleri destekleyen altyapılar (emlak ticareti, marinalar ve tur veya etkinlik organizasyonları, vb.) anlamına gelmektedir. Eğlencesel, tekne turizmi, denizel çevreye duyarlı ekoturizm, kruvaziyer turizm, yüzme, amatör balıkçılık, dalma gibi turizm etkinliklerini de içerir bu kavram. Deniz turizmi kıyısal turizme çok yakın bir kavram olmakla birlikte daha çok açık deniz temelli bir turizm çeşididir: derin deniz balıkçılığı ve yatçılık gibi (Hall, 2001). Orams (1999) deniz turizmini insanların eğlencesel etkinlikler gerçekleştirmek için ikamet ettikleri yerlerden seyahat ederek bir denizel çevreye varmaları, odaklanmaları ve ağırlanmalarıdır şeklinde tanımlamaktadır. Burada denizel çevre tuzlu suların kenarında ve gel-git etkisi altında olan yerler olarak anlaşılmalıdır. Böyle bir tanımdan denizel ve kıyısal turizmin kıyıdaki etkinlikleri de içermesi gerektiği anlaşılmaktadır; karadan balina seyri, kıyı yürüyüşleri, kruvaziyer gemi tedarikçiliği ve yatçılık etkinliklerinin de deniz turizmi kapsamında olduğu vurgulanmalıdır. Turizmin fiziksel çevre ve sürdürülebilir kalkınmanın ilgili boyutları üzerindeki etkilerinin irdelenmesi deniz bilimleri ve deniz turizminin üzerine yapılan araştırmaların önemli bir kısmını oluşturmaktadır günümüzde. Turizmin özellikle gelişmekte olan ülkelerde ve az gelişmiş ada devletlerinde ekonomik gelişimin bir aracı olarak kullanımının yaygınlaşması konusunda Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlar artan bir şekilde deniz parklarının, genellikle soyu tehlikede olan ekosistemlerin korunmasına ve canlı çeşitliliğinin sürdürülmesi için kurulmalarına rağmen koruma / kullanma dengesinin kurulabileceğini, deniz alanlarından koruma alanında kazançlara varılırken ekonomik kazançların da elde edilmesinin yollarının bulunması gerekliliğini iddia eder olmuşlardır. Bu durumda da deniz turizminin çok büyük olmasa da ülke ekonomisinin en önemli bileşeni olageldiği daha az gelişmiş ülkeler ve ada devletleri için kıyısal bölgelerin sahip olduğu özel önem bir sorunsal olarak ele alınmaktadır Doğrusu turizmin fiziksel ve denizel çevreye son derece yararlı etkilerinin olabileceği şimdilerde iyice anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, turizmin otomatik olarak olumsuz etkisinin olduğu günümüz seyahat literatürünün çoğunluğunun gerçeği savunuş 21

3 biçimi haline gelmiştir. Şüphesiz ki, plansız ve yetersiz bir şekilde yönetilen turizm gelişmeleri / büyümeleri doğal çevreye zarar verebilir. Dünyanın kıyı bölgelerinin çoğunda turizm ve onun desteklediği etkiler üzerine veriler son derece yetersizdir. Bu çalışmada deniz turizmi kavramı içinde değerlendirilen yat turizminin altyapısı olmakla bu turizm segmentinin sürdürebilirliğini sağlaması beklenen çekek yerlerinin yararlandıkları teknoloji, çevresel duyarlılık ve işletme anlayışları bağlamında bugünkü durumları, istatistiksel bir modeller ve birbirleriyle karşılaştırmalı olarak ortaya konulacak ve yine sürdürülebilirlik bağlamındaki gereklilikler vurgulanacaktır. Daha önce de belirtiliği gibi yat turizmini sürdürülebilir deniz turizminin bir segmenti olarak değerlendirmek yanlış olmayacaktır. Bu bağlamda yat turizmini, sadece yat ile bir yerden bir yere tenezzüh amaçlı bir gezi olarak algılamak ve bu turizm segmentinin çevreye olan olumsuz etkilerini demirlemenin deniz dibi yapısını tahrip edici etkilerinden ve kıyıda yürüyüş yapan veya dalış yapan turistlerin neden olduğu tahribattan ibaret görmek yanıltıcı olacaktır. Halbuki yat turizmi, asıl olarak bu etkinlikler nedeniyle doğan çevresel olumsuzlukların en büyük boyutta yaşandığı marinalar ve çekek yerlerindeki proseslerin iyileştirilmesiyle sürdürülebilir kılınacaktır. Marinalarda, özellikle kullanım suyu alımı ve atık su elleçlemesinin uygun yöntemlerle yapılmasının çevresel etkileri en aza indirmede belirgin bir önem taşıdığı bilinmektedir (Baykal BB ve Baykal MA, 1997). Fakat çekek yerlerinde verilen hizmetler ve bunların yol açtığı atıklar çok daha çeşitlidir (Tablo 1.) (Küçükgül EY, 1998). Tekne bakım onarım tersaneleri olarak da adlandırıldığına rastlanılan çekek yerleri, az sayıda çalışandan oluşan bir işgücü yapılanmasıyla, emek yoğun hizmetin sunulduğu küçük ölçekli endüstri birimleridir. Çalışmanın yapıldığı güneybatı Anadolu kıyılarındaki yatçılık etkinlikleri, mayıs ve eylül ayları arasında yoğun dönemini yaşamaktadır. Bu dönemin dışında kalan zaman (ekim nisan aralığı) teknelerin bakım onarımı için uygun olmaktadır (Tekoğul N. ve Neşer G., 1998). Yani yat turizminden elde edilen yarar, çekek etkinlikleri sayesinde tüm yıla yayılabilmektedir. Gerek karlı bir iş olarak varlığını sürdürmesi, gerek çevresel etkilerinin en aza indirgenmesi yollarının bulunup uygulanması, gerekse yerel halka istihdam olanağı ve diğer kültürleri tanımak, anlamak şansı tanıması açılarından bir eko turizm nitelikleri de taşıyan (TIES, 2003) yat turizmi, bu çalışmada çekek yerleri bağlamında incelenmektedir. 22

4 Tablo 1. Çekek yerlerindeki proseslerden kaynaklanan atıklar (Küçükgül EY, 1998) PROSES TÜRÜ ATIK GRUPLAMASI Genel Hammadde kapları (torba, kutu, çuval, vb.) Atmosferik emisyonlar (açık veya kapalı Uçucu organik bileşiklerin (VOC) tanklardan veya işlem ekipmanlarından emisyonları yayılan) Balast içeren atık sular, organik boya Kumlama veya kimyasal sıyırıcılar tortuları, ağır metaller, sıyırıcı kimyasallar, VOC emisyonları Boya atıkları, tiner, parçalayıcı ve Reçine ve sprey boyama çözücüler, polimerik reçineler ve VOC emisyonları Atık makine yağları, gres, batarya sıvıları, Makina tamiri asitler, akümülatörler, karbüratör temizleyiciler ve VOC emisyonları Siyanürlü çözeltiler, ağır metal içeren Elektro kaplama ve metal işlemleri çamurlar, korozif asit ve alkali içeren çözeltiler Artık ve atık metaller ile bunlarla bulaşmış Mekanik işlemler yağlar, metal kırıntıları, uçucu organikler Malzemelerin ve sahanın temizlenmesi Boya içeren atık sular, çözücüler ve yağlar Kimyasal boya sıyırıcılar, malzemelerin Polimerik reçineler ve boya ile kirletilmiş temizlenmesi, plastik kalıpların temizliği organik çözücüler, VOC emisyonları Sintine tanklarının temizliği Yağ içeren sintine suları Gelirinin önemli bir kısmını turizmden sağlayan gelişmekte olan ülkelerden bir olan Türkiye de, yatların bakım onarımından sağlanan gelir yat turizmi için gerçekleştirilecek altyapı yatırımlarını çekici kılan bir unsurdur. Özellikle Akdeniz deki yat turizmi etkinliklerinden aldığı payı yükseltmeyi bir devlet politikası haline getirmiş olan Türkiye de Turizm Bakanlığı tarafından yapılmış olan bir ana planının, önemli bir amacı mevcut belgesiz yat çekek yerlerinin standardının yükseltilerek belgelendirilmesi olarak ifade edilmiştir ( Ayrıca Ulaştırma bakanlığı ise, yatçılık hareketlerinin özelliklerine göre çeşitli düzeylerdeki tesisler için uygun konumlar belirlemektedir. 2. Deniz Turizminin Bir Alt Dalı Olarak Yat Turizminin Türkiye deki Görünümü Türkiye nin yıllık turizm gelirinin yaklaşık %20 si olan 2 milyar Amerikan Doları nın deniz turizmi etkinliklerinden kaynaklandığı (DTO, 2003), bu miktarın 23

5 kolaylıkla 5 milyar Amerikan Doları na ( arttırılabileceğine olan inancın karar verici mekanizmalara hakim olduğu gerçeğiyle ve Turizm Bakanlığı öncülüğünde hazırlanan Yat Turizmi Master Planı nda yat istatistikleri dikkate alınarak, Bodrum Kaş arası yörenin birinci öncelikli yat turizmi alanı ve Çeşme Bodrum arasındaki yörenin ise ikinci öncelikli yat turizmi alanı olarak saptanmıştır (Şekil 1). KARADENİZ VI MARMARA DENİZİ VII EGE DENİZİ III II I IV TÜRKİYE V AKDENİZ Şekil 1. Yat turizminde yatırım alanları öncelikleri Burada sonuçları sunulacak olan çalışma birincil ve ikincil önemi haiz yörelerdeki tesislere yönelik olarak gerçekleştirilmiştir. Bugün itibariyle Türkiye kıyılarındaki yat bağlama kapasitesi 9956 olarak verilmektedir ki bu değer tüm Akdeniz kapasitesini % ünü oluşturmaktadır ve bu kapasitenin kısa bir zamanda 24 bine çıkarılması yine aynı plan kapsamında öngörülmektedir (DTO 2003). 3. Ege Kıyılarındaki Çekek yerlerinin Mevcut Durumlarının Analizi Çalışmanın odaklandığı Ege Denizi nde Türkiye, 2564 km kıyı uzunluğuna sahip olup, bu değer Akdeniz e kıyısı olan birçok ülkeden daha uzundur. Ege Bölgesi, korunaklı koylar, uygun deniz koşulları ve elverişli iklim nedeniyle deniz turizmi için uygun bir coğrafyadadır. Bölgenin kıyı çizgisi kuzeyde Çanakkale ye güneyde de Batı Akdeniz Bölgesi ne kadar uzanmaktadır. Bölgedeki yat güzergahları kuzeyde Ayvalık, orta Ege de Güzelbahçe, Karaburun, Çeşme, güneyde ise Kuşadası, Bodrum, Marmaris, Fethiye de yoğunlaşmakta, hava koşullarının daha sert olması nedeniyle Ayvalık tan daha kuzeyde yat gezi parkurlarına pek rastlanmamaktadır (Bezirgan, 2000). 24

6 Çalışmanın bu bölümünde, en uygun olarak değerlendirilen analiz çeşidi anlatılmakta ve çalışmaya ait verilerin analizi için uygun olan teknikten söz edilmektedir. Ayrıca çalışmaya ait bir model geliştirilmiş, bu modelle birlikte söz konusu çalışmanın verileri analiz tekniğine uygulanmış ve işletilmiştir. Analizin sonuçları ise bir şekille özetlenip, irdelenmiştir. 3.1 Hizmetlerin Mevcut Durum Analizi Hizmet pazarlamasında ileriye yönelik stratejiler geliştirilmeden önce çeşitli konularda planlamaların yapılması ve işletilmesi gerekmektedir. Ancak bunlardan da önce mevcut durumun irdelenmesi gerekmektedir. Eğer hizmetle ilgili bir işin yürütülmesi ve rekabetçi bir ortamda bulunması gerekiyorsa, bir takım pazarlama hedeflerinin seçilmesi ve bunların gerçekleştirilebilmesi için de işletmenin söz konusu zamandaki mevcut durumunun belirlenmesi gerekmektedir. Aynı zamanda işletmenin olmak istediği konum ve bu konuma ulaşabilme yöntemlerinin de saptanması gerekmektedir (Zeithalm, 1996). Bir hizmet işletmesinin bir pazarlama planı yaparken, mevcut kaynakları kullanırken, ilerideki hedeflere yönelik stratejiler geliştirirken karşılaşılan veya karşılaşılabilecek problemleri belirlerken ve söz konusu problemleri giderebilmek için çözüm önerileri hazırlarken gözönünde bulundurması gereken temel mevcut durum faktörleri aşağıdaki gibidir: - İç ve dış çevreler itibarıyla hangi konumda olunduğunu belirleyen durum analizi, - Pazarlama programının hedefleri, - Pazarlama stratejileri, - Pazarlama bütçesi, - Hareket planı, - Gözlemleme sistemi. (Lovelock, 1996) 3.2 Verilerin Analizi için Çok Boyutlu Ölçüm Tekniği Çalışmada kullanılın analizde verilerin analiz edilebilmeleri için kullanılan teknik, çok çeşitli analitik ve sosyal verilerin bir arada ve aynı anda analiz edilebilmelerini sağlayan Çok Boyutlu Ölçüm Tekniği dir. Bu teknik, analizde konumlamayı ölçme metodu olarak kullanılmaktadır. Çok boyutlu ölçüm, çeşitli boyutlarda algılamaya dayalı olarak kişilerin, olayların, varlıkların, hizmetlerin, durumların, kurumların ve bunun gibi konuların çeşitli karakterler açısından benzerliklerinin veya benzersizliklerinin ölçümünde kullanılmaktadır ve bunların birbirlerine göre karşılaştırılmalarının çeşitli boyutlarda grafiklerle görülmesi sağlanmaktadır. (Hair vd., 1998) Aynı zamanda algılamaya dayalı haritalama olarak da bilinen çok boyutlu ölçüm, iki veya daha çok boyutlu olarak grafiğe dökülebilmektedir. Çok Boyutlu Ölçüm Tekniği nin kullanılarak analizin yapılabilmesi için bu konuya özel olarak geliştirilmiş bilgisayar programından yararlanılmaktadır. Programın değişik zamanlarda geliştiricileri, verilerin en iyi şekilde analiz edilmesini ve analitik 25

7 olmayan sosyal konuların bile iki veya daha fazla boyuttaki bir grafik ortamında görsel olarak görülmesini sağlamaktadır. (Coxon, 1980) Kullanılan spesifik bilgisayar programlama dili ise MDPREF (Multidimensional Preference-çok boyutlu tercih) programıdır. 3.3 Bir Model Geliştirilmesi Bu çalışmada Türkiye de Ege kıyılarında mevcut olan yat limanlarının ve tekne bakım-onarım işleri için uygun çekek yerlerinin birbirlerine göre karşılaştırılabilmeleri ve analiz edilebilmeleri için bir model geliştirilmiştir. Çalışmanın temel konusu olan yat ve marina işletmeciliği hizmet sektörünün bir alanı olan deniz turizminin konularından biri olduğu için, hizmet pazarlamasında kullanılan analiz çeşitleri incelenmiştir. Hizmetlerin analizinde yaygın olarak kullanılan Mevcut Durum Analizi, analiz çeşidi olarak en uygun bulunmuştur. Bu modele göre, Ege kıyılarında halihazırda mevcut olan yat sahiplerine ve işletmecilerine hizmet veren, ayrıca aynı zamanda tekne bakım-onarım tesislerine de sahip olabilen yat limanları ile sadece tekne bakım-onarım işiyle ilgili olan yat tersaneleri ve tekne çekek yerlerine anketler uygulanmıştır. Bu çalışmadaki model, deniz işletmeciliğinde benzer konularda çeşitli zamanlarda yapılmış çalışmalarda geliştirilen modeller örnek alınarak geliştirilmiştir. (Yercan, Fricke ve Stone, 2002; Yercan ve Roe, 1999; Yercan, 1997) 3.4 Analiz Verilerinin Tekniğe Uygulanması ve İşletilmesi Çalışmanın bu bölümü, analize ait metodoloji ile analizin sonuçları açıklanırken kullanılan ifadeler ve gösterimlerin açıklanmasından oluşmuştur. Bu çalışmada kullanılan analizin metodolojisi, çok boyutlu ölçüm tekniğinin yaklaşımıyla gerekli olan verinin belirlenmesi, verilerin toplanma yöntemi, anket sorularının seçimi, ham verilerin toplanması, cevap verme oranı, ham verilerin analizde kullanılabilir verilere dönüştürülmesi, çok boyutlu ölçüm tekniğine verilerin uygulanması, tekniğe uygulanan verilerin analizi ve analiz sonuçlarının irdelenmesi aşamalarını kapsamaktadır. Bu çalışmanın amacı olarak, Türkiye de Ege kıyılarında mevcut olan yat limanlarına ve deniz turizmi etkinliklerine altyapı oluşturan tekne bakım-onarım işleri için uygun çekek yerlerinin birbirlerine göre karşılaştırmalı analizini yapmaktır. Analiz teknoloji, çevresel duyarlılık ve işletmecilik açılarından yapılmış, analizde kullanılan ankette bu konular kapsamında sorular hazırlanmıştır. Söz konusu konular dahilinde yat işletmesi ve tekne çekek yerleri ile ilgili 48 özellik saptanmıştır. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı na kayıtlı Ege Bölgesi ndeki 35 yat işletmecisi, yat imalat tersanesi, tekne bakım-onarım-çekek yerinin tümüne anketler gönderilmiştir. Bunlardan 15 işletmeciden geri cevaplar alınmış ve 2003 yılında ham veriler elde edilmiştir. Dolayısıyla, geri dönüş oranı %43 olmuştur. Sonuçta, (15x48) boyutunda ham verinin toplandığı bir matris 26

8 oluşmuş ve analizin yapılabileceği yeterli sayıda veriye, ki toplam 720 ham veriye ulaşılmıştır. Çok boyutlu ölçüm tekniği kullanılarak analizler yapılmıştır. Analizin toplam sonucu olarak iki boyutlu şekilde Ege kıyılarındaki yat işletmecilerinin ve tekne çekek yerlerinin 2003 yılı itibarıyla birbirlerine göre karşılaştırmalı olarak konumları Şekil 2 de görülmektedir. DIMENSION 2 Finans * ! Müşteri hizmetleri! ! Reklam! ! Finans Pazarlama! ! Tamir ve bakım Çevresel duyarlık! ! Donanım Fiziksel durum! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! ! DR! ! ET OB DA! ! PG MB AY AB MM! ! CM EB YL! ! LM SM NM! !! !! !! 4 DIM 1 Kapasite +! Analiz Sonuçları Şekil 2. Ankete katılan çekek yerlerinin karşılaştırmalı analizi Şekil 2 de görülen grafik, iki boyutlu olup, bu çalışmaya konu olan Ege kıyılarındaki yat işletmeciliği ve /veya tekne çekek yeri işletmeciliği yapan firmaların çeşitli özellikler açısından aralarındaki benzerliklerin ve farklılıkların gösterildiği bir grafiktir. Bu benzerlikler, kullanılan Çok Boyulu Ölçüm Tekniği için özel geliştirilmiş bilgisayar programı olan MDPREF programında firmaların fiziksel, operasyonel ve yönetimsel özellikleri arasındaki korelasyonlar hesaplanarak grafiğe yansıtılmıştır. Grafik de benzer olarak bu bilgisayar programının sonucu olarak üretilmiştir. Şekil deki merkeze yakın noktalar ankete cevap veren 15 firmayı temsil etmektedir. Bunların üzerlerinde ise, bu firmaların gösterdiği genel özellikleri temsil eden noktalar bulunmaktadır. Kullanılan tekniğe ve korelasyon hesaplarına göre, bu grafikte birbirlerine yakın bulunan noktalar, benzerlik gösterdiklerini temsil etmektedir. Aynı şekilde, birbirlerine uzak bulunan noktalar, farklılık gösterdiklerini temsil etmektedir. Şekil 2 de görüldüğü üzere, 48 işletme karakterinden en önemlileri olarak tesisin fiziksel kapasitesi ile işletmenin finans durumu ortaya çıkmakta ve bunlar da ölçümün iki boyutunu oluşturmaktadır. Anketlere cevap veren 15 firmadan, genel olarak tekne çekek yeri olarak hizmet veren işletmeler genel özelliklerde ve işletmecilik anlayışlarında 27

9 birbirleriyle benzer özellik gösterdikleri için grafikte birbirleriyle yakın olarak konumlanmışlardır. Benzer olarak, daha çok marina işletmeciliği hizmeti veren ise grafikte yakın yerlerde konumlanmışlardır. Dolayısıyla, tekne çekek yerlerinden ET, DR, OB, AY, LM, CM, MB, DA ve EB, imalat, kapasite, tesis, tamir-bakım-onarım hizmetleri, finansman problemi, rekabetsizlik, planlama eksikliği, pazarlama eksikliği ve çevreye duyarsızlık gibi özellikler açısından benzerlikler göstermekte ve grafikte birbirlerine yakın yerlerde konumlanmışlardır. Benzer olarak, PG, YL, AB, SM, NM ve MM ise tesisin fiziksel özellikleri, ekipman, kapasite, tesiste verilen hizmetler, müşteri tatminine duyarlılık, verilen hizmet sonrası müşteri tatminine duyarlılık, çevreye duyarlılık, rekabetlilik, tesis yeri seçimi, pazarlama, reklam, finansman ve planlama gibi konularda benzerlikler göstermekte ve grafikte de birbirlerine yakın yerlerde konumlanmaktadır. Ancak genel olarak marina işletmeleri özellikleri açısından benzerlik göstermelerine rağmen, hem çekek yeri bulunan hem de yatlara marina hizmeti veren YL diğer marinalarla benzer özellikler göstermektedir. Sonuç olarak, tekne çekek yerlerinin daha çok müşteriye ve çevreye duyarlılık gösterebilmeleri ve işletmeciliğe daha geniş açıdan yaklaşabilmeleri için, bu küçük ve orta ölçekli işletmelerde eğitimin öneminin benimsenmesi sağlanmalıdır. Böylece, daha bilimsel yaklaşarak işletmelerinin büyümesi ve daha farklı bir anlayışla işletmeciliklerini sürdürebilmeleri sağlanabilecektir. 4. Sonuç ve Öneriler Ulaştırma Bakanlığı na bağlı Denizcilik Müsteşarlığı ndan elde edilen konum/adres verileri doğrultusunda yat turizminde birincil ve ikincil öneme sahip Türkiye nin güneybatı Anadolu kıyılarında hizmet veren bakım-onarım tesislerini tanımaya ve özellikle sürdürülebilir bir yat turizmi açısından sınıflandırmaya yönelik bir anket yapılmıştır. Anket sonuçları çok boyutlu ölçüm tekniği için geliştirilmiş olan MDPREF yazılımıyla değerlendirilmiştir. Anılan yörede hizmet veren tesisler temel olarak iki önemli sınıfa ayrılmaktadır: (1) İlkel yöntemlerle ve teknolojiyle çalışan, yalnız yatlara değil hizmet talebinde bulunan tüm diğer deniz araçlarının bakım-onarımına dönük tesisler ki, bunlar aynı zamanda çevresel duyarlılık açısından san derece zayıf bir yapıya sahip olup müşteri memnuniyetine önem vermeyen, hizmet pazarlamasında da güncel ve etkili yöntemleri kullanmaktan uzak tesislerdir. (2) Çoğunlukla bir yat limanının destek tesisi olup, gerek hizmetlerde modern teknolojilerden yararlanmalarıyla, gerekse geliştirdikleri çevresel duyarlılıkla (iş ve iş güvenliğine olan duyarlılık dahil) sürdürülebilir bir 28

10 gelişmeyi hedefleyen tesislerdir ki, müşteri memnuniyeti ve pazarlama teknikleri açısından gelişmiş bir yapıya sahiptirler. Ayrıca yukarıda anılan iki sınıfın dışında bu iki sınıfın da bazı özelliklerini taşıyan tesisler vardır ki bunlara kesişim tesisleri bu iki sınıfın da ortak özelliklerini taşıyan tesisler mevcuttur ki bunlara III. bölge/kesişim bölgesi tesisleri denilebilir. Yapılan analiz devletin planladığı bakım-onarım tesisi sınıflandırma ve sertifikalandırma çalışmalarına katkılarda bulunacak niteliktedir. Kanun yapıcıların oluşturacağı kurallarla özellikle kesişim bölgesinde kalan bakım-onarım tesislerinin niteliğinin I. bölgedekilerin niteliklerine yakın bir düzeye ulaşması çok zaman ve maliyet gerektirmeyecektir. Fakat ne yazık ki birinci bölge içinde kalan tesislerin iyileştirilmesi son derece zordur. Bu tesislerin etkinliklerine devam etmeleri sürdürülebilir yat turizminin önündeki önemli engellerden biri olarak görülmektedir. Kaynaklar [1] Baykal BB, Baykal MA. Domestic water consumption and wastewater generation in yachts. Tekoğul N, Neşer G, editörler. Yachting Technology 95, Konferans Kitapçığı, Piri Reis Denizcilik ve Deniz Kaynakları Araştırma, Geliştirme ve Eğitim Vakfı, İzmir, 1997, syf [2] Bezirgan AE. Yat marinaları yatırımları. Piri Reis in Rotasında 25. Yıl Sempozyumu, Yayımlanmamış Bildiriler Kitabı, Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü, Izmir, [3] Coxon A ve MDS(X) Proje Grubu, MDS(X) Series of Multidimensional Scaling Programs, University of Edinburgh, Edinburgh, 1980 [4] Coxon A ve MDS(X) Project Team., [5] Deniz Ticaret Odası DTO, Deniz Ticareti, Nisan, İstanbul, s.8-15., [6] Hair JF, Anderson RE, Tatham RL ve Black WC, Multivariate Data Analysis, 5.baskı, Prentice Hall International, New Jersey, [7] Hall M.C. Trends in ocean and coastal tourism: the end of the last frontier? Journal of Ocean and Coastal Management 2001; 44: [8] Küçükgül EY. Gemi, tekne bakım ve tamir işlemleriyle oluşan atıklar ve bu atıkların oluşturduğu kirlenmenin azaltılması. Filibeli A, Bayram A, Dölgen D, Elbir T, editörler. Bodrum Yarımadası Çevre Sorunları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, 1998, syf [9] Lovelock C, Services Marketing, 3.baskı, Prentice Hall International, New Jersey,

11 [10] Orams M. Marine tourism: development, impacts and management. London: Routledge, [11] Tekoğul N., Neşer G. Marinalardaki deniz kirliliğinin yat işletme maliyetlerine etkileri. Filibeli A, Bayram A, Dölgen D, Elbir T, editörler. Bodrum Yarımadası Çevre Sorunları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, 1998, syf [12] The International Ecotourism Society (TIES). Ecotourism guidelines for nature tour operators. Burlington: The International Ecotourism Society, [13] Yercan F, Fricke D ve Stone L, A comparative analysis of the IAMU member schools to teach and test proficiency in maritime English, 3.Uluslararası Denizcilik Üniversiteleri Birliği-IAMU Konferansı Bildiriler Kitabı, Maine, 2002, syf [14] Yercan HF ve Roe MS, Operationalisation of a positioning model for the Eastern Mediterranean ferry services, Hensher DA, King J ve Oum T (editörler), 8.Dünya Ulaştırma Araştırmaları Kongresi Kitapçığı, Anvers, [15] [16 Yercan F, A comparative analysis of the Turkish and European Union passenger ferry market in the Eastern Mediterranean, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Plymouth Üniversitesi, Plymouth, [17] Yercan F, Yercan U, Modern developments in marinas: marina villages. Tekoğul N, Neşer G, editörler. Yachting Technology 95, Konferans Kitapçığı, Piri Reis Denizcilik ve Deniz Kaynakları Araştırma, Geliştirme ve Eğitim Vakfı, İzmir, 1997, syf [18] Zeithalm VA, Bitner WJ. Services Marketing, MCGraw Hill Book Co.,