DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: İŞLETMELERDE BİLGİ VE ÖLÇME SİSTEMİ: MUHASEBE. 1. TEMEL KAVRAMLAR ve MUHASEBENİN TEKNİK YAPISI

Transkript

1 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: İŞLETMELERDE BİLGİ VE ÖLÇME SİSTEMİ: MUHASEBE 1. TEMEL KAVRAMLAR ve MUHASEBENİN TEKNİK YAPISI 1.1. Muhasebenin Tanımı 1.2. Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri 2. FİNANSAL MUHASEBE 2.1. Temel Finansal Tablolar Bilanço Gelir Tablosu Finansal Oranlar Likidite Oranları Kaldıraç Oranları Kârlılık Oranları Faaliyet Oranları 3. MALİYET MUHASEBESİ 3.1. Maliyet, Gider ve Harcama Kavramları 3.2. Maliyet Yöntemleri Yararlanılan Kaynaklar 2 1

2 BÖLÜM 4: İŞLETMETLERDE BİLGİ VE ÖLÇME SİSTEMİ: MUHASEBE 1. TEMEL KAVRAMLAR VE MUHASEBENİN TEKNİK YAPISI 1.1 Muhasebenin Tanımı Başlangıçta oldukça basit bir mantığı olan muhasebe para kadar eski bir sanattır. Günümüzde kullanılan modern muhasebenin temelleri ise 18.yy da İtalya da yaşayan ve Muhasebenin Babası olarak anılan Pacioli tarafından atılmıştır. Pacioli muhasebe sistemini keşfetmekten ziyade onu kodlamıştır Muhasebenin Tanımı Muhasebe bir işletmede ekonomik kararların verilebilmesi için uygulanan bir belge tutma ve raporlama sistemidir. Tanımı muhasebenin işletmedeki görevleri açısından açacak olursak muhasebe; ortaya çıkan mali (finansal) olayları kaydeder, kayıtları yönetim için kullanışlı olacak şekilde sınıflandırır, ortaya çıkan bilgileri karar vericiler için özetler ve paporlamasını yapar. Muhasebenin yerine getirdiği bu görevlere muhasebenin fonksiyonları (işlevleri) denir. 4 2

3 1.1 Muhasebenin Tanımı Muhasebe fonksiyonu sayesinde işletmeler örgütün finansal durumunu finansal tablo, veri, rapor, yayınlar ile ortaya koyar ve bunlar örgütün geleceğine yön vermede yönetime hizmet eder. Bu kapsamda bir işletmenin muhasebe sistemi, muhasebe bilgilerinin geliştirilmesi ve bu bilgilerin karar vericilere iletilmesi amaçlarına yönelik olarak, işletme organizasyonu tarafından kullanılan personel, yönerge araç ve kayıtlardan oluşur Muhasebenin Tanımı Muhasebe iki fonksiyona sahiptir; işletme faaliyetlerinin izlenmesi işletme performansına ilişkin sorunlu alanların belirlenmesi ve alternatif uygulamalar arasında en iyi seçimin yapılmasında bilgi kullanıcılarına yardımcı olmak. 6 3

4 1.1 Muhasebenin Tanımı Muhasebe fonksiyonları ve bu fonksiyonların yerine getirilmesinde kullanılan araçlar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Bkz. Tablo II-4.1. TABLO II-4.1: Muhasebe Fonksiyonları Muhasebe İşlevleri Araçlar Kaydetme Yevmiye Defteri Sınıflandırma Defter-i Kebir (Büyük defter) Raporlama Temel Mali Tablolar Bilanço Gelir Tablosu Analiz ve Yorum Mali Analiz Teknikleri Muhasebenin Tanımı Kaydetme: İşletmede oluşan ve para ile ölçülebilen mali olaylar tarih sırasıyla yevmiye defterine muhasebe usulleri çerçevesinde kaydedilir. Sınıflandırma: Yevmiye defterine kaydedilen bilgiler defter-i kebire aktarılarak sınıflandırılır. Raporlama: Sınıflandırılan bilgilerden bilanço ve gelir tablosu düzenlenir. Bu iki tablo muhasebede temel mali tablolar olarak bilinir. Bu tablolar, işletmenin mali durumunu özetleyen raporlardır. 8 4

5 1.1 Muhasebenin Tanımı Analiz ve Yorum: Düzenlenen temel mali tablolar (bilanço ve gelir tablosu) analize tabi tutularak çıkan sonuçlar yorumlanır ve ulaşılan sonuçlar bir rapor haline getirilerek işletme ile ilgili taraflara sunulur. Yukarıda belirtilen muhasebe fonksiyonlarından hareketle muhasebenin tanımı aşağıdaki gibi yapılabilir Muhasebenin Tanımı Muhasebe, işletme içi ve işletme dışı ile ilgili karar alımında ilgili çalışanlara finansal bilgilerin ölçümlenmesi, rapor haline getirilerek yayımlanması ve iletilmesi ile ilgili bir süreç olarak ifade edilebilir. Tüm bu bilgilerin ışığında muhasebeyi, işletme faaliyetleri hakkında parasal bilgilerin, rakamsal olarak belirlenmesi, kaydedilmesi, özetlenmesi, değerlendirilmesi ve ilgili paydaşlara aktarılması süreci olarak da tanımlayabiliriz. 10 5

6 1.2 Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri Teknik olarak; muhasebe sisteminden sağlanan raporların veya diğer bilgilerin bir değere sahip olabilmesi için yönetim tarafından kullanıldığında, kullanmamaya göre daha iyi sonuç vermesi gerekir. Kısacası artı bir değer oluşturması gerekir Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri Bir bilgi sistemi olarak muhasebe, işletmenin finansman, üretim, Ar-Ge, pazarlama, insan kaynakları, yönetim ve organizasyon gibi temel fonksionlarından ortaya çıkan değer hareketlerini izleyerek ürettiği bilgileri işletme ile ilgili taraflara sunar. Söz konusu taraflar aşağıda sıralanan nedenlerden dolayı bu bilgilere ihtiyaç duyar : 12 6

7 1.2 Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri İşletme Ortakları: İşletme ortakları işletmeye sermaye koyarak risk almış kişilerdir. Ortaklar işletmenin iyi yönetilerek hedeflenen kâra ulaşmasını isterler. Söz konusu beklentinin gerçekleşip gerçekleşmediğini, işletmenin mali yapısının iyi olup olmadığını ve gelecekte işletme hedeflerine ulaşma potansiyelinin varlığını ortaklar muhasebe raporlarından öğrenirler Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri Yöneticiler: Yöneticiler, yönetim fonksiyonlarını (planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon, denetim, eğitim) yerine getirirken sürekli kararlar alır ve bu süreçte muhasebe bilgilerine ihtiyaç duyarlar. Faaliyetlerin planlanması geçmiş dönem verilerine ihtiyaç duyarken, planlarda belirlenen hedeflere ulaşma derecesinin ölçümü de muhasebe bilgilerinin kullanımı ile mümkündür. 14 7

8 1.2 Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri Kredi Kurumları: Kredi kurumları, muhasebe kayıtlarına dayanan söz konusu mali verileri inceleyerek verecekleri kredinin zamanında ve faiziyle birlikte geri döneceğinden emin olmaya çalışırlar. Kredi geri ödemesini destekleyen bir mali yapıya sahip olmayan işletmeler kredi kuramlarından istedikleri krediyi sağlayamaz Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri Çalışanlar: Çalışanlara yaptıkları iş karşılığı ödenen ücretler çalışanların gelirlerini oluştururken işletmeye de maliyet oluşturur. Bu yüzden zaman zaman işletme ve çalışanların menfaatleri çakışabilir. Ücret taleplerinin gerçekçi temellere dayandırılabilmesi için işletmenin muhasebe verileri çok değerli katkı sağlar. İşletmenin yüksek kârlılığından çalışanların pay alması, işletmenin mali zorluk içinde olması durumunda da çalışanların da bundan etkilenmesi taraflar için olumlu bir sonuçtur. Bu sonucun alınması muhasebe verilerinin kullanımı ile mümkündür. 16 8

9 1.2 Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri Devlet: Devletin en önemli gelir kaynağı olan vergiler, çok çeşitli olmakla birlikte (gelir, kurumlar, katma değer vergileri gibi), işletmeler bu vergi gelirlerinde önemli bir yere sahiptir. İşletmeler ödeyecekleri vergileri muhasebe kayıtları sonucu belirlerler. Devlet işletmenin muhasebe bilgileriyle doğrudan ilgilidir ve muhasebe işlemlerini denetleme yetkisini kullanarak işletmeleri denetler Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri Potansiyel yatırımcılar: Borsada işlem gören bir işletmenin hisse senedini almak isteyen bir yatırımcının yararlanabileceği en iyi kaynak gerek yazılı basında gerek internet ortamında yayınlanan işletmeye ait muhasebe bilgileridir. Yatırım kararı verilirken işletmenin mali yapısı, kârlılığı, kâr dağıtım olanakları gibi hisse değerini etkileyen büyüklükler, yayınlanan muhasebe raporlarda görülebilir. 18 9

10 1.2 Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri Muhasebe fonksiyonu kapsamında değerlendirilmesi gereken diğer bir güncel unsur uluslararası muhasebedir. Günümüzde işletmelerin muhasebe uygulamalarını uluslararası iş çevresine uygun hale getirmeleri gerekmektedir. McDonald s ve Coca-Cola gibi firmalar gelirlerinin yarısından fazlasını kendi ülkeleri olan Amerika dışından elde ederler. Dev çikolata üreticisi Nestle gelirlerinin %98 sinden fazlasını kendi ülkesi olanisviçre dışından elde etmektedir Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri Örneklerde de görüldüğü üzere firmalar artık global hale gelmiş ve dolayısıyla muhasebe ile ilgili kayıtlarını yaparken kendi ülkeleri dışındaki ülkelerin de uygulama standartlarını izlemeleri ve hatta bizzat uygulamak zorunda kaldıkları görülmektedir. Ayrıca farklı ülkelerdeki döviz kurları vb. niceliksel veriler de, uluslararası arenada faaliyet gösteren söz konusu firmaların finansal raporlarını ve muhasebe sistemlerini de etkilemektedir

11 2. FİNANSAL MUHASEBE Finansal muhasebe, genellikle işletme dışındaki paydaşlara, faaliyetlerle ilgili parasal bilgileri (varlık, borç, sermaye yapısı) sayısal ifadeler aracılığı ile verir. İşletme dışındaki bu paydaşlar hissedarlar, alacaklılar, sendikalar, müşteriler, tedarikçiler, maliye yetkilileri, resmi makamlar, devlet kurum ve kuruluşları olabilir. Kredi kurumları, mevcut ve potansiyel ortaklar, çalışanlar ile kamuoyu, işletme ile ilişkilerinde alacakları kararlarda muhasebeden elde edilen raporlardan yararlanır FİNANSAL MUHASEBE Tüm işletme faaliyet bilgileri tanımlanarak ve toplanan bilgi, belge ve verilere dayanılarak kaydedilir ve sonuçlar düzenlenen finansal tablolarda gösterilebilir. Kayıt düzeninde karışıklıkları önlemek, karşılaştırmalar yapabilmek için aynı anlamları ifade edebilen terim ve kavramları ve belirli hesap ve sınıflamalar içeren uluslararası genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de kullanılmaktadır

12 2. FİNANSAL MUHASEBE Tek Düzen Hesap Planı (TDHP), bazı temel muhasebe terim ve kavramlarını, hesap kodlarını ve finansal tabloların sunumu için kullanılabilecek genel bir formatı içerir. Bankalar, sigorta işletmeleri, v.b. gibi kendilerine ait özel hesap planlarını kullanan belirli tür işletmeler haricinde, ülkemizdeki işletmelerde TDHP kullanılmaktadır FİNANSAL MUHASEBE Bir işletmede, belli bir amaca göre sınıflandırılmış hesap listesine hesap planı denir. Ülkemizde, bilanço esasına göre defter tutan gerçek ve tüzel kişiler bu hesap planını uygulamak zorundadırlar. İşletmede ortaya çıkan değer hareketleri hesap planında belirlenen hesaplara kaydedilerek işletme varlıkları ve faaliyet sonuçları hakkında doğru bilgiler elde edilebilir

13 2. FİNANSAL MUHASEBE Tekdüzen Hesap Planı ile ulaşılmak istenen amaçlar aşağıdakiler olarak sıralanabilir: İşletme faaliyetlerinin sağlıklı olarak muhasebeleştirilmesini sağlamak, İlgililere sunulan bilgilerin tutarlılığını, düzenlenen mali tabloların geçmiş yıllarla ve benzer işletmelerle karşılaştırılabilir olmasını sağlamak, Bütün işletmelerde hesap adlarının ve hesap içeriklerinin aynı olmasını sağlayarak muhasebede kavram birliğini gerçekleştirmek, İç ve dış denetim etkinliğini sağlamak, İşletmenin mali analizinin yapılmasını kolaylaştırmak FİNANSAL MUHASEBE Tekdüzen Hesap Planında yer alan ana hesaplar ve kapsadıkları hesap kodları aşağıdaki gibidir. Bkz. Tablo II-4.2. TABLO II-4.2: Tek Düzen Hesap Planı Hesapları Grup Adı Kod Aralığı Bilanço Hesapları Gelir Tablosu Hesapları Maliyet Hesapları Serbest Nazım hesaplar

14 2. FİNANSAL MUHASEBE İşletmelerdeki her işlem ard arda yapılan iki girişle kaydedilir. Bunlar borç ve alacak kayıtlarıdır ve miktarları eşit olmalıdır. Borç kayıtları sol tarafta, alacak kayıtları ise sağ tarafta gösterilir. Örneğin, nakit para karşılığında TL tutarında satın alınmış bir mal için muhasebe kayıtlarına aşağıdaki girişlerin yapılması gerekir: Mal Hesabı (borç) Kasa (alacak) FİNANSAL MUHASEBE Bir önceki slaytta görüleceği üzere işletmeyle ilgili bir faaliyeti kayda geçirmek için yapılan muhasebe kayıt işlemi daima eşit miktarlardadır ve bir hesaba giriş, diğer hesaptan çıkış olmak üzere, iki hesabı etkiler. Hesap işletmenin belirli bir varlığına, yükümlülüğüne veya sermayesine ilişkin bir kayıt yeridir. Bu kayıt yerinde, varlıkların, yükümlülüklerin veya sermayenin değişimi (artış veya azalışı) görülür. Hesabın (kayıt yeri) sol tarafı borç, sağ tarafı ise alacak olarak adlandırılır

15 2. FİNANSAL MUHASEBE Hesap kavramı, temel muhasebe eşitliğinin sürdürülmesi gerçekte çift taraflı kayıt esasına dayanır. İşletmedeki değer akımları daima karşılıklıdır. Varlıklarda bir değişim (artış/azalış) olduğunda, ya kaynaklarda da aynı yön (+/-) ve tutarda değişim olur, ya da bir başka varlıkta ters yönlü bir değişim gerçekleşir. Bu nedenle mali olayların kayda alınması en az iki değere kayıt yapılmasını gerektirir. Bu şekilde kayıt yapılmasına çift taraflı kayıt esası (yöntemi) denir FİNANSAL MUHASEBE Varlıklara yapılan bir borç kaydı, yani hesabın sol tarafına yapılan kayıt, o hesapta bir artışı, sağ tarafına yapılan bir alacak kaydı ise aynı hesapta bir azalmayı gösterir. Yükümlülüklere veya işletme sahibinin sermayesine yapılan bir borç kaydı, yani bu hesabın sol tarafına yapılan kayıt ise, söz konusu hesapta bir azalmayı, sağ tarafına yapılan bir alacak kaydı ise aynı hesapta bir artışı gösterir. Başka bir deyişle borç kaydı varlıklarda artışı, yükümlülük ve sermayede azalışı; alacak kaydı ise varlıklarda azalışı, yükümlülük veya sermayedeki bir artışı gösterir

16 2. FİNANSAL MUHASEBE Yevmiye defteri, muhasebecilerin işlemleri tarih sırasına göre kaydettikleri, noter tarafından tasdik edilmiş, resmi makamlarca önemli kanıt niteliğinde kabul edilen, yasal açıdan tutulması gereken bir defterdir. Yevmiye defterine kaydedilen bilgiler yevmiye kaydı olarak adlandırılır ve kayıt numarası, işlem tarihi, hesaplar arasındaki borç ve alacak değişiklikleri (artış ve azalışlar) ve işlemle ilgili kısa bir açıklamayı içerir FİNANSAL MUHASEBE Tipik bir yevmiye defteri kaydı aşağıdaki gibidir: 32 16

17 2. FİNANSAL MUHASEBE Büyük defterde (Defter-i Kebir) tüm hesaplar ayrı ayrı sayfalarda yer alırlar. Yevmiye defterine kaydedilen işlemler, ilgili hesapların büyük defterdeki müstakil sayfalarına aktarılarak kaydedilir. Örneğin, Kasa ile ilgili tüm yevmiye kayıtları büyük defterin Kasa Hesabı sayfasında toplanırken, Mal ile ilgili tüm yevmiye defteri kayıtları da büyük defterin Mal Hesabı sayfasında toplanır FİNANSAL MUHASEBE Önceki örneği kullanırsak, ilgili hesapların büyük defter kayıtları daşöyle olacaktır: 34 17

18 2.1 Temel Finansal Tablolar Muhasebe bilgilerinin sunulması (özetlenmesi) Bilanço ve Gelir Tablosu olmak üzere iki temel finansal tablo ile yapılır Bilanço Bilanço, bir işletmenin belli bir anda sahip olduğu varlıklarla, bu varlıkların sağlandığı kaynakları bir düzen içinde gösteren mali tablodur. Bilanço tekdüzen hesap planı çerçevesinde, bilanço ilkeleri dikkate alınarak düzenlenir

19 2.2 Bilanço Aşağıda sırası ile bilanço ilkeleri, bilançonun düzenlenme şekilleri ve bilançonun oluşumunu sağlayan hesap grupları ele alınacaktır. Bkz.Şekil II-4.1. ŞEKİL II-4.1. Bilanço Örneği Bilanço "Aktifler" işletmenin elindeki varlıkları içermektedir. Bu varlıkların sınıflandırılması "likit yapıya" ve dönüşüm süresi esasına göre yapılır. Bir ve bir yıldan daha kısa sürede kullanılan ve dönüşümü gerçekleştirilen varlıklar "dönen varlıklar", bir yıldan daha uzun dönemi kapsayan varlıklar ya da aktifler de "duran varlıklar" adı altında gösterilmektedir

20 2.2 Bilanço Dönen varlıklar kasa ve bankadaki nakit gibi "hazır değerlerden", çeşitli amaçlarlarla edinen "menkul kıymetlerden", "kısa vadeli alacalardan", hammadde, yarı mamul ve mamul ürün "stoklarından" oluşmaktadır. Duran varlıklar ise vadesi bir yıldan fazla olan "uzun vadeli alacaklar", "mali (finansal) duran varlıklar" olarak uzun dönemli menkul kıymetler, işletmenin sahip olduğu bina ve arazi benzeri gayrimenkuller ile üretimde kullanılan araç - gereçleri ifade eden "maddi duran varlıkları" kapsamaktadır Bilanço Kaynakların elde edildiği kaynağı ifade eden "pasifler" ise işletmenin sorumluluğunu yani yükümlülüklerini ifade eder. İşletme dışındakilere olan sorumluluklar "kısa vadeli yabancı kaynaklar" ve "uzun vadeli yabancı kaynaklar" olarak iki grupta gösterilir. Bir yıl içinde ödenecek olan finansal ve ticari borçlar ile çeşitli biçimlerde alınan avanslar ve karşılıkları kısa vadeli yabancı kaynaklar altında, bir yıldan daha uzun süreye yayılmış çeşitli borçlar ise uzun vadeli yabancı kaynaklar grubu altında yer alır. İşletmenin kendi ortaklarına olan sorumluluğu ise "öz kaynaklar" kısmında yer alır

21 2.2 Bilanço Bu da işletme için bir yükümlülüktür. Çünkü ortaklar işletmeye koydukları öz sermayenin kâr edilerek daha fazla miktarda kendilerine kâr payı olarak ödenmesini beklerler. Bkz.Şekil II-4.2. ŞEKİL II-4.2. Gelir Tablosu Örneği Bilanço Bilanço tablosu kurumun finansal sağlığını orta koyar ve belirli dönemlerde genellikle yıllık hesap dönemlerinin sonunda oluşturulurlar. Yıllık hesap dönemleri aylık ve/veya 3-4 ayda birlik dönemler olabilir. Bilanço tabloları kurumun alacaklarını ve borçlarını, alacak ve borç arasındaki farkları listeler. Kısacası bilanço tablosu kurumun likidite durumunu ortaya koyar

22 2.1.2 Gelir Tablosu Gelir Tablosu, işletmenin belli bir dönemde elde ettiği bütün gelirlerle, bu gelirleri elde etmek amacıyla aynı dönem içinde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda oluşan dönem net karını veya zararını belli bir düzen içinde gösteren mali tablodur. Gelir tablolarındaki önemli hesaplar gelirler (satışlar) ve satılan malın maliyeti, ücretler, kiralar, faizler gibi çeşitli giderlerdir. Daha önce belirtildiği üzere, tüm giderler gelirlerden düşüldükten sonra kalan olumlu ve beklenen bakiyeye net gelir (kâr) denir Finansal Oranlar Günümüzde işletme açısından incelendiğinde, çevresel koşullar her zaman büyük değişimler göstermekte ve faaliyette bulunulan çevre farklılaşmaktadır. Bu değişken koşullarda işletmenin finansal oranları, yöneticilere acil bilgilerini gerektiren önemli finansal konularda destek olur. Finansal oranlar, çok kısa ve basit bir ifade ile işletmenin farklı finansal hesapları arasındaki ilişkileri gösterir

23 2.2 Finansal Oranlar İşletmelerde yararlanılan ve oldukça önemli kabul edilen yirmi kadar finansal oran vardır. Bu finansal oranlar içinde en yaygın kullanılan oranlar ise likitide, kaldıraç, karlılık ve faliyet oranıdır. Finansal tablolar çeşitli analiz teknikleri kullanılarak analiz edilebilir. Finansal analizden beklenen faydanın sağlanmasında çoğu zaman tek bir analiz tekniğinden değil birden fazla analiz tekniğinden faydalanmak gerekmektedir Likitide Oranları Bir işletmenin kısa vadeli borçlarını karşılayabilme yeteneği likitide oranları ile ölçümlenmektedir. Bu oranlardan işletmenin ne kadar kolaylıkla nakit elde edebileceği ve işlerin kötüye gitmesi halinde likiditesini nasıl koruyabileceğine yönelik bilgiler sağlanır. Önemli likidite oranlarından biri cari oran olarak adlandırılır ve bilançodaki döner varlıklar ile kısa vadeli borçların birbirine oranlanması ile bulunur. Firmanın toplam likiditesini ölçen cari oran, firmanın cari aktiflerinin, cari pasiflerini kaç defa kapsadığını, yani onun kaç katı olduğunu gösterir. Cari oran ne ölçüde büyükse, firmanın vadesi gelen cari borçlarını ödeme gücü o derece yüksektir

24 2.2.1 Likitide Oranları Bir diğer önemli likidite oranı da hızlı (asit-test) oranıdır. Cari aktifler arasında yer alan likiditesi nispeten düşük stokların cari aktiflerden düşülmesiyle bulunur. Çünkü borç ödeme zamanında, stokları likid hale getirmek zaman alacak ve bu durum finansal kayıplara sebep olabilecektir. Bu sebeple stokların satılıp nakde dönüşmesine güvenmeden borçların ödenmesi önemlidir Likitide Oranları Hızlı oran = döner varlıklar (eksi stoklar) / cari borçlar olarak formüle edilir. Bu eşitlikte de oranın >1 olması genellikle olumlu bir mali durumu gösterir: Ancak sektör ortalamalarının, cari oranda olduğu gibi, bu oranda da dikkate alınması önemlidir

25 2.2.2 Kaldıraç Oranları İşletmenin mali gücünü gösteren bu oranda amaç, bilançodaki fonların (kaynakların) bileşimi ile işletme sahipleri ve alacaklılar tarafından sağlanan fonlar arasında bir karşılaştırma yapmaktır Kaldıraç Oranları Finansal kaldıraç oranları; firmanın varlıklarının ne kadarının borçlarla, ne kadarının öz sermaye ile finanse edildiğini gösterir. Firmanın taşıyamayacağı borç yükünün altına girmesi büyük risk oluşturabilir. Borçlardan kaynaklanan ağır faiz yükü sonuçta borçlarının ödenememesini ve iflasa kadar devam eden bir süreci başlatabilir. Bu sebeple finansal yönetici firmanın taşıyabileceği borç sermaye miktarını, maliyetini iyi hesaplamalı ve sektör ortalamasının üstüne çıkmamaya çalışmalıdır. Diğer bir ifadeyle hedef sermaye yapısı optimal olmalıdır

26 2.2.2 Kaldıraç Oranları Borç öz sermaye oranı = toplam borçlar / öz sermayeşeklinde formüle edilir. Oran > 1 ise bu durumda işletmenin, işletme sahipleri veya hissedarlar tarafından sağlanan öz sermayeden çok, borçlanma yolu ile finansman kullandığına işaret eder Karlılık Oranı Kârlılık oranları, bir işletmenin yatırım ve finanslama kararlarının ne derecede uygun olduğunu gösteren oranlardır. Kârlılık oranları, satışlar daha da önemlisi yatırımlar üzerinden elde edilen kârlılığı göstererek, yönetimin etkinliğini değerlendiren ölçüttür. Dolayısıyla iktisadi çıkarları, işletmenin uzun dönemli yaşamasına bağlı olan herhangi bir kimse daha çok kârlılık oranlarıyla yakından ilgilenecektir

27 2.2.3 Karlılık Oranı Önemli kârlılık oranlarından biri öz sermaye karlılığıdır (ÖSK). Bu oran hissedarların veya işletme sahiplerinin işletmeye koydukları sermaye karşılığında elde ettikleri vergi sonrası net kârı gösterir. Öz sermaye karlılığı = kârlar (vergi sonrası) / öz sermaye olarak formüle edilir Faliyet Oranları Faaliyet oranları işletmede önemli varlıklardan ne derecede faydalanıldığını ve bunların ne derece verimli kullanıldığını ifade eder. Popüler faaliyet oranlarından biri stok devir oranıdır. İşletmenin faaliyetlerini yaparken stoklarını kaç kez çevirdiğini gösteren bu oran şuşekilde formüle edilir: Stok devir oranı = satılan malın maliyeti / ortalama stok 54 27

28 2.2.4 Faliyet Oranları Satılan malın maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanabilir: (Başlangıç mal stoku + mali yıl İçinde yapılan mal atımları) - yılsonu stoku = satılan malın maliyeti. Ortalama stok şöyle hesaplanır: (Başlangıç stoku + yılsonu stoku) / 2 = ortalama stok Faliyet Oranları İşletmelerin üretim hacimleri ve çalışma saatleri ile ilgili değişiklikler, verimliliği ve net gelirleri etkiler. Yöneticiler işletmelerde maliyet, hacim, miktar ve kâr arasındaki karşılıklı ilişkiyi anlamak için yönetim muhasebesinin bir aracı olaran maliyet-hacim-kâr (MHK) analizini kullanırlar

29 2.2.4 Faliyet Oranları Bu analizde yöneticiler esas olarak aşağıdaki beş unsur arasındaki ilişki ve etkileşimlere odaklanırlar: Ürünlerin fiyatı Faaliyet hacmi, miktarı Birim başına değişken maliyetler Toplam sabit maliyetler Satılan ürünlerin bileşimi Faliyet Oranları Yöneticiler maliyet hacim-kar (MHK) analizini kullanarak, iş planlaması ve kararların alınması açısından yaşamsal öneme sahip maliyetler, hacim ve kâr arasındaki ilişkiyi anlayabilirler. Maliyet-hacim-kar analizindeki önemli unsurlardan biri de başabaş noktası analizidir. Bu analizde işletmeler, para kaybetmeden katlanabilecekleri toplam maliyetler ile üretim miktarı arasındaki ilişkileri incelerler

30 2.2.4 Faliyet Oranları Başabaş noktası olarak adlandırılan nokta, işletmenin satış gelirlerinin maliyetlerle örtüştüğü ve bu maliyetleri karşıladığı miktarı gösteren noktadır. Bu noktada faaliyetler sonucu bir zarar veya kâr söz konusu değildir. İşletmelerde gelir tablosu ile değişken ve sabit maliyetler dikkate alınarak işletme açısından sıfır kâr noktasını gösteren başabaş noktası hesaplanabilir Faliyet Oranları Başabaş Noktası Çalışma Örneği Bir gelir tablosunda yer alan giderleri değişken ve sabit maliyetler olarak ayırarak, başabaş noktasını aşağıdaki gibi hesaplayabiliriz: Satışlar (500 birimin geliri) (birim fiyat= /500= 250) Değişken giderler (-) (birim değişken gider75.000/500= 150) Sabit giderler (-) Net Gelir

31 2.2.4 Faliyet Oranları Başabaş Noktası Çalışma Örneği Birim katkı payı= birim fiyat (250) birim değişken gideri (150) = 100 Başabaş noktası= sabit giderler birim katkı payı= / 100= 350 birim Bkz. Tablo II Faliyet Oranları Başabaş Noktası Çalışma Örneği TABLO II-4.3: Başabaş Noktası Tablosu 62 31

32 2.2.4 Faliyet Oranları Başabaş Noktası Çalışma Örneği TL seviyesinde miktar eksenine paralel bir sabit giderler çizgisi çizilir birimlik bir satışın toplam gideri TL dir ( ). Tabloda bu nokta işaretlenir. 3. İşaretlenen noktadan sabit giderler çizgisinin TL tutar ekseniyle buluştuğu noktaya bir çizgi (toplam gider çizgisi) çizilir Faliyet Oranları Başabaş Noktası Çalışma Örneği birimlik bir satış hacminin toplam getirisi dir. Tabloda bu nokta işaretlenir. 5. Ardından, bu noktadan yatay ve dikey eksenlerin buluştuğu noktaya bir çizgi (toplam satış geliri çizgisi) çizilir. 6. Toplam satış geliri ve toplam gider çizgilerinin kesiştiği yer, yani 350 birim, başa baş noktasıdır

33 3. MALİYET MUHASEBESİ Maliyet muhasebesi maliyetin belirlenebilmesi ve kurumdaki üretimin kontrol edilebilmesi için maliyetleme prensipleri, metot ve teknikleri ile ilgilenmektedir. Maliyet muhasebesinin; maliyet kontrolü ve maliyetin azaltılması olmak üzere iki temel amacı bulunmaktadır MALİYET MUHASEBESİ Maliyet muhasebesi, işletmede yapılan her türlü faaliyetin, belli bir işletme biriminin ve üretim konusu mamul veya hizmetin fiili veya standart maliyetinin hesaplanması, kaydedilmesi, sonuçların raporlanması ve analiz edilmesini kapsayan bir süreçtir. İşletme yönetimi, maliyetleri bütçelemek, kontrol etmek, başarı değerlemesi yapabilmek ve çeşitli kararlan oluşturabilmek için maliyet muhasebesinin ürettiği bilgilere ihtiyaç duyar

34 3. MALİYET MUHASEBESİ Maliyet muhasebesi tarafından üretilen bilgilere dayanarak karar ve politika üretmek genel olarak Yönetim Muhasebesi kapsamındadır. Yönetim muhasebesi, yöneticilerin karar vermek için ihtiyaç duyduğu muhasebe bilgilerinin sağlanması ile ilgilenir. Maliyet muhasebesinin yönetim muhasebesine sağladığı bu önemli katkı nedeniyle, maliyet muhasebesi yönetim muhasebesinin bir parçası olarak görülebilir MALİYET MUHASEBESİ Genel muhasebe, işletmede oluşan değer hareketlerini izleyerek, işletmenin faaliyet sonuçlarını, varlık ve kaynak yapısını işletmede ilgili taraflara sunar. Maliyet muhasebesi ise, genel muhasebe verilerini kullanarak işletme içinde oluşan değer dönüşümlerini maliyet açısından izleyerek gerekli maliyet raporlarını hazırlar. Maliyet muhasebesinin oluşturduğu söz konusu bilgiler genel muhasebe tarafından kullanılarak varlık kayıt ve değerlemelerinde kullanır. Böylelikle, maliyet ve genel muhasebe birbirine entegre olarak işletmede hesap sistemini oluştururlar

35 3.1 Maliyet Gider ve Harcama Kavramları Herhangi bir işletme tüketicilerine sunduğu çıktıları elde ederken belirli girdiler kullanır. İşletmenin kendi faaliyet konusuyla ilgili olarak sağladığı bu girdiler için katlandığı para cinsinden fedakarlık, onun maliyetini oluşturur. Daha geniş anlamıyla maliyet, bir amaca ulaşabilmek için katlanılan fedakarlıklar toplamı olarak tanımlanır Maliyet Gider ve Harcama Kavramları İşletmenin bütün ömrü dikkate alındığında maliyet ve gider kavramları arasında ekonomik bir fark olmamakla birlikte dönem kârının bulunabilmesi amacıyla bu iki kavram birbirinden ayrılır. Bu ayırıma göre maliyet, bir muhasebe döneminde üretim faktörleri için yapılan harcamaların toplamı olarak tanımlanır. Burada harcama kavramı, elde edilen bir varlık veya hizmet karşılığında, işletmenin ödemelerini, transfer ettiği varlığı, borçlanmasını ve verdiği hizmetlerin para cinsinden değerini ifade eder

36 3.2 Maliyet Yöntemleri Maliyetlerin hesaplanması çeşitli açılardan ele alınabilir. Üretilen mamul ve/veya hizmet maliyetinin hesaplanması sürecinde aşağıdaki üç soruyu cevaplamak gerekir: Maliyete hangi giderler dahil edilecek? Maliyetin hesaplanmasında, gerçekleşmiş (fiili) giderler mi; önceden belirlenen (gelecekle ilgili) giderler mi dikkate alınacak? Maliyet Yöntemleri Maliyeti hesaplanacak mamul ve/veya hizmet nasıl bir üretim ortamında üretiliyor? Partiler halinde farklı süreçlerle, farklı mamuller mi; sürekli olarak, birbirini izleyen safhalar halinde, kitlesel olarak aynı tür mamuller mi üretiliyor? Bu üç soru maliyet hesaplama açısından birbirinin alternatifi değildir. Ancak, her soru içinde alternatifler mevcuttur. Bu alternatifler işletmenin maliyet sisteminin bileşenlerini oluşturan maliyet hesaplama yöntemleridir

37 3.2 Maliyet Yöntemleri Yukarıda belirtilen sorulara cevap oluşturacak şekilde aşağıdaki maliyet yöntemleri ortaya çıkar: Kapsam Açısından Maliyet Yöntemleri Tam Maliyet Yöntemi, Değişken Maliyet Yöntemi, Normal (Kapasite Esaslı) Maliyet Yöntemi, Maliyet Yöntemleri Üretim Şekline Göre Maliyet Yöntemleri Sipariş Maliyet Yöntemi, Safha (Evre) Maliyet Yöntemi Zamana Göre Maliyet Yöntemleri Fiili maliyet Yöntemi Tahmini maliyet Yöntemi Standart maliyet Yöntemi 74 37

38 3.2 Maliyet Yöntemleri Üretim Şekline Göre Maliyet Yöntemleri Sipariş Maliyet Yöntemi, Safha (Evre) Maliyet Yöntemi Zamana Göre Maliyet Yöntemleri Fiili maliyet Yöntemi Tahmini maliyet Yöntemi Standart maliyet Yöntemi Maliyet Yöntemleri İşletme, maliyet hesaplama sistemini kurarken yukarıdaki üç grup maliyet yönteminden bir bileşim (kombinasyon) tercihi yapar. Maliyet yöntemlerinin birleştirilerek uygulanması işletmenin maliyet sistemini oluşturur. İşletme, maliyet sistemini oluşturma sürecinde, önce üretim şekline uyan yöntemi belirler. Daha sonra, hesaplanacak maliyetlerin kapsamı ve hesaplamada hangi tür rakamın kullanılacağı ile ilgili bir seçim yaparak maliyet sistemini oluşturur