YÖNETİM MUHASEBESİ ve Uygulamaları

Transkript

1 YÖNETİM MUHASEBESİ ve Uygulamaları Prof. Dr. Gürbüz GÖKÇEN Marmara Üniversitesi İşletme Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Hakan ÇELENK Marmara Üniversitesi İşletme Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Emre HORASAN Kafkas Üniversitesi İ.İ.B.F. İstanbul Beta

2 Yayın No : 3178 Muhasebe Dizisi : 3 1. Baskı - Kasım İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask -Cilt : Pasifik Ofset Ltd. Şti. (Sertifika No ) Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 / 1 Baha İş Merkezi A Blok Kat: Haramidere / STANBUL Tel: Kapak Tasar m : Nur Baylav Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.Ş. (Sertifika No ) Narl bahçe Sokak No. 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 ÖNSÖZ Globalleşen dünyada işletmeler açısından kaliteli ve şeffaf bilginin önemi her geçen gün daha da artmaktadır. İşletmelerin devamlılıklarını sağlayabilmeleri için, ülke sınırları içerisindeki işletmeler ve uluslararası işletmelerle rekabet edebilmeleri gerekmektedir. Finansal bilgi, işletmelerin rekabet edebilmelerinde en önemli bir araç haline gelmiştir. Günümüzde yöneticiler, gerçekleşmiş faaliyet sonuçlarıyla gelecekteki işletme faaliyetlerini ve bu faaliyetlerin finansal tarafını öngörebildikleri ölçüde başarılı olabilmektedirler. Yöneticiler, geleceğe yönelik planlamada ve öngörülerde finansal bilgiye ihtiyaç duymaktadırlar. Finansal bilgi üreticisi muhasebe, bir taraftan işletmenin içinde bulunduğu faaliyet dönemine ilişkin bilgi üretirken, diğer taraftan gerçekleşmiş faaliyet bilgilerini kullanarak işletmenin gelecek dönemlerine yönelik faaliyetlerine ilişkin yöneticinin karar alma aşamasında ihtiyaç duyduğu finansal bilgileri üretmektedir. Yönetim, işletmenin temel amaçlarından olan kar ve devamlılığı sağlayabilmek için çeşitli kararlar almak zorundadır. Yeni bir mamul üretilmesi, yeni bir yatırım yapılması, bir mamulün üretimine son verilmesi, yeni bir pazara girilmesi, ticari mal, hizmet ve mamul fiyatlarının oluşturulması, mamul üretim miktarının belirlenmesi, fiyat indirimleri gibi kararlarda muhasebenin ürettiği finansal bilgiler kullanılmaktadır. Ayrıca işletme yönetiminin performansının ölçülmesinde, hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığının tespit edilmesinde finansal bilgiler kullanılmaktadır. İşletme içindeki ve dışındaki finansal bilgi kullanıcıları işletmelerin finansal bilgilerine ihtiyaç duymaktadırlar. Kredi kurumları, devlet, satıcılar, alıcılar, potansiyel yatırımcılar gibi işletme dışındaki finansal bilgi kullanıcılarının finansal bilgi ihtiyaçları Finansal Muhasebe tarafından hazırlanan finansal tablolar aracılığı ile karşılanmaktadır. Finansal Muhasebe tarafından sunulan bilgiler tamamlanmış olan dönemin finansal durumunu ve sonuçlarını içermektedir. İşletme sahibi veya ortaklar ve yöneticiler gibi işletme içindeki finansal bilgi kullanıcıları, hem gerçekleşmiş finansal bilgilere hem de gelecek dönemde gerçekleşmesi beklenen faaliyetlere ilişkin finansal bilgilere ihtiyaç duymaktadırlar. İşletmenin gerçekleşmiş finansal bilgileri, Finansal Muhasebe ve üretim işletmelerinde ayrıca Maliyet Muhasebesi tarafından üretilmektedir. Yönetimin gelecek faaliyet dönemlerine ilişkin alacağı kararlarda ve bütçelerle öngörülen hedeflere ulaşılıp ula-

4 IV şılmadığının belirlenmesinde ihtiyaç duyulan finansal bilgiler ise Yönetim Muhasebesi tarafından üretilmekte ve yönetime raporlanmaktadır. Eğitimde kullanılan temel araçlardan biri de kitaplardır. Bir muhasebe kitabının, okuyucu tarafından sıkılmadan, akıcı bir şekilde takip edilebilmesi ve günlük yaşamda nerede ve nasıl kullanıldığının, ne işe yaradığının gerçek uygulamalar ile yaşatılabilmesi oldukça önemlidir. Uzun yıllardır, üniversitelerin lisans, yüksek lisans ve doktora programlarında verdiğimiz Yönetim Muhasebesi derslerinin ve işletmelerdeki uygulama tecrübesinin bir ürünü olan bu kitapta, Yönetim Muhasebesi ne ilgi duyan işletme yöneticilerinin, muhasebecilerin ve öğrencilerin konuları kolaylıkla kavrayabilmeleri için yalın bir dil kullanılmıştır. Kitapta, işletme yönetimi açısından çok önemli bir işleve sahip olan Yönetim Muhasebesi konuları öncelikle teorik olarak anlatılmış ardından güncel uygulama örnekleri ile detaylı olarak açıklanmıştır. Ayrıca kitaptaki her bölüm sonunda çalışma sorularına yer verilmiştir. Dokuz bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde yönetim muhasebesine ilişkin temel bilgiler yer almaktadır. İkinci ve üçüncü bölümlerde maliyetlerin yapısal çözümlemesi ve yöntemleri, dördüncü bölümde kar planlaması, beşinci bölümde ise kar fonksiyonundaki parametrik değişmelerin kara etkisi konuları incelenmiştir. Altıncı bölümde, değişken, tam ve normal maliyet yöntemleri, yedinci bölümde fiyatlandırma kararları, sekizinci bölümde ise standart maliyet yöntemi konuları uygulama örnekleri ile yer almaktadır. Dokuzuncu bölümde ise işletme bütçeleri konusu ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Yönetim Muhasebesi eğitimine, anlatım tekniğindeki sadelikle yeni bir bakış açısı getireceğine inandığımız bu kitap, muhasebe alanında öğrenim gören lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin, muhasebe alanında çalışan uygulamacıların ve işletme yöneticilerinin yönetim muhasebesi bilgilerini çok rahat bir şekilde kavrayabilecekleri, uygulayabilecekleri ve geliştirebilecekleri bir rehber niteliği taşımaktadır. Bu eserin hazırlanmasında yardımcı olan Arş. Gör. Yasin Cebeci ye ve kitabın basımını büyük bir titizlik içinde gerçekleştiren Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. yöneticisi Sayın Seyhan Satar ve tüm emeği geçen çalışanlarına teşekkür ederiz. Prof. Dr. Gürbüz GÖKÇEN Bahçelievler, Kasım 2014 Yrd. Doç. Dr. Hakan ÇELENK Yrd. Doç. Dr. Emre HORASAN

5 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... III 1. YÖNETİM MUHASEBESİNE GİRİŞ Muhasebe Muhasebenin Bölümleri Finansal Muhasebe Maliyet Muhasebesi Yönetim Muhasebesi Maliyet Muhasebesine İlişkin Temel Kavram ve Bilgiler Maliyet Çeşitleri Direkt İlk Madde ve Malzeme Maliyeti Direkt İşçilik Maliyeti Genel Üretim Maliyetleri İlk Maliyet Dönüşüm (Şekillendirme) Maliyeti Maliyet Yerleri Maliyet Taşıyıcıları Maliyet, Gider, Harcama ve Zarar Kavramları Diğer Maliyet Kavramları Toplam Maliyet Birim Maliyet Ortalama Maliyet Marjinal Maliyet Maliyet Muhasebesi Kayıt Sistemi /A Seçeneğinde Maliyet Hesapları /B Seçeneğinde Maliyet Hesapları /A Seçeneğinde Maliyet Hesaplarının İşleyişi /B Seçeneğinde Maliyet Hesaplarının İşleyişi... 19

6 VI 2. MALİYETLERİN YAPISAL ÇÖZÜMLEMESİ Maliyetlerin Sabit ve Değişken Olarak Sınıflandırılması Sabit Maliyetler Değişken Maliyetler Karışık Maliyetler Yarı Değişken Maliyetler Kademeli (Yarı Sabit) Maliyetler Toplam Maliyet Fonksiyonu Birim Maliyet Fonksiyonu Çalışma Soruları MALİYETLERİN YAPISAL ÇÖZÜMLEME YÖNTEMLERİ Analitik (Mühendislik) Yöntem Muhasebe Yöntemi En Yüksek En Düşük Noktalar (İş Hacimleri) Yöntemi Grafik Yöntemi Çifte Ortalama Yöntemi En Küçük Kareler Yöntemi Çalışma Soruları KAR PLANLAMASI Kar Fonksiyonu Katkı Payı Katkı Payı Oranı Kar Fonksiyonunun Kullanım Alanları Başabaş Noktası Amaçlanan (Hedeflenen) Kar Noktası Güvenlik Payı ve Güvenlik Payı Oranı Mamul Satış Karışımı ve Kar Planlaması Faaliyet Kaldıracı Kar Planlamasına İlişkin Örnekler Çalışma Soruları KAR FONKSİYONUNDAKİ PARAMETRİK DEĞİŞMELERİN KARA ETKİSİ Birim Satış Fiyatındaki Değişmelerin Kara Etkisi... 87

7 VII 5.2. Birim Değişken Maliyetteki Değişmelerin Kara Etkisi Toplam Sabit Maliyetteki Değişmelerin Kara Etkisi Çalışma Soruları DEĞİŞKEN MALİYET, TAM MALİYET VE NORMAL MALİYET YÖNTEMLERİ Değişken Maliyet Yöntemi Tam Maliyet Yöntemi Normal Maliyet Yöntemi Değişken Maliyet, Tam Maliyet ve Normal Maliyet Yöntemlerine İlişkin Örnekler Değişken Maliyet Yönteminin Yararları Çalışma Soruları FİYATLANDIRMA KARARLARI Fiyatlandırma Yöntemleri Talebi Esas Alan Fiyatlandırma Yöntemi Rekabeti Esas Alan Fiyatlandırma Yöntemi Maliyeti Esas Alan Fiyatlandırma Yöntemleri Tam Maliyet Esasına Göre Fiyatlandırma Yöntemi Marjinal (Değişken) Maliyet Esasına Göre Fiyatlandırma Yöntemi İşleme Maliyeti Esasına Göre Fiyatlandırma Yöntemi Yatırım Karlılığı Esasına Göre Fiyatlandırma Yöntemi Fiyat İndirimi Satış Miktarı Artışı Kararları Çalışma Soruları STANDART MALİYET YÖNTEMİ Standart Maliyet Standart Maliyetlerin Belirlenmesi Direkt İlk Madde ve Malzeme Standartları Direkt İşçilik Standartları Genel Üretim Maliyeti Standartları

8 VIII 8.3. Standart Sapmaların Hesaplanması Direkt İlk Madde ve Malzeme Sapmaları Direkt İşçilik Sapmaları Genel Üretim Maliyeti Sapmaları Standart Maliyet ve Sapmalara (Farklara) İlişkin Örnekler Çalışma Soruları İŞLETME BÜTÇELERİ Bütçe Kavramı Bütçe Hazırlamanın Faydaları İşletme Bütçelerinin Çeşitleri (İşletme Genel Bütçesinin Hazırlanması) Satış Bütçesi Üretim Bütçesi Direkt İlk Madde ve Malzeme Bütçesi Direkt İşçilik Bütçesi Genel Üretim Maliyeti Bütçesi Satışların Maliyet Bütçesi Faaliyet Giderleri Bütçesi Araştırma ve Geliştirme Giderleri Bütçesi Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Bütçesi Genel Yönetim Giderleri Bütçesi Proforma (Bütçelenmiş) Gelir Tablosu Nakit Bütçesi Proforma (Bütçelenmiş) Bilanço İşletme Bütçelerine İlişkin Örnekler Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Faaliyet Tabanlı Bütçeleme ile Geleneksel Bütçelemenin Karşılaştırılması Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin Amaçları ve Özellikleri Faaliyet Tabanlı Bütçelemede Kullanılan Temel Kavramlar

9 IX Literatürdeki Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modelleri Brimson ve Fraser Modeli Kaplan ve Cooper Modeli Uluslararası İleri Üretim Konsorsiyumu (CAM-I) Modeli (Kapalı Döngü Modeli) Bleeker Modeli Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Süreci Çalışma Soruları KAYNAKLAR