0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 1

Transkript

1 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 1

2 Amaçlar; Sağlıklı bir ttoplum oluştturmada hasttalıklardan korunma yöntemlerini Çocuğun büyüme ve gelişmesini ettkileyen fakttörleri Çocukluk dönemi basamaklarını Vücutt ağırlıklarının değişmesini belli ölçüttlerle karşılaşttırmanın gerekliliğini Sağlıklı çocuğun değerlendirilmesi ve izlenmesine ilişkin belli başlı kavram ları sıralayacak, 0-6 yaş çocuklarda ağırlık ve boy arttışının ne anlama geldiğini açıklayacak bilgi ve becerilere sahip olacaksınız. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 2

3 Büyüme-gelişme Büyüme ve gelişme işlevi tümüyle ayrı olmamasına karşın, büyüme vücudun tümünün ya da ayrı bölgelerinin büyüklük olarak artışını, gelişme duygusal ve sosyal ortamlar tarafından etkilenmeleri de içeren işlevlerdeki değişmeleri tanımlamak için kullanılır.. Büyüme ve gelişme konusunun bilinmesi sayesinde çocuklardaki anormal değişimlerin tanımlanabilmesi ve önlem alınması kolaylaşabilmektedir. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 3

4 Büyüme -gelişme Büyüme ve gelişme, döllenmeden başlayan ve ergenliğin sonuna kadar süren devamlı bir süreçtir. Bununla birlikte büyüme ve gelişmenin temposu belirli dönemlerde hızlanma ve yavaşlamalar gösterir. Fetal yaşamda çocuk en hızlı şekilde büyür ve gelişir. Doğumdan sonra hızlı olan büyüme ve gelişme giderek yavaşlar. 3-4 yaş ile 9-10 yaş arasında oldukça sabit ve kısmen yavaş bir tempo gösterir, ergenlik dönemine yaklaşırken tekrar hızlanır 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 4

5 Gelişim dönemleri; Doğum öncesi (gestasyonel, antenatal, prenatal veya intrauterin dönem) Embryonel dönem (0-10 hafta) Fetal dönem (10 haftalıktan doğuma kadar) Doğum sonrası dönem (Postnatal dönem) Yenidoğan (neonatal) dönemi (0-4 hafta) Süt çocukluğu dönemi (1 ay-2 yaş) Oyun çocukluğu dönemi (2-3 yaş) Okul öncesi dönem (4-6 yaş) Okul çocukluğu dönemi (kızlarda 6-10 yaş, erkeklerde 6-12 yaş) Puberte (ergenlik) dönemi (kızlarda yaş, erkeklerde yaş) 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 5

6 Gelişim ilkeleri; Kalıtım-çevre etkileşiminin ürünüdür. Süreklidir. Belli aşamalarda gerçekleşir. Nöbetleşe devam eder Baştan ayağa, içten dışa doğrudur. Genelden özele doğrudur. Kritik dönemler vardır Bir bütündür Bireysel farklılıklar vardır 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 6

7 Büyüme ve Gelişmeyi Etkileyen Faktörler Genetik faktörler Cinsiyet Hormonal faktörler Uterus(rahim)içi faktörler Çevresel faktörler 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 7

8 Genetik faktörler Çocuğun döllenme anında edindiği genetik yapı ve taşıdığı genlerin birbiriyle olan etkisi büyüme ve gelişme potansiyelini belirler. Kısa boylu ailelerin çocuklarının kısa olması gibi. Cinsiyet: Büyüme-gelişme süreci kız ve erkeklerde farklıdır. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 8

9 Hormonal faktörler: Çocukluk çağında büyüme ve gelişmeyi etkileyen iki esas hormon büyüme hormonu ile tiroid hormonudur. Büyüme hormonu özellikle boy uzamasını etkiler. Tiroid hormonu ise büyüme için olduğu kadar gelişme ve olgunlaşma için de gereklidir. Puberte çağında böbreküstü bezi ve gonadlardan salınan androjenler ve östrojenlerde büyümeyi etkiler 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 9

10 Uterus (rahim) içi ortam faktörleri: Gebelikteki ilaç, ışın, enfeksiyon, hormonal bozukluklar anne karnındaki gelişim üzerine etkilidir. Çevresel faktörler : Yeterli ve dengeli beslenme büyümeyi etkileyen en önemli çevresel faktördür. Bununla birlikte başta bağırsak enfeksiyonları ol mak üzere enfeksiyon hastalıkları katabolik yıkıma ve çocuğun hastalık süresince, yeterince beslenememesine neden olarak büyüme durumunu etkiler. Enfeksiyonlar tekrarlayıcı olursa büyüme büyük oranda etkilenir. NOT;WHO 0-5 YAŞ ÇOCUKLARIN İZLENMESİ GERKTİĞİNİ BELİRTMİŞTİR. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 10

11 Büyüme ve Gelişmenin Değerlendirilmesi 1-Büyümenin (hacimce artma) değerlendirilmesinde kullanılan ölçütler: Vücut tartısı ve tartı artma hızı Boy uzunluğu ve boy uzama hızı Baş çevresi ve baş çevresinin artma hızı Vücut ölçümlerinin birbirine oranları 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 11

12 Büyüme ve Gelişmenin Değerlendirilmesi Gelişmenin değerlendirilmesinde kullanılan ölçütler Dişlerin çıkma ve gelişme yaşı Kemiklerin olgunlaşma derecesi Nöromotor gelişme derecesi Zeka ölçümleri Cinsel gelişme 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 12

13 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ; AĞIRLIK BOY UZAMASI BAŞ ÇEVRESİ KOL ÇEVRESİ GÖĞÜS ÇEVRESİ DİŞLERİN ÇIKMASI KEMİK GELİŞİMİ 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 13

14 1-AĞIRLIKVE BOY ARTIŞI NORMAL GEBELİK 40 HAFTADIR. 37 HAFTADAN ÖNCE DOĞANLAR PREMATÜRE(ERKEN DOĞAN) HAFTADA DOĞANLAR TERM(ZAMANINDA DOĞAN) ÇOCUĞUN KİLOSU BOYUNA,BOYUDA TYAŞINA UYGUN OLMALIDIR. YENİDOĞANIN AĞIRLIĞI;ANNENİN SAĞLIK DURUMU VEYAPISI İLE İLGİLİDİR. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 14

15 YENİDOĞANIN BOY ve KİLOSU vücut ağırlığı 2500 g ile 4000 g arasında değişir, ortalama 3250 g, boyları cm, ortalama 50 cm ve baş çevreleri cm dir. Göğüs çevresi:30-33 cm. Çocuklar genellikle doğum sonrası 3-6. aydan başlayarak kendi genetik yapısına uygun büyüme temposuna erişirler 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 15

16 Boy-kilo Yaşa uygun olarak vücudun ve vücut kısımlarının gelişmesi üzerine; cinsiyetin, ırkın, çevresel faktörlerin ve sosyo-ekonomik etmenlerin etkili olduğu, çeşitli toplumlar ve hatta aynı toplumun farklı kesimleri arasında bile bu fizik ölçümlerin farklılık gösterdiği bilinmektedir. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 16

17 Boy-kilo Doğumdan sonraki ilk 3-4 gün içinde fizzyolojik tartı kaybı denen (damar dışındaki sıvı fazlalığının atılması) ve genellikle çocuğun tartısının %5-6 sı kadar bir tartı azalması olur. Bebek normal beslenme ile yaklaşık 10 gün içinde doğum ağırlığına erişir. Sonraki birkaç ay içinde de bebek günde yaklaşık 30 g kazanır. İlk aylardaki hızlı kilo artışı giderek azalır. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 17

18 Boy -kilo Aylık kilo artışı ilk 3 ayda 820 g, 4-6 ayda 630 g, 7-9 ayda 380g, ayda 320 g, ayda 230 g ayda 200 g olur. Doğum ağırlığı 5. ayın sonunda 2 katına, 1 yaşında 3 katına, 2. yaşın sonunda 4 katına ulaşır. Bundan sonra 5. yaşın sonuna kadar çocuğun ağırlığı her yıl kg kadar artar 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 18

19 Boy uzaması: 3 ayda 9-10 cm, ikinci 3 ayda 6-7 cm, üçüncü 3 ayda 4-5 cm, birinci yılın son 3 ayında ise 3-4 cm uzar 1 yaşında boyun 75 cm olması beklenir 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 19

20 Boy uzaması 1-2 yaş ara- sında boy uzunluğu cm artar. 2-4 yaşları arasında büyüme hız daha da ya vaşlar ve yılda yaklaşık 7 cm ye iner. 4 yaş ile ergenliğin başladığı yaşlarına kadar yıllık boy uzaması 5-6 cm dir. 3. persentilin altındaki çocuk BODUR DUR. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 20

21 Çocukların büyümesinin izlenmesinde; Baş çevresi Kol çevresi Göğüs çevresi ölçümü yollarına başvurulmaktadır Hangi çocuğa boyu kısa diyebiliriz? Boy ölçümünün yaşa ve cinse göre % 3 ün altında olması Boy yüzdesine bakılmaksızın büyüme hızının düşük olması (ergenlik öncesi dönemde yılda 5 cm den az büyümesi) Boy normal eğriler içinde olsa bile ailesel hedef boya göre belirlenen eğrinin altında olması. Kız çocuk için hedef boy: Anne boy + (Baba boy-13) ± 7cm/2. Erkek çocuk için hedef boy: Baba boy + (Anne boy+13) ± 7cm/2 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 21

22 BAŞ ÇEVRESİ Doğumdan başlayarak bebek 24 aylık olana kadar izlemi yapılmalıdır. Çocuğun beyin gelişimi ile ilgili bilgi vermesi açısından önemlidir. Ölçümlerden baş çevresi sıklıkla boy ile ilişkilidir Boyu normal sınırlarda olmasına karşın baş çevresi %3 ün altında olan çocukların kesinlikle ayrıntılı mu- ayenesinin yapılması gerekir. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 22

23 KOL ÇEVRESİ Beslenme bozukluğu öncelikli olarak ilk yıllarda ağırlık kaybına, daha sonraki yıllarda ise boy kısalığına neden olur. STANDART DEĞER 12,5 CM.dir. 11cm altı=ağır malnutrisyon cm.=ağır malnutrisyondur. Üst kolun tam ortasından yapılmalıdır. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 23

24 Göğüs çevresi Göğüs çevresi daha çok yenidoğan döneminde anlamlıdır. Göğüs çevresi 29cm nin altında olanlar yüksek riskli, 29-30cm olanlar riskli bebekler olarak kabul edilir. Doğumda 6.ayda 1 yaşında 5 yaşında 14 yaşında 33cm 43cm 47cm 55cm. 74cm Büyüme ve gelişmenin duraklaması birçok hastalığın ilk belirtisidir. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 24

25 Dişlerin çıkması, İlk süt dişleri, 5 9. aylar arasında çıkar; Aşağıdaki sırayla: Alt çenede ön kesiciler 5-7.ay Üst çenede ön kesiciler 6-8. ay Yan kesiciler alt 7-10.ay üst 8-11 ay. Küçük azı dişleri Köpek dişleri Büyük azı dişleri 1 yaşında -> 6 8 diş 2 yaşında -> 20 diş 6 yaşında -> 24 diş 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 25

26 Kemik gelişimi Kemiğin normal olgunlaşması genetik faktörler dışında tiroid hormonu, büyüme hormonu ve cinsiyet hormonlarının etkisi altındadır. Kemik olgunlaşma derecesi kemik yaşı olarak ifade edilir ve değerlendirme,normal çocuklar ile karşılaştırma yoluyla yapılır. 3 aydan büyük çocuklarda sol el bileği fillmi çekilerek sol el bileği filmlerinden hazırlanmış atlaslar yardımıyla karşılaştırılır. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 26

27 Özet-sonuç-özet-sonuç Çocuğun sağlığının ko- runması için gerekli olan sağlıklı beslenme, sağlık- lı çevrede yaşama, temizlik, spor yapma gibi et- menlerin bilinmesi ve çocuğa sağlıklı yaşam alış- kanlıklarının kazandırılması için en önemli görev öğretmenlere düşmektedir. Bü- yüme genetik potansiyel ve bunu etkileyen çevresel faktörlere bağlıdır. Büyüme ve gelişmeyi, genetik faktörler, cinsiyeti etkileyen faktörler, hormonal faktörler, rahim iç faktörler, çevresel faktörler olarak gruplandırmak mümkündür 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 27

28 İnsanın bedensel gelişimi farklı dönemlere ayrılabilmektedir. Her dönemde insan bedensel yön- den değişikliklere uğramaktadır. Doğum öncesi dönem: Embryonel dönem ve Fetal dönem ola- rak iki dönemde incelenmektedir. Doğum sonra- sı dönem: Yenidoğan dönemi, Süt çocukluğu dö- nemi, Oyun çocukluğu dönemi, Okul öncesi dö- nem, Okul çocukluğu dönemi, Puberte (ergen- lik) dönemi olarak incelenmektedir. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 28

29 Özet-sonuç-özet-sonuç Büyüme ve gelişme, döllenmeden başlayan ve ergenliğin sonuna kadar süren devamlı bir süreçtir. Bununla birlikte büyüme ve gelişmenin temposu belirli dönemlerde hızlanma ve yavaşlamalar gösterir. Fetal yaşamda çocuk en hızlı şekilde büyür ve gelişir. Doğumdan sonra hızlı olan büyüme ve gelişme giderek yavaşlar. 3-4 yaş ile 9-10 yaş arasında oldukça sabit ve kısmen yavaş bir tempo gösterir, ergenlik dönemine yaklaşırken tekrar hızlanır 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 29

30 Özet-sonuç-özet-sonuç Büyüme daha çok vücudun boyutlarındaki farklılaşma uzama, kilo alma, yaş alma v.b. sayısal göstergeler için kullanılmaktadır. Gelişme ise; ka- lıtım çevre etkileşiminin bir ürünüdür. Gelişim sü- reklidir ve belli aşamalarda gerçekleşir. Bir çocu-ğun ölçümlerinin sağlıklı bir biçimde analiz edilebilmesi için, o toplumdan elde edilmiş ve referans olarak kullanılabilecek standart değerlerin bilinmesi gerekmektedir. Büyümenin izlenmesi, çocuğun büyümesinin belirli aralıklarla uygun standard büyüme eğrilerinde değerlendirilmesi, normalden sapmaların erken tanımlanıp önleyici tedbirlerin alınmasına imkan tanır. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 30

31 Özet-sonuç-özet-sonuç Büyüme ve gelişmenin değerlendirilmesinde farklı parametreler kullanılmaktadır. Bunlar; bü- yümenin değerlendirilmesinde kullanılan ölçüt- ler ve gelişimin değerlendirilmesinde kullanılan ölçütler olarak iki başlıkta toplanabilir. Büyüme- nin (hacimce artma) değerlendirilmesinde kulla- nılan ölçütler; vücut tartısı ve tartı artma hızı, boy uzunluğu ve boy uzama hızı, baş çevresi ve baş çevresinin artma hızı, vücut ölçümlerinin birbiri- ne oranları dikkate alınırken, Gelişmenin değerlendirilmesinde kullanılan ölçütlerinde; dişlerin çıkma ve gelişme yaşı, kemiklerin olgunlaşma derecesi, nöromotor gelişme derecesi, zeka öl- çümleri, cinsel gelişmeler dikkate alınmaktadır 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 31

32 Özet-sonuç-özet-sonuç Zamanında doğan bebekler term, zamanından önce doğan bebekler prematüre olarak adlandırılmaktadır. Normal gebelik süresi 40 haftadır. 37 gebelik haftasını tamamlamadan doğanlar prematüre (erken doğan) bebek olarak tanımlanırlar haftasında doğanların hepsi term yani za- manında doğan bebekler olarak kabul edilir. Nor- mal büyüyen çocuğun kilosunun boyuna, boyun da yaşına uygun olması beklenir. Bu nedenle ço- cuğun beslenme durumu vücut ağırlığı, boy uzun- luğu ve yaşı dikkate alınarak değerlendirilebilir 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 32

33 Özet-sonuç-özet-sonuç. Vücut ağırlığının değerlendirilmesi yaşa ve boya göre yapılmaktadır. Yaşa göre ağırlık ölçütü, çocuğun aynı cinsiyetteki yaşıtlarına göre durumu- nu değerlendirmede kullanılmaktadır. Bunun için önceden yapılmış çalışmalar ile normal sınırların belirlenmiş olması gerekir. Pratikte ise, bu normal sınırlar üzerinden oluşturulmuş büyüme eğrileri kullanılır. Boy ölçümünün yaşa ve cinse göre % 3 ün altında olması durumu boy kısalığı olarak tanımlanmaktadır. Çocukların büyümesinin izlenmesinde; baş çevresi, kol çevresi, göğüs çevresi ölçümü yollarına başvurulmaktadır. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 33

34 Özet-sonuç-özet-sonuç Gelişim; kalıtım-çevre etkileşiminin ürünüdür. süreklidir. Belli aşamalarda gerçekleşir. nöbetleşe devam eder baştan ayağa, içten dışa doğrudur. genelden özele doğrudur. kritik dönemler vardır bir bütündür bireysel farklılıklar vardır 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 34

35 Özet-sonuç-özet-sonuç Yaşamın ilk üç yılı büyüme açısından çok önemlidir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), yaşamın ilk üç yılı daha önemli olmak üzere gelişmekte olan ülkelerde yaşayan beş yaşından küçük her çocuğun büyümesinin izlen- mesi gerektiğini belirtmektedir. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 35

36 Özet-sonuç-özet-sonuç Sağlam çocuk izlemleri, çocukları hastalıklardan koru- mak ve fark edilmeyen bir hastalıkları varsa erken tanı koyup tedavi başlatmak için çok önem taşır. Büyüme- nin izlenmesi, çocuğun büyümesinin belirli aralıklarla değerlendirilmesi, büyüme eğrilerindeki sapmaların er- ken tanımlanıp gerekli önlemlerin alınması olarak ta- nımlanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), yaşamın ilk üç yılı daha önemli olmak üzere gelişmekte olan ül- kelerde yaşayan beş yaşından küçük her çocuğun bü- yümesinin izlenmesi gerektiğini belirtmektedir. Özellik- le anne sütü almayan, düşük doğum ağırlıklı, ikiz eşi ya da ailenin çok sayıda çocuğundan biri olan, doğumdan sonraki ilk bir yıl içinde kardeş ölümü bulunan bebek- ler gibi bazı risk etmenlerini taşıyan çocukların izlemi çok dikkatle yapılmalıdır. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 36

37 Özet-sonuç-özet-sonuç Vücut ağırlığı, kısa zaman aralıklarında büyük değişik- likler gösterebildiği için yaşa göre ağırlık beslenme ile ilgili sorunların ya da araya giren bir hastalığın değer- lendirilmesinde çok duyarlıdır ve büyümenin izlenme- sinde en iyi ölçüt olarak kabul edilmektedir. Who 5 yaşından küçük çocukların izlenmesi gerektiğini ifade ediyor. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 37

38 Özet-sonuç-özet-sonuç Sağlıklı beslenme, sağlıklı çevrede yaşama, temizlik ve spor yapma gibi sağlıklı yaşam alışkanlıklarının ço- cuklara kazandırılmasında anne ve baba dışında en çok ÖĞRETMEN rol oynar. Kalıtım ve Çevre etkileşiminin ürününe GELİŞİM denir. 29cm nin altındaki göğüs çevresi YÜKSEK RİSKTİR. 0-6 YAŞ ÇOCUKLARDA FİZİKSEL GELİŞİM 38