ERGENLERDE BAĞIMLILIK VE ÖZKIYIM. Dr. Zehra Arıkan

Transkript

1 ERGENLERDE BAĞIMLILIK VE ÖZKIYIM Dr. Zehra Arıkan

2

3 DSÖ yaş arası olarak tanımladığı ergenler, dünyadaki her beş kişiden birini oluşturur; ergenlerin yaklaşık %85 i gelişmemiş ülkelerde yaşar. Türkiye de 2010 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre ergen yaş grubu nüfusu (%17,4) kişidir

4 DSÖ Avrupa Bölgesi nin 21. yüzyılda ulaşmayı amaçladığı Öncelikli 21 Sağlık Hedefi listesinde gençlerin sağlığının geliştirilmesi hedefi ilk sıralarda gelmektedir

5 ÖZKIYIM İstemli olarak kişinin yaşamına son vermesi amacıyla gerçekleştirilen ancak sonu ölümle sonuçlanmayan eyleme özkıyım girişimi adı verilmektedir. Özkıyım ise, bu girişimin ölümle sonuçlanması durumudur. Özkıyım ve özkıyım girişimi özellikle psikiyatrik bozukluklarda ciddi bir morbidite ve mortalite nedenidir.

6 DSÖ ye göre dünyada yaşanan ölümlerin( %2 )si yani yılda bir milyondan fazla insan Öz kıyımla ölmektedir. Öz kıyım oranları % arasında değişmektedir Gençlerde trafik kazalarından sonra önde gelen ölüm nedenlerinden biridir. Yaralanma nedenleri içinde ikinci sırada yer almaktadır (Kinabo 2008) Öz kıyım hızı düşük ülke olmamıza rağmen, son yıllarda ülkemizde bu oranının arttığı ve % arasında değiştiği belirtilmektedir.(sayar ve Bozkır 2004) Ülkemizde 2011 yılı istatistiklerine göre 2677 kişi kendini öldürmüştür (DİE2012)

7 Son yıllarda ergen özkıyımlarında belirgin artış izlenmektedir. Bazı ülkelerde bu dönemdeki ölüm nedenleri arasında ikinci sıraya yükselmiştir Son 30 yılda oran üç kat artmıştır. Özellikle kadınlarda yaş grubu en tehlikeli dönemdir. (Demirağ ve ark. 2010)

8 Yapılan çalışmalarda kadın cinsiyet ve genç yaş, intihar girişimi için birer risk faktörü olarak belirtilmektedir ((Wunderlich, Bronisch, Wittchen 2001ğiş.1; DİE 2012).

9 YÖNTEMLER aşırı dozda ilaç, ateşli silahları tercih etmişlerdir Kendini zehirleme, kendini asma, kendini kesme kendini yakma atlama

10 ÖZKIYIM GİRİŞİMİ NEDENLERİ Psikiyatrik sorunlar (konversiyon bozukluğu, uyum bozukluğu, panik bozukluğu, enüresiz, majör depresyon,dürtü kontrol bozukluğu, şizofreni zihinsel engel ) Aile içi sorunlar Alkol ve madde kullanımı Borderline ve antisosoyal kişilik özellikleri Durumsal nedenler ( Aktepe E, Prev Med Bull 2006)

11

12 MADDE KULLANIMI

13 ÖDÜL ALANI

14 Neden madde kullanılır Eğlence Merak Moda Özenti Arkadaş Bilgisizlik ve yanlış inançlar Stresle baş etme (2012 ulusal rapor)

15 Madde kullanımına başlama yaşı % YAŞ ALTI % % % % 8 30 YAŞ ÜSTÜ

16 MADDE KULLANIMI İÇİN RİSK FAKTÖRLERİ Arkadaş grubuna bağlı etkenler,.ebeveyne bağlı etkenler Kişiye bağlı etkenler Biyolojik etkenler Toplumsal,kültürel Kullanılan maddenin özellikleri

17

18 ARKADAŞ ETKİSİ Arkadaşlarının madde kullanması Arkadaş grubunun madde kullanımı ile ilgili tutumları ve algıları Arkadaş grubuna bağlılık (yönelme) Ergenin ailesi ile kurduğu bağ güçlü ise arkadaş baskısına karşı gelebilir

19 AİLE İLE İLGİLİ OLANLAR Aile büyüklerinden birinin madde kullanması Ebeveynlerin madde kullanımı ile ilgili tutum ve düşünceleri Ebeveynlerin madde kullanımı ve sapkın davranışlara gösterdiği tolerans Ebeveyn-çocuk arasında yakınlık ve bağlılık olmaması Ebeveynlerin çocuğun yaşamı ile ilgili olmaması Uygun olmayan disiplin yöntemleri(hiç disiplin olmaması veya aşırısı) (Çam T EGMderg 2003)

20 BİYOLOJİK Genetik Maddelere verilen fizyolojik tepkiler Var olan nöropsikolojik eksiklikler Kişilik

21 BİREYSEL Erken çocukluk özellikleri (öfkeli,sinirli olma, aşırı utangaç veya isyankar olması, erken davranış problemleri) Okulda başarısızlık Erken yaşta madde kullanmaya başlama Ergenlikte madde kullanımına yönelik tutum ve inançlar Tehlike içeren davranışlar sergileme

22 TOPLUMSAL, KÜLTÜREL VE SOSYAL FAKTÖRLER Düşük sosyoekonomik düzey Nüfusun çok olması Fiziksel şartların kötü olması Yüksek suç işleme oranı Yaygın madde kullanımı Maddeye kolay ulaşabilme (Erbaydar T, public healt 2004)

23 Ergenlerde madde kullanımı, gelişmeyi durdurur. Sonuçta iş, okul,aile gibi pek çok alanda sorunlar çıkar Kimlik oluşturma, bağımsız bir birey olarak kendini ortaya koyma engellenir. Sonuçta madde kullanan ergen akranlarının gerisinde kalmakta, bu onu çaresizliğe sevk etmekte ve madde kullanımı sürmektedir

24 MADDE KULLANIMI İLE ÖZKIYIM dürtüsel davranım, antisosyal davranışlar, borderline kişilik özellikleri yaşanan umutsuzluk, Madde kullanımının oluşturduğu sonuçlar özkıyım olasılığını artırmaktadır Keskin M,klin,ik psikiyatri 2001

25 ALKOL MADDE KULLANIMI Ergenler önce alkol(bira,şarap) ve sigara gibi yasal olan maddeleri denemektedirler Alkol kullanımını esrar, esrarı diğer yasa dışı uyuşturucular takip etmektedir Bu süreç cinsiyet ve ergenin içinde bulunduğu kültüre göre farklılıklar göstermektedir

26 MADDE KULLANIMININ SONUÇLARI Madde kullanımının artması Okul başarısızlıkları Kazaya yatkınlık Şiddet Planlanmayan ve güvenli olmayan cinsel ilişkiler İntihar (Boztaş MH, curr in psyc. 2010

27 MADDE KULLANIMININ İŞARETLERİ AİLESEL Aile içi tartışmaların artması Kuralların çiğnenmeye başlaması Aileden uzaklaşma

28 MADDE KULLANIMININ İŞARETLERİ OKULLA İLGİLİ Okula ilginin azalması Olumsuz tutumlar Başarının düşmesi Devamın azalması Disiplin sorunları

29 MADDE KULLANIMININ İŞARETLERİ DUYGUSAL Ani duygudurum değişiklikleri Öfke Sorumsuz davranışlar Kendilik değerinde azalma Muhakemede bozulma Depresyon ve genel bir ilgi kaybı İlişki ve ilgi azalması

30 MADDE KULLANIMININ İŞARETLERİ FİZİKSEL Yorgunluk Sağlık sorunlarnın artması Kızarmış gözler ve donuk bakışlar Sürekli öksürük Zayıflama Beslenememe Vucutta oluşan yaralar

31 MADDE KULLANIMININ İŞARETLERİ SOSYAL Aile ve okulla pek ilgisi olmayan yeni arkadaşlar Aşırı para harcama Yasal sorunlar Sıradışı giyim-kuşam ve müzik tercihleri Yalan söyleme

32 YAPILACAKLAR Maddeler konusunda ailelerin bilgilendirilmesi Çocuklarla açık-içten iletişim Olumlu anne-baba rol modeli Sorunun erken tanınması ve bir profesyonele erken başvurulabilmesi

33 Bağımlılık Kronik bir beyin hastalığı olup önlenebilir olduğu unutulmamalıdır

34