ÜNİTE SAĞLIK HUKUKU İÇİNDEKİLER. Arş. Gör. Hakan KAŞKA HEDEFLER SAĞLIK ÇALIŞANLARININ CEZAİ SORUMLULUĞU

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER SAĞLIK ÇALIŞANLARININ CEZAİ SORUMLULUĞU Cezai Sorumluluğa İlişkin Temel Kavramlar Kasten Öldürme Kasten Öldürmenin İhmali Davranışla İşlenmesi Taksirle Öldürme Kasten Yaralama Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Yaralama Taksirle Yaralama Organ veya Doku Ticareti İrtikâp Rüşvet Görevi Kötüye Kullanma SAĞLIK HUKUKU Arş. Gör. Hakan KAŞKA Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Cezai sorumluluk için nelerin bulunması gerektiğini öğrenebilecek, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nda yer alan bazı suç tiplerinin genel özelliklerini kavrayabilecek, Hangi fiillerin, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nda yer alan hangi suçun/suçların oluşmasına neden olabileceğini öğrenebileceksiniz. ÜNİTE 13

2 GİRİŞ Kanun koyucu, Türkiye açısından ele alınacak olursa yasama organı diğer deyişle Türkiye Büyük Millet Meclisi, bazı hukuki değerleri koruma altına almak amacıyla kanunlarda çeşitli normlar kabul etmiştir. Bu normlar arasında hukuki değerleri ihlal eden fiilleri suç adı altında düzenleyen ve suç teşkil eden fiillerin karşılığında ceza hukuku yaptırımlarının uygulanmasını öngörenler de bulunmaktadır. Suç teşkil eden fiillerin ve bu fiiller karşılığında öngörülen ceza hukuku yaptırımlarının düzenlendiği tek kanun, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu değildir. Belirtilmelidir ki suç teşkil eden fiillerin ve bu fiiller karşılığında öngörülen ceza hukuku yaptırımlarının düzenlendiği tek kanun, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu değildir sayılı Kanun un yanı sıra çeşitli kanunlarda örneğin 1632 sayılı Askerî Ceza Kanunu nda, keza 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu nda vb. suç teşkil eden bazı fiiller ve bu fiiller karşılığında öngörülen ceza hukuku yaptırımları yer almaktadır. Bununla birlikte bu ünitede esas itibariyle 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nda yer alan ve bahis konusu olan normlar ele alınacaktır. CEZAİ SORUMLULUĞA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR Cezai sorumluluğa ilişkin temel kavramların incelenmesi, yine 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nda yer alan bazı hükümler ışığında yapılmalıdır. Ceza hukukuna hâkim olan ve ceza hukukunun güvence fonksiyonunu sağlayan ilkelerden biri de kanunilik ilkesidir. Öncelikle ele alınması gereken hüküm, 5237 sayılı Kanun un Suçta ve Cezada Kanunilik İlkesi başlığını taşıyan 2. maddesidir. Belirtilmelidir ki ceza hukukuna hâkim olan ve ceza hukukunun güvence fonksiyonunu sağlayan ilkelerden biri de kanunilik ilkesidir. Kanunilik ilkesi, suç teşkil eden bir fiilin işlenmeden önce kanunda bu niteliğiyle diğer deyişle suç olarak yer alması ve cezasının da gösterilmiş olması noktasındaki gerekliliği ifade etmektedir. Bu nedenle kanunilik ilkesi, kanunsuz suç olmaz ve kanunsuz ceza/güvenlik tedbiri olmaz şeklinde formüle edilmektedir 1. Türk Ceza Kanunu Madde 2/1 e göre (1) Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanunda yazılı cezalardan ve güvenlik tedbirlerinden başka bir ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunamaz. Özellikle devlet hastanelerinde, üniversite hastanelerinde vb. kamu hastanelerinde çalışan sağlık personeli açısından önem arz eden bir husus da bazı suçların ancak kamu görevlileri tarafından işlenebilmesidir. Bu suçlarda kamu görevlisi sıfatını taşımayan kimselerin fail olması mümkün olmadığı gibi kamu görevlisi sıfatını taşımayan kişilerin bu suçlara fail sıfatıyla iştirak etmeleri de mümkün değildir. İrtikâp, görevi kötüye kullanma vb. bu suçlara örnek gösterilmesi mümkündür. Özel bir faillik vasfının arandığı, somut durumda kamu görevlisi sıfatının arandığı, bu tür suçlar faili bakımından özgü suç olarak adlandırılmaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 Kast, suçun kanuni tanımındaki unsurların bilerek ve istenerek gerçekleştirilmesidir. Taksir, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla bir davranışın suçun kanuni tanımında belirtilen neticesi öngörülmeyerek gerçekleştirilmesidir. Hem bir fiilin suç teşkil ettiğinden bahsedilebilmesi için hem cezai sorumluluk için gereken bir husus da suçun manevi unsurunun varlığıdır. Belirtilmelidir ki 5237 sayılı Kanun da ve diğer özel ceza kanunları ile ceza içeren özel kanunlarda yer alan suçlar, kural olarak kasten işlenir; ancak istisna olarak bir suçun taksirle işlenmesi de mümkündür. Bununla birlikte taksirle işlenen bir suçun cezalandırılabilmesi için bunun kanunda ayrıca ve açıkça suç olarak tanımlanmış olması gerekir sayılı Kanun un Ceza Sorumluluğunun Esaslarını düzenleyen maddelerinde bu hususlar açıkça belirtilmiştir. Örneğin; 5237 sayılı Kanun un Kast başlığını taşıyan 21 inci maddesine göre, (1) Suçun oluşması kastın varlığına bağlıdır. Kast, suçun kanuni tanımındaki unsurların bilerek ve istenerek gerçekleştirilmesidir. (2) Kişinin, suçun kanunif tanımındaki unsurların gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen fiili işlemesi hâlinde olası kast vardır. Bu hâlde, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda müebbet hapis cezasına, müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmi yıldan yirmi beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur; diğer suçlarda ise temel ceza üçte birden yarısına kadar indirilir sayılı Kanun un Taksir başlığını taşıyan 22 nci maddesine göre de (1) Taksirle işlenen fiiller, kanunun açıkça belirttiği hâllerde cezalandırılır. (2) Taksir, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla, bir davranışın suçun kanuni tanımında belirtilen neticesi öngörülmeyerek gerçekleştirilmesidir. (3) Kişinin öngördüğü neticeyi istememesine karşın, neticenin meydana gelmesi hâlinde bilinçli taksir vardır. Bu hâlde taksirli suça ilişkin ceza üçte birden yarısına kadar artırılır. (4) Taksirle işlenen suçtan dolayı verilecek olan ceza, failin kusuruna göre belirlenir. (5) Birden fazla kişinin taksirle işlediği suçlarda herkes, kendi kusurundan dolayı sorumlu olur. Her failin cezası kusuruna göre ayrı ayrı belirlenir. (6) Taksirli hareket sonucu neden olunan netice, münhasıran failin kişisel ve ailevi durumu bakımından artık bir cezanın hükmedilmesini gereksiz kılacak derecede mağdur olmasına yol açmışsa ceza verilmez; bilinçli taksir hâlinde verilecek ceza, yarıdan altıda bire kadar indirilebilir. Aşağıda incelenecek suçlardan biri de 5237 sayılı Kanun Madde 87 de düzenlenmiş olan neticesi sebebiyle ağırlaşmış yaralamadır. Bu suç tipinde esas itibariyle netice sebebiyle ağırlaşmış suç şeklinde adlandırılan bir hâl söz konusudur. Suç tipinde de açıklanacak olmakla birlikte 5237 sayılı Kanun un netice sebebiyle ağırlaşmış suçu düzenlediği 23 üncü maddesine göre, (1) Bir fiilin, kastedilenden daha ağır veya başka bir neticenin oluşumuna sebebiyet vermesi hâlinde, kişinin bundan dolayı sorumlu tutulabilmesi için bu netice bakımından en azından taksirle hareket etmesi gerekir sayılı Kanun da Hata başlığını taşıyan bir maddeye de yer verilmiştir. Hata, esas itibariyle kastı ortadan kaldıran ve kusurluluğu ortadan kaldıran hata Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 İşlediği fiilin haksızlık oluşturduğu hususunda kaçınılmaz bir hataya düşen kişi, cezalandırılmaz. olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Suçun maddi unsurlarında ve nitelikli unsurlarında hata ile hukuka uygunluk sebeplerinin maddi şartlarında hata kastı, kusurluluğu etkileyen sebeplerin maddi şartlarında hata ile haksızlık yanılgısı olarak da adlandırılan işlenen fiilin suç teşkil ettiği hususundaki hata ise kusurluluğu ortadan kaldırır sayılı Kanun Madde 30 a göre, (1) Fiilin icrası sırasında suçun kanuni tanımındaki maddi unsurları bilmeyen bir kimse, kasten hareket etmiş olmaz. Bu hata dolayısıyla taksirli sorumluluk hâli saklıdır. (2) Bir suçun daha ağır veya daha az cezayı gerektiren nitelikli hâllerinin gerçekleştiği hususunda hataya düşen kişi, bu hatasından yararlanır. (3) Ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan nedenlere ait koşulların gerçekleştiği hususunda kaçınılmaz bir hataya düşen kişi, bu hatasından yararlanır. (4) İşlediği fiilin haksızlık oluşturduğu hususunda kaçınılmaz bir hataya düşen kişi, cezalandırılmaz. Kanun koyucunun düzenlediği bazı suçlarda filin suç oluşturabilmesi için ayrıca bir neticenin oluşması aranmıştır. Örneğin; kasten öldürme suçunda aranacak olan netice, ölümdür. Keza görevi kötüye kullanma suçunda aranacak olan netice, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olunması ya da kişilere haksız bir menfaat sağlanmasıdır. Özellikle bu tür suçlarda, suç teşkil eden filin işlenmesine başlanılmış olmasına rağmen failin elinde olmayan sebeplerle suç tamamlanamamış veya netice gerçekleşmemiş olabilir. Bu durumda suça teşebbüs müessesesinden bahsedilir sayılı Kanun un Suça Teşebbüs başlığını taşıyan 35 inci maddesine göre, (1) Kişi, işlemeyi kastettiği bir suçu, elverişli hareketlerle doğrudan doğruya icraya başlayıp da elinde olmayan nedenlerle tamamlayamaz ise teşebbüsten dolayı sorumlu tutulur. (2) Suça teşebbüs hâlinde fail, meydana gelen zarar veya tehlikenin ağırlığına göre ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine on üç yıldan yirmi yıla kadar müebbet hapis cezası yerine dokuz yıldan on beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Diğer hâllerde verilecek cezanın dörtte birinden dörtte üçüne kadarı indirilir. Suça teşebbüs ile bağlantılı olarak düzenlenen ve Gönüllü Vazgeçme başlığını taşıyan 5237 sayılı Kanun Madde 36 ya göre de (1) Fail, suçun icra hareketlerinden gönüllü vazgeçer veya kendi çabalarıyla suçun tamamlanmasını veya neticenin gerçekleşmesini önlerse, teşebbüsten dolayı cezalandırılmaz; fakat tamam olan kısım esasen bir suç oluşturduğu takdirde, sadece o suça ait ceza ile cezalandırılır. Suça iştirak müessesesinde iştirak eden kişilerin cezai sorumluluklarının belirlenmesinde önem taşıyan bir husus da bağlılık kuralıdır. Bağlılık kuralının varlığı olmadan bir suçun işlenişine iştirak eden kişilerin cezalandırılmaları mümkün değildir. Bağlılık kuralı, özgü suçlar açısından da önem taşımaktadır. Aşağıda ilgili suç tanımlarında yer verilmiş olmakla birlikte 5237 sayılı Kanun un Bağlılık Kuralı başlığını taşıyan 40 ıncı maddesine göre, (1) Suça iştirak için kasten ve hukuka aykırı işlenmiş bir fiillin varlığı yeterlidir. Suçun işlenişine iştirak eden her kişi, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 diğerinin cezalandırılmasını önleyen kişisel nedenler göz önünde bulundurulmaksızın kendi kusurlu fiiline göre cezalandırılır. (2) Özgü suçlarda, ancak özel faillik niteliğini taşıyan kişi, fail olabilir. Bu suçların işlenişine iştirak eden diğer kişiler ise azmettiren veya yardım eden olarak sorumlu tutulur. (3) Suça iştirakten dolayı sorumlu tutulabilmek için ilgili suçun en azından teşebbüs aşamasına varmış olması gerekir. Sağlık çalışanları için önemli olabilecek bir hüküm de 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nun Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma başlığını taşıyan 53 üncü maddesinde yer almaktadır. Sağlık çalışanları için önemli olabilecek bir hüküm de 5237 sayılı Kanun un Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma başlığını taşıyan 53 üncü maddesinde yer almaktadır. 53 üncü maddeye göre, (1) Kişi, kasten işlemiş olduğu suçtan dolayı hapis cezasına mahkûmiyetin kanuni sonucu olarak; a) Sürekli, süreli veya geçici bir kamu görevinin üstlenilmesinden; bu kapsamda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden veya Devlet, il, belediye, köy veya bunların denetim ve gözetimi altında kurum ve kuruluşlarca verilen, atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde istihdam edilmekten, b) Seçme ve seçilme ehliyetinden ve diğer siyasi hakları kullanmaktan, c) Velayet hakkından, vesayet veya kayyımlığa ait bir hizmette bulunmaktan, d) Vakıf, dernek, sendika, şirket, kooperatif ve siyasi parti tüzel kişiliklerinin yöneticisi veya denetçisi olmaktan, e) Bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekten yoksun bırakılır. (2) Kişi, işlemiş bulunduğu suç dolayısıyla mahkûm olduğu hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar bu hakları kullanamaz. (3) Mahkûm olduğu hapis cezası ertelenen veya koşullu salıverilen hükümlünün kendi alt soyu üzerindeki velayet, vesayet ve kayyımlık yetkileri açısından yukarıdaki fıkralar hükümleri uygulanmaz. Mahkûm olduğu hapis cezası ertelenen hükümlü hakkında birinci fıkranın (e)bendinde söz konusu edilen hak yoksunluğunun uygulanmamasına karar verilebilir. (4) Kısa süreli hapis cezası ertelenmiş veya fiili işlediği sırada on sekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında birinci fıkra hükmü uygulanmaz. (5) Birinci fıkrada sayılan hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar, dolayısıyla hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde ayrıca, cezanın infazından sonra işlemek üzere hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Bu hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla sadece adli para cezasına mahkûmiyet hâlinde, hükümde belirtilen gün sayısının yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Hükmün kesinleşmesiyle icraya konan yasaklama ile ilgili süre, adli para cezasının tamamen infazından itibaren işlemeye başlar. (6) Belli bir meslek veya sanatın ya da trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli suçtan mahkûmiyet hâlinde, üç aydan az ve üç yıldan fazla olmamak üzere, bu meslek veya sanatın icrasının yasaklanmasına ya Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 da sürücü belgesinin geri alınmasına karar verilebilir. Yasaklama ve geri alma hükmün kesinleşmesiyle yürürlüğe girer ve süre, cezanın tümüyle infazından itibaren işlemeye başlar sayılı Kanun da yer almamakla birlikte kamu görevlisi olan sağlık çalışanlarını ilgilendiren bazı hükümler de 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun da bulunmaktadır. Bu kanundaki hükümlerin önemi, kamu görevlisi sağlık çalışanlarının işledikleri suçlarda soruşturma yapılabilmesi için soruşturma izni esasının getirilmiş olmasındadır. Nitekim Kanun un 4 üncü maddesinin ilk fıkrasına göre; Cumhuriyet başsavcıları, memurlar ve diğer kamu görevlilerinin bu Kanun kapsamına giren suçlarına ilişkin herhangi bir ihbar veya şikâyet aldıklarında veya böyle bir durumu öğrendiklerinde ivedilikle toplanması gerekli ve kaybolma ihtimali bulunan delilleri tespitten başka hiçbir işlem yapmayarak ve hakkında ihbar veya şikâyette bulunulan memur veya diğer kamu görevlisinin ifadesine başvurmaksızın evrakın bir örneğini ilgili makama göndererek soruşturma izni isterler. Bu anlamda soruşturma izni ile ilgili hususlar söz konusu Kanun un çeşitli maddelerinde açıkça düzenlenmiştir. Aşağıda sağlık çalışanlarıyla ilgili ve 5237 sayılı Kanun da yer alan bazı suçların açıklaması yapılacaktır. Açıklama yapılırken öncelikle suçun kanuni tarifi diğer deyişle kanundaki düzenleniş biçimi belirtilecektir. Daha sonra ise suçun genel özellikleri hakkında bilgi verilecektir. KASTEN ÖLDÜRME Bir insanı kasten öldüren kişi, müebbet hapis cezası ile cezalandırılır sayılı Türk Ceza Kanunu nun Kasten Öldürme başlığını taşıyan 81 inci maddesine göre; (1) Bir insanı kasten öldüren kişi, müebbet hapis cezası ile cezalandırılır. Bu suçun nitelikli hâllerinin düzenlendiği 5237 sayılı Kanun un 82 nci maddesine göre de (1) Kasten öldürme suçunun; a) Tasarlayarak, b) Canavarca hisle veya eziyet çektirerek, c) Yangın, su baskını, tahrip, batırma veya bombalama ya da nükleer, biyolojik veya kimyasal silah kullanmak suretiyle, d) Üst soy veya alt soydan birine ya da eş veya kardeşe karşı, e) Çocuğa ya da beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı, f) Gebe olduğu bilinen kadına karşı, g) Kişinin yerine getirdiği kamu görevi nedeniyle, h) Bir suçu gizlemek, delillerini ortadan kaldırmak veya işlenmesini kolaylaştırmak ya da yakalanmamak amacıyla, i) Bir suçu işleyememekten dolayı duyduğu infialle, j) Kan gütme saikiyle, k) Töre saikiyle, işlenmesi hâlinde kişi ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile cezalandırılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Suçun Genel Özellikleri Doktrindeki genel kabule göre, cenine karşı kasten öldürme suçu işlenemez. Kasten öldürme suçu, özgü bir suç değildir. Kasten öldürme suçunda ayrı bir netice ki ölüm neticesi var olduğu için suç neticeli bir suçtur ve bu suça teşebbüs mümkündür. Kasten öldürme suçunda korunan hukuki değer/yarar, kişinin yaşam hakkıdır. Kasten öldürme suçunun oluşabilmesi için mağdur açısından iki şart gerekmektedir. İlk olarak bu suç ancak doğmuş bir insana karşı işlenebilir. Doktrinde bu hususta cenine karşı bu suçun işlenip işlenemeyeceği hususunda tartışmalar bulunsa da genel kabule göre, cenine karşı bu suç işlenemez. Buna karşılık doğmuş olmakta aranılan çocuğun doğduktan sonra kısa bir süre için de olsa yaşamış olmasıdır. İkinci olarak kişinin daha önce ölmemiş olması gerekir. Kişinin daha önce bir başkasının fiili neticesinde ölmüş olması hâlinde diğer bir kişinin bu kişiyi öldürmeye yönelik fiili, kasten öldürme suçunu oluşturmayacaktır. Bu durumda ikinci öldürme neticesine yönelik fiili işleyen kişi, suçun hukuki konusunun yokluğu sebebiyle diğer deyişle elverişsiz teşebbüsten (işlenemez suçtan) söz edilmesi sebebiyle cezalandırılmayacaktır. Örneğin; yemek masasında oturan A nın yemeğine B tarafından zehir konulmuştur ve A yemekten zehirlenerek ölmüştür. Bununla birlikte A nın ölümünden çok kısa bir zaman dilimi geçtikten sonra yemek odasına giren C, hâlâ sandalyede oturuyor gibi duran A ya kendi tabancasıyla on el ateş etmiştir. Burada A, daha önce öldüğü için C nin cezai sorumluluğu söz konusu olmayacaktır. Kasten öldürme suçu, özgü bir suç değildir; daha açık ifadeyle herkes tarafından işlenebilen, belli sıfatı haiz olup olmadığına bakılmaksızın herkesin işlediğinde fail olarak sorumlu tutulabileceği bir suçtur. Aynı şekilde herkes kasten öldürme suçunun mağduru olabilir. Bununla birlikte fail ile mağdur sıfatının bir kişide birleşmesi hâlinde ki anlaşılabileceği üzere intihar durumunda failin intihara yönelik girişimlerinin cezalandırılması söz konusu olmayacaktır. Kanun koyucu kasten öldürme suçunun kanuni tarifinde, ölüm neticesinin hangi fiillerle yerine getirebileceğine yönelik herhangi bir açıklamada bulunmadığı için, kasten öldürme suçu serbest hareketli bir suçtur ve elverişli araçlarla ölüm neticesini meydana getirebilecek herhangi bir hareketle bu suçun işlenmesi mümkündür. Suçun işlenmesi açısından aranacak olan manevi unsur, madde başlığından da anlaşılabileceği üzere kasttır. Kastın hem doğrudan hem olası kastı içerecek şekilde olabileceğine dikkat edilmesi gerekir. Bu suçta geçerli olabilecek ve fiili baştan itibaren hukuka uygun hâle getirecek hukuka uygunluk nedenleri, kanunun hükmünü icra ve meşru savunma olabilir. İlgilinin rızası ise rızanın konusunun üzerinde mutlak surette tasarruf edilebilecek bir hak olması şartı bu suçta gerçekleşmeyeceği, diğer deyişle yaşam hakkı bu kapsamda görülmediği için geçerli olmayacaktır. Kasten öldürme suçunda ayrı bir netice ki ölüm neticesi var olduğu için suç neticeli bir suçtur ve bu suça teşebbüs mümkündür. Kasten öldürme suçuna suçların içtimai anlamında bakıldığında ise 5237 sayılı Kanun Madde 43/3 te açıkça belirtildiği için kasten öldürme suçuna zincirleme suç hükümleri uygulanmaz 2. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 KASTEN ÖLDÜRMENİN İHMALİ DAVRANIŞLA İŞLENMESİ 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nun Kasten Öldürmenin İhmali Davranışla İşlenmesi başlığını taşıyan 83 üncü maddesine göre; (1) Kişinin yükümlü olduğu belli bir icrai davranışı gerçekleştirmemesi dolayısıyla meydana gelen ölüm neticesinden sorumlu tutulabilmesi için, bu neticenin oluşumuna sebebiyet veren yükümlülük ihmalinin icrai davranışa eş değer olması gerekir. (2) İhmalî ve icrai davranışın eş değer kabul edilebilmesi için kişinin; a) Belli bir icrai davranışta bulunmak hususunda kanuni düzenlemelerden veya sözleşmeden kaynaklanan bir yükümlülüğünün bulunması, b) Önceden gerçekleştirdiği davranışın başkalarının hayatı ile ilgili olarak tehlikeli bir durum oluşturması gerekir. (3) Belli bir yükümlülüğün ihmali ile ölüme neden olan kişi hakkında temel ceza olarak, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine yirmi yıldan yirmi beş yıla kadar, müebbet hapis cezası yerine on beş yıldan yirmi yıla kadar, diğer hâllerde ise on yıldan on beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunabileceği gibi cezada indirim de yapılmayabilir. Suçun Genel Özellikleri Taksirle bir insanın ölümüne neden olan kişi, iki yıldan altı yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Taksirli suçlar, kendi nitelikleri gereği teşebbüse ve iştirake elverişli değildir. Kanun koyucunun madde metninde açıkça ifade ettiği gibi kasten öldürmenin ihmali davranışla işlenmesinde, suçun oluşabilmesi için ihmali davranışın kaynağının kanun, sözleşme veya öngelen tehlikeli fiil olması gerekir. Öngelen tehlikeli fiilde kişinin, önceden gerçekleştirdiği davranışın başkalarının hayatı ile ilgili tehlikeli bir durum oluşturması, diğer deyişle hayata yönelik bir tehlike doğurmuş olması gerekir 3. TAKSİRLE ÖLDÜRME 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nun Taksirle Öldürme başlığını taşıyan 85 inci maddesine göre; (1) Taksirle bir insanın ölümüne neden olan kişi, iki yıldan altı yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Fiil, birden fazla insanın ölümüne ya da bir veya birden fazla kişinin ölümü ile birlikte bir veya birden fazla kişinin yaralanmasına neden olmuş ise, kişi iki yıldan on beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun Genel Özellikleri Kasten öldürme suçuna ilişkin açıklamalar, esas itibariyle taksirle öldürme suçu açısından da geçerlidir. Bununla birlikte taksirle öldürme suçu için suçun manevi unsuru, madde başlığından da anlaşılabileceği üzere taksirdir. Suça teşebbüs ve suça iştirak açısından bakıldığında ise taksirli suçlar kendi nitelikleri gereği teşebbüse ve iştirake elverişli değildir. Taksirin tanımlandığı Türk Ceza Kanunu Madde 22/2 ye göre; (2) Taksir, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla bir davranışın suçun kanuni tanımında belirtilen neticesi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 öngörülmeyerek gerçekleştirilmesidir. Bu hükme göre, taksirle öldürme açısından ilk aranacak olan kişinin dikkat ve özen yükümlülüğünün varlığıdır ki söz konusu dikkat ve özen yükümlülüğü bir hukuk normundan, sözleşmeden, failin yürüttüğü meslek kurallarından veya öngelen bir davranıştan kaynaklanabilir. Bununla birlikte dikkat ve özen yükümlülüğünün mutlaka yazılı bir davranış normundan kaynaklanması gerekmez ki örneğin, hekimlerin tıbbi müdahalelerde uygulamaları gereken tıbbi standart yazılı olarak belirlenmemiştir. Taksirle öldürme açısından ikinci olarak aranacak olan dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı olarak bir davranışın bu suç açısından ölüm neticesi öngörülmeyerek gerçekleştirilmesidir. Ölüm neticesi öngörülebilir değilse, hekim açısından değerlendirildiğinde tıbbi standarda uyulmamış olsa dahi hekimin sorumlu tutulması mümkün değildir. Taksirle öldürme suçunun bilinçli taksirle işlenmiş olması hâlinde ceza üçte birden yarısına kadar artırılacaktır 4. KASTEN YARALAMA 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nun Kasten Yaralama başlığını taşıyan 86 ncı maddesine göre; (1) Kasten başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Kasten yaralama fiilinin kişi üzerindeki etkisinin basit bir tıbbi müdahaleyle giderilebilecek ölçüde hafif olması hâlinde, mağdurun şikâyeti üzerine, dört aydan bir yıla kadar hapis veya adli para cezasına hükmolunur. (3) Kasten yaralama suçunun; a) Üst soya, alt soya, eşe veya kardeşe karşı, b) Beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı, c) Kişinin yerine getirdiği kamu görevi nedeniyle, d) Kamu görevlisinin sahip olduğu nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle, e) Silahla İşlenmesi hâlinde, şikâyet aranmaksızın, verilecek ceza yarı oranında artırılır. Suçun Genel Özellikleri Kasten yaralama suçunun koruduğu hukuki değer/yarar, kişinin vücut dokunulmazlığıdır ki bunun hem beden bütünlüğü hem sağlığı kapsayacak şekilde anlaşılması gerekir. Kasten yaralama suçunun koruduğu hukuki değer/yarar, kişinin vücut dokunulmazlığıdır ki bunun hem beden bütünlüğü hem sağlığı kapsayacak şekilde anlaşılması gerekir. Kasten yaralama suçu, özgü suç niteliğinde değildir. Bu nedenle suçun faili herkes olabilir. Suçun mağduru da herkes olabilir; ancak kasten öldürme suçunda olduğu gibi kasten yaralama suçu da yaşayan bir insana karşı işlenebilir. Anlaşılabileceği üzere cenine karşı bu suç işlenemez. Örneğin; ana rahmindeki çocuğun anneye doğumdan önce verilen ilaçlar sebebiyle sakat doğmasında çocuğa karşı işlenmiş kasten yaralama suçundan bahsedilemez. Fiil açısından bakıldığında, kasten yaralama suçu da kasten öldürme suçu gibi serbest hareketli bir suçtur. Bu anlamda vücuda acı veren veya sağlığı ya da algılama yeteneğini bozan her türlü hareket, kasten yaralama suçunu oluşturabilir. Kasten yaralama suçuna sebebiyet veren hareket icrai nitelikte olabileceği gibi ihmalî nitelikte de olabilir ki kasten öldürme suçunun ihmalî davranışla işlenmesine paralel şekilde kasten yaralamanın da ihmalî davranışla işlenmesi ayrı bir suç olarak düzenlenmiştir sayılı Kanun un Kasten Yaralamanın İhmalî Davranışla Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 İşlenmesi başlığını taşıyan 88 inci maddesine göre; (1) Kasten yaralamanın ihmalî davranışla işlenmesi hâlinde verilecek ceza, üçte ikisine kadar indirilebilir. Bu hükmün uygulanmasında kasten öldürmenin ihmali davranışla işlenmesine ilişkin koşullar göz önünde bulundurulur. Bu hüküm çerçevesinde örneğin; sağlık çalışanın bakmakla yükümlü olduğu ve acı çeken bir hastaya tedavi veya ağrılarını dindirmek amacıyla gerekli ilaçları vermemesi durumunda, kasten yaralamanın ihmalî davranışla işlenmesi suçu, dolayısıyla cezai sorumluluğu gündeme gelecektir. Kasten yaralama suçunda geçerli olabilecek ve fiili baştan itibaren hukuka uygun hâle getirecek hukuka uygunluk nedenleri kanunun hükmünü icra, meşru savunma, ilgilinin rızası olabilir. Kasten yaralama suçuna teşebbüs mümkündür. Suç, özgü suç niteliğinde olmadığı için herkes bu suça fail olarak iştirak edebilir. Suçların içtimai açısından bakıldığında, 5237 sayılı Kanun Madde 43/3 teki Kasten öldürme, kasten yaralama, işkence ve yağma suçlarında bu madde hükümleri uygulanmaz. ifadesi gereği zincirleme suça ilişkin hükümler bu suça uygulanmaz. Suç olarak, kural olarak re sen kovuşturulduğu hâlde, istisna olarak kasten yaralamanın kişi üzerindeki etkisinin basit bir tıbbi müdahaleyle giderilebilecek ölçüde hafif olması hâlinde, şikâyete bağlı olarak kovuşturulur 5. NETİCESİ SEBEBİYLE AĞIRLAŞMIŞ YARALAMA 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nun Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Yaralama başlığını taşıyan 87 nci maddesine göre; (1) Kasten yaralama fiili, mağdurun; a) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin sürekli zayıflamasına, b) Konuşmasında sürekli zorluğa, c) Yüzünde sabit ize, d) Yaşamını tehlikeye sokan bir duruma, e) Gebe bir kadına karşı işlenip de çocuğunun vaktinden önce doğmasına neden olmuşsa, yukarıdaki maddeye göre belirlenen ceza, bir kat artırılır. Ancak verilecek ceza, birinci fıkraya giren hâllerde üç yıldan, üçüncü fıkraya giren hâllerde beş yıldan az olamaz. (2) Kasten yaralama fiili, mağdurun; a) İyileşmesi olanağı bulunmayan bir hastalığa veya bitkisel hayata girmesine, b) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin yitirilmesine, c) Konuşma ya da çocuk yapma yeteneklerinin kaybolmasına, d) Yüzünün sürekli değişikliğine, e) Gebe bir kadına karşı işlenip de çocuğunun düşmesine neden olmuşsa, yukarıdaki maddeye göre belirlenen ceza, iki kat artırılır. Ancak verilecek ceza, birinci fıkraya giren hâllerde beş yıldan, üçüncü fıkraya giren hâllerde sekiz yıldan az olamaz. (3) Kasten yaralamanın vücutta kemik kırılmasına veya çıkığına neden olması Hâlinde, yukarıdaki maddeye göre belirlenen ceza, kırık veya çıkığın hayat fonksiyonlarındaki etkisine göre, yarısına kadar artırılır. (4) Kasten yaralama sonucunda ölüm meydana gelmişse, yukarıdaki maddenin birinci fıkrasına giren hâllerde sekiz yıldan on iki yıla kadar, üçüncü fıkrasına giren hâllerde ise on iki yıldan on altı yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 Suçun Genel Özellikleri Taksirle başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adli para cezasıyla cezalandırılır sayılı Türk Ceza Kanunu nun Netice Sebebiyle Ağırlaşmış Suç başlığını taşıyan 23 üncü maddesine göre; (1) Bir fiilin, kastedilenden daha ağır veya başka bir neticenin oluşumuna sebebiyet vermesi hâlinde, kişinin bundan dolayı sorumlu tutulabilmesi için bu netice bakımından en azından taksirle hareket etmesi gerekir. Netice sebebiyle ağırlaşmış suçlarda failin en azından taksirle hareket etmiş olması gerektiğine göre kasten işlenmiş bir yaralama suçu neticesinde de netice sebebiyle ağırlaşmış suç meydana gelebilir. Örneğin; failin mağduru kör etmek amacıyla gözüne cam saplamasında kasten yaralamanın neticesi sebebiyle ağırlaşmış hâli söz konusu olacaktır ki verilen örnekte fail, 5237 sayılı Kanun Madde 87/2-b dolayısıyla cezalandırılacaktır 6. TAKSİRLE YARALAMA 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nun Taksirle Yaralama başlığını taşıyan 89 uncu maddesine göre; (1) Taksirle başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır. (2) Taksirle yaralama fiili, mağdurun; a) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin sürekli zayıflamasına, b) Vücudunda kemik kırılmasına, c) Konuşmasında sürekli zorluğa, d) Yüzünde sabit ize, e) Yaşamını tehlikeye sokan bir duruma, f) Gebe bir kadının çocuğunun vaktinden önce doğmasına neden olmuşsa, birinci fıkraya göre belirlenen ceza, yarısı oranında artırılır. (3) Taksirle yaralama fiili, mağdurun; a) İyileşme olanağı bulunmayan bir hastalığa veya bitkisel hayata girmesine, b) Duyularından veya organlarının birinin işlevinin yitirilmesine, c) Konuşma ya da çocuk yapma yeteneklerinin kaybolmasına, d) Yüzünün sürekli değişikliğine, e) Gebe bir kadının çocuğunun düşürülmesine neden olmuşsa, birinci fıkraya göre belirlenen ceza, bir kat artırılır. (4) Fiilin birden fazla kişinin yaralanmasına neden olması hâlinde, altı aydan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (5) Taksirle yaralama suçunun soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlıdır. Ancak birinci fıkra kapsamına giren yaralama hariç, suçun bilinçli taksirle işlenmesi Hâlinde şikâyet aranmaz. Suçun Genel Özellikleri Taksirle yaralama suçunda adından da anlaşılabileceği üzere suçun manevi unsuru taksirdir. Kasten yaralama suçunda yapılan açıklamalar, kural olarak taksirle yaralama suçunda da geçerlidir; bununla birlikte taksirle yaralama suçun manevi unsuru bakımından kasten yaralamadan ayrılmaktadır ki adından da anlaşılabileceği üzere suçun manevi unsuru taksirdir. Ayrıca yine kasten yaralama suçundan farklı olarak taksirle yaralama suçunun soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olarak yapılmaktadır. Bunun istisnası ise suçun bilinçli taksirle işlenmesi hâlinde soruşturulması ve kovuşturulmasının re sen yapılacak olmasıdır; ancak suçun ilk Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 fıkradaki hâli basit taksirle de işlenmiş olsa bilinçli taksirle de işlenmiş olsa suç, re sen soruşturulup kovuşturulacaktır 7. ORGAN VEYA DOKU TİCARETİ Organ veya doku ticareti suçunun koruduğu hukuki değerlerin kişinin yaşam hakkının, vücut bütünlüğünün ve irade hürriyetinin, insan onurunun, kişilerin ekonomik çaresizliklerinin sömürülmesini engellemek şeklinde belirtilmesi mümkündür sayılı Türk Ceza Kanunu nun Organ veya Doku Ticareti başlığını taşıyan 91 inci maddesine göre; (1) Hukuken geçerli rızaya dayalı olmaksızın, kişiden organ alan kimse, beş yıldan dokuz yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun konusunun doku olması hâlinde, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (2) Hukuka aykırı olarak ölüden organ veya doku alan kimse, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (3) Organ veya doku satın alan, satan, satılmasına aracılık eden kişi hakkında, birinci fıkrada belirtilen cezalara hükmolunur. (4) Bir ve üçüncü fıkralarda tanımlanan suçların bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi hâlinde, sekiz yıldan on beş yıla kadar hapis ve on bin güne kadar adli para cezasına hükmolunur. (5) Hukuka aykırı yollarla elde edilmiş organ veya dokuyu saklayan, nakleden veya aşılayan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (6) Belli bir çıkar karşılığında organ veya doku teminine yönelik olarak ilan veya reklam veren veya yayınlayan kişi, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (7) Bu maddede tanımlanan suçların bir tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi hâlinde, tüzel kişi hakkında, bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur. (8) Birinci fıkrada tanımlanan suçun işlenmesi sonucunda mağdurun ölmesi hâlinde, kasten öldürme suçuna ilişkin hükümler uygulanır. Suçun Genel Özellikleri Organ veya doku ticareti suçunun koruduğu hukuki değerlerin kişinin yaşam hakkının, vücut bütünlüğünün ve irade hürriyetinin, insan onurunun, kişilerin ekonomik çaresizliklerinin sömürülmesini engellemek şeklinde belirtilmesi mümkündür. Suçun faili açısından özgü, suç esası kabul edilmemiştir; bu nedenle suçun faili herkes olabileceği gibi mağduru da herkes olabilir sayılı Türk Ceza Kanunu Madde 91/3 için ifade edilmelidir ki burada organı veya dokuyu satın alan ve satan fiillerinde çok failli suçların bir türü olan karşılaşma suçu söz konusudur. Diğer bir deyişle organı veya dokuyu satın alan ile satan kişi aynı amaç için karşılıklı yönlerden hareket etmektedir. Bu nedenle çok failli suçlarda suçun bir kişi tarafından işlenmesi mümkün değildir. Fiil açısından bakıldığında Madde 91/3 ve Madde 91/5 için suçun seçimlik hareketli bir suç olduğu ifade edilebilir. Buna göre organı satın alan kişi kendisi de bir başkasına satarsa, hem alma hem satmadan değil, yalnızca almadan veya satmadan dolayı sorumlu tutulacaktır. Manevi unsur açısından bakıldığında ise suçun kasten işlenen bir suç olduğu ifade edilebilir. Madde içerisinde geçen hukuken geçerli rıza (Madde 91/1) veya hukuka aykırı olarak (Madde 91/2) gibi ifadelerin içeriklerinin belirlenmesinde 2238 sayılı Organ ve Doku Alınması, Saklanması ve Nakli Hakkında Kanun un hükümleri göz önünde bulundurulacaktır. Yaptırım bakımından karşılaşılabilecek sorun ise 2238 sayılı Kanun un Yasak Eylemler başlığını taşıyan 15 inci maddesinde de cezai bir hükmün Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 yer almasıdır. Buna göre; Bu Kanuna aykırı şekilde organ ve doku alan, saklayan, aşılayan ve nakledenlerle bunların alım ve satımını yapanlar, alım ve satımına aracılık edenler veya bunun komisyonculuğunu yapanlar hakkında, fiil daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde iki yıldan dört yıla kadar hapis ve liradan liraya kadar adli para cezasına hükmolunur. Doktrinde bir görüşe göre; 5237 sayılı Kanun un ilgili hükmünün diğer deyişle Madde 91/3 ün varlığı sebebiyle artık organ veya doku satın alınması, satılması ve satılmasına aracılık edilmesi, 2238 sayılı Kanun Madde 15 e göre değil, 5237 sayılı Kanun Madde 91/3 ve Madde 91/5 hükümlerine göre cezalandırılacaktır 8. İRTİKÂP İrtikâp suçu, özgü suç niteliğindedir. Bu anlamda irtikâp suçunu ancak kamu görevlisi sıfatını taşıyan kişiler işleyebilir; diğer deyişle ancak kamu görevlisi sıfatını taşıyan kişiler bu suçun faili olabilir sayılı Türk Ceza Kanunu nun İrtikâp başlığını taşıyan 250 inci maddesine göre; (1) Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması hâlinde, icbarın varlığı kabul edilir. (2) Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (3) İkinci fıkrada tanımlanan suçun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması hâlinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (4) İrtikâp edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza, yarısına kadar indirilebilir. Suçun Genel Özellikleri İrtikâp suçu, özgü suç niteliğindedir. Bu nedenle irtikâp suçunu ancak kamu görevlisi sıfatını taşıyan kişiler işleyebilir; diğer deyişle ancak kamu görevlisi sıfatını taşıyan kişiler, bu suçun faili olabilir. Kamu görevlisi sıfatını taşımayan bir kişinin suça iştirak etmesi hâlinde sorumluluğu ancak şerik diğer deyişle azmettiren veya yardım eden şeklinde olacaktır. Bununla birlikte 5237 sayılı Kanun un Denetim Görevinin İhmali başlığını taşıyan 251 inci maddesine göre; (1) Zimmet veya irtikâp suçunun işlenmesine kasten göz yuman denetimle yükümlü kamu görevlisi, işlenen suçun müşterek faili olarak sorumlu tutulur. Söz konusu hüküm dolayısıyla örneğin, bir sağlık personelinin gerçekleştirdiği irtikâp suçuna göz yuman denetimle yükümlü kamu görevlisi de irtikâp suçunun müşterek faili olarak sorumlu tutulacaktır. Bu suç bakımından icbarın manevi nitelikte cebir olması aranacaktır. İkna suretiyle irtikâpta kamu görevlisinin aldatmaya yönelik icrai hareketleri buna karşılık hatadan yararlanmak suretiyle irtikâpta mağdurun içinde Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 bulunduğu yanılgı hâli söz konusudur. İrtikâp suçunun gerçekleştiği hâllerde, ayrıca görevi kötüye kullanma suçundan ceza verilmeyecektir. İkna suretiyle irtikâpta kamu görevlisinin ayrıca bir sahte belge düzenlemesi hâlinde, belgede sahtecilik ve irtikâp suçlarından ayrı ayrı cezaya hükmolunacaktır. Nitekim bu husus 5237 sayılı Kanun un 212 nci maddesinde; (1) Sahte resmî veya özel belgenin bir başka suçun işlenmesi sırasında kullanılması hâlinde, hem sahtecilik hem de ilgili suçtan ayrı ayrı cezaya hükmolunur. ifadesiyle açıkça belirtilmiştir 9. RÜŞVET Rüşvet alan veya talebinde bulunan ya da bu konuda anlaşmaya varan kişinin; yargı görevi yapan, hakem, bilirkişi, noter veya yeminli mali müşavir olması hâlinde, verilecek ceza üçte birden yarısına kadar artırılır sayılı Türk Ceza Kanunu nun Rüşvet başlığını taşıyan 252 nci maddesine göre; (1) Görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için doğrudan veya aracılar vasıtasıyla bir kamu görevlisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlayan kişi, dört yıldan on iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için doğrudan veya aracılar vasıtasıyla kendisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlayan kamu görevlisi de birinci fıkrada belirtilen ceza ile cezalandırılır. (3) Rüşvet konusunda anlaşmaya varılması hâlinde, suç tamamlanmış gibi cezaya hükmolunur. (4) Kamu görevlisinin rüşvet talebinde bulunması ve fakat bunun kişi tarafından kabul edilmemesi ya da kişinin kamu görevlisine menfaat temini konusunda teklif veya vaatte bulunması ve fakat bunun kamu görevlisi tarafından kabul edilmemesi hâllerinde fail hakkında birinci ve ikinci fıkra hükümlerine göre verilecek ceza yarı oranında indirilir. (5) Rüşvet, teklif veya talebinin karşı tarafa iletilmesi, rüşvet anlaşmasının sağlanması veya rüşvetin temini hususlarında aracılık eden kişi, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın, müşterek fail olarak cezalandırılır. (6) Rüşvet ilişkisinde dolaylı olarak kendisine menfaat sağlanan üçüncü kişi veya tüzel kişinin menfaati kabul eden yetkilisi, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın, müşterek fail olarak cezalandırılır. (7) Rüşvet alan veya talebinde bulunan ya da bu konuda anlaşmaya varan kişinin; yargı görevi yapan, hakem, bilirkişi, noter veya yeminli mali müşavir olması hâlinde, verilecek ceza üçte birden yarısına kadar artırılır. (8) Bu madde hükümleri; a) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, b) Kamu kurum veya kuruluşlarının ya da kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının iştirakiyle kurulmuş şirketler, c) Kamu kurum veya kuruluşlarının ya da kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının bünyesinde faaliyet icra eden vakıflar, d) Kamu yararına çalışan dernekler, e) Kooperatifler, f) Halka açık anonim şirketler, adına hareket eden kişilere, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadıklarına bakılmaksızın, görevlerinin ifasıyla ilgili bir işin yapılması veya yapılmaması amacıyla doğrudan veya aracılar vasıtasıyla menfaat temin, teklif veya vaat edilmesi, bu kişiler tarafından talep veya kabul edilmesi, bunlara aracılık edilmesi, bu ilişki dolayısıyla bir başkasına menfaat temin edilmesi hâlinde de uygulanır. (9) Bu madde hükümleri; a) Yabancı bir devlette seçilmiş veya atanmış olan kamu görevlilerine, b) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 Uluslararası veya uluslarüstü mahkemelerde ya da yabancı devlet mahkemelerinde görev yapan hâkimlere, jüri üyelerine veya diğer görevlilere, c) Uluslararası veya uluslarüstü parlamento üyelerine, d) Kamu kurumu ya da kamu işletmeleri de dahil olmak üzere, yabancı bir ülke için kamusal bir faaliyet yürüten kişilere, e) Bir hukuki uyuşmazlığın çözümü amacıyla başvurulan tahkim usulü çerçevesinde görevlendirilen vatandaş veya yabancı hakemlere, f) Uluslararası bir anlaşmaya dayalı olarak kurulan uluslararası veya uluslarüstü örgütlerin görevlilerine veya temsilcilerine, görevlerinin ifasıyla ilgili bir işin yapılması veya yapılmaması ya da uluslararası ticari işlemler nedeniyle bir işin veya haksız bir yararın elde edilmesi yahut muhafazası amacıyla doğrudan veya aracılar vasıtasıyla menfaat temin, teklif veya vaat edilmesi ya da bunlar tarafından talep veya kabul edilmesi hâlinde de uygulanır. (10) Dokuzuncu fıkra kapsamına giren rüşvet suçunun yurt dışında yabancı tarafından işlenmekle birlikte; a) Türkiye nin, b) Türkiye deki bir kamu kurumunun, c) Türk kanunlarına göre kurulmuş bir özel hukuk tüzel kişisinin, d) Türk vatandaşının tarafı olduğu bir uyuşmazlık ya da bu kurum veya kişilerle ilgili bir işlemin yapılması veya yapılmaması için işlenmesi hâlinde rüşvet veren, teklif veya vaat eden, rüşvet alan, talep eden, teklif veya vaadini kabul eden, bunlara aracılık eden, rüşvet ilişkisi dolayısıyla kendisine menfaat temin edilen kişiler hakkında, Türkiye de bulundukları takdirde, re sen soruşturma ve kovuşturma yapılır. Suçun Genel Özellikleri Rüşvet, özel nitelikli bir suç olduğu için rüşvet suçunun işlenmesi hâlinde ayrıca genel nitelikli görevi kötüye kullanma suçundan da ceza verilmeyecektir. Rüşvet suçunun koruduğu hukuki değerin/yararın belirlenmesi için 5237 sayılı Kanun Madde 252 nin gerekçesine bakılabilir sayılı Kanun Madde 252 nin gerekçesine göre; Kamu hizmetlerinin gerek eşitllik gerek liyakatlilik açısından adalet ilkelerine uygun yürütüldüğü kamu görevlilerinin rüşvet kabul etmez ve satın alınamaz oldukları hususunda toplumda hâkim olan güvenin, inancın sarsılmaması gerekir. Rüşvete ilişkin suç tanımı, bu güveni korumayı amaçlamıştır. Suçun ikinci fıkrada tanımlanan hâli, ancak bir kamu görevlisi tarafından işlenebileceği için özgü suçtur. Bununla birlikte rüşvet suçunda bazı istisnalar öngörülerek rüşvet teklif veya talebinin karşı tarafa iletilmesi, rüşvet anlaşmasının sağlanması veya rüşvetin temini hususlarında aracılık eden kişilerin de kamu görevlisi sıfatları bulunmasa da müşterek fail olarak cezalandırılacakları belirtilmiştir. Aynı şekilde rüşvet ilişkisinde dolaylı olarak kendisine menfaat sağlanan üçüncü kişi veya tüzel kişinin menfaati kabul eden yetkilisi de kamu görevlisi sıfatları bulunmasa da müşterek fail olarak cezalandırılacaklardır. Rüşvet suçu karşılaşma suçu niteliğinde birçok failli suçtur. Fiil açısından bakıldığında ikinci fıkrada kamu görevlisinin görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için menfaat sağlaması söz konusudur. İlk fıkrada da yine görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için kamu görevlisine menfaat sağlanması söz konusudur; ancak ikinci fıkra özgü suç olduğu ve kamu görevlisi tarafından işlenebilecek olduğu hâlde birinci fıkradaki fiil herkes tarafından işlenebilecektir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 Manevi unsur açısından bakıldığında bu suç ancak kasten işlenen bir suçtur. Suçların içtimaı bakımından da ifade edilmelidir ki rüşvet özel nitelikli bir suç olduğu için rüşvet suçunun işlenmesi hâlinde, ayrıca genel nitelikli görevi kötüye kullanma suçundan da ceza verilmeyecektir. Rüşvet suçuyla ilgili olarak etkin pişmanlık hükmüne yer verilmiştir sayılı Kanun Madde 254 e göre; (1) Rüşvet alan kişinin durumu, resmî makamlarca öğrenilmeden önce, rüşvet konusu şeyi soruşturmaya yetkili makamlara aynen teslim etmesi hâlinde, hakkında rüşvet suçundan dolayı cezaya hükmolunmaz. Rüşvet alma konusunda başkasıyla anlaşan kamu görevlisinin durum resmî makamlarca öğrenilmeden önce, durumu yetkili makamlara haber vermesi hâlinde de hakkında bu suçtan dolayı cezaya hükmolunmaz. (2) Rüşvet veren veya bu konuda kamu görevlisiyle anlaşmaya varan kişinin, durum resmi makamlarca öğrenilmeden önce, pişmanlık duyarak durumdan yetkili makamları haberdar etmesi hâlinde, hakkında rüşvet suçundan dolayı cezaya hükmolunmaz. (3) Rüşvet suçuna iştirak eden diğer kişilerin durumu resmî makamlarca öğrenilmeden önce, pişmanlık duyarak durumdan yetkili makamları haberdar etmesi hâlinde, hakkında bu suçtan dolayı cezaya hükmolunmaz. GÖREVİ KÖTÜYE KULLANMA 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nun Görevi Kötüye Kullanma başlığını taşıyan 257 nci maddesine göre; (1) Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan hâller dışında, görevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir menfaat sağlayan kamu görevlisi, altı aydan iki yıla kadar, hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan hâller dışında, görevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme göstererek, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir menfaat sağlayan kamu görevlisi, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun Genel Özellikleri Görevi kötüye kullanma, genel ve tamamlayıcı nitelikte bir suçtur. Görevi kötüye kullanma suçunun koruduğu hukuki değer/yarar, kamu idaresinin düzenli, etkin, dürüst ve tarafsız bir biçimde yürütülmesidir. Hemen ifade edilmelidir ki bu suç, genel ve tamamlayıcı nitelikte bir suçtur. Bu nedenle bir fiilin görevi kötüye kullanma suçunu oluşturacak nitelikte olmakla birlikte başka bir suçun unsurunu veya nitelikli hâlini oluşturduğu hâllerde (örneğin irtikâbın unsurunu) faile, ayrıca görevi kötüye kullanma suçundan dolayı ceza verilmeyecektir. Görevi kötüye kullanma suçunun faili, ancak kamu görevlisi sıfatını taşıyan bir kişi olabilir ki bu nedenle görevi kötüye kullanma özgü suç niteliğindedir. Fiil açısından bakıldığında ilk fıkrada, icrai bir hareketle ikinci fıkrada ise ihmali bir hareketle veya gecikme gösterilerek suçun işlenmesi söz konusudur. İkinci fıkra için 765 sayılı Mülga Türk Ceza Kanunu ndaki düzenlemeden hareketle görevi ihmal tanımlaması da kullanılmaktadır. Suçun her iki fıkradaki hâlinde de bir neticenin gerçekleşmesi gerektiği öngörülmüştür. Bu netice ise kişilerin Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 mağduriyetine veya kamunun zararına neden olunması ya da kişilere haksız bir menfaat sağlanmasıdır. Manevi unsur açısından bakıldığında, suç ancak kasten işlenen bir suçtur. Suça iştirak bakımından görevi kötüye kullanma özellik gösterir; zira ancak kamu görevlisi sıfatını taşıyan kimseler bu suça fail olarak iştirak edebilir. Eğer kişinin kamu görevlisi sıfatı yoksa ancak şerik, diğer deyişle azmettiren veya yardım eden olarak görevi kötüye kullanma suçuna iştirak edebilir 11. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 Özet Sağlık Çalışanlarının Cezai Sorumluluğu Kanun koyucu, Türkiye açısından ele alınacak olursa yasama organı, diğer deyişle Türkiye Büyük Millet Meclisi, bazı hukuki değerleri koruma altına almak amacıyla kanunlarda çeşitli normlar kabul etmiştir. Bu normlar arasında hukuki değerleri ihlâl eden fiilleri suç adı altında düzenleyen ve suç teşkil eden fiillerin karşılığında ceza hukuku yaptırımlarının uygulanmasını öngörenler de bulunmaktadır. Belirtilmelidir ki ceza hukukuna hâkim olan ve ceza hukukunun güvence fonksiyonunu sağlayan ilkelerden biri de kanunilik ilkesidir. Kanunilik ilkesi, suç teşkil eden bir fiilin işlenmeden önce kanunda bu niteliğiyle diğer deyişle suç olarak yer alması ve cezasının da gösterilmiş olması noktasındaki gerekliliği ifade etmektedir. Bu nedenle kanunilik ilkesi "kanunsuz suç olmaz ve kanunsuz ceza/güvenlik tedbiri olmaz" şeklinde formüle edilmektedir. Hem bir fiilin suç teşkil ettiğinden bahsedilebilmesi için hem cezai sorumluluk için gereken bir husus da suçun manevi unsurunun varlığıdır. Belirtilmelidir ki 5237 sayılı Kanun da ve diğer özel ceza kanunları ile ceza içeren özel kanunlarda yer alan suçlar, kural olarak kasten işlenir; ancak istisna olarak bir suçun taksirle işlenmesi de mümkündür. Bununla birlikte taksirle işlenen bir suçun cezalandırılabilmesi için bunun kanunda ayrıca ve açıkça suç olarak tanımlanmış olması gerekir sayılı Kanun un Ceza Sorumluluğunun Esaslarını düzenleyen maddelerinde bu hususlar açıkça belirtilmiştir. Kanun koyucunun düzenlediği bazı suçlarda filin suç oluşturabilmesi için ayrıca bir neticenin oluşması aranmıştır. Örneğin; kasten öldürme suçunda aranacak olan netice, ölümdür. Keza görevi kötüye kullanma suçunda aranacak olan netice, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olunması ya da kişilere haksız bir menfaat sağlanmasıdır. Özellikle bu tür suçlarda suç teşkil eden, filin işlenmesine başlanılmış olmasına rağmen failin elinde olmayan sebeplerle suç tamamlanamamış veya netice gerçekleşmemiş olabilir. Bu durumda suça teşebbüs müessesesinden bahsedilir. Suça iştirak müessesesinde, iştirak eden kişilerin cezai sorumluluklarının belirlenmesinde önem taşıyan bir husus da bağlılık kuralıdır. Bağlılık kuralının varlığı olmadan bir suçun işlenişine iştirak eden kişilerin cezalandırılmaları mümkün değildir. Bağlılık kuralı, özgü suçlar açısından da önem taşımaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18