Toplumsal Cinsiyet Ekseninde Savaş Deneyimleri. İstanbul - BİA Haber Merkezi 21 Mayıs 2012, Pazartesi

Transkript

1 Toplumsal Cinsiyet Ekseninde Savaş Deneyimleri İstanbul - BİA Haber Merkezi 21 Mayıs 2012, Pazartesi Savaş, Hafıza ve Toplumsal Cinsiyet konfernsında, farklı ülkelerden kadın akademisyenler toplumsal cinsiyet ekseninde savaş ve siyasal şiddet deneyimlerinin nasıl hatırlandığını tartışacak. Sabancı Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Forumu tarafından, Orta Avrupa Üniversitesi (Central European University) ortaklığı ile Mayıs 2012 tarihlerinde, Cezayir Toplantı Salonu'nda "Savaş, Hafıza ve Toplumsal Cinsiyet" başlıklı bir konferans gerçekleşecek. İki gün sürecek olan, Türkiye'den ve dünyadan akademisyenlerin katılacağı uluslararası konferansın açılış konuşmalarını Orta Avrupa Üniversitesi Öğretim Üyesi Andrea Petö ve Sabancı Üniversitesi Öğretim Üyesi Ayşe Gül Altınay yapacak. Konferans, Clark Üniversitesi'nden Cynthia Enloe'nun, "Savaş Sonrasında Hangi Savaş Kadınları Hatırlanıyor, Hangileri Unutuluyor? Ve Bu Niçin Feministlerin Umrunda Olmalı?" başlıklı konuşması ile başlayacak ve panellerle devam edecek. 20. yüzyıl boyunca yaşanmış olan savaş ve siyasal şiddet deneyimlerinin nasıl hatırlandığının toplumsal cinsiyet ekseninde inceleneceği konferans, feminist araştırmaların hafıza ve savaş çalışmalarına yaptıkları katkıyı değerlendirmeyi ve açığa çıkarmayı amaçlıyor. İngilizce düzenlenecek konferansın tüm panellerinde Heinrich Böll Stiftung Derneği desteği ile İngilizce- Türkçe simültane tercüme olacak. (ÇT) * Programı görmek için tıklayın.

2 Savaş Evde de Devam Ediyor "Savaş, Hafıza ve Toplumsal Cinsiyet Konferansı"nda sakat gaziler ve fiziksel ve duygusal emekleri görünmez kılınan eşleri, ABD li kadın askerlerin eve dönüşte yaşadığı sorunlar ve Kıbrıs ta yaşanan mülkiyet iadelerinin kadınlar için anlamı konuşuldu. Çiçek TAHAOĞLU İstanbul - BİA Haber Merkezi 22 Mayıs 2012, Salı Sabancı Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Forumu'nun, Orta Avrupa Üniversitesi (Central European University) ortaklığı ile düzenlenen "Savaş, Hafıza ve Toplumsal Cinsiyet Konferansı"nın üçüncü panelinde "Evdeki Savaşlar" konuşuldu. Teksas Üniversitesi'nden Salih Can Açıksöz, Kürdistan bölgesinde savaşan engelli gazilerle yaptığı çalışma üzerinden "bedensel savaş hafızaları ve erkeklikler" konusunu ele aldı. Onların savaştan nasıl etkilendiklerini, kayıplarını nasıl yaşadığını, bunları maddesel bağlarla nasıl ilişkilendirdiklerini anlattı. Savaş sonrası travmada duygusal ve maddesel olanın bağı 30'lu yaşlarında Kaya isimli gazinin sigarayla bağına değinen Açıksöz, askerdeki şartlar altında sigara içmenin onun için kendine özgü bir mekana ait olmak anlamına geldiğini, bunu askerlikten sonra da devam ettirdiğini söyledi:

3 "Dağlarda sigara içmek ölümle oyun oynama ve bir kez daha kazanmamın anlamını ifade ediyor. Çünkü iki km öteden yanan bir sigaranın ateşini görebilirsiniz. Askerliğinin sonunda yaralanan Kaya, hastanede kesik bacağının farkına varmadan sigara içme isteğiyle uyanmış. Onun hayat hikayesinde sigara içmek, yaralanma sonrası sıkıntı ve endişesine eşlik ediyor. Hiç parası yokken arkadaşlarından, babasından sigara parası istediğini, babasının önünde sigara içmeme zorunluluğu nedeniyle bunun ataerlik düzen ve otoriteyle ilişkisini, yani sigaranın marjinalizasyonunun simgesi olduğunu anlatıyor." Açıksöz, başka bir sakat gazinin tüm milliyetçiliğine ve futbolu sevmesine rağmen milli maçlardan sonra insanların havaya ateş etmesi nedeniyle maçı kaybetmek istemesine değindi. Son olarak asker dönüşü vejetaryan olan bir gazinin hikayesine değinen Açıksöz, et kokusunun ona mayına bastığında gelen kokuyu hatırlattığını anlattı. "Savaş deneyimlerini konuşurken travmayı bilişsel ve duygusal kapasiteleri yokeden yıkıcı bir güç olarak görürüz. Oysa ki kimi zaman tadları, zevkleri de tetikleyebilien yaratıcı bir yönü de var. Travmayı sadece acı ve ızdıraba ilişkin düşünmenin ötesinde, sıradan ve günlük etkileriyle de bunu anlamak zorundayız" diye konuştu. Savaşın takdir edilmeyen kurbanları: Gazi eşleri Sussex Üniversitesi'nden Nurseli Yeşim Sünbüloğlu, "savaşın takdir edilmemiş kurbanları olan, sakat gazilerin eşleri" üzerine yaptığı çalışmayı anlattı. Sünbüloğlu, kadınların bu bağlamda eşlerine bakma, devlet kurumları ile partnerleri arasında ilişki kurma gibi farklı rolleri olduğunu söylerken, kadınların fiziksel ve duygusal emeklerinin eşlerinin rehabilitasyonunun kritik bir parçası olmasına rağmen gözardı edildiğini, bu emeğin gazinin yükünün hafifletilmesi için doğal bir süreç olarak algılandığını belirtti. "Sakatlanan askerlerin vücutları bağımsızlığını kaybederek başkalarına (burada karılarına) bağımlı hale geliyor. Yoğun bakım gerektiği için 'kırılgan erkeklik' de zarar görüyor. Kadınlar ise, fiziksel yaraların yanısıra bunu da iyileştirilmesi gereken bir durum olarak görüyor, gazinin aile içindeki rolünü yeniden oluşturmaya çalışıyor. "Örneğin konuştuğum kadınlardan birinin 'Eşim birçok konuda bana bağımlı ama ben her şeyi yine ona danışırım, o sorunlarımızı çözer. Ne de olsa evin erkeğidir' demesi bunu açıklıyor." ABD'li kadın askerler Holy Cross Koleji'nden Stephanie E. Yuhl, ABD'deki kadın askerler ve eve dönüş süreçlerine değindi.

4 ABD'de ordusundaki askerlerin yüzde 10'unun kadın olduğunu söyleyen Yuhl, artık kadınların silahla ilişkilerinin değiştiğini, askeriye içinde giderek artan bir şekilde eskiden sadece erkeklere reva görülen konumlara geldiklerini yine de ayrımcılığa uğradıklarını anlattı. "Çatışma sonrası dönemlerde güvenlik genellikle politik ve sosyal statükonun korunması olarak algılanır. Ancak kadın askerlerim varlığı bile statükoya meydan okur. "Kadın askerler, sayıları ve savaş alanındaki becerileri artsa da tanınmıyorlar ve deneyimleri azımsanıyor. Görev dönüşü erkek askerlere göre daha yüksek oranda evsiz kalıyor ve boşanıyorlar. Meslektaşları tarafından taciz edildiklerinde, saldırıya uğradıklarında şikayet edebilecekleri kimse yok. Onları kimin savunacağı da meçhul. Kısacası kadınların, erkeklere göre düzenlenen bu askeri sistemden nasıl sıyrılacağı belli değil." Mülkiyet iadeleri travmatik geçmişi serbest bırakmanın anahtarı Ortadoğu Teknik Üniversitesi Kuzey Kıbrıs Kampüsü'nden Rebecca Bryant, mülkiyet imhasının ve Kıbrıs'ta Rumlarla Türkler arasında yaşanan mülkiyet iadelerinin kadınlar açısından ne ifade ettiğine değindi. "Hem Rumlar hem Türkler kaçarken eşyalarını arkalarında bırakmış, ardından evler yağmalanmış ve imha edilmişti. "Kadınlar evlerine erkeklerden daha bağlı. Evin imhası, kültürel mahremiyetin saldırıya uğraması ve tecavüzle de özdeşleşiyor. Hepsi kaçmadan önce hangi eşyalarını kurtarmaya çalıştıklarını, o gün ne yemek yaptıklarını hatırlıyorlar. Karşı tarafın çeyizlerini yağmalayıp, kendi kızlarını evlendirmek için kullandıkları gibi şeyler anlatıyorlar. "Kaçıştan sonra, kadınlar yerleştikleri evlerde buldukları eşyaları senelerce muhafaza ettiler. 2003'te Rumların evlerine dönmelerine izin verildiğinde aileler eşyaları birbirlerine iade etti. Bu, medyada barış girişimleri, insani jestler olarak yer aldı ama aslında daha komplike hareketlerdi. "Kadınlar tamamen insani nedenlerle sakladıkları eşyaları iade ederken, evlerini temizlediklerini ve evi kendilerine ait hale getirdiklerini söylüyor. İade etme ve kabul etme eyleminin amacı sosyal bağlantı kurmak değil, karşılıklı unutma için bir ön koşul. Travmatik geçmişi serbest bırakmanın anahtarı." (ÇT)

5 Kadın Savaşın Neresinde? "Savaş, Hafıza ve Toplumsal Cinsiyet Konferansı"nda edebiyat ve sanatta savaş, hafıza ve toplumsal cinsiyet konuşuldu. Nilay VARDAR İstanbul - BİA Haber Merkezi 22 Mayıs 2012, Salı Sabancı Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Forumu'nun, Orta Avrupa Üniversitesi (Central European University) ortaklığı ile düzenlenen "Savaş, Hafıza ve Toplumsal Cinsiyet Konferansı"nın birinci oturumunda "Hepsi Kurgu? Edebiyat ve Sanatta Savaş, Hafıza ve Toplumsal Cinsiyet" konuşuldu. Moderatörlüğünü Boğaziçi Üniversitesi'nden Başak Demirhan'ın yaptığı toplantı, Cezayir Toplantı Salonu'nda kadınlardan oluşan kalabalık bir kitleyle gerçekleşti. Sabancı Üniversitesi'nden Hülya Adak, Birinci Dünya Savaşı'nda Türkiye Edebiyatı'nda Ermeni Soykırımı esnasında kadınlara yönelik cinsel tecavüzün yer almadığını, sadece düşmanın uyguladığı cinsel tecavüzün "ötekileştirme" üzerinden işlendiğini söyledi. "Halide Edip Adıvar, Ermenilere yapılan katliamları ve mülklerine el konmasını eleştirir ve suçluların cezalandırılmasını ister. Ancak romanlarında cinsel şiddetten bahsetmez. Adıvar, kadın dayanışması içinde yer alsa da yine Rumların tecavüzünden bahseder ve bundan öç alınması gerektiğini vurgular. Bu da ötekileştirmeyi getiriyor

6 "Yakup Kadri ve Falih Rıfkı Atay da tecavüzü ancak düşman üzerinden anlatır, mesela Yunanlıların Türklere yaptığı tecavüzden bahseder ve bunu bir utanç ve namus meselesi olarak görür. Bu utancın kapanmaz bir yara olduğunu söylerler ve kadının bu durumda ölmesi gereklidir. "Mıgırdiç Margosyan ise Diyarbakır'daki Ermeni cemaatini anlatarak Ermeni meselesinde dönüştürücü bir rol oynarken, o da kadınların cinsel tecavüzüne sessiz kalıyor." "Kadın şiddetinin savaşta araçsallaşması" İstanbul Şehir Üniversitesi'nden İrvin Cemil Schick, konuşmasına şu alıntı ile başladı: "Savaş cehennemdir ama kadınlar için özel bir cehennemdir; savaşta hem kadınların hem toprakların vücudu fethedilir". Schick, kadına karşı şiddetin, erkeğe ve ulusal onura bir saldırı olarak görüldüğünü ve bunun uluslar tarafından düşmanın ötekileştirilmesinde bir araç olarak kullanıldığını söyledi. 20.yy'ın başından günümüze "savaşta tecavüze uğramış kadın" resimlerinden örnekler gösteren Schick, gerek Osmanlı'ya karşı Avrupalı sanatçıların gerekse Almanya'ya karşı Fransız sanatçıların savaşı ve düşmanlıkları hep kadın bedeni üzerinden kışkırttıklarını söyledi. Özyeğin Üniversitesi'nden Çimen Günay, 12 Mart 1971 askeri darbesinin ardından yazılan romanlarda kadın ve erkek yazarların farklılaşma noktalarını anlattı. "Çetin Altan, Erdal Öz gibi erkek yazarlar, metinlerinde iktidar, işkence, baskı, siyasi kimlik, güçlü erkeğin yapılandırılmasını anlatır. "Sol ve sağcı kadın yazarlar ise ataerkil toplum yapısı ile siyasal tahakküm arasındaki ilişkiye dikkat çekiyor. Sevgi Soysal, Emine Işınsu, Sevinç Çokum, Pınar Kür, Adalet Ağaoğlu...Bu yazarlar, devrimci erkeklerin otoriter bakışla örtüştüğü, iktidar paylaşımında kadınların rolü, aşkın ve cinselliğin devrimci hayatın bir parçası olabileceği gibi tartışmalar yürütür." "Kadın anlatıları, tarihteki boşlukları dolduruyor" Brüksel Özgür Üniversite'den (Free University of Brussels) Sophie Milquet, İspanyol iç savaşındaki kadın anlatılarını Angeles Caso, Dolce Chacon, Jesus Ferero yazarlarının kitapları üzerinden değerlendirdi. "Kadınlarda sindirilmişliğin verdiği sessizliğin ötesinde bir travma sessizliği var. Konuşma ve sessizlik bir diyalektik içinde ilerliyor. Romanlar anı temsilleridir ve toplumsal hafızaya katkı sağlar. Bu yüzden de kadın anlatıları tarihteki kadın boşluğunu doldurmak için çok önemlidir."

7 Sofya Üniversitesi'nden Kornelia Slavova, Eve Ensler'in tiyatro oyunu ve Grbavica filmi üzerinden kadınların travmalarını yenmede diğer kadınlarla kurdukları iyi ilişkilerin etkisinden bahsetti. "Piyeste de filmde de tecavüze uğramış, ailesini yitirmiş kadınların travma ve terapi seansları yer alır. Her ne kadar iki seans da başarısız geçse de hatırlama ve paylaşmanın, diğer kadınlarla ilişki kurmanın kadınların iyileşmesine katkısı anlatılır." (NV)

8 May 23, Today s Zaman INTERNATİONAL ACADEMİCS CONTEST CONVENTİONAL MEMORİES OF WAR International academics contest conventional memories of war LATIFA AKAY ISTANBUL "B A selection of leading feminist writers and in, fl ternational experts on women's studies and the wider human rights disciplines are currently in town for "Gendered Memories of War and Political Violence, " atwo-day conference organized jointlyby Ayşe Gül Altınay of Istanbul's Sabancı University and Andrea Peto of the Central European University. Delivering the introductory address at Beyoglu's Cezayir Conference Hall on Tuesday morning, Altmay welcomed over 40 participants from pioneering academic institutes across the world, including Utrecht University, Goldsmiths College, the Eondon School of Economics, the University of Western Sydney, Eund University, Harvard University and SOAS University of Eondon. Highlighting the significance of memories of the past as wake-up calls for the present, Professor Cynthia Enloe of the Massachusetts-based Clark University emphasized the importance of exploring feminist explanations of women and war and looking beyond rigidly structured institutionalized memories of particular conflicts in order to gain a complete record of what they were really about. Questioning the role of feminists in stirring an already boiling pot of war commemoration, Enloe reflected that women are not the first to contest memories of war. "Every monument or exhibition or holiday to commemorate a war anywhere in the world has been contested? who should be remembered, what should be remembered and why?" According to Enloe, therefore, the consequences of feminist studies in this area are actually quite radical; not only do they raise the tally for the costs of war much higher than most people like to imagine, but they extend the length of the postwar period and challenge the rigid memory structure of individual nations. "We are saying that the costs of war are more than anyone is willing to admit. Conventional commemorations of war list men who die in uniform but a feminist reckoning of the costs of war is much greater, " Enloe said, adding that to argue that women's memories are not just worthy of being remembered but of being shared, radically expands the notion of a warzone beyond the geography of conventional warfare. Drawing to a close on Wednesday evening, the conference will host discussions on a broad range of issues, including Women's Narrative of War and Soldiering, Gendering Memories of Resistance, The Wars at "Home, " Visualizing Memories of War, and Reflecting on Feminist Memory Work.

9 TOPLUMSAL CİNSİYET İLE KADIN TARTIŞMALARI YAPILDI May 23, Özgür Gündem Toplumsal cinsiyet ile kadın tartışmaları yapıldı İSTANBUL / DİHA - Sabancı Üniversitesi ve Central European University tarafından düzenlenen Toplumsal Cinsiyet ve Kadın çalışmaları forumu başladı. Forumun ilk gününde, uluslararası katılımla, "Edebiyat ve Sanatta Savaş, Hafiza ve Toplumsal Cinsiyet" tartışıldı. Forumda söz alan Sabana Üniversitesi'nden Öğretim Üyesi Hülya Adak 20. yüzyıl içinde 1. Dünya Savaşı ile ilgili değişik yazılar yazıldığını belirterek, edebiyatta kadiamlardan savunmacı bir şekilde söz edildiğini, cinsel şiddet ve tecavüzün anlatdmadığını belirtti. İstanbul Şehir Üniversitesi Öğretim-Üyesi İrvin Cemil Schick de, "Savaş kadınlar için özel bir cehennemdir. Seksin ve savaşın birleştiği yerlerde kadının bedeni fethedilir. Tecavüzün rutin hale gelmesi mümkündür. Sanat ve edebiyat cin-. sel tacizin ve tecavüzün ortaya konulmasında önemli bir araç haline geliyor. Kadın vücudunun ulusal toprak yerine kullanılmasına varan bir söylem var" diye konuştu.

10 Hatırlamak Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Teminatıdır "Savaş, Hafıza ve Toplumsal Cinsiyet Konferansı"nın dördüncü oturumunda savaş ve çatışma deneyimi yaşamış kadınların savaş sonrası yaşadıkları travmayı hatırlamak ve tanıklık yoluyla iyileştirebilecekleri konuşuldu. Ece KOÇAK İstanbul - BİA Haber Merkezi 23 Mayıs 2012, Çarşamba BU HABERİN UZANTILARI Sabancı Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Forumu tarafından Orta Avrupa Üniversitesi (Central European University) ile ortak düzenlenen Savaş, Hafıza ve Toplumsal Cinsiyet Konferansı'nın dördüncü oturumunda kadının savaş alanındaki varlığı ve rolü tartışıldı. Toplumsal Cinsiyet, Cinsel Şiddet ve Uluslararası Hukuk başlıklı oturum, Western Sydney Üniversitesi'nden Anna Reading moderatörlüğünde üç konuşmacı ile gerçekleşti. Etkin bellek çalışmalarıyla toplumsal cinsiyet güvenliği ve eşitliği sağlanabileceği, konuşmacıların ortak söylemi oldu. Çatışma sonrası toplumsal cinsiyet güvenliği mümkün mü? Oturum, Manchester Üniversitesi'nden Laura McLeod'un "Hatıralar ve Gündemler: Sırbistan'da Çatışma Sonrası Toplumsal Cinsiyet Güvenliği Vizyonları Üretmek" başlıklı makalesini sunmasıyla başladı.

11 Yerel ve uluslararası belleğin farklarına değinen McLeod, bu iki tip belleğin hedeflenen barış inşası için kolektif bir şekilde işlemesi gerektiğini söyledi. "Hatırlamak geçmişi değil bugünü de etkiliyor. Geçmişi yaşatmak için değil, geleceği iyileştirmek için hatırlamalıyız," diyen McLeod'a göre çatışma ve savaş deneyimlerinin her bireyde aynı kalmıyor ve herkeste farklı ortaya çıkıyor. Bu çoğulluk savaş sonrası travmaları iyileştirmek ve toplumsal cinsiyet güvenliği sağlamak için kullanılıyor Savaş deneyimine ve travmaya dışarıdan bakanlar konuya daha nötr yaklaşabiliyorlar. McLeod, bu tarafsız duruşu olumlu görüyor. Dışarıda kalanların da bu deneyimin bir parçası olması ve konuyla ilgili hatıralar biriktirmesi ise 'uluslararası hafıza'ya katkıda bulunuyor. Savaş sonrası üretilen uluslararası hafıza, savaşa maruz kalmış bireylerin yaralarını sarmasına ve toplumsal cinsiyet güvenliği sağlanmasına büyük ölçüde katkıda bulunuyor. McLeod, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (BMKP) önderliğinde Sırbistan'da yerel aktivistler tarafından yürütülen bir inisiyatiften de bahsetti. Gündemini Birleşmiş Milletler'in belirlediği bu inisiyatif, batı Balkanlarda cinsel şiddet, çocuk istismarı ve savaş suçları gibi konularını takip ediyor. Yakın zamanda yaptıkları kayda değer işlerden biri ise Sırp ceza kanununa aile içi şiddeti engellemeyi sağlayacak bir yasa ekleme önerisi. McLeod, günümüzde Batı Balkan ülkelerinin şiddete fazlasıyla yatkın olduğunu da ekledi. Ancak Sırbistan'ın savaş esnasında 'saldırgan devlet' olarak yansıtılmasının uluslararası bir sorun olarak algılanmasına ve kadına yönelik şiddet bağlamından kopartıldığını da düşünüyor. Sırbistan'da yaptığı röportajlarda yerel aktivistlerlerin şiddetin (özellikle de aile içi şiddetin) siyasi bağlamdan uzaklaştırılarak işlenmesinden şikayetçi olduğunu belirtti. Aktivistler, Sırbistan'da günümüzde görülen aile içi şiddetin altında yatan en önemli sebebin 1990'larda işlenen savaş suçları olduğunu düşünüyor. İşlenen savaş suçlarıyla gerektiği gibi yüzleşemeyen Sırp halkının kolektif bilincinde kalan bu travmalar, günümüzde aile içi (ve dışı) şiddet olarak ortaya sıkça çıkıyor. Bu nedenle feminist Sırp aktivistler aile içi şiddetin insani ve psikolojik değil, siyasi bir sorun olarak tanınmasının savaş sonrası sağlanması hedeflenen toplumsal cinsiyet güvenliğine doğru önemli bir adım olduğu görüşünde. Dikkat, "kolay kadınlar" askeri ittifakı bozabilir! Helsinki Üniversitesi'nden Marjaana Jauhola ise kendi ülkesinden bir örnekten bahsetti. Jauhola'nın sunduğu makale, Finlandiya'da Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 1325 nolu çözüm önerisini yeniden politikleştirmek gerektiğini savunuyordu. Konuşmasında 1325 nolu BM Güvenlik Konseyi kararından bahsetmeyen Jauohola, Finlandiya'nın cinsiyet eşitliğini sağlamış modern bir ülke olduğu illüzyonunu kritik etmeyi tercih etti. Bu eleştiri, Finlandiyalı kadınların

12 kolektif belleğinde Laponya Savaşı ardından yaşanan travmalara dayandırılmıştı. Jauloa, üçüncü nesil Finlandiyalı kadınların Laponya'da yaşananlar üzerine yürüttükleri eleştirel hafıza çalışmalarının feminist siyaset anlatısının bir parçası haline gelmesinin önemini de vurguladı. Jauhola argümanını kurarken Finlandiyalı yazar Katja Kettu'nun Ebe (Midwife) adlı romanından bolca yararlanmış. Roman, yıllarında Finlandiya'da gerçekleşen Laponya Savaşı sırasında yaşanan bir aşk hikayesini anlatıyor. Alman bir askerle aşk yaşayan Finlandiyalı bir kadın, sevgilisinin peşinden Alman savaş kamplarına kaçarak burada hemşirelik yapmaya başlıyor. Kadının görevi daha sonra askeri genelevlerde cinsel şiddete uğrayan kadınlarla ilgilenmek ve hamile kalanlara kürtaj yapmakla sınırlı kalıyor. Kitabın en sonunda ise genelevin kurbanlarından biri haline geliyor. Jauhola, hikayenin ana karakteri olan bu kadına roman boyunca bir isim verilmemesinin de önemli bir detay olduğunun altını çizdi. Jauhola konuşmasının büyük kısmında Finlandiya sınırları içine konuşlanmış yaklaşık 200 bin Alman askeri ve Finlandiyalı kadınlar arasındaki ilişki üzerinde durdu. Bu kadın-erkek ilişkilerinin savaş sonrası Finlandiya toplumu içinde tabu haline geldiğini ve sessizleştirildiğini de sözlerine ekledi. II. Dünya Savaşı sonrası dönemin Finlandiya milli tarihinde ulusu birleştiren ve birbirine bağlayan bir süreç olduğunun vurgulandığını söyleyen Jauhola, bu söylemi de eleştirdi. Pek çok Finlandiyalı kadın bu birleşimin dışında kaldı. Örneğin Ebe adlı kitaptakı ana karakter Finlandiya'ya dönüşünü "Bir Alman askerinin fahişesiydim ve kucağımda bir piçle evime dönüyordum," diye anlatıyor. Alman askerleriyle birlikte olan Finlandiyalı kadınların kamuoyu tarafından'gevşek, kolay kadın' ve 'fahişe' olarak damgalandığını söyleyen Jauhola, bu kadınlar hakkında "Ulusa ihanet ettiler ve Almanya ile olan askeri ittifakın zayıflamasına sebep oldular," şeklinde yorumlar yapıldığı, bu söylemin o dönemde Finlandiya medyasında sıkça kendine yer bulduğunu söyledi. Uluslararası hukukun cinsel savaş suçlarına bakışı Oturumun son konuşması ise Medica Mondiale'yi temsil eden Gabriela Mischkowskitarafından yapıldı. Mischkowski, savaş esnasında işlenen cinsel şiddet suçlarını detaylı bir şekilde inceledi. Yugoslavya savaşı sırasında işlenen tecavüz suçları sistematik bir 'etnik temizleme' aracı olarak görüldüğü için çoğu zaman feminist bağlamda incelenmiyor. Mischkowski, uluslararası hukuk bu suçların kadına değil, etnisiteye yönelik işlendiğini söylüyor. Bu bakış açısının fazlasıyla dar olduğundan yakınan Mischkowski, cinsel şiddetin bir savaş silahı olarak etnik temizlik için kullanıldığı fikrine karşı çıkmasa da, bu eylemlerin 'kadına yönelik işlenen suç' olarak da tanınması gerektiğini ve yargılama sürecinin feminist bağlamdan destekle ele alınması gerektiğini düşünüyor: "Günümüz söylemi, savaş sırasında işlenen cinsel şiddet suçlarının

13 pişmanlık uyandıran ve üzücü, ancak göz ardı edilebilecek savaş suçları olarak algılanmasına sebep oluyor." Mitschkowski'ye göre bu durumun sonuçlarından biri de, 'normal' olarak tanımlanan pek çok erkeğin savaş esnasında bir 'tecavüz canavarı'na dönüşüp, savaştan döndükten sonra herhangi bir utanç kırıntısı bile hissetmeden hayatına devam edebiliyor olması. "Savaş esnasında işlenen cinsel şiddet suçları, mahkemelerde yargılanan siyasi liderler konumundaki sanıklara mal edilebilir mi?" diye de soran Mischkowski, toplu tecavüz emrini veren ve şu an mahkeme karşısında olan Radovan Karadzic, Ratko Mladic gibi siyasi liderlerin mi, yoksa bu suçları bizzat işleyen bireylerin mi yargılanması gerektiğinin büyük bir hukuki çelişki olduğunun altını çizdi. "Bu suçları işleyen tüm bireyleri yargılamak neredeyse imkansız, ancak emri verenlerin mahkumiyeti de toplumsal vicdanı rahatlatmaya yeter mi? Şu an elimizde olanın en iyisi hali hazırda yargılanmakta olanların mahkumiyeti olur." Mischkowski, Eski Yugoslavya Uluslararası Savaş Mahkemesi'nin erkek çalışanlarına hangi tür davaları tercih ettiklerini sorduğunda 'cinayet' yanıtı aldığını söyledi. Erkek hukukçular, tecavüz davalarında rahatsızlık hissettiklerini ve konu hakkında rahatça konuşamadıklarını belirtmişler. Tanıklık yapan Bosnalı tecavüz kurbanı kadınlar da deneyimlerinden ötürü yoğun bir utanç duyarken, erkek hukukçuların da en az onlar kadar utanç duydukları için davaya sağlıklı yaklaşamadıklarını söyleyen Mischkowski, bu durumun uluslararası hukukçular tarafından üzerinde düşünülmesi gerektiğini vurguladı. Konuşmanın en ilginç noktası, tecavüz suçlarının cinsellik ve şehvet ile bağlantısının konuşulması oldu.. Mischkowski, bu suçların 'cinsel' yönden değil, şiddet ve siyaset yönünden incelendiğini söyledi. Konu hakkındaki tartışma, konferansa katılan öğretim üyelerinden Cynthia Cockburn'ün sorusuyla devam etti. Tecavüz ve cinsel şiddet konuşulurken asla 'cinsel istek', 'şehvet', 'cinsel uyarılma' gibi faktörlerin dile getirilmediği ve tecavüz eleştirisi söylemlerinin çok sınırlı kaldığı konusunda salon hemfikirdi. Feminist düşüncenin tecavüz söylemlerinde daha geniş bir bakış açısı üretmesi gerektiğini düşünen panelistler, savaşın ve öldürmenin de aslında erotikleştirildiğini ve erkeklerin günümüz ataerkil kültüründe öldürme konusunda erotik bir takıntıya sahip olduğunu belirtti. Mischkowski konuşmasının sonunda oturumun dinleyicilerini düşündürücü sorularla baş başa

14 bıraktı. Mischkowski'nin sorduğu sorulardan biri şuydu: "Yugoslavya savaşı sırasında cinsel şiddet suçu işleyen erkekler, savaşın ardından 'sevgili', 'eş', 'koruyucu' erkek rollerini kimliklerinde nasıl barındıracaklar, kendi karakterlerini nasıl yeniden inşa edecekler?" (EK/HK)

15 Kocaya Değil, Savaşa Kaçan" Kadınlar "Savaş, Hafıza ve Toplumsal Cinsiyet Konferansı"nın ikinci oturumunda İtalyan, Vietnamlı, Türkiyeli Abhaz, Yugoslav ve İsrailli kadın askerlerin savaş alanlarında yaşadıkları deneyimler ve savaşa katılma kararlarını meşrulaştırma şekilleri konuşuldu. Ece KOÇAK İstanbul - BİA Haber Merkezi 23 Mayıs 2012, Çarşamba Sabancı Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Forumu tarafından Orta Avrupa Üniversitesi (Central European University) ile ortak düzenlenen Savaş, Hafıza ve Toplumsal Cinsiyet Konferansı'nın ikinci oturumunda kadının savaş alanındaki varlığı ve rolü tartışıldı. "Kadınların Savaş ve Askerlik Anlatıları" başlıklı oturum, Cynthia Enloemoderatörlüğünde konuşan beş katılımcı ile gerçekleşti. Kadının savaş alanındaki rolünün tartışıldığı oturumda, "militarist kadın"ların tarih yazımında yok sayılmasının kabul edilemeyeceği ve günümüz feminist düşüncenin asker kadınların varlığını önyargısız bir şekilde tanıması gerektiği sonucuna varıldı. Ulusal onur için savaşa gittiler Bergamo Üniversitesi'nden Gianluca Schiavo, İtalyan iç savaşı sırasında Mussolini'nin silahlı kuvvetlerine gönüllü olarak katılan kadınların anılarından yola çıkarak savaş alanındaki kadın deneyiminin siyasiden çok manevi bir mücadele olduğundan bahsetti.

16 1943'te patlak veren iç savaş için Mussolini'nin halkı gönüllü askerliğe çağırmasının ardından pek çok İtalyan kadın, faşist orduya katılmak için orduya yazılmış; böylece "kadın yedek birliği" kurulmuştu. Altı bin kadın askerden oluşan birlik, 300 de şehit vermişti. Schiavo, iç savaşın ardından demokratik İtalya'nın kuruluşuyla birlikte bu kadınların varlıkları tamamen unutturulmak istendiğini söyledi; "Kadın askerler birden halk arasında tabu haline geldi". Cephede savaşan İtalyan kadınların, savaşın hemen sonrasında yaratılmak istenen 'iyi anne, sadık eş' modeline uymadığı için tarihten silindiğini belirten Schiavo, günümüz feminist düşüncenin ışığında İtalyan tarihindeki bu karanlığın aydınlatılması gerektiğinin altını çizdi. Schiavo'nun konuşmasında tekrarlanan motiflerden biri ise "ulusal onur" oldu. İtalyan kadın askerlerin büyük çoğunluğu ülkelerinin onurunun zedelendiğinden duydukları rahatsızlık sebebiyle orduya katılma ihtiyacı duymuştu. Savaşla olan bağlarını siyasetten ve ideolojiden arındıran kadınlar, verdikleri karara daha manevi bir anlam yüklüyordu. Savaşan İtalyan kadınlardan Lucia Cera'nın günlüklerinden derlenen alıntılar dikkat çekti: "Kaybetmek ve hatta ağlamak bile kabullenilebilirdi, ama onurunu kaybetmek asla!" "Solucanlar arasında başka bir solucan gibi hissetmemek için savaşa gittim, Mussolini'yi ya da onun faşist rejimini desteklediğim için değil." "Yenildik mi? Hayır! Görev tamamlandı. Ben kişisel savaşımı kazandım." "Erkekler gidiyorsa, ben de..." Çin hukuku tarihçisi Karen Turner ise Vietnam-ABD savaşı sırasında Amerika'ya karşı savaşmak için orduya katılan Kuzey Koreli kadınların anılarından yola çıkmıştı. Turner, savaşa giden Kuzey Koreli kadınların da tıpkı diğer ülkelerdeki kadın askerler gibi uzun bir süre tarihte hak ettikleri yeri bulamadığını söyledi. Coğrafyalar değişse bile ana akım tarihçilerin kadın askerleri yok saydığı gerçeği bir türlü değişmiyordu. Uzun bir süre tarihin bahsetmediği Vietnamlı kadın askerlerin, halk tarafından savaşın bitiminin 30. yıldönümü olan 1995'de televizyonda gösterilen bir belgesel sayesinde ilk kez fark edildiğini söyleyen Turner, kısaca konuştuktan sonra konu hakkında kendisinin Hanoi'de hazırladığı filmden klipler gösterdi. Ho Chi Minh'in 1963'te halkı gönüllü askerliğe çağırdığı Kuzey Kore'de gönüllülerin yüzde 70'i kadındı ve çoğu çocuk denecek yaştaydı.

17 Savaşa gönüllü olarak giden genç kadınların döndüklerinde fazlasıyla zayıf, hasta ve yaşlanmış olduklarından evlenemediklerini ve aile kuramadıklarını anlatan Turner, böylece bu kadınların toplum içinde marjinalleştirildiğini söyledi. Kadın askerleri toplumdan ve günlük hayatlarından uzaklaştıran başka etkenler ise savaş sırasında topraklarının satılması, evlerinin el değiştirmesi ve kimilerinin ailelerinin de onları savaş sonrasında eve almak istememesi oldu. Klipler, kadın askerle ile yapılan röportajlardan seçilmişti. Pek çoğunun anlattıkları İtalyan kadın askerler ile paralel bir şekilde ulusal onur vurgusu içeriyordu. Kadınlar savaşa gitme kararlarını gururlarını ve onurlarını koruma güdüsüyle savunuyorlardı. Bir kadın, annesinin savaşa gitmesine izin vermemesine rağmen iki erkek kardeşi savaşta şehit olduğu için kaçtığını anlatıyordu. "Kardeşlerimin öcünü almalıydım. Hem erkekler gidebiliyorsa, ben de giderim!" "O zamanlar 'devletimizin ihtiyacı var, üstelik arkadaşlarımız da gidiyor' diye düşünerek savaşa gitmiştik. Oysa şimdi baktığımda yetişkinlerin ailelerini korumak için, bizlerinse ülkemizi Amerika'dan korumak için gittiğini fark ediyorum." "Burada savaş var, biliyorsunuz değil mi?" Oturumda Türkiye coğrafyasından bir örnek de vardı. Yıldız Teknik Üniversitesi'ndenSetenay Nil Doğan, Türkiyeli Abhaz kadınlarının Abhaz savaşına olan katılımından bahsetti. Konuşma sırasında iki örneğe yoğunlaşıldı. Doğan'ın paylaştığı ilk örnek, üç çocuk annesi Birgül'dü. Gazeteci kimliğiyle savaş alanına giden Birgül, 11 ay boyunca bölgede kaldı. Kendilerine özgürlük savaşçısı diyen Abhaz silahlı güçlerinin içindeki tek kadın olan Birgül'ün hikayesi, kadının savaş alanındaki rolünün karmaşıklığını açıkça gösteriyordu. İğne yapmayı bile bilmemesine rağmen önce hemşire görevi verildi. Ancak bir süre sonra Birgül hem silahıyla nöbet tutmaya, hem topladığı meyvelerden reçel yapmaya, hem de yaralılara bakmaya başladı. "Böylece tüm askerlerin 'anne, kız kardeş' olarak gördüğü Birgül, savaştaki erkeklerin gözünde kadınlığından ve cinselliğinden arındı." Doğan, Birgül'ün çocuklarının savaştan döndüğünde annelerini tanıyamadığını ve oradayken "mutasyon geçirdiğini" söylediklerini belirtti. Birgül'ün mektuplarında savaş sırasında sıkça annelik ve askerlik rolleri arasında kaldığının görülüyordu; savaş şartları bile kadını annelik gibi

18 kendisine mal edilen rollerden arındıramıyordu. Diğer örnek Adapazarı'ndan dört genç Abhaz kızın oluşturduğu gruptu. Doğan'ın anlattığına göre kızlar, Abhazların onuru uğruna savaşa gittiklerini söylemelerine rağmen Türkiye'de bu kızların sevgililerine kaçmak için savaşa gittiği hakkında dedikodular çıkmış ve ailelerinin "kızlarına sahip çıkamadıkları" için kınanmıştı. Doğan, bu kızların aktif bir şekilde silahlı çatışmanın bir parçası olmamasına rağmen kamuoyunun çok ilgisini çektiklerinden bahsetti. Çoğunluğun geçici ve çocuksu bir heves ile savaşa gittiğini düşündüğü kızlar aslında çeyiz paralarını yol parası yapmışlardı. Üstelik "macera için gitmedik" ve "eteklerimizi erkeklere bırakıp cepheye gittik" gibi çarpıcı açıklamalarda da bulunan kızlar aktif olarak savaşmadıkları halde savaş eyleminin sadece erkeklere özgü olmadığını gösteren semboller haline geldiler. Türkiye'ye döndüklerinde kızların zorluk yaşadığından ve tepki gördüğünden de bahseden Doğan, savaşa kaçan kızlardan birinin annesinin "kocaya kaçsanız daha iyiydi," dediğini de söyledi. Savaş atmosferinde kadının yerinin ve adının olmadığını gösteren unsurlardan biri de Abhaz birliğinde onları karşılayan asker ve kızlar arasında geçen şu konuşma oldu: - Burada savaş var biliyorsunuz değil mi? - Biz de savaşa geldik! Bu dört cesur kız sayesinde Abhaz askerleri kadının da savaşı "bilebileceğini" ve aktif olarak bir parçası olmayı seçebileceğini fark etmeye başladı. Görünmez failler: Kadınlar da savaş suçu işler! Christina Morus ise Yugoslavya savaşı sırasında kadın askerler tarafından işlenen savaş suçlarının göz ardı edildiğini vurgulayan bir konuşma yaptı. "Savaşın Görünmez Failleri" adını verdiği konuşmaya Kenneth Burke'un ünlü sözü "Her görüş biçimi aslında bir de görmeyiş biçimidir" ile başlayan Morus, öncelikle asker kadınlar tarafından işlenen korkunç suçları anlatan birtakım alıntılar paylaştı. Morus, bu alıntıların kadın savaş suçlularının yargılanması gibi bir süreç esnasında değil, aksine erkek savaş suçluları yargılanırken rastgele anlatılmış hikayelerden ortaya çıktığını özellikle vurgulayarak kadınların işlediği savaş suçlarının neredeyse savaş suçu sayılmadığı bir noktaya gelindiğini gösterdi. "Kimsenin aklına, kadınların da savaş suçu işleyebileceği gelmiyordu. Savaş suçu işlediği

19 kanıtlanan kadınların ise aşık olduğu adamın peşinden gitmek için ya da ruhsal bozuklukları sebebiyle orduya katıldığı söylenebiliyordu. Anormalleştiriliyorlardı." Lahey'de bulunan Eski Yugoslavya Ceza Mahkemesi'nin şimdiye kadar yargıladığı pek çok suçludan yalnızca biri, yerel mahkemelerde yargılanan yaklaşık 3000 suçlunun ise otuzu kadındı. Morus, yargılananların da kadın kimliğinin arkasına sığındığından bahsetti. "Yargılanan kadın savaş suçluları, savaş ortamında sahip oldukları bu karmaşık rolün bilincinde olduğundan cinsiyetlerinin arkasına sığındı," diyen Morus, sanıkların "masum kız "ya da "fedakar anne" rollerine vurgu yaparak bu tür suçları işlemiş olamayacaklarını iddia ettiğini söyledi. Yargılanan kadınlar, haklarında çıkan haberlerde "eflatun elbisesi ve boynundaki altın hac ile çok zarif göründüğü..." gibi tabirlerle anlatılırken, savaş suçu ve askerlik kavramlarının erkillikten kurtulmasının zor olduğu çok açık. Kadın savaş suçlularının hem Yugoslavya'daki farklı etnik grupların milliyetçi hareketleri tarafından, hem de feministler tarafından ötekileştirildiğini ve iki tarafın söylemlerinde de yok sayıldığını belirten Morus, tarihin doğru anlatılabilmesi için öncelikle bu kadınların varlığının tanınması gerektiğini söyledi. "Günümüzde feminist teori, savaş alanında kurbanlaştırılan ve barışa katkıda bulunan kadınları fark etmenin ötesine geçmeli," diyen Morus, savaş öykülerinin eksiksizce anlatılabilmesi için kadınların da savaş suçu işlemiş olduğu ve işleyebileceği gerçeğinin tanınması gerektiğini vurguladı. "Tarihin savaş ve silahlı çatışma durumlarını yalnızca erkil bir bağlamda değil, kadınları da kapsayarak işleyebilmesinin tek yolu bu." İsrail'de sessizliği bozan savaş karşıtı kadınlar Son olarak Orna Sasson-Levy, "Sessizliği Kıran Kadınlar: Savaş Karşıtı Sesler Olarak İsrailli Kadın Askerlerin Tanıklıkları" başlıklı bir konuşma yaptı. Zorunlu askerlik yapmak durumunda olan İsrailli kadın askerlerin deneyimleri, diğer dört ülkedeki kadınlardan çok daha farklıydı. Levy, edindikleri deneyimleri tanık olarak anlatan bu askerlerin ordudaki tüm kadınları temsil etmediğini, yalnızca savaş karşıtı ve sol görüşlü kadınların araştırmaya katıldığını belirtti. Onlar tüm kadınların sesi olamasalar da, İsrail'in militarist aktivitelerine kadın gözünden getirdikleri eleştiriler çok değerli. Üstelik diğer konuşmalarda görüldüğü gibi anormalleştirilen, marjinalleştirilen bir pozisyonda değiller; kadın askerlerin varlığı İsrail'de oldukça olağan.

20 Ordunun maskülen yapısından yakınan tanık kadınlardan biri, erkeklerin askerlik hakkında fazla heyecanlı ve hevesli olmasını yadırgadığından bahsetmiş: "Önümde erkek askerler "Evlerini darmaduman ettik! Çok eğlenceliydi. Çok çılgın bir andı. Her şey birbirine girdi," gibi şeyler söyleyerek kahkaha atıyorlardı. Onların bu hevesi bence komik. Bunu duyduğumda benim ilk düşündüğüm şey, evdeki kadının şimdi ortalığı nasıl toplayacağı oldu." Filistinli ailelerinin evlerinde silah araması yapan İsrailli kadın askerler ise evin bir köşesinde hiç hareket etmeden korkuyla bekleyen kadınları gördüklerinde çok kötü hissettiklerini belirtiyorlar: "Aslında evrensel bir kadın dayanışması var ve ben bu eve girdiğim anda bu dayanışmaya ihanet ediyorum." Yani İsrailli kadınlar ülkelerinin onuru için ya da Filistin karşıtı oldukları için orduya katılmıyorlar. Büyük bir kısmı orduyu siyasi görüşlerini meşrulaştırmalarına yardımcı olacak bir deneyim olarak görüyor. Levy, bir tanığın İsrailli yerleşimci kadınlardan birinin bomba seslerinden ağlayan oğluna "Ağlama oğlum, bu kötü bir ses değil, bak müzik gibi!" demesinden tiksindiğini de belirtti. Böylece tanıklık yapanların Filistin topraklarında yaşayan İsrailli yerleşimci kadınlarla bir "dayanışma" içinde olmadığı anlaşılıyor. Bu noktada askerlerin siyasi görüşleri, kadın dayanışmasının önüne geçiyor ancak yine de hepsi savaşın erkilliğinin onlara ne kadar saçma ve komik geldiği konusunda hemfikir. (EK/HK)