SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNDE SİGORTALILIK SÜRESİ PRİM ÖDEME GÜN SAYISI VE YAŞ UNSURUNUN ÖNEMİ

Transkript

1 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:30 PM Page 253 SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNDE SİGORTALILIK SÜRESİ PRİM ÖDEME GÜN SAYISI VE YAŞ UNSURUNUN ÖNEMİ Yunus YELMEN * I.Giriş 5510 sayılı Kanuna tabi malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına prim ödeyenlerin, sigorta kollarından yapılması gereken yardımlara hak kazanıp kazanmadıklarının tespitinde, sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı ve yaş, bağlanacak aylıkların hesabında ise ortalama aylık kazanç ile yine prim ödeme gün sayısına göre işlem yapılmaktadır. Bu makalemizde sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı ve yaşın sosyal güvenlik sistemi içerisindeki yeri ve önemi açıklanacaktır. II. Sigortalılık Süresi Sigortalılık süresi, sigortalının malüllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına bağlı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarih ile tahsis yapılması için yazılı istekte bulunduğu tarih, ölen sigortalılar için de ölüm tarihi arasında geçen süredir (5510 SK, M 38). Diğer bir anlatımla, sigortalılık süresi sigortalılık başlangıcı ile tahsis talep ya da ölüm tarihi arasında geçen zaman dilimidir. Bu durumda, sigortalılık süresinin tamamen çalışılarak ya da prim ödenerek geçirilmiş olması koşul olmadığı gibi, bu sürenin başlangıç ve sonu arasında sigortalının aralıklı ya da birden çok statüde çalışmasının, sigortalılık süresinin belirlenmesinde bir önemi bulunmamaktadır sayılı Kanunun geçici 7 nci maddesinin birinci fıkrasına göre, Kanunun yürürlük tarihine kadar 506, 1479, 2925, 2926 ve 5434 sayılı kanunlar ile 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesine göre sandıklara tâbi sigortalılık başlangıçları ile hizmet süreleri, fiilî hizmet süresi zammı, itibarî hiz- * Sosyal Güvenlik Müfettişi 253

2 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:30 PM Page 254 met süreleri, borçlandırılan ve ihya edilen süreler ve sigortalılık süreleri tabi oldukları kanun hükümlerine göre değerlendirilir. 1) Sigortalılık Süresinin Hesaplanması Sigortalılık süresi sigortalılık başlangıcı ile tahsis talep ya da ölüm tarihi arasında geçen süre olup, tahsis talep ya da ölüm tarihinden sigortalılık süresinin başlangıç tarihi çıkartılmak suretiyle saptanır. Çıkartma işleminde ay ve günler bakımından çıkarılan sayı daha büyük olduğunda; ay hanesinden bir ay (30 gün) gün hanesine, yıldan bir yıl (12 ay) ay hanesine eklenerek işlem sonuçlandırılır. Ancak, 5510 sayılı Kanunda sürelerin hesabına ilişkin herhangi bir kural yer almadığından sürenin genel hükümler çerçevesinde hesaplanması gerekir. Türk Hukukunda süreye ilişkin kurallar Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu (M 161 ve 162), İcra İflas Kanunu (M 19) ve Borçlar Kanunu (M 76) nda düzenlenmiş olup, genel olarak her üç Yasa da da aşağıdaki ortak hükümlere yer verilmiştir: a) Hafta, ay veya yıl olarak belirlenen süreler, haftanın, ayın veya senenin kaçıncı günü işlemeye başlamışsa, sona ereceği hafta, ay veya senenin aynı gün mesai sonunda biter. Örnek : Sigortalı 31/12/2008 tarihinde tahsis talebinde bulunmuş olup, sigortalılık başlangıç tarihi 01/01/1984 tür. Sigortalılık süresine bakıldığında; gün 11 ay 24 yıl ===) 25 yıl olarak dikkate alınmaz. Sigortalılık başlangıç tarihi 01/01/1984 olan sigortalı 25 yıllık sigortalılık süresini tarihinde doldurur. b) Ay veya yıl olarak belirlenen sürelerde, son ayda karşılık gelen gün yoksa, sürenin bitim tarihi, son ayın son günüdür. 254

3 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:31 PM Page 255 Örnek : Sürenin başlangıç tarihi 31/03/2008 ise, Bir ay öncesi Şubat ayının 31 inci günü olmadığından Şubat ayının son günü olan 28/02/2008 tarihidir. Bir ay sonrası Nisan ayının 31 inci günü olmadığından Nisan ayının son günü olan 30/04/2009 tarihidir. c) Yukarıdaki maddelere göre saptanan sürenin son günü tatil ile biterse, süre tatilin ertesi günü mesai bitiminde son bulur. Örnek : Sürenin başlangıç tarihi 19/04/2009 ise Bir ay sonrası tarihi resmi tatile rastladığından, 20/05/2009 olarak dikkate alınacaktır. Buna göre, ifa zamanı ile ilgili Borçlar Kanunu nun 76 ncı maddesindeki kural, gerek hukuki işlem, gerekse yasayla tayin edilmiş zamana ait bütün hükümlere uygulanır. Borçlar Kanunu nun 76 ncı maddesinin 3 üncü fıkrası hükmüne göre, sürenin yıl olarak belirtilmiş olması durumunda süre ayın kaçıncı günü başlamışsa son ayın buna rastlayan gününde sona ermektedir. Bu nedenle, sigortalıların tahsis taleplerinin Sosyal Güvenlik Kurumunca değerlendirilmesi sırasında yasada yıl olarak belirtilen sigortalılık süresi (5, 10, 15, 20 veya 25 yıl) hesap edilirken sigortalılık süresinin başladığı tarih hangi ayın kaçıncı günü ise yine o ayın o gününe rastlayan tarih itibariyle aranan sigortalılık süresi şartını yerine getirdiği kabul edilir. Ancak, sigortalılık süresinin başlangıç tarihinin ayın 1 inci günü olması durumunda ayın 31 inci günü yapılan tahsis taleplerine ilişkin olarak sigortalılık süresinin 24 yıl 11 ay 30 gün bulunması halinde 11 ay 30 günlük sürenin 1 yıla tamamlanarak 25 yıldan beri sigortalı olma koşulunun gerçekleştiği söylenemez. Aynı şekilde 4 yıl 11 ay 30 günün 5 yıl; 14 yıl 11 ay 30 günün 15 yıl; 19 yıl 11 ay 30 günün 20 yıl olarak alınması olanaksızdır. 255

4 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:31 PM Page 256 2) Sigortalılık Süresinin Başlangıcı Sigortalılık süresi kural olarak Sosyal Güvenlik Kurumlarına tabi olarak malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olarak ilk defa kapsama girdiği tarih olarak kabul edilir. Uluslar arası sosyal güvenlik sözleşmeleri hükümleri saklıdır. 3) Sigortalılık Süresi Başlangıcı Etkileyen Faktörler Sigortalılık süresi kural olarak yukarıda kanunlara tabi olarak ilk defa çalışmaya başlanılan tarihe göre belirlenmekle birlikte, sigortalılık süresinin başlangıcı aşağıda açıklanan durumlarda değişkenlik gösterir. a) İşe Giriş Tarihi İle Primlerin Ödenmeye Başladığı Tarihin Farklı Olması 4 (a) sigortalıları için karşılaşılan bir durumdur. İşe giriş tarihi ile primlerin ödenmeye başladığı tarih farklı ise, prim ödenmeye başlanan tarih sigortalılık süresinin başlangıcı olarak alınır. Sigortalının 5417, 6900, 506 ve 5510 sayılı kanunlara tabi olarak ilk defa işe giriş tarihi ile malüllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına prim kesilmeye başlandığı tarih arasında farklılık varsa veya İşe Giriş Bildirgesi temin edilemediği gerekçesiyle işe giriş tarihi saptanamıyorsa, prim ödenmeye başlanılan tarih sigortalılık süresinin başlangıç tarihi olarak alınır. Örnek : Sigortalı işe giriş bildirgesinde ilk defa çalışmaya başladığı tarih 11/10/2008 olarak bildirilen sigortalının 2008/Ekim ayı aylık prim ve hizmet belgesinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmediği ve 2008/Kasım ayı aylık prim ve hizmet belgesinde ise prim ödeme gün sayısının 30 gün olarak bildirildiği anlaşılmıştır. Bu durumda, sigortalılık başlangıç tarihi, sigortalı adına ilk defa malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası priminin yattığı tarih olan 01/11/2008 olarak dikkate alınır. 256

5 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:31 PM Page 257 b) 18 Yaşın Altında Geçen Hizmetler 5510 sayılı Kanuna göre malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarının uygulanmasında, 18 yaşından önce malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tâbi olanların sigortalılık süresi, 18 yaşını doldurdukları tarihte başlamış kabul edilir. Bu tarihten önceki süreler için ödenen malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primleri, prim ödeme gün sayılarının hesabına dahil edilir sayılı Kanunun geçici 6 ncı maddesinin birinci fıkrasına göre 506 sayılı Kanuna göre 1/4/1981 tarihinden önce malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tescil edilmiş olanlar hakkında, 5510 sayılı Kanunun 38 inci maddesinin ikinci fıkrasındaki sigortalılık süresinin 18 yaşın doldurulduğu tarihten başlayacağına ilişkin hükmü uygulanmaz. Diğer bir ifadeyle, 4(a) sigortalılarından, sigortalılık süresinin başlangıcı; - 01/04/1981 tarihinden önce ise bu tarih, - 01/04/1981 tarihinden sonra ise 18 yaşın doldurulduğu tarih, sigortalılık süresinin başlangıcı sayılır. Ancak 18 yaşın öncesinde geçen çalışma süreleri iptal edilmeyip, prim ödeme gün sayısına ilave edilir. Bu durum, 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalı olan 4(a) sigortalıları için yalnızca yaşlılık aylığı için geçerli olup, malüllük ve ölüm aylıklarında uygulanmaz. Örnek 1: 12/09/1971 doğumlu kadın sigortalı ilk defa 18 yaşını doldurmadan 25/03/1989 tarihinde 506 sayılı Kanuna tabi olarak çalışmaya başlamıştır. Sigortalının 506 sayılı Kanunun geçici 81 nci maddesine yaşlılık aylığına hak kazanma koşullarına bakıldığında, 20 yıl, 45 yaş ve 5300 prim gün sayısı koşullarının arandığı anlaşılmıştır. Sigortalı 18 yaşını doldurmadan sigortalı olarak çalışmaya başladığından, 20 yıllık sigortalılık süresinin tespitinde 18 yaşını doldurduğu 12/09/1989 tarihi sigortalılık süresi başlangıcı alınarak 20 yıllık sigortalılık süresini 12/09/2009 tarihinde dolduracaktır. Örnek 2: 03/10/1993 doğumlu sigortalı ilk defa 18 yaşını doldurmadan 01/06/2010 tarihinde 5510 sayılı Kanuna tabi 4 (a) kapsamında sigortalı olarak çalışmaya başlamış ve 1000 gün prim ödeyerek 19/07/2016 tarihinde ölmüştür. Ölen sigortalının 1800 gününün bulunmaması nedeniyle hak sahipleri- 257

6 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:31 PM Page 258 ne 5510 sayılı Kanunun 32 nci maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendindeki 5 yıllık sigortalılık süresi ve en az 900 gün prim gün sayısı üzerinden aylık bağlanacaktır. 5 yıllık sigortalılık süresinin tespitinde, ölen sigortalının işe girdiği tarihte 18 yaşını doldurmaması nedeniyle 18 yaşını doldurduğu 03/10/2011 tarihi sigortalılık başlangıç tarihi olarak dikkate alınarak; Bu sigortalının hak sahiplerine bağlanacak ölüm aylığı koşullarının tespitinde, vefat eden sigortalının 18 yaşını doldurduğu 03/10/2011 tarihi, sigortalılık süresinin başlangıcı olarak alınır. Ölüm tarihi yaşın dolduğu tarih gün 09 ay 4 y ı l ölüm aylığı bağlanması için gerekli olan 900 prim ödeme gün sayısı yerine geldiği halde 5 yıllık sigortalılık süresi bulunmadığından ölüm aylığı bağlanmayacaktır. d) Birden Fazla Sigortalılık Haline Tabi Olan Sigortalılar Bu sigortalılık hallerinden başlangıç tarihi en eski olanı sigortalılık süresinin başlangıcıdır. e) Kanunun Yürürlük Tarihinden Önce Birden Fazla Sosyal Güvenlik Kanununa Tabi Hizmeti Olanların Bu hizmetlerinin mülga 2829 sayılı Kanun hükümlerine göre birleştirilmesi halinde, birleştirilen hizmetin başlangıç tarihi sigortalılık süresinin başlangıcıdır. f) Borçlanmalar 5510 sayılı Kanunda hizmet borçlanması 41 inci maddede, borçlanmanın usul ve esasları ise Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 70 inci maddesinde açıklanmıştır. 258

7 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:31 PM Page inci maddeye göre, Kanuna göre tespit edilen sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler için borçlandırılma halinde, sigortalılığın başlangıç tarihi, borçlandırılan gün sayısı kadar geriye gidilmek suretiyle tespit edilir. Örnek: Askerlik hizmetini 01/01/ /07/2008 tarihleri arasında yapan ve 12/04/2009 tarihinde ilk defa çalışmaya başlayan sigortalı 12/7/2030 tarihli talebi ile askerlik hizmetini borçlanmıştır. Sigortalının askerlik yaptığı süre ilk işe giriş tarihinden önce olduğu için sigortalılık süresi başlangıcı; ilk işe giriş tarihinden borçlanılan süre kadar geriye götürülerek belirlenir. İlk İşe Giriş Tarihi 12/04/2009 Askerlik Süresi (18 ay) Sigortalılık Süresinin Başlangıç Tarihi 12/10/2007 Halen yürürlükte olan 3201 sayılı Kanuna göre yapılan borçlanmalarda; -Sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler borçlanılmış ise sigortalılığın başlangıç tarihi, borçlanılan gün sayısı kadar geriye götürülür. Örnek 1: Sigortalı ilk defa 09/11/2005 tarihinde çalışmaya başlamış olup, bu tarihten önce 01/01/ /08/2000 tarihleri arasında Kanada da çalışmıştır. Kanada da geçen 5 yıl 7 ay 2 günlük hizmetini 31/12/2015 tarihinde 3201 sayılı Kanuna göre borçlanmıştır. Sigortalının yurtdışında geçen hizmetleri ilk defa sigortalı olduğu tarihten önce olduğundan, sigortalılık süresinin başlangıcı; İlk İşe Giriş Tarihi 09/11/2005 Yurt dışı borçlanma Sigortalılık Süresinin Başlangıç Tarihi 07/04/2000 olur. -Türkiye de sosyal güvenlik kurumlarına tabi hizmeti bulunmayanların sigortalılıklarının başlangıç tarihi, borçlarını tamamen ödedikleri tarihten, sigortalı ölmüş ise ölüm tarihinden, borçlanılan gün sayısı kadar geriye götürülmek suretiyle tespit edilir. Örnek 2: Sigortalı 01/01/ /01/2029 tarihleri arasında Almanya da çalışmıştır. 02/04/2035 tarihinde yurtdışında geçen hizmetlerini 3201 sayılı Kanuna göre borçlanmış ve aynı gün borcunu ödemiştir. Sigortalının Türkiye de herhangi bir çalışması bulunmamaktadır. Bu durumda, sigortalı- 259

8 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:31 PM Page 260 nın sigortalılık başlangıç borçlanma bedelini ödediği tarihten borçlandığı süre kadar geriye gidilmek suretiyle tespit edilir. Borcun ödendiği tarih 02/04/2035 Borçlanılan süre - 20 Sigortalılık Süresinin Başlangıç Tarihi 02/04/2015 Birden fazla yurtdışı hizmet borçlanması yapılması durumunda da sigortalılık süresi başlangıcı, borcun en son ödendiği tarihten, borçlanılan toplam gün sayısı kadar geriye götürülerek belirlenir. 3) Sonu Sigortalılık süresi sonunun belirlenmesi, sigortalının kendisine ve ölümü halinde hak sahiplerine aylık bağlanmasında farklılık gösterir. Sigortalının kendisi malüllük veya yaşlılık aylığı bağlanması ya da yaşlılık toptan ödemesi yapılması talebinde bulunuyorsa, buna ilişkin yazılı talebin Kurum evrak kayıtlarına geçtiği tarih, sigortalılık süresinin sonudur. Sigortalının ölümü nedeniyle, hak sahiplerine aylık bağlanacak veya toptan ödeme yapılacaksa, sigortalılık süresinin sonu ölüm tarihidir. Mahkemelerce sigortalının gaip olduğuna karar verilmişse; ölümüne muhtemel gözle bakılabilecek bir durumda kaybolduğu tarih, sigortalının ölüm tarihidir. Çoktan beri kendisinden haber alınamadığı için gaipliğine karar verilen bir sigortalının ölüm tarihi ise sigortalıdan en son haber alındığı tarihtir. 4) Sigortalılık Süresine Eklenen Süreler 5510 sayılı kanunda sigortalılık süresine ilave yapılmasına ilişkin herhangi bir hüküm bulunmamakla birlikte, Kanunun yürürlük tarihinden önce mülga kanunlara göre hak kazanılan; - Mülga 506 sayılı Kanunun ek 5 inci maddesi kapsamındaki itibari hizmet süreleri, sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadar 5434 sayılı Kanunun mülga 32 nci maddesine göre verilen fiilî hizmet süresi zamları, sigortalılık süresine ilave edilir. 260

9 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:31 PM Page sayılı Kanunun ek 5 inci maddesinde sayılan itibari hizmet süresi kapsamında yer alıp 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinde sayılmayan işlerde Kanunun yürürlük tarihinden önce geçen çalışma sürelerinin itibari hizmet süresi olarak değerlendirilmesinde 3600 gün prim ödeme şartı aranmaz. Bu itibari hizmet süreleri aylığa hak kazanma koşullarında dikkate alınır. Mülga 506 sayılı Kanunun Ek 6 ncı maddesine göre, sigortalıların Ek 5 inci maddede sayılan işyerlerinde geçen çalışmalarının her tam yılı için 1/4 ü (90 gün) kadar bir süre itibari hizmet süresi olarak eklenir. İtibari hizmet gün sayısı = Çalışılan Gün Sayısı x 0.25 formülünün uygulanması ile hesaplanır. Formüldeki çalışılan gün sayısı, 506 sayılı Kanunun Ek 5 inci maddesinde sayılan işyerlerinde fiilen geçen çalışma süreleri güne çevrilmek suretiyle hesaplanır. İtibari hizmet kapsamındaki sürenin güne çevrilmesinde bir yıl 360 gün, bir ay 30 gün kabul edilir. Örnek : Sigortalının ilk işe giriş tarihine göre aylığa hak kazanma koşulları 25 yıl 53 yaş ve 5600 gün olarak belirlenmiştir. Sigortalının tahsis talep tarihi itibariyle 23 yıllık sigortalılık süresi mevcut olup, 506 sayılı Kanunun ek 5 inci maddesi kapsamında 3 yıl itibari hizmet süresi bulunmaktadır. İtibari hizmet süreleri sigortalılık süresine ilave edildiğinden sigortalının 23 yılı bulunmasına rağmen 3 yıl itibari hizmet süresinin bulunması nedeniyle sanki 25 yılı varmış gibi aylık bağlanır. Sigortalılık süresi 23 yıl + 3 yıl = 26 yıl 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihine kadar gerek 506 sayılı Kanunun ek 5 inci maddesine gerekse 5434 sayılı Kanunun 32 nci maddesine göre verilen fiili hizmet süresi zamları sigortalılık süresine ilave edilmekte iken, Kanunun yürürlük tarihinden sonra 4(a) sigortalıları için itibari hizmet süresi uygulaması kaldırılmıştır. Kanunun 40 ıncı maddesine göre verilen fiili hizmet süresi zamları prim ödeme gün sayısına ilave edilmekte ve emeklilik yaş hadlerinden indirilmektedir. 261

10 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:31 PM Page 262 III. Prim Ödeme Gün Sayısı 5510 sayılı Kanun malüllük, yaşlılık ve ölüm aylıklarına hak kazanmada belli bir prim ödeme gün sayısını koşul olarak aramaktadır. Prim ödeme gün sayısı; malüllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olarak geçen sürelere ait gün sayısını ifade eder. Sigortalıların günlük kazançlarının hesabında esas tutulan gün sayıları, aynı zamanda bunların prim ödeme gün sayılarını gösterir. Primlerin hesabına esas tutulan günlük kazanç sigortalının bir ay içinde prime esas tutulan kazancının otuzda biridir. Uygulamada tam çalışılan veya prim ödenen aylardaki prim ödeme gün sayısı, ayın 28, 29, 31 gün süreli olmasına bakılmaksızın 30 gün alınmaktadır. Sigortalının prim ödeme gün sayılarını; -Zorunlu sigorta gün sayısı -İsteğe bağlı sigorta gün sayısı -Borçlanma gün sayısı -İhya edilen hizmetlere ait gün sayısı -Birleştirilen hizmetlere ait gün sayısı -Devir sandıklarına tabi geçen hizmetlere ait gün sayısı -Maden yeraltında geçen hizmetlerin ü -Fiili hizmet süresi zammı -Malul çocuğu bulunan kadın sigortalıların çalışmalarının ü oluşturmaktadır. IV. Yaş Yaşlılık ve ölüm sigortalarından aylık bağlanmasına ilişkin haklardan yararlanmak için 5510 sayılı Kanunda yer alan şartlardan biri de yaştır. Bu koşul, yaşlılık aylığına hak kazanılması yönünden önem taşıdığı gibi, ölen sigortalının erkek çocuklarına bağlanan gelir ve aylıkların hangi yaşa kadar ödeneceğinin belirlenmesinde de etkilidir sayılı Kanunun 57 nci maddesi, sonradan yapılacak yaş düzeltmelerinde, kötü niyetli girişimleri önlemek amacıyla sigorta kolları için yaşın 262

11 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:31 PM Page 263 hesabında aşağıda belirtilen doğum tarihlerinin esas alınacağını açıkça belirlemiştir. Buna göre; 1) İş kazasıyla meslek hastalığı halinde, hak sahiplerine bağlanacak gelirlerin hesabında, iş kazasının olduğu veya meslek hastalığının hekim veya sağlık kurulu raporu ile ilk defa tespit edildiği tarihte nüfus kütüğünde kayıtlı bulunan doğum tarihleri esas alınır. 2) Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına ilişkin yaş ile ilgili hükümlerin uygulanmasında, sigortalıların, mülga 5417, 6900, 506, 1479 ve 2926 sayılı kanunlar ile 2925 ve 5434 sayılı kanunlara, 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesine tâbi sandıklara veya 5510 sayılı Kanuna göre ilk defa malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tâbi olduğu tarihte, nüfus kütüğünde kayıtlı bulunan doğum tarihler esas alınır. 3) Ölüm sigortası uygulamasında hak sahibi çocukların yaşları da, sigortalının 5510 sayılı Kanuna veya mülga kanunlara ilk defa malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tâbi olduğu tarihte, nüfus kütüğünde kayıtlı bulunan doğum tarihleri esas alınır. Ancak, sigortalının çalışmaya başlamasından sonra doğan çocukların, nüfus kütüğüne ilk yazılan doğum tarihleri esas alınır. 4) Sigortalı ve hak sahiplerinin; -İş kazası ve meslek hastalığı sigortasından gelir tahsisi ile vazife veya harp malüllüğü aylığı bağlanmasında peşin sermaye değerinin hesabında, iş kazasının olduğu veya meslek hastalığının ilk defa tespit edildiği, -Malullük, vazife veya harp malüllüğü, yaşlılık ve ölüm sigortalarına ilişkin yaş ile ilgili hükümlerin uygulanmasında sigortalı veya hak sahibi çocuklarının Kanuna, Kanunla yürürlükten kaldırılmış kanunlara veya 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun Geçici 20 nci maddesine tabi sandıklara göre ilk defa uzun vadeli sigorta kollarına tabi olduğu, tarihten sonraki yaş düzeltmeleri dikkate alınmaz. Bu durumda, mahkeme kararlarında; -Sigortalılık süresinin başlangıç tarihinden sonra yaş tashihi (düzeltilmesi) yapılmışsa, sigortalılık süresinin başlangıç tarihindeki doğum tarihi (asıl), -Sigortalılık süresinin başlangıç tarihinden önce yaş düzeltilmesi yapılmışsa, bu düzeltme sigortalılık süresinin başlangıç tarihinden sonra kesinleşmiş olsa bile düzeltilen doğum tarihi (tashihli), esas alınır. 263

12 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:31 PM Page 264 5) Nüfus kütüğünde ilk defa kayıtlı olan doğum tarihinin; -Nüfus kütüğünün yenilenmesi sırasında, yeni kütük kayıtlarına, -Nüfus kütüklerinin naklinde, yeni nüfus idaresi kayıtlarına, -Türk vatandaşlığına geçenlerin Türkiye deki nüfus idaresi kayıtlarına, hatalı işlenmiş olması nedeniyle yapılan düzeltmelerin, sigortalıların iradesi dışında nüfus idaresince yapılan maddi hataların giderilmesi amacını taşıması nedeniyle, bu hususların belgelenmesi veya mahkeme kararında belirtilmiş olması halinde söz konusu kayıt düzeltmelerinde, düzeltilen yeni kayıt esas alınır. 6) Yaşın Hesaplanması Bir kimsenin yaşı, hesaplanması gereken tarihten (tahsis talep veya ölüm ile yasada belirtilen yaşların tamamlanma tarihleri) doğum tarihinin çıkartılması ile saptanır. Çıkartma işlemi, soldan başlanarak, yani önce günlerin, sonra ayların ve en sonunda yılların çıkarılması ile yapılır. Gün ve aylara ait çıkarmalarda çıkan rakamın çıkarılan rakamdan fazla olması halinde, aydan günlere eklemelerde ay 30 gün, yıldan aylara eklemelerde yıl 12 ay olarak aktarılır. Örnek 1: 09/09/1964 doğum tarihli sigortalı 25/04/2025 tarihinde tahsis talebinde bulunmuştur. Bu sigortalının tahsis talep tarihindeki yaşı; Tahsis Talep Tarihi : 25/04/2025 Doğum Tarihi : - 09/09/1964 Talep Tarihindeki Yaşı : (60 yıl 7 ay 16 gün) dür. Örnek 2: 31/10/2030 tarihinde tahsis talebinde bulunan kadın sigortalıya 58 yaşını doldurması halinde aylık bağlanacaktır. Tahsis Talep Tarihi : 31/10/2030 Doğum Tarihi : - 01/11/1972 Talep Tarihindeki Yaşı: (57 yıl 11 ay 30 gün) dür. Buradaki 11 ay 30 günün 1 yıl kabul edilerek 58 yaşın tamamlandığından söz edilemez. Bir kimsenin belirli bir yaşını hangi tarihte doldurduğunun tespitinde, 264

13 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:31 PM Page 265 doğduğu tarih ayın kaçıncı günü ise yine o ayın o gününe rastlayan tarih itibariyle söz konusu yaşı tamamladığı kabul edilir. Yaşın doldurulduğu son ayda doğum tarihine karşılık gelen gün yoksa, yaşın tamamlandığı tarih, son ayın son günüdür. Örnek 3: Doğum Tarihi 09/09/ /09/2024 (60 yaşın dolduğu tarih) Örnek 4: Doğum Tarihi 29/02/ /02/ yılının Şubat ayı 29 çekmediğinden, sigortalının o yılın şubat ayının son günü olan 28/02/2058 tarihinde 50 yaşını doldurduğu kabul edilir. 7) Yaş hadlerinden indirim yapılması Yaşlılık aylığından yararlanma koşullarından biri de gerek mülga kanunların yürürlükte bırakılan maddeleri gerekse 5510 sayılı Kanunun ilgili maddelerinde yaş olarak belirlenmiştir. Kanunda aşağıda belirtilen durumlarda sigortalıların emeklilik için öngörülen yaş hadlerinden indirim yapılması öngörülmüş olup, bunlar; - Mülga 506 sayılı Kanunun ek 5 inci maddesi kapsamındaki itibari hizmet süreleri, sayılı Kanunun 28 inci maddesi kapsamında kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul çocuğu bulunanların Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, sayılı Kanunun 40 ıncı maddesi kapsamındaki fiili hizmet süresi zamlarıdır. 265

14 20 yunus yelmen:layout 1 11/9/10 3:31 PM Page 266 V-Sonuç 5510 sayılı Kanuna tabi malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına prim ödeyenlerin, sigorta kollarından yapılması gereken yardımlara hak kazanıp kazanmadıklarının tespitinde, sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı ve yaş, bağlanacak aylıkların hesabında ise ortalama aylık kazanç ile yine prim ödeme gün sayısına göre işlem yapılmaktadır. Sigortalılık süresi, sigortalının malüllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına bağlı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarih ile tahsis yapılması için yazılı istekte bulunduğu tarih, ölen sigortalılar için de ölüm tarihi arasında geçen süredir (5510 SK, M 38) sayılı Kanun malüllük, yaşlılık ve ölüm aylıklarına hak kazanmada belli bir prim ödeme gün sayısını koşul olarak aramaktadır. Prim ödeme gün sayısı; malüllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olarak geçen sürelere ait gün sayısını ifade eder. Yaşlılık ve ölüm sigortalarından aylık bağlanmasına ilişkin haklardan yararlanmak için 5510 sayılı Kanunda yer alan şartlardan biri de yaştır. Bu koşul, yaşlılık aylığına hak kazanılması yönünden önem taşıdığı gibi, ölen sigortalının erkek çocuklarına bağlanan gelir ve aylıkların hangi yaşa kadar ödeneceğinin belirlenmesinde de etkilidir. KAYNAKÇA Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı ( ). Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği. Ankara Şimşek, Nergis (2008). Sigortalı Emeklilik Mevzuatı ve İşlemleri : Eğitim Notu. [y.y.]: Sigortalı Emeklilik Mevzuatı ve İşlemleri Daire Başkanlığı T.C. Yasalar ( ) sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 sayılı) 266