SA LIK YAPILARINDA YALITIM ISI-SES-YANGIN

Transkript

1 SA LIK YAPILARINDA YALITIM ISI-SES-YANGIN 7. ÜN VERS TELERARASI YALITIM YARIfiMASI 2007

2 SA LIK YAPILARINDA YALITIM ISI-SES-YANGIN Yay na Haz rlayanlar: Abdullah Bilgin Hakk Buyruk Mehmet Çal flkan Abdurrahman K l ç Erkan fiahmal Levent Tosun Editör: Mehmet Çal flkan 7. ÜN VERS TELERARASI YALITIM YARIfiMASI 2007

3 ED TÖRÜN ÖNSÖZÜ Yedincisi ö retim y l nda gerçeklefltirilen Sa l k Yap lar nda Yal t m temal ZOCAM Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas nda sorulan proje sorusu; ilk alt dereceyi alan ekiplerin proje çal flmalar n n özetleri ile yar flma jürisinin yar flmadan beklentilerini ve yar flmaya proje göndererek kat lan tüm ekiplerin haz rlad klar projeler üzerindeki de erlendirmelerini içeren bu kitapç k ile sa l k sektöründe s -ses-yang n yal t m n n öneminin vurgulanmas amaçlanm flt r. Avrupa Birli ine uyum sürecinde ülkemizde yürürlü e konulan mevzuat n da fl nda yal t m ile ilgili yasal düzenlemelerin sa l k yap lar nda uygulama ve yans malar n n tan t lmas düflünülmüfltür. Yal t m bilincinin sa l k sektöründe yerleflmesinde ve geliflmesinde bu çal flman n önemli bir ifllev üstlenece ine inan lmaktad r. Depremlerde olas can ve mal kay plar n n en aza indirgenmesi için yap larda önlemler almak ülkemiz gündeminde yer alan öncelikli konulardan biridir. Bu ba lamda, deprem bölgelerinde risk tafl yan yap lar belirlenmekte ve gerekti inde güçlendirme önlemleri al nmaktad r. Deprem riski tafl yan sa l k yap lar, kamu yap lar içinde öncelikli olarak güçlendirme önlemlerinin uygulanmas gereken yap lardan biri olarak belirlenmifltir. Sa l k Bakanl m z özellikle hastane yap lar n n güçlendirilmesinin öneminin bilinciyle bu yap lar için önlemler paketlerini uygulamaya koymaktad r. Yap larda uygulanan güçlendirme önlemleri kapsam nda beton perde duvarlarla takviye, yayg n bir yöntem olarak ye lenmektedir. Ancak, bu uygulamalarda yal t m ile ilgili konular genelde gözard edilebilmektedir. D fl gürültünün ses yal t m ile yang n yal t m aç lar ndan olumlu sonuçlar do uran beton perde duvar uygulamalar ; iç yüzeylerde yo uflma oluflumu, iç mekanlarda hijyen koflullar n ve s l konforun sa lanmas nda güçlüklerle karfl lafl lmas türünden sorunlar da beraberinde getirmektedir. Beton perde duvarlar n oluflturduklar ses köprüleri ile yap do uflumlu (yap da do an ve yap yoluyla tafl nan) gürültünün mekan içine iletimine sa lad katk ihmal edilemeyecek boyutlarda olabilmektedir. Bu nedenlerle sözü edilen güçlendirme önlemlerinin mutlaka s - ses yang n yal t m aç lar ndan da irdelenmesi ve kapsamlar n n geniflletilmesi gerekmektedir. Yar flma sonuçlar n n bu aç dan da de erlendirilmesi önemli görülmektedir.

4 Is yal t m na dayal ekonomik analizlerin ve yat r m geri dönüfl hesaplamalar n n da kapsand proje sorusu, Sa l k Bakanl proje arflivinden al nan ve Van ilimizde yap lm fl oldu u düflünülen bir sa l k yap s (hastane) için ön eleme amaçl olarak haz rlanm flt r. Jürinin proje sorusu ile ilgili beklenti ve öngörülerine kitapç n girifl bölümünde yer verilmifltir. Proje sorusu ve proje haz rlama sürecinde yar flmac lar n yönelttikleri sorular ile jürinin bunlara yan tlar kitapç n ikinci bölümünde yer almaktad r. Yar flmac ekiplerin proje sorusuna verdikleri yan tlar n jüri taraf ndan de erlendirilmesi sonucunda ilk alt dereceyi alarak yar flman n son evresine kat lmaya hak kazanan ekiplerden projelerini tan tan ve verilen formata göre yaz lm fl bir makale haz rlamalar istenmifltir. Bu makaleler asl na sad k kal narak üniversitelerin alfabetik s ralama düzeni içinde bölümler halinde kitapç kta yer alm flt r. Gerek final aflamas na kat lan alt ekibin haz rlad klar projeler, gerekse ilk aflamay geçemeyen projeler ile ilgili jüri de erlendirmelerine kitapç n dokuzuncu ve son bölümünde yer verilmifltir. Mezuniyet dönemlerinde son s n fta yo un ders yüklerinin yan s ra yaklafl k alt ayl k bir süre ile proje yaparak ve yar flman n final bölümü için haz rlanarak özveride bulunan F rat, Kocaeli, Marmara, Orta Do u Teknik, Osmangazi ve Y ld z Teknik Üniversiteleri ile yar flmaya kat lan di er üniversite ekiplerinin üyeleri ö rencilere ve onlar yönlendiren ö retim üyesi meslektafllar ma teflekkürü borç bilirim. Çok yo un ifl yüklerine karfl n de erli zamanlar n ay rarak yar flman n tüm evrelerinde büyük özveride bulunan jüri üyelerine, Sa l k Bakanl m z temsilen jüri çal flmalar na büyük katk sa layan Say n Mehmet Akif Arslan a, öngörü ve de erlendirmeleriyle kitapç n oluflumuna katk da bulunan Say n Abdullah B LG N, Say n B.Hakk BUYRUK, Say n Prof.Dr. Abdurrahman KILIÇ, Say n Erkan fiahmali ve Say n Levent TOSUN a flükranlar m sunar m. Yar flmaya 2000 y l ndan bu yana verdikleri sürekli destek, kat l mc lara ve jürimize afl lad klar heyecan ile yal t m bilincinin ülkemizde yerleflmesine ve sürekli geliflmesine önayak olan ZOCAM a jürimiz ad na teflekkür ederim. Jüri çal flmalar s ras nda ve bu kitapç n oluflma sürecinde Say n Nimet Nurhayat Bilgin, Say n Hacer Buyruk, Say n Ayfle K l ç, Say n Ferda fiahmal, Say n Y ld z Tosun, Say n Resa Çal flkan ve ailelerinin anlay fllar, sab rlar ve özel yaflamlar ndan özverileri her türlü övgüyü hak etmektedir. Kendilerine minnettarl m bir kez daha ifade etmek isterim. Prof. Dr. Mehmet Çal flkan ODTÜ, Temmuz 2007

5 ZOCAM IN ÖNSÖZÜ zocam n makina ve inflaat mühendisli i, mimarl k, iç mimarl k ve endüstri ürünleri tasar m ö rencilerine yal t m sektörünü tan tmak ve bu alanda uzmanlaflmalar n sa lamak amac yla, 1999 y l ndan bu yana düzenledi i Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas bu y l da oldukça yo un ilgi gördü. Yedincisi gerçeklefltirilen geleneksel yar flma, zocam ve sektör için çok önemlidir. Bu yar flmayla, yak n gelecekte gerek kendi ifllerinde gerekse profesyonel hayatta önemli yerlere gelebilecek genç mühendis ve mimarlar n dikkatleri enerji tasarrufu ve yal t ma çekilmektedir. Ancak, yal t m ile sadece s yal t m hat rlanmamal d r. Bu sene Sa l k Yap lar üzerinde haz rlanan proje ile, bu yap larda enerji tasarrufunun yan s ra gürültü kontrolü ve yang n güvenli i de göz önünde bulundurulmufltur. Yar flmaya kat lan ve proje gönderen 13 üniversiteden 16 ekibin projelerinde, yap lar m zda geliflmifl ülke standartlar na göre yang na dayan kl yal t m ürünlerinin kullan m ön plana ç km flt r. Bunu yaparken, bir yandan da hastanelerimizde bulunan hasta odalar ve ameliyathaneler gibi özel önemi olan bölümlerde ses yal t m da göz önüne al nm fl ve uygun akustik koflullar sa lanm flt r. Proje gönderen üniversitelerin ekiplerinin, bu anlamda do ru ürün olan mineral yünleri tercih etmeleri bizim aç m zdan da ayr bir gurur kayna olmufltur. Haz rl k aflamas ndan, finalin yap ld 25 May s gününe kadar yaklafl k 9 ayl k bir süreye yay lm fl olan zocam Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas, Say n Prof.Dr. Mehmet Çal flkan n baflkanl n yapt Yar flma Jürisi ne, üniversitelerimizde bu konuya e ilmifl ekip sorumlusu ö retim görevlilerimize ve tabii ekipleri oluflturan ö renci arkadafllar m za büyük sorumluluklar yüklemektedir. Ö rencilerimiz, yar flma duyurumundan itibaren tüm dikkatlerini proje sorusuna ve do al olarak yal t m kavram na vermekte; projeyi s, ses yal t m ve yang n güvenli ini de ön plana alarak en verimli flekilde oluflturmaya çal flmakta; ö retim görevlilerimiz de kendilerine eksik bilgilerinin tamamlanmas ve anlafl lamayan konular n jüri ile paylafl lmas nda büyük destek vermekte, yol gösterici olmaktad rlar. 7. Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas na proje göndererek kat lan Celal Bayar, nönü, Karadeniz Teknik, Mersin, Selçuk, Trakya ve Uluda Üniversiteleri ile projeleri final aflamas na kat lmaya de er görülen F rat, Kocaeli, Marmara, Orta Do u Teknik, Osman Gazi ve Y ld z Teknik Üniversitesi ö renci ekiplerine ve ekip sorumlular na, zocam ad na teflekkür ederiz.

6 Yal t m Yar flmas n n bugüne gelmesinde büyük eme i geçen; Ekim ay nda bafllayan süreçte yo un bir tempoyla çal flarak proje sorusunu ve final sorular n oluflturan; gelen sorular cevapland ran, tüm projeleri tek tek inceleyerek de erlendirmelerini sunan Jüri Baflkan m z Say n Prof.Dr. Mehmet Çal flkan (Orta Do u Teknik Üniversitesi) ve Jüri Üyelerimiz Say n Mehmet Akif Arslan (Sa l k Bakanl nflaat Yat r m ve Onar m Daire Baflkanl ), Say n Abdullah Bilgin (Türk Tesisat Mühendisleri Derne i), Say n Hakk Buyruk (E E Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi Binalarda ve Ulafl mda Enerji Verimlili i fiubesi), Say n Prof.Dr. Abdurrahman K l ç ( stanbul Teknik Üniversitesi), Say n Erkan fiahmal (Türk MMMB) ve Say n Levent Tosun a (TMMOB Makina Mühendisleri Odas ) da üstün çabalar ve ay rd klar k ymetli zaman için teflekkür ederiz. zocam, Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas na ve üniversitelerle birlikte gerçeklefltirdi i di er etkinliklerine bundan sonraki y llarda da devam ederek, yal t m yap ve tesisat projelerinin vazgeçilmez unsuru haline getirme yolunda çal flmalar n sürdürecek ve enerji verimli, ekonomik, konforlu, sürdürülebilir, çevre dostu ve güvenli yap lar n oluflmas na hizmet edecektir. A.Nuri Bulut zocam A.fi.

7 Ç NDEK LER BÖLÜM 1 : G R fi 1 : Genel : Yap Fizi i : Is Yal t m : Is Kayb : Ekonomik Analiz : Gürültü Denetimi ve Ses Yal t m : Yang n Yal t m BÖLÜM 2 : PROJE SORUSU ve EKLER 2.1 Girifl Bina ile lgili Bilgiler Soru 1- Is Yal t m Soru 2- Is Kayb Soru 3- Ekonomi Hesab Soru 4- Ses Yal t m Soru 5- Yang n Yal t m Proje Sorusu Ekleri Üniversitelerden Gelen Sorular ve Cevaplar BÖLÜM 3 : Sa l k Yap lar nda Optimum Yal t m BÖLÜM 4 : Gelecek Yal t mla Gelecek BÖLÜM 5 : Sa l kl Yat r m, Yal t m BÖLÜM 6 : Sa l k Binalar nda Yal t m ve Önemi BÖLÜM 7 : Sa l k Yap lar nda Is, Ses, Yang n Yal t m ve Ekonomik Analiz BÖLÜM 8 : Sa l k Yap lar nda Yal t m n Ekonomiye ve nsan Konforuna Etkisi BÖLÜM 9 : Sonuç ve De erlendirmeler 1 : Yap Fizi i : Is Yal t m : Is Kayb : Ekonomik Analiz : Gürültü Denetimi ve Ses Yal t m : Yang n Yal t m BÖLÜM 10 : M MAR PROJE EKLER

8 Sa l k Yap lar nda Yal t m BÖLÜM 1 G R fi 1. Genel Gereksinimler ve bunlara ait çözüm aray fllar artt kça uzmanl k alanlar de iflmekte yeni mesleki aç l mlar ortaya ç kmaktad r. Mimarl k, bar nma gereksiniminin var oldu u andan itibaren üzerinde çal fl lan bir alan, giderek de bir meslek halini alm flt r. Önceleri sadece bar nma gereksinimine yan tlar aran rken zamanla baflka birçok bileflenin de iflin içine girmesi ile durum giderek karmafl k bir hal alm fl, karar süreçlerinde zorluklar ortaya ç km flt r. Toplumsal yaflam n geliflmesi sonucunda ise kiflisel gereksinimleri karfl layan bar naklara ek olarak kamusal yap lar n yap lmas na bafllan lm fl, güç gösterisi görkemli yap lar n ortaya ç kmas na neden olmufltur. Ard ndan güç gösterisinin yan s ra esteti in giderek önem kazand dönemlere geçilmifltir. Ça m zda ise görkemli, estetik yap lar yerlerini fonksiyonel ve ekonomik çözüm arayan yap lara b rakmaya bafllam fl, ard ndan çevresel sorunlar n giderek önem kazanmas ile yap larda esteti in, fonksiyonelli in, ekonominin, çevreye duyarl l n izlerini derinden tafl yan yap sal çözümlemelere gidilmifltir. Mimar Sinan n, eflsiz eserlerini yaratt dönemdeki ana sorun büyük aç kl klar n nas l geçilebilece i ve binan n yerçekimi kuvvetine karfl nas l direnece i idi. Sinan, gelifltirdi i o muhteflem mekânlarda bu sorunlara çözümü bulurken esteti in ve mekânsal zenginli in analizini de iyi yapm flt. Ama o dönemde s yal t m belki de üzerinde düflünülecek bir konu olmam flt. Buna karfl l k ayd nlatma amac yla yak lan kandil ya ndan ç kan is yap n n çok önemli bir sorunuydu. Yarat lan mekân n büyüklü ünün ve formunun verdi i baflka sorunlar da ortaya ç kmaya bafllam flt. Akustik bu anlamdaki önemli sorun alanlar ndan bir di eriydi. Yapt her eserde bu konular üzerine çok çal flmakta ve önemli bulgular elde etmekteydi. Öte yandan büyük yang nlar n tafl yap lara bile nas l zarar verdikleri ancak yaflanarak görülmeye bafllanm flt. Tafllar birbirlerine tutturulmas sadece devekuflu yumurtas ndan üretilen harçlar ile de il tafllar aras nda oluflturulan boflluklar n eritilmifl kurflunlarla doldurulmas ile sa lan yordu. Yang nlarda eriyen kurflun ise ana tafl y c lar n çökmesine ve yap n n yerle bir olmas na neden oluyordu. Birçok kentin bugün yerle bir olmufl olmas n n nedeni do al afetlerin yan s ra fethedilen kentlerde ç kart lan büyük yang nlar olmufltur. 1

9 7. Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas Yap sal çözümlemelerin h zla geliflmesi sadece ve sadece mimar n tasar m anlay fl na paralel geliflmemektedir. Yap endüstrisindeki h zl geliflmeler teknolojinin ve endüstrinin buldu u ve gelifltirdi i yeni çözümlemeler ile de kendini göstermektedir. Örne in ülkemizde kamusal yap larda teras çat yapmak Bay nd rl k ve skan Bakanl nca neredeyse yasakl bir konuydu. Tüm kamusal yap larda sadece oturtma çat larla ve kiremit/metal kaplama malzemeleri ile yap lmas na izin verilmekte idi. Bugün gelifltirilen yeni malzemeler ile art k bu yasak geçerli de ildir ve mimari tasar mlarda çok önemli çözümlemelere gidilebilmeye bafllan lm flt r. Sonuç olarak yap endüstrisi, sadece mimar n bilgi da arc çerçevesinde gelifltirilebilecek bir alan de ildir. Mimarl k ne kadar eski bir meslekse, teknoloji ve endüstrideki geliflmeleri sa layan mühendislik de bir o kadar eski ve önemli bir teknik aland r. Yedincisi yap lan ZOCAM üniversiteleraras yal t m yar flmas n n ana amaçlar ndan birisi de teknoloji ve mimarl n yal t m gibi dar ama günümüzdeki çok önemli bir alan nda disiplinleraras çal flmalar teflvik etmek, mühendislik ve mimarl k ö rencileri aras ndaki bu ortak alanlarda beraber çal flma al flkanl klar n kazand rmak olmufltur. Ülkemizin bina sektöründe %50, sanayi sektöründe %20 ve ulafl m sektöründe %15 olmak üzere yaklafl k % 30 oran nda enerji tasarrufu potansiyeli bulunmaktad r. Bunun parasal karfl l y ll k 4,5 milyar YTL olup bununla 2 adet Keban Hidroelektrik Santral yap labilmektedir. Enerji verimlili i konusundaki amaç, sadece maliyetlerin düflürülmesine odakl bir tasarruf anlay fl ile de il üretkenli i ve çevreyi gözeten verimlilik kavram ile birlikte, yüksek katma de erli ürünlere yönelip enerji yönetimi anlay fl n hayata geçirerek, yurtiçi gayr safi milli hâs la bafl na enerji tüketimi olarak tan mlanan enerji yo unlu u de erini afla çekmek olmal d r y l verilerine göre bina sektöründeki toplam enerji tüketimi 23 MTEP dir (Milyon Ton Eflde er Petrol). Bu miktar nihai enerji tüketiminde %33 lük paya karfl l k gelmektedir. Binalar m zda tüketilen elektrik enerjisinin pay ise toplam elektrik enerjisi tüketiminin % 51 ine karfl l k gelmektedir. Binalarda elektrikli cihazlar ve ayd nlatma amaçl elektrik tüketimi, kullan m amac na, doluluk oran na ve benzer faktörlere göre de iflmektedir. Yap lan araflt rmalar konutlardaki enerji tüketim pay n n yaklafl k %20 sinin elektrikli ev aletlerinde ve ayd nlatma amac yla elektrik enerjisi olarak, %80 inin ise s tma ve s cak su sa lama amac yla kullan ld n göstermektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl verilerine göre 2005 y l nda ülkemizde tüketilen enerjinin %73,6 s ithal edilmifltir. Kulland enerjinin büyük bir bölümünü ithal enerji ile karfl layan ülkemizde, enerji tasarruf potansiyelinin yüksek olmas nedeniyle binalar n s t lmas amac yla tüketilen enerjinin azalt lmas yönünde yap lan çal flmalar öncelikli konular aras nda yer almal d r. statistiki bilgilere göre ayn iklim koflullar nda ve ayn kullan m alan na sahip olan ülkemizdeki bir konutun enerji tüketimi Fransa, Almanya, ngiltere gibi enerjinin verimli kullan ld ülkelere göre 2-3 kat daha fazla gerçekleflmektedir. Ülkemizdeki binalardan olan s kayb n n bu derecede yüksek olmas n n nedeni flüphesiz binalar m z n yetersiz yal t ml veya tamamen yal t ms z olmas d r. 2 Günümüze kadar, s nma ihtiyac için halk m z yeterince yönlendirilmedi i için fiyat olarak en ucuz görülen düflük kalorili yakacaklar, asl nda verimsiz ve pahal yakacaklar olarak yal t ms z binalarda bilinçsizce tüketilmekte, k fl aylar nda flehirler duman karanl na gömülmekte, havadaki kükürtdioksit (SO 2 ) oran dünya standartlar n n 9-10 kat na ç kmakta, insanlar zehir solumakta ve toplum sa l gün geçtikçe bozulmaktad r.

10 Sa l k Yap lar nda Yal t m Önümüzdeki y llarda artmas beklenen enerji tüketiminin çevre sorunlar ve enerji ithalat nda da art fla neden olaca görülmektedir. Çevre ve enerji sorunlar n n hafifletilmesinde geliflmifl ülkelerin önlemlerinden biri de enerji tasarrufudur. Geliflmifl ülkelerde de etkin bir enerji tasarrufu için yal t m, öncelikli çare olarak görülmektedir. Is yal t m n n yan s ra temiz ve kaliteli yakacak kullan m hava kirlili ini tamamen ortadan kald racak ve daha az yak tla s n ld ndan atmosfere sal nan enerji ve sera gaz emisyonlar azalacak, ekolojik denge korunacak ve havay s tmak için harcanan para da gelecek nesillere daha müreffeh bir Türkiye b rakmak için gerekli yat r mlara aktar labilecektir. Dünyam z sürdürülebilir k lmak, sa l m z ve gelece imizi tehlikeye sokmamak, dünyan n do al dengesini korumak için yal t m n katk s çok önemlidir. nsan ömrünün yaklafl k olarak %70-75 inin kapal alanlarda geçti i düflünülürse, bu kapal yerlerde sa lanacak konforun; dolay s yla insan n sa l kl, huzurlu ve üretken bir yaflam sürdürmesi için yal t m n ne denli önemli bir konu oldu u ortaya ç kmaktad r. Binalar oluflturan yap elemanlar, do al olarak, bina içindeki s y daha düflük s cakl kta olan d fl ortama iletmektedirler. Yap elemanlar ne kadar iyi yal t ml olursa s transferi de o kadar az olmaktad r. Bina iç mekanlar n belli bir s cakl kta tutabilmek için s t c lar (radytörler) ile mahallere s enerjisi sa lamak gerekmektedir. Bu enerji kazanlarda yanan yak t ile elde edilir ve kapal çevrimde dolaflan ak flkana iletilerek pompalar ve borular yard m ile s t c lara kadar ulaflt r l r. Binan n duvar, pencere, tavan, döfleme gibi yap elemanlar na yal t m uygulamas yap lm fl ise, d flar ya s transferi (yani s kayb ) daha az olacak, buna ba l olarak da mahalleri belli s cakl kta tutabilmek için daha az yak t gerekecektir. Binan n belirlenmifl s l konfor koflullar n sa lamas için ne kadar yak t yakt / s kayb / yap elemanlar birbiri ile ba lant l d r. Bu ba lant ise yap lm fl veya yap lmam fl olan yal t md r. Binalar n yap m sürecinde yap elemanlar için bir karfl l k ya da bedel ödenecektir. E er yap elemanlar yal t ml olursa bu bedel artacakt r. Bina yap elemanlar daha çok bedel karfl l pahal olarak infla edilirse, ya da yap elemanlar yat r m maliyeti yüksek olur ise, s kayb daha az olacak, dolay s ile daha az radyatör, s t c, daha küçük kapasiteli kazan vb donan m gerekecektir. Di er bir deyiflle, mekanik tesisat yat r m maliyeti düflük olacakt r. Yap elemanlar yat r m maliyeti ile mekanik tesisat yat r m maliyeti birleflerek binan n ilk yat r m maliyetini oluflturacakt r. Buradan yal t ml binan n yal t ms z binadan daha yüksek bedele mal olabilece i düflünülmektedir. Yal t ml bina y llar boyunca sürekli olarak yal t ms z binaya oranla daha az yak t kullanaca ndan daha az iflletme yat r m gerektirecektir. lk yat r m maliyeti ile iflletme maliyetinin kesiflti i noktadan sonra yap lan yal t m bedeli geri dönmüfl olacak ve bina sürekli olarak kara geçecektir. Yar flmac lardan, yap lan yat r m n kara gecifl noktas n (geri dönüfl ya da geri dönüfl süresini) bulmalar ve irdelemeleri beklenmektedir. Sa l k yap lar nda gürültü özellikle tedavi gören hastalar n flikayet konular ndan baflta gelenidir. Ayr ca görevli sa l k personelini en çok etkileyen rahats zl k unsurlar aras nda bulunmaktad r. Bunlar n nedeni sa l k sektöründe ifllerin hiçbir baflka sektörde rastlanmayan ölçüde bire bir sözlü iletiflim arac l ile yürütülmesi gere idir. Tabipler di er sa l k personeli ile do rudan konuflarak iletiflim kurmaktad r. Hastalar ve hasta yak nlar yine sözlü iletiflim ile sorgulanmakta ve bilgilendirilmektedirler. Bu süreçlerde yaz l iletiflim yöntemleri neredeyse hiç kullan lmamaktad r. Böylelikle trafik vb yap d fl çevresel gürültü kaynaklar n n yan s ra yap içinde bulunan hareketli ve de iflken kaynaklar gürültü kaynak çeflitlili ine yol açmakta ve gürültü denetim önlemlerinin kapsam n n ve çeflitlili inin artmas na neden olmaktad r. Geliflmifl ülkelerde bile bafla 3

11 7. Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas ç k lmakta zorlan lan hastane gürültü sorunu geliflmekte olan ve az geliflmifl ülkelerde kayg verici boyutlardad r. Ülkemizdeki hastanelerde yap lan ölçüm, anket ve de erlendirme çal flmalar ile bu durum do rulanm fl bulunmaktad r. Avrupa Birli i mevzuat na uyum çal flmalar kapsam nda yeniden düzenlenen gürültü mevzuat, çevresel gürültü ve iflyerlerindeki gürültü etkilenimini s n rlayan iki ayr yönetmelik olarak flekillendirilmifltir. Yasal dayana 2872 say l Çevre Kanunu olan Çevresel Gürültünün De erlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeli i 1 Temmuz 2005 te say l Resmi Gazetede yay nlanarak yürürlü e konulmufl ve 1986 y l ndan bu yana yürürlükte olan Gürültü Kontrol Yönetmeli i ayn tarihte yürürlükten kald r lm flt r. Sa l k yap lar içindeki hacimlerde oluflan gürültü ile ilgili s n rlamalar bu yönetmelikle belirlenmifltir. Çevre ve Orman Bakanl yönetmelikle ilgili bir revizyon çal flmas gündeme getirmifl olup 2007 y l yaz aylar nda güncellenmifl yönetmeli in yay nlanmas beklenmektedir. Bu çal flmalar kapsam nda mevcut yönetmelikte sa l k yap lar içindeki mekanlar için belirtilmifl olan üst s n r gürültü düzeylerinde bir de ifliklik öngörülmemektedir. Yang nlarda can ve mal kayb, yang n n büyüyerek duman n ve alevlerin hacimlere yay lmas nedeniyle meydana gelir. Yang n, bafllad hacim içerisine hapsedilirse kolayl kla kontrol alt na al n r ve yay lmas önlenir. Bunun sa lanabilmesi için belirli büyüklük ve özellikteki hacimler yal t larak yang n zonu oluflturulur. Yang n n ç kt noktada ilerlemeden kalmas n n sa lanmas ve bir hacimden di er hacimlere geçiflinin önlenmesi çal flmalar yang n yal t m olarak tan mlan r. Yang n s ras nda hastanelerde bulunan hastalar n tahliyesi özenli ve yavafl olmas gerekti inden ayr bir özellik tafl r. Hastanelerde hastalar n tahliyesi yang n n söndürülmesinden çok daha önemlidir. Hastanelerde, yang nlar n %53 ünün hizmet hac mlar nda, %22 sinin özel bölümlerde, %10 unun hasta bak m ünitelerinde ve geri kalan %15 inin ise destek hac mlar ile di er yerlerde ç kt görülmüfltür. Ameliyat salonlar nda yang n ç kma tehlikesi az olmakla birlikte yüksek derecede patlama tehlikesi bulunmaktad r. Hastanelerde; hizmet hac mlar olarak; mutfak, depolar, tuvaletler, çamafl rhane, çamafl rhane flütleri, s tma sistemi, asansör, ve di er yerler (koridor, merdiven v.s.) bulunur. Hasta hac mlar olarak, hasta odalar, ko ufllar, dinlenme ve hasta e lence hac mlar bulunmaktad r. Laboratuarlar, röntgen hac mlar, ameliyathaneler, do um salonlar, sterilizasyon ve oksijen çad rlar ise özelli i farkl olan bölümlerdir. Destek hac mlar olarak, s merkezi, hemflire veya personel hac mlar ve idari bölümler say labilir. Hastanelerde en önemli konu, yang n zonlar n n oluflturulmas d r. Bir yap n n bütün kap, pencere ve panjurlar ile birlikte döfleme veya duvarlar ile di er bölümlerinden ayr lm fl ve kendinde ç kan yang na karfl yeterli yap sal yang n direnci olan bölümler yang n zonu olarak adland r lmaktad r. Hastanelerin yang n zonlar na ayr lmas hasta ve personelin boflalt lmas n n kademeli yap labilmesini sa lar. Hastanelerde dikey tahliye yerine yatay tahliye tercih edilir. Önce, hastalar yang n n ç kt zondan bitiflik komflu zona tafl n r. Yang n ç kan zonda kontrol alt nda tutulam yorsa, ikinci kademe olarak merdivenlerle bir baflka kattaki zona geçilir. Üçüncü kademede ise bina tamamen boflalt l r. 4 Hasta bak m ünitelerinin yang n zonlar na ayr lmas n n personele zaman kazand rd aç kt r. Bütün kat n boflalt lmas n gerçeklefltirmek için gerekecek zaman ünitede bulunan personel say s na ve hastalar n fiziksel flartlar na ba l olur.

12 Sa l k Yap lar nda Yal t m Yang n zonlar bir kat yüksekli inde ve en fazla m 2 olarak s n rlan r. Hastanelerdeki yang n tehlikelerinin büyüklü üne göre yang n zonlar daha küçük yap l r veya tali yang n zonlar oluflturulur. Tali yang n zonlar, yang n zonlar na benzer flekilde fonksiyon görürler, ancak aralar ndaki kap lar n yang na dayanma süresi di erlerine göre daha azd r. Hastanelerde 180 m 2 yi geçen her bir tali yang n zonunun di er yang n zonlar na, düfley kaç fl yollar na veya tali yang n zonlar na aç lan en az iki ç k fl olmas gerekir. Yang n zonlar ve tali yang n zonlar ; yang n riski veya yang n yükü büyük olan yerlerde ve dolafl m alanlar nda de iflik büyüklük ve özelliklerde düzenlenirler. Örne in, yang n riski ve yang n yükü büyük olan depolarda, zemin kotunda veya üstünde tüm hacmin büyüklü ü 1800 m 3 ü geçerse, birden fazla tali yang n zonlar düzenlenir. Bütün depolar n d fl duvarlara bitiflik olmas ve havaland rma olana n n bulunmas istenir. 2. Yap Fizi i Yap m endüstrisinin son ürünleri, yüzlerle ifade edilecek ham madde, yar mamul ve mamul ürünlerin bir araya gelmesi ile elde edilmektedir. Bu denli çok malzemenin bir araya geliflinin do ru ve planl yap labilmesi çok önemlidir. Bunu sa layanlar tasar mc mimar ve mühendis müelliflerdir. Tasar mc lar n, tasar mlar nda öngördükleri bütünlü e, forma ve niteli e ulaflabilmeleri, ancak yap malzemelerinin do ru seçimi ve bunlar n birbirleri ile de uyumlu olabilmeleri ile mümkündür. Her malzeme bir di erinden farkl fiziksel ve kimyasal yap ya sahiptir. Bu, malzemelerin do as gere idir. Bu nedenle her yap malzemesi baflka bir yap malzemesi ile her zaman do ru bir biçimde bir araya gelemez veya farkl fiziksel ve kimyasal davran fllar gösterebilir. Örne in beton ve demir, fiziksel yap lar itibar yla birbirleri ile mükemmele yak n bir uyum içerisinde bir araya gelir. Aderans (tutunma) denen bu iki malzemenin bir araya gelmesi o denli iyidir ki bugünkü betonarme yap lar n bu kadar geliflmesindeki en büyük etken iflte birbirine bu mükemmel tutunma özelli idir. Buna karfl l k demir ve çinko uygun koflullarda biraraya geldi inde çok iyi mamul ya da yar mamul malzeme haline gelebilir. Örne in, elektroliz veya dald rma (galveniz) yöntemi ile çinkoyla kaplanan demirden yap lm fl bir ürün paslanmaya karfl çok iyi korunan bir ürün haline gelebilir. Ancak çinko levhalardan yap lan ya mur dereleri ve etekleri, ahflap çat larda bazen bilinçsizce demir çivilerle çak lmaktad r. Bu uygulama sonucunda nem ve suyla karfl karfl ya kalan demir ve çinko aras nda pil etkisi oluflur. Pil etkisi sonucu iki malzeme aras nda oluflan elektron al flverifli demir çivilerin, çinko dere ve s va eteklerini çak lma noktalar ndan kopartarak bu noktalar n birer su s zma noktas haline gelmesine neden olabilir. Yap bileflenleri aras ndaki bu ve benzeri etkileflimler ile yap bileflenlerinin yaflam çevresi ile iliflkileri, yap fizi inin inceleme ve araflt rma konular içerisine girmektedir. Yedincisi düzenlenen ZOCAM Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas n n bu seneki konusu sa l k yap lar olmufltur. Sa l k yap lar nda di er birçok yap daki ortak sorun alanlar n n yan s ra baz alanlar di erlerinin yan nda biraz daha ön plana ç kmaktad r. Hijyen, bu anlamda yap malzemelerinin seçiminde sadece malzemeleraras iliflkinin ön plana ç kt de il yaflam çevresi ile iliflkilendirilmesinde de çok önemli bir unsur olabilmektedir. nsan sa l aç s ndan ciddi sorunlar yaratan mantar ve bakteriler, sa l k kurumlar ndaki en büyük problemdir. Bu nedenle seçilecek yap malzemeleri bünyelerinde mantar ve bakteri bar nd rmamas gerekmektedir. Ses ve s yal t m amaçl kullan lan birçok yap malzemesi bu anlamda kritik malzemeler aras na girmektedir. Bu malzemelerin üretim ve seçilerek kullan mlar nda dikkat edilmesi gerekmektedir. 5

13 7. Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas Baz mamul ve yar mamul ürünlerin fiziksel özelliklerini gelifltirme amaçl kullan lan birçok kaplama veya ba lama malzemesinin ise uzun dönemde insan sa l na etkilerini göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Farkl s l ortamlarda buharlaflma etkisi ile ciddi sa l k sorunlar yaratabilecek boyalar ve tutkallar özellikle sa l k yap lar nda ciddi sorunlara neden olabilir. Bu nedenle standartlara ve üretim özelliklerine bakarak malzeme seçmek gerekmektedir. Buradan hareketle seçilecek her türlü yap malzemesi ilgili disiplindeki uzmanlar n dan flmanl nda seçilmelidir. Di er taraftan her yar mamul yap malzemesi kendi bafl na incelendi inde fiziksel ve kimyasal özellikleri aç s ndan nitelikli olabilir. Zaten uluslararas standartlarda üretim yap labilmesi için de bu zorunludur. Di er bir deyiflle standartlara uygun üretilmifl yar mamul yap malzemeleri kötü de ildir. Sonucu kötü yapan, sözkonusu yap malzemesi ile uyumlu di er yap malzemelerinin birlikte kullan m ndaki yanl fl seçimlerde yatmaktad r. Örne in s val d fl cephe s yal t m sistemi ile s yal t m yap lacak bir yap malzemesi, s yal t m özellikleri aç s ndan çok iyi iken, s rf iyi oldu u için bünyesinde su tutma özelli i varsa d fl cephelerde kullan lmamal d r. Bunun gibi akustik veya dekoratif amaçl kullan lan baflar l taflyünü modüler asma tavan ürünleri ise bir sa l k kurumunda kullan lmamal veya bünyesinde mantar veya bakteri bar nd rmayacak özelliklere sahip olan tipleri kullan lmal d r. Bu önlemler al n rken de al nan önlemin k sa dönemli de il uzun dönemli baflarganl irdelenmelidir. Yap fizi i aç s ndan birbiri üzerine uygulanan ve tutunmaya dayal üretilen yap bileflenlerinin katmanlar, merkezden d flar ya do ru yo unlu u azalan nitelikte olmal d r. Örne in düflük yo unluklu bir duvar üzerine yüksek yo unluklu s va uygulamalar, malzeme kal nl klar da gözönüne al nd nda, kimi zaman hatal sonuçlara, s va dökülmelerine ve çatlamalar na neden olabilir. Örne in s val d fl cephe s yal t m sistemi ile s yal t m yap lan bir yap da, s yal t m malzemesinin kendisini ve yap y do a koflullar ndan koruyacak kaplama malzemesinin seçimi önem kazanmaktad r. Bu seçiminin yüksek yo unluklu ve kal n uygulamal klasik bir s va olmas, istenmeyen sonuçlar n elde edilmesine neden olacakt r. Yar flmac lardan beklenen özellikle tasarlanacak d fl cephe kaplamalar n n bu ba lamda araflt r lmas ve gerekçelendirilmesi olmaktad r. ZOCAM Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas n n amac, tasar m sürecinde sadece mimar n görev alarak di er mühendislik disiplinlerinin bu kararlara uygun çözümler üretmesi de il, tasar m sürecine mühendislerin de aktif kat l m n n önemini vurgulamakt r. Bu amaçla yal t m bafll alt nda incelenen s, yang n ve ses yal t mlar n n tasar ma etkilerinin incelenmesi, bunlar n bir sa l k yap s içindeki hijyen konular n n irdelenmesi ve tasar m sürecine bir geri besleme yapmas n n sa lanmas beklenmektedir. Bu nedenle klasik tasar m anlay fl ndan uzaklaflarak yar flmac lar n yarat c düflünceleri tasar ma tafl yabilme becerisi yar flmada aranan bir unsur olmufltur Is Yal t m Bilindi i gibi ülkemizdeki binalar n yal t lmas ile ilgili standart TS 825 numaral standartt r. Bu standart en son 1994 y l nda revizyon program na al nm fl ve revizyonu 29 Nisan 1998 tarihinde tamamlanan TS 825 Binalarda Is Yal t m Kurallar standard TSE teknik kurulunda kabul edilerek yürürlü e girmifltir. Bu standard n yürürlü e girmesiyle 1985 tarihli eski standart yürürlükten kald r lm flt r. Bay nd rl k ve skan Bakanl sorumlulu unda, 14 Haziran 1999 tarih ve say l Resmi Gazete de yay nlanan bu standart 14 Haziran 2000 tarihinden itibaren tüm binalarda uygulanmak üzere zorunlu standart olarak yürürlüktedir. TS 825 standard, bir binan n tasar m aflamas ndan bafllayarak enerjiyi verimli kullanmas için gerekli yal t mlar n yap lmas n zorunlu hale getirmektedir. TS 825 standard ile ülkemizdeki binalar n s t lmas nda

14 Sa l k Yap lar nda Yal t m kullan lan enerji miktarlar s n rlanacak ve enerji tasarrufu artacakt r. Dolay s yla, do al kaynaklar n ve yaflad m z çevrenin korunmas da kolaylaflacakt r. Binalar n TS 825 standard na uygun yal t lmas yla, eski standarda göre yal t lan binalar n s t lmas nda kullan lan enerjiden en az %60 n n tasarrufu öngörülmüfltür. Hem yeni, hem de mevcut yap larda TS 825 e uygun yap lacak olan s yal t m ile, yal t ms z yap ya göre ortalama en az %60 yak t tasarrufu sa lanabilmekte, buna ba l olarak hava kirlili i de ayn oranda azalmaktad r. Bu yaklafl mla, standarda ve yönetmeli e uygun olarak yap lacak olan yeni binalardaki enerji tasarrufunun ilk y l için 300 Milyon ABD Dolar n n üzerinde olaca tahmin edilmektedir. Mevcut binalardaki tasarruf potansiyelinin ise 4-5 Milyar ABD Dolar civar nda oldu u tahmin edilmektedir. Bu miktardaki yak t maliyetinin yine döviz olarak d fl ülkelere ödendi i de göz önünde bulunduruldu unda konunun önemi daha da artmaktad r. TS 825 standard na göre yal t lan binalarda; s tma veya so utma tesisat na yap lan harcamalar azald için önemli bir ek maliyet getirmemekte, yal t m için yap lan harcamalar n önemli bir k sm henüz inflaat aflamas nda kendini geri ödemektedir. Önümüzdeki y llarda daha da artmas beklenen enerji tüketiminin çevre sorunlar ve enerji ithalat nda da art fla neden olaca kaç n lmaz görülmektedir. Çevre ve enerji sorunlar n n hafifletilmesinde geliflmifl ülkelerin önlemlerinden biri de enerji tasarrufudur. Geliflmifl ülkelerde etkin bir enerji tasarrufu için yal t m öncelikli çare olarak görülmekte ve s yal t m ile ilgili yönetmelik ve standartlar sürekli gelifltirilmektedir. Dünyada geliflen teknolojiye paralel olarak s yal t m malzemelerinde görülen çeflit ve kalite art fl Ülkemize de yans mas na ra men geliflmifl ülkelere oranla yal t m malzemelerinde yeterli tüketim olmamaktad r. Bu durum, teflvik sistemlerinin henüz oluflturulamam fl olmas n n etkisi yan nda, kamuoyunun yeterince bilinçli olmamas ve yol gösterici nitelikte çal flmalar n yayg nlaflamamas ndan kaynaklanmaktad r. Türkiye de ZOCAM n deste i ile 2006 da 7 ncisi düzenlenen Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas, ülkemize uygulay c s ndan yöneticisine kadar de iflik pozisyonlarda hizmet verecek mühendislere farkl bir bak fl aç s getirmesi ve üniversitelerimizde yal t m aç s ndan daha bilinçli nesiller yetifltirilmesinin önünü açmas bak m ndan örnek bir çal flma olarak de erlendirilmektedir. 4. Is Kayb Binalarda oluflan Is Kayb n önlemek amac yla yap lan yal t m n sa lad yarar ölçebilmek için proje konusu sa l k yap s n n (hastane binas n n) yal t m öncesi ve sonras Is Kayb miktar n bilmek gerekmektedir. Bu de erlerin karfl laflt r lmas ile bir sonuca ulaflman n mümkün olabilece i düflünülmektedir. Is Kayb n n hesaplanmas için gerekli yöntem TS 2164 Kalorifer Tesisat Projelendirme Kurallar standard nda verilmifltir. Bu yöntemin uygulanmas na yönelik olarak ZOCAM taraf ndan yay nlanan bir kitap da mevcuttur (Uygulamal TS 825 ve Kalorifer Tesisat Hesab ). Hesap kolayl sa lamak amac yla Demirdöküm (Türk Demir Döküm Fabrikalar A.fi.) taraf ndan haz rlanan bir bilgisayar yaz l m da yar flmac lara gönderilmifltir. Yar flma konusu hastane projesi Sa l k Bakanl proje arflivinden al nm fl olup, ülkemizin baz yörelerinde infla edilmifl ve çal flmakta olan bir sa l k yap s projesidir. 7

15 7. Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas Yar flman n amac Is Kayb hesab n n yap lmas n ö retmek olmad ndan yar flmac lara hesaplamalarda kolayl k sa lamak aç s ndan binada baz sadelefltirmelere gidilmifltir. Öncelikle, mimari projeler elden geçirilmifltir. Bina mimarisi sadelefltirilmifl, baz bölümler iptal edilmifl, pencereler tiplefltirilmifl ve soru amaçlar na uygun olacak mimari düzenlemeler yap lm flt r. Binan n çevresindeki de iflken toprak kotu ayn düzeye getirilmifltir. Mevcut binan n yap elemanlar sadelefltirilmifl, tek cins duvar, tek cins beton perde olacak hale getirilmifltir. Binan n yönü de ifltirilmifl, yönlerin bina duvarlar na dik bir konumda olmas sa lanm flt r. Hesaplama yönteminde de kolayl klar getirilmifltir: Is kayb hesab n n her mahal için ayr ayr yap lmas gerekli iken her bir kat tek bir mahalden olufluyormufl gibi tek bir hesap yap lmas istenmifltir. Tüm mahallerin ayn s cakl kta olaca varsay lm fl böylece mahallerin kendi aralar nda oluflacak s kay plar n n gözard edilebilece i düflünülmüfltür. Ayn nedenle zemin katta bulunan ve normal koflullarda s t lmayan teknik merkez, pano odas, jeneratör, s nak gibi mahallerin de s t laca varsay lm flt r. Hesaplamalarda kullan lacak baz katsay lar soru içinde verilmifl, baz lar n n hangi tablodan al naca belirtilmifl, baz lar n n da seçimlerinde kolayl k olmas aç s ndan ipuçlar verilmifltir. Böylece s kayb hesaplar n n kolay yap lmas sa lanmaya çal fl lm flt r. Hesaplamalarda kullan lacak duvar, beton perde, pencere gibi yap elemanlar n n alanlar ile kap ve pencerelerden s zan havan n miktar için gerekli olan aç lan kanat uzunluklar zocam web sayfas nda verilmifltir. Is kay plar hesapland ktan sonra s t c seçiminde kolayl k için tek tip ve tek boy radyatör seçimi istenmifltir. Soru için seçilen Hastane Binas, gerek proje üzerinde gerekse inflaat s ras nda, yetersiz de olsa, yap ld tarihteki kurallara göre yal t lm flt r. Ancak, proje sorusu oluflturulurken, önce binada hiç yal t m olmad n n varsay lmas ve s kayb n n bu duruma göre hesaplanmas istenmifltir. Yar flmac lar binada istedikleri yal t m uygulad ktan sonra bir kez daha s kayb hesab yap lmas ve yal t ml durumdaki s kayb miktar n n bulunmas istenmifltir. Görülece i üzere; yar flma sorusunda istenilen Is Kayb Hesaplar, s yal t m ile sa lanan ekonomiyi ölçebilmeye yönelik olarak tasarlanm flt r. Yar flmac lardan sadece s kayb hesab n basitçe yapabilecekleri kadar konuyu ö renmeleri beklenmektedir. Finale kalan yar flmac lara, s kayb ile ilgili olarak haz rlanan sorularda da hesap yaparken kulland klar, kendilerine gönderilen dokümanda yer alan veya e itimleri s ras nda gördükleri konulara yer verilmeye çal fl lm flt r. 5. Ekonomik Analiz Yar flmac lardan; yal t ms z binada ve yal t m uygulad klar binada; kulland klar yap ve yal t m malzemelerinin, kulland klar yal t ml duvar, pencere vb ana yap malzemelerinin ve radyatör, aparey, kazan gibi ana s tma sistemi malzemelerinin maliyetini bulmalar beklenmektedir. 8 Sadelefltirme ve hesap kolayl aç s ndan s tma tesisat ndaki pompa baca, boru vb maliyet fark n n ihmal edilmesi istenmifltir. Binan n yal t ml ve yal t ms z durumda ayn olan yap malzemelerinin maliyetlerinin de gözönüne al nmamas istenmifltir.

16 Sa l k Yap lar nda Yal t m Yar flmac lardan maliyetleri hesaplarken esas olarak Bay nd rl k ve skan Bakanl Birim Fiyatlar n kullanmalar istenmifltir. lgili dökümanlarda yeralmayan fiyatlar için, kan tlanmak kayd yla, piyasadan fiyat al nabilece i belirtilmifltir. Binan n yal t ms z ve yal t ml durumdaki yat r m maliyetindeki fark n bulunmas ndan sonra yak t tüketim maliyetinin de bulunmas istenmektedir. Bununla ilgili hesap yöntemi, do algaz birim maliyeti gibi de erler soru içinde verilmektedir. Y a r fl m a c l a r d a n yal t m ile artan yat r m maliyeti ile yal t m ile düflen yak t tüketim maliyeti ni karfl laflt rmalar beklenmektedir. Bunun için de tüm maliyetin 10 y l sonraya tafl nabilece i hesap formülü, y ll k faiz oran gibi bilgiler soruda verilmifltir. Bu hesaplar yap ld ktan sonra yar flmac lar yapt klar yal t m yat r m n n kaç y lda geri ödenece ini bulabileceklerdir. 6. Gürültü Denetimi ve Ses Yal t m Sa l k yap lar içinde oluflan gürültünün tedavi gören hastalara, yak nlar na ve görevli sa l k personeline etkisi, yap n n planlama ve tasar m sürecinde öncelikle ele al nmal d r. Bunun yap lamad ya da önceden öngörülmemifl ihtiyaçlar n ortaya ç kt durumlarda çal flanlar n etkileniminin en alt düzeye indirgenmesi için gürültü denetimi çal flmas na gerek duyulacakt r. Gürültü kaynaklar n n çeflitlili i ve de iflkenli i nedeniyle bu çal flma oldukça kapsaml ve çok yönlü olma niteli ini tafl yacakt r. Çevresel Gürültünün De erlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeli inde sa l k yap lar içindeki mekanlarda izin verilen gürültü düzeyleri üst s n rlar A a rl kl eflde er sürekli ses düzeyi (dba) cinsinden tek bir de er olarak belirtilmifltir. Uluslararas uygulamalarda iç hacimlerde oluflan sürekli ve kararl arka plan gürültüsünü de erlendirme amac yla A- a rl kl ses düzeylerinin yan s ra Gürültü Ölçütü (Noise Criteria-NC), Gürültü S n flama ya da S n fland rma Ölçütü (Noise Rating-NR), Oda Ölçütü (Room Criteria) vb de erlendirme yöntemleri de gelifltirilmifltir. Bu yöntemler gürültü enerjisinin frekansa göre da l m n esas ald klar için daha anlaml ve etkin bir de erlendirme yapma olana sa lamaktad rlar. Ancak ölçüm ve de erlendirme kolayl aç s ndan Yönetmelikte A- a rl kl eflde er sürekli ses düzeylerinin kullan m ye lenmifltir. Sa l k yap lar için Yönetmelikte Sa l k Tesis Alanlar bafll alt nda sürekli olarak nitelendirilen zaman dilimi içinde iç mekan gürültü düzeyi s n r de erleri (Tablo-8); Yatakl tedavi kurum ve kurumlar, dispanser, poliklinik, bak m ve huzur evleri ve benzeri mekanlar için eflde er sürekli ses düzeyi, Leq=35 dba, Dinlenme ve tedavi odalar için eflde er sürekli ses düzeyi, Leq=25 dba olarak belirtilmifltir. Revizyon çal flmalar sürecinde mevcut Tablo-8, Tablo-9 olarak yeniden düzenlenmifl ve sürekli zaman dilimi nitelemesine aç kl k getirilerek kullan m alanlar nda herhangi bir aktivite ya da faaliyet olmad durumlar ifadesi kullan lm flt r. Ayr ca yukar da belirtilen s n r de erlerin kapal pencere için geçerli oldu u, aç k pencere durumunda bu s n r de erlere 10 dba eklenmesi gerekti i aç klanm flt r. Arka plan gürültüsüne uygulanmas gerekli bu s n rlar, mekan d fl ndaki trafik vb çevresel gürültü ve mekan içinde etkinlik (aktivite) d fl s tma, havaland rma, klima, t bbi, elektronik ve mekanik donan m vb d fl ve iç kaynaklardan oluflan gürültüyü de erlendirmekte kullan lmak üzere belirlenmifltir. Ülkemizdeki hastanelerde mevcut fiili durum ile karfl laflt r ld nda bu de erlerin afl ld gözlenmektedir. Hastanelerimizde 70 dba üzerinde eflde er sürekli gürültü 9

17 7. Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas düzeyleri ölçüldü ü gözönüne al nd nda durumun ne kadar kayg verici oldu u anlafl lmaktad r. ABD de irili ufakl birçok hastanede yap lan ölçümlerin de erlendirilmesi sonucunda, y llar içinde ortalama eflde er sürekli gürültü düzeylerinin artt ve hasta tedavi odalar için Dünya Sa l k Örgütü (WHO) taraf ndan önerilen 30 dba n n çok üzerinde seyretti i anlafl lm flt r. Bu ortalama de er 1963 te 57 dba iken 2006 y l nda 68 dba ya yükselmifl bulunmaktad r. Sonuç olarak hastanelerde, özellikle hasta tedavi odalar nda, acil ve yo un bak m birimlerinde ortak ve de iflik mertebelerde gürültü sorunu vard r. Kiflilerin sa l ve sözlü iletiflim ile yürütülen fonksiyonlarda konuflman n anlafl labilirli inin gelifltirilmesi aç lar ndan soruna çözüm aranmas gerekmektedir. Gürültü kayna olarak belirtilen t bbi ve mekanik donan m üzerinde uygulanmas olas kaynakta gürültü denetim önlemleri bir yana b rak l rsa, sa l k yap lar içinde uygulanabilir gürültü denetim yöntemleri olarak ç nlama denetimi ve malzemelerin ses geçifl (iletim) kayb n n düzenlenmesi; baflar mlar ve uygulama kolayl klar aç s ndan öncelikle ye lenmektedir. Sa l k yap s iç hacimlerinin ses yutma özelliklerinin art r lmas ile özdeflleflen ç nlama denetimi türü önlemlerin, yans malar denetleyerek gürültüyü gürültü yayan kaynaklar n yak n çevresi ile k s tl bir alanda tutma ya da yerellefltirme (lokalizasyon) yetkinlikleri bulunmaktad r. Hastane iç mekanlar gibi çok say da hareketli kayna a sahip ortamlar için bu tür önlemler uygun olarak de erlendirilmektedir. Özellikle gürültü kaynaklar n n uza ndaki kiflilerin etkilenimini azaltmada, ç nlama denetimi önlemlerinin etkin oldu u bilinmektedir. Ses geçifl kayb yüksek malzemelerin kullan ld duvar/çat vb uygulamalarda ise trafik vb d fl gürültü kaynaklar ndan iç mekanlara iletilen gürültüden etkileniminin s n rland r lmas nda yarar sa lanabilmektedir. Proje sorusunun ses yal t m bafll alt nda ele al nan ilk bölümünde, yap n n d fl nda toplam L gündüz = 60 dba olarak ölçülen trafik vb kaynakl çevre gürültüsünün dinlenme ve tedavi odalar içinde oluflturaca ses düzeyinin Çevresel Gürültünün De erlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeli i (2005) uyar nca denetlenmesi istenmifltir. Bu kapsamda yap iç yüzeylerinin ses yutumunun da her bir oktav band için ayr ca dikkate al nmas n n zorunlulu u bulunmaktad r. Oda akusti i denkleminin uygulanmas yla her bir oktav bant için hesaplanacak bant (ses) bas nc düzeylerine A-a rl klama uyguland ktan sonra bulunacak A-a rl kl bant düzeylerinin desibel toplama iflleminden geçirilmesinden sonra A-a rl kl toplam ses düzeyinin dba olarak elde edilmesi öngörülmektedir. De erlendirmelerde kullan lmas gereken A-a rl kl toplam ses düzeyinin malzeme farkl l klar nedeniyle hem s yal t ml hem de mevcut/yal t ms z durum için hesaplanmas istenmektedir. Böylelikle, d flar dan mekan içine gelmesi olas hava do uflumlu gürültünün yal t m ile ilgili olarak duvarlar n yal t m etkinli inin vurgulanmas amaçlanm flt r. kinci bölümde ise, birbirine komflu iki mekan aras nda yal t m karakteristi i verilen bir duvar n projelendirilmesi istenmifltir. Mevcut projedeki duvarlar n hava do uflumlu sese karfl yal t m özelli inin denetlenerek ses yal t m karakteristi inin etiket de erinin 50 db den az olmas durumunda bu özelli i istenen düzeye çekecek önlemlerle ilgili tasar m hesaplar n n yap lmas ve mimari detaylar n gelifltirilmesi beklenmektedir. 10 Mekan ya da hacim akusti inin çal fl ld sorunun ikinci bölümünde cerrahi müdahalelerin yap laca bir odada yürütülen ifllev aç s ndan konuflman n anlafl labilirli ini gelifltirmeye yönelik bir çal flma öngörülmektedir. Cerrahi müdahale sürecinde konuflma aç s ndan içerdeki ç nlama sürelerinin 500 Hz Hz oktav bantlardaki de erleri ortalamas n n 0,6 s nin alt nda olmas gerekti i bilinmektedir. Müdahale s ras nda odada 4 kiflinin ayakta çal fl yor olaca düflünülerek belirtilen iki frekans band nda ç nlama denetimi yap lmas istenmektedir. Ç nlama sürelerinin özellikle frekansa ba ml l n n

18 Sa l k Yap lar nda Yal t m vurgulanmas düflünülmüfltür. Ayr ca kiflilerin ses yutumunun gözönüne al nmas gereklili inin ve ç nlama sürelerinin kifli say s na ba l olarak de iflece i gerçe inin alt çizilmek istenmifltir. Yap lan düzenlemeler ile ilgili mimari detaylarla birlikte belirtilen koflula uygun akustik tasar m önerisi gelifltirilmesi yar flmac lardan beklenmektedir. 7. Yang n Yal t m Bina tafl y c sistemi ve ögeleri, gerek bir bütün olarak, gerekse her bir ögesiyle, yang nda insanlar n tahliyesi s ras nda ya da söndürme sürecinde korunmalar için yeterli bir süre boyunca sa lam kalmalar n sa layacak flekilde hesaplanarak boyutland r lmal d r. Binalar gerekli durumlarda düfley ve yatay yang n bölmeleri ile donat larak düfley iç bölmeler ve yang n duvarlar, yang na en az 90 dakika dayan kl olarak projelendirilmelidir. Hastanelerde yük tafl yan duvarlar, döflemeler, yap sal çerçeveler gibi inflaat elemanlar ile yang n zonlar ve tali yang n zonlar ay ran duvarlar yang na karfl dayan kl özellikte olmal d r. Yeterli yang n direncine sahip olmayan elemanlar ise kaplamalarla korunmal d r. Kap lar, bulunduklar yang n zon duvarlar n n yang na dayanma süresi kadar bir dayan ma sahip olmal d r. Yang n kap lar, yang n ihbar al nd ktan sonra otomatik olarak kapanabilmelidir. Yüksek derecede yang n tehlikesi olan; mutfaklar, çamafl rhaneler ve depo gibi yerlerde ayr yang n zonlar düzenlenmelidir. Normal olarak bu bölümlerin kendi içlerinde tali yang n zonlar na bölünmesi gerekmez. Ancak, laboratuvar ve eczaneler ayr kompart manlar halinde düzenlenecekleri gibi, kendi içlerinde de tali kompart manlara bölünebilirler. Hasta bak m üniteleri gibi ölüm tehlikesi yüksek olan yerler, yap n n di er bölümlerinden ayr lacak flekilde ba ms z yang n zonlar olarak düzenlenmelidir. Hasta bak m üniteleri; tüm hasta ve personelin, bir bak m ünitesi yang n zonundan veya tali yang n zonundan, bir baflka zona veya tali yang n zonuna yatay flekilde kolayl kla hareket edebilecekleri biçimde planlanmal d r. Bu durum baz hallerde, bir bak m ünitesinin birden fazla tali yang n zonlar na bölünmesi ile sa lanabilir. Dolafl m alanlar nda düzenlenecek yang n zonlar da ayr bir önem tafl r. Merdivenler, yang n an nda hem itfaiyenin kullanabilmesi ve hem de hastalar ile personelin düfley yolla kaç fl n sa lamak için, geçilebilir ve kullan labilir durumda b rak lmal d r. ç bölmeler deliksiz ve boflluksuz olmal d r. Bölmelerde kap ve sabit fl k penceresi gibi boflluklardan kaç nmak mümkün de ilse, bunlar da en az bölüm yang n mukavemetinin yar süresi kadar yang na dayan kl ve kesici özellik tafl mal d r. Su, elektrik, s tma, havaland rma ve benzeri tesisat n yang n bölmesinden geçmesi durumunda, bölmede yang n mukavemetini azaltmayacak ve denenmifl uygun detaylar kullan lmal d r. Yang nlar n yay lmas na en çok tesisat kanallar n n neden oldu u görülmüfltür. Yang n durumunda bir baca vazifesi görerek ve içindeki yan c maddelerin tutuflmas ile bütün üst katlara yang n tafl maktad r. Katlar aras nda, düfley tesisat kanallar n n mutlak surette yal t lmas gerekir. Uzun koridorlarda ve kapat lmas ifllerli i aç s ndan uygun olmayan bölümlerde yang n an nda otomatik kapanan veya geceleri kapat lan sürme bölmeler veya koridor damperleri kullan lmal d r. Kap lar, bulunduklar yang n zon duvarlar n n yang na dayanma süresi kadar bir dayan ma sahip olmal d r. Yang n kap lar, yang n ihbar al nd ktan sonra otomatik olarak kapanabilmelidir. 11

19 7. Üniversiteleraras Yal t m Yar flmas Gerek elektrik tesisat, gerekse mekanik tesisat kanallar yang n n bir zondan di erine yay lmas na olanak sa layacaklar ndan bunlar n katlar n yatay ve dikey geçifllerinde yang n geçiflini engelleyecek flekilde yal t lmas gerekir. Havaland rma kanallar bina içinde oluflturulacak yang n zonlar göz önünde bulundurularak tesis edilmeli ve yaln zca bir yang n zonuna hizmet etmelidir. E er kanallar birden fazla yang n zonuna hizmet ediyorsa yang n zonlar n duvar veya döflemelerden geçti i noktalarda yang n ve duman geçiflini önlemek için otomatik olarak kapanabilen damperler kullan lmal d r. Yang n damperleri sayesinde kanallardan duman n geçifli önlense bile flaftlar arac l yla duman n her tarafa yay lmas büyük tehlike oluflturur. Kablo tavalar iflletmeyi bir a gibi dolaflmaktad r. Herhangi bir noktada meydana gelecek yang n sadece o bölümdeki kablolar n yanmas na sebebiyet vermeyecek, ayn zamanda iflletmenin di er birimlerini de etkileyecektir. Nitekim, benzer nitelikteki büyük binalardaki yang nlarda, ölüm ve hasar n meydana gelmesine elektrik flaftlar ve kablolar sebep olmufltur. Kablolardan yang n ç kt nda çok miktarda duman oluflacak ve yang n h zla yay lacakt r. Bu tip yang nlarda, gerek duman n ve gerekse s cakl n etkisi ile müdahale zordur ve yang n n söndürülmesi k sa sürede mümkün olmaz. Yang n ç kan k s mda bulunan ilk dedektör alg lama yapsa bile, duman h zla yay larak her taraf dolduraca için yang n n nereden ç kt anlafl lmayacakt r. Kablo tavalar nda ç kan bir yang n n ilerlemesini durdurmak ve yang n n dar bir alanda kalmas n sa lamak için, tavalar birleflme ve ayr lma noktalar ile flaftlar n kat aralar nda ve bölümlere girifllerinde yal t lmal d r. Elektrik odalar, jeneratör odalar ve trafo merkezlerindeki kablolar n duvar, tavan, döfleme ve kap gibi geçifl yerleri, yüksek binalardaki düfley elektrik flaftlar nda katlar aras nda kablolar n flafta girifl ve ç k fl k s mlar, kontrol panolar n n giriflleri yang n geçifline karfl yal t lmal d r. Yang n merdivenlerinin odalara yak n olmas ve birbirlerine alternatifli olmas hastanelerde önemlidir. Yang n merdivenlerini yang ndan korumak için ba ms z zon olarak düflünülmeli ve içerisine duman giriflinin önlenmesi için bas nçland r lmal d r. Hastanenin yüksek bina olmas durumunda boflalt lmas na yard mc olmak aç s ndan ve itfaiyelerin kullanmas na olanak sa lamak amac yla ba ms z bir asansör kovas yang n zonu olarak yap lmal d r. Burada çal flacak asansör için elektrik hatt, ba ms z olarak, korumal olmal ve ayr ca jeneratörden çekilecek bir hat ile yedeklenmelidir. Standartlarda belirtilen iflletme ve bak m sa layabilmek için tüm mekanik ve elektrik cihazlar n n etraf nda yeterli derecede çal flma alan b rak lmal, mutfak, çamafl rhane, kazan dairesi ve benzeri mekanik cihazlar n bulundu u hacimlerde tavan yükseklikleri normalden fazla tutulmal d r. 12 Hastanelerde acil durum asansörleri yap lmal d r. Yang n merdivenlerini kullanamayacak olan kiflilerin tahliyesi ve yang n durumunda itfaiyecilerin malzeme tafl malar, kurtarma ve tahliye yapmalar bu asansörlerle sa lanmaktad r. Acil durum asansörleri bir yang n güvenlik hacm na aç lmal d r ve bu hac m geri kalan k s mlardan yang na en az 1 saat dayan kl bölmelerle ayr lmal d r. Asansör yedek enerji kayna ndan da beslenmeli ve asansör kovas bas nçland r lmal d r. Sadece görevliler ve itfaiye elemanlar taraf ndan kullan labilecek flekilde düzenlenmelidir.

20 Sa l k Yap lar nda Yal t m Sonuç olarak, hastanelerde yang ndan korunma ile ilgili pasif koruma önlemleri daha binan n tasar m s ras nda düflünülmeli, yatay tahliyeyi sa layacak yang n bölmelerine ayr lmal, bölümler aras yang n geçifline karfl çok iyi yal t lmal, yang n merdivenleri sedye ile hasta tafl yacak genifllikte olmal, acil durum asansörü yap lmal d r. 13