T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2563 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1533 KAMBİYO MEVZUATI. Yazar Öğr.Gör. Raif BAKOVA

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2563 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1533 KAMBİYO MEVZUATI Yazar Öğr.Gör. Raif BAKOVA Editör Prof.Dr. Nüvit OKTAY ANADOLU ÜNİVERSİTESİ i

2 Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Öğretim tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN ÖĞRETİM TASARIM BİRİMİ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yardımcısı Doç.Dr. Hasan Çalışkan Öğretim Tasarımcıları Yrd.Doç.Dr. Seçil Banar Öğr.Gör.Dr. Mediha Tezcan Grafik Tasarım Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Öğr.Gör. Nilgün Salur Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Dizgi Açıköğretim Fakültesi Dizgi Ekibi Kambiyo Mevzuatı ISBN Baskı Bu kitap ANADOLU ÜNİVERSİTESİ Web-Ofset Tesislerinde adet basılmıştır. ESKİŞEHİR,Haziran 2012 ii

3 İçindekiler Önsöz... iv 1. Kambiyo Mevzuatı ve Hukuku Kambiyo Kararları ve Konuları İhracat ve Mevzuatı İthalat ve Mevzuatı Görünmeyen İşlemler ve Mevzuatı Sermaye Hareketleri ve Mevzuatı Yetkili Müesseseler (Döviz Büroları) ve Mevzuatı Kambiyo, Finans ve Ekonomi iii

4 Önsöz Dış Ticaret Ön Lisans Programı 3. Yarıyıl derslerinden biri olan Kambiyo Mevzuatı aracılığı ile dış ticaret işlemleri sürecinin çok önemli safhalarından birini oluşturan bankalarla ilgili işlemler sırasında karşılaşılan yasal düzenlemeler, bunların pratiğe yansımaları ve diğer prosedürler hakkında öğrencilerimizin bilgilendirilmesi amaçlanmaktadır. Bu ders kapsamında 8 ünite çerçevesinde mal ve hizmet ihracat ve ithalatında ödeme usulleri ve prosedürleri ile kambiyo ile ilgili diğer konular ele alınmaktadır. Konunun hem teorik hem de pratik yönleri hakkında uzmanlaşmış öğretim görevlisi arkadaşımız sayın Raif BAKOVA kitabın oluşumu için temel katkıyı sağlamış, yayına hazır hale getirilmesi için de ayrı bir ekip çalışma gerçekleştirmiştir. Üniteleri çalışırken; Anahtar Kavramlar, Sıra Sizde, Kendimizi Sınayalım gibi bölümleri okumadan geçmeyiniz. Böylece hem bilgi dağarcığınızı daha da genişletmiş hem de okuduklarınızı ne kadar anladığınızı sınamış olursunuz. Başta Anadolu Üniversitesi Dış Ticaret Ön Lisans Programı öğrencileri olmak üzere diğer üniversitelerin ilgili veya benzer programlarında okuyan öğrenciler için olmak üzere kambiyo işlemleri konusuna ilgi duyan herkes için temel bir başvuru kaynağı olabilecek bu kitabın mevzuatın sık sık değişmesi nedeniyle ileride yenilenmesi ihtiyacı doğabilecektir. Tüm okuyucularımıza faydalı olması dileği ile Saygı ve sevgilerle. Editör Prof.Dr. Nüvit Oktay iv

5

6 1 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Türkiye deki kambiyo, Dünyadaki kambiyo uygulamalarını açıklayabilecek, Kambiyo Mevzuatı kavramını tanımlayabilecek, Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanunu açıklayabilecek, Kambiyo makamlarının neler olduğunu ve fonksiyonlarını açıklayabilecek, Kambiyo suç ve cezalarını öğrenerek analiz edebilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Kambiyo Denetimi Kambiyo Hukuku TPKKHK Mevzuat Sistematiği Kambiyo Kurumları BAK ve MSK Kambiyo Affı İdari Para Cezaları İçindekiler Giriş Kambiyo Denetimi Türkiye de Kambiyo Kambiyo Yetkili Makamları 1567 Sayılı Kanun Kambiyo Yaptırımları 2

7 Kambiyo Mevzuatı ve Hukuku GİRİŞ İnsanlığın ilk yerleşim yeri ve uygarlığın başladığı yerler Mezopotamya ve Orta Anadolu topraklarıdır. Bölge ilk yerleşim yeri olmanın yanı sıra binlerce bitki ve canlının yaşadığı zengin tarım alanlarıydı. Mezopotamya ovası ve Anadolu topraklarında yetiştirilen ürünler Asurlular ile Hititler arasındaki ticarete konuydu. Bir anlamda dünyada ilk dış ticaret işlemi bu yöre devletleri arasında gerçekleştirilmiştir. Taraflar arasında buğday ile pamuk ve bakır ile kalay ticareti çok ileri düzeyde yapılırdı. Bakır ile kalayın karışımından sert bir maden olan bronzun keşfi endüstri devrimi kadar önemli sayılmaktadır. Bronz eşyalar evlerde ve bronzdan yapılan silahlar savaşta kullanılıyordu. Zeugma başta olmak üzere Orta ve Güneydoğu Anadolu Müzeleri nde anılan dönemin kültür, ticaret ve sanat ürünleri sergilenmektedir. Kalıntılar yörede ticaretin ileri düzeyde olduğunu göstermektedir. Ticaretin olduğu yerde malların bedellerinin ödenmesi gündeme gelmektedir. Her ülkenin ayrı ödeme araçları kullanması nedeniyle parasal denge kimi zaman sorun oluşturmaktaydı. Bu konuda ticaretin yoğunlaştığı Mezopotamya yöresi için tarihi kaynaklarda şöyle bir tespit yer almaktadır: Antikçağ ın en ünlü kentlerinden Babil elverişli coğrafi konumuyla bölgenin başlıca ticaret ve yönetim merkeziydi. Babil in zenginliği Büyük İskender in ilgisini çekmiş ve burayı imparatorluğunun başkenti yapmayı düşündürmüştür. Kent in yakınındaki Ziggurat yedi katlıydı ve çevresinde yetmiş iki milletten insanlar toplanırdı. Kule çevresinde toplanan bu insanlar farklı diller konuşurlardı. Tevrat ta yazıldığına göre, başlangıçta tek dil konuşan işçilerin dillerini karıştıran Tanrı, kulenin daha yüksek (90 metre) yapılmasını engellemişti. Dilleri böylesine çeşitlilik gösteren insanların paralarını alışverişte kullanabilmeleri kambiyo (değiştirme) işlemi sayesinde mümkün olabilmiştir. Her ne kadar bugünkü anlamda ilk para M.Ö. 7. yüzyılda Lidyalılar tarafından basılmış olsa da, öncesinde hem para benzerleri ve hem de ticaret vardı. Trampa döneminin hemen ardından dış ticaret işlemlerinde ödemeler değerli madenlerin (altın ve gümüş) külçe olarak teslimi ile yapılmıştır. Daha sonra ülke paraları ile mal bedelleri ödenmeye başlamıştır. Ancak her ülkenin kullandığı maden aynı olmadığından ve para biriminin farklılığı nedeniyle ödemelerde sorunlar yaşanmıştır. Ne var ki ticaret kesintiye uğramadan sürmüştür. Öyleyse ödemelerde değer eşitliğini sağlayan kurallar olmalıdır. Gerek dış ticaret işlemlerinde ödeme kuralları ve gerekse ülkeler paralarının birbiriyle değişimi işlemi yüzlerce yıl öncesinde de vardı. Bugünkünden farklı olan bu işleme kambiyo denilmemesiydi. Ortadoğu dan sonra dünya ticaretinde önemli gelişme İpekyolu ticareti ile Asya nın Avrupa yla ticari ve finansal ilişkileridir. Akdeniz limanlarını önemli kılan ve İtalya üzerinden Batı Avrupa ya ulaşan porselen, baharat ve ipek gibi ürünlerin bedelleri önceleri altın paralarla ödeniyordu. Ege limanlarında malları teslim alan gemilerin yolda korsanlar tarafından soyulması nedeniyle malı temsil eden belgeler önem kazandı. Bu belgeler karşılığını garanti eden Venedikli tacirler, dış ticaret ödemelerinde etkin oldular. Venedikli tacirler ipekyolu ticareti sona erene kadar Batı nın Uzakdoğu ile ticaretinde etkin rol oynadılar. Dış ticaret belgelerinin tahsilinden büyük kazanç elde eden Venedikli bankerler krallarla ters düşerek Londra ya göç ettiler. Bankerlerin hemen tamamı Lombard ailesindendi ve yerleştikleri sokağa da Lombard Street denildi. Venedikliler deneyimleriyle İngiliz İmparatorluğunun finans merkezini Londra da oluşturdular. Aynı dönemde dünya ticareti okyanuslarda da gelişmişti. Sömürgelerle ticaret ve 3

8 Amerika nın gelişmesi ile Londra nın Lombard Street i günümüzün Wall Street i kadar önem ve değer kazandı. Londra nın ve İngiliz parasının önemi Birinci Dünya Savaşı ndan sonra Amerika ve dolar öne çıkana kadar devam etti. Finans merkezi Londra da döviz işlemleri de büyük ölçekli olarak yapılıyordu. Londra Döviz Borsası, uluslararası ticaretin geliştiği XIX. Yüzyılda tıpkı Tahtakale gibi- hiçbir kayıt ve fiziki mekan olmadan Stock Exchange (Londra Hisse Senedi Borsası) yanında kurulmuştu. Büyük buhran ve Amerika Birleşik Devleti nin dünyanın en büyük ve en güçlü ekonomisi olması üzerine de işlevini yitirmiştir. Döviz borsaları, iletişim olanaklarının (faks, telefon, internet) ileri düzeyde kullanıldığı bir sistem olarak dünyanın her yöresinde yirmi dört saat faaliyettedir. Fiziki bir oluşum söz konusu değildir ama milyarlarca dolarlık işlem gerçekleştirilmektedir. Dünyada kambiyonun (döviz) ön plana çıktığı dönemler; sömürgelerle ticaret, buharlı gemilerle taşıma ve sanayi devrimidir. Aynı zamanda merkez bankaları ve ticari bankalar da kurulmuş ve uluslar arası ticarette finansal aracı kurum olarak yer almışlardır. Önceleri komşu ülkelerin ticareti uzak bölgelere de yayılınca dış ticaret büyük ivme kazanmıştır. Ülkeler arası ticarette büyük miktarlarda ödemeler yapılmaya başlanmıştır. Ülkelerin ulusal paraları farklı değerde olduğundan ödemelerde eşitlik ve uzlaşma sorunları baş göstermiştir. Önceleri dış ticaret işlemleri ihracatçı ile ithalatçı arasında doğrudan ödeme şeklindeydi. Dünya ticareti geliştikçe malı teslim eden belgelerin bankalar aracılığı ile ödeme ve tahsilatı gündeme geldi. Dış ticaret ödemelerinin bankalar aracılığı ile gerçekleştirilmesi hem karşılıklı güvence ve hem de hız sağlıyordu. Bu aşamada tek sorun her ülke parasının farklı değerde olmasıydı. İthalatçı ve ihracatçının zarara uğramadan ödeme ve tahsilatında aracı kurumlar bir sistem oluşturdular: kambiyo kuralları. Yeni dönemde kambiyo kurallarını hem dış ticaret yapanlar ve hem de aracı finans kurumları (bankalar) benimsediler. Günümüzde trilyon dolarlara ulaşan (yaklaşık 30 trilyon dolar ticaret hacmi olduğu kabul edilmektedir.) dünya dış ticaretinin parasal yönü kambiyo kuralları ile düzenlenmekte ve uygulanmaktadır. Başlangıçta halkın tasarruflarını kabul ederek bunu yatırımcılara kredi olarak plase eden bankalar artık dış ticaret aracı kurumları oldular. Bankaların gelirlerinin bir bölümünü kambiyo konusunda uzmanlaşan bankaların kambiyo işlemleri oluşturdu. Türkiye de kambiyo işlemleri şimdilerde tek elden Genel Müdürlük bünyesinde yürütülmektedir. Kırk yıl önce Türkiye deki bankaların şubeleri kambiyo yetkilisi olan ve olmayan diye ayrılırdı. Kambiyo yetkisi olan banka şubesinin kapısının yanında kambiyo, exchange, vechsel kelimeleri içeren bir tabela bulunurdu. Seksenli yıllarda başlayan kambiyo mevzuat ve uygulamalarında libere düzenlemeler sonrasında anılan tabelalar kaldırıldı. Daha sonrada kambiyo işlemleri merkezileştirildi. Adı da dış işlemler bölümü oldu. Antikçağ da var olan ulusal devletler ve ulusal para döneminden bu yana kambiyo (para değişimi) geçerliliğini koruyor. Dünya ticaretinde ve uluslar arası para ve sermaye piyasalarında da kambiyo kuralları geçerlidir. Dünyada tek devlet ve tek para biriminin olduğu yeni bir düzen oluşana kadar kambiyo varlığını sürdürecektir. Bazı ülkelerin para birliği oluşturmaları da kambiyoyu ya da kambiyo denetimini ortadan kaldırmamaktadır. Örneğin euro bölgeleri arasında seyahat eden ülke vatandaşları efektif olarak 10 bin euronun üstünde nakiti yurt dışına çıkaramamaktadırlar. Bunun anlamı hesaplaşma ve ticarette bir sorun olmasa bile transfer ve efektif taşımalarında miktar kısıtlamaları olabilecektir. Bunun kambiyo literatüründeki ifadesi de kambiyo denetimi dir. Bazı iktisatçılara göre, uluslararası ödemelerin eski dönem uygulamaları hiçbir zaman bugünkü gibi olmamıştır. Onlara göre dünya ekonomi tarihinde belirli dönemler vardır: 1870 lerden 1930 lara kadar süren altın para çağı, arasını kapsayan buhran dönemi, yılları arasında uygulanan Bretton Woods Sistemi dir. Dördüncü dönem karma uygulamalar olarak nitelendirmekte ve günümüzü de kapsadığı ileri sürülmektedir. Bu dönemlerin tümünde ortak uygulamalar yoktur ama belli dönemeçler de bir gerçektir. Kambiyo denetimi ikinci dönemden (Buhran dönemi) itibaren uygulanmıştır ve halen de uygulanmaktadır. 4

9 Buna karşılık Bretton Woods Sistemi (3. dönem) ile kambiyo kontrol ve kısıtlamalarına karşı politikalar oluşturmanın çalışmalarına başlanılmıştır. Ancak, bu konuda önemli adımların atıldığı yıllar seksenlerin ilk dönemdir. Yani otuz yıl sonra IMF nin gayretleriyle çalışmalara hız verilmiştir. Kaldı ki seksenlerde de sosyalist ülkeler kambiyo denetimini yüzde yüz katı kurallarla sürdürüyorlardı. Doksanlı yıllarda gerçekleştirilen Sovyet liberalizmi ile yeni ekonomi kurallarının uygulaması dünyada yaygınlaşmış ve son olarak Çin ekonomisi küresel ekonomi ile ilişkileri başlatmıştır. Çin ekonomi yönetimi ticaret, sanayi para ve sermaye hareketlerinde liberal görüntüsünün ardında devletçilik prensiplerini uygulamaktadır. Kalkınmasını tamamladıktan sonra kapitalizm aşamasına geçmeyi planlıyorlar. Böylece son dönemde kapalı ekonomi uygulayan birkaç ülke (İran gibi) dışında para ve sermaye hareketlerinde küreselleşme sürecinde bugünkü aşamaya gelinmiştir. Dünyadaki ekonomik ve mali dalgalanmalar da küreselleşmenin sonucu olarak ulusal ekonomileri yakından etkilemektedir. Küresel kredi krizi ve AB ülkeleri krizi ise serbestinin sonucu olarak denetim ve izlemenin önemli olduğunu ortaya koymuştur. O nedenle de kapitalist ve zengin ülkeler başta olmak üzere ülkeler var olan ve olası krizlere karşı önlemleri görüşmek üzere bir araya gelmektedirler. Bu tür toplantılarının en büyüğü G-20 oluşumudur. En son toplantıda muhasebe denetim standartları başta olmak üzere birçok disiplin konusu görüşülmüştür. Kuşkusuz bunlardan birisi kambiyo politikası ve uygulamalarıdır. KAMBİYO DENETİMİ Dünya dış ticareti ve ödemeleri yirminci yüzyıla kadar pek fazla aksamadan yürütülmüştü. Bankacılık sisteminin oluşturulması ve bankaların etkin rolünden ihracatçı ve ithalatçılar memnundular. Mal bedellerinin ödenmesinde sorunlarını en aza indirgemişlerdi. Ne Dünya Ticaret Örgütü vardı ne de diğer ekonomik kuruluşlar. Dünya ekonomisinde 1873 yılı Gıda Krizi dışında finansal ve ekonomik sorunlar yaşanmıyordu. Ancak, ekonomistlerin küresel en büyük olay olarak niteledikleri 1929 Büyük Buhran ı ile makro ekonomik dengelerin bozulması üzerine yeni bir dönem başladı. Borsalarda başlayan kriz ekonomilerde küçülme, işsizlik ve gelir dağılımında bozukluklara neden oldu. Sanayi üretimi düştü ve ticaret geriledi. Yani dünya halklarının refahı kayba uğradı. Belli başlı ülkelerin ekonomilerinde istikrarı sağlamak üzere birçok radikal önlem alındı ve yeni uygulamalara gidildi. Bunlardan biri de ülke para birimlerinin değerini korumayı amaçlıyordu ve yöntemi de kambiyo denetimiydi. Aslında uluslararası ticarette alım-satım aracı olan paralarının değişiminin basit bir kambiyo (değişim) işlemi olmadığının bilincine XX. Yüzyılın başından itibaren varılmıştı. Giderek büyüyen dünya ticaret hacminin yanı sıra uluslararası sermaye hareketleri de gelişiyordu. Sermaye hareketlerinde de kambiyo kuralları uygulanıyordu. Liberasyon bugünkü anlamda değildi ve korumacılık kambiyo mevzuatı ile sağlanıyordu. Bir ülkenin mali sisteminin bozulması az da olsa diğer ülkeleri de etkiliyordu. Özellikle de 1929 Büyük Ekonomik Bunalımı ile Amerikan ekonomisinin borsalardaki krizinin yanı sıra dış ticareti de daraldı. Ve bazı ekonomistlere göre kriz, dış ticaretin daralması ile büyük ölçüde makro ekonomiyi de etkiledi. Böylece dış ekonomik ilişkilerin ulusal ekonomiyle yakından ilişkisi ve ulusal paranın değerinin korunması yaşamsal önem kazandı ve ekonomiye kamu müdahalesi gündem buldu. Ulusal ekonomiyi koruma düşüncesiyle (kamu yararı) dış ekonomik ilişkilerin devlet tarafından yönetilmesi ve bu düzenin özel ceza hukuku (yaptırımlar) ile desteklenmesi kambiyo denetimi dir. Ekonomiye bu yoldan müdahale çok katı olduğu gibi bazı alanlarla sınırlı da olabilir. Kambiyo eylem ve suçları için öngörülen cezalar, para ve hapis cezası gibi çeşitlenebilir. Dış ekonomik işlem ve ilişkilerde düzenleyici, sınırlayıcı ve yasaklayıcı kuralların belirlenmesi ve uygulanması amaçlanmaktadır. Ekonomilerin olağan dönemlerinde kambiyo denetimi belli bir serbesti ile uygulanabilmektedir. Ancak mali piyasaların dalgalandığı dönemlerde sert müdahaleler yapıldığı gibi, kriz dönemlerinde büyük oranlı devalüasyonlar hayata geçirilmektedir. Ayrıca mali denetimin yanı sıra yaptırımlar da öngörülmektedir. Kambiyo denetiminin en radikal yaptırımları kambiyo suçlarına hapis cezası verilmesidir. Ekonomik anlamda en radikal müdahale ise ülke ulusal parasının devalüe edilmesidir. Dünyada vergi cennetleri ve serbest bölgeler dışında belli kısıtlamaları içeren kambiyo denetimi uygulanmaktadır. Seksenli yıllarda uygulanmaya başlayan dünyada sermaye hareketlerinin 5

10 serbestleştirilmesi politikası ile kambiyo kısıtlamaları kaldırılmaya başlanmıştır. Planlı ekonomi ile yönetilen eski Sovyetler Birliği ne dahil ülkeler bile 1990 lı yıllardan itibaren yeni düzene uyum içine girmiş bulunuyorlar. Ülkelerine yabancı sermaye çekerek kalkınmak isteyen tüm ülkeler öncelikle kambiyo kontrolünü ya azaltmış ya da kaldırmışlardır. Kambiyo düzenleme ve uygulamaları ya merkezi bir otorite tarafından (Bakanlık gibi) hazırlanıp yürütülmekte ya da tümüyle Merkez Bankaları tarafından dolaylı müdahalelerle kontrol sağlanmaktadır. Bizde olduğu gibi ikisinin birden etkili olduğu da sıkça görülmektedir. Kontrol (Denetim) ise ulusal paranın değerinin belirlenmesinden başlayarak döviz ithal ile ihraç işlemlerini, sermaye hareketlerini gözetmek ve denetlemektir. Sistem paranın bulundurulmasının suç olmasının öngörülmesini bile içerebilir. Türkiye deki kambiyo denetimi 1983 yılına kadar böylesine katı kurallardan oluşuyordu. Kambiyo suçlarına hapis cezası uygulanması bile ancak 1985 yılında kaldırılabildi. Kambiyo denetiminin dünya ekonomisinde uygulanmasının 1929 Büyük Buhranı ile girdiği söylenir. Hatta Büyük Buhran ın bir hediyesi olarak kabul edilmektedir. Kambiyo denetimi döneminin öncesinde de ülke ekonomileri ve finansal kurumları vardı. Bankacılık öncesinde kral ve imparatorların hazinelerini yönetenler mali yetkililerdi ve iç paranın korunması ve saklanması görevlerini yürütüyorlardı. Sarraflar döneminden sonra bankerler ve bankalar ekonominin finans oyuncuları oldular. Ulusal devletler döneminde gelir ve gider hesaplarının izlenmesi ve ardından da denetimi gündeme geldi. Bu türden finansal işlemlerin sonuçları da bütçelerle takip edildi. Amaç; paranın değerini korumak, gelirleri giderlerden yukarıda tutmak, enflasyonu kontrol etmek, refahı artırmak gibi yollarla iç ekonomik dengeleri sağlamaktı. Bunun ekonomi literatüründeki adı da maliye politikası idi. Ufukta dış ekonomik işlerde dengesizlik görülmüyordu. Her ne kadar uluslararası ticaret varsa da tek sorun olarak ödemelerde karşılıklı çıkarların eşitlenmesi dışında bir konu görüşülmezdi. Maliye politikasını da devletlerin maliye bakanlıkları yürütüyorlar ve var olan ülkelerde de merkez bankaları ile işbirliği yapılıyordu. Amerika Birleşik Devletleri nde başladığı halde tüm dünyayı etkileyen kriz dış ekonomik dengenin de önemli olduğunu ortaya çıkardı yılı krizi kısa süreli olmayıp zamana yayılınca da yeni bir politikanın uygulanması gerekti. Bu da kambiyo denetimini de içeren kambiyo politikası ve bugünkü adıyla dış ekonomik ilişkiler ya da 2008 krizinden sonraki tanımıyla küresel para ve sermaye hareketleri denetimidir. Ülkelerin ulusal ekonomileri başlıca beş alanda uluslararası oldu ve kambiyo politikasının ana gündemini oluşturdu: 1. Uluslararası ticaret (ithalat ve ihracat ödemeleri) büyüdü. 2. Sermayenin uluslararası akımı gelişti. 3. Ülkeler tasarruflarını yabancı para cinsinden mevduatta ve rezervde tutmaya başladılar. 4. Devletlerarası kredi, borçlanma ve yardım işlerinde miktarlar arttı. 5. Kişisel ve kurumsal sermaye hareketleri yabancı paralarla yaygın şekilde yapılmaya başlandı. Sayılan konularda küçük örneklerle dış ekonomik ilişkilerin boyutlarını belirlemek mümkündür. 1. Dünya ekonomilerinin ithalatı 15.4 trilyon dolar ve ihracat ise 15.2 trilyon dolardır. Dünyanın dış ticaret hacmi dünya GSYH nın yarısından fazladır ve küresel ekonomiyi yakından etkilemektedir. 2. Uluslararası sermaye akımı sadece ABD ile AB ya da Asya ekonomileri arasında gerçekleşmiyor. Son 10 yılda ABD nin Çin e yatırımı yıllık milyar dolardır. Yani para, ülke rejimi ya da eski siyasi ayrılıkları tanımıyor, ülkeden ülkeye kolayca gidip gelebiliyor. 3. Türkiye de 80 milyar dolarlık döviz rezervi GSYH nın yedide biridir. Birçok ülke (Çin 3.4 trilyon dolar) tasarruflarını yabancı paraya yatırmaktadır. Örneğin İsrail de iç tasarrufların büyük bölümü dövizdir. 4. Devletlerin borçlanmaları konusunda en güncel örnek AB nin krizde olan ülkelerinin GSYH / dış borç oranlarıdır. Yunanistan %161, Portekiz %214, İspanya %171 ve İtalya %126 ile önde 6

11 gelen ülkelerdir. Kredi ve yardım kapsamında da milyonlar ve hatta milyar dolar değerinde işlemler yapılmaktadır. 5. Uluslararası sermaye hareketleri seksenli yıllar sonrasında banka ve ticari firmalar arasında gelişti. Örneğin Türkiye de özel kesimin dış borcu 127 milyar dolar dolayına ulaştı. Kişisel ödemeler turizmin yaygınlaşması ile arttı ve firmalara tanınan serbestîlerle büyük miktarda transferler yapılabilir hale geldi. Bütün bu işlemler kambiyo politikası kapsamındadır. Ulusal ekonomiler ise bütçe dengesi konusunda gösterdikleri titizliği dış işlemlerde de göstermek zorundadırlar. Dengenin bozulması mali krize neden olacağından da kimi zaman sıkı kimi zaman da daha serbest kambiyo denetimi uygulanmaktadır. Kambiyo denetimini tanımlayınız. Kambiyo denetimi hangi kamu kurumları tarafından yürütülmektedir? TÜRKİYE DE KAMBİYO Osmanlı İmparatorluğu nun son döneminde askeri ve siyasal anlamda belirgin bir gerileme ve başarısızlık içine girilmişti. Buna karşılık tarım ürünlerine dayalı dış ticaret işlemleri büyük bir sessizlik içinde ve serbest kurallarla yürütülüyordu. Bu dönemde dış ekonomik ilişkiler ve finansal işlemler azınlık yurttaşlar ve Levantenler tarafından Londra ve bölgenin önemli finans merkezi Beyrut bağlantılı olarak sürdürülüyordu. İstanbul ve dönemin hükümeti uluslararası ticaret ve finansal işlemlerde herhangi bir kısıtlama uygulamaya koyamıyordu. Hatta yüzyılın başında yabancı sermayeyi ülkeye çekmek için Sermayesi Eshama Münkasen Ecnebi Şirketlerin Murakebesi ismiyle bir yasa bile çıkarıldı. Yani ne kambiyo vardı, ne de denetimi. Genç Cumhuriyet in genç yöneticileri de ekonomi ve finans konularında gerekli bilgiye sahip değillerdi. Yabancılara olan borçların ödenmeye başladığı 1929 yılında ilk kez konunun önemini kavradılar. Türkiye Cumhuriyeti toplam milyon liralık Osmanlı borcunun 85.6 milyonunu ödemekle yükümlüydü. İmparatorluğun borcu daha sonra Cemiyet-i Akvam tarafından yeniden yapılandırıldı ve ödemeler 1954 yılına kadar sürdü. Birinci Dünya Savaşı sonrası Amerika da baş gösteren kriz dünyanın birçok ülkesi gibi Türkiye yi de etkiledi. Aynı yıl (1929) tarım ürünlerindeki kıtlık nedeniyle T13 milyon tutarında tahıl ithali ve T50 milyon de spekülatif ithalat nedeniyle bazı önlemlerin alınması düşünülmeye başlandı. Dönemin rezerv parası sterlin, T karşısında değer kazandı. Cumhuriyet in ilk yılında (1923) 145 milyon lira olan ithalat, 1929 yılında 256 milyon liraya ulaştı. Her krizde olduğu gibi ithalat çok cazip hale gelmişti. Konunun uzmanları genç ekonomi yöneticilerine serbest ekonomik yapıya bazı düzenlemelerle müdahale edilmesini önerdiler ve bu öneri kabul edildi. Aslında, ekonomiye kambiyo denetimi (kontrolü) yoluyla ilk müdahale 1447 sayılı Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsaları Kanunu dur. Bu yasal düzenleme öncesinde Esham ve Tahvilat Borsaları Nizamnamesi yürürlükteydi. Ne var ki hisse senedi borsası gerektiği gibi çalışmadığından ve döviz borsası da olmadığından piyasaların kontrolü sağlanamıyordu. İthalattaki spekülatif hareketler Nizamname ye rağmen yapılabiliyordu. Yeni yasa ile kambiyo (senetler) ve yabancı paraların serbest piyasada alım ve satımı yasaklanmış ve bazı yaptırımlar öngörülmüştü. Buna rağmen ekonomideki dalgalanmalar ve spekülatif hareketler önlenemedi. Yasadan bir yıl sonra yeni bir düzenlemeye gerek duyuldu. Ekonomide kambiyo kontrolünün miladı olarak kabul edilen 1567 Sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun bir Fransız Profesör danışmanlığında hazırlanarak Millet Meclisi ne sunuldu ve 20 Şubat 1930 tarihinde kabul edilerek 25 Şubat 1930 tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Kanun geçen 82 yılda birçok radikal değişikliğe uğradı. Öyle ki bazı dönemlerde cezalar ağırlaştırıldı ve kimi zamanda döviz suçlularına 1567 Sayılı Kanun dayanak gösterilerek af uygulaması gerçekleştirildi. O nedenle de 1567 sürekli hukuk açısından eleştirildi. Türkiye Büyük Millet 7

12 Meclisi nin af çıkarma yetkisi 1567 Sayılı Yasa ya dayanılarak kullanılmıştı. Ayrıca kimi zaman ceza hukuku alanına giren düzenlemeler de yapılmıştı. Bir dönem Anayasa ya aykırılığı nedeniyle dava konusu edildi ama reddedildi. Sonuç olarak 1567 Sayılı Kanun 1930 yılında katı kambiyo kurallarıyla yürürlüğe girdi ve dünya ekonomisindeki gelişmelere ve Türkiye nin iç dengelerine paralel olarak bugüne kadar uygulandı. Kambiyo cezalarının hapis ve para cezası olarak uzun yıllar uygulandığı 1567 Sayılı Yasa da yaptırım olarak günümüzde sadece idari para cezaları yer almaktadır. Gerek 1567 ve gerekse ilişkin mevzuatta yer alan hükümler Türk ekonomisinde kambiyo denetimini düzenleyen usul ve esaslardır. Her ne kadar 1983 yılından itibaren önce 28 ve sonra 30 sayılı Karar ile 32 sayılı Karar da liberal düzenlemeler yapılsa da, ekonomide 82 yıldan bu yana kambiyo mevzuatı ve dolayısıyla da kambiyo denetiminin varlığı bir gerçektir. Kambiyo denetimi gerçeği 1930 yılında döviz kurlarının devlet tarafından belirlenmesi gibi görünse de çeşitli kambiyo yaptırımları ile sürekli gündemdeki yerini korumuştur. O tarihe kadar döviz kurları piyasalarda serbestçe belirlendiğinden kurlara müdahalenin yeterli olacağı düşünülmüştür. Oysa dünya ekonomisinin sorunları (1929 krizi) nedeniyle kurlarla dış ekonomik ilişkilerde denge tutturmak mümkün olamamıştır. Kambiyo politikası ve dolayısıyla da kambiyo denetiminde başarı için merkez bankası ile uyumlu işbirliği zorunludur. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Kanun çıkarıldığı tarihte Türkiye de Merkez Bankası bulunmuyordu. Dolayısıyla da kambiyo denetimine ilişkin Maliye Bakanlığı tarafından 1 Sayılı Karar la aşağıdaki hükümler ve kurallar getirilmiştir. 1. Kambiyo, nukut, esham ve tahvilat işlerinde spekülasyon yasaktır. 2. Kambiyo spekülasyonu, 1447 numaralı Kanunun (Borsa Kanunu) 29 uncu maddesi gereğince Maliye Bakanlığınca düzenlenen ve ilan edilen ihtiyaç listesine uygun olmayan veyahut borsa, banka ve Maliye Bakanlığından izin almış banker gişeleri dışında veya açıktan yapılan kambiyo alım ve satımlarıdır. 3. Kambiyo, nukut ve esham ve tahvilat alım ve satımı bankalarla Maliye Bakanlığı nca izinli kılınacak bankerler kanalıyla yapılır. Borsa acenteleri ancak bu banka ve bankerlerden aldıkları emirleri yerine getirirler. 4. Borsa olan yerlerde banka ve banker gişelerindeki kambiyo alım-satım fiyatları işlemin yapıldığı anda borsadaki sterlin fiyatına göre beher sterlin veya karşılığı (diğer cins döviz) için iki kuruşu geçemez. 5. Maliye Bakanlığı ihtiyaç listesi dışında döviz tedarikinin men edilmiş olması dolayısıyla fertler ve kurumlar arasında yabancı para esası üzerinden yapılmış ve yapılacak iş, alım ile satım ve borçlanma işlemlerinden doğan borçlar döviz olarak ödenemez. 6. Borsa acenteleri, acentelikten başka hiçbir iş yapamaz. Kendi nam ve hesaplarına kambiyo ve nukut ile esham ve tahvilat alıp satamaz ve aldırıp sattıramaz. Kambiyo denetimine ilişkin tüm önlemlere karşın dış ödemeler dengesi açıkları ve bunun sonucu olarak da döviz kurlarındaki yükselmeler sürüyordu. Resmi kuru 1 $ = T1.82 olan doların serbest piyasadaki fiyatı T2.12 idi. Döviz kurlarındaki dalgalanmalar üzerine dönemin hükümeti bunu önlemeye ve Türk Parasının değerini korumaya yönelik çalışmalar kapsamında Maliye Bakanlığı nın da katıldığı bir Bankalar Konsorsiyumu kurdu. Döviz kurlarındaki dalgalanmayı önlemek üzere gereğinde piyasaya da müdahale edilebilmesi için konsorsiyum emrine bir miktar döviz de tahsis edildi. Konsorsiyumun bu imkânı kullanarak yaptığı müdahalelerle paranın kıymetinde belli olumlu sonuçlar alındı ama, yeterli değildi. Aslında ekonomi ve para politikası alanında daha köklü tedbirler almak ve bir devlet bankası kurmak için yerli ve yabancı uzmanlarla çalışmalar daha önce başlamıştı krizi ve Türkiye ye etkileri nedeniyle 1567 Sayılı Kanun hemen çıkarılarak yürürlüğe konulmuştu. Bir Merkez Bankası kurulması fikri 1927 yılında ortaya atılmış ve çalışmalar başlatılmış olmasına karşın Kanun, 11 Haziran 1930 tarihinde kabul edilerek yürürlüğe girmiştir. 8

13 Merkez Bankası nın kuruluşuna ilişkin 1715 Sayılı Kanun la Bankaya verilen görevler şunlardır: 1. İskonto fiyatını tespit etmek, para piyasasını ve dolaşımını düzene koymak. 2. Hazine işlemlerini yerine getirmek. 3. Hükümetle beraber Türk Parasının gelecekteki istikrarına yönelik bütün tedbirleri almak. Böylece bir devlet bankasına özgü imtiyazları olan Osmanlı Bankası nın bu tür işlevlerine son verilmiştir. Merkez Bankası nın kuruluşu, Türk Maliye ve Kambiyo tarihinde çok önemli olaydır. Artık, gerek tahvil piyasası, gerek döviz piyasası ile ilgili düzenlemeler bundan böyle yetkili ve güvenli bir kadroya tevdi edilmiş oluyordu. Maliye Bakanlığı ile Merkez Bankası, ulusal sanayileşmeyi gözeterek devletçi bir politika uygulayarak yıllarında, kambiyo denetlemeleri ve dış ticaret alanında kota uygulamaları ile dış açıkları önlenmiş ve hatta fazlasına dönüştürmüşlerdir. Türkiye ekonomi tarihinde dış fazla dönemi hiçbir zaman böyle uzun yıllarca yaşanmamıştır. Ellili yılların ortasından itibaren başlayan döviz sıkıntıları seksenli yıllardaki geçici iyileşmeler dışında 2000 li yıllara kadar sorun olmayı sürdürmüştür. Üstelik kambiyo denetimi de süregelmiştir. O nedenle Türkiye de kambiyo denetiminin onlarca yıl sürdüğünü ifade etmek doğru bir yorumdur. Türkiye de kambiyo denetiminin yaptırımları nelerdir ve hangi kanunda yer almaktadır? Kambiyo Mevzuatı Sistematiği: Hukuk ve ekonomi alanlarında yasal düzenlemelerle bir disiplin oluşturmuştur. Kambiyo hukuku kapsamında ise; yasa, kararname, tebliğ, yönetmelik ve uygulama talimatlarından oluşan geniş hukuki düzenlemeler yer almaktadır. Kambiyo, temelinde ekonomi yönetimi olan, yargılama usulleri ve cezai yaptırımların birlikte düzenlendiği kamunun ekonomiye müdahale alanıdır. Kambiyo mevzuatı hukuki düzenlemeler bütünüdür ve özel kesimi çok yakından ilgilendirmektedir. O nedenle kambiyo mevzuatının hukuki felsefesi ve düzenlemelerin sistematiği iyi bilinmelidir. Kambiyo ile dövizin eş anlamlı ve ayrı ayrı kullanıldığı gibi kambiyo yasalarının başlığı da farklı farklı olabilmektedir. İngilizcede Foreign Exchange Control Act olarak kullanılan kambiyo denetim yasasının Türkiye deki adında kambiyo kelimesi yer almamaktadır. Kanun başlığı amacı da içermektedir. O da paranın değerini korumak ifadesidir. Türkiye Cumhuriyeti nin kısaltılmış ifadesi Türk ve yasanın amacı da değerini korumak olunca kanun başlığı da Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun olarak belirlenmiştir ve halen de böylece devam etmektedir. Kanundan sonraki düzenlemelerde başlık ise, Türk Parası Kıymeti Koruma dır ve 1567 Sayılı Yasa nın 2. maddesi gereğidir. Yasal düzenlemelerde başlıklardan kaynaklanan bu farklılığa rağmen ekonomi kamuoyunda kambiyo düzenlemeleri yapıldığında en çok kullanılan deyim Türk Parası Kanunu ya da Türk Parası Kararı dır. Hatta kambiyo mevzuatında tebliğ olarak hukuki düzenleme gerçekleştirildiğinde Türk Parası Kanunu nda değişiklik yapıldı şeklinde medya haberleri yayımlandığı görülmüştür. Böyle hukuken çok anlamlı ifade kullanılmasının nedeni Tebliğ ya da Karar a aykırı eylemlerin ağır hapis ve ağır para cezası yaptırımları öngörmesidir. Bir dolarlık usulsüzlüğe 7 aydan başlayan hapis cezası öngörülmüşse, bu hukuki düzenlemenin önemi o ölçüde büyüktür. Her ne kadar usulsüzlükten kaynaklanan cezalar pek fazla uygulanmasa da ticaret kesimi için kambiyo cezaları her zaman ürkütücü ve korkutucu olmuştur. Ekonomi kamuoyunun kambiyo mevzuatıyla ilgili ikinci yanılgısı Türk parasına karşı eylemlerdir. Düğünlerde kağıt paraların ayaklar altında kalması ya da bazı kişilerce paranın yırtılması ve aşağılanması gibi durumlarda cezasının 1567 Sayılı Yasa ya göre verileceği söylenir. Oysa Yasa bu konuda herhangi 9

14 bir yaptırım düzenlememiştir. Eski ve yeni ceza kanununun bazı maddeleri bu türden eylemlere cezaları öngörmektedir. Kambiyo Mevzuatı nın yasal dayanağı olan 1567 Sayılı Kanunun 2. maddesinde; Bu kararlar (Türk Parası Kıymetini Koruma) başlığı altında Resmi Gazete ile ve Hazine Müsteşarlığı nın bağlı bulunduğu Bakanlığın münasip göreceği diğer neşir vasıtalarıyla neşir ve ilan olunur. Şu kadar ki kararların yürürlüğe girmesinde Resmi Gazete ile yapılacak neşir ve ilan esas olup bu gazete ile neşredilen kararlar başka vasıtalarla neşir ve ilan edilmiş olsun olmasın metinlerinde meriyet tarihi varsa o tarihten, yok ise Resmi Gazete ile neşredildiğinin ertesi gününden itibaren Türkiye nin her tarafından yürürlüğe girer. denilmektedir. Aynı madde hükmü 1930 yılında da vardı ama sade ve yalındı: Madde 2- Bu kararlar (Türk Parası Kıymetini Koruma) başlığı altında gazetelerle ve sair münasip vasıtalarla neşrü ilan olunur. Meriyet tarihi metninde bulunmayan kararlar, neşrinin ertesi gününden muteber olur. Kambiyo mevzuatının sistematiği ise hukuki düzenlemeler sırasına göre kanundan başlayarak muktezalara (özelge) kadar bir çok aşamadan oluşmaktadır. Kambiyo (döviz) hukukunun anayasası, 1930 yılında yürürlüğe giren Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun dur. Kanun, dış ekonomik ilişkilerde düzenleme yanında ceza usul ve hükümleri de içeren çok özel bir yasadır. Kambiyo mevzuatı bu Yasa ile Yasa dan alınan yetkiyle çıkarılan karar, tebliğ ve genelgelerden oluşmaktadır. Yasa, ekonomi kamuoyunda TPKKHK olarak simgeleşmiş ve kullanılmaktadır. TPKKHK nın açılımı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun dur. Kanuna dayanılarak çıkarılan kararlar daha çok sıra numarası ile ifade edilir. 17 Sayılı Karar ya da 32 Sayılı Karar gibi Kararların da simgesel ifadesi TPKKHK olarak pek kullanılmamaktadır. En çok karşılaşılan Türk Parası Kararı dır. TPKKHK üç yıl için ve geçici olarak çıkarılmıştır yılında Yasa nın üç yıllık kısıt süresi kaldırılarak süresiz hale getirilmiştir. Yasa nın süre uzatımına ilişkin düzenleme 1970 yılındaki dahil 13 defa yapılmıştır. TPKKHK da süre uzatımı dışında önemli değişiklik yapılan yasal düzenlemeler ayrı olarak açıklanacaktır. Bunların en önemlisi 1954 yılında 6258 Sayılı Yasa ile cezaların artırılması ve 1985 yılında 3196 sayılı yasa ile döviz sanık ve suçlularına af getirilmesidir. Kanunların yasalaşma sürecinin uzun zaman alması nedeniyle aralıklarla 1567 Sayılı Yasada değişiklikler gerçekleştirilmiştir. Kambiyo Mevzuatının ikinci aşaması olarak Bakanlar Kurulu Kararları yayımlanmakta ve birçoğu öncekinin yerini aldığından yürürlükten kalkmaktadır yılında 1567 sayılı TPKKHK na dayanılarak 1 sayılı karar çıkarılmıştır. Bugüne kadar yayımlanan kararların tamamı 32 dir ve halen 32 sayılı Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Karar yürürlüktedir. TPKKHK nun 1. maddesine dayanılarak 7 Ağustos 1989 günü kabul edilen 32 Sayılı Karar tarihli Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Türk Lirası nın konvertibilitesini gerçekleştiren mevzuat olarak bilinen 1989 yılı kambiyo kararı uzun yıllar liberal mevzuatın ikinci aşaması olarak yürürlükte kalmış ancak zaman zaman değişiklik yapılmıştır. Kararlar daha kısa yasal süreç ile yürürlüğe konulduğu için en çok mevzuat değişikliği kambiyo kararlarında yapılmıştır. Kambiyo Mevzuatı nın üçüncü aşama mevzuat düzenlemeleri Tebliğler dir. 32 sayılı Karar ın ilk yılında çıkarılan Tebliğler 1991 yılında topluca değiştirilmiş ve daha sonra da yürürlükten kaldırılmıştır. Kambiyo mevzuatı kapsamında bugüne kadar 32 Sayılı Karar a ilişkin olarak 35 adet tebliğ çıkarılmıştır. Günümüzde /32, /34 ve /35 Sayılı Tebliğler yürürlüktedir. Tebliğlerin hazırlanmasında Hazine Müsteşarlığı Mali Sektörle ilişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü (Eski unvanı Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü idi) yetkilidir. Tebliğler de kararlardan da kolay hazırlanıp yayımlandığı için her karara ilişkin onlarca tebliğ düzenlenmiş ve yürürlüğe konulmuştur. Yürürlükte olan Tebliğlerden /32 sayılı olan Yetkili Müesseselerin (Döviz büroları) kurulması, faaliyetleri, yükümlülükleri ve denetimleri hakkındadır. 10

15 Tebliğlerin /34 sayılısı ile kambiyo mevzuatı kapsamındaki döviz, Türk Lirası, sermaye ihracı ve krediler gibi konular düzenlenmiştir yılı kambiyo mevzuatı düzenlemeleri kapsamında yayımlanan /35 sayılı Tebliğ de altın, gümüş ve platin gibi kıymetli madenler konusunda hükümler yer almaktadır. Kambiyo mevzuatı kapsamında dördüncü aşama yasal düzenleme genelgelerdir. Eski genelgeler yürürlükten kaldırılmıştır. Son olarak 2008 yılında çıkarılan ve Resmi Gazete de yayımlanan I-M genelgesi yürürlüktedir. Tebliğ, Resmi Gazete de aşağıdaki başlıkla yayımlanmıştır: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası İdare Merkezinden: Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı nın /34 Sayılı Tebliğine ilişkin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Genelgesi. Sayı I-M Merkez Bankası nın kambiyo işlemlerini ayrıntılı olarak düzenleyen genelgesi, /34 Sayılı Hazine Müsteşarlığı Tebliği nin 16. maddesi uyarınca Tebliğ hükmündedir. Merkez Bankası özel kanunla kurulmuş ve Anonim Şirket statüsünde olduğu halde kendisine kamu adına genelge düzenleme yetkisi verilmiştir. Genelge hükümlerine aykırı eylemler kambiyo davasında yer almaktadır. Kimi zaman hukukçular bu hususu tartışmaya açmışlardır. Genelgeler hem ayrıntılı düzenleme olanağı sağlamakta ve hem de kolay ve hızlı bir biçimde uygulayıcılara ulaştırılmaktadır. Kambiyo mevzuatı kapsamında kabul edilen bir başka düzenleme de yetkili makamın özel talimatlarıdır. Hazine nin Maliye Bakanlığı bünyesinde bulunduğu dönemlerde kambiyo (döviz) ile ilgili her türlü düzenleme, yürütme ve denetim bu kurum tarafından yapılmıştır. Hazine Maliye den ayrılıp yeni bir müsteşarlık (HDTM) kurulduğunda kambiyo mevzuatı düzenleme yetkisi de bu kuruma devredildi. Başbakanlığa bağlı Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı (HDTM) dönemi 1994 yılında sona erene kadar Müsteşarlık Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü (BAK) tarafından kambiyo yetkisi kullanıldı. Kambiyo konusunda yetkili kamu otoritesi Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü nün bankacılık sektörüne ilişkin görevlerinin Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu na (BDDK) devrinden sonra da kurumun adı BAK olarak kaldı yılında ekonomi yönetiminde yeniden yapılandırmalar kapsamında genel müdürlüğün adı Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo (MSK) olarak değiştirildi. Artık banka ve kambiyo genel müdürlüğü (BAK) diye bir örgüt bulunmuyor ama birçok mevzuatta BAK adına hala rastlamak mümkündür. BAK ya da MSK genel müdürlüğü kambiyo mevzuatında öngörülmeyen konularda görüş ve talimatlar vermeye yetkilidir. MSK nın verdiği yazılı görüşler, gümrükler, merkez bankası ya da ihracatçı birlikleri tarafından bakanlık (müsteşarlık) talimatı olarak kabul edilmektedir. Dış ticaretin parasal yönleriyle ilgili bu talimatlar kambiyo kuralı olarak uygulanabilir. Resmi Gazete de yayımlanmadığı için de özelge olarak da ifade edilmektedir. HDTM nin iki müsteşarlık olarak bölünmesinin ardından bu yetki Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından yürütülmektedir. Böylece kambiyo mevzuatını hukuki düzenlemeler olarak aşağıdaki gibi şematize etmek mümkündür: Kanun: 1567 Sayılı TPKKHK Karar: 32 Sayılı Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Karar Tebliğ: /34 Sayılı Tebliğ Genelge: TCMB nın I-M Sayılı Genelgesi Talimat: Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü (Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo) yazıları. Beş aşamalı hukuk düzenlemelerinin ilk dördü Resmi Gazete de yayımlandığı tarihte yürürlüğe girer. Kanun, karar ve tebliğlerin hazırlanmasında Hazine Müsteşarlığının Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü görevli ve yetkilidir. Genelge ise Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından oluşturulur ve yürütülür. Genelgenin tebliğ ya da karar niteliği taşıdığı hususu yıllardır hukukçular tarafından tartışılmaktadır Sayılı Yasa, hukuki düzenlemeyi hazırlayanlara olağanüstü yetkiler vermektedir. Kambiyo 11

16 Kanununda yer alan tüm yetkiler Bakanlar Kurulu na bırakılmaktadır. Bakanlar Kurulu tarafından bu yetkiye dayanılarak çıkarılan 32 Sayılı Karar da (Daha önceki kararlarda da vardı.); Bu Karar ve bu karar ın uygulanması amacıyla Bakanlıkça (Müsteşarlık) yayımlanacak tebliğlere muhalefet 1567 Sayılı Kanun la ek ve tadillerine muhalefet sayılır. hükmü yer almıştır. Bu nedenle Karar ve Tebliğler kanun hükmündedir. Ayrıca Kambiyo Tebliği nin ( /34) 16. maddesinde de Merkez Bankası Genelgesine hukuki gönderme yolu ile tebliğ özelliği verilmiştir: Madde 16- Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında kararlar ve bu Kararlara İlişkin Tebliğler uyarınca Merkez Bankasınca çıkarılan genelgeler tebliğ hükmündedir. Böylece genelgeler de hukuki özellik kazanmakta ve Karar ve Tebliğ gibi kabul edilmektedir. Bu nedenle bir dönem TPKKHK nın hukuki niteliği tartışılmıştır. Hatta 1567 Sayılı Yasa nın iptali talebiyle Anayasa Mahkemesi nde iptal davası açılmıştır. Yüksek Mahkeme, 1567 Sayılı Kanunun Anayasa ya aykırılığını oy çokluğu ile reddetmiştir. Bu konudaki eleştirilerde ekonominin düzenlenmesinin kamu tarafından hukuki süreç dışında gerçekleştirildiği söylenmiştir. Yüksek mahkeme yapılan kambiyo düzenlemesinin kasıtlı olmayıp ülke yararına olduğunu kabul etmiştir. Kambiyo tebliğ ve genelgelerinin hukuki statüleri nedir ve yasal dayanakları hangi mevzuat hükümleridir? KAMBİYO YETKİLİ MAKAMLARI Kambiyo kontrolünü düzenleyen 1567 Sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu meclis kararı olduğuna göre ilk kamu kurumu Türkiye Büyük Millet Meclisi dir (TBMM) Sayılı Yasa da önemli değişiklik gerçekleştiren 6258 ve 3196 Sayılı Yasalar da TBMM nde onaylanmış ve kabul edilmiştir. Daha önce belirtildiği gibi, Kanunlar Resmi Gazete de yayımlanarak Türkiye nin her yöresinde yürürlüğe konulmuştur. Günümüze kadar 32 defa yayımlanan Kambiyo Kararları ise 1567 Sayılı Yasa nın birinci maddesi gereğince Bakanlar Kurulu Kararı olarak kabul edilerek Resmi Gazete de yayımlanmaktadır. O nedenle de ikinci kurum Bakanlar Kuruludur. Kambiyo mevzuatının hazırlanması, yayımlanması ve yürütülmesinde yetkili kamu otoritesi dönemine göre ya Bakanlık ya da müsteşarlık kurumu olmuştur. Yasa nın çıkarıldığı 1930 yılından 1983 yılı sonuna kadar Tebliğleri Maliye Bakanlığı hazırlamış ve yürütmüştür. Hazine nin Maliye Bakanlığı na bağlı olması nedeniyle kambiyo tebliğleri Resmi Gazete de Maliye Bakanlığı ndan başlığı ile yayımlanırdı. Keza yürütme maddesinde de Bakan ya da Bakanlık ifadesi yer alırdı. Ekonomide yeniden yapılanma ile Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı 1983 yılında kurulduktan sonra Tebliğler konusunda yetkili kamu kurumu müsteşarlık oldu. Müsteşarlığın hukuki unvanına göre önceleri Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı ndan başlığı ile yayımlanan tebliğler, sonraları ve günümüzde Hazine Müsteşarlığından başlığı ile Resmi Gazete ile yer almaktadır. Arada bazı yıllarda Devlet Bakanlığından başlığı ile de tebliğ yayımına rastlanılmaktadır. Bu konuda Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü görevlilerinin tercihleri etkili olmuştur. Devletin kasası durumundaki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası İdare Merkezi de kambiyo işlemlerinde yetkili kurumdur. Kağıt para basımında tek yetkili kurum olan Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) dövizlerin de saklandığı ve yönetildiği kamu idaresidir. Banka (TCMB) özellikle dış ticaret işlemleri ve bankacılığın kambiyo yönlerini düzenlerler, gözetir ve gerektiğinde de denetler. TCMB nin Resmi Gazete de yayımlanan ve yayınlanmayan kambiyo işlemlerine ilişkin genelgeleri (Görünmeyen İşlemler ve Sermaye Hareketleri ile ilgili) özel statüsüne karşın- tebliğ hükmündedir ve hukuki sonuçlar içermektedir. Yani kambiyo (döviz) takip ve soruşturmalarında hukuki mesnet oluşturmaktadır. Kambiyo mevzuatı ister kanun ve isterse tebliğ olsun, hukuki düzenlemelerinde ilk aşama çalışmaları, yetkili otoritenin uzman birimi tarafından yürütülmektedir. Hazine nin Maliye Bakanlığı bünyesinde 12

17 olduğu yıllarında bu görevi Hazine Umum Müdürlüğü nün kambiyo dairesi yürütmüştür. Maliye Bakanlığı nda Hazine nin Genel Sekreterliğe dönüştürüldüğü yıllarında Kambiyo Mevzuatı konusunda yetkili birim Kambiyo Kontrol Dairesi olmuştur. Ekonomide yeniden yapılanmanın gerçekleştirildiği 1983 yılında ise anılan dairenin görevlerini Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü devralmıştır. Genel Müdürlük 2 Kasım 2011 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanan 662 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü olarak yapılanmıştır. Bu durumda kambiyo konusunda yetkili makamlar ve mevzuat şöyledir: TBMM 1567 Sayılı TPKKHK 32 Sayılı Karar Bakanlar Kurulu Tebliğler Kambiyo Mevzuatı Genelgeler Devlet Bakanlığı Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü TCMB Gerek kanun ve gerekse karar olarak mevzuat hükümlerinin ön hazırlığı ise Hazine de yapılmaktadır. Her iki mevzuata ek olarak kambiyo tebliğleri de uzmanların görev yaptığı bir genel müdürlükte oluşturulmaktadır. Maliye Bakanlığı döneminde Kambiyo Kontrol Dairesi, HDTM döneminde Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü unvanlı bu kamu kurumu Bakanlık ya da Müsteşarlığa bağlıdır. Müsteşarlık ise bir Devlet Bakanlığı tarafından yönetilmektedir. Bu durumda Kambiyo Tebliği konusunda yetkili ve görevli kurum Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü idi. (2000 yılında Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu nun faaliyete geçmesiyle bankacılıkla ilgili görev ve yetkiler Hazine de sona ermiştir. Genel Müdürlüğün unvanının değiştirilmesi birçok yasada değişiklik gerektirdiğinden BAK unvanı 2011 yılına kadar sürdü. Yukarıda da açıklandığı üzere 2011 seçimlerinden sonra kurulan Hükümet bazı bakanlıkları yeniden yapılandırırken bazılarında da değişimler gerçekleştirdi. Kanun hükmünde kararname (KHK) şeklindeki bu yeniden yapılanmalar kapsamında KHK/637 Sayı ile Hazine Müsteşarlığı ndan Teşvik ve Uygulama ile Yabancı Sermaye Genel Müdürlükleri ayrıldı ve yeni adıyla Ekonomi Bakanlığı na bağlandı. Hazine Müsteşarlığı nda ise Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü nün unvanı Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü olarak değiştirildi. Kambiyo konusunda yetkili kamu kurumlarından Bakanlık düzeyinde çalışmalar Cumhuriyet in ilk yıllarında Maliye Bakanlığı tarafından yürütülmüştür Sayılı Yasa da yıllarca Maliye Bakanlığı ve Bakanlık ifadesinin yer almasının nedeni kambiyo denetimi öncesinde (1930) de Maliye nin bu konuda yetkili kamu kurumu olmasıdır. Hazine Umum Müdürlüğü hem yıllarca devlet hesaplarının izlendiği ve hem de dış ekonomik ilişkilerin (Kambiyo) yönetildiği makamdı. Altmışlı yıllarda ekonomi yönetiminin yeniden yapılandırılması kapsamında 6 Temmuz 1960 tarih ve 13 Sayılı geçici Kanun la Hazine Umum Müdürlüğü, Hazine Genel Müdürlüğü ve Milletlerarası İktisadi İşbirliği Teşkilatı Genel Sekreterliği adını alarak üç genel müdürlük şeklinde örgütlenmiştir. Hazine nin bu örgüt yapısı 1983 yılı sonunda Başbakanlık Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı kurulana kadar sürmüştür. Bilindiği gibi o yıl Hazine nin görev ve yetkileri de Maliye Bakanlığı ndan alınarak yeni Müsteşarlığa (HDTM) devredilmiştir. Seksenli yıllarda Kambiyo Mevzuatı nda da yeniden düzenlemeler yapılarak önce 17 Sayılı Karar ın yerine 28 Sayılı Karar ve ardından da 07 Temmuz 1984 tarihinde 30 Sayılı Karar liberal kambiyo usul, esas ve ilkeleriyle birlikte yürürlüğe konulmuştur. Bu konularla ilgili ayrıntılı bilgiler bir sonraki Kambiyo Kararları başlıklı ünitede yer alacaktır. Kurumsal anlamda radikal bir yeniden yapılanma da 1994 yılında yapılmıştır. Ekonomide kriz yaşanması üzerine alınan 5 Nisan Kararları ve Hazine de hukuki düzenlemeler başarı sağlamayınca 08 Aralık 1994 te 4059 Sayılı Hazine ile Dış Ticaret Müsteşarlıklarının kuruluş Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile HDTM iki ayrı müsteşarlık olarak yeniden yapılandırılmıştır. Böylece bir anlamda 13

18 1983 yılı öncesine dönülmüştür. Ancak bir farkla ki Hazine yeniden Maliye Bakanlığı na bağlanmak yerine bağımsız bir müsteşarlık olarak örgütlenmiştir: Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı. Hazine Müsteşarlığı nın 1994 yılında oluşturulan ana hizmet birimleri de şöyle belirlenmiştir: Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğü Kamu İktisadi Teşebbüsleri Genel Müdürlüğü Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü Sigortacılık Genel Müdürlüğü Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Kambiyo Mevzuatı ve yönetimi yetkisi de Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü (BAK) nün görev ve yetkileri olarak devam etti. Kambiyo mevzuatı kapsamında; Türk parası, döviz, dış ticaret, görünmeyen işlemler ve sermaye hareketleri konularında her türlü hukuki düzenleme, idari uygulamalar ve denetim BAK tarafından yerine getirilmiştir. Bu görev ve yetki de halen sürdürülmektedir. Ancak Genel Müdürlüğün, bankalar ve bankacılıkla ilgili görev ve yetkileri 31 Ağustos 2000 tarihinde faaliyete geçen Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu na devredilmiştir. Buna rağmen genel müdürlük unvanı yıllarca Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü olarak sürdürülmüştür. Geçen yıl yine Kanun Hükmünde Kararnamelerle yapılan düzenlemeler kapsamında hem Hazine Müsteşarlığı ana hizmet birimleri yeniden yapılandırılmış ve hem de Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü nün (BAK) unvanı Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo (MSK) olarak değiştirilmiştir. Yeni yapılanma ile 3 Haziran 2011 de Ekonomi Bakanlığı na iki genel müdürlüğün devrinden sonra Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı nın örgüt yapısı aşağıdaki gibi oluşturulmuştur: Ana hizmet birimleri: Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğü Kamu Sermayeli Kuruluş ve İşletmeler Genel Müdürlüğü Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü Sigortacılık Genel Müdürlüğü Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Devlet Destekleri Genel Müdürlüğü Hazine Müsteşarlığı nın görev ve yetki alanında bulunan Yabancı Sermaye ve teşvik konuları 3 Haziran 2011 de Müsteşarlıktan Bakanlığa dönüştürülen Ekonomi Bakanlığı na devredilmiştir. O nedenle de yeni ana hizmet birimleri arasında söz konusu genel müdürlükler bulunmuyor. Ayrıca KİT Genel Müdürlüğü ile BAK Genel Müdürlükleri nin unvanları yenilenmiş, bu oluşum kapsamında Devlet Destekleri Genel Müdürlüğü kurularak Hazine Müsteşarlığı bünyesinde faaliyet geçmiştir. Hazine Müsteşarlığındaki yeniden yapılanma süreci içinde kambiyo denetiminde görevli bir idarenin kapatılması da gerçekleştirildi. Ekonomi kamuoyunda pek sözü edilmeyen bu olay Kambiyo Müdürlükleri nin kapatılmasıydı. Oysa, 1957 Sayılı Kanun dan aldığı yetkilerle kambiyo müdürlükleri 1950 yılından bu yana kambiyo denetiminin en etkin ve önemli kuruluşlarındandı. 14

19 Kambiyo denetim birimlerini düzenleyen ve halen de yürürlükte olan Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 1567 Sayılı Yasa nın ek madde-1 hükmü şöyledir: Maliye Müfettişleri ile müfettiş muavinleri, hesap uzman ve yardımcıları, Hazine kontrolörleri ve stajyer hazine kontrolörleri ve kambiyo murakebe mercileri bu kanun hükümlerine aykırı hareket edenler hakkında tetkikat ve tahkikat yapmak ve tahkikat sırasında suç emaresi bulunursa maznunlar ve suçla ilgisi görülenler nezdinde Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununun zabıt ve arama hakkındaki hükümleri gereğince muamele ifa etmek yetkisini haizdirler. Maddede belirtilen maliye ve müfettişleri ve hesap uzmanlarının Hazine Maliye Bakanlığı ndan ayrıldıktan sonra bu konudaki yetkileri tartışmalıdır. Ayrıca yapılan son bir düzenleme ile anılan denetim elemanları vergi müfettişi statüsü konumundadırlar. O nedenle de denetimin gerçek sahibi Hazine Kontrolörleri ve Kambiyo Murakebe mercileridir. Kambiyo denetimine yetkili kambiyo murakebe mercileri ise Kambiyo Müdürlükleri dir yılları boyunca Kambiyo Müdürlükleri; döviz işlemlerini izlemek, takip etmek ve denetlemek konusunda yetkili kuruluşlar olarak görev yürüttüler. Büyük kentler başta olmak üzere Merkez Bankası nın olduğu hemen her ilde kambiyo müdürlüğü vardı. İkibinli yılların başında sayıları dokuza inen illerin kambiyo müdürlükleri komşu illerin de dövizli işlemlerinin muhatabı oldular. Hazine Müsteşarlığı nı temsilen taşra teşkilatı olarak da görev yürüten müdürlükler ihracatçı, ithalatçı, komisyoncu, turizmci, taşıma firmaları ve birçok dış ekonomi işi yapan kuruluşla yakın ilişki içinde oldular. Kambiyo müdürlükleri temsilin yanı sıra çok önemli bir görev de üstlenmişlerdi. Müdürlükler kambiyo (döviz) işlemleriyle ilgili inceleme ve soruşturmaların fezlekelerini (sorgu özeti) hazırlar ve görevli savcılık makamlarına sunarlardı. Mahkemelerin kambiyo davalarının birinci derecede -kamuyu temsilen- muhatabı kambiyo müdürlükleri olurdu. O nedenle de düzenleme tarihi bir karardır. Taşra teşkilatı olarak kambiyo müdürlükleri bünyesinde ihracat ve laboratuvar müdürlükleri de birlikte görev yapmışlardı. HDTM ikiye ayrılınca bağımsız olarak il müdürlüğü unvanı ile bölgelerinde görev yaptılar. Örneğin, İstanbul Kambiyo Müdürlüğü Edirne den başlayarak Sakarya ve Bursa dahil Marmara bölgesinin kambiyo (döviz) işlemleri ve davaları konusunda görevli ve yetkiliydi. Kambiyo Müdürlükleri Banka ve Kambiyo Müdürlüğü ne bağlıydı. Özlük hakları dahil atama vb yönetim işlemlerini anılan Genel Müdürlük yürütürdü. Kambiyo Müdürlüklerinin kapanması hakkında yasal düzenleme, 2 Kasım 2011 tarihli Resmi Gazete de yayımlanan Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname nin (Karar Sayısı: KHK / 662) 68. maddesi ile yapılmıştır. Madde Sayılı Kanuna aşağıdaki geçici maddeler ile (1) sayılı liste eklenmiştir. GEÇİCİ MADDE 13- Müsteşarlığın taşra teşkilatında yer alan Kambiyo Müdürlükleri bu maddenin yayımı tarihinde kapatılmıştır. Bu müdürlükte çalışan personel, bu maddenin yayımı tarihinden itibaren en geç bir ay içinde 4046 Sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanunun 22 maddesi hükümleri çerçevesinde diğer kurum ve kuruluşlara nakledilmek üzere Devlet Personel Başkanlığına bildirilir. Böylece Kambiyo Kontrolünde, liberal mevzuat düzenlemelerinden sonra örgütsel anlamda da bir devir kapanmış olmaktadır. Aynı KHK de Hazine Müsteşarlığı Genel Müdürlüklerinin unvanlarının değiştirilmesiyle ilgili yasa hükmü de aşağıdadır: Madde 64-9/12/1994 tarihli ve 4059 Sayılı Hazine Müsteşarlığı nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 1 maddesinin birinci fıkrasında yer alan bankacılık ve sermaye piyasası, yurtdışı müteahhitlik hizmetleri ibaresi yürürlükten kaldırılmış, Kamu İktisadi Teşebbüsleri ibaresi Kamu Sermayeli Kuruluş ve İşletmeler şeklinde, Banka ve Kambiyo ibaresi Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo şeklinde değiştirilmiştir. Yapılan düzenleme daha önce belirtildiği üzere, Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü görevleri arasında olan ve 2000 yılında Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu na devredilen yetkinin Genel 15

20 Müdürlük unvanından çıkarılmasıdır. Bakanlar Kurulu nun 3 Haziran 2011 tarihinde yayımladığı Ekonomi Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında 637 Sayılı KHK ile de yurt dışı müteahhitlik hizmetleri bu Bakanlığın görevleri arasında belirlenmiştir. Oysa yurtdışı müteahhitlik sektörü ve işlemleri uzun yıllar HDTM ve Hazine Müsteşarlığı görev alanı içindeydi. Daha sonra fiilen Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından yürütülen bu hizmet KHK / 637 ile Ekonomi Bakanlığı nın Serbest Bölgeler, Yurtdışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü hukuken görev alanına konulmuş oldu. Aslında bazı görevlendirmeler ve unvan değişiklikleri yıllardır hukuken düzeltilmeyi bekliyordu de yapılan düzenlemelerle bunlar düzeltilmiş olmaktadır. Son söz olarak yeni hukuki yapı içinde Kambiyo Mevzuatı nın hazırlanması ve yürütülmesinde Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü görevli ve yetkilidir. Yurdun birçok yöresinde faaliyette bulunan ve kambiyo mevzuatının kapsamına giren işlemler yapan kuruluşların taşrada başvuracağı herhangi bir resmi makam bulunmamaktadır. (Kambiyo Müdürlükleri tarihinde kapatılmıştır.) Bunlar Hazine Müsteşarlığı nın Ankara da bulunan hizmet adresine başvurabilirler. Her nekadar yapılan hizmetin merkezileştirilmesi olarak değerlendirilebilse de kambiyo denetiminin en aza indirilmesiyle nedeniyle pek fazla önemi haiz değildir. Kambiyo Mevzuatı nı hazırlamaya ve uygulamaya hangi genel müdürlük yetkilidir? Kambiyo Hukuku: Kambiyo Hukuku, kanundan başlayan ve karar ile tebliğler aşamaları ile süren ve genelge ile talimatlardan oluşan hukuki düzenlemelerdir. Kambiyo mevzuatında hukuk özelliği sadece toplumsal bazı düzenlemeler nedeniyle oluşmayıp yargılama usulleri ile ceza hükümlerinin de kendine özgü ve mevzuatında yer aldığından dolayıdır. Bir sonraki bölümde açıklanacağı üzere hukukun ilk aşamasındaki Kanun da Bakanlar Kurulu na Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi verilmektedir. Oysa genel hukuk anlayışı böyle bir kararnamenin önceden çıkarılan bir yetki kanununa dayandırılması yönündedir. O nedenle kambiyo hukuku özel hukuk olarak adlandırılır. Türk ekonomi literatüründe kambiyo düzenlemeleri hakkında en çok kullanılan deyim Türk Parası Kanunu ya da Türk Parası Kararı dır. Öyle ki tebliğ olarak yeni bir düzenleme Resmi Gazete de yayımlansa medyada Türk Parası Kanununda değişiklik yapıldı şeklinde bir haber oluşturulur. Kambiyo mevzuatında bir hukuki düzenlemenin bu kadar önemsenmesinin nedenlerinden birincisi 1985 yılına kadar kambiyo suçlarına hapis cezası verilmesinden ileri gelmektedir Sayılı Kambiyo Yasası efektif olarak bir dolar dövizi bulunduran gerçek ve tüzel kişilere 7 ay hapis cezası öngörüyordu. Yani kaçakçılık bile oluşturamayan ekonomik bir suçun karşılığı özgürlüğe mal oluyordu. O nedenle de 1985 yılında Yasa da değişiklikle hapis cezaları kaldırıldığı zaman Türk Parası Kanunu kaldırıldı diyenler de oldu. Oysa yapılan hukuki işlem, kambiyo mevzuatı yaptırımlarının değiştirilmesiydi. Kambiyo mevzuatında hukuki düzenlemelerin bu kadar önemli olması ve yankı bulması ise, bir maddelik bile olsa başlığının çok özel olmasından dolayı idi. Çünkü ister kararname bazında ve isterse tebliğ olarak Resmi Gazete deki başlık Türk Parası Kıymetini Koruma ibaresiyle başlardı. Çünkü 1567 Sayılı Yasa nın 2. maddesi 1930 yılından beri böyle olmasını emrediyor. Madde 2- Bu kararlar (Türk Parası Kıymetini Koruma) başlığı altında gazetelerle ve sair münasip vasıtalarla neşrü ilan olunur (25 Şubat 1930) Anılan maddenin günümüzdeki metni şöyledir: Madde 2- Bu kararlar (Türk Parası Kıymetini Koruma) başlığı altında Resmi Gazete ile ve Hazine Müsteşarlığının bağlı bulunduğu Bakanlığın münasip göreceği diğer neşir vasıtalarıyla neşir ve ilan olunur 16