YALOVA İLİ ARMUTLU-MECİDİYE İLÇELERİ AROVA RES RÜZGAR ENERJİSİNDEN ELEKTRİK ÜRETİM SANTRALİ LTD. ŞTİ

Transkript

1 YALOVA İLİ ARMUTLU-MECİDİYE İLÇELERİ AROVA RES RÜZGAR ENERJİSİNDEN ELEKTRİK ÜRETİM SANTRALİ LTD. ŞTİ. YALOVA RÜZGAR SANTRALI ORNİTOLOJİK ETKİLEŞİM RAPORU Yrd. Doç. Dr. E. Omca Çobanoğlu ve Murat F. Özçelik 3 ŞUBAT 2014 Özet: Bu rapor ülkemizin enerji açığına yılda MWh elektriği, yenilenebilir ve temiz bir kaynak olan Rüzgar potansiyelini kullanarak katkıda bulunacak, 54 MW kapasiteli Yalova Rüzgar Enerji Santrali ile, santralin bulunduğu bölgeyi göç için kullanan ve bölgenin yerlisi ve konakçısı olan kuş varlığının olası etkileşimi hakkında yazılmış bir değerlendirme raporudur. Bu rapor, proje sahasında yapılan gözlemler ve dolaylı yollardan proje sahası yakınındaki göç hareketi ile ilgili edinilen veriler ve çıkarımlar ile, bölgeyi göç amaçlı kullanan ve bölgede yerleşik olan kuşların bilinen davranışları ile karşılaştırmakta ve kurulacak olan santralın bölgedeki kuş varlığına olası etkisini değerlendirmektedir.

2 Bu rapor ve içeriği aşağıda imzası bulunan kişilerce hazırlanmıştır: Adı - Soyadı: Ünvanı: E. Omca Çobanoğlu ve Yrd. Doç. Dr. İmzası: Tarih: 3 Şubat 2014 Adı - Soyadı: Ünvanı: Murat F. Özçelik Araştırmacı Serbest Kuş Bilimci İmzası: Tarih: 3 Şubat 2014

3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER 3 Tablolar Dizini 4 Şekiller Dizini 5 1 Giriş Rüzgar Türbinleri ve Kuşlar Konusunda Yapılmış Çalışmalar Kuşların Uçuş Davranışları ve Türbinler Kuşların Hangi Amaçla Uçtuğu Hava Durumunun Kuşların Uçuş Karakteristiği Üzerinde Etkisi Kuşlar ve Rüzgar Türbinlerinin Etkileşimine Dair Diğer Faktörler Gelişen Rüzgar Santrali Teknolojisi Ve Kuşlar Kuşları Tehdit Eden Diğer Unsurların Ölüm Oranlarına Katkısının Kıyaslanması 13 2 Türkiye nin Batı Palearktik Kuşları Açısından Önemi Türkiye ve Kuş Göç Yolları 14 3 Proje Sahası ile İlgili Yapılan Tespit Ve Gözlemler Proje Sahasının Avifaunası Yalova Bölgesinde Gözlenen Kuş Türleri Proje Sahasında Bulunan Habitat Çeşitleri Proje Sahasında Yapılan Gözlemler Sonucu Görülen Kuş Türleri 26 4 Proje Sahasının Göç Yolları ile Etkileşimi: Kuş Bank Göç ile İlgili Gözlem Noktaları UEDAŞ işletmesi Leyleklere bağlı elektrik kesintisi haberi: Kartal Yalova Hızlı Feribot Seferinde Duraklama Haberi: Süzülerek Uçan Kuşların Rotası: Göç sırasında populasyonu yoğun olan bazı türlerin uçuş karakteristikleri Proje Alanında Görülebilecek Kuş Gruplarının Değerlendirilmesi 31 5 Yalova Rüzgar Santrali nin Kuşlar Açısından Yaratabileceği Riskin İrdelenmesi 33 6 Sonuç ve Öneriler 34 7 Referanslar 37 3

4 Tablolar Dizini Tablo 1: Karasal rüzgar enerjisi santrali yatırımlarının biyolojik çeşitlilik üzerindeki olası etkileri ve bu etkileri iyileştirmek ve telafi etmek için yapılabilecekler (Bowyer, et al., 2009 dan uyarlanmıştır). 8 Tablo 2: Yalova il Çevre Durum Raporu a (Anonim, 2009) göre Yalova ili ve civarında görülebilecek kuş türlerinin listesi. 18 Tablo 3: Kuş Bank ( verilerine göre tüm Yalova genelinde gözlenen kuş türlerinin listesi: 18 Tablo 4:Proje sahasında yapılan doğrudan gözlemler sırasında görülen kuş türleri ve görüldükleri uçuş seviyesi. (0 kademesi yer seviyesini ifade eder, 1 den 4 e kadar olan kademeler yer seviyesinden ufuk çizgisine kadar olan mesafenin 4 e bölünmesi ile elde edilir). 26 Tablo 5: Yalova-Armutlu ilçesinde deniz seviyesine yakın bir noktada Nisan 2004 de kaydedilen türler. Kuş Bank tan alınan bu verilerden kırmızı ile gösterilenler onaylanmamıştır. 27 Tablo 6: Kuşların rüzgar türbinleri yakınındaki uçuş davranışlarını özetleyen tablo.(osborn et al, 1998) _ 30 4

5 Şekiller Dizini Şekil 1 Türkiye de ortalama sisli günler sayısı (Şensoy et al., 2001) 11 Şekil 2: Kuşların rüzgar türbinleri inşa edildikten sonra uçuş rotalarını değiştirdikleri radar izleme çalışmalarıyla saptanmıştır. 12 Şekil 3: Palm Springs ABD de yer alan, 1980 lerdeki teşviklerle yerleştirilmiş, eski teknoloji düşük kapasiteli, sık aralıklı rüzgar türbinlerinden oluşan rüzgar santrali. 12 Şekil 4: Balıkesir Bandırma da yer alan her biri 1.5 MW kapasiteli 20 türbinden oluşan toplam 30 MW kapasiteli Bandırma-2 Rüzgar santralı, 2005 yılında devreye girdi. 13 Şekil 5: Kuşların ölüm sebepleri ile ilgili tahminlerin kıyaslanması. ( 13 Şekil 6: Batı Palearktik Bölgesi ve Türkiye üzerinde kuşların izlediği göç yolları 14 Şekil 7: Süzülen göçmen kuşların Ortadoğu ve Türkiye deki göç rotaları. 15 Şekil 8: Projenin Türkiye üzerindeki konumu ve türbinlerin yerleşimi. 17 Şekil 9: Yalova ili Arazi Örtüsü verileri. 25 Şekil 10: Yalova ili genelinde kabul edilen göç faaliyeti gözlem raporlarının dağılımını gösteren Google Earth uydu görüntüsü. 28 Şekil 11: İstanbul Yalova arası göç rotasını işaret eden Kuş Bank Gözlem Raporlarının Lokasyonlarının işaretlendiği Google Earth uydu görüntüsü. 30 Şekil 12: Proje sahası ile olası kuş göç yollarının ilişkisini gösteren bulgu ve değerlendirmelerimize dair Google Earth uydu görüntüsü. 34 5

6 1 Giriş Türkiyenin elektrik enerjisi talebinde ortalama yılda %7,5 oranında hızlı bir artış eğilimi vardır. Türkiye de 2007 yılı verilerine göre kurulu güç MW, elektrik tüketimi ise yılda 191,6 milyar kwh olarak gerçekleşmiştir. Elektrik talebinin 2020 yılında 406 ile 500 milyar kwh düzeyinde olacağı tahmin edilmektedir. Elektrik üretimindeki birincil enerji kaynaklarının başında %47,3 ile dışa bağımlı bir kaynak olan doğalgaz, %20,7 ile iklim değişikliğine neden olan sera gazı salınımı açısından yoğun bir birincil enerji kaynağı olan kömür ve %18,2 ile yenilenebilir bir kaynak olduğu halde son yıllarda karşı karşıya olduğumuz kuraklıklar nedeniyle elektrik üretimindeki payı sürekli azalan hidroelektrik kaynakları gelmektedir 1. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı düzenli olarak artan elektrik enerjisi talebi nedeniyle 2020 yılına kadar kurulu güç kapasitemizin iki katına çıkarılması gerektiğini vurgulamaktadır. Bilindiği gibi güneşin, yer yüzeyini ve atmosferi farklı derecede ısıtmasından kaynaklanan hava akımı ve rüzgar, elektrik enerjisi üretmede kullanılabilecek en ucuz yenilenebilir enerji kaynaklarından biridir. Rüzgarın ülkemiz elektrik üretimindeki payının artması elektriğin, sürekli, ucuz ve dışa bağımlılığı azaltan bir kaynaktan sağlanmasının yanısıra, iklim değişikliğine ve çevre kirliliğine yol açmadan üretilmesine de katkı sağlayacaktır. Bu çerçevede, Yalova Rüzgar Santralı", Yalova ili Armutlu ilçesinin Odunyolu, Baklab, Soğanlı Tepe, Ayvalık Tepe, Karasu, Tozdağı, Bayramtarla Mevkiileri ile Mecidiye ilçesinin KuzeyKuzey Batısında kurulması ve işletilmesi planlanmaktadır. Tesisin toplam kurulu gücü 54 MW olacak şekilde ve ortalama olarak kwh/yıl yenilenebilir elektrik enerjisi üretileceği hesaplanmıştır. Bu kurulu güç üzerinden EPDK ya müracaat edilmiş ve Üretim Lisansı alınmıştır. Santral parkı, her biri 1500 kw kurulu gücünde toplam 36 adet türbinden oluşacaktır, Rüzgar Türbinlerinden elde edilecek olan elektrik enerjisi her bir ünite için tesis edilecek olan 0.69/34,5kV, 1600kVA gücündeki transformatörler vasıtası ile yüksek gerilime dönüştürülecektir. Proje kapsamında yer alacak olan 36 adet türbinden üretilecek enerji 154/33 kv Demirtaş Trafo Merkezinin orta gerilim barası üzerinden Ulusal Elektrik Sistemine aktarılacaktır Ancak, tüm olumlu özelliklerine rağmen, 1990 lı yılların başından beri yaygınlaşan rüzgar enerjisi santralleri, sebep olabildikleri kuş ölümlerinden dolayı, özellikle Rüzgar enerjisi projelerinin geliştirilmesi potansiyeline sahip sahaların yakınında yer alan göç darboğazları gibi kuşların da kullandığı alanlara yakın geliştirildikleri takdirde, santralin kuşların doğal yaşamı ile olan ilişkisinin irdelenmesi gereklidir. Kuşların, rüzgar türbinlerinin kanatları ile çarpışması, kuş populasyonları üzerinde olumsuz bir etki yaratması ve biyolojik çeşitliliği olumsuz yönde etkilemesinin ötesinde bu çarpışmaların, türbinlerde de ciddi maddi hasarlara ve elektrik üretim kayıplarına neden olmasından dolayı türbinlerin kuşlarla etkileşimlerinin belirlenmesi, hem biyolojik çeşitliliğin korunması hem de yatırımla ilgili önemli risklerin bertarafı için gereklidir. 1.1 Rüzgar Türbinleri ve Kuşlar Konusunda Yapılmış Çalışmalar Kuşlar ve Rüzgar santralleri arasında sorun yaşanmasının başlıca sebebi santrallerin yer seçiminde rol oynayan uygun rüzgar durumunun kuşlar için de uygun göç rotaları oluşturuyor olmasıdır. Kuşlar ve rüzgar türbinleri arasındaki etkileşime dair yapılan bazı çalışmalar, rotor kanatlarıyla çarpışma vakalarından bahsederken, bazı çalışmalar da rüzgar santrallerinin kuşların üreme, beslenme ve kışlama alanları üzerine etkilerinden bahsetmektedir (Orloff ve Flannery 1992; Winkelman 1992; Barrios ve Aguilar 1995). Öte yandan her bir rüzgar santralindeki olası kuş probleminin, santralin bulunduğu sahaya özgü olması nedeniyle, çalışmaların sonucuna 1 6

7 dayanarak bir genelleme yapılması doğru olmayacağı yapılan çalışmalarda vurgulanmaktadır (NWCC, 2004). Bu durum, özellikle İngiltere gibi, 17. yy da ve endüstriyel devrim sırasında kendi doğal yaşam alanlarını büyük ölçüde tahrip edip, doğa koruma çalışmalarına İkinci Dünya Savaşı sonrasında verdiği ağırlığa rağmen, sadece az sayıda yaban hayatının doğal alanlarına dönmesi başarısını yeni yeni elde etmiş ülkelerde rüzgar santralleri dendiğinde, akla kuş ölümleriyle ilgili soruların gelmesine neden olmaktadır. Rüzgar santrallerinin hassas kuş türlerinin kayda değer sayılarda kaybına sebep olduğuna dair önemli kayıtlar içeren çalışmalar mevcuttur. (Crockford 1992; de Lucas et al. 2007; Drewitt ve Langston 2008; Drewitt ve Langston 2006; Huppop et al., 2006; Langston ve Pullan 2003). Öte yandan çarpışma sonucu ölümler irdelendiğinde, yüksek çarpışma oranlarının nadir olduğu, yakın zamanda Drewitt ve Langston (2006) tarafından yapılan literatür taramasında ortaya konmuştur. Araştırmacılar çarpışma kayıtlarının olduğu durumlarda bir yılda rüzgar türbini başına düşen çarpışma sayısının genellikle düşük olduğunu, ancak çarpışma sayısının türbin başına yıllık 0.01 kuş ile 23 kuş arasında değişebileceğini saptamışlardır. Dahası, aynı araştırmacıların yaptığı başka bir çalışma da, kuşların türbinlere çarpma sonucu ölüm oranlarının, yılda her bir km si başına 2.95 ile 489 kuşun ölümüne sebep olan elektrik iletim hatlarına çarpma sonucu ölümlerden çok daha az olduğunu ortaya koymuştur (Drewitt ve Langston 2008). Söz konusu araştırma ve yayınlardan çıkarılabilecek sonuçlardan en önemlisi, türbinlerle ortalama çarpışma oranı olarak verilen rakamların, türbinin nerede olduğu, hangi kuş türlerinin söz konusu türbinlerle karşı karşıya kaldığı, kuşların sayısı ve davranışlarına göre değişeceği göz önüne alınarak, son derece dikkatlice değerlendirilmesinin gerekliliğidir. Bazı araştırmacılar, en büyük kayıpların daralan göç yolları, sulak alanlar gibi çok sayıda martı ya da benzeri büyük kuşları kendisine çeken alanların yakınında yer alan rüzgar santralleri bünyesinde gerçekleştiğini kaydetse de çarpışma olaylarındaki önemli bir faktör de rüzgar santralinin teknolojisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Öte yandan kuşların türleri, büyüklükleri, manevra kabiliyetleri ve uçuş davranışları da çarpışma vakalarında rol oynayan bir faktördür (Garthe ve Huppop 2004; Langston ve Pullan 2003). Buna ek olarak bazı hava koşulları, örneğin görüşün azaldığı sisli havalar ya da kuşun uçuşu sırasında kontrolü zor sağladığı ya da normalden çok enerji harcamasını gerektiren şiddetli rüzgarların olduğu durumlar da kuşların türbinlere çarpması olaylarında etken bir faktör olarak belirtilmektedir (Langston and Pullan 2003, de Lucas et al. 2007). Rüzgar santralleri için yer seçimi ve planlama çalışmaları konusunda, biyolojik çeşitliliği de koruyarak pozitif yaklaşımları öne çıkaran Avrupa Çevre Politikaları Komisyonu için (İngiliz) Kraliyet Kuşları Koruma Derneği tarafından hazırlanan çalışma, karasal rüzgar enerjisi santrali yatırımlarının biyolojik çeşitlilik üzerindeki olası etkileri ve bu etkileri önlemek ve telafi etmek için yapılabilecekleri sistematik olarak Tablo 1 de görüldüğü şekilde özetlemiştir. 7

8 Tablo 1: Karasal rüzgar enerjisi santrali yatırımlarının biyolojik çeşitlilik üzerindeki olası etkileri ve bu etkileri iyileştirmek ve telafi etmek için yapılabilecekler (Bowyer, et al., 2009 dan uyarlanmıştır). Etki tipi Olası etkiler Olası önlemler Olası telafi yolları Doğrudan ölüm Hassas kuş ve yarasa türlerinin doğrudan türbinlere (ya da bunlarla ilişkili güç hatlarına), çarpması sonucu ölümü. Özellikle türbinler uygunsuz bir biçimde yerleştirildiğinde. Hassas türlerin bulunabileceği alanlardan uzak durulması ve türbinler için uygun tasarım ve yerleşim paterni seçilmesi. Hassas türlerin yaşamlarını ve üremelerini destekleyecek önlemlerin çalışma sahası dışında alınması. Doğrudan habitat kaybı Türbin oturum alanının doğal alanlarda tahrip edeceği alanlar küçük olsa da servis yollarının etkisi önemli boyutta olabilir. Turbalık, bataklık gibi hassas, nadir ya da tehdit altındaki habitatlardan kaçınılması. Çalışma sahası dışında habitat onarımına yönelik çalışmalar ya da hidrolojik iyileştirme ve otlatmanın azaltılması gibi geliştirme tedbirlerinin alınması. Habitat parçalanması Türbinlerin yerleştirildiği hatlar bazı türler için, bazı habitat parçalarının kullanımını engelleyecek şekilde bariyerler oluşturabilir. Türbinlerin daha düşük yoğunlukta ve/veya daha dikkatlice yerleştirilmesi. Saha dışında habitat iyileştirilmesi ya da onarımı çalışmaları yapılıp kuşlara alternatif alanlar oluşturulması. Rahatsızlık verilmesi İnşaat ya da işletme sırasında bazı türler rahatsız olup türbin yakınlarında olan üreme alanlarından uzak durabilir. Üreme dönemi gibi hassas dönemlerde inşaatların durdurulması ya da hassas alanlardan uzak durulması. Türbin yoğunluğunun düşük tutulması. Saha dışında habitat iyileştirilmesi ya da onarımı çalışmaları yapılması, ayrıca hasas türlerin üreme oranlarını arttıracak ya da yaşama şanslarını arttıracak önlemler alınması. Dolaylı habitat kaybı Özellikle turbalık topraklarda su rejiminin bozulması ya da erozyon, su kaynaklarında siltasyona neden olabilir. Başta turbalık alanlar olmak üzere hassas bölgelerden uzak durulması ve turbin ve yol inşaatlarında mümkün olan en iyi teknolojinin kullanılması. Gerek görülürse nehir aşağı (mansab) (Proje öncesi ve sonrası bölümler)kısımlar da dahil olmak üzere, saha dışında habitat iyileştirilmesi ya da onarımı çalışmaları yapılması İkincil etkiler Bakım yolları nedeniyle bölgeye halkın ulaşımının kolaylaşmış olması nedeniyle artan bozulma, çöpler, yangınlar ve av baskısı. Yeni yapılan yollara erişimle ilgili kuralların konması ve zararı olabilecek davranışların önlenmesi için bilinçlendirme ve eğitim çalışmaları yapılması. Saha dışında habitat iyileştirilmesi ya da onarımı çalışmaları yapılması, ayrıca hasas türlerin üreme oranlarını arttıracak ya da yaşama şanslarını arttıracak önlemler alınması. Rüzgar türbinlerinin kuşlar üzerine etkileri konusunda gene bir göç yolu üzerinde olan, İspanya nın Cebelitarık boğazı yakınlarındaki Tarifa şehrinde yer alan Rüzgar Santrali ile ilgili çalışma, konunun daha iyi anlaşılması için oldukça önemlidir. Bu çalışma rüzgar santrali kurulduktan sonra gerçekleştirilmiş bir çalışmadır. İdeal olarak öncesi-sonrası karşılaştırması yapılabilecek bir çalışmanın daha sağlıklı sonuçlar vermesi beklenir. Ancak, bu çalışmada araştırmacı rüzgar santralini benzer habitatlar içeren iki kontrol sahasıyla kıyaslayarak gözlemler yapmış ve sonuçlarını, Amerika da gerçekleştiren 3. Ulusal Kuş - Rüzgar Enerjisi Planlama toplantısında sunmuştur. Aynı çalışmadan elde edilen veriler, üreyen kuş türlerinin kompozisyonuna bakıldığında, rüzgar santrali ile civarındaki alanlarda tür çeşitlerinde farklılıklar olduğunu göstermiştir. Bununla birlikte, santral yapılmadan önceki durum bilinemediği için, bu durumun santralden kaynaklanıp kaynaklanmadığını kesin olarak söylemek mümkün değildir. Öte yandan, rüzgar santralinin yapımının habitatlarda bozulmaya yol açtığı, bunun da üreyen türlerin çeşitlerinde farklılık yarattığı düşünülebilir. Ancak, inşaat öncesi veri olmaksızın böyle bir yorum yapmanın spekülatif olarak değerlendirilebileceği, çalışmanın kendi araştırmacısı tarafından da ifade edilmiştir. Üreyen kuşlar üreme alanlarına yüksek bağlılık sergilediklerinde, kuşların insan eliyle oluşan rahatsızlık verici durumu algılamaları ancak bir jenerasyon sonrasında gerçekleşebilmektedir (Janss, 2000). 8

9 1.1.1 Kuşların Uçuş Davranışları ve Türbinler Kuşların uçuş davranışları ile ilgili Tarifa-İspanya da yapılan gözlemler, kuşların rüzgar tribünlerinin farkında olduğunu hatta muhtemelen türbinlerden uzak durduğunu göstermiştir (Janss, 2000). Kuşların, diğer iki kontrol sahasına kıyasla, rüzgar türbinlerinin üzerinden geçerken uçuş yönlerini değiştirdikleri, hatta uçuş yüksekliklerini arttırdıkları kaydedilmişdir. Bu veri göç halindeki kuşların türbinleri fark edip uzaklaştığını gösterirken, bölgenin yerli kuşları arasında yer alan başta kızıl akbaba (Gyps fulvus) gibi türlerin uçuşları sırasında rüzgar santrali civarında uçuş yüksekliklerini değiştirmedikleri gözlenmiştir. Bu durum, yerel kuşların, bölgede daha fazla vakit geçirdikleri için, türbinlere biraz daha aşina olabileceği şeklinde yorumlanmıştır. Öte yandan yerel kuşların türbinlerin olduğu bölgede uçuş yüksekliğini değiştirmediği ve bölgede daha çok vakit geçirdiği düşünülürse yerel kuşların türbinlerle çarpışma riskinin daha fazla olabileceği öne sürülebilir. Buna karşın, Tarifa Rüzgar Santralı civarında ölü bulunan kuşların sayısı oldukça azdır. Türbin başına yılda 0.03 kuşun öldüğü düşünülmektedir (bu sayı peşin hükümlere karşı düzeltilmemiştir 2 ). Göç sırasında her yıl 45,000 akbaba ve 2,500 yılan kartalının rüzgar santralı üzerinden uçtuğu tahmin edilmektedir. Buna rağmen 14 ay süren ve iki sonbahar göçünü içine alan çalışma dönemi sırasında sadece bir adet yılan kartalı ve bir adet kızıl akbaba ölüsüne rastlanılmıştır (Janss, 2000). Kuşların görüş keskinliği üzerine çalışmalar yapan Morison (2000), tarafından da belirtildiği gibi en azından yırtıcı kuşlar başta olmak üzere diğer pek çok kuş grubu, bir rüzgar türbininin kanatlarını algılayabilecek görme keskinliğine sahiptir. Dr. Morrison (2000) Avrupa da yapılan çalışmaların sonucunda kartalların, Dr McIsaac tarafından çalışılmış olan kerkenezlerden daha keskin görüşe sahip olduğu sonucuna varıldığını belirtmiştir. Ancak, yırtıcılar ve diğer kuşlar yine de türbin kanatlarına çarpabilmektedir. Bu da kuşun karşısına çıkan fiziksel bir engeli algılamasının önüne geçen başka etmenler olduğunu göstermektedir. En başta kuşun kanatlara doğru bakmasını sağlayan unsur nedir? sorusunun cevabı ciddi olarak araştırılmamış konulardan biridir. Benzer şekilde, harekete duyarlılık ve görme keskinliği arasındaki ilişkiyi irdeleyen bir araştırma da yoktur (Morrison, 2000) Kuşların Hangi Amaçla Uçtuğu Daha önce de belirttiğimiz gibi yırtıcıların görüş kabiliyetleri son derece gelişmiş ve keskindir. Ancak buna rağmen yırtıcıların gene de türbin kanatlarına çarptığı görülmüştür. Bu durum kuşun karşısına çıkabilecek bir engelle başa çıkmak için sahip olduğu fiziksel özelliklerin dışında başka faktörlerin olabileceği düşüncesine yönlendirmektedir (Morison 2000), Morison ın çalışmasını sunduğu Amerikan Ulusal Kuşlar ve Rüzgar Enerjisi Planlama konferansında katılımcılardan biri yırtıcıların avlanırken avlarına kilitlendikleri için türbin kanatlarını algılayamıyor olabileceği durumunu hatırlatmış ve böyle bir kilitlenme halinde algılama ve görme kabiliyeti çok iyi olmasına rağmen türbin kanatlarını algılayamıyor olabileceği düşünülse de aynı uzman yorumcu, yırtıcıların avlarına kilitlenmeden önce ava ulaşabilecekleri en az engelli yolu seçtiklerini de belirtmiştir (Morison, 2000). Diğer kuş gruplarında olduğu gibi küçük su kuşları söz konusu olduğunda uçuş yüksekliği ve uçuş amacı arasında bir ilişki olduğunu görebiliyoruz. Örneğin yağmurcunlar (çulluk, cılıbıt vb. kuşlar) beslenme davranışları sırasında yere çok yakın uçarken, gece ve gündüz beslenme alanları olan gel-git düzlükleri arasında farklı uçuş paternleri ve yüksekliklerini takip ettikleri gözlenmiştir. (Dirksen et al., 2000). 2 Ölü bulunan kuş(lar)ın birincil ölüm sebebi çarpışma olmayabilir. Çarpışma kuş zaten hasta olduğu için gerçekleşmiş olabilir, ya da kurşun zehirlenmesi gibi bir duruma maruz kalıp görüşünde bozulma yaşadığı için oluşmuş olabilir. Peşin hüküme göre düzeltme den kastedilen araştırma amacı çarpışma sonucu ölen kuşları bulmak olduğu için peşin hükümle bulunan her karkasın çarpışma sonucu ölüm olarak düşünülebileceği peşin hükmüne karşı yapılması gereken bir istatiksel düzeltmedir. 9

10 Öte yandan, göç amacıyla uçan kuş gruplarına baktığımızda da, gündüz oluşan termallere bağımlı olmadan göç eden gece göçmenlerinin gündüz göçmenlerine kıyasla daha da yüksek irtifalardan geçiş yaptığı gözlenmiştir, dolayısıyla da gece beslenme alanları arasında gidip gelen kuşlara kıyasla türbinlerle çarpışma risklerinin daha az olacağı varsayımı hakimdir (Dirksen et al., 2000). Bu çalışmaların tümünden de anlaşılabileceği gibi kuşun türbin alanı yakınından geçerken ne için uçtuğu (göç, beslenme, avlanma, kaçış vb.), çarpışma riskinin değerlendirilmesinde rol oynayabilecek unsurlardan biridir Hava Durumunun Kuşların Uçuş Karakteristiği Üzerinde Etkisi Evrimsel gelişimleri sırasında uçma özelliğini diğer canlılarla paylaştıkları yaşam alanlarında bir stratejik üstünlük olarak kullanan kuşların uçma davranışları hava durumu ile yakından ilişkilidir. Kuşların yüksekten mi alçaktan mı uçtuklarına bakarak barometrik basınç hakkında fikir yürütülebilir (Elkins, 1996). Özellikle süzülerek uçan kuşlar göç hareketi sırasında, mevsimsel dürtüleri onları harekete geçirse dahi en uygun termallerin oluştuğu açık ve sıcak günleri tercih ederler. Böyle günlerde görüş mesafesi de çok daha iyidir. Oysa kuşlar ve türbin çarpışma vakalarına daha sık rastlanabildiği İngiltere de görüş mesafesini olumsuz etkileyen sis ve uçmayı zorlaştıran yüksek nemli yoğun ve ağır hava akımları daha fazladır (Elkins, 1996). Yalova ilinde ise yıllık ortalama sisli günler sayısı 1 gün olarak kaydedilmiş, (Yalova il Çevre Durum Raporu, 2009 sf. 69). Yalova ilinde şiddetli rüzgarlı yani orajlı günlerin ortalama sayısına baktığımızda, Yalova ili için yıllık orajlı gün sayısı 2006 yılında 6 gün olarak kaydedilmiştir. Bu günler Ocak, Şubat ve Mart ayında görülmektedir. Orajlı gün kayıtlarının ilkbahar göç olayına rastlama ihtimali olmakla beraber, bu tip olayların tek günlük olaylar olmaları nedeniyle göçe olumsuz etkisinin çok yüksek olmaması beklenir. Öte yandan, orajlı günlerin sonbahar göç aylarına denk gelmediği de görülmektedir. Türkiye iklimi ile ilgili yapılan bir çalışmada ise, yılları ortalamasına göre Yalova ilinin 0.3 gün ile 10 gün arasında (Şekil 1) en az sis görülen iller arasında yer aldığı belirtilmiştir (Şensoy, 2001). 10

11 Şekil 1 Türkiye de ortalama sisli günler sayısı (Şensoy et al., 2001) Kuşlar ve Rüzgar Türbinlerinin Etkileşimine Dair Diğer Faktörler Amerika da yer alan bazı rüzgar santrallerinde birbirine yakın ve karşılaştırılabilir ölüm oranları olduğu rapor edilmiştir (Barrios ve Aguilar 1995). Orloff ve Flannery (1992) Orta Kalifornia içinde 0.04 kuş/türbin/yıl olarak verdiği bu rakamlar Hollanda nın kıyı kesimlerinde büyük kuşlar için ve küçük ötücüler içinse kuş/türbin/yıl olarak arttığı belirtilmiştir (Winkelman 1992). Fakat araştırmacılar, kuş ölüm oranlarının ancak santralın üzerinden geçme ihtimali olan kuşların sayısı bilinip karşılaştırılabilir olduğunda kıyaslanabilir olduğunu vurgulamaktadır. Çarpışmaya maruz kalma ihtimali arasındaki farkın da, ancak belirli bir rüzgar santralindeki kuş uçuş sıklığı ve kuş ölümleri kıyaslanarak bulunabileceği belirtilmiştir. (Orloff and Flannery 1992). Çalışma alanları arasında ölüm oranları arasında da farklılıklar olduğunu belirten Jenss (2000), kendilerinin 0.3 kuş/türbin/yıl olarak tahmin ettikleri ölüm oranını, gene Güney İspanya da yer alan ve 87 türbinden oluşan çeşitli rüzgar santrallerini çalışmış olan Barrios ve Aguilar ın(1995) peşin hüküm faktörüne göre düzelttiği ölüm oranı rakamlarını 0.05 ile 0.45 kuş/türbin/yıl olarak tahmin ettiklerini belirtmiştir Gelişen Rüzgar Santrali Teknolojisi Ve Kuşlar Rüzgar gücüne, iş yaptırılması yel değirmenleri kadar eski bir tarihe sahiptir. İlk kez 1960 lı yıllarda bugünkü teknolojinin temeli sayılabilecek rüzgar türbünleri Avrupa da görülmeye başlamıştır. Sürekli artan bir hızla gelişen rüzgar yoluyla elektrik elde etme teknolojisi, son 25 yılda çok yol katetmiştir. Önceki dönemlerde kullanılan kafes/lattice şeklinde tasarlanmış rüzgar kuleleri kuşları özellikle kanatlara doğru çekebilecek tünekleme yerleri oluşturmaktaydı. Yeni türbinlerin kanat konfigürasyonu, boyutu ve düşürülmüş hızları kuşların çarpışma sonucu ölmeleri ile ilgili ölüm oranlarının büyük ölçüde düşmesini sağlamıştır

12 Danimarka Rüzgar Türbini Üreticileri Birliği ne göre, kuşlar, rüzgar türbinleri ile pek az etkileşime girer. Rotor çapları 60 metre olan 2 MW kapasiteli türbinleri olan bir rüzgar santralinde yapılan bir radar çalışmasının sonuçlarına göre, kuşlar, gece ya da gündüz olsun- rüzgar santraline gelmeden m öncesinde uçuş rotalarında değişiklik yapıp santralin üstünden, güvenli bir yükseklikten geçmektedir 4 (Şekil 2). Rüzgar Santrali Su kuşu uçuş izi Gözlem noktası Şekil 2: Kuşların rüzgar türbinleri inşa edildikten sonra uçuş rotalarını değiştirdikleri radar izleme çalışmalarıyla saptanmıştır. Bilinen en fazla ve başlıca kuş çarpması problemi olan bölge Kaliforniya daki Altamont geçididir. Bu bölge çok sayıdaki kafes-tipi kuleleri olan ve kuşların geçiş yolunu kapatan rüzgar türbinleri pek çok kuş ölümünün kayda geçmesine sebep olmuştur (Erickson et al., 2001). Eski teknoloji rüzgar türbinlerinin, daha düşük güç kapasitesinde olmaları nedeniyle daha çok sayıda ve yenilerine kıyasla daha hızlı dönen türbinlerin yanyana dizilmesi sonucu daha fazla kuş ölümü vakasına neden oldukları düşünülmektedir (Şekil 3). Şekil 3: Palm Springs ABD de yer alan, 1980 lerdeki teşviklerle yerleştirilmiş, eski teknoloji düşük kapasiteli, sık aralıklı rüzgar türbinlerinden oluşan rüzgar santrali. Oysa, yeni teknoloji türbinlerin daha az sayıda türbin kullanılarak daha fazla elektrik üretilmesine imkan verdiği gibi, daha yavaş dönmeleri ve daha geniş aralıklarla yerleştirilmeleri nedeniyle de kuşlar açısından daha az tehdit oluşturdukları söylenebilir (Şekil 4)

13 Şekil 4: Balıkesir Bandırma da yer alan her biri 1.5 MW kapasiteli 20 türbinden oluşan toplam 30 MW kapasiteli Bandırma-2 Rüzgar santralı, 2005 yılında devreye girdi Kuşları Tehdit Eden Diğer Unsurların Ölüm Oranlarına Katkısının Kıyaslanması Kuşlarda ölüme neden olan diğer kaynaklarla karşılaştırıldığında, kuşların rüzgar türbinleri ile çarpışmasının kuş ölümlerine etkisinin görece çok daha az olduğu gözlenmiştir. Bu ölüm sebepleri arasında pencereye ve baz istasyonlarına çarparak ölme, pestisitlerden dolayı zehirlenme ve sokak kedileri tarafından öldürülme kuşlar için başlıca ölüm sebepleri olarak karşımıza çıkmaktadır 5 (Şekil 5). Sokak kedileri kurşun zehirlenmesi petrol sızması pestisitlerce zehirlenme Avlanma Rüzgar türbinleri Araba çarpması Elektrik çarpması Yüksek Gerilim Hatlarıyla çarpışma Baz İstasyonlarına çarpma Cama çarpma ,000 Şekil 5: Kuşların ölüm sebepleri ile ilgili tahminlerin kıyaslanması. ( 2 Türkiye nin Batı Palearktik Kuşları Açısından Önemi Türkiye, Afrika-Asya ve Avrupa kıtalarının arasında yer alması ve yedi farklı coğrafi bölgesi bünyesinde barındırdığı farklı habitatlar nedeniyle, Batı Palearktik kuşlarının, kışlamak, üremek

14 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. ve beslenmek için yaptıkları hareketlerde en önemli kuş göçü trafiklerinden birine, iki ana kuş göç yolu vasıtasıyla maruz kalan bir ülkedir. Bu trafik, özellikle kuşların toplandığı bazı dar boğazlarda Batı Palearktik kuşlarının çok çeşitli ve büyük sayılarda izlenebilmesi ve Türkiye sınırları içinde 460 civarında farklı kuş türünün ve pek çok alt türün gözlenebilmesine imkan tanır. 2.1 Türkiye ve Kuş Göç Yolları Türkiye üzerinden geçtiği bilinen ana göç yolları ve bunların kolları Şekil 6 da belirtilmiştir. Bu göç yolları pek çok kuş türünün en son buzul çağından bu yana geçirdikleri evrimsel süreç boyunca geliştirdikleri rotalardır. Popüler bir makalede Bilgin in6 de belirttiği gibi yapılan araştırmalar, göç yollarının, göçmen kuşların ya göç boyunca harcadıkları toplam enerjiyi, ya göç sırasında harcadıkları süreyi, ya da göç yolunda av olma riskini en aza indiren bir optimizasyon sonucu seçtiği rotalar olduğunu ortaya koymuştur. Günümüzün değişen iklim şartları ve arazi kullanım önceliklerinin doğal alanlarda yaptığı tahribat nedeniyle bu göç rotalarının zaman içinde değişim gösterebileceği de bilinmektedir. Örneğin Türkiye'deki en önemli kuş göç darboğazlarından biri olan Hatay ili, Belen ilçesi, Halil Bey Mahallesi'ne yapılan bir ziyarette Mahalle Muhtarı Sn. Ekrem Kaplan, kuşların eskiden Belen üzerinden geçtiğini, günümüzde ise kuşların onlarca kilometre farklı yollar izlediğini belirtmiştir. Bilimsel gözlemlerle kontrol edilmesi gereken bu görüşün doğruluğu iklim değişikliğinin göç üzerindeki etkileri ile ilişkilendirilebilir. Şekil 6: Batı Palearktik Bölgesi ve Türkiye üzerinde kuşların izlediği göç yolları Kuş göç yolları haritası incelendiğinde kuşların, büyük su kütlelerinden ve dağ silsilelerinden kaçınmak için göç rotaları üzerinde bazı noktalarda dar boğazlarda yoğun sayılarda toplanıp, bu noktalardan topluca geçiş yaptıkları bilinmektedir. Bilgin in de (2001) belirttiği gibi, Türkiye de kuşların yoğunlaştığı üç göç darboğazı bulunmaktadır (Şekil 7)

15 A) B) Şekil 7: Süzülen göçmen kuşların Ortadoğu ve Türkiye deki göç rotaları. A) sonbahar, B) ilkbahar göçü. Göç sırasında Türkiye üzerindeki başlıca üç darboğaz: 1. İstanbul Boğazı 2. Çoruh Vadisi, 3. Belen Geçidi. (Shirihai et al. 2000). Bu darboğazların en bilineni İstanbul Boğazı dır. İstanbul Boğazı civarında göç Şile den Çanakkale ye kadar geniş bir alanda gerçekleşmesine rağmen en fazla İstanbul üzerinde yoğunlaşır. Orta ve Doğu Avrupa dan yola çıkan binlerce kartal, şahin ve yüzbinlerce leylek özellikle sonbahar göçü sırasında Çamlıca sırtları üzerinden süzülerek Afrika ya doğru gitmek üzere Anadolu yarımadasının iç kesimlerine doğru yollarına devam eder (Bilgin, 2001). Diğer bir darboğaz Borçka ise Doğu Karadeniz de Gürcistan sınırı yakınlarında yer alan, Artvin ilindedir. Bu darboğaz Doğu Avrupa nın doğusundaki ve Batı Sibirya daki ormanlardan, Kazakistan bozkırlarından gelen arışahini, şahin ve bozkır kartalı gibi yırtıcılar için hayati önem taşır. Sonbahar göçünde Gürcistan sınırından İspir yaylalarına kadar göç eden bu yırtıcılar birey ve topluluklar halinde gözlenebilir (Bilgin, 2001). Daha sonra her iki darboğazdan ülkemize doğru giriş yapan, süzülerek uçan göçmen kuşlar 7 Türkiye nin güney sınırından çıkarken Hatay ın Belen Geçidi dolaylarında yoğunlaşırlar. Bu darboğaz, diğer iki darboğazdan gelen kuşların birleştiği 7 Göç darboğazları yaygın alanları kısa mesafelerde uçup dinlenerek geçen küçük ötücü kuşlardan ziyade geniş kanat açıklığına sahip süzülerek uçan kuşlar tarafından daha sık kullanılmaktadır. 15

16 nokta olması nedeniyle, sayıca diğer iki göç darboğazından daha çok kuşun geçişine sahne olur (Bilgin, 2001). Yalova RES projesi bu üç göç darboğazından İstanbul Boğazı dar boğazına görece oldukça yakındır. Ancak, İstanbul da kuşların geçiş için kullandıkları Çamlıca tepesi ve civarından sonra Çanakkale boğazına kadar izledikleri rotalar detaylı olarak bilinmemektedir. Ancak bu çalışmada elde edilen ve derlenen verilerin sistematik ve coğrafik değerlendirilmesi ile en azından Yalova ili geneli için durum genel hatları ile ortaya konmuştur. Öte yandan bu rotaların daha detaylı belirlenmesi için önümüzdeki yıllarda, özellikle göç dönemlerinde gözlemlerin sürdürülmesi tavsiye edilmektedir. Bu gözlemler, zaten Gold Standard kurumu tarafından yapılması tavsiye edilen, Yalova RES projesinin kuşlar ile ilişkileri hakkındaki bulguları detaylandıracak ve güçlendirecektir. 16

17 3 Proje Sahası ile İlgili Yapılan Tespit Ve Gözlemler Yalova Rüzgar Santrali projesi Yalova ilinin Armutlu ve Mecidiye ilçeleri yakınlarında, yer alır. Projenin en önemli yapılarını oluşturan rüzgar türbinleri proje sahasının topografik yapısına uygun şekilde, rüzgar akışından en fazla yararlanabilecek şekilde yerleştirilmiştir. Aşağıdaki şekilde ise projenin konumu ve türbinlerin yerleşimi detaylı olarak gösterilmektedir (Şekil 8): Şekil 8: Projenin Türkiye üzerindeki konumu ve türbinlerin yerleşimi. Proje sahası süzülerek geçiş yapan kuşların göç sırasında kullandığı varsayılan uçuş koridoru yakınlarında yer almakla birlikte kuşların proje sahası üzerinde izledikleri yol çok detaylı olarak bilinmemektedir. Ancak, Bu çalışmada elde edilen ve derlenen bilgiler ile süzülerek göçen kuş türlerinin izlediği rota ile ilgili daha fazla detaya da ulaşılmıştır. 17

18 3.1 Proje Sahasının Avifaunası 3.2 Yalova Bölgesinde Gözlenen Kuş Türleri Proje sahasının da içinde bulunduğu Yalova ili ve civarı için, Yalova il Çevre Durum Raporu nda (Anonim, 2009), verilen listeye proje sahasında görülmesi muhtemel kuş türleri açısından bir fikir vermesi açısından burada yer verilmiştir (Tablo 2). Tablo 2: Yalova il Çevre Durum Raporu a (Anonim, 2009) göre Yalova ili ve civarında görülebilecek kuş türlerinin listesi. Familya Latince ismi Türkçe ismi COLUMBIDAE Steptopelia turtur Üveyik ALAUDIDAE Melanocorypha calandra Boğmaklı toygar HIRUNDINIDAE Hirundo rustica Kır kırlangıcı TURDIDAE Turdus pilaris Tarla ardıcı CORVIDAE Pica pica Corvus monedula Saksağan Küçük karga STURNIDAE Sturnus vulgaris Sığırcık LARIDAE Larus argentatus Gümüşi martı PASSERIDAE Passer domesticus Serçe Yalova ili genelini değerlendirildiğinde, ormanlık, makilik alanların, çayırları, tarım alanları, baraj gölleri, lagün ve limanları ile oldukça zengin ve farklı habitatlara sahip bir bölgede bu kadar az sayıda kuş türü olması beklenemez. Bu bakış açısıyla Kuş Bank verilerine baktığımızda, Yalova bölgesi genelinde toplam 1054 kayıt ile tespit edilmiş 239 tür olduğu görülür. Bu gözlemler dikkatli incelendiğinde, özellikle, proje sahasının Kuzey Doğusuna doğru yer alan Hasanbaba-Çınarcık Orman Yolu civarındaki ormanlık alanla ilgili şu not dikkat çekicidir:...ormanların içinden giden bu uzun parkurda saatlerce yürümemize rağmen sadece 11 tane kuş türü görebildik. Zirveye iyice yaklaştığımız yolda bazı bölgelerde hiç kuş görmememiz ve hiç kuş sesi duymamamız ilginçti. Ormandan çıkıp, Çınarcık'ın tepelerinden Çınarcık-Merkez'e doğru indiğimiz patikada ise 13 tane tür gördük. Bazı kuş sesleri tanımlanamadı. Kuşların sağlıklı bir çevrenin göstergesi olduğu düşünülürse 2009 yılı Haziran ayında düşülen bu not düşündürücüdür. Öte yandan Kuş Bank ta Yalova bölgesinde 54 ayrı lokasyonda yapılan gözlemler sonucunda tespit edilen kuş türleri tablo 3 de listelenmiştir. Tablo 3: Kuş Bank ( verilerine göre tüm Yalova genelinde gözlenen kuş türlerinin listesi 8 : Bilimsel Adı Türkçe Adı Kaç kez Gözlendiği Gözlenen maksimum birey sayısı Statüsü 1 Tachybaptus ruficollis Küçük Batağan Podiceps cristatus Tepeli Batağan Podiceps nigricollis Karaboyunlu Batağan Puffinus yelkouan Yelkovan Kuşu VU 5 Phalacrocorax carbo Karabatak Phalacrocorax aristotelis Tepeli Karabatak Phalacrocorax pygmeus Cüce Karabatak Pelecanus onocrotalus Pelikan, Kutan Tabloda verilen statüler, IUCN Kırmızı Listeye göre ( listede adı geçen türlerin Dünya uzerindeki popülasyon trendlerine göre durumlarını belirtmektedir. :Least Concern, NT: Near Threatened, VU: Vulnerable ve EN:Endangered. 18

19 Bilimsel Adı Türkçe Adı Kaç kez Gözlendiği Gözlenen maksimum birey sayısı Statüsü 9 Ixobrychus minutus Cüce Balaban Nycticorax nycticorax Gece Balıkçılı Ardeola ralloides Alacak Balıkçıl Egretta garzetta Küçük Akbalıkçıl Casmerodius albus Büyük Akbalıkçıl Ardea cinerea Gri Balıkçıl Ardea purpurea Erguvani Balıkçıl Ciconia nigra Kara Leylek Ciconia ciconia Leylek Platalea leucorodia Kaşıkçı Phoenicopterus roseus Flamingo Cygnus olor (Sessiz) Kuğu Cygnus cygnus Ötücü Kuğu Anser albifrons Sakarca (Kazı) Tadorna ferruginea Angıt Tadorna tadorna Suna Anas penelope Islıkçın, Fiyu Anas strepera Boz Ördek Anas crecca Çamurcun, Kirik Anas platyrhynchos Yeşilbaş Anas acuta Kılkuyruk Anas querquedula Çıkrıkçın Anas clypeata Kepçel, Kaşıkgaga Netta rufina Macar Elmabaş Aythya ferina Elmabaş (Patka) Aythya nyroca Pasbaş (Patka) 2 1 NT 35 Aythya fuligula Tepeli Patka Aythya marila Karabaş Patka Bucephala clangula Altıngöz Mergus serrator Tarakdiş, Testereburun 39 Oxyura leucocephala Dikkuyruk 2 1 EN 40 Pernis apivorus Arı Şahini Milvus migrans (Kara) Çaylak Gyps fulvus Kızıl Akbaba Circaetus gallicus Áilan Kartalı Circus aeruginosus Saz Delicesi Circus cyaneus Gökçe Delice Circus macrourus Bozkır Delicesi 1 1 NT 47 Circus pygargus Çayır Delicesi Accipiter gentilis Çakır (Kuşu) Accipiter nisus Atmaca

20 Bilimsel Adı Türkçe Adı Kaç kez Gözlendiği Gözlenen maksimum birey sayısı Statüsü 50 Accipiter brevipes Yaz Atmacası Buteo buteo Şahin Buteo rufinus Kızıl Şahin Buteo lagopus Paçalı Şahin Aquila pomarina Küçük Örman Kartalı Aquila clanga Büyük Orman Kartalı 5 2 VU 56 Aquila nipalensis Bozkır Kartalı Aquila chrysaetos Kaya Kartalı Hieraaetus pennatus Küçük Kartal Pandion haliaetus Balık Kartalı Falco naumanni Küçük Kerkenez Falco tinnunculus Kerkenez Falco vespertinus Ala Doğan, Kızıl Ayaklı 1 1 NT Doğan 63 Falco subbuteo Delice Doğan Falco peregrinus Gök Doğan Alectoris chukar (Kınalı) Keklik Perdix perdix Çil (Keklik) Coturnix coturnix Bıldırcın Rallus aquaticus Su Klavuzu Crex crex Bildırcın Klavuzu Gallinula chloropus Su Tavuğu Fulica atra Sakar Meke Grus grus Turna Haematopus ostralegus Poyraz Kuşu Himantopus himantopus Uzun Bacak Recurvirostra avosetta Kılıç Gaga Burhinus oedicnemus Koca Göz Glareola pratincola Bataklık Kırlangıcı Charadrius dubius Halkalı Küçük Cılıbıt Charadrius hiaticula Halkalı Cılıbıt Charadrius alexandrinus Akça Cılıbıt Pluvialis apricaria Altın Yağmurcun Pluvialis squatarola Gümüş Yağmurcun Vanellus vanellus Kız Kuşu Calidris canutus Büyük Kum Kuşu Calidris minuta Küçük Kumkuşu Calidris temminckii Sarıbacaklı Kumkuşu Calidris ferruginea Kızıl Kumkuşu Calidris alpina Kara Karınlı Kumkuşu Philomachus pugnax Döğüşken kuş Lymnocryptes minimus Küçük Suçulluğu

21 Bilimsel Adı Türkçe Adı Kaç kez Gözlendiği Gözlenen maksimum birey sayısı Statüsü 91 Gallinago gallinago Suçulluğu Scolopax rusticola Çulluk Limosa limosa Çamur Çulluğu NT 94 Numenius arquata Kervan Çulluğu NT 95 Tringa erythropus Kara Kızılbacak Tringa totanus Kızılbacak Tringa stagnatilis Bataklık Düdükçünü Tringa nebularia Yeşilbacak Tringa ochropus Yeşil Düdükçün Tringa glareola Orman Düdükçünü Actitis hypoleucos Dere Düdükçünü Arenaria interpres Taş Çeviren Larus melanocephalus Akdeniz Martısı Larus ridibundus Karabaş Martı Larus genei İnce Gagalı Martı Larus canus Küçük Gümüşi Martı Larus fuscus Kara Sırtlı Martı Larus michahellis Gümüşi Martı Larus cachinnans Hazar Martısı Sterna nilotica Gülen Sumru Sterna sandvicensis Karagagalı Sumru Sterna hirundo Sumru Chlidonias hybrida Bıyıklı Sumru Chlidonias niger Kara Sumru Chlidonias leucopterus Akkanatlı Sumru Columba livia Güvercin Columba oenas Gökçeli, Gökçe 7 6 güvercin 118 Columba palumbus Tahtalı Streptopelia decaocto Kumru Streptopelia turtur Üveyik Stigmatopelia Küçük Kumru, Gülen 71 8 senegalensis Kumru 122 Cuculus canorus Guguk, Gugukkuşu Psittacula krameri Yeşil (Halkalı) 16 4 Papağan 124 Otus scops İshak Kuşu Athene noctua Kukumav Strix aluco Alaca Baykuş Asio flammeus Kır Baykuşu Tyto alba Peçeli Baykuş Apus apus Ebabil Apus pallidus Boz Ebabil

22 Bilimsel Adı Türkçe Adı Kaç kez Gözlendiği Gözlenen maksimum birey sayısı Statüsü 131 Tachymarptis melba Akkarınlı Ebabil Alcedo atthis Yalı Çapkını Merops apiaster Arı Kuşu Coracias garrulus Gök Kuzgun 3 1 NT 135 Upupa epops İbibik Jynx torquilla Boyunburan Picus canus Kücük Yeşil 2 1 Ağaçkakan 138 Picus viridis Yeşil Ağaçkakan Dryocopus martius Kara Ağaçkakan Dendrocopos major Orman Ağaçkakanı Dendrocopos syriacus Alaca Ağaçkakan Dendrocopos medius Ortanca Ağaçkakan Dendrocopos minor Kücük Ağaçkakan Galerida cristata Tepeli Toygar Alauda arvensis Tarlakuşu Lullula arborea Orman Toygarı Riparia riparia Kum Kırlangıcı Hirundo rustica Kır Kırlangıcı Hirundo daurica Kızıl Kırlangıç Delichon urbicum Ev Kırlangıcı Anthus campestris Kır İncirkuşu Anthus trivialis Ağaç İncirkuşu Anthus pratensis Çayır İncirkuşu Anthus cervinus Kızılgerdanlı İncirkuşu Anthus spinoletta Dağ İncirkuşu Motacilla flava Sarı Kuyruksallayan Motacilla citreola Limoni Kuyruksallayan Motacilla cinerea Dağ Kuyruksallayanı Motacilla alba Ak Kuyruksallayan Cinclus cinclus Dere Kuşu Troglodytes troglodytes Çıtkuşu Prunella modularis Dağ Bülbülü Turdus torquatus Boğmaklı Ardıç Turdus merula Karatavuk, Karabakal Turdus pilaris Tarla ardıçkuşu Turdus philomelos Öter ardıçkuşu, şarkıcı ardıçkuşu 167 Turdus iliacus Kızıl ardıçkuşu Turdus viscivorus Ökseotu ardıçkuşu Cettia cetti Kamış Bülbülü Acrocephalus Kındıra Kamışçını 2 1 schoenobaenus 22

23 Bilimsel Adı Türkçe Adı Kaç kez Gözlendiği Gözlenen maksimum birey sayısı Statüsü 171 Acrocephalus palustris Çalı Kamışçını Acrocephalus Saz Kamışçını 17 7 scirpaceus 173 Acrocephalus Büyük Kamışçın 2 1 arundinaceus 174 Hippolais pallida Ak Mukallit Sylvia cantillans Bıyıklı ötleğen Sylvia melanocephala Maskeli ötleğen Sylvia nisoria Çizgili ötleğen Sylvia curruca Küçük akgerdanlı 11 3 ötleğen 179 Sylvia communis Akgerdanlı ötleğen Sylvia atricapilla Karabaşlı ötleğen Phylloscopus collybita Çıvgın Phylloscopus trochilus Söğüt Bülbülü Regulus ignicapilla Surmeli Çalıkuşu Regulus regulus Çalıkuşu Erythropygia galactotes Çalıbülbülü Erithacus rubecula Kızılgerdan, Narbülbülü 187 Luscinia luscinia Benekli Bülbül, 6 2 Alacagöğüs 188 Luscinia megarhynchos Bülbül Phoenicurus ochruros Kara Kızılkuyruk Phoenicurus Kızılkuyruk 6 1 phoenicurus 191 Saxicola rubetra Çayır Taşkuşu Saxicola torquatus Taşkuşu Oenanthe isabellina Boz Kuyrukkakan Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan Monticola saxatilis Taşkızılı Muscicapa striata Benekli Sinekkapan Ficedula parva Küçük Sinekkapan Ficedula semitorquata Alaca Sinekkapan 4 1 NT 199 Ficedula albicollis Halkalı Sinekkapan Ficedula hypoleuca Kara Sinekkapan Aegithalos caudatus Uzunkuyruklu baştankara 202 Parus palustris Kayın baştankarası Parus ater Çam baştankara Parus caeruleus Gök baştankara Parus major Büyük baştankara Sitta europaea Sıvacı Kuşu Sitta neumayer Kaya Sıvacı Kuşu Certhia familiaris Orman Tırmaşıkkuşu 1 Var 23

24 Bilimsel Adı Türkçe Adı Kaç kez Gözlendiği Gözlenen maksimum birey sayısı Statüsü 209 Certhia brachydactyla Bahçe tırmaşıkkuşu Remiz pendulinus Çulha kuşu Oriolus oriolus Sarı asma Lanius collurio Kızıl sırtlı örümcekkuşu 213 Lanius minor Kara Alınlı 5 2 örümcekkuşu 214 Lanius senator Kızılbaşlı 6 3 örümcekkuşu 215 Lanius nubicus Maskeli örümcekkuşu Garrulus glandarius Alakarga Pica pica Saksağan Corvus monedula Küçük Karga Corvus frugilegus Ekin Kargası Corvus cornix (Gri) Leşkargası Corvus corax Kuzgun Sturnus roseus Pembe Sığırcık Sturnus vulgaris Sığırcık Passer domesticus Serçe Passer hispaniolensis Söğüt serçesi Passer montanus Ağaç serçesi Fringilla coelebs İspinoz Fringilla montifringilla Dağ ispinozu Serinus serinus Hatuncuk, Avrupa 10 3 Yaban Kanaryası 230 Carduelis chloris Florya Carduelis carduelis Saka (Kuşu) Carduelis spinus İskete Carduelis cannabina Fanyata, Ketenkuşu Coccothraustes Kocabaş, Çekirdek coccothraustes ısıranı 235 Emberiza cirlus Bahçe kirazkuşu Emberiza hortulana Kirazkuşu Emberiza schoeniclus Bataklık Kirazkuşu Emberiza Karabaşlı kirazkuşu melanocephala 239 Miliaria calandra Tarla kirazkuşu Proje Sahasında Bulunan Habitat Çeşitleri Proje sahası genel olarak ormanlık yapıda olmakla beraber, bu ormanlık alanların pek çoğu insan faaliyetleri nedeniyle bozulmuş durumdadır. Ormanlardan açılan alanlarda yapılan faaliyetler genellikle tarım, bahçecilik ve dar alanlarda yürütülen hayvan otlatmadır. Proje sahasındaki başlıca habitatlar şöyle sıralanabilir: 24

25 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. 1) Ormanlık Alanlar: Proje sahasındaki ormanlık alanlar genellikle karışık ormanlardır. Sahada başlıca Subpontik Meşe ve Gürgen Ormanları, Anadolu Meşesi ve Macar Meşesi karışık ormanları ve Anadolu-Pırnal Meşesi karışık ormanlırı görülür. Bu ormanlar özellikle ötücüler ve yarasa türleri için önemli habitatlardır. 2) Bahçeler: Proje sahası ve yakınlarında yer alan yerleşim bölgelerinde zeytinlikler ve meyvelikler mevcuttur. Bu bahçeler genellikle evlerin kendi ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik küçük çaplı aynı zamanda ağaçların arasında sebzelerinde yetiştirildiği alanlardır. Bu alanlar ulusal arazi kullanım veri tabanında Sulanmayan Karışık Tarım Alanları olarak ayırt edilmiştir. (Bkz.Şekil 9-Dipnot 9). 3) Hayvan Otlatılan Alanlar: Bu alanlar hayvan otlatmakta ya da kuru tarım maksatlı kullanılan üzerinde genellikle otlar bulunan ancak ağaçsız alanlardır. Bu alanlarda eğim arttıkça toprak derinliği azalmaktadır. T.C. Orman ve su İşleri Bakanlığı Arazi Örtüsü Veritabanından alınan bilgilere göre, Proje alanının da içinde yer aldığı Yalova-Armutlu bölgesinde yukarıda sıralanan habitatların dağılımı aşağıdaki şekilde verilmiştir (Şekil 9): 9 Şekil 8: Yalova ili Arazi Örtüsü verileri. [1]-Orman Yeri ve yarı doğal alanlar [2]-Doğal bitki örtüsüyle beraber bulunan tarım alanları [3]-Sulanmayan Karışık Tarım Alanları [4]-Mera Alanları [5]-Sürekliliği Olmayan (Kesikli) Kırsal Yerleşim Alanları [6]-Sürekliliği olmayan (kesikli) kentsel yerleşim alanları. [7]-Endüstriyel ve Ticari 14 Birimler.[8]-Sulanmayan karışık tarım alanları 9 Geniş yapraklı, iğne yapraklı, Sklerofil bitki örtüsü (Makileri ve garrigleri içeren alanlardan oluşur. Her bir türün görülebilir bir çoğunluğunun olmadığı; Juniperus oxycedrus (Katran Ardıcı) gibi sklerofil türlerden ve Buxus (Şimşir) türlerinden veya Ostrya carpinifolia (Kayacık) gibi çalı formasyonlarından oluşan kırsal bitki örtüsü alanlarıdır). Bitki değişım alanları, karışık ormanlar ve doğal çayırlar 10 Düzenli sulama gerektirmeyen ve sürekli ürün karma parsellerinin (meyve ağaçları, böğürtlen plantasyonları, üzüm bağları ve zeytinlikler) bulunduğu alanlardır. Parçalı yapının içindeki dağınık evleriyle birlikte bulunan karışık tarım alanlarıdır. 11 Sık çayırla kaplı, çiçek kompozisyonunun içinde, rotasyon sisteminde olmayan, esasen otlatma amaçlı, hayvan yemlerinin mekanik hasatının yapılabildiği, çalı ve ağaçlardan oluşan çitle çevrili alanları da içerir. 12 Büyükşehirlerin kenarında bulunmayan ilçeler ve kasaba özelliğine sahip yerleşimleri kapsar. Yerleşim dokusu tam kapalı olmayan, aralarda boş parsellerin rahatlıkla görüldüğü yerleşim alanlarını ifade eder. 25

26 3.4 Proje Sahasında Yapılan Gözlemler Sonucu Görülen Kuş Türleri Proje sahasına sonbahar göç dönemi olan Ağustos-Eylül aylarında yapılan ziyaretler sırasında aşağıda listelenen kuş türleri görülmüştür. Tablo 4:Proje sahasında yapılan doğrudan gözlemler sırasında görülen kuş türleri ve görüldükleri uçuş seviyesi. (0 kademesi yer seviyesini ifade eder, 1 den 4 e kadar olan kademeler yer seviyesinden ufuk çizgisine kadar olan mesafenin 4 e bölünmesi ile elde edilir). Tür Türkçe Adı Kaç Farklı Grupta Toplam Uçuş Gözlendiği Sayı Seviyesi Merops apiaster Arı kuşu ve 4 Turdus sp. Ardış türü Garrulus glandarius Ala karga ve 1 Parus major Büyük baştankara 2 A 0 Motacilla Alba Ak kuyruksallayan Oriolus oriolus Sarı Asma Falco sp. Doğan türü Columba livia Kaya güvercini Oenanthe spp. Kuyrukkakan türü Passer domesticus Serçe 1 B 0 Luscinia megarhynchos Bülbül Tachymarptis melba Akkarınlı sağan Hippolais pallida Ak mukallit Cardeulis cardeulis Saka Lanius collurio Kızılsırtlı örümcek kuşu Gözlenen kuş türlerine ek olarak Armutlu sırtlarından denize doğru dik inenen maki ve çalılarla kaplı derin vadilerden akşam saatlerinde havalanan çok sayıda yarasa gözlenmiştir. Proje sahasında gözlene kuş türleri, tür çeşitleri olarak, 15 tür ile Yalova genelinde gözlenen kuş türlerinden görece daha az olmakla beraber, proje sahasının çok rüzgarlı ve habitat çeşitliliği açısından özellikle sulak alanlardan yoksun ve az çeşitlilikte olması bu durumu açıklamaktadır. Buna rağmen Yalova kuş türleri listesine bakıldığında özellikle Tablo 3 de arası listelenen türlerin bir bölümününe de proje sahasında rastlanan habitatlarda bulunması beklenir. Kuşların uçuş yükseklikleri dikkate alındığında, göç sırasında alanı kulandığı gözlenen Arıkuşları (Merops apiaster 15 ) ve Akkarınlı Sağan (Tachymarptis melba) haricinde gözlenen tüm kuşların 0 ila 1 seviyesinde uçtuğu görülmüştür. Bu seviyeler, türbinlerin kanat yüksekliğinin en alt seviyesinde kalmakla beraber, türbinlerin üreme döneminde kur ötüşü için daha yüksek seviyelere çıkabilecek ve dikkatsiz olabilecek tarla kuşları gibi türler açısından bir çarpışma riski 13 Büyük şehirlerin kenarlarında kalan banliyöler 14 Endüstriyel ve ticari kuruluşlara ait yapıların oluşturduğu alanları içerir. Bitki örtüsü alanının çok olmadığı yapay olarak kaplanmış alanlardır 15 Arıkuşu nun özellikle göç sırasında bir hayli yüksek irtifalardan geçiş yaptığı bilinmektedir. Literatürdeki çoğu gözlem bu kuşları 130 m üstünde kaydetmiştir ( 26