Avrupa ve Amerika da Salmonella Kontrolündeki Başarı ve Gelişmeler. Kanatlılarda Beslenme Hastalıkları Gut

Transkript

1 Avrupa ve Amerika da Salmonella Kontrolündeki Başarı ve Gelişmeler Kanatlılarda Beslenme Hastalıkları Gut Kanatlı Eti Üretiminde Salmonella Kontaminasyon Kaynakları Aromatik Bitkiler ve Tavuk Beslemede Kullanılmaları Çakşır Otu (Ferrula Elaeochytris) facebook.com/tavder twitter.com/tavder

2 Neden Pulmotil AC, Mikoplazma1 ile mücadelede 1 numaralı ürün. Beşeri üretim standartları garantisinde kalite, güvenilirlik ve sağaltıcı etki Ekonomik kayıpları durduran hızlı ve uzun klinik etkinlik 2,3 Yüksek ürün safiyeti, potensi ve stabilitesi sağlayan tek süreçli sıvı formülasyon üretimi Enfeksiyonla mücadele eden makrofaj ve heterofiller içinde yüksek konsantrasyon 4 Ürünü 3 yıla kadar UV ışını, oksidasyon ve neme bağlı degradasyondan koruyan orijinal ambalaj* Solunum yolu enfeksiyonlarındaki gücü ile klinik etkinlik ve performans arasında denge sağlar 5 Pulmotil AC hakkında daha fazla bilgi için lütfen bizi arayın. Elanco Hayvan Sağlığı Lilly İlaç Tic. Ltd. Şti *Kullanmadan önce lütfen prospektüsü okuyunuz. 1 Elanco tarafından yürütülen pazar araştırması sonuçları; Şubat Abd El-Aziz, et.al, Tavuklarda enrofloxacin in farmakokinetik değerlendirmesi. British Poultry Science, 38: , Warren et.al, Tavuklarda tilmikosinin oral yolla uygulanmasını takiben akciğer ve hava kesesi konsantrasyonları. Journ. Vet. Pharm. and Ther., 20(supl.1): , Scorneaux, B. and Shryock, T. Tavuk fagositlerinde tilmikosinin hücre içi birikimi, dağılımı ve efluksu. Poultry Science, 77(10): , Elanco denemeleri, T5DTL9901 & T5DJD9901. Data mevcuttur. Pulmotil is a trademark for Elanco s brand of tilmicosin. Elanco, Pulmotil and the diagonal color bar are trademarks of Eli Lilly and Company Elanco Animal Health. All rights reserved. (PO0626) BİLEŞİMİ: Pulmotil AC Oral Çözelti; bal renkli bir çözelti olup, her ml sinde 250 mg tilmikosin aktivitesine eşit tilmikosin fosfat içerir. FARMAKOLOJİK ÖZELLİKLER: Tilmikosin, makrolit grubundan semisentetik bir antibiyotiktir. Bakteri hücresinde protein sentezini inhibe ederek etki gösterir. Antibakteriyel spektrumunda; mikoplazma türleri, Gram-pozitif ve bazı Gram-negatif mikroorganizmalar bulunur. Anılan mikroorganizmalar için tilmikosinin MIC değerleri şu şekildedir: Mikroorganizma MIC (mg/ml) Mycoplasma gallisepticum Clostridium perfringens 3.12 Mycoplasma synoviae Staphylococcus aureus 0.78 Chlamydia psittaci 0.1 Actinomyces pyogenes Ornithobacterium rhinotracheale 0.03 Salmonella typhimurium > 50 Pasteurella multocida 6.25 Escherichia coli 50 Kanatlılara oral yolla uygulandığında tilmikosin hızla emilerek kana karışır. Yine hızlı bir şekilde serumu terkederek düşük yoğunlukta ph a sahip enfeksiyon bölgelerine göç eder. Uygulamadan 6 saat sonra akciğerler ve hava keselerinde tilmikosine rastlamak mümkündür. Tilmikosin, safra ve idrar yoluyla atıldığından, karaciğer ve böbreklerde de oldukça yüksek konsantrasyonda bulunur. KULLANIM YERİ / ENDİKASYONLARI: Pulmotil AC Oral Çözelti, etçi tavuk ve hindilerde Mycoplasma gallisepticum, M. synoviae, Ornithobacterium rhinotracheale, Pasteurella multocida ve tilmikosine duyarlı diğer mikroorganizmaların yol açtığı solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılır. UYGULAMA ŞEKLİ VE DOZU: Veteriner hekim tarafından başka şekilde tavsiye edilmediği takdirde; Her litre suya 75 mg tilmikosin (60 ml Pulmotil AC Oral Çözelti / 200 litre) katılır. Bu, günlük mg/kg canlı ağırlık dozuna karşılık gelmektedir. Uygulamaya 3 gün devam edilmelidir. Hastalık sonrasında tedaviye 1-2 gün devam edilmelidir. İlaçlı su her gün taze olarak hazırlanmalıdır. İSTENMEYEN ETKİLER: Tilmikosin, güvenli bir madde olup, belirtilen dozlarda ve hayvan türlerinde kullanılması durumunda herhangi bir yan etki görülmez. İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ: Fenikoller, linkozamidler ve diğer makrolid antibakteriyeller ile antagonizma nedeniyle birlikte uygulanmamalıdır. GIDALARDA İLAÇ KALINTI UYARILARI: İlaç Kalıntı Arınma Süresi (i.k.a.s.): Tedavi süresince ve son ilaç uygulamasından sonra etçi tavuklar 14, hindiler 10 gün geçmeden kesime gönderilmemelidir. Yumurtası insan gıdası olarak tüketilen hindi ve tavuklarda kullanılmamalıdır. KONTRENDİKASYONLARI: Belirtilen dozlarda hedef türler için kontrendikasyonu yoktur. Diğer hayvan türlerinde kullanılmamalıdır. GENEL UYARILAR: Kullanmadan önce ve beklenmeyen bir etki görüldüğünde veteriner hekime danışınız. Çocukların ulaşamayacağı yerde bulundurunuz. DOZ AŞIMI VE ALINACAK ÖNLEMLER: Tilmikosin, kanatlı hayvanlar için oldukça güvenli olup; 5 gün süreyle 375 mg/kg dozda uygulandığında herhangi bir yan etki görülmemiştir. UYGULAYICININ ALMASI GEREKEN ÖNLEMLER: Pulmotil AC Oral Çözelti nin deri ile teması iritasyona yol açabilir. Ürünün kullanımı sırasında koruyucu eldiven ve elbise giyilmelidir. Uygulama sonrasında eller yıkanmalıdır. Deri ile temas durumunda, ilgili yerler yıkanmalıdır. Gözle temas ettirilmemelidir. Göz ile temas durumunda gözler iyice yıkanmalıdır. MUHAFAZA ŞARTLARI VE RAF ÖMRÜ: Direkt güneş ışığı almayan yerlerde ve 30 C nin altında, dondurulmadan saklayınız. Raf ömrü imal tarihinden itibaren 3 (üç) yıldır. Şişenin kapağı açıldıktan sonra ürün 3 ay süre içerisinde tekrar kullanılabilir. TİCARİ TAKDİM ŞEKLİ: Karton kutu içinde, 60 ml, 240 ml ve 960 ml lik bal renkli PEN şişelerde sunulmaktadır.satiş YERİ VE ŞARTLARI: Veteriner hekim reçetesiyle veteriner muayenehanelerinde ve eczanelerde satılır (VHR). PROSPEKTÜS ONAY TARİHİ: TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI RUHSAT TARİH VE NO.SU: /681 RUHSAT SAHİBİ VE ADRESİ: Lilly İlaç Ticaret Ltd. Şti. Kısıklı Caddesi Kuşbakışı Sokak No:6/3 Altunizade / İstanbul ÜRETİM YERİ: COC Farmaceutici S.r.l., via Modena 15, S. Agata Bolognese(BO), İtalya - Elanco International (a division of Eli Lilly S.A., Cenevre, İsviçre) lisansıyla üretilmiştir. ElancoTM, Pulmotil ve çapraz logo Eli Lilly and Company nin tescilli ticari markalarıdır.

3 Başyazı Başyazı Sevgili Dostlar, 2013 yılının ilk yarısı tavukçuluk sektörü için oldukça renkli ve hareketli geçti. Nisan ayında sektör olarak Antalya da buluştuk ve BESD-BİR in organize ettiği Uluslararası Beyaz Et Kongresinin ikincisini başarı ile gerçekleştirdik. Mayıs ayında Gıda Güvenliği Kongresinin dördüncüsünü de İstanbul da yine başarı ile gerçekleştirdik. Haziran ayında yine sektör olarak VIV Tavukçuluk İhtisas fuarı kapsamında İstanbul da bir araya geldik. Ağustos ayında 18. WVPA Kongresi Fransa / Nantes da 1200 kişinin katılımı ile gerçekleşmiştir. Eylül ayında Hayvan Besleme Bilim Derneğinin toplantısı Ankara da yapılacak. Ekim Ayında ilki Ekim tarihleri arasında Bilimsel Tavukçuluk Derneği tarafından Antalya da yapılacak olan Orta-Doğu ve Afrika Ülkelerinde Kanatlı Üretiminde Gelişmeler konulu Uluslararası Kongre yapılacak. İhracat konusunda sektörümüzün gidişatı iyi yönde gelişme göstermektedir. Kanatlı etinde ihracat 2013 ün ilk 6 ayında ayak hariç 2012 ye göre miktar olarak %21, ihracat geliri olarak %29 artış göstererek ilk altı ayda 165 bin ton ihracat yapılmış, buna karşılık 305 milyon dolar gelir elde edilmiştir. Yumurta ihracatı ise, damızlık, kuluçkalık ve sofralık olarak 2013 ün ilk 6 ayında 2012 ye göre miktar olarak %12, ihracat geliri olarak %7 artış göstermiştir. İlk altı ayda 2 milyar 107 milyon adet yumurta ihraç edilmiş ve 173 milyon dolar gelir olmuştur yılının ikinci yarısının sektörümüz için daha başarılı geçmesi dileklerimle saygılar sunarım. Prof. Dr. Erol Şengör 31.Ekim-3.Kasım tarihleri arasında YUM-BİR tarafından yine Antalya da Yumurta Zirvesi toplantısı yapılacak. Tavukçuluk sektöründe şimdiye kadar hiçbir sene bu kadar yoğun bilimsel toplantılar yapılmamıştı. Bu toplantılar da göstermektedir ki sektörümüz bilimsel toplantılara son derece açık, faal ve hareketli bir sektördür. Sektörümüze ticari açıdan bakıldığında maalesef durum bu kadar iç açıcı görünmemektedir. Üretim maliyetlerinin yüksekliğine karşın satış fiyatlarının geride kalması sektörde kan kaybına yol açabilmektedir. Ürettiği malı mümkün olduğunca stoklamadan satmak zorunda olduğu ve fiyatların da arz-talep dengesi içinde şekilleniyor olmasından dolayı sektör fiyatlara pek müdahil olamamakta ve dolayısıyla mağduriyeti artmaktadır. Yıl: 2013 Cilt: 11 Sayı: 3 MEKTUP ANKARA 1

4 Yerel Süreli Yayın Veteriner Tavukçuluk Derneği nin yayın organıdır. Yılda 4 kez 3 ayda bir yayımlanır. Veteriner Tavukçuluk Derneği Adına Sahibi Prof. Dr. Ahmet ERGÜN Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Prof. Dr. U. Tansel ŞİRELİ Yayın Kurulu Prof. Dr. Mehmet AKAN Prof. Dr. Erol ŞENGÖR Dr. Serdar ERTAŞ Uzman Vet. Hek. Mücteba BİNİCİ Vet. Hek. Ekrem T. YÜCESAN İdare Yazışma Adresi İrfan Baştuğ Caddesi No: 26/3 Dışkapı / ANKARA Tel: Faks: Banka Hesapları REKLAM GELİRLERİ Türkiye İş Bankası Dışkapı Şubesi IBAN No: TR ÜYE AİDATLARI Türkiye İş Bankası Dışkapı Şubesi IBAN No: TR Dergide yayımlanan yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir. Alıntı Yapılamaz. Grafik Tasarım ve Baskı Elma Teknik Basım Matbaacılık Ltd. Şti. Çatal Sok. 11/A Maltepe/ Ankara Tel: Fax: elma@elmateknikbasim.com.tr Basım Tarihi: MEKTUP ANKARA Yıl: 2013 Cilt: 11 Sayı: 3

5 Rick Van Oort, International Poultry Production, 21 (4): sayısında, zoonotik hastalıklar gıda üretiminin yanı sıra insan sağlığını da önemli derecede etkileyen dünya çapında önemli bir sorun olduğuna ve Avrupa ve Amerika da zoonotik hastalıkların başında Salmonella ve Campylobacter infeksiyonları geldiğini belirtmiştir. Bu, sadece yazarın bir saptaması değil. Tüm dünyadaki veriler, bu gerçeği ortaya koymaktadır. Burada önemli olan Rick Van Oort un da bahsettiği Salmonella ile mücadelede sağlanan başarı ve gelişmelerin öyküsüdür. Zira bu gelişmeler sadece Avrupa ve Amerika için değil tüm dünyada da konu ile ilgili gelişmeler sağlanması açısından faydalıdır. Bu nedenle, Avrupa ve Amerika da Salmonella kontrolündeki başarı ve gelişmeler hakkında, International Poultry Production dergisinin 21 inci cilt, 4 üncü sayısında yer alan ve Sayın Rick Van Oort tarafından kaleme alınan tecrübelerinin özetlenmesinin yarar sağlayacağını düşündük. Rick Van Oort yazısında Avrupa da yıllık Salmonella olgularının 100,000 e ulaştığını yazmaktadır. Rick, Amerika daki durumun da benzer şekilde olduğunu ve bir yıl içinde görülen Salmonella vakalarının yaklaşık 42,000 e ulaştığını belirtmektedir. Aynı zamanda, insan salmonellozisinde yıllarında % 8.8 lik bir düşüş görüldüğünü, fakat campylobacteriosiz olgularında ise % 6.7 lik bir artış olduğunu belirtmektedir. Yine Rick in anlatımına göre insan Salmonella infeksiyonlarında bulaşma kaynakları içerisinde kanatlı eti ve yumurtasının halen en önemli kaynak olduğu ve salmonellosizden sorumlu başlıca serotiplerin ise S. Enteritidis ve S. Thyphimurium olarak yerini koruduğu vurgulanmıştır. Bu arada önemli serotipler içerisinde Amerika da son zamanlarda kanatlı etlerinden izole edilen S. Heidelberg de ise bir artış gözlendiği belirtilmektedir. Avrupa ve Amerika da Salmonella Kontrolündeki Başarı ve Gelişmeler AVRUPA VE AMERİKA DA SALMONELLA KONTROLÜNDEKİ BAŞARI VE GELİŞMELER ŞİRELİ, U.T* ONARAN, B.* * Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Gıda Hijyeni ve Teknolojisi Anabilim Dalı e-posta: tsireli@veterinary.ankara.edu.tr. (Salmonella control in the US and Europe: successes and improvements, International Poultry Production, 21 (4): 9-11.) 1. Biyogüvenlik Çiftlik hijyeni, yem, su ve kemirgenlerin kontrolünün Salmonella infeksiyonlarının önlenmesinde önem taşıdığı, 2. İzleme programları Broyler sürülerinin S. Enteritidis ve S. Thyphimurium dan ari olmaları gerektiğini ve aynı zamanda diğer Salmonella serotiplerine karşı da sürünün kontrol altında tutulması gerektiği, 3. Aşılama Salmonella kontrolü için inaktif ya da canlı aşı kullanımının dünya çapında önemli olduğunun vurgularını yapmış ve bu önlemlerin Salmonella ile kontrol ve mücadelede başarı ve gelişmeye katkı sağladığını ön plana çıkarmıştır. Cobb 500 Infovet ad 21/01/ :06 Page 2 Sayın Rick van Oort, kümes hayvanlarında Salmonella kontrolünde üç ana faktörden söz etmektedir. Bunlar; cobb-vantress.com Yıl: 2013 Cilt: 11 Sayı: 3 MEKTUP ANKARA 3

6 Avrupa ve Amerika da Salmonella Kontrolündeki Başarı ve Gelişmeler Yazıda ayrıca, Avrupa ve Amerika da Salmonella infeksiyonlarının kontrolü için yürürlüğe giren yasal uygulamaların arttığını dile getirmiştir. Bu yönetmeliklerde öncelikle üretim sırasında ve yetiştirme süresince örneklemenin arttırılması esasına dayandığına dikkat çekmiştir. Amerika daki yasal düzenlemeler; Rick van Oort, Amerika da yılları arasındaki ulusal sağlık amaçları belirlenirken insanlardaki hastalık insidansını düşürmek amacıyla yumurta üretimi, kümesler ve üretim tesislerine yasal mevzuatlarda ilave yükümlülükler getirildiğini söylemektedir. Ayrıca FDA (US Food and Drug Administration, Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi) tarafından 2009 yılında yumurtalarda Salmonella Enteritidis in önlenmesi için çıkarılan yönetmelik ve FSIS (Food Safety Inspection Services, Gıda Güvenliği Kontrol Hizmetleri) tarafından çıkarılan PR/HACCP (Pathogen Reduction/ Hazard Analysis and Critical Control Point, Patojen Kontrolü/Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları) sistemlerinin uygulanırlılığı Amerika daki kanatlı endüstrisinin sıkı denetimi altında tutulduğu belirtilmektedir. Rick van Oort yazısında, yumurta üretimine yönelik yönetmeliklerin yayınlanmasının sonrası, Salmonella kontrol programlarında önemli rolü bulunan aşılamaya olan ilginin arttığından bahsetmiştir. Avrupa daki yasal düzenlemelerin getirdiği etkiler göz önüne alındığında ise EFSA (European Food Safety Authority, Avrupa Birliği Gıda Güvenliği Otoritesi) nın 2004 yılında Salmonella kontaminasyon seviyelerinin belirlenmesine yönelik ve Avrupa Birliği ülkelerini kapsayan bir çalışma gerçekleştirildiği belirtilmiştir. Avrupa Birliği yönetmeliği 2160/2003 de kanatlı sektöründe Salmonella insidansının düşürülmesi ve maksimum Salmonella seviyelerinin belirlenmesinin amaçlandığı vurgulanmıştır. Yapılan çalışmaların sonucunda, 5 yıllık uygulamaların insan Salmonella vakalarında %55 oranında bir düşüş sağladığı bildirilmektedir. Şekil 1. Avrupa da yılları arası insan salmonellosiz vakalarının grafiksel görünümü (International Poultry Production, 21 (4): 9-11) Rick van Oort, uygulanan yönetmelikler kümes hayvanları ve insanlarda Salmonella insidansını düşürmek için uygulanmaya devam edildiğini ve sıkı bir denetim programıyla izlendiğini bildirmektedir. Aşılama programları için finansal ödenek sağlandığı ve bazı vakalar için eradike sürülere tazminat uygulaması yapıldığı belirtilmektedir. Salmonella salgınının üreticilerin imajı üzerinde güçlü bir etkisi olduğu için gün geçtikçe daha fazla üreticinin Salmonella kontaminasyonlarına karşı önlem almaya başladığı bildirilmektedir. Avrupa ve Amerikada ki Salmonella kontrollerindeki gelişmelerin yer aldığı değerlendirmeler için Rick van Oort a biz de buradan teşekkür ederken, Salmonella ile ilgili benzer başarı ve gelişmelerin ülkemiz içinde gerçekleşmesini global bir sorun olan Salmonella için etkin kontrol ve önlemlerin alınmasının halk sağlığı açısından sağlayacağı yararlara bir kez daha dikkat çekmek isteriz. KAYNAK OORT, R., Salmonella control in the US and Europe: successes and improvements, International Poultry Production, 21 (4): (Aynı isimli yazıdan alıntıdır.) 4 MEKTUP ANKARA Yıl: 2013 Cilt: 11 Sayı: 3

7 Kanatlılarda Beslenme Hastalıkları Gut KANATLILARDA BESLENME HASTALIKLARI GUT Arş. Gör. Özlem DURNA Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları AD E-posta: Gut, etiyolojisi belirlenemeyen yetişkin hindi ve tavuklarda kan ürik asit miktarının artması sonucu iç organlarda (böbrek ve kalp) ve eklemlerde üratların birikmesi ile karakterize olan bir metabolizma hastalığıdır. Ürik asit karaciğer tarafından üretilmekte ve böbrekler yolu ile atılmaktadır. Ürik asit yem ile alınan nitrojenin metabolize edilmesi sonucu oluşur. Ürik asit toksik veya zararlı değildir. Ancak ürik asit birikimi sonucu oluşan kristaller vücut dokularına ciddi biçimde zarar vermektedir. Ürik asit kristallerinin birikimi, nitrojen metabolizmasından kaynaklanan atık ürünlerin kandan böbrekler tarafından uzaklaştırılamaması sonucu oluşmaktadır. Kan dolaşımından gerektiği şekilde uzaklaştırılamayan ürik asit kristalize olmaya başlar ve kanatlı vücudunun farklı bölgelerinde toplanır. Tavuklarda idrarın yaklaşık % 80 ini teşkil eden nitrojenin metabolizmada son ürünü ürik asittir. Ürik asit genellikle aktif tubular sekresyonla idrar yoluyla atılır. Renal tubullerin fonksiyon yetersizliği ürik asidin Ca ve Na tuzlarının sekresyonlarının azalması sonucu oluşmaktadır. Ürik asidin eliminasyonu nefronların aşırı zarar görmesini engeller, hiperürisemide ürat kristallerinin birikmesi sonucunda periton, bağırsak, gut taşlık, proventrikulus, akciğerler, karaciğer, kalp gibi visseral organların dış görünümleri önemli bir hal alır. Gut birçok etiyolojik durumdan kaynaklanabilir ve saha şartlarında çok rastlanılmaktadır. Tür hassasiyeti Besinsel ya da metabolik faktörler Sodyum bikarbonatın fazla miktarda kullanımı Fazla miktarda sodyum Uzun süreli vitamin A eksikliği İnfeksiyöz nedenler Toksik nedenler Aşırı protein Su Tür Hassasiyeti Ürolithiasis bazı ırklarda diğerlerinden daha fazla görülür, JM (juxtamedullar) nefronların yüksek oranda bulunması, ürenin birikmesiyle suyun tubular emiliminin azalması bunun nedeni olabilir. Bu su korunması için faydalıdır ama kanatlılar ürolit oluşumuna daha meyillidirler. Besinsel Ya Da Metabolik Faktörler Yararlanılabilir fosforun azlığına karşın fazla miktarda rasyon kalsiyumu, kalsiyum-sodyum-ürat kristallerinin birikimi ile sonuçlanmaktadır. Kalsiyumu % 2,5 dan fazla içeren rasyonlarla yapılan besleme, 8-20 haftalık piliçlerde böbrek yangısına, viseral guta, üreterlerde kalsiyum ürat birikmesi ne ve % oranında mortaliteye neden olmaktadır Vitamin D3 ün yüksek seviyeleri de bağırsaklardan kalsiyum absorbsiyonunu artırarak ürat kristallerinin oluşumuna neden olmaktadır. Sodyum Bikarbonatın Fazla Miktarda Kullanımı Sodyum bikarbonat sıcaklık stresine karşı ve yumurtacılarda yumurta kabuğu kalitesini geliştirmek için kullanılmaktadır. Bu da böbrek taşı oluşumuna yol açabilecek olan idrar alkalitesinin artmasına neden olmaktadır. Fazla Miktarda Sodyum Genç kanatlılarda sodyum intoksikasyonuna bağlı oluşan gut, yemlerde sodyum seviyesi % 0.8 suda ise % 0.4 i aştığında görülür. Yemdeki sodyum klorür miktarı toplam olarak % 0.3 u aşmamalıdır. Uzun Sureli Vitamin A Eksikliği Vitamin A eksikliği tubuler epitelyumin dökülmesine ve böbrekte üratların birikimine sebep olmaktadır. Böbrek epitel dokusunun dejenerasyonu ile kanda ürik asit miktarı birkaç kat yükselmektedir. Yıl: 2013 Cilt: 11 Sayı: 3 MEKTUP ANKARA 5

8 Kanatlılarda Beslenme Hastalıkları Gut İnfeksiyöz Nedenler En yaygın enfeksiyonlar Avian nefritis virus, infeksiyoz bronsitis ve civciv nefropatisidir. Avustralyan, İtalyan, Gray, Holte gibi IB nin nefrotropik türleri tavuklarda gut/ürolithiasise neden olmaktadır. Civcivler yaşamlarının başlangıcında IB virüsü ile infekte olduğunda renal yetersizliğe teslim olmadan önce aylarca yaşayabilirler. Yüksek protein ve dengesiz protein diyetleri IB nefritisine olan hassasiyeti artırır. Subklinik enfeksiyonlar, aşırı protein ve kalsiyum gibi diğer faktörlerle kombine olduğunda yine gut ile sonuçlanmaktadır. Toksik Nedenler Bircok kimyasallar ve toksinler böbrek hasarına yol açabilirler. Bunlar arasında en çok mikotoksinler ve antibiyotikler gelmektedir. Mikotoksinler, böbrek hasarı için en yaygın önde gelen sebeplerden biridir. Bunlar arasında da okratoksinler ve oosporin en önemlileridir. Okratoksinlerin aflatoksinler ile kombinasyonu çok tehlikeli olarak bulunmuştur. Çünkü böbrek hasarı sonucu ürik asit atılımı oluşamamakta ve ürik asit vücutta birikmeye başlamaktadır. Okratoksinler, oosferin ve sitrinin ciddi böbrek zararına ve visseral gut a neden olan nefrotoksik mikotoksinlerdir. Oosferin diyette 200 mg/kg ı veya daha fazlası articular veya viseral gut a neden olmaktadır. Aynı zamanda okratoksin kandaki ürik asit seviyesini arttırır. Yemdeki % 1 oranında okratoksin kandaki ürik asit seviyesini % 20 oranında arttırır. Ürik asitin boşaltımı, böbrek ve diğer visseral organlarda üratın birikmesine yol açan ürisemi sonucunda mikotoksikozis azalmaktadır. Gentamisin, sulfonamidler ve nitrofurozonlar gibi antibiyotiklerin civcivlerde böbrek hasarına yol açtığı bilinmektedir. İlaçların böbreklerden atılırken, ph ve renal metabolizmayı dengesizleştirici etkileri vardır. Bunların yanı sıra fenol ve kreozol gibi dezenfektanlar yanlış kullanılırsa reziduel toksisiteye yol açabilirler. Suda kullanılan bakır sülfat suyun reddedilmesi, dehidrasyon ve gut ile sonuçlanmaktadır. Aşırı Protein Yemdeki aşırı ham protein ürik asit üretimini arttırmaktadır. Yemdeki protein % 11 den % 40 a arttırıldığında plazmada doğrusal artan ürik asit düzeyleri gözlenmektedir. Hiperkalsiüri sonucunda proteinin enerji miktarı artmaktadır, örneğin üre de Ca artar, çünkü sülfür aminoasitlerinin katabolizmasının ürünleri sonucunda sülfat ve hidrojen iyonlarının bulunmasıyla Ca un tubular emiliminin birazı azalır. Sağlıklı bir böbrek, oluşan tüm ürik asidi boşaltabilir, fakat yüksek proteinli diyetlerle beslenen kanatlılarda böbreğin zarar görmesine neden olan faktörler visseral gut a olan hassasiyetin artmasına neden olacaktır. Üre ve kanatlı gübresi gibi azot kaynaklı nonproteinlerle beslenildiğinde viseral gut riski artmaktadır. Artikular gut, çok yüksek protein seviyeli (%40) yemlerle beslenen kanatlılarda bildirilmiştir. Su İhtiyacı Su eksikliği nefron tubullerinde ve kanda, diğer minerallerin ve ürik asidin konsantrasyonlarının artmasına yol açar. Saha koşulları altında, otomatik suluk sisteminin arızalanması ve debeaking gibi manejmen uygulamaları yapıldığında, kanatlıların taşınması ve hareket ettirilmesi durumunda su eksikliği ortaya çıkabilir. Bazı bölgelerde, su alanları Ca ve Mg tuzlarının yüksek konsantrasyonlarını içermektedir. Bunlar arasında özellikle bikarbonat, klorid ve sülfat acı su alanlarıdır. Kanatlı için su acılığının kabul edilebilir maksimum düzeyi 1500mg/L dir. KLİNİK SEMPTOMLAR VE PATOLOJİK DEĞİŞİM- LER Gut; depresyon, dehidrasyon ve bazen yeşilimsi diyare ile karakterizedir. Civcivlerde mortalite yüksektir. Böbreklerin düzensiz ve aşırı derecede büyümesi söz konusudur ve açıldığında ürat kristalleri ortaya çıkmaktadır. Ürat kristallerinin kirecimsi beyaz içeriği kalp, karaciğer ve böbrek gibi iç organların üzerinde ve deri altında görülmektedir. Hastalık eklem ve iç organlarda görülüp, Eklem ve visceral form olarak 2 formda seyreder. Tek başına veya her ikisi de bir arada görülebilir. Eklem formunda eklemlerde ürat birikimi vardır. Eklemler şişmiş, parmaklar deforme olmuştur. Bacak ve kanat eklemlerinde sert ya da yumuşak, ağrılı şişkinliklerle karekterize artiküler gut nadiren oluşur ve kronik seyreder. Topallayarak yürüme yanında eklemlerdeki şişkinliklerin açılmasıyla ülserler oluşur. Visceral formda böbrek tubullerinde ürat birikimi 6 MEKTUP ANKARA Yıl: 2013 Cilt: 11 Sayı: 3

9 Sahip olduğunuz fırsatları keşfedin Evonik hayvan beslemeye yönelik ürün ve servisleri ile daha verimli, sürdürülebilir ve karlı yem ve hayvansal üretim gerçekleştirmenize imkan veren bir dünyanın kapılarını açıyor. Siz neyi seçeceğinizi bilirsiniz. Daha fazla bilgi için yandaki kodu telefonunuzun QR okuyucusu ile taratınız.

10 Kanatlılarda Beslenme Hastalıkları Gut nedeniyle gerginlik ve iç organların yüzeylerinde beyaz ürik asit kristallerinin biriktiği görülmektedir. Ayrıca diyare ve bitkinlik yanında, civcivlerde yem tüketiminin azaldığı, tavuklarda ibiğin mavimtırak renk aldığı gözlenmiştir. Yaşlılarda perikardın üzeri tamamen ürat ile kaplıdır. Visseral gut en erken yaşlı tavuklarda ve insidensi yumurtacılardan yüksek olan broilerler de kaydedilmiştir. Yumurtacılar içinde piliçlerde daha çok rastlanmakta olup, genellikle 14 haftalık yaşta görülmektedir. Yumurtacılarda yaşam boyu devam eden zarar kümesi etkilemekte ve haftada % 1 mortalite yapabilmektedir. Viseral ve artikular gut arasınnda görülen farklılıklar; VİSERAL GUT ARTİCULAR GUT 1.Başlangıç Genellikle akuttur fakat kronikte olabilir. Genellikle kroniktir. 2.Sıklığı Yaygındır. Nadirdir veya sporadiktir. 3.Yaş Bir günlük veya daha üzeri aylık ve üzeri 4.Cinsiyet Hem erkek hem de dişi hayvanlar duyarlıdır. Çoğunlukla erkek hayvanlar duyarlıdır. 5.Nedenler İnfeksiyöz Besinsel Toksik Genetik Rasyonudaki yüksek protein içeriği Diğerleri 6.Patogenez Genellikle ürat atılımındaki bir bozukluktan kaynaklanır (renal bozukluk) Muhtemelen böbrek tubullerinde ürat sekresyonundaki metabolik bir bozukluğa dayanır. 7.Lezyonlar Böbrekler Böbrekler anormal bir görünüme sahiptirler ve beyaz kireç görünümlü presipitatlarla kaplıdırlar. Böbrekler normaldir. Fakat kanatlı dehidre olmuşsa beyaz ürat birikimi nedeniyle böbrekler anormal bir görünüm alabilir. Yumuşak dokular Karaciğer,miyokardium,dalak gibi iç organlar veya pleura, perikardium, hava keseleri gibi serosal yüzeyler çoğunlukla etkilenmişlerdir. Synovia dan başka yumuşak dokular nadiren etkilenir. Bununla birlikte ibik,sakal ve trachea nın etkilendiği görülmüştür. 8.Mikroskobik lezyonlar Genellikle synovia da veya viseral yüzeylerde yangısal değişiklikler yoktur. Böbreklerde ise ürat kristallerinin etrafında yangısal reaksiyonlar vardır. Synovia da ve diğer dokularda granülamatöz yangı vardır. Topuk eklemi içinde üratlar Sağdaki üreter ürolitiazis nedeniyle genişlemiş durumdadır ve atrofiye olmuş böbrek belirsizdir.sol taraftaki böbrekte de hypertrofi oluşmuştur. Bu böbrekler yetişkin bir ticari Yumurtacıdan alınmıştır. 8 MEKTUP ANKARA Yıl: 2013 Cilt: 11 Sayı: 3

11

12 Kanatlılarda Beslenme Hastalıkları Gut Artikular gut. Periartikular bölgede oluşan ürat çöküntüleri. Sağ uçtaki ayak normaldir Aşağıdaki dişi broiler breeder öldüğünde iyi bir vücut kondisyonundaydı. Böbreklerden biri tamamen atrofiye olmuş durumdadır. Karşı taraftaki böbreklerde ise hypertrofi şekillenmiştir. Epikardium yüzeyinde de üratlar görülmektedir. Ürolitiazis. Aşağıdaki durum yumurtacılarda daha yaygındır. Hasta tavuklarda ölümden önce yumurta verimi düşer. Karkas konjestiv dir Bir veya her iki böbrekte atrofiye olmuştur. Üreter ürat ve mucusla beraber genişlemiştir. Viseral gut. Karaciğer,karın yağları ve sternum üzerinde üratlar vardır TEDAVİ VE KORUMA Yeteri miktarda su sağlanmalı, dehidrasyondan kaçınılmalıdır. Yaşa ve yetiştirme sekline göre önerilenden daha fazla protein vermekten kaçınılmalıdır. Infeksiyoz bronsitis e karsı aşılama programı gözden geçirilmelidir. İdrarı asitleştiriciler kullanılabilir. Rasyona % 1 düzeyinde NH 4 CI ilavesinin daha asit idrar oluşumuna yol açtığı gözlemlenmiştir ve bu koşullarda ürolitlerin oluşumu daha yaygındır ve bu genelde metabolik asidozise neden olmadan uygulanmalıdır. Rasyon kalsiyum ve fosfor seviyesi dikkatli bir şekilde oluşturulmalıdır. Yemler mikotoksin yönünden kontrol edilmelidir. Su sistemi; ulaşım, yer veya yeterli su olup, olmadığı açısından kontrol edilmelidir. Böbrek hasarı yapan ilaçlar dikkatli bir biçimde kullanılmalıdır. A, D 3, K ve B kompleks vitaminlerinin yeterli düzeyde alınmasını sağlanmalıdır. Fazla miktardaki sodyum bikarbonat kullanımından kaçınılmalıdır. Su aracılığı ile elektrolit kullanımı mortalite kontrolünde yardımcı olur. Akut vakalarda, 1 g/lt potasyum klorür kullanılabilir. Yemin tuz oranı iyi dengelenmelidir. Nakillerde kanatlıların dehidre olmasından kaçınılmalıdır. Ardıç (Juniperus oxycedrus L.- Cupressaceae ) yöresel isimleri; Adi Ardıç, Katran Ardıcı olarak da bilinen bitki gut hastalığı çeşitli kas hastalıklarında oldukça faydalıdır. SONUÇ Böbrek hasarı birçok faktöre bağlı olabilir ve ürik asit kristallerinin vücutta birikimi ile sonuçlanır. Bu nedenle gut un kontrolü ve önlenmesi, management, hastalık kontrolü ve beslenmenin bir arada dengelenmesinden geçer. Gut, sahada bir problem olarak karşılaşıldığında büyük olasılıkla kaynağı çok faktörlüdür ve özel bir neden belirlemek zordur. Teşhis zorluğunun diğer bir sebebi ise, büyüme periyodundaki böbrek hasarının tavukların yumurta üretimine geçene kadar ve yüksek kalsiyum rasyonları ile beslenene kadar görünür belirtilere sahip olmayışıdır. KAYNAKLAR Jeffrey J.S.; Visceral gout in chickens. California Poultry Letter. Dr. Beckman B.; Avian urolithiasis. (gout). Technical bulletin. Poultry med. ; Avian urolithiasis. DR. Chaudhari M.M; Differences between visceral and articular gout in birds. Shakel Ahmed, M., Anjaneyulu,Y., Rama Rao.S.V.(2013).Tavuklarda Gut Önleniyor.Erişim: Warden M; Visceral gout in birds. Dr Qureshi A.A.; K&N s Poultry Diagnostic & Research Institute; Kidney lesions in poultry diseases. Ergün, A.,Tuncer,Ş.D.,Çolpan, İ.,Yalçın,S.,Yıldız, G.,Küçükersan, M.K.,Küçükersan, S.,Şehu, A.,Saçaklı, P.(2011). Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları.5.Baskı.,Pozitif Matbaa.Ankara. BAYTOP,T. (1999).Türkiye de Bitkiler ile Tedavi. Nobel Tıp Kitap Evleri. Ergün, A.,.,Saçaklı, P.(2008).Kanatlılarda Beslenme Hastalıkları. s.41-42,infovet Dergisi. Erişim:(2013) pdf, MEKTUP ANKARA Yıl: 2013 Cilt: 11 Sayı: 3

13 IBVAR 2- veteriner tavuk.indd :48

14 Kanatlı Eti Üretiminde Salmonella Kontaminasyon Kaynakları KANATLI ETİ ÜRETİMİNDE SALMONELLA KONTAMİNASYON KAYNAKLARI Hüseyin ÜLKER * U.Tansel ŞİRELİ* *Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Gıda Hijyeni ve Teknolojisi Anabilim Dalı, Ankara E-posta: hulker_73@hotmail.com. Geçen yüzyılın olduğu gibi bu yüzyılında önemli gündem maddelerinden biri gıda infeksiyonları ve intoksikasyonlarıdır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), gıda infeksiyon ve intoksikasyonlarını insan beslenmesinde kullanılan gıda ve suyun neden olduğu hastalıklar olarak belirtmektedir. Gıda patojenleri içerisinde de Salmonella, geçen her yüzyıllarda olduğu gibi bu yüzyılda da ön plana çıkmakta olup, günümüzde özellikle çoklu antibiyotik dirençlilik gösteren Salmonella serotipleri gıda patojenleri arasında önemini daha da artırmaktadır (Şireli, 2008). Salmonella nın ubiquiter bir patojen olması, değişik çevre koşullarına direnci, birçok gıda çeşidinde uzun süre canlılığını koruyabilmesi ve düşük infektif doza sahip olması ile beraber özellikle antibiyotiklere karşı geliştirdikleri çoklu direnç nedeniyle gıdalarda önemli bir risk oluşturmaktadırlar. Yıllardır yapılan araştırmalarda, Salmonella nın kanatlı çiftlikleri ve kanatlı eti işletmeleri için önemli bir sorun olması ve bunun sonucunda kanatlı etlerinin insan Salmonella enfeksiyonlarında önemli bir yeri olduğu da bilinmektedir. Ayrıca bu etkene bağlı, gerek sağlık harcamaları ve iş gücü kayıbı, gerekse de üretime bağlı önemli ekonomik kayıpların olduğu bu konuda ekonomik kayıt sistemi olan ülkelerin verilerinden anlaşılmaktadır (Anon, 2007). EFSA nın 2011 raporunda yılları arasında Avrupa ülkelerinde toplam 7983 Salmonella kaynaklı salgın olduğu bildirilmiş olup, bu salgınların büyük çoğunluğu yumurta, kanatlı ve kırmızı et ve kaynağı belirlenemeyen nedenlere bağlı olduğu belirtilmiştir (Anon, 2011). Center for Disease Control and Prevention (CDC) ın 2009 yılı raporunda ise Amerika Birleşik Devletler inde görülen gıda kaynaklı salgınların % 17.8 i Salmonella kaynaklı olduğu bildirilmiştir. Bu salgınlarada toplam 3066 kişi etkilenmiş ve 4 kişide hayatını kaybetmiştir (Anon, 2010) Bu bildirimler doğrultusunda Salmonella nın insan sağlığı açısından ciddi tehlike oluşturabileceği görülmektedir. Bu bağlamda, kanatlı besleme, yetiştirme, taşıma, kesimhane, depolama ve satış aşamalarının Salmonella nın bulaşmasında önemli kaynaklar olduğu ve bu aşamalarda iyi üretim uygulamalarına ve genel hijyen kurallarına uyulmasının ise Salmonella nın bulaşması ve kontrolünde önleyici tetbirler arasında yer aldığı bilinmektedir. Nitekim, kanatlıların taşınması ve kesimhaneler de hijyen yönetiminin başarılı bir şekilde uygulanmasının Salmonella bulaşma riskini belirgin bir şekilde düşürdüğü bildirilmiştir (Heyndrickx ve ark., 2002). YETİŞTİRME Salmonella nın kanatlı yetiştirme ve damızlık aşamalarındaki bulaşmasında, yem, içme suyu, personel, alet ve ekipmanlar ile araçlar dahil daha bir çok faktör bulaşmada rol oynayabilmektedir (Cardinale ve ark., 2004). Bu nedenlede yetiştirme ve damızlıkda çifliklerinde bulaşma kaynaklarının belirlenmesi ve alınan önlemler Salmonella bulaşmasının azalmasında kayda değer kazanımlar sağlayacaktır. Nitekim ticari işletmelerdeki Salmonella kontrol programının sistematik şekilde uygulanması, son üründe Salmonella pozitiflik oranını azaltacağından sağlıklı gıda üretimine katkı sağladığı son yıllarda yapılan çalışmalarla ortaya koyulmaya çalışılmaktadır. Damızlık ve yetiştirme amaçlı sürülerin Salmonella yönünden serolojik ve bakterijolojik kontrolleri oldukça önemli olup, analizler sonucunda Salmonella pozitif sürülerin ve damızlıkların eradike edilmesi bulaşmayı azaltacağı gibi kesimhanedeki kontaminasyonu da daha aza indirgenmesinde yarar sağlayacaktır (Wegener ve ark., 2003; Maijala ve ark., 2005). Ayrıca yumurtacı damızlık sürülerde yumurta vasıtasıyla, damızlık sürülerde ise civcivlere vertikal bulaşma ile Salmonella etkenleri bulaşabildiği uzun zamandır bilinmektedir. Bulaşmanın kontrol altına alınmasında yumurtacı ve damızlık sürülerde eradikasyon programları uygulanması yanında aşılama programları etkili olmaktadır (Wegener ve ark. 2003; Kim, ve ark., 2007; Collard ve ark., 2008). Konu ile ilgili olarak yılları arasında Hollanda da 12 MEKTUP ANKARA Yıl: 2013 Cilt: 11 Sayı: 3

15 erpilic zara ad 21.5x29.7cm.indd :44

16 Kanatlı Eti Üretiminde Salmonella Kontaminasyon Kaynakları yapılan bir çalışmada çivciv üretiminden kesim aşamasına kadarki süreç içerisinde farklı bölgelerden alınan örnekte, Salmonella varlığının çiftlikten kesim hattının sonuna doğru arttığı görülmüştür. Bu çalışmada yıllar arasında Salmonella görülme sıklığı değerlendirildiğinde, Salmonella görülme sıklığı çalışmanın yapıldığı dört yıl boyunca ülkede yapılan çeşitli eredikasyon çalışmaları ve HACCP tedbirleri ile belirgin bir şekilde azaldığı belirtilmiştir (Van Der Fels-Klerx ve ark., 2008). Çiftlik araştırmalarında özellikle Salmonella enfekte sürülerdeki hayvanlara ait dışkı kontaminasyonuna bağlı olarak, bulaşık tüyler ve deriler kesimhanede Salmonella yükünün dogrudan kontrolünü olumsuz yönde etkilemektedir. Bunun yanında çiftliklerde horizantal bulaşmanın, Salmonella negatif sürü ve ekipmanlara bulaşmada etkili olduğu bildirilmiştir (Rose ve ark., 1999). Yine yetiştirme aşamasında stres faktörlerinin arttığı durumlarda kanatlılarda immun sistemi baskılanması bağırsak florasında Salmonella sayısında artışa neden olabilmektedir (Burkholder ve ark., 2008). Ayrıca yetiştirme aşamasında kanatlı hayvanların beslenmesinde kullanılan yem ve içme suyunun Salmonella ile kontaminasyonda önemli bir faktör olduğu vurgusu daha önce yapılmış olup, konu ile ilgili yapılan bir çok çalışmada da Salmonella nın yem ve suyun ile kontamine olabildiği bunun ise kanatlı etinin Salmonella ile kontamine olmasında önemli bir kaynak oluşturduğu belirtilmektedir. Yapılan bir araştırmada, kanatlı yemlerinden alınan 412 örneğin %6 sının Salmonella ile kontamine olduğu belirtilmiştir (Hacking ve ark., 1978)Yine kanatlıların yetiştirilmesi esnasında çiftlikte haşere ve rodent kontrollerinin yapılmaması ve kümeslere giriş ve çıkışlarda ve çevre kontrollerinde bu işlemlerin dikkate alınmaması veya yeteri özen gösterilmediği durumlarda haşere, rodent ve yabani kuşların bulaşmada ciddi kaynaklar olduğu belirtilmektedir (Fuzihara ve ark., 2000; Rasschaert ve ark., 2007). YEMDEN KESME Kesimhanede Salmonella kontamisyonunun en aza indirilmesinde alınması gereken ilk önlem kesim öncesi yemden kesmedir. Kanatlılarda yemden kesme süreleri dikkate alındığında kesim öncesi yem verilmiş ve kursakları dolu olan hayvanların kontaminasyon riskini artırdığı ve Salmonella kontrollü güçleştirmektedir (Ramirez ve ark., 1997). Bu nedenle yemden kesme Salmonella kontrol programları içerisinde önemli bir kontrol işlemi olarak bilinmektedir. Fakat bura da dikkat edilmesi gereken bir diğer konu ise hayvanların kesim öncesi yemden kesim sürelerinin iyi belirlenmesidir. Zira çok erken yemden kesme durumunda (8 saatten fazla), hayvanlarda açlık refleksine ve içgüdüşüne bağlı olarak, eşeleme ve yem bulma içgüdüsü ile altlıkları karıştırma hareketleri görülmektedir. Bu durum ise ayrı bir sorunu gündeme taşıyabilmekte ve altlıkta bulunabilecek olan çevresel Salmonella bulaşmasının sindirim kanalına alınmasına ve altlığın bulaşma kaynağı olmasını tetikleyecektir (Corrier ve ark., 1999; Hinton ve ark, 2000). Uzun süre açlığın bir diğer olumsuzluğu ise, kesim aşamasının iç organ çıkartılması sırasında kanatlıların bağırsaklarında direncin azalmasına parçalanmasına neden olabilmektedir (Thompson ve Applegate, 2006). Önemli bir diğer nokta, kümeslerde yemden kesmeye yeterli özenin gösterilmemesi sonucunda, kesim sırasında uygulanan elektrik akımına bağlı olarak gerçekleşen çırpınma ve kasılma esnasında kloakadan fekal bulaşmaların kaçınılmaz olmasıdır (Papa ve Dickens, 1989). Bu nedenle en uygun süre kesimhaneye gönderilecek hayvanların kesimden 7 8 saat önce yemden kesilmesidir. Sürenin 0-3 saat gibi kısa olması, dolu olan kursak ve bağırsakların iç organ çıkartılması işlemi sırasında yırtılması, delinmesi riskini artıracağından karkasın kontaminasyonu artırabilmektedir (Corrier ve ark.,1999). Yemden kesilme ve Salmonella kontaminasyonlarının ilişkisinin belirlenmesine yönelik çok sayıda araştırma yapılmıştır. Hinton ve ark., 2000 ve 2002 de yemden kesme ve yem formülasyonunda değişiklikler yapmış ve yemlerdeki karbonhidratları (glukoz, sukroz gibi) artırmışlar ve bunun Salmonella kontaminasyonuna etkisini incelemişlerdir. Bu işlemin formülasyondaki karbonhidrat çeşidine göre farklılıklar yaratmakla birlikte düşük düzeylerde de olsa etki edebileceğini belirtmişlerdir. Benzer bir diğer uygulama ise, hayvanların yemden kesmenin arkasından içme sularına farklı kompozisyonda organik asit uygulamalarıdır. Bu amaçla yapılan bir çalışmada, içme sularına asetk asit, laktik asit, formik asit ilavesinin karkas ve kursaktaki Salmonella düzeyinde önemli ölçüde azalma saptanmış olmasıdır (Bryd ve ark., 2001). 14 MEKTUP ANKARA Yıl: 2013 Cilt: 11 Sayı: 3

17

18 Kanatlı Eti Üretiminde Salmonella Kontaminasyon Kaynakları Salmonella ların kursaktaki sayısını azalmak için uygulanan yöntemlerden biriside içme suyuna asidifiye sodyum klorit (ASC) eklenmesidir. Son 24 saat te içme suyuna 600 ppm ASC ilave edilerek içme suyunun ph sı 3.00 e ayarlanmış ve kontrol grubu ve uygulama grubu arasındaki Salmonella sayısı incelenmiş olup, kursakta kontrol grubunda 3.2 kob/g olan Salmonella sayısı ASC uygulanmış grupta 1.32 kob/g olarak saptanmıştır. Bu çalışmada yaklaşık olarak kontaminasyonda 2.00 log lık bir Salmonella düzeyinde inhibisyon saptanmıştır. Bu inhibisyon kursak dışında daha az düzeylerde olsada ince bağırsak ve sekumda da gözlemlenmiştir (Mohyla ve ark., 2007). Bu ve benzeri çalışmalar göstermiştir ki; yemden kesmenin ve bu arkasından uygulanan bazı basit işlemlerin, kesimhanedeki Salmonella kontaminasyonunda riski azaltmada önemli bir kontrol işlemi olduğu söylenebilinir (Hinton ve ark, 2000; Bryd ve ark., 2001). TAŞIMA Kasaplık hayvanların yaşam süreleri içerisinde beklide en fazla strese maruz kaldıkları dönem kesim öncesi çiftliklerde hayvanların yakalanması, kafeslere konulması ve taşınmasıdır. Bu nedenle, kanatlıların kafeslenerek kesimhaneye getirilmesine özen gösterilmesi ve aşırı stres yaratımaması gerekir. Nakil işlemleri sırasında kanatlılar da strese bağlı olarak hayvanların dışkılama paterninin değiştiği ve immun sistemi etkilediği bilinmekte olup, bu durumun sindirim sistemini etkilediği ve hatta hasarlara neden olabildiği gibi latent enfekte hayvanlarda Salmonella sayısında artışlara yol açabilmektedir (Mulder, 1996; Burkholder ve ark., 2008). Bu bağlamda nakil aşamasında kullanılan kafesler ve konteynerlar gibi alet ekipmen ve taşıma materyalleri da kullanılan araç, gereç ve kafeslerin Salmonella kontaminasyonuna etkisi önemlidir. Salmonella negatif bir sürü taşıma sırasında kolayca Salmonella pozitif hale gelmekte ve bu kontaminasyonu kesimhaneye taşımaktadır. Taşıma kafeslerindeki fekal materyalden alınan örneklerde Salmonella izole edilmiştir (Bolder ve Mulder, 1983). Yapılan bir çalışmada, taşıma kafeslerinde Salmonella düzeyi araştırılmış ve alınan örneklerde kanatlı taşıma kafeslerinde %16.7 düzeyinde Salmonella tespit edilmiştir (Reiter ve ark., 2007). Yapılan başka bir çalışmada ise, 18 sürüden alınan örnekler incelendiğinde 10 sürü Salmonella pozitif bulunmuş ve bu pozitif sürülerden elde edilen Salmonella serotip dağılımı ve sıklığı incelendiğinde ise 5 sürüden kesimhane öncesi alınan örneklerdeki Salmonella serotip dağılımı ve sıklığı ile kesimhane sonrası alınan örneklerdeki Salmonella serotip dağılımı ve sıklığının aynı olmadığı ve özellikle taşıma kafeslerinden kaynaklanan bir kontaminasyon olduğu bulunmuştur (Heyndrickx ve ark., 2007). Kullanılan araç, gereç ve kafeslerin temizlik ve dezenfeksiyon daldırma ve spreyleme yöntemi ile yapılmaktadır. Taşıma kafeslerinin yıkanması çoğu zaman Salmonella kontaminasyonunu engelleyememektedir (Rigby ve ark., 1980; Rasschaert ve ark., 2007). Kirli bir kafesin dezenfektan solüsyonlara daldırılması veya spreylemenin yararlı olup, olmadığı tartışılmaktadır. Genellikle organik kirlerden temizlenmeden yapılan bu temizleme işlemi bakterileri öldürmemektedir (Corry ve ark., 2002). Kafeslerin temizlenmesi Salmonella bulaşmasının kontrolünde önemli bir işlemdir ve çok aşamalı bir yıkama, basınçlı su ile organik kirlerden arındırmayı ve dezenfektanlar ile temizlemeyi gerektirir. Bunun için organik kalıntıların deterjanlı suda 40 o C de su ile ıslatılması ve takip eden aşamada ise basınçlı su ile temizlenmesi ve son olarak ta dezenfeksiyonun gerekli olup, kuaternar amonyum bileşenleri, perasetik asit ve hipoklorit dezenfeksiyon amaçlı kullanılabilmektedir ancak organik kirlerden temizlemeden önce dezenfeksiyon yapmak pratikte fazla fayda sağlamamaktadır (Bolder, 1988; Slader ve ark., 2002). KESİMHANE Kanatlı kesimhaneleri Salmonella kontaminasyon riskinin fazla olduğu ve buna bağlı olarak kontrolün güç olduğu çeşitli işlem aşamalarını içermektedir. Her işlem aşaması kontaminasyon riskini bulundurmakta olup, ayrıca bu aşamalar arasında da bulaşma kendi aralarında olabilmektedir. Değişik kümeslerden ve ortamlardan gelen kanatlı canlı hayvanlar kesimhane aşamasında bir araya gelmekte ve son ürün olarak farklı merkezlere dağıtılmakta olup, burada uygulanacak önlemler Salmonella bulaşma riskini kontrol altına alabileceği gibi, eksik uygulamalar gıda güvenliğini tehlikeye atabilecektir (Silverside ve Jones, 1998). Günümüzde kesimhaneler çok büyük kapasitelere ulaşmış ve saatteki kesim sayıları binleri bulmuştur. Bu durum özellikle kritik kontrol noktalarına dikkat edilmemesi ve kullanılan alet ve ekipmanların ye- 16 MEKTUP ANKARA Yıl: 2013 Cilt: 11 Sayı: 3

19

20 Kanatlı Eti Üretiminde Salmonella Kontaminasyon Kaynakları terince temizlenmemesi ile dezenfekte edilmemesi sonucunda Salmonella nın çapraz kontminasyonuna izin vermekte olup, kanatlı karkas ve elde edilen yan ürünlerin geniş bir insan topluluğunun sağlığını tehdit etmesine sebep olmaktadır (Lenglet, 2005). Kanatlı hayvanlarda Salmonella kontaminasyon oranı kanatlılar kesimhaneye girerken sadece %3 4 iken, kesim işleminden sonra bu oran %20 35 düzeylerine kadar çıkabilmekte ve canlı hayvanda düşük Salmonella oranı olsa bile kesim aşamasında ve sonrasında bu oran 7 8 katına kadar artabilmek olup, burada bilinmesi gereken çapraz kontaminasyonun tamamen önlenemeyeceğidir. Ancak, hijyen tedbirleri ve teknolojik uygulamalar ile kontaminasyon en az düzeye indirilebilir. Bununla beraber, HACCP sistemi uygulanması kanatlı yetiştiriciliğinde Salmonella ile mücadelede etkin bir şekilde kullanılmaktadır (Green, 1987). Salmonella bulaşmasında, kesimhane aşamasında temizlik ve hijyen uygulamalarının önemi çok büyüktür, kesim sonrası temizlik uygulaması yapıldığında Salmonella görülme sıklığı %11.5 iken, temizlik yapılmadığında bu oran %76.3, kesim sonrası dezenfeksiyon yapıldığında Salmonella görülme oranı %4.5 iken, dezenfeksiyon yapılmadığında ise bu oranın %52 ye kadar çıktığı bildirilmiştir (Cardinale ve ark., 2005). Kesim için kesimhaneye gelen kanatlıların tüylerinde, derilerinde, ayakları ve sindirim sistemlerinde farklı mikroorganizmalar ile ağır bir biçimde kontaminasyon bulunmaktadır. Bu mikroorganizmalar kesim işlemlerine bağlı olarak kesimin farklı aşamalarında kanatlı et ve parçalarına bulaşabilmektedir. Kanatlı kesimhanelerinde bulaşma daha çok yüzey teması, işleme suları (tüyve teveklerin ıslatma tankı, soğutma tankı vs.) ve hava ile şekillenmekte olup, kesim işleminin sonunda kontaminasyon oranı artabilmektedir (Olsen ve ark., 2003; Reiter ve ark., 2007). Kanatlı kesimhanelerindeki aşamalar ve bunlardan kaynaklanan Salmonella nın çapraz kontaminasyonu her aşamada risk oluşturmaktadır. Yapılan bir çalışmada, kesimhane aşamaları ve Salmonella düzeyleri incelenmiş ve haşlama suyunda %16.7, soğutma suyunda %6.7, iç temizleme öncesi karkasta %6.7 ile soğutma sonrası karkasta %3.3 oranında Salmonella tespit edilmiştir (Reiter ve ark., 2007).Çapraz kontaminasyonda büyük rol oynayan tüy ve teveklerin ıslatma tankı giriş ve çıkışı, tüy yolma ile soğutma tankı giriş ve çıkışı ile paketleme bölümleri kesimhanede kritik kontrol noktaları olduğu bildirilmiştir (Sarımehmetoğlu ve ark., 1996). Kesimhanede temiz ve kirli bölgelerin kesin bir şekilde birbirinden ayrılması gerekmekte olup, personel ve ekipman geçişine izin verilmemelidir. Bu uygulanmadığı takdirde kontaminasyon riski direk son ürünü etkilemekte ve buna bağlı gıda kaynaklı zehirlenmeler meydana gelebilmektedir. Soğutma, paketleme, depolama ve dağıtım kısımları temiz alanlardır ve işletmede kritik kontrol noktaları olarak değerlendirilmelidir (Silverside ve Jones, 1998). Elektrik ile bayıltma, kanatlıların başı aşağıda asılı sistemden geçerken su dolu sisteme elektrik akımı verilerek bayıltılmasını içerir. Elektrik ile bayıltılan kanatlı hayvanların kanını akıtılması amacıyla genellikle sadece vena juguleris içine alan yüzeysel bir kesik uygulanır. Bu kesik uygulaması ile medulla spinalis, özefagus, trakea ve arterler sağlam kalmakta olup, ölüm süresi gecikmekte ve kasılmalara bağlı olarak kan daha iyi akmaktadır. Ancak, bu teknikte başın uzaklaştırılması sırasında kursağın parçalanmasına ve kursak içeriğinin boyun derisini kontamine etmesine neden olmaktadır. Bu riski azaltmak için, yüzeysel kesik yerine özefagus ve trakeayı içine alan bir kesik uygulanmakta olup, bu uygulamada başın çekilmesi esnasında kursağın parçalanması önlenmektedir. Ancak bu uygulamada da internal bulaşmanın artacağı değerlendirilmektedir (Gracey ve ark., 1999 ; McNeal ve ark., 2003).Kesim sonrası kanın akması için, kanatlılar haşlama tankına girmeden yaklaşık yarım dakika kan toplama kanallarında bekletilmektedir ve bu sürede kan kanallar vasıtasıyla depolama tankında toplanmaktadır (Gracey ve ark., 1999). Haşlama, sprey veya sıcak su tankı şeklinde yapılmakla beraber, daha hijyenik olmakla beraber pahalı olması nedeniyle sprey yerine sıcak su haşlama tankı kullanımı daha yaygındır. Haşlama ile kanatlı gövdesinin kısmi temizliği sağlanırken, kıl folliküllerinin gevşemesine ve tüy yolmanın kolaylaşması asıl amaçtır. Bu işlem sırasında çapraz kontaminasyon riski çok yüksektir. Bu riski azaltmak için ters akımlı tüy ve tevek ıslatma tankı kullanılmalıdır. Akımı bulunmayan tanklarda mikrobiyal kontaminasyon riski dahada artmaktadır (Townsend, 2006). Counter-current tankların kullanımında, haşlama suyunun akış yönü kesim hattının zıttı yönündedir ve bu yöntem 18 MEKTUP ANKARA Yıl: 2013 Cilt: 11 Sayı: 3