ENDÜSTRİYEL GÜRÜLTÜ KİRLİLİĞİ ve KONTROLÜ; METAL ENDÜSTRİSİ UYGULAMASI

Transkript

1 A-PDF Split DEMO Blacksea : Purchase International from Environmental Symposium, to remove the watermark ENDÜSTRİYEL GÜRÜLTÜ KİRLİLİĞİ ve KONTROLÜ; METAL ENDÜSTRİSİ UYGULAMASI İsmail ÖZBAY, Mustafa KAVAKLI Kocaeli Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü Umuttepe Merkez Yerleşkesi, Kocaeli iozbay@kou.edu.tr, Tel : , Fax: Özet : Sanayileşme ve modern teknolojinin ilerlemesiyle ortaya çıkan çevre sorunlarından birisi de gürültü kirliliğidir. Gelişmekte olan ülkelerde endüstride yeni teknolojilerin uygulanmasındaki eksiklikler, plansız ve düzensiz kentleşme, yeni endüstri bölgelerinin planlamasında çevresel etki değerlendirilmesinin yapılmaması, gürültü kontrolü ile ilgili yasal çerçevenin yetersizliği ve ekonomik sebepler nedeniyle çeşitli endüstrilerde gürültü sorunu yaşanmaktadır. Endüstri faaliyetlerinden kaynaklanan gürültü en fazla o iş yerindeki çalışanları rahatsız etmektedir. Yaptığımız bu çalışmada, bir metal endüstrisi kuruluşuna ait proses birimleri ve buna bağlı gürültü kaynakları incelenmiştir. İncelenen metal endüstrisinde üretim sürekliliğine göre belirlenen gürültü kaynaklarında, ulusal ve uluslararası standart yöntemler kullanılarak iç ve dış ortamlarında gürültü ölçüm cihazıyla gürültü seviyeleri belirlenmiştir. Bu çalışmalardan elde edilen ölçüm sonuçları, yürürlükte bulunan ulusal gürültü kirliliği kontrol yönetmeliği ndeki sınır değerlerle karşılaştırmalı değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler ışığında genel görüş belirtilmiş ve çalışanların sağlıkları açısından gürültü önlemeye yönelik çözüm önerileri sunulmuştur. Anahtar Kelimeler : Gürültü, Gürültü Kontrolü, İnsan Sağlığı veyönetmelik. 1. GİRİŞ İnsan sağlığına zararlı, insanlar tarafından istenmeyen rahatsız edici sesler gürültü olarak tanımlanmaktadır. Gürültünün, trafik, endüstri, inşaat, yerleşim alanları ve havaalanları gibi bir çok kaynakları vardır. Endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanan gürültü en çok o işyerinde çalışanları rahatsız etmektedir. Endüstrilerde makinalardan ve proseslerden kaynaklanan çok çeşitli gürültü kaynakları mevcuttur. Güç cihazları, klima sistemleri,kompresörler, hava ve su kanal boruları, pompa ve kolektörler, havalandırma boruları ve fanlar, soğutma sistemlerine ilave olarak zeminden, tavandan ve cihazlardan yansıyarak yayılan sesler bunlara örnek olarak verilebilir[13]. Gürültünün olumsuz etkilerini yok etmek veya bu konuda oluşturulmuş standart değerlere çekebilmek için gürültü kontrol yöntemleri geliştirmek ve uygulamak endüstriciler için bir gerekliliktir[12]. Birçok işyerinde gürültü alışılmış mesleki bir tehlikedir. Gürültünün insanlar üzerindeki olumsuz etkileri dört genel grupta toplanabilir. Fiziksel etkiler (Geçici ve sürekli işitme hasarları), Fizyolojik etkiler (Vücut aktivitesindeki değişiklikler; kan basıncı artışı, dolaşım bozuklukları, solunumda hızlanma, kalp atışlarında ritm bozukluğu, ani refleksler), Psikolojik etkiler (Davranış bozuklukları, öfkelenme, sıkılma, genel takatsızlık duygusu), Performans etkileri (İş veriminin düşmesi, konsantrasyon bozukluğu, hareketlerin engellenmesi)[7] Gürültünün işitme duyusunda oluşturduğu etkiler geçici ve kalıcı 532

2 olarak iki ana grupta toplanabilir. Kalıcı olan etkileri; ani olarak ortaya çıkan kulak zarının parçalanması şeklinde etkiler veyahut zamanla ortaya çıkanlardır. Çok yüksek düzeydeki ses iç kulaktaki tüy hücrelerini zedeleyerek, korti organında çökme oluşturarak ya da işitme sinir hücrelerini zedeleyerek işitme duyusuna zarar verebilmektedir. İşitme duyusu zedelenen kişide, işitme kaybı ya da işitme eşiği kayması adı verilen, işitme duyusunu olumsuz etkileyen sorunlar görülmektedir. İşitme kaybı her frekansta farklı olabilmektedir. İşitmeyi sağlayan tüy hücrelerinin zedelenmesi nedeniyle işitme kaybı doğmuşsa, hangi frekansa duyarlı tüy hücrelerinin zarara uğradığına bağlı olarak o frekansta işitme kaybı söz konusudur. Belli yükseklikteki bir gürültünün etkisinde kısa süre kalmak işitme kaybına yol açabileceği gibi, belli bir sürede zararlı olmayacak yükseklikteki sesin etkisinde, çeşitli aralarla yıllarca kalmak ta işitme kaybına neden olabilmektedir. Geçici işitme kaybına uğrayan bir kişi, gürültüsüz bir ortamda kalarak tekrar önceki durumuna kavuşabilmektedir[11]. Duyma sorunlarına yol açan gürültünün ana kaynağı darbeli proseslerdir. Bunlar hava püskürtücüler, temizleme, kurutma, buhar valfleri gibi çok geniş alanda kullanılmakta olup, gürültü seviyeleri 15 db dir. Brezilya da sigara fabrikasında çalışanlar 8 saat hava temizleme kompresörlerinden kaynaklanan 92 db gürültüye maruz kalmışlardır. Dökümhane, tersane, bira fabrikası, dokuma fabrikaları, kağıt ve kereste fabrikalarında gürültü seviyeleri ortalama db aralığındadır. Yapılan çalışmalarda kaydedilen en yüksek gürültü seviyeleri ise 117 ile 136 db arasındadır. Global olarak yaklaşık 12 milyon insanın duyma zorluklarıyla ilgili sorunlara sahip olduğu belirtilmektedir[16]. Avrupa da yaşayan insanların yarısından fazlası gürültülü bir ortamda yaşamaktadır. ABD de 199 yılında yaklaşık 3 milyon insan, 85 db in üzerinde günlük mesleki gürültüye maruz kalmıştır. Bu insanların çoğu da imalat ve üretim endüstrilerinde çalışmaktadır. 21 yılı Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre Almanya da tüm çalışanların %12-15 i olan 4-5 milyon insan 85 db ve üzerindeki gürültüye maruz kalmıştır[1]. Türkiye de 23 yılı içerisinde 44 meslek hastalığı tanısı konmuştur. Bu 44 olaydan 2 tanesi gürültüye bağlı işitme kaybı olarak kayda geçmiştir. Bu değerler, ülkemizde meslek hastalığı olmadığının değil, meslek hastalılarına yaklaşımda sorun olduğunu göstermektedir[14]. Sunulan bu bildiride, aşağıda özetli olarak maddeler şeklinde verilen proje çalışma konuları irdelenmektedir. Ülkemizde otomotiv yan sanayi gelişimine genel bakış, Metal sektörü üretim proseslerinin genel tanıtımı ve kullanılan teknoloji, Metal sektörü üretim proseslerinde gürültü kirliliği kaynaklarının belirlenmesiyle ilgili genel açıklayıcı bilgiler, Metal sektörüne ait gürültü kirliliği kaynaklarında yapılan ölçümlerin sonuçları ve Gürültü Kontrol Yönetmeliği (GKY) esaslarına göre karşılaştırılarak değerlendirilmesi, Gürültü kirliliğinden kaynaklanan olumsuzlukların giderilmelerine yönelik seçenekli çözüm önerilerinin sunulmasıdır. Bu tebliğin amacı; metal sektörü kuruluşlarında gürültü kirliliğiyle ilgili yapılan ölçümlerin sonuçlarını yürürlükteki yönetmelik esaslarına göre değerlendirilmesi, karşılaşılan bazı önemli sorunların nedenleri ve seçenekli çözüm önerilerini ilgilenenlerin bilgisine aktarmaktır. 533

3 2.ÜLKEMİZDE OTOMOTİV YAN SANAYİİ GELİŞİMİNE GENEL BAKIŞ Ülkemiz ekonomisinde üretim, istihdam ve ihracat açısından büyük önem taşıyan otomotiv sanayii, gıda ve tekstilden sonra 3. büyük sektör olarak gelecek vaat eden dallar arasında yerini almıştır. Türk otomotiv sanayinin temelleri 195 li yıllarda atılmış ve sektörün gelişimi 196 ların sonunda kurulan montaj fabrikalarının belirli kapasiteye ulaşmaları ile olmuştur. Otomobilde ilk ciddi üretim, 1966 yılında Anadol markalı otomobiller ile başlanmıştır. Bunu izleyen 3 yıl içerisinde İtalyan Fiat lisansı ile Tofaş, Fransız Renault lisansı ile de Oyak seri otomobil montajına başlamıştır[3]. Ülkemiz pazarına Avrupalı ve Amerikalı otomotiv devlerinin dışında Uzak Doğu dan Japonya, 1987 yılında Mitsubishi, 1994 yılında Toyota, 1997 yılında Honda ve Güney Kore den Hundai Türk otomotiv pazarıyla yakından ilgilendiklerini gerçekleştirdikleri yatırımlar ile göstermişlerdir. Ana sanayiindeki bu gelişmeler otomotiv yan sanayiinide etkilemiş ve 196 lı yılların başında akü, lastik, saç akasamı gibi sınırlı sayıda ürünlerin üretimi gerçekleştirilebilirken, 197 li yılların sonlarına doğru ileri teknoloji gerektiren hassas motor aksamları üretilmeye başlamıştır[2]. Türk otomotiv sektöründe, ana sanayiinde 17, yan sanayiinde ise 11 civarında firma faaliyet göstermektedir. Büyük çoğunluğunu KOBİ lerin oluşturduğu yan sanayide 7 bin kişi istihdam edilmektedir. Kabul edilebilir üretim standartlarına sahip, taşıt araçları imalat sanayiine direkt olarak orijinal parça temin eden, uluslararası pazarlarda rekabet ederek ihracat yapan firma sayısı 3 35 civarındadır[15]. 3.İNCELENEN METAL SEKTÖRÜ ÜRETİM PROSESLERİ GENEL TANITIMI İncelenen söz konusu metal sektörü kuruluşu 1955 yılından beri motor yatağı üretiminde faaliyet göstermektedir. 1 den fazla motor yatağı kalıbına sahip olan kuruluş, dünyada kullanılmakta olan pek çok benzinli ve dizel araç motoruna ürün sağlamaktadır. Yapılan ön incelemelerden ve tesis yetkililerinden alınan genel bilgiler ışığında proses üretimi ile ilgili özet bilgiler aşağıda verilmiştir. Ana yatak-kol yatak üretiminde, yurt dışından temin edilen alüminyum ve bronz esaslı bant malzemesinin uygunluğu, fiziksel ve kimyasal açıdan giriş kontrolü ile tespit edilerek, ilgili işlemler sonucu hammadde ambarına sevk edilmektedir. Üretimde kullanılacak hammadde öncelikle presleme işlemi ile soğuk şekillendirmeye tabi tutulmakta ve delme, kesme, bükme ile yatak ilk şekline getirilmektedir. Daha sonra özel otomatik tezgahlarda talaşlı imalat yöntemleri ile genişlik, pahlar (iç, dış, alın), tırnak, yağ kanalı, delik, havşa işlemleri yapılmaktadır. Bir sonraki işlem yüzey (ağız) broşlama ve delik broşlama işlemleridir. Eğer yatak üzerinde kaplama gerekiyor ise en son operasyon olarak kaplama işlemi gerçekleştirilir. Burada alüminyum esaslı malzemelere daldırma tip kaplama uygulaması, bronz esaslı malzemelere ise elektrolitik kaplama uygulaması yapılmaktadır. Nihai ürün haline gelen tüm yataklar göz kontrolü ve sonrasında örnekleme yöntemi ile son kontrol işlemlerinden geçirilmekte ve paketlenerek mamül ambarına sevk edilmektedir. 534

4 4. MATERYAL ve METOD 4.1.Gürültü Ölçüm Çalışmasının Amacı Bu çalışmanın amacı; Üretim tesisi iç ve dış ortam gürültü kaynaklarının belirlenmesi, Söz konusu bu kaynaklardan yayılan gürültünün ölçülmesi, Gürültü kirliliğinin, çalışanlar ve çevrede yaşayan insanlar üzerindeki etkisi açısından incelenmesi, Gürültü ölçümü çalışmalarından elde edilen sonuçların ilgili yönetmelik esaslarına göre karşılaştırmalı değerlendirilmesidir. 4.2.Gürültü Ölçüm Çalışmasının Kapsamı Bu çalışma kapsamında, otomotiv ana sanayiine motor yatağı üretimi gerçekleştiren metal sektörü kuruluşunun değişik proses ünitelerinde bulunan makine ve makine grupları ve diğer gürültü kaynakları ölçümlere tabi tutulmuştur. İç ortamda; proses ünitelerinde belirlenen emisyon kaynaklarında gerçek çalışma şartlarını sağlayabilmek için mümkün olduğu kadar tüm emisyon kaynaklarının özellikle makinelerin çalışır durumda olmalarına dikkat edilmiştir. Dış ortamda; proses ünite, diğer yardımcı ünite ve diğer binaların dış kısımlarının çevrelerinde ve çevredeki diğer yerleşim yerlerinde tesisin çevreye verdiği gürültüyü değerlendirmek amacıyla yeterli sayıda ölçüm gerçekleştirilmiştir. 4.3.Ölçüm Yöntemi İncelenen metal sektörü kuruluşları yetkililerinden alınan genel bilgiler ışığında ve tarafımızca belirlenen gürültü kaynaklarında; iç ve dış ortamda gürültü ölçüm çalışmalarında ölçümler portatif gürültü ölçüm cihazı (Delta OHM-HD 92) yerden 1.2 m yükseklikte konumlandırılarak 1 m deki gürültü seviyeleri (Leq dba) ölçülmüştür. Gürültü kaynak esasına göre yapılan gürültü seviye ölçüm sonuçları ve sınır değerler ayrıntılarıyla Tablo 1, 2, 3 ve 4 de açıklanmıştır. Tablo 1: İncelenen Metal Sektöründe İç Ortam Gürültü ve Sonuçları Ortalama Gürültü Ölçüm Sonuçları Bölüm Ölçüm Noktaları Eşdeğer Gürültü Düzeyi (Leq) dba nın Açıklamaları Fast Line (Hızlı Hat) Ünitesi Otomatik Presleme Ünitesi Otomatik Presten Biri Çalışıyordu. Line 2 Üretim Hattı Konveyörü Önü Line 2 Line 3 Üretim Hatları Arası Line 1 Üretim Hattı Konveyörü Önü Yeni Line Üretim Hattı Başlangıcı Yeni Line Üretim HattıOrta Kısım 535

5 Tablo 1 in Devamı : Fast Line (Hızlı Hat) Ünitesi Çalışma Ofisleri Hammadde ve Bakım Birimleri Kalın Yatak Bölümü Yeni Line Üretim Hattı Sonu Line 3 Yeni Line ÜretimHatları Arası Ağız Broş Makinası Yanı Ağız Broş Makinası Yanı Bore (delik) Broş Makinası Yanı 1312 Bore (delik) Broş Makinası Yanı Kalın Yatak CNC (Bilgisayarlı Nümerik Kontrol) Tezgahı Yanı Tezgahı Yanı Yeni Ağız Broş Makinası Yanı Yeni Bore (delik) Broş Makinası Konveyör Yanı Yeni Bore (delik) Broş Makinası Göz Kontrol Üretim Mühendisi Odası Kalite Mühendisi Odası Kalite Teknisyen Odası DEA Kalibrasyon Odası Fizik Laboratuarı Metalografi Laboratuvarı Kimya Laboratuvarı Takımhane (Fan Açık) Hammadde Bekleme Bölgesi Hammadde Sorumlusu Odası Hammadde Ambarı(fan açık) Hammadde Ambarı(fan açık) Bakım Sorumlusu Göz Kontrol Elektrik Bakım Kumlama No lu Makina Yanı(Pres Çalışmazken) 325 No lu Makina Yanı(Pres Çalışmazken) Mekanik Bakım (411 No lu Makina Çalışmazken) 536

6 Tablo 1 in Devamı : Slowline (Yavaş Hat) Bölümü Mamul Ambar ve Paketleme Birimleri Kaplama No lu Makine Yanı No lu Makine Yanı No lu Makina Yanı No lu Makina Yanı No lu Makina Yanı Kalıphane(9221 yanı) Kalıphane (9111 No lu Makina Yanı) Mamul Ambar Sorumlusu Paketleme Giriş Shringleme (Paketleme) (811 No lu Makina Yanı) PLC (Programlanabilir Lojik Kontrol) Ünitesi Kaplama Sorumlusu Yemekhane Arıtma Filtrepres Çalışmaz Durumda Tablo 2: İncelenen Metal Sektörü Dış Ortamında Gürültü ve Sonuçları Ortalama Ölçüm Sonuçları nın Bölüm Ölçüm Eşdeğer Gürültü Düzeyi Açıklamaları Noktaları (Leq) dba E-5 Karayolu Tarafı Doğu Galvaniz Tarafı Futbol Sahası Karşısı Bayramoğlu Yolu Tarafı Yemekhane Tarafı Giriş Kapısı Yemekhane ile İdari Bina Arası (Bahçe) Yemekhane ile İdari Bina Arası (Bahçe) 537

7 5.GÜRÜLTÜ ÖLÇÜM SONUÇLARININ GENEL DEĞERLENDİRİLMESİ İncelenen metal sektörü kuruluşlarının iç ve dış ortamlarında tarafımızca gerçekleştirilen gürültü düzeyi ölçüm sonuçlarının sınır değerlerle karşılaştırmalı değerlendirilmesinde; Tarih, Sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiş bulunan Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ndeki hükümler ve sınır değerlerle, dünya sağlık örgütü ile işçi sağlığı ve iş güvenliği mevzuatındaki hükümler esas alınmıştır. 5.1.İç Ortam Gürültü Ölçüm Sonuçlarının Genel Değerlendirilmesi Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, bir günde 8 saatten daha fazla süre 85 db in üzerindeki gürültü potansiyal olarak tehlikelidir. Tehlikeli işlerin yapıldığı endüstrilerde, 8 saatlik iş süresince yaklaşık 9 db düzeyinde gürültüye maruz kalındığında kulak yorulur ve geçici işitme kayıpları görülür. Ülkemizde ise Tarih ve Saylı Resmi Gazete ile yürülürlüğe giren İşçi Sağlığı ve İş Güzevliği Tüzüğü ndeki Madde 22 e göre Ağır ve tehlikeli işlerin yapılmadığı yerlerde, gürültü derecesi 8 db i geçmeyecektir. Daha çok gürültü çalışmayı gerektiren işlerin yapıldığı yerlerde, gürültü derecesi en çok 95 db olabilir. Ancak, bu durumda işçilere başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi uygun koruyucu araç ve gereçler verilecektir. hükmü yeralmaktadır. Avustralya da çalışanlar için gürültü seviyesi 85 db(a) değerini aşmamalıdır. Darbe gürültülerinin ise en yüksek ses düzeyi ise 14 db (C) olarak verilmiştir[1]. Tablo 3 : ABD de Müsaade Edilen Maksimum Tesis Gürültü Seviyeleri[5] Gürültüye Maruz Kalınan Süre (saat/gün) Max. Gürültü Seviyesi (dba) ,

8 İncelenen metal sektöründeki iç ortam gürültü ölçüm noktaları ve sonuçlarını içeren Tablo 1 den de izlenebileceği gibi, personelin günde 8 saat çalıştığı göz önüne alındığında; Hızlı üretim (fast line) ünitesinde 16 no lu ölçüm noktası dışında 85 dba in üzerinde gürültü seviyesi belirlenmiştir. Dolayısıyla çalışan personelin sağlığı bu gürültüden etkilenecektir. Yavaş Hat (Slow Line) ünitesi iç ortam gürültü ölçüm seviyesi dba arasındadır. Çalışanlar açısından gürültü seviyesi normalin üzerindedir. G ü r ü l t ü S e v i y e s i ( d B A ) Hızlı Hat (Fast Line) Birimi G ü r ü l t ü S e v i y e s i ( d B A ) 12 1 Yavaş Hat (Slow Line) Birimi Şekil 1 : Hızlı ve Yavaş Hat Birimleri Gürültü Seviyeleri Kalın yatak, kaplama, paketleme, ambar ve arıtma tesisi birimlerinde ise gürültü düzeylerinin 85 dba nın altında olduğu belirlenmiştir. G ü r ü ltü S e v i y e s i (d B A ) Kalın Yatak Birimi G ü r ü ltü S e v i y e s i (d B A ) Diğer Birimler Şekil 2 : Kalın Yatak ve Diğer Birimlerdeki Gürültü Seviyeleri 539

9 Çalışma ofisleri, laboratuvarlar ve yemekhane birimlerinde yapılan gürültü ölçüm çalışmalarının değerlendirilmesinde Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ndeki Tablo 8 de yer alan İç Mekan Gürültü Düzeyi Sınır Değerleri esas alınmıştır. Bu kriterlere göre, laboratuvar için verilen sınır değer 45 dba, ticari yapılarda genel bürolar için verilen sınır değer 6 dba ve yemekhaneler için ise 45 dba dır. Laboratuvarda yapılan ölçüm sonuçlarının dba arasında değiştiği görülmektedir. Mühendis ve teknisyenlerin odalarında yapılan ölçümler ise dba aralığındadır. Yemekhanede ise gürültü seviyesinin 46.1 dba olduğu belirlenmiştir. Tüm bu sonuçların verilen sınır değerlerin üstünde olduğu görülmektedir. Gürültünün bu noktalarda yüksek olmasının nedeni bu birimlerin üretim prosesine yakın olmasından kaynaklanmaktadır. G ü r ü l tü S e v i y e s i (d B A ) Laboratuvar Birimleri G ü r ü l tü S e v i y e s i (d B A ) Çalışma Ofisleri Şekil 3 : Laboratuvar ve Çalışma Ofislerindeki Gürültü Seviyeleri 5.2. Dış Ortam Gürültü Ölçüm Sonuçlarının Genel Değerlendirilmesi Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nde gürültü kaynağına ve kullanım alanına göre verilen kabul edilebilir değerler Tablo 4 te verilmiştir. İncelenen metal sektöründeki dış ortam gürültü ölçüm noktaları ve sonuçlarını içeren Tablo 2 den de izlenebileceği gibi, bina dışı ortamda gürültü kaynağını Endüstriyel ve Yerleşimin Birlikte Olduğu Alanlar (Ağırlıklı Endüstriyel) olarak kabul edersek, gürültünün gündüz 68 Leq (dba) düzeyinde olması gerekmektedir. Gündüz yapılan ölçümlerde; 4 ve 9 no lu ölçüm noktalarında bu sınır değer aşılmaktayken,diğer ölçüm noktalarında ise gürültü sınır değere uygunluk göstermektedirler. Tesis dışındaki ölçümlerde gürültünün yüksek olmasında karayolun trafik gürültüsü ve komşu kuruluşlardan kaynaklanan gürültü de önemli rol oynamaktadır. 54

10 Tablo 4 : Endüstriyel Tesisler İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri [4] Alanlar L Gündüz (dba) L Gece (dba) Endüstriyel Alanlar (Sanayi Bölgeleri) 7 6 Endüstriyel ve Yerleşimin Birlikte Olduğu Alanlar (Ağırlıklı Endüstriyel) Endüstriyel ve Yerleşimin Birlikte Olduğu Alanlar (Ağırlıklı Yerleşim) Kırsal Alanlar ve Yerleşim Alanları 6 5 Dış Ortam Gürültü Ölçümleri Gürültü Seviyesi (dba) Şekil 4 : Dış Ortam Gürültü Seviyeleri 6.İNCELENEN METAL SEKTÖRÜ KURULUŞUNDA GÜRÜLTÜ ÖNLEME ÖNERİLERİ Atölye ve tesislerin tasarımı ve işletilmesinden sorumlu kimseler, gürültüyü önleme ya da hiç olmazsa azaltma amacıyla aşağıda özetlenen yöntemleri göz önünde bulundurmalıdırlar. Gürültü, uygulanan sürecin önemli bir yönünden ileri geliyorsa, ses enerjisini kaynakta azaltma çabalarının başarıya ulaşması beklenmemelidir. Ancak, çevirme gücünün makineye aktarılmasında kullanılan yöntemi değiştirerek gürültü düzeyi azaltılabilir. Çıkan gürültünün nicelik bakımından azaltılması, gürültü ile mücadelede, enerji yaratıcı gürültüyü sınırlamaktan daha etkilidir. Örneğin çok katlı tesislerde makinelerle taban arasına yalıtıcı malzeme ya da amortisör 541

11 konulması gürültü düzeyini büyük ölçüde azaltacaktır. Gürültü kayaklarını sessiz çalışma gerektiren yerlerden olanaklar elverdiği derecede uzak yerlere yerleştirilmelidir. Büyük tesis alanlarında böylece önemli bir gürültü azaltma oranı elde edilebilir. Gürültü kontrolünde kaynağın kapalı bir yere alınması en etkili yöntemlerdendir. Ancak bu tür makine ve işlevlerinin yerleştirildiği yapının yalıtkanlık derecesi iyi olmalı ve sürekli olarak açık tutulması gereken kapıları bulunmamalıdır. Sessiz çalışması gereken bölgelerle gürültü kaynağı arasına çekilecek duvarlar kolay gidip gelme olanağı sağlarsa da elde edilebilecek gürültü yalıtımı da düşük kalabilir. Çatı ya da tavan altına ses emici kaplama yerleştirilmesi, gürültü kaynaklarının birbirlerine çok yakın bulunmadığı, gürültünün vurucu tür makine ve gereçlerden kaynaklandığı durumlarda başarılı sonuçlar vermektedir. Ayrıca, ses emici kaplamaların ısı yalıtımı amaçlarıyla kullanılabileceği de unutulmamalıdır. İşyerlerinde gürültü çıkaran makinelerin monte edilmesi sırasında, işyeri tabanı, titreşimi ve sesi azaltacak malzeme ve sistemler yapılmalıdır. Gürültü işyerlerinin duvarları, sesin yansımasını önleyecek malzeme ile kaplanmalı ve bu binalar çift kapılı, çift pencereli inşa edilmelidir. Duvarlar ses geçirmeyen malzeme ile kaplanmalıdır. Gürültünün azaltılmadığı durumlarda; ağır ve tehlikeli işlerin yapılmadığı yerlerde, gürültü düzeyi 8 dba yı geçmemelidir. Daha çok gürültülü çalışmayı gerektiren işlerin yapıldığı yerlerde ise gürültü düzeyi en çok 95 db olabilir. Ancak bu durumda işçilere başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi uygun koruyucu araç ve gereçler verilmelidir. Gürültülü işlerde çalışacak işçilerin; işe alınırken, genel sağlık muayeneleri yapılmalı, özellikle duyma durumu ve derecesi ölçülerek, kulak ve sinir sistemi hastalığı olanlar ile bu sistemde arızası bulunanlar ve hipertansiyonlular bu işlere alınmamalıdırlar. Ancak doğuştan sağır ve dilsiz olanların bu işlere alınabilmesi daha uygun olacaktır. Gürültülü işlerde çalışan işçilerin periyodik olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalıdır. Duyma durumunda azalma ve herhangi bir bozukluk görülenler, kulak ve sinir hastalığı bulunanlar ve hipertansiyonlu olanlar, çalıştıkları işlerden ayrılmalıdırlar veya kontrol ve tedavi altına alınmalıdırlar. İnceleme gününde, üretim bölümünde çalışan işçilerin genelde kulak koruyucularını kullanmadıkları gözlenmiştir. Çalışanların kulak koruyucularını düzenli olarak kullanmalarını sağlamak için gerekli bilinçledirme eğitimleri yapılmalıdır. Referanslara göre; kulak tıkaçları yapıldığı malzemenin özelliklerine göre gürültü düzeyinde 1-2 dba, kulaklıklar ise 15-4 dba civarında bir düşme sağlamaktadırlar. Bu nedenle kulak koruyucusu seçiminde karar, belirlenen gürültü seviyeleri dikkate alınarak verilmelidir. Böylelikle 85 dba olan sınır değerini aşan noktalarda, kulaklıklar yardımı ile bu seviyenin altında bir algılama sağlanarak çalışanların sağlığı korunmuş olacaktır. Gürültü ile mücadele amacının başarılmasında; çalışan, çalıştıran, denetleyen ve temsil edenlerin sorumlulukları içerisinde; bilinenlerin ışığında araştırmalar yapılması, kararlar alınması ve bu kararların gerçekleştirilmesi işlerinin başarıda katkıları çok büyük ve önemli bir yer almaktadır. KAYNAKLAR 542

12 [1]Barientos, M.C., Lendrum, D.C., Steenland,K., Occupational Noise,WHO Protection of the Human Environment, Geneva, 24. [2] Bedir,A., Gelişmiş Otomotiv SanayilerindeAna-Yan Sanayi İlişkileri ve Türkiye de Otomotiv Yan Sanayiinin Geleceği,DPT Yayın No:2495, [3]Bedir, A., Türkiye de Otomotiv Sanayii Gelişme Perspektifi,DPT Yayın No:266, 22 [4]Çevresel Gürültünün Değerlendir. ve Yönetimi Yönetmeliği, Çevre ve Orman Bakanlığı, Tarih, 2689 sayılı Resmi Gazete, Ankara. [5]Federal Register, Depertmant of Labor, Health Standards for Occupational Noise Exposure, [6]Gürültü Yönetmeliği; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Tarih, sayılı Resmi Gazete, Ankara. [7]Hasgür, İ., Gürültü Kirliliğinin Türk Mevzuatındaki Yeri, Çevre Dergisi, DEÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,Buca, İzmir. [8]İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü; Yayın Tarihi; 11 Ocak 1974, Ankara. [9]Kavaklı, M., Özbay İ., İncelenen Metal Sektörü Dış ve İç Ortamlarında Gürültü Kirliliği Kontrolünün Yapılması ve Değerlendirilmesi, Teknik Rapor, No:162, KOÜ / Çevre Mühendisliği Bölümü, 23, Kocaeli. [1]National Standard For Occupational Noise, 2nd Edition, Australian Goverment, National Occupational Health and Safety Comission,2 [11]Özbay, İ., Kavaklı, M., Boya Sektörü Kuruluşlarında Gürültü Kirliliğinin İncelenmesi ve Kontrolü, V. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi, 23, Ankara. [12]Şahin, E., Gürültü Kontrol Yöntemleri-Bir Uygulama, Gazi Üniv. Müh. Mim.Fak. Dergisi,Cilt 18, No 4, 23 [13] Utku,M., Gürültü Kirliliği ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri,26. [14] mhastipdf, Ülkemizde İşçi Sağlığı, İş Kazaları, ve Meslek Hastalıları,23. [15] tomotiv_sekturu_io.doc, Otomotiv Üretiminin Tarihi Gelişimi,28. [16] s/fs258/en, Occupational and Community Noise,