T.C. BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1

2 T.C. BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ GÜRÜLTÜ PERDELERİNDE PEYZAJ TASARIMI KENTSEL SİSTEMLER VE ULAŞTIRMA YÖNETİMİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI UZMANLIK PROJESİ Emine ATAOĞLU İSTANBUL, 2014

3 T.C. BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ GÜRÜLTÜ PERDELERİNDE PEYZAJ TASARIMI KENTSEL SİSTEMLER VE ULAŞTIRMA YÖNETİMİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI UZMANLIK PROJESİ Emine ATAOĞLU Proje Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Aybike ÖNGEL İSTANBUL, 2014

4 T.C. BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLER ENSTİTÜSÜ GÜRÜLTÜ PERDELERİNDE PEYZAJ TASARIMI Bu Proje nitelik ve içerik açısından Kentsel Sistemler ve Ulaştırma Yönetimi Yüksek Lisans Uzmanlık Projesi olarak yeterli ve başarılı bulunmuştur Proje Danışmanı Proje Komisyonu Üyesi Ünvan, Adı ve SOYADI Ünvan, Adı ve SOYADI Yrd.Doç.Dr. Aybike ÖNGEL Yrd. Doç. Nilgün CAMKESEN

5 ÖZET GÜRÜLTÜ PERDELERİNDE PEYZAJ TASARIMI Emine Ataoğlu Fen Bilimleri Enstitüsü Kentsel Sistemler ve Ulaştırma Yönetimi İSTANBUL 2014, 88 Sayfa Karayolu, havayolu, denizyolu ve raylı sistemler ulaşım ihtiyacını karşılamakla beraber, büyük bir çevresel problem olan gürültü kirliliğini de beraberinde getirmektedir. İnsanlar üzerinde olumsuz etkilere yol açan bu durumun ortadan kaldırılmasına yönelik alternatiflerin araştırılması, gürültü bariyerlerinin görüntüsüne ve tasarımına yönelik farklı çalışmalar yapılması, günümüzde oldukça yüksek ve görsel rahatsızlıklara yol açabilecek şekilde baskın yapılar olarak ortaya çıkan bu çözümlerin giderilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Gürültü perdeleri üzerine araştırmaları içeren bu proje çalışmasında amaç, gürültüyü kaynağında çözmek ve yayılmasını önlemek için alternatifler sunmak, en doğru gürültü perdesi çözümünü uygulamak ve gürültü önleme konusuna peyzaj mimarı bakış açısıyla bitkilendirme önerilerinde bulunmaktır. Anahtar Kelime: Gürültü, Gürültü Perdeleri Çeşitleri, Gürültü Perdelerinde Peyzaj iii

6 ABSTRACT LANDSCAPE DESIGN IN NOISE BARRIERS Emine Ataoğlu Graduate School of Natural and Applied Sciences Urban Systems and Transportation Management İstanbul 2014, 88 Pages Despite the fact that highways, airlines, seaways and rail systems respond the need of transportation, they also bring noise pollution in their wake. Searching for alternative solutions that are intended to resolve this situation which has negative effects on people and making various studies on the image and the design of noise barriers have a great importance in terms of today s solutions which appears as quite tall, dominant structures that can be caused to visual disturbance. The aim of this project work which contains the studies on noise barriers is to solve the noise problem at its root, to present alternative solutions to prevent its propagation, to implement the best noise barrier solution and to make plantation suggestions from a landscape architect s point of view to prevent the noise. Key Words: Noise, Noise Types of Curtains, Curtain Noise in the Landscape iv

7 İÇİNDEKİLER TABLOLAR...vii ŞEKİLLER...iix 1. GİRİŞ LİTERATÜR TARAMASI GÜRÜLTÜ SES GÜRÜLTÜ KAYNAKLARI Ulaşım Gürültüsü Karayolu trafik gürültüsü Demiryolu Gürültüsü Havayolu Gürültüsü Endüstri ve Donatım Gürültüsü Şantiye Gürültüsü GÜRÜLTÜNÜN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Fizyolojik Etkileri Psikolojik Etkileri Performans Üzerine Etkileri KARAYOLLARINDA GÜRÜLTÜYÜ AZALTMA YÖNTEMLERİ SESSİZ YOLLAR SEDLER BİTKİLENDİRME DİĞER BARİYER TÜRLERİ GÜRÜLTÜ PERDELERİ..34 v

8 4. GÜRÜLTÜ PERDELERİ ÇEŞİTLERİ AHŞAP GÜRÜLTÜ PERDELERİ METAL GÜRÜLTÜ PERDELERİ BETON GÜRÜLTÜ PERDELERİ PLASTİK, PVC VE FİBERGLAS GÜRÜLTÜ PERDELERİ ŞEFFAF GÜRÜLTÜ PERDELERİ BİYO BARİYERLER GÜRÜLTÜ PERDELERİNDE PEYZAJ TASARIMI GÜRÜLTÜ BARIYERLERİNDE PEYZAJIN ÖNEMİ GÜRÜLTÜ BARIYERLERİNDE PEYZAJIN KULLANIMI Geleneksel Gürültü Barıyerlerinin Yeşillendirilmesi Yeşil Duvarlar Yaşayan Duvarlar BARIYERLERİN GÜRÜLTÜ AZALTIM DEĞERLERİ GÜRÜLTÜ BARIYERLERİNDE MALİYETLER SONUÇ KAYNAKÇA..87 vi

9 TABLOLAR Tablo 2.1: Karayolu çevresel gürültü sınır değerleri 9 Tablo 2.2: Raylı ulaşım sistemlerinde çevresel gürültü sınır değeri...11 Tablo 2.3: Havaalanları çevresel gürültü sınır değerleri.12 Tablo 2.4: Endüstriyel tesisler için çevresel gürültü sınır değerleri...13 Tablo 2.5: Şantiye alanı için çevresel gürültü sınır değerleri..14 Tablo2.6:Gürültü azaltmasına ve temiz hava tutulmasına yönelik önlemlerin etkinlikleri...15 Tablo 2.7: Gürültünün etkisi...16 Tablo 2.8: Ses düzeyi ve insan sağlığı üzerindeki etkileri.18 Tablo31:Ağaç ve çalıların gürültüyü azaltma (db) değerlerine göre gruplandırılması...29 Tablo 5.1:Gürültü perdelerinde kullanılan tırmanıcı türler ve ekolojik istekleri...52 Tablo 5.2: Gürültü perdelerinde kullanılan çalı türleri ve ekolojik istekleri.53 Tablo 5.3: Farklı perde (bariyer ) tiplerinden alınan sonuçlar...76 Tablo5.4:Gürültü bariyerlerinin yüzey kütlesine göre sağladığı geçiş kaybı değerleri...78 Tablo5.5:Beton barıyer ile barıyerin bitkilendirilmesi arasındaki gürültü azatlım değerleri Tablo 5.6: Gürültü perdelerinin yaklaşık maliyetleri..80 Tablo 5.7: Geleneksel barıyer ve yeşil gürültü bariyerleri arasında karşılaştırması 83 vii

10 ŞEKİLLER Şekil 2.1: Gürültü kaynakları Şekil 3.1: Poroz asfalt örneği...20 Şekil 3.2: Sed lerin uygulama şekli.21 Şekil 3.3: Sed lerin uygulama şekli.24 Şekil 3.4: Sed lerin uygulama şekli.24 Şekil 3.5: Bitkilendirmenin gürültü azaltımına etkisi.26 Şekil 3.6: Yol ağaçlandırma çalışmalarının gürültü kirliliğine etkisi..26 Şekil 3.7: Karayolunda bitkilendirme ile yapılmış gürültü perdesi örneği..28 Şekil 3.8: Şehiriçi karayolunda bitkilendirme ile yapılmış gürültü perdesi örneği.28 Şekil 3.9:Sundurma bariyer uygulama örnekleri, Zeist ve Dordrecht, Hollanda...31 Şekil 3.10: Yolların kapatılması örnekleri...32 Şekil 3.11: Genova, İtalya, tünel uygulaması örneği...32 Şekil 3.12: Daha yüksekte bulunan alanlarda ilgili yerin üzerinin kapatılması ile daha etkili gürültü seviye azaltmaları elde edilmektedir..33 Şekil 3.13:Gürültü engellemek için kullanılan bir diğer yöntem de otoyolun yüzey seviyesinden daha derinde yapılması.bu örnek New York şehrinden 33 Şekil 4.1: Ahşap barıyer ve kutu tipi barıyerin kesişim noktası..36 Şekil 4.2: Metal barıyer örneği...36 Şekil 4.3: Metal barıyer örneği...37 Şekil 4.4: New Jersey Laghi duvarı üzerine monte edilmis şeffaf basamaklı pencereleri olan ses yutucu özellikteki aluminyum bariyer 38 Şekil 4.5: Alüminyumda serbest akım fonksiyonel tasarım örneği.38 Şekil 4.6: Görsel çeşitlilik oluşturmak amacıyla gürültü bariyerine eklenen yükselen çerçeveler ve yatay pencereler.39 Şekil 4.7: Görsel olarak istenmeyen, tekdüze beton gürültü perdesi...40 Şekil 4.8: Paris te uygulanan renkli, plastik gürültü perde örneği..41 Şekil 4.9: Akrilik plakaların estetik ve fonksiyonel birer örneği...42 Şekil 4.10: Şeffaf barıyerin doğayla uyum örneği...43 iix

11 Şekil 4.11: Şeffaf barıyer örneği..44 Şekil 4.12: Biyo barıyer örneği 45 Şekil 4.13: Biyo-bariyer kesitleri.45 Şekil 4.14: Biyo-bariyer beşik ve istifleme sistemleri.46 Şekil 4.15: Otoyol kenarında bitkilendirilmiş beton beşik sistemli biyo- barıyer...47 Şekil 4.16: Söğüt örgülü Biyo-barıyer.47 Şekil 4.17: Yığın Biyo barıyer örneği.48 Şekil 4.18:Kutu duvar Biyo-barıyerler 48 Şekil 5.1: Bitkilendirilmiş bir gürültü perdesi ile yeşil çevrenin oluşturulması...50 Şekil 5.2:Yeşillendirilmiş bir köprü...51 Şekil 5.3:Havanın arındırılması...54 Şekil 5.4: Bitkilendirilmiş barıyerlerin doğayla uyumu..55 Şekil 5.5:Yeşil barıyerlerin orgenik bünye kazandırması...55 Şekil 5.6: Mevcut (cansız) barıyerin tırmanıcı bitkiler ile yeşil (canlı) perdeye dönüştürülmesi ve gürültünün etkisinin daha azaltılması..56 Şekil 5.7:Beton gürültü barıyeri tırmanıcı bitkiler ile sert yüzeyi yumuşatılarak gürültü ve tozun emilimi sarmaşık sayesinde sağlanmaktadır.57 Şekil 5.8:Barıyerin sarmaşık bitkiler ile görsel etkisinin artırılması...57 Şekil 5.9 :Biyolojik çeşitliliği artıran gürültü perdesi örneği..58 Şekil 5.10: Keyifli bir görsellik oluşturan çalışma..58 Şekil 5.11: Davranişsal gelişmeler..59 Şekil 5.12: Bitkilendirmenin barıyer üzerindeki etkisi...59 Şekil 5.13:Barıyerin yeşillendirilmesi ile sağlanan görsel etki...60 Şekil 5.14:Çevresine uyumlu daha etkin ses emen barıyer.60 Şekil 5.15:Mevsimsel değişimi hissettiren gürültü barıyeri 61 Şekil 5.16:Kent içi ulaşım ağlarında bitkilendirme çalışmalarının kentsel yaşama etkisi.62 Şekil 5.17:Cansız materyallerle yapılan gürültü perdesi örnekleri..63 Şekil 5.18: Canlı materyal ile yapılan gürültü perdesinin estetik, işlevsel ve ekolojik etkisinin sağlandığı örnek çalışma...64 Şekil 5.19: Bir beton perdenin yoğun biçimde yeşillendirilmesi 65 ix

12 Şekil5.20: Fide yastıkları kullanılarak yeşillendirme için uygun çevre şartlarının oluşturulması...65 Şekil 5.21:Canlı ve cansız ( kombine) materyallerle yapılan gürültü perdesi örnekleri..66 Şekil 5.22:Ahşap barıyerin bitkilerle uyumu...66 Şekil 5.23: Beton barıyer bitkilerle estetik görümüm kazanır ve gürültü önlemede etkili bir tampon oluşturur...67 Şekil 5.24: Uygun dikim gürültü bariyerlerinin soğuk etkisini yumuşatır..67 Şekil 5.25: Kafes Çit-kolon Kafes-Özel Kafes Şekilleri 69 Şekil 5.26: Tren yolu etrafına yapılmış modüler duvar kafes sistemi.69 Şekil 5.27:Karayolu boyunca yapılmış kafes panel barıyer sistemi 70 Şekil 5.28:Beton barıyer üzerine uygulanmış panel sistem.70 Şekil 5.29: Vancouver Uluslararası Havalimanı.71 Şekil 5.30:Ses emici gürültü azaltıcı ve toz tutucu barıyer 72 Şekil 5.31:Hederanın kullanımı tozu emer,karbondioksit emilimi sağlar..73 Şekil 5.32: Modüler Duvar Kafes- Kavisli Kafes 73 Şekil 5.33: Izgara Sistem, Ex Ducati Office, İtaly.74 Şekil 5.34:Yaşayan Duvarlar, Güney Surrey Semiahmoo Kütüphanesi.75 Şekil 5.35: Bitkilendirilmiş Duvarlar, Madrid İspanya...75 Şekil 5.36: Yoğun bitkilendirme ile sesin etkisinin en aza indirilmesi...77 Şekil 5.37:Barıyer ile bitkilendirmenin birlikte kullanılması ile sesin absorbe edilmesi Şekil 5.38:Metro hattı boyunca pvs barıyerin sarmaşıkla kaplanması ile görsel etki ve gürültü emiliminin sağlanması 79 Şekil 5.39:Londra da yapılmış yeşil duvar ve maliyeti...81 Şekil 5.40: Londra da site etrafında uygulanmış yeşil barıyer ve maliyeti.82 Şekil 5.41:İngiltere de Birmingham kütüphanesinini duvarına yapılmış yeşil duvar sistemi ve maliyeti...82 Şekil 5.42: Taşıt yolunun orman koridoru olarak düzenlenmesi projesi.84 x

13 Şekil 5.43: Canlı ve cansız elemanların ortak kullanımı ile gürültü perdeleri Oluşturulması...85 xi

14 1. GĠRĠġ Yaşadığımız çevrenin kalitesini, hoş görüntüsünü ve insan sağlığını, olumsuz yönde etkileyen önemli faktörlerden biri de gürültüdür. Gürültü, insanların fizyolojik ve psikolojik dengesini bozan, iş başarısını azaltan, çevrenin sessizliğini azaltarak ya da yok ederek niteliğini değiştiren hoşa gitmeyen seslerden oluşan önemli bir çevre sorunudur. Özellikle ülkemizde plansız kentleşme, altyapısız ve düzensiz yerleşme, trafik yoğunluğunun artması, mekanik araçların ve donanımların günlük yaşamımıza girmesiyle birlikte gürültü meselesi artmakta ve giderek insanların huzurlu şekilde yaşayabilecekleri mekânların azalmasına sebep olmaktadır. Ulaşım ihtiyacının karşılanabilmesi için başvurulan karayolu, havayolu, denizyolu ve raylı sistemler önemli bir çevresel problem olan gürültü kirliliğini de beraberinde getirmektedir. Bu da insanlar üzerinde olumsuz etkilere yol açmaktadır. Gürültüyü tamamen ortadan kaldırmak belki mümkün değildir. Ancak kaynağını tespit edip oluşan gürültüyü en az seviyeye düşürmek mümkündür. Çoğu zaman gürültü bariyerleri görsel rahatsızlıklara yol açabilmektedir. Bu yüzden gürültü bariyerlerinin görüntüsüne ve tasarlanmasına büyük önem verilmesi gerekir. İnsanlara hitap eden gürültüden korunma sistemlerinde kabul edilen ve öznel algılanan akustik etkiler daha fazladır. Gürültü bariyerlerinin boyutlandırılması ve yapım tekniği ve akustik talepler için tecrübeye dayalı denenmiş düzenlemeler elde mevcut olmasına rağmen planlayıcı, çoğunlukla tasarıma ilişkin pek çok soru işareti ile baş başa kalır. Bu yüzden Gürültü Bariyerlerinin Tasarlanması konusu ele alınmıştır. Aynı zamanda burada gürültü bariyerlerinin çevresel ve estetik açıdan uygun bir tasarımı için öneriler ve bilgiler yer almaktadır. Bu proje çalışmasında amaç, gürültüyü kaynağında çözmek ve yayılmasını önlemek için alternatifler sunmak, en doğru gürültü perdesi çözümünü uygulamak ve gürültü önleme 1

15 konusuna peyzaj mimarı bakış açısıyla bitkilendirme önerilerinde bulunmaktır. Buradan hareketle; çalışmada, gürültü ve ses kavramlarından yola çıkılarak, gürültü kaynakları tespit edilmiş, gürültünün insan sağlığı üzerindeki etkileri ortaya konularak, gürültüye karşı alınacak önlemler belirlenmiş ve son olarak da gürültü bariyerlerinin tasarlanması konusuna değinilerek, bu konuyla ilgili dünyada yapılan çalışmalara yer verilmiştir. 2

16 2. LĠTERATÜR TARAMASI 2.1 GÜRÜLTÜ Günümüzde yaşadığımız çevrenin kalitesini ve insan sağlığını olumsuz yönde etkileyen önemli faktörlerden biri de gürültüdür. Gürültüyü, hoşa gitmeyen, istenmeyen, rahatsız edici ses olarak tanımlayabiliriz. Ses, nesnel bir kavramdır. Yani ölçülebilir ve varlığı kişiye bağlı olarak değişmez. Gürültü ise öznel bir kavramdır. Tanımdan da anlaşılacağı üzere bir sesin gürültü olarak nitelenip nitelenmemesi kişilere bağlı olarak değişebilir. Kimilerinin severek ve eğlenerek dinlediği müzik diğerlerini rahatsız edebilir. Özellikle hızlı büyüyen şehirlerde, mesken ve sanayi alanlarının plansız ve iç içe gelişmesi, trafik yoğunluğunun artması, elektrik, elektronik ve mekanik aletlerin günlük hayatımıza daha çok girmesiyle birlikte gürültüden rahatsızlık artmakta ve giderek insanlarımızın dinlenebilecekleri, çalışabilecekleri kısaca huzurlu şekilde yaşayabilecekleri mekânlar azalmaktadır. Gürültünün insan sağlığını ve rahatını bozduğu, olumsuz psikolojik etkiler yaptığı ve gürültünün süreklilik arz etmesi durumunda psikolojik etkinin kalıcı olacağı bir gerçektir. Bunlar Dünya Sağlık Örgütü WHO (World Health Orgaization) tarafından uykusuzluk, stres, ruhsal ve kardiyovasküler (kalp damar) rahatsızlıklar olarak verilmektedir. Büyük şehirlerde yaşayanlar gün boyunca şehrin gürültüsüne maruz kalarak sağlık risklerine de açık olmakta. Bu gerçekleri göz önüne alan Avrupa Birliği şehirlerde gürültüyü artık ciddi bir çevre sorunu olarak tanımlanmış bulunmaktadır. Gürültü, akustik bir olgu olduğundan, gelişigüzel yapısı olan, bağımsız frekans bileşenleri olmayan spektrum olarak tanımlanmaktadır (Kurra, 1982) sayılı çevre kanunun 14. maddesine istinaden 11 Aralık 1986 tarihinde yayınlanarak yürürlüğe giren Gürültü Kontrol Yönetmeliği nde gürültü Gelişigüzel yapısı olan ses sipektrumudur ki, subjektif olarak istenmeyen ses biçiminde tanımlanmaktadır (Anon., 1992). 3

17 2.2 SES Ses titreşim yapan bir kaynak aracılığıyla hava basıncındaki dalgalanmaların oluşturduğu ve insanda işitme duyusunu uyaran fiziksel bir olgudur (Çepel 1988; Yücel, 1995). Kurra (1982) sesi, fiziksel ve fizyolojik olarak ikiye ayırmıştır. Fiziksel ses, titreşim yapan bir cismin ortamda oluşturduğu basınç değişimleridir. Fizyolojik ses ise elastik bir ortamdaki basınç değişmelerin işitme organlarındaki oluşturduğu duyudur. Ses dalgalarının oluşturduğu hava basıncına ses basıncı titreşimin bir saniyede tekrarlanma sayısına Hertz sayısı (Hz), birim zamanda titreşimlerin yayıldığı mesafeye de ses hızı denmektedir (Çepel, 1988). Ses kaynağından 1 m uzaklıktaki ses basıncı sesin gücü olarak tanımlanır. Birim alandaki sesin gücüne ses yoğunluğu bu yoğunluk düzeylerine sesin şiddeti denir (Yazgan, 1980). Sonometre ile ölçülen ses basınç şiddetinin birimi Desibel (db) dir. Desibel insan kulağının en çok hassas olduğu orta ve yüksek frekansların özellikle vurgulandığı bir ses değerlendirme birimidir (Yücel, 1995). Başka bir ifadeyle saniyede 1000 titreşim yapan sesin duyum şiddetidir. Desibel fiziksel bir büyüklük olmayıp, hesaplamalarda kolaylık sağlayan oransal ve logaritmik bir değerdir (Çepel, 1988). Ayrıca ses şiddetinin db(a) dan başka bir ölçü birimi daha kullanılmaktadır ki buna eşdeğer gürültü seviyesi veya kısaca Leq denir.eşdeğer gürültü seviyesi (Leq), verilmiş bir süre içinde süreklilik gösteren ses enerjisinin veya ses basınçlarının ortalama değerlerini veren db(a) biriminde bir gürültü ölçeği olup aşağıdaki gibi hesaplanır. L eq = 10 log [(1/T) p 2 A dt/p 2 ref ] L eq = eşdeğer gürültü seviyesi (db) T = ölçüm süresi (s) p A = ölçülen ses basıncı (Pa, N/m 2 ) p ref = referans ses basıncı ( Pa, N/m 2 ) 4

18 Duyma sınırı eşiği 0dB(A) olup db(a) ise ağrı eşiğidir. 85 db(a) nın üzerindeki ses kaynaklarına uzun süre maruz kalan kişilerde duyma kaybı ortaya çıkabilir.yaklaşık olarak bir ses 10dB(A) artırılırsa insan kulağı tarafından 2 kat olarak hissedilir. Trafik akışındaki yoğunluğun yarıya düşürülmesi yaklaşık olarak 3dB lik bir azaltım sağlarken, yoğunluğun iki kat artırılması yaklaşık olarak 3dB lik bir artışa neden olur. Örnek olarak, 90 db(a), 80 db(a) nın 2 katı kadar daha gürültülüdür. Benzer olarak, aynı düzeyde iki ses kaynağını birleştirirsek elde edeceğimiz ses düzeyi, bir tanesinden elde edeceğimiz düzeyin 3 db(a) üstünde olacaktır. Yani bir arabanın yarattığı ses 65 db(a) ise, aynı arabadan 2 tane geçtiğinde ses düzeyi 68 db(a) olacaktır. Sonuç olarak trafiğin 2 katına çıkması ses seviyelerinde 3 db(a) lık bir artış yaratacaktır ki bu da 3 db(a) lık farkın bile gürültü seviyesinde önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir. 2.3 GÜRÜLTÜ KAYNAKLARI Gürültü, insanoğlunun kendini bildiği tarihten bu yana var olduğunu düşünürsek, ilk olarak akla şu soru gelebilir: Gürültü son zamanlarda mı arttı? Gürültü, hayatımıza giren makineler ve toplu yerleşimle birlikte hayatımızda daha büyük ölçüde yer almaya başladı. Gürültü kaynakları hızla çoğaldığından ve bu çoğalmanın gürültüyü azaltma çabalarının yanında daha büyük ivmeye sahip olmasından dolayı, yapılan önleyici faaliyetler yetersiz kalmıştır (Aktürk ve diğ.2003). Gürültünün artış nedenleri kısaca şöyle sıralanabilir: i) Kara, hava, deniz trafiği, endüstri, inşaat makineleri gibi dış gürültü kaynakları ile yapı içinde türlü tesisat, konut ve is yerlerinde kullanılan çok sayıdaki çeşitli gürültü kaynakları, gürültünün çok büyük oranda artmasına neden olmuştur. ii) Yapılarda kullanılan malzemelerinin kullanımında uzun yıllar gürültü etkisi dikkate alınmamıştır. Ayrıca iskelet sistemli yapılar, eski yığma yapılara oranla daha fazla ses titreşimlerinin yayılmasına olanak vermektedirler. iii)müzik, oyun, sinema gibi hayata ait bazı değerlerde etkileme amaçlı ses yapısı nedeniyle gürültü on plana çıkmış olup kapalı mekanlarda da iç gürültü seviyesi dışta olduğu kadar yükselmiştir. 5

19 iv)yerleşim alanlarının darlığı sebebiyle yatay dağılım yerini şehirlerde dikey yapılanmaya bırakmıştır. Düşey yoğunluk artısı dolayısıyla insanlar insanlara ve gürültü kaynakları da birbirine yaklaşmıştır. Her türlü gürültü ile yapılan mücadelede gürültünün devamını önlemek için kirliliği kaynağında çözmek prensibi esastır. Yayılmaya devam eden bir kirlilikte, yayılan kirlilik ile uğraşmak kaynaktaki kirliliği önlemeye nazaran daha çok zahmet ve maddi güç gerektirmektedir. Ulaşım kaynaklı gürültü, araç motorlarının hareketi, teker yol yüzeyi teması, aerodinamik etkiler ve diğer titresen yapılardan kaynaklanır. Ulaşım kaynaklı gürültünün önlenmesi konusunda da hem kaynakta hem de yayılan gürültünün önlenmesi yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Gürültü düzeyi bazı etmenlerin etkisi altında artar veya azalır. Gürültü yayılımı rüzgarın esiş yönünden, şiddetinden, olduğu gibi sıcaklık ve nemden de etkilenir (Demirel ve Ark.1997). 6

20 Gürültü değişik kaynaklardan oluşmaktadır. Kurra (1982) de gürültü kaynaklarını şekil 2.1 de görüldüğü üzere sınıflandırmıştır. ġekil 2.1: Gürültü kaynakları GÜRÜLTÜ KAYNAKLARI YAPI İÇİ GÜRÜLTÜLER YAPI DIŞI GÜRÜLTÜLER Yüksek konuşma sesleri Ulaşım Gürültüleri Ev araçlarının gürültüsü Evdeki faaliyetler Mekanik Sistemlerin Gürültüsü Karayolu Demiryolu Havayolu Endüstri ve Donatım Gürültüsü Şantiye Gürültüleri Yerleşim ve Ticaret Alanı Gürültüsü Kaynak : (Kurra, 1982 den değiştirilerek) UlaĢım Gürültüsü Her türlü gürültü ile yapılan mücadelede gürültünün devamını önlemek için gürültü kaynağında çözmek prensibi esastır. Yayılmaya devam eden bir gürültü, yayılan gürültü ile uğraşmak kaynaktaki gürültüyü önlemeye nazaran daha çok zahmet ve maddi güç gerektirmektedir. Ulaşım kaynaklı gürültü, araç motorlarının hareketi, teker yol yüzeyi teması, aerodinamik etkiler ve diğer titresen yapılardan kaynaklanır. Gürültü kaynakları arasında en yaygın ve en uzun süre karşı karşıya kalınan gürültü 7

21 çeşidi ulaşım gürültüsüdür. Ulaşım kaynaklı gürültünün önlenmesi konuşunda da hem kaynakta hem de yayılan gürültünün önlenmesi yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Ulaşım gürültüsü kendi arasında karayolu, demiryolu ve havayolu gürültüsü olmak üzere üçe ayrılır Karayolu trafik gürültüsü Karayolunun olduğu her yerde aynı zamanda karayolu kaynaklı gürültü de söz konusudur. Genellikle çizgisel kaynak olarak değerlendirilir.özellikle kentsel yasam alanlarında yasayanları en fazla rahatsız eden gürültü türüdür. Karayolu trafik gürültüsü taşıtlara bağlı olarak taşıtın cinsi, motor tipi, modeli, yaşı, bakımı ve taşıt yoğunluğuna; yolun niteliğine bağlı olarak ise, yol kaplamasının türüne, yolun eğimine, yollardaki kavşaklara ve yol genişliğine bağlı olarak gürültü düzeyi değişmektedir. Karayolu Gürültüsüne Karşı Önlemler: i)trafik idaresi, trafik yönetimi ii)trafik organizasyonu ve yol alanı tasarımı iii)hızın azaltılması iv)trafiğin sabitleştirilmesi v)yol alanı tasarımı vi)taşıt yolu kalitesi vii)izolasyon viii)ulaşımın çevre dostu taşıtlara yönlendirilmesi ix)toplu taşımaya gürültü fakiri araçların dâhil edilmesi x)kamuoyuna az gürültülü ve çevre dostu sürüş tarzı hakkında bilgi verilmesi 8

22 Tablo 2.1: Karayolu çevresel gürültü sınır değerleri Alanlar Planlanan/YenilenmiĢ/ OnarılmıĢ Yollar Lgündüz (dba) LakĢam (dba) Lgece (dba) Mevcut Yollar Lgündüz (dba) LakĢam (dba) Lgece (dba) Gürültüye hassas kullanımlardan eğitim,kültür ve sağlık alanları ile yazlık ve kamp yerlerinin ağırlıklı olduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan işyerlerinin yoğun olarak bulunduğu alanlar Endüstriyel alanlar Kaynak : Çevre ve Orman Bakanlığından: Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Demiryolu gürültüsü Yerleşmelerin içinden veya çok yakınından geçen, yolcu ve yük taşımacılığında önemli bir yeri olan raylı sistemler, kara ulaşım gürültüsü kadar yaygın olmamakla birlikte, gürültü özellikleri nedeniyle büyük rahatsızlık kaynağı oluşturmaktadır. Demiryollarında lokomotif ve vagonların geçişi, hava doğuşlu seslerin yanında önemli darbe gürültüleri de oluşturur. Demiryolunda kullanılan teknolojiye göre oluşan gürültü seviyeleri değişiklik gösterir. Son yıllarda hızlı trenlerin hayatımıza girmesiyle, bu tur trenlerin hızından kaynaklanan gürültü de gürültü kaynakları arasında önemli yer tutmaktadır. Viyadüklerde veya acık alandan gecen raylı sistem yolundan 25 m mesafeden ölçülen değerlere göre, tren viyadüklerden geçerken, viyadüklerin titreşimi düşük frekanslı gürültü seviyesini artırıcı bir rol oynamakta ve rüzgâr temaslı gürültünün de hissedilebilir derecede artmasına neden olmaktadır. 9

23 Demir Yolu Gürültüsüne Karşı Önlemler: i)sessiz araçların dâhil edilmesi ii)eski araçların değiştirilmesi iii)sürüş pistinin şekillendirilmesi iv)ray üzerindeki önlemler (Rayların taşlanması) v)tekerlek üzerindeki önlemler vi)izolasyon vii)viraj gıcırdamalarına karşı önlemler viii)hızın azaltılması ix)sürücü eğitimleri x)köprülerin şekillendirilmesi Raylı ulaşım sistemlerinden çevreye yayılan gürültü seviyesi : L gündüz (gündüz gürültü göstergesi) 65 dba, L gece (gece gürültü göstergesi) 60 dba L akşam (akşam gürültü göstergesi) 55 dba sınır değerlerini aşamaz. 10

24 Tablo 2.2: Raylı ulaģım sistemlerinde çevresel gürültü sınır değeri Yer altı Ġstasyonları (dba) Yerüstü Ġstasyonları (dba) Gişeler, merdivenler, koridorlar 55 Duran ve kalkan trenler için 80 Duran ve kalkan trenler için Geçen Trenler Platformlar (platform kenarından 1,8 m) Geçen Trenler 85 Platformlar (platform kenarından 1,8 m) Çalışır durumda bekleyen trenler için 65 Çalışır durumda bekleyen trenler için 65 İstasyon içinde Havalandırma sistemi 55 Caddelerde havalandırma kanalları (9.0 m de) 55 İstasyon içinde kapalı hacimlerde bulunan acil 80 havalandırma fanları (22.5 m. de) Kaynak : Çevre ve Orman Bakanlığından: Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Hava yolu gürültüsü Havayolu trafiği, konforu, zamandan kazanımı ve güvenliği nedeni ile günümüzün en gözde ulaşım yollarından biri haline gelmiştir. Bu avantajların yanı sıra güçlü uçak motorlarının yeterli itme kuvvetini sağlayabilmeleri için çalışmaları sırasında çıkardıkları gürültü, havaalanı cevre yakınlarında ikamet eden insanlar için bir kâbusa dönüşmektedir. Özellikle hava trafiği yüksek olan havaalanlarının yakınlarında oturan 11

25 insanlarda uyku düzensizliği, verimsiz uyku, stres, bas ağrısı gibi etkiler oluşturmaktadır. Almanya da yapılan bir araştırmada askeri uçakların 115 db(a) lık bir gürültü çıkardığını tespit etmiştir (Uslu, 1995). Ayrıca, Yazgan (1980) ın belirttiği üzere 152 m yükseklikten uçan bir jet uçağı 120 db(a) lık bir gürültü çıkarır. İzmir, İstanbul, Antalya ve Ankara gibi illerde uçak seferlerinin çok olmasından dolayı süreklilik kazanarak çok rahatsız edici boyutlara ulaşmaktadır. Tablo 2.3: Havaalanları çevresel gürültü sınır değerleri Alanlar Küçük Hava Alanları (yılda elli binin altında iniģ/ kalkıģın olduğu hava alanları) Büyük Hava Alanları (yılda elli bin üstü iniģ/kalkıģın olduğu hava alanları) Lgündüz LakĢam Lgece Lgündüz LakĢam Lgece (dba) (dba) (dba) (dba) (dba) (dba) Gürültüye hassas kullanımlardan eğitim,kültür ve sağlık alanları ile yazlık ve kamp yerlerinin ağırlıklı olduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan işyerlerinin yoğun olarak bulunduğu alanlar Endüstriyel alanlar Kaynak : Çevre ve Orman Bakanlığından: Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi 12

26 2.3.2 Endüstri ve Donatım Gürültüsü Kurra (1982), endüstri ve donatım gürültüsünü oluşturan etmenleri, darbeler (presleme, vurma, basma v.b. araçları), mekanik olaylar (güç iletimi, kesme, tutma vb. araçları), akışkan akımlar (fanlar, komprasörler, pompalar v.b.), elektromanyetik kuvvetler (motorlar, jeneratörler, transformatörler, kaynaklar v.b.) olarak belirtmiştir. Bu gürültü kaynaklarından 200 Hz de çalışan bir torna tezgahı 100 db(a), bir komprosör 15 m uzaklıkta 85 db(a) gürültü üretmektedir. Ülkemizde endüstriyel kaynaklı çevresel gürültü sorunu öncelikli olarak değerlendirilmesi gereken konular arasında yer almaktadır.çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği endüstriyel tesisler konusunda bir takım düzenlemeler ortaya koymaktadır. Endüstriyel tesisler çevresel gürültü ile ilgili olarak işletme aşamasında tablo 2.4.de belirtilen sınır değerlerini sağlamak zorundadır. Tablo 2.4: Endüstriyel tesisler için çevresel gürültü sınır değerleri Alan Gürültüye hassas kullanımlardan eğitim, kültür ve sağlık alanları ile yazlık ve kamp yerlerinin yoğunluklu olduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan işyerlerinin yoğun olarak bulunduğu alanlar Lgündüz LakĢam Lgece (dba) (dba) (dba) Endüstriyel alanlar Kaynak : Çevre ve Orman Bakanlığından: Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi 13

27 2.3.3 ġantiye Gürültüsü Özellikle yerleşim alanlarının yakınında bulunan inşaat gürültüleri rahatsız edici olmaktadır. İnşaat gürültüleri kullanılan makinanın türüne, sayısına ve yapılan işlere bağlı olarak değişmektedir. İnşaat alanlarında 3 m den yapılan ölçümlerde beton karıştırıcısı 110 db(a), grayder 110 db(a), traktör 100 db(a), vinç 115 db(a) ve tuğla pres makinasının ise 100 db(a) gürültü çıkardığı belirtilmektedir (Uslu, 1995). Tablo 2.5: ġantiye alanı için çevresel gürültü sınır değerleri Faaliyet türü (yapım, yıkım ve onarım) Lgündüz (dba) Bina 70 Yol 75 Diğer kaynaklar 70 Kaynak : Çevre ve Orman Bakanlığından: Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Aşağıda ulaşım için gürültü azaltma potansiyelleri Tablo 2.6 da verilmekte ve aynı zamanda gürültü azaltılmasına ve havanın temiz tutulmasına yönelik önlemler gösterilmektedir. Gürültü azaltmasına ve temiz hava tutulmasına yönelik önlemlerin etkinlikleri değerlendirme: ++ çok olumlu etkiler + olumlu etkiler 0 etkilenmede oldukça nötr (0+ olumlu eğilim) 14

28 Tablo 2.6: Gürültü azaltmasına ve temiz hava tutulmasına yönelik önlemlerin etkinlikleri Yük Azaltıcı Etkiler Mekansal ve Zamansal Etkiler Önlemler/Senaryolar Gürültü Hava Mekansal Etkiler Zaman Çerçevesi ve Ġkincil Efektler Araçların çıkardığı kirletici madde emisyonun düşürülmesi Araçların yol açtığı gürültü emisyonun düşürülmesi Yol ağındaki kirletici madde çıkışı düşük olan araç sayısının arttırılması Yol ağındaki az gürültülü araç sayısının arttırılması Geniş çaplı Modal-Splitdeğişikliği yapılarak, araç trafiğinin azalması : : Bütün şehir bazındaki etkisi 0 + Yol ağı; icabında yer değişim efektleri Bütün şehir bazındaki etkisi; olumlu efekt trafiğin azalması TIR oranlarının bütün şehir bazında azalması Trafik akışının yönlendirilmesi + + Yol ağı; Yer ve başka yere aktarılması Değişim efektleri TIR oranlarının azalması + + Hızın azalması Yol ağı; trafik güvenliğinin artışı Teknik geliş melere bağlı olarak Kısa vadeli: teknik gelişmenin devamında azalan efektler Uzun vadeli Kısa ile orta vadeli Kısa vadeli Trafik akışının iyileştirilmesi + + Yol ağı Kısa ile orta vadeli Emisyon azaltıcı yol ağı düzenlenmesi Yol ağı; icabında Ulaşım işlemlerinde düzelmeler Azami önlem paketi Uzun Vadeli Gürültüyü azaltıcı sürüş pisti kaplaması Şehir içinde 50 km/h ye kadar Kara yollarında 70 km/h saatlik 0 Yol ağı Kısa ile orta vadeli + ++ Yol şeritlerin yol ortasına + 0 Yol ağı Kısa ile orta vadeli yerleştirilmesi Ses bariyer duvarı Bölgesel olarak Kısa ile orta vadeli Tren tekerlek aksamındaki + 0 Ray yolunda Araç kullanıcılara ses yutucular bağlı Düz ray güzergâhlardaki + 0 Ray yolunda Kısa ile orta vadeli ses yutucu aksam Demiryolu (ray) ++ 0 Ray yolunda Kısa ile orta vadeli virajlarındaki ses yutucu aksam Rayların zımparalanması ++ 0 Ray yolunda Kısa ile orta vadeli Çelik köprülerdeki ses ++ 0 Ray yolunda Kısa ile orta vadeli yutucular Kaynak : Çevre ve Orman Bakanlığından: Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi 15

29 2.4 GÜRÜLTÜNÜN ĠNSAN SAĞLIĞI ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ Gürültü herkesi etkileyen bir sorundur. Yüksek gürültü seviyesi olan ortamlarda, uzun süre bulunan kişilerde, kalıcı işitme eşiği değişimleri olduğu birçok araştırmacı tarafından saptanmıştır. Daha düşük seviyeler ya da kısa süreli etkilenmelerde, işitme duyusuna yönelik belirgin bir zararın saptanması çok kolay olmasa da, gürültünün insan sağlığı, davranış biçimi ve mutluluğu üzerindeki olumsuz etkileri belirlenebilmektedir.ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) tarafından 1996 yılında yayımlanan bir raporda aşağıdaki tablo 2.7.de verilen tespitler elde edilmiştir. Tablo 2.7: Gürültünün etkisi Gündüz (Leq) (dba) Etki Gürültü rahatsız eder Rahatsızlık belirgin bir şekilde artar 65 üzeri Davranış biçiminde engellemeler oluşur, gürültü kaynaklı zararlı semptomlar oluşur Kaynak : Çevre ve Orman Bakanlığından: Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Fizyolojik Etkileri Gürültünün işitme duyusunda oluşturduğu olumsuz etkilerdir. Geçici ve kalıcı olarak iki bölümde incelenebilir. Geçici etkilerin en çok karşılaşılanı geçici işitme esiği kayması ve duyma yorulması olarak bilinen işitme duyarlılığındaki geçici kayıptır. Etkilenmenin çok fazla olduğu ve işitme sisteminin eski özelliklerine kavuşmada tekrar gürültüden etkilendiği durumlarda işitme kaybı kalıcı olmaktadır. İnsan vücudu, ani ve yüksek seslere karşı otomatik ve bilinçsiz olarak tepki göstermektedir. Sürekli fizyolojik parametreleri (frekans kardiyak) ve elektroansefalogramları kaydedilen kişilerde yapılan bilimsel değerlendirmeler, gürültü kaynaklı fizyolojik etkilenmeleri açıkça göstermiştir. 16

30 Gürültü ile kardiovasküler hastalıklar arasında ilişkiler konusunda sürdürülen çalışmalar ve deneyler, gürültünün; a)yüksek kan basıncına (hipertansiyon) b)hızlı kalp atışına c)kolesterol artışına d)adrenalin yükselmesine e)solunumun hızlanmasına f)adale gerilmesine g)irkilmelere neden olabildiğini kanıtlamıştır Psikolojik Etkileri Bilimsel araştırmalarda gürültüye maruz kalmış kişilerin hemen hemen tümünde psikolojik rahatsızlıklar bulunmuştur. Gürültülü yerlerde yaşamanın en belirgin karşılığı annoyance olarak tanımlanan rahatsızlık, sıkıntı ve gerilim duygusudur. Gürültü yeteri kadar yüksekse ve kaynağı belirsiz ise veya neden olduğu gerilim yeteri kadar fazla ise aşağıdaki davranış bozuklukları görülmektedir: a)rahatsızlık, aşırı tepkilere ve davranışlara dönüşebilir: Ani parlamalar, öfkeye hakim olamama ve kendini kaybetme gibi. b)kızgınlık ve öfkenin içe yöneltilmesi: c)kızgınlık ve öfkenin dışa vurumu: Tartışmacı ve karamsar olma durumu. d)sakinleştirici kullanımı: Uyku hapı tüketiminin artması. e)hoşgörünün azalması. f)yardım isteğinin azalması. g)davranış Bozuklukları h)öfkelenme ı)rahatsızlık Duygusu i)sıkılma k)diğer tepkiler: Doktorunu ziyaret etme, penceresini kapatma, dışarıda az zaman geçirme veya şikayetini bildiren yazılar yazma gibi. 17

31 2.4.3 Performans üzerine etkileri İnsanların evlerinde, işyerlerinde ve çeşitli aktiviteleri sırasında maruz kaldıkları gürültünün performanslarını (verimini) ne yönde etkilediği araştırılmıştır. En önemli performans etkileri şunlardır: a)karşılıklı konuşmanın etkilenmesi : i)dinleme ve anlama güçlüğü ortaya çıkar. ii)konuşma kesintiye uğrar. iii)yüksek sesli konuşmak gerekir. iv)insan iletişimi bozulur. v)telefon konuşmaları etkilenir. vi)radyo, TV ve müzik dinleme etkilenir. b)iş performansının etkilenmesi: Çalışma hayatında yüksek düzeyli ve ani veya kesikli gürültüler iş verimini çeşitli biçimlerde etkileyebilir: i)işin zamanında yapılması ii)işin doğru olarak yapılması iii)iş kazaları Tablo 2.8: Ses düzeyi ve insan sağlığı üzerindeki etkileri Gürültü Derecesi Etkilenme Aralığı Sağlık Üzerine Etkileri (dba) 1.Derece gürültüler Konforsuzluk,rahatsızlık,öfke,kızgınlık,uyku düzensizliği ve konsantrasyon bozukluğu. 2.Derece gürültüler Fizyolojik reaksiyonlar;kan basıncı artışı,kalp atışlarında ve solunumda hızlanma,beyin sıvısındaki basıncın azalması,ani refleksler 3.Derece gürültüler Fizyolojik reaksiyonlar,baş ağrıları 4.Derece gürültüler İç kulakta devamlı hasar,dengenin bozulması 5.Derece gürültüler >140 Ciddi beyin tahribatı,kulak zarının patlaması Kaynak : Çevre ve Orman Bakanlığından: Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi 18

32 3. KARAYOLLARINDA GÜRÜLTÜYÜ AZALTMA YÖNTEMLERĠ Karayollarında kullanılan gürültüyü azaltma yöntemlerini şu şekilde gruplandırabiliriz: a)yolda uygun yüzey kaplaması (Sessiz yollar) b)yol kenarında toprak tepeciklerin (Sed) oluşturulması ile sesin azaltılması c)yol kenarlarının bitkilendirilmesi d)yol kesitinde alınabilecek önlemler (Diğer barıyer türleri) e)yol kenarında sesten korunma duvarlarının yapılması (Gürültü perdesi) 3.1 SESSĠZ YOLLAR Trafik gürültüsü hareket halindeki araçlardan kaynaklanmaktadır. Araçların çıkardığı gürültü, aracın hareket etmesiyle çevresinde oluşturduğu hava akımının gürültüsü, motor ve diğer güç kaynaklarının gürültüsü ve lastikle yol arasındaki etkileşimden doğan gürültü olarak üçe ayrılır. Hafif araçların, otoyol çevresinde yarattığı gürültünün yüzde 75 ile yüzde 90 ı lastikle yol arasındaki etkileşimden doğan gürültüdür. Bu etkileşim gürültüsü lastik özelliklerinden, pürüzlülük, hava miktarı ve esneklik gibi yol yüzeyinin özelliklerinden etkilenir. Gürültüyü azaltmak için kullanılan en etkili yöntem sesi emerek gürültüye kaynağında müdahale eden sessiz yol kaplamalarıdır. Özellikle Avrupa ülkeleri sessiz kaplamalar kullanarak gürültü kirliliğini önleme konusunda öncü olmuşlardır. Sessiz kaplamaların en yaygını poroz (gözenekli) asfalttır. Poroz asfaltın hava oranı yüksek olup ince agrega oranı düşüktür. Asfalt ve araba lastiği etkileşiminden doğan ses, asfalt yüzeyindeki hava boşlukları tarafından emilir ve çevreye yayılan ses düzeyi azalır. Poroz asfalt, diğer kaplama tipleriyle kıyaslandığında ses seviyelerini 3-4 db(a) kadar azaltabilmektedir. Bu da trafiğin yarı yarıya azalması ile eşdeğerdir. 19

33 Poroz asfaltın hava oranı yüksek olduğundan geçirgenliği de fazladır. Bu nedenle yağmur suları yüzeyde birikmeyip karışımın hava boşlukları tarafından emilir. Böylece yağışlı havalarda araçların kayma direnci artar, su yüzeyi kaynaklı yansımalar azalarak görüş artısı sağlanır, taşıtların su sıçratması da engellenmiş olur. ġekil 3.1: Poroz asfalt örneği Kaynak :sessiz yollar 20

34 3.2 SEDLER Bu tip gürültü önleyici yapılar arazinin geniş olduğu, uygulama alanı bulunabilecek ve yoğun trafiğin olduğu yerlerde kullanılır. 1/1,5 oranındaki sev eğimleri bu tip sedler için genellikle yeterli olmaktadır.gürültü önleyici sed ler, oldukça geniş alan kapladığı için şehir içi yollarda ve kamulaştırmanın yapılamadığı yok güzergahlarındaki alanlarda bu tip bariyerlere rastlanmamaktadır. Genellikle yarmalarda ve düz alanlarda kullanılır.yol inşaatı sırasında yeterli genişlik mevcut ise özellikle yarmalarda kolaylıkla ortaya çıkabilir. Aşağıdaki şekilde, yarma şevi aynı zamanda bir seddin de eğimli yüzeyini oluşturmakta ve yeterli yüksekliği sağlayabilmek ve bu sırada genişliği az tutmak için sed ortasına koruma duvarı uygulanmaktadır (Öztürk, Z.1992). ġekil 3.2: Sed lerin uygulama Ģekli Kaynak : (Öztürk,1992). Sed lerin kullanımı konusunda birçok ülkede doğal görünümlerinden dolayı bir engel bulunmamaktadır ancak, gürültü duvarları için aynı durumdan bahsedilemez. Birçok ülkede estetik acıdan problem oluşturduğu düşüncesiyle gürültü duvarlarına yükseklik sınırlandırması (genellikle 3m.) getirilmektedir. Dolayısıyla arazinin müsait olduğu durumlarda, düşük bakım maliyetlerinden dolayı da sedler kullanılmaktadır. 21

35 Sedler genellikle tek basına kullanılmaz. Estetik amaçlı veya sed eğim stabilitesinin sağlanması amacıyla da olsa bitkilendirme ile veya daha kısa gürültü duvarları ile birlikte kullanılır. Kanada British Columbia Karayolları ve Ulaştırma Bakanlığı Gürültü Kontrolünde Sed Yapıları adlı raporunda (1997) sedler çimlendirildiği takdirde aynı yükseklik ve konumdaki çimlendirilmemiş bir sede göre 2 dba lık bir gürültü kazancı sağlamaktadır. Aşağıda, adı gecen raporun yazılmasını sağlayan deneyler için oluşturulan 1/31,5 ölçeğindeki deney modelinden elde edilen diğer sonuçlar listelenmiştir: i)3:1 veya daha az eğimli yüze sahip olan sedler, 1,5:1 veya 2:1 veya bunlardan daha dik eğime sahip yüzeyi olan, aynı yükseklik ve konumdaki sedlere göre gürültü düzeyinde 0,5-1,0 dba lık daha az azalma meydana getirirler. ii)sedlerin tepe şekilleri gürültünün azaltılmasında önemli bir rol oynamamaktadır. Düz veya dairesel tepeli olan sedlerin kama seklinde tepeye sahip olan sedler üzerinde 0,5 dba düzeyinde bir avantajı bulunmaktadır. iii)yüksek gürültü emme özelliğine sahip yüzeyi bulunan sedler, normal çim yüzeyli sedlere göre 4-5 dba daha fazla gürültüyü keserler. Bu ölçüdeki bir azalma, ancak yansıyan gürültünün azaltılmasından ve setin üstünden gecen gürültünün üst yüzey tarafından emiliminden kaynaklanmaktadır. iv)çok sık bahsedilen yumuşak-tepe düzeltmesinin (soft-top correction) çim yüzeyli sedlerden öte sadece yüzeyi yüksek gürültü emiciliği özelliği taşıyan sedlerde geçerli olduğu görülmüştür. v)normal sedlerin üzerine bariyer duvarları eklendiğinde, çeşitli boyut ve eğim kombinasyonlarına göre yapılan deneylere göre aynı yüksekliğe sahip sedlere göre bu tip kombine sedlerin ortalama 1,5 dba daha fazla gürültüyü azalttığı görülmüştür. Bu tip, bir duvar yardımıyla yükseltilmiş sedlerde, yansıyan,saçılan ses dalgalar, sed üzerinden direkt gecen dalgaları yok etme, en azından güçlendirmeme eğilimindedirler. vi)optimal duvar,sed performansı, duvarın yüksekliğinin sed yüksekliğinin yarısından daha az olduğu durumlarda sağlanmıştır. vii)duvar, sed kombine gürültü perdeleri, normal gürültü emici yüzey özellikteki sedlerden, hatta bazı durumlarda yalnız duvardan ibaret olan gürültü perdelerinden daha iyi performans sağlamışlardır. 22

36 viii)madde 6 da açıklanan duruma ait bir istisna olarak, eğer 3 m.lik, yüksek gürültü emici özellikli yüzeye sahip bir sed, 1 m.lik bir duvar ile yükseltilirse, üzerine 1 m.lik duvarla yükseltilmesine rağmen sadece sede nazaran bariyerin toplam performansı 10,4 dba dan 9,9 dba ya azalmıştır. Aşırı ses yutucu bir yüzeye sahip bir sedin bir duvarla yükseltilmesi durumunda, bu iki sistemin ayrı ayrı kullanıldığı durumda elde edilen performans kazanımlarının toplamının birlikte kullanıldığı sitemin toplam performansına eşit olmayacağı görülmüştür. ix)sed veya duvara ait yüzeyin trafik gürültüsünü emici veya dağıtıcı özellikte olmasına rağmen bitkilendirilmesi, sedin toplam performansına çok küçük bir değer kazandırmaktadır. Hatta yüksek frekanslı durumlarda, bitkilendirmenin sedin üzerinden aşmasına izin vermek, gürültünün sedin tepe noktasında bitkiler sebebiyle daha fazla kırılmasından dolayı gürültünün sedin arkasına geçmesine izin verir. Bu durumda sedin sadece kendisi dahi bitkilendirilmiş halinden daha iyi performans sağlamaktadır. Sedlerin, arazi koşulları uygun olduğu takdirde, diğer türler üzerinde bazı avantajları vardır. Bunlar: i) Sedlerin doğal görünümleri vardır. ii) Sedler, gürültü duvarlarının aksine açıklık hissi uyandırır. iii)insaat hafriyatlarından gelen toprak kullanıldığında inşa maliyeti daha da azalmaktadır. iv)bakım maliyeti işletme ömrü boyunca gürültü duvarlarına nazaran daha azdır. v)belirli bir kullanım ömrü yoktur. 23

37 ġekil 3.3: Sed lerin uygulama Ģekli Kaynak :(Landscape Walls, 2013) Sedlerin perdeleyici yüzeyi ses kaynağına yeterince yakın olmadığından, sedlerin yüksekliği perdelerin yüksekliğinden daha fazla olmalıdır. ġekil 3.4: Sed lerin uygulama Ģekli Kaynak :(Landscape Walls, 2013) 24

38 3.3 BĠTKĠLENDĠRME Kent içerisindeki yol ağaçlandırmaları trafik tekniği yönünden; yönlendirme, kimi noktaların vurgulanması, sürücünün ilgi alanını sınırlama, duran trafiğin gölgelenmesi, yayaların güvenliği, dikey ve yatay yöndeki olumsuz görünümleri önleme, yol boyunca yapı ve mekanları bağlam,ayırma konularında işlevler üstlenirler (Öztürk, B., 2002). Gürültü önlemede iğne yapraklı, her dem yeşil (koniferler) bitkiler geniş yapraklı olanlara göre daha etkilidir. 100m genişliğindeki iğne yapraklı bir bitki şeridi ile gürültü düzeyi yarıya indirilir. Almanya'da m genişliğinde şeritler halinde tesis edilen gürültü perdeleri ile, gürültü 0,7-10,7 desibel arasındaki ölçülerde azaltılabilmiştir (Selimoğlu, 1994). Demirel ve diğerleri (1996) ise, bu genişliği 20-30m olarak vermektedir ve buradaki ağaçların boyunun 14 m.ye ulaşması gerektiğini, şeridin kenarının trafik hattı merkezinden 16-20m bir mesafede yer alması gerektiğini belirtmiştir. Aynı çalışmaya göre trafik hızının daha düşük olması nedeniyle kent içi uygulamalarında, ağaç ve çalılardan oluşan 6-16m.lik bir şerit ve bu seride ait dış kenarın en yakın trafik hattının merkezine 5-16m mesafede bulunması etkili gürültü azalımı için yeterli görülmüştür. Gürültüyü önlemede şeridin genişliğinden çok şeritte yer alan bitkilerin yapısı önemlidir. Sık tepe yapısına sahip boylu ağaçların çalılarla kombinasyonu ile bu kombinasyonun yerleşimi önemlidir. Gürültü perdesi gürültü kaynağına yakınlığı ve korunacak alana olan uzaklığı ölçüsünde etkindir (Selimoğlu, 1994). Trafik şeridine 15m mesafeden başlayarak 30m genişliğinde oluşturulan bir ağaç kümesinin sesi kesmekteki etkisi şu şekildedir (Demirel ve diğ., 1996) : 30 m mesafede 5 db(a) 46 m mesafede 8 db(a) 69 m mesafede 10 db(a) Bitkilendirme ile gürültüde meydana gelecek azalmalar Şekil 3.5 ve Şekil 3.6 da gösterilmiştir. 25

39 ġekil 3.5: Bitkilendirmenin gürültü azaltımına etkisi Düz alanlardaki tepeciklerde geniş bitkilendirme, yeterli gürültü bitkilendirme, kontrolü sağlamak için gereklidir. Tek tür bitkilendirme yerine, karışık tür bitkilendirme sesin kırılmasında daha iyi sonuç verecektir. Kaynak : (Demirel ve diğ., 1996) ġekil 3.6: Yol ağaçlandırma çalıģmalarının gürültü kirliliğine etkisi Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, (2013) 26

40 Gürültü azaltımında kullanılan bitkilerde aranan özellikler şu şekilde sıralanabilir: i) Bitkilendirme alanının en az 5 m genişlikte olması gerekir. Bu genişlik 30 m ye kadar çıkabilir. ii) Tesis ve bakım giderlerini azaltmak için kullanılacak bitkilerin mümkün olduğu kadar doğal bitki örtüsünden seçilmesi veya uygun türlerle doğal bitki örtüsünün bir arada kullanımına gidilmesi gereklidir. iii) Herdem yeşil bitkilerin tüm yıl yeşil olmaları nedeniyle uygun türlerin kullanımına özen gösterilmelidir. iv) Bitkiler gürültünün geliş yönüne dik olacak şekilde tesis edilmelidir. v)bitkiler olabildiğince birbirine yakın dikilmeli, aralıklar her bir tür için o yerdeki yetişme koşullarına uygun olmalıdır. vi) Boylu, büyük, sert dokulu, yere kadar inen sık yaprak, dal ve tepe dokusuna sahip bitkiler tercih edilmelidir. vii) Perdelerin tesisinde farklı boylarda ağaç, ağaçcık ve çalı grubu bitkiler kullanılmalıdır. viii) Bitki dikiminde kısa boylu bitkilerin ön tarafta uzun boylu bitkilerin ise arka tarafta dikilmesi, bitkiler arasına mümkün olduğunca boşluk kalmaması daha etkili sonuç verecektir. Yüksekliği 5 m nin üstünde olan çalı ve iğne yapraklı türler gürültüyü diğerlerine göre daha iyi engellemektedir. ix) Ağaç ve çalı perdesi gürültü kaynağına ne kadar yakın ve korunacak sahaya ne kadar uzak olursa o ölçüde optimal sonuç verecektir. x) Bitkisel gürültü perdeleri, gürültü bariyer duvarı ile bir arada bulunduran toprak duvar üzerine tesis edilen bitkisel düzenlemeler gürültüyü engellemekte daha etkilidir. Bitkilendirme tasarımı; değerli doğal bitki topluluklarının tanınmasını, bakımını ve yaban hayatı için sağlıklı, farklı ve güçlü bir yaşam ortamı temin eden yeni vejetasyonlar oluşturulmasını sağlayarak, doğa ile insan arasındaki dengenin onarılmasına yardımcı olur (Dee, 2001). Trafik gürültüsünü önleme amaçlı bitkisel uygulamalar; beton duvar, plastik levha gibi cansız malzemelere göre ekonomik açıdan daha uygun olmasının yanında mevsimlere göre değişen renk ve biçim özellikleri ile çevreye estetik görünüm sağlarlar. 27

41 ġekil 3.7: Karayolunda bitkilendirme ile yapılmıģ gürültü perdesi örneği Kaynak :(Landscape Walls, 2013) Bitkilendirme tasarımının amaçlarından biri olan estetik hoşnutluk göz ardı edilmemesi gereken bir konudur. ġekil 3.8: ġehiriçi karayolunda bitkilendirme ile yapılmıģ gürültü perdesi örneği Kaynak :(Landscape Walls, 2013) 28

42 Tablo 3.1:Ağaç ve çalıların gürültüyü azaltma (db) değerlerine göre gruplandırılması I. 0-2 db (A) -Salix eloegnos, -Chamaecyparis laws. glauca, -Thujopsis dolabrata, -Buxus sempervirens arbor salicif., -Picea asperata, -Taxus baccata, -Picea glauca con., -Salix, alba vit., -Sophora japonica, -Cotaneaster multiflorus, -Sprica x vanhouttei. II. 2-4 db (A) Chamaecyparis obt nona, -Ligastrum vulgase, -Caragana arboresens, -Prunus mahalep, -Lonicera korolkawii, -Lanicera tatarica, -Rhodotypos scandes, -Crataegus monogyna, -Pyracantha cocinea, -Rosa multiplora, -Sorbaria sorbifolia, - Chamaecyparis pisiffiflif. Kaynak : (Beck e atfen Ürgenç, 1990) III. 4-6 db(a) -Juniperus chin. pfitzeriana, -Betula pendula, -Alnus incana, -Cornus alba, -Cornus sanquinea, - Pterocarya fraxinipoli a, -Forsiythia x intermedia, - Sambucus nigra, -Lonkera ledebourii, -Lonicera maachii, -Acer negundo, -Populus canadensis - Hybriden, -Corylus avellana -Tilia cordata. IV. 6-8 db(a) Philedephu s Pubescens, -Carpinus betulus, -Syringa vulgaris, -Fagus sylvatica, -İlex aquifolium, -Ribes divaricatu m -Quercus robur, Rhododen dron. V db(a) -Populus x borelinens is, - Viburmun lantana, - Viburnum rhytidoph yllum, -Tilla platyphyll os. VI db(a) -Acer psedopla tanus. 29

43 Herdemyeşil 35 bitki türleri ile yapılan bir araştırmada, büyük çalılardan oluşan yeşil kuşağın 5 m den daha az mesafede 6 db(a) den fazla, ağaç ve çalılardan oluşan grubun 6-19 m mesafede db(a), seyrek ağaç ve çalılardan oluşan grubun 20 m mesafede 2.9 db(a) den daha az gürültüyü azalttığını belirlenmiştir (Fang and Ling, 2003). 3.4 DĠĞER BARĠYER TÜRLERĠ Yukarıda anlatılan bariyer türlerinin dışında yolun üstten yarım veya tamamen kapatılması ile sağlanan bariyer sistemleri de bulunmaktadır. Bu tip önlemler oldukça etkili yöntemlerden olup, bu şekilde ulaşım kaynaklı gürültüde 25 dba ya ulaşan gürültü azalması sağlanabilmektedir (Özturk, Z., 1998). a) Sundurma (Cantilever) Bariyerler: Sundurma bariyerler, yolun üzerine doğru çıkma yapan bariyer turudur. Bu tip bariyerlerin normal dikey bariyer türleri üzerinde bazı avantajları vardır. i)üst kısım yol üzerine doğru kıvrıldığından dolayı, aynı azalmayı sağlayacak düşey bir bariyere göre toplam bariyer yüksekliğinde kazanç sağlanır. ii)yol güzergahı üzerindeki yasam alanlarındaki insanlar için düşey bariyerin oluşturduğu görsel kısıtlayıcılık etkisi bariyerin yol üzerinde kıvrılması nedeniyle azalmaktadır. iii)sundurmalı yapının yol üzerinde kalan kısmı, kısmi yarma oluşturan topografyaya sahip arazilerde farklı amaçlarda kullanılmak üzere düzenlenebilir. Sundurma bariyerler de çeşitli tiplerde malzemeden inşa edilebilir ve ses emici veya sesi yansıtıcı özellikte inşa edilebilir. Danimarka daki tüm tren yollarında Danimarka gurultu mevzuatının öngördüğü küçük ölçekli, 2,5 3 m yüksekliğinde çelik yapıda sundurmalı bariyerler kullanılmaktadır, ancak Hollanda, Zeist şehri A28 yolu üzerinde büyük ölçekli 10 m yüksekliğinde yüksek yapıları gürültüden koruyan beton sundurmalı bariyerler de kullanılmaktadır (Kotzen, English, 1999). 30

44 ġekil 3.9:Sundurma bariyer uygulama örnekleri, Zeist ve Dordrecht, Hollanda Kaynak: (Kotzen,English,1999) Biçim açısından incelendiğinde bu tip bariyerlerin başarısı, bariyerin çatı tasarımı ile ilişkilidir.özellikle yay seklinde gökyüzüne doğru kıvrılarak yükselen ve yolun kurbuna göre yatay eğimle konumlandırılmış yapılar bu konuda başarılı bulunan tasarımlardır. Bu tasarımlarda toprak ile temas sağlayan bölgelerdeki keskin sekilerli yumuşatmak için bodur bitkiler kullanılabilir. Bu çalışma aynı zamanda, bariyerin kullanıldığı alana göre çevreye uyum sağlamasına yardımcı olur. b) Tünel yapıları: En iyi gurultu azaltma metotlarından biridir, ancak sesin madde ile iletimi ve yankılanma özellikleri de göz önünde bulundurularak tasarım yapılması gerekmektedir. Bir tarafı acık bırakılan yapılarda, 25 dba lık bir gurultu azalması sağlanamazken aydınlatma ve havalandırma gibi maliyetli uygulamalardan tasarruf sağlanmış bulunulmaktadır, ancak ses yutucu malzemeler kullanılarak bu gurultu azalması miktarı arttırılabilir (Öztürk, Z., 1998). Doğal zemin kotu altında yapılan tünel yapılarının bir avantajı da, bu tünellerin üstlerinin park, bahçe gibi farklı amaçlar için yeniden düzenlenip kullanılabilmesidir. Ancak su var ki, tünel yapıları tamamıyla kapalı olmak veya yeraltında olmak zorunda değildir. 31

45 ġekil 3.10: Yolların kapatılması örnekleri Kaynak: (Kotzen,English,1999) ġekil 3.11: Genova, Ġtalya, tünel uygulaması örneği Kaynak: (Kotzen,English,1999) 32

46 Yüksek oranda yapılaşmanın olduğu şehir içlerinde, yol kenarında uzanan arazinin çok dik olması ya da değerli kırsal alanların korunmasında olduğu gibi yolun bir tünel ya da bir barınak içine yönlendirilmesi anlamlı bir alternatif olabilir. ġekil 3.12: Daha yüksekte bulunan alanlarda ilgili yerin üzerinin kapatılması ile daha etkili gürültü seviye azaltmaları elde edilmektedir. Kaynak: (Kotzen,English,1999) ġekil 3.13:Gürültü engellemek için kullanılan bir diğer yöntem de otoyolun yüzey seviyesinden daha derinde yapılması.bu örnek New York Ģehrinden Kaynak: (Kotzen,English,1999) 33

47 3.5 GÜRÜLTÜ PERDELERĠ Karayollarında trafikten kaynaklanan gürültü, yol ile bitişiğindeki alan arasına gürültü perdeleri yapılarak azaltılabilir. Bir gürültü perdesi, ses dalgalarının yoldan alıcıya dağılmasına önemli oranda engel olmaktadır. Ses dalgaları perdenin üzerinden kırılarak perdenin arkasında etkili bir alan oluştururlar. Her farklı koşula uygun olarak değişik gürültü perdeleri oluşturulması gerekmektedir. Çoğunlukla malzeme ve konstrüksiyon, bir gürültü perdesinin temel yapısını ortaya koymaktadır. Perde elemanları olarak kullanılan malzemeler şunlardır: a)ahşap gürültü perdeleri b)metal gürültü perdeleri c)beton gürültü perdeleri d)plastik, PVC ve Fiberglas gürültü perdeleri e)şeffaf gürültü perdeleri Malzeme yerel şartlara bağlı olarak seçilir. 34

48 4. GÜRÜLTÜ PERDELERĠ ÇEġĠTLERĠ 4.1 AHġAP GÜRÜLTÜ PERDELERĠ Bu tip bariyerler genellikle yoğun trafik akımı olan kırsal alan yollarında kullanılır. Genellikle arkasında betonarme gibi katı bir yüzey kullanılırken, ince uzun ashap tahtaların çıtalar ile birleştirilmesiyle bir on yüzey oluşturulur. Bu ikisi arasında ise ses yutucu mineral yönden oluşan bir katman bulunur. Birçok ahşap bariyer I-profil metal kolonlar ile desteklenir. Birçok yerde bunun yerini betonarme veya ahşap yapılar da alabilir. Ahşap bariyerler İngiltere de genellikle yol boyu bariyerleri olarak kullanılmaktadır. Hatta giderek bahçe duvarı görevini üstlenmektedirler ve bu nedenle tam bir bariyer tasarımı kimliğine sahip olamamışlardır. Kırsal alan yerleşimlerine çok kolay uyum göstermektedir. Yaya yolu kenarlarına ve bahçe çitlerine yakın inşa edilen bariyerlerde dikkat edilmesi gereken şey, bu tip bariyerlerin insan boyutlarında olması ve olabildiğince az karanlık pasaj oluşturmasıdır. Karanlık bölgelerin oluşması durumunda aydınlatma sağlanmalıdır. Ahşap bariyerlerin kullanılmasının sakıncalı olduğu yerler de vardır. Özellikle viyadük ve köprülerde kullanılmaması önerilir. Bunun nedeni akustik olarak yetersiz veya zayıf malzeme olusu değildir. Asıl nedeni ahşabın kırsal alana uygun bir görünüme sahip olmasından dolayı, betonarme veya çelik yapılar üzerinde kullanıldığında görünüş bakımından uyum göstermemesidir. Ahşabın organik doğası gereği iyi bir manzara arka planında veya bitkiler ile birlikte kullanılmasıdır. Ahşabın kullanılamayacağı bir yer de, yansıtıcı duvar olarak kullanılacağı yerlerdir. Yansıtıcı yüzeyler genellikle eğik olarak konumlandırılırlar. Araştırmalar göstermiştir ki ahşabın kullanımına ait görsel beklenti dik kullanılması yönündedir. Ahşabın yapısından kaynaklanan dikey kulanım durumu, görsel olarak tekdüzelik oluşturduğundan sürüş sırasında sürücü acısından tehlike oluşturmaktadır. Bu nedenle uzun mesafeler için kullanıldığında diğer bariyer tipleri ile veya uygun bitkilendirme ile birlikte kullanılması planlanır. Avrupa da ahşap bariyerler oldukça yaygın olmakla birlikte 4-5 m yüksekliğindedirler, ancak İngiltere de 2-3 m. yi geçmez. Dolayısıyla 35

49 ġekil 4.1: AhĢap bariyer ve kutu tipi bariyerin kesiģim noktası Kaynak: (Kotzen,English,1999) 4.2 METAL GÜRÜLTÜ PERDELERĠ Metal bariyerler genellikle yutucu tiptedirler ancak yansıtıcı tipte olanlar da mevcuttur. Bu tip perdelerde ön yüzdeki metal sıralı deliklidir ve arka yüzde delikli olmayan alüminyum bir panel bulunur. Alüminyumun tercih edilmesinin sebebi daha hafif olması ve paslanmamasıdır. Ara kesitte ise mineral yun veya diğer ses emici malzemelerden bulunur. ġekil 4.2: Metal bariyer örneği Kaynak: Kotzen, B. and English, C., 1998, Environmental Noise Barriers,New York 36

50 Metal bariyerler, 15 yılı askın suredir basta Almanya olmak üzere birçok Avrupa ülkesinde kullanılmaktadır. 4-5m yüksekliğindeki bu bariyerler test ömürlerini tamamlamışlardır, çünkü metal bariyerler bu süre içerisinde her turlu iklim şartına maruz kaldığından renk değişimi veya materyalin bozulması gibi bir görsel bozulma durumuyla karşılaşılmamıştır. Metal bariyerlerin yüzeyleri, renk olarak koyudan açığa doğru istenilen şekilde derecelendirilebileceği gibi bitki kullanımı ile de yumuşatılabilir. En uygun kullanım alanları şehir içi bölgelerdir. Mimariye ait öğeler yardımıyla şehir içi kullanımlarda iyi görsel etkiler oluşturulabilir. ġekil 4.3: Metal bariyer örneği Kaynak: Kotzen, B. and English, C., 1998, Environmental Noise Barriers,New York Ses emici bu metal bariyerler genellikle şeffaf bariyerlerle birlikte kullanılır.aşağıdaki resimde, İtalya nın Milan şehrindeki bir otobanda gurultu emici New Jersey Laghi bariyer duvarı üzerine monte edilmiş metal bariyer üzerindeki basamaklandırılmış şeffaf pencerelerden oluşan kombine bir sistem uygulaması görülmektedir. 37

51 ġekil 4.4: New Jersey Laghi duvarı üzerine monte edilmiģ Ģeffaf basamaklı pencereleri olan ses yutucu özellikteki alüminyum bariyer Kaynak: (Kotzen,English,1999) Oldukça geniş ve görsel olarak etkileyici olan emici özellikteki metal gürültü duvarlarından biri de Amsterdam çevresindeki A10 Ring yolu üzerindedir. Kesiti uçak kanadına benzeyen bu bariyerler, yolun seklini izleyen dinamik bir görünüme sahiptir. Modern görünümlü bu bariyerler genellikle kent çevresindeki önemli ana yollara uygulanır. ġekil 4.5: Alüminyumda serbest akım fonksiyonel tasarım örneği Kaynak: (Kotzen,English,1999) 38

52 Eklentisiz, sürekli bir görünüm sürdürmeye dayalı bu konsepte, daha sonraları dar,uzunlamasına yatay pencereler eklenerek, düzgün sürekliliği olan duvarların tekdüzeliğini aşmak amacıyla zenginleştirilmiştir.bir ileri aşamada bu tip bariyerlere, bitkilendirme kullanılmak üzere yükselen büyük kafes çerçeveler eklenerek, yatay vurguyu dağıtıcı odak noktaları oluşturulmuştur. ġekil 4.6: Görsel çeģitlilik oluģturmak amacıyla gürültü bariyerine eklenen yükselen çerçeveler ve yatay pencereler Kaynak: (Kotzen,English,1999) 4.3 BETON GÜRÜLTÜ PERDELERĠ Metal gürültü perdelerinde olduğu gibi, beton bariyerler de gürültüyü yansıtıp emme özelliğine göre iki sınıfa ayrılır. Yansıtıcı beton paneller ve yerinde imal olunmuş beton bariyerler, eğer tasarım aşaması iyi düşünülmüş, orantılar iyi seçilmiş ve bitkilendirme çalışmaları organik ve karşıtlık oluşturacak yapıda kullanılmış ise diğer bariyerler kadar efektif olarak kullanılabilir. Sadece beton yığınından oluşan yapılar görünüş açısından biçimsiz, göze hoş gözükmeyen büyük beton alanlar şekil 4.7 oluşturmaktadır. 39

53 Bitkilendirme kullanılmayan veya tasarımda değişiklik oluşturmayan masif beton perdelerden sakınılmalıdır. Beton bloklarda kullanılan betonun rengi belirli aralıklarla değiştirilerek görsel tek düzelikten kaçınılmış olunur. ġekil 4.7: Görsel olarak istenmeyen, tekdüze beton gürültü perdesi Kaynak: (Kotzen,English,1999) Birçok beton bariyer, I profilli çelik kolonlar arasına yerleştirilerek kullanılır. Bu kolonlar tabanda beton zemine ankrajlanmış veya beton içindeki yuvalarına yerleştirilmiş olduğundan daha az genişlikte beton ayak gerektirler ve bu sayede yapının düşey stabilizesini arttırması dolayısıyla güvenilirliği artmaktadır. Bu sistemde kıvrımlı yapıdaki beton paneller kullanılabilmektedir ve paneller 10m. veya daha fazla yükseklikte olabilmektedir. Emici özellikteki beton gürültü bariyerleri de kendi içersinde ikiye ayrılır; ahşap lifli (woodfibre) beton bariyerler ve taneli (granüler) beton bariyerler. İki tip bariyer de fabrikada istenilen boyut ve renkte imal edilir ve yerinde çelik kolonlar arasına monte edilir. Bu tip betonda ahşap lifler veya küçük çimentolu taneler agrega olarak kullanılır. 40

54 Paneller genellikle 4-5 m uzunluğunda ve bir yüzü veya iki yüzünün emici özellikte olup olmamasına göre değişen mm. kalınlığındadır. Genellikle tek yönlü özelliği olan bir panelin genişliğinin üçte ikilik bolumu emici özelliktedir. Kalan kısmı ise katı betondan oluşur. Emici yüzeyin alanını arttırmak, dolayısıyla emilen gürültü miktarını arttırmak için bu bölüme oldukça sık olacak şekilde profil sekli verilir. Bu sekil yatay veya dikey olarak ve hatta değişik formlarda fabrikada üretim sırasında verilebilir. Bunun yanı sıra renk pigmentleri de fabrika imalat sırasında betona karıştırılabilir. 4.4 PLASTĠK, PVC VE FĠBERGLAS GÜRÜLTÜ PERDELERĠ Bu tür malzemelerin geri dönüşümden kullanımı arttıkça, dayanımları, kullanılabilirlikleri ve fiyatları dolayısıyla önümüzdeki yıllarda daha da fazla kullanılabileceği öngörülmektedir. Plastikte kullanılabilecek renklerin fazlalığı ve şekil vermedeki serbestlik bariyer olarak kullanım acısından bu malzemeleri önemli kılmaktadır. Aşağıdaki şekilde Paris te 5 m yüksekliğindeki bariyerde kullanılan akrilik panel üzerine yerleştirilmiş canlı renklerdeki plastik tüpler görülmektedir. ġekil 4.8: Paris te uygulanan renkli, plastik gürültü perde örneği Kaynak: (Kotzen,English,1999) 41

55 4.5 ġeffaf GÜRÜLTÜ PERDELERĠ Bu tip bariyerler, lamine edilmiş (ince tabakayla kaplanmış), sıkıştırılmış veya güçlendirilmiş cam veya akrilik veya polikarbonat plakadan imal edilir. Belirli bir mesafeden bu malzemeler arasındaki kullanım farkı belli olmamaktadır. Plaka kalınlığı cam için 8-19 mm ve akrilik ve polikarbonat plakalar için 15-20mm. dir. Plaka kalınlıkları üreticiden üreticiye değişse de akrilik plakalar uygulama sahasında kesilip sekil verilebilir, ancak cam için bu söz konusu değildir. Akrilik plakalar panele belli bir sertlik kazandırmak için bir miktar eğilerek yerleştirilebilir. Böylelikle kolonlar arsındaki mesafe arttırılmış ve üst baslık kullanımına gerek kalmamış olur. Ayrıca, kullanılan alanlarda ışık geçirgenliği sağlandığı için ışıklandırmadan kaynaklanacak yükseklik sınırı kaldırılmış olur. Cam bariyerler ve akrilik bariyerler boyanabilir. Bu boyamanın derecesi üretim sırasında belirlenebilir. Ayrıca bu tip bariyerlerin üzerine istenilen sekil çizilebilir. Bu tip bariyerlerde görsel acıdan nötrlük söz konusu olduğundan görsel girişimin önemli olduğu trafik alanlarında ve görsel manzaranın engellenmek istenmediği bölgelerde kullanılır. ġekil 4.9: Akrilik plakaların estetik ve fonksiyonel birer örneği Kaynak: (Kotzen,English,1999) 42

56 Genellikle şeffaf bariyerler viyadük ve köprülerde kullanılmaktadır. Bunun nedeni mühendislik hesaplarında dikkate alınmayacak ölçüde hafif olmaları ve çevreye ve yapıya görsel acıdan uyum sağlayabilmeleridir. Bunun dışında, bir yola yakın ancak manzaraya sahip yerleşim alanlarında ve diğer bariyerler üzerinde pencere veya bariyer ardı aydınlık ortam ihtiyacını karşılamak üzere kullanılır. Şeffaf bariyerlerin diğer bariyer türleri üzerindeki avantajları: i) Görsel engel oluşturmaması, dolayısıyla klostrofobi hissi uyandırmaması ii)işığı geçirerek bariyer ardında doğal ışık şartlarının sağlanması iii)hafif yapıda olması iv)daha estetik ve modern formlar oluşturabilmesi v)maliyetlerinin nispeten daha az olması vi)montajının ve taşımasının daha kolay olması ġekil 4.10: ġeffaf bariyerin doğayla uyum örneği Kaynak: (Kotzen,English,1999) Şeffaf bariyerlerin bazı dezavantajları da mevcuttur: i)her zaman şeffaf değillerdir; örneğin güneş bariyer üzerindeki çiğ zerreciklerini buharlaştırıncaya kadar, sabahları bu bariyerler yarı opaktır. ii)şiddete maruz kalıp kırılma ihtimalleri yüksektir. iii)grafiti gibi nedenlerle şeffaflıklarını yitirebilirler. iv)bu gibi sebeplerle sürekli değiştirilmesi veya yenilenmesi gerektiğinden servis ömrü kullanım maliyeti artabilir 43

57 ġekil 4.11: ġeffaf bariyer örneği bariyer 4.6 BĠYO BARĠYERLER Biyo bariyerler, bitkilendirmenin gürültüyü azaltması ve estetik amaçlarla kullanıldığı gürültü bariyeri türüdür. Aynı zamanda ulaşım kaynaklı CO 2 gibi hava kirletici emisyonların, partiküllerin ve ağır metallerin emilmesi sağlanabilir. Bu tip bariyerler, başlangıçta bakım ve sulama gibi konularda problem yasamasına rağmen yeni tasarımlarla bu problemler aşılmıştır. Son zamanlarda sedlere rakip olarak doğal görünümlü birçok biyo-bariyer tasarlanmıştır. Avantaj olarak sedlerin gerektirdiği alanın çok daha azını kullanmaları ve aynı zamanda doğal yasam koridorları oluşturarak küçük memeliler ve böcekler için habitatlar oluşturmalarıdır. Biyo-bariyerlerde kullanılan bitkiler karayolu kaynaklı gürültünün yanı sıra hava kirliliğini önleyici özelliğe de sahiptir. Örneğin, Ailanthus glandulosus gibi kursun yiyen bitkiler mevcuttur ve gürültünün önlenmesi hususunda ise bu tip bariyerlerde tırmanıcı tipte bitkiler (Hedera helix, Rubus fruticosus, Polygonum aubertii ve Parthenocisus quinquefolia) kullanılmaktadır (Demirel ve diğ., 1996). 44

58 ġekil 4.12: Biyo bariyer örneği Kaynak: (Michael Minor & Associates, 2009) ġekil 4.13: Biyo-bariyer kesitleri Kaynak: Benz Kotzen, London. 45

59 Biyo-bariyerler genel olarak ana yapısına veya tasarım prensibine göre 4 alt grupta incelenebilir. a) Çerçeveli barıyer b) Kutu duvar Biyo-barıyerleri d) Söğüt örgülü Biyo-barıyerler e) Yığın Biyo barıyerler ġekil 4.14: Biyo-bariyer beģik ve istifleme sistemleri Kaynak: Benz Kotzen, London. 46

60 Şekil 4.15: Otoyol kenarında bitkilendirilmiģ beton beģik sistemli biyo- barıyer Kaynak: Benz Kotzen, ġekil 4.16: Söğüt örgülü Biyo-bariyer Kaynak: Benz Kotzen, London. Bu tip bariyerin patenti Hollanda kaynaklıdır. Dikey çomaklar arasından geçirilen söğüt dalları ile örgü yapılır. Bu büyük çubuk kafes içersine kum veya uygun karışım konulur. Yapı, bağ, diğer çubuk ve halatlarla desteklenerek kuvvetlendirilir. Sulama sistemi sistem içersinde kurulur. 47

61 ġekil 4.17: Yığın Biyo bariyer örneği Kaynak: Benz Kotzen Bu tur bariyerlerde, prekast yapılar birbiri uzerine konularak olusturulan yığın duvarlardır. Tabanda en genis halde bulunan yapı yukseldikce daralır. Bu yapının ortasında bitkinin ekiminin yapıldığı balast veya uygun karısım bulunur. Bu tip duvarların gorunumu kullanılan bitki ve prekast yapının turune bağlıdır. ġekil 4.18:Kutu duvar Biyo-bariyerler Kaynak: Benz Kotzen Hollanda da bu tip biyo-duvarlarda genellikle alttaki yapıyı tamamen örten ve dikkat çekici yeşillikte bir duvar oluşturan bir bitki turu olan sarmaşık kullanılmaktadır. 48

62 5. GÜRÜLTÜ PERDELERĠNDE PEYZAJ TASARIMI 5.1 GÜRÜLTÜ BARĠYERLERĠNDE PEYZAJIN ÖNEMĠ Doğanın bir parçası olan insan, yaşadığı çevrede mutlaka doğa ile bağlantılı bir şekilde yaşamaktadır. Ekolojik dengenin bozulduğu bir çevrede yaşayan insan fiziksel ve psikolojik rahatsızlıklar yaşamaya başlamaktadır. Günümüzde sanayileşmenin etkisiyle hızla artan kentleşme doğal çevreyi tehdit etmektedir. Sanayileşmenin etkisiyle önemli bir çevre sorunu haline gelen hava kirliliği, ve gürültü,açık ve yeşil alanların gün geçtikçe yerini yapı kitlelerine bırakması sonucu daha da artmış ve fiziksel çevre kalitesinin düşmesine sebep olmuştur. Aynı zamanda kentsel çevrede insan, hızla gelişen hayatın stresi içindeyken gün geçtikçe sayısı artan yüksek yapı kitleleri arasında ölçeğini de kaybetmektedir. Şehirlerimizde bulunan ulaşım hatlarımız genelde metal,plastik, pvc ve beton ses bariyerleri ile doludur. Bariyerler, trafik gürültüsünden insanları korumak amacıyla yol boyunca konumlandırılmıştır. Geleneksel gürültü bariyerleri amaçlarına ulaşamadıkları gibi, çok daha azını gerçekleştirebilmişlerdir.rüzgar, gürültü kirliliğinin dağılımının engellenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Gürültü ve ince toz parçacıklı hava dalgaları, sert yüzeyli paneller sayesinde yön değiştirip, bariyerler üzerinden çevre yerleşimlere yönelerek toksik kirliliğe neden olmaktadır. Bilimsel araştırmalar, yoğun trafikli alanlarda yaşayan nüfusun, yeşil alanlarda yaşayan nüfusa nazaran daha fazla akciğer ve kalp hastalıklarına müzdarip olduklarını ortaya koymaktadır. Bunun nedeni bilimsel adı PM (Partikül Madde) olan havadaki ince toz partiküllerinin yüksek konsantrasyonlarda olmasıdır. Geleneksel (cansız) gürültü bariyerleri ile yeşil (canlı) elemanların birlikte kullanılmasıyla gürültü hem daha azalmış olacak, hem de canlı materyalin işlevsel özelliklerinden ve estetik görünüşlerinden yararlanılmış olunur. 49

63 ġekil 5.1: BitkilendirilmiĢ bir gürültü perdesi ile yeģil çevrenin oluģturulması Kaynak: Greening of Noise Barriers Yeşil bariyerler, sağlıklı bir kentsel çevre sağlamaktadır. Havayı temizler, trafiğin çevreye verdiği negatif etkileri azaltır, sürdürebilir altyapı sağlar ve geri dönüşüm malzemeleri ile inşa edilebilmektedir. Çevre sorunlarının hızla arttığı, yeşilin sürekli azaltıldığı bir ortamda karayolu ve çevresine organik bünye kazandırmak, günümüzde verilmesi gereken en anlamlı mesajlardan biridir.şekil 5.1 ve şekil 5.2 de görüldüğü gibi. ġekil 5.2:YeĢillendirilmiĢ bir köprü Kaynak: Fransa'da Bridge ( ). 50

64 İklimsel değişikliğin gündemdeki etkisini arttırmasıyla, bariyerlerin yeşillendirilmesinin kent yaşamındaki yeri de gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Kentlerdeki yeşil bariyerler sayesinde, artık hissedilebilir düzeylere ulaşan iklim problemine bir çözüm getireceği düşünülmektedir. Dikey uygulamalar ile yapıların bitkilendirilmesi çok çeşitli faydaları da beraberinde getirmektedir. Kentsel dikey bahçelerin ekolojik, estetik ve çevresel faydaları: i)enerji tasarrufu, ii)karbon emilimi iii)oksijen üretimi, iv)ses yalıtımı, v)konum edinimi, vi)yaban hayatı için yer temini, vii)toz tutma viii)yağmur suyunun etkisini azaltmak, ix)tarım alanı (dikey çiftçilik) oluşturma, x)insanların iyi hissetmesi olarak sıralanabilir. Gürültü perdelerinde kullanılan bitki türleri yerel hava koşullları ve iklime göre değişiklik gösterebilir. 51

65 Tablo 5.1:Gürültü perdelerinde kullanılan tırmanıcı türler ve ekolojik istekleri Türler Hedera helix Parthenocissus quinquefolia Parthenocissus tricuspidata Hydrangea petiolaris Mevsimsel Özelliği Herdem yeşil Yaprak döken Yaprak döken Yaprak döken Görünüm ASPECT Bold:preffered Light:tolerated Büyüme oranı Toprak yapısı Orijini Özellikleri N E S W Yavaş Zengin Yerli Mükemmel yaban hayatı bitkisidir. Kızıl gerdan ve çalıkuşu için uygun yuva oluşturmaktadır. Kelebeklerin kışı geçirmelerine yardımcı olur. Arılar için polen ve bal özü sağlar. N E S W Orta Herhangi Yabancı Kuşlar için bir yuva, arılar için toprakta bal özü ve polen yetişebilir sağlar. N E S W Hızlı Herhangi Yabancı bir toprakta yetişebilir N E W Orta Verimli Yabancı Böcek ve arılara bal özü üretir ve kuşlara iyi bir yuva sağlar. Euonymus fortunei Herdem yeşil N E W Yavaş Herhangi birtoprakta yetişebilir Kaynak: Johnston ve Newton, (2004) Yabancı 52

66 Tablo 5.2: Gürültü perdelerinde kullanılan çalı türleri ve ekolojik istekleri Türler Rubus fruiticous Jasminumnodiflorum Rosa canina Rosa spp. Forsythiasuspensa Cotoneaster spp. Pyracantha atalantiodes Mevsimsel özelliği Herdem yeşil Yaprak döken Yaprak döken Yaprak döken Yaprak döken Yaprak döken bazıları herdem yeşil Herdem yeşil Kaynak: Johnston ve Newton, (2004) Yön Büyüme oranı Toprak yapısı N E S W Orta Asit oranı yüksek toprak N S W Orta Verimli toprak E S W Orta Verimli toprak E S W Orta Verimli toprak N E S W Orta Verimli toprak N E Yavaş Herhangi bir toprakta yetişebilir E S W Yavaş Zengin toprak-iyi drenaj Orijini Özellikleri Yerli Arılar ve kelebekler için polen ve bal özü sağlar. Gece bitkinin kokusu güveleri çeker.kuşlar ve küçük memeliler için yiyecek sağlar. Yabancı Yerli Gece bitkinin kokusu güveleri çeker.kuşlar, böcekler ve küçük memeliler için balözü sağlar.kuşlara kafes yuva imkanı oluşturur. Yabancı Arılar için mükemmel bal özü sağlar. Kuşlara uygun yuva alanı oluşturur. Yabancı Kuşlar için yuva sağlar. Yabancı Yabancı Karatavuk için uygun yuva oluşturur. Kuşlar, küçük memeliler için korunaklı alan sağlar. Arılar için balözü ve polen sağlar. Ardıçkuşları için iyi bir yuva, karatavuk için korunaklı alan ve arılar için balözü ve polen sağlar. 53

67 Bitkilendirilmiş gürültü perdelerinin işlevleri: a)havanın temizlenmesi:wall4life, bir hektarlık Sert yüzeyli büyük çelik veya beton duvarlar, türbülans ve basınç altında, ince toz parçacıklarını da alarak hava akımının düşmesine ve yayılımına neden olurken geçirgen yeşil panellerin kullanımı hava akımının duvar içinde yavaşlatılmasını önlemektedir. Yeşil duvar içinde bulunan geniş yelpazeli bitki türleri, optimum arındırma gerçekleştirmektedir.yeşil duvar içindeki boşluklar, hava akımını yavaşlatmaya ve ince toz parçacıklarının elenmesine neden olmaktadır. Ormana eş rüzgar tüneli araştırmaları, bitki panellerinin doğru şekilde uygulandığı takdirde, ince toz parçacıklarının yüksek oranda emiliminin sağlandığını kanıtlamaktadır. ġekil 5.3:Havanın arındırılması. Kaynak: Guidelines on Greening of Noise Barriers 54