İÇİMDEKİLER I. BOLUM ELEKTRİĞİN ÜLKE EKONOMİSİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Transkript

1 XV İÇİMDEKİLER I. BOLUM ELEKTRİĞİN ÜLKE EKONOMİSİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ 1. GİRİŞ 1 2. TÜRKİYE'DE ELEKTRİK SEKTÖRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİ 2 3. EKONOMİNİN BÜYÜKLÜKLERİ İLE ELEKTRİK TÜKETİMİ ARASINDAKİ İLİŞKİ TÜRKİYE'NİN ELEKTRİK ÜRETİMİ VE TÜKETİMİNDE DÜNYADAKİ YERİ KARŞILAŞTIRMALI ELEKTRİK FİYATLARI YURT İÇİNDE ELEKTRİK TÜKETİMİNİN DAĞILIMI ELEKTRİK TALEBİNDEKİ GELİŞMELER VE TALEP TAHMİNİ ELEKTRİK ÜRETİM KAPASİTE PROJEKSİYONU ( ) 29 II. BÖLÜM ÜLKENİN ENERJİ KAYNAKLARI 1. GİRİŞ FOSİL YAKITLAR KÖMÜR PETROL TÜREVİ YAKITLAR DOĞALGAZ YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI HİDROLİK ENERJİ RÜZGAR ENERJİSİ DİĞER YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI NÜKLEER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİMİNDE KULLANILAN KAYNAKLARIN DAĞILIMI GENEL DEĞERLENDİRME 45

2 xvi III. BÖLÜM ÇEŞİTLİ ÜLKELERDEKİ GELİŞMELER 1. GİRİŞ ELEKTRİK SEKTÖRÜNDE YENİDEN YAPILANMA İHTİYACININ SEBEPLERİ YENİDEN YAPILANMA ŞEKİLLERİ Genel Olarak Havuz Sistemi Fark Anlaşmaları Fiziki Teslimli İkili Anlaşmalar İletim Sistemi ve Sistem İşletmecisinin Pozisyonu Yan Hizmetler YENİDEN YAPILANMANIN ARZ GÜVENLİĞİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ TÜKETİCİ TERCİHLERİ VE DAĞITIM AVRUPA BİRLİĞİ ELEKTRİK PİYASASI PİYASANIN GENEL ÖZELLİKLERİ YASAL ÇERÇEVE Serbestleşme Serbestleşme Sürecinin Başlangıcı ikinci Elektrik Yönergesi Tam Olarak Rekabete Açılma Şebekeye Erişim ve Düzenleyici Kurum Ayrıştırma Sınır Ötesi Elektrik Ticaretine İlişkin Tüzük Arz Güvenliği Çevre Koruması SEKTÖRÜN SORUNLARI Doğal Gazve Elektrik İç Piyasasının Uygulanması Hakkında Rapor Doğal Gaz ve Elektrik İç Piyasasının İşleyişi Hakkında Rapor Enerji Sektörü İnceleme Raporu Yoğunlaşma Dikey Bütünleşme Entegrasyon Şeffaflık Fiyat Oluşumu Yeşil Kitap, Enerji Etkinliği İçin Aksiyon Planı 93

3 xvii 3. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ ELEKTRİK PİYASASI GENEL OLARAK DEREGÜLASYONLAR ÖNCESİ ELEKTRİK ENDÜSTRİSİ VE TARİHSEL GELİŞİM Doğal Tekel mi Rekabetçi Endüstri mi? Kamu Hizmetleri Komisyonu ve Kamu Tekelinin Yükselişi Federal Müdahalenin Doğuşu MODERN ENDÜSTRİNİN GELİŞİMİ Yatırımcıların Sahip Olduğu Özel Tesisler Kamu Tesisleri Kooperatifler Federal Elektrik Tesisleri REFORM ÇALIŞMALARININ YASAL ÇERÇEVESİ PURPA Enerji Politikası Kanunu FERC'nin 888 ve 889 Sayılı Kuralları ve EPAct ENDÜSTRİNİN GENEL YAPISI VE LİBERALLEŞMENİN GETİRDİKLERİ Liberalleşme Sonucu Fiyat Değişiklikleri Ayrıştırma Başarılı Bir Liberalleşme Örneği: Pensilvanya (PJM) Fiyatlandırma Yük Dağıtımı Yedekler Mali İletim Hakları (MİH) Başarısız Bir Liberalleşme Örneği: Kaliforniya Krizi Krizin Ortaya Çıkışı Krizin Sebepleri Piyasa Kuralları Piyasa Yapısı Piyasa Gücü Düzenleyici ve Siyasi Kurumların Hareketsiz Kalması Krizden Çıkarılacak Dersler İSKANDİNAV ELEKTRİK PİYASASI GENEL OLARAK COĞRAFİ PİYASALAR VE ENERJİ ÜRETİMİ Danimarka Doğu Danimarka Batı Danimarka Norveç İsveç 118

4 XVIII Finlandiya NORDPOOL'UN GELİŞİMİ Havuz Sisteminin Oluşturulması Sahiplik ve Yapı Fiziki ve Mali Piyasalar Elspot Elbas Finansal Piyasa Takas Piyasası TÜKETİCİLER AÇISINDAN DEĞERLENDİRME İNGİLTERE ELEKTRİK PİYASASI GENEL OLARAK POVVER POOL VE NETA PİYASALARININ İŞLEYİŞİ İNGİLTERE ELEKTRİK PİYASASININ TEMEL UNSURLARI DİĞER ÖRNEKLER ARJANTİN ELEKTRİK PİYASASI Genel Olarak Arjantin Enerji Sektörü Elektrik Piyasası Piyasanın Genel Özellikleri Piyasa Yapılanması ŞİLİ ELEKTRİK PİYASASI Genel Olarak Sektörün Yapısı BREZİLYA ELEKTRİK PİYASASI Sektör Organizasyonu Hidroelektrik Konvansiyonel Isı Nükleer Enerji ALMANYA ELEKTRİK PİYASASI 146 IV. BÖLÜM REGÜLASYON TEORİSİ IŞIĞINDA ELEKTRİK PİYASASI İÇİN MODEL ÖNERİSİ 1. HUKUK VE EKONOMİ DİSİPLİNİ PİYASA AKSAKLIĞI KAVRAMI VE HUKUK KURALI GEREKSİNİMİ PİYASA AKSAKLIĞININ GİDERİLMESİNİN İKTİSADİ TARİHÇESİ PİYASAAKSAKLIĞI TÜRLERİ GEÇİCİ PİYASAAKSAKUKLARININ GİDERİLMESİ 156

5 xix 3. KALICI PİYASA AKSAKLIKLARI VE ELEKTRİK PİYASASI ELEKTRİK HİZMETİNİN TALEP YAPISI BAKIMINDAN PİYASA AKSAKLIKLARI ELEKTRİK HİZMETLERİNİN ARZ YAPISI BAKIMINDAN PİYASA AKSAKLIKLARI Dağıtım ve İletim Hizmetleri Bakımından Arz Güvenliği ve Pazarlar Arası Etkileşim Bakımından ELEKTRİK HİZMETİNİN NİTELİĞİNDEN KAYNAKLANAN GEREKSİNİMLER DEVLET MÜDAHALESİNİN HUKUKİ TEMELLERİ VE SINIRLARI KALICI PİYASA AKSAKLIĞINA DEVLET MÜDAHALESİNDE ALTERNATİF ÇÖZÜMLER DEMSETZ REKABET TEORİSİ (FRANCHISE BIDDING) YARIŞILABİLİR PİYASALAR REGÜLE EDİLMEYEN ÖZEL TEKEL KAMU İŞLETMECİLİĞİ DÜZENLEMEDE EN ETKİN ORGANİZASYON YAPISININ TARTIŞILMASI DÜZENLEME SÜRECİ Düzenleme ile İlgili Mevzuatın Hazırlanması Düzenlemelerin Uygulanması Deregülasyon Süreci ve Reregülasyon REGÜLASYON TEORİSİ Stigler'in Katkıları Becker ve Posner'in Katkıları Peltzman'ın Regülasyon Teorisi Regülasyon Teorisi Bakımından Medyanın Önemi TEORİ IŞIĞINDA EN UYGUN DÜZENLEME SÜRECİ VE KURUMSAL YAPI En Uygun Düzenleme Süreci Kural Koyma Aşaması Devlet Müdahalesini Uygulama Aşaması Deregülasyon Aşaması En Uygun Organizasyon Yapısı Yetkinlik ve Uzmanlığın Sağlanması Objektiflik ve Politik Meşruiyetin Sağlanması Sistemin Etkin Bir Şekilde Denetiminin Sağlanması Diğer Ülke Uygulamaları ve Türkiye Almanya İngiltere 255

6 XX ABD Türkiye DÜZENLEMEYE TABİ PAZAR PARAMETRELERİ VE YÖNTEMLER REGÜLASYONUN HEDEFLERİ REGÜLASYONUN BOYUTLARI Yapı Boyutu Serbestleşme Boyutu Davranış Regülasyonu İKTİSADİ REGÜLASYONUN KAPSAMI Rekabetin Korunması Piyasaya Giriş Regülasyonu Ekonomik Parametrelerin Regülasyonu Teknik Regülasyon DÜZENLENEN DEĞİŞKENLER Fiyatın Düzenlenmesi Üretim Miktarının Düzenlenmesi Pazardaki Firma Sayısının Regülasyonu Diğer Değişkenlerin Kontrolü KALICI PİYASA AKSAKLIKLARINA YÖNELİK FİYATLAMA VE REGÜLASYON YÖNTEMLERİ "Maliyet Artı" Regülasyonu Tavan Fiyat Regülasyonu Göreli Rekabet (Yardstick Competition) Yöntemi Hizmetin Etkin Olarak Sağlanması Maliyeti Yöntemi Fiyatlama ve Regülasyona ilişkin Türkiye Bakımından Değerlendirme 277 V. BÖLÜM ELEKTRİK PİYASASININ HUKUKİ YAPISI 1. GİRİŞ: ELEKTRİĞİN HUKUKİ MAHİYETİ ELEKTRİĞİN KAMU HİZMETİ NİTELİĞİ ELEKTRİĞİN MAL VEYA HİZMET OLMASI KANUNUN AMACI VE KAPSAMI AMACI KAPSAMI ELEKTRİK PİYASASI AKTÖRLERİ GENEL ÇERÇEVE VE LİSANSLAR 302

7 xxi Genel Çerçeve Genel Olarak Lisansların Tâbi Olacağı Usul ve Esaslar Hesap Ayrıştırması Rekabeti Sağlama Yükümlülüğü Diğer Hükümler Lisanslarda Bulunması Zorunlu Hususlar Lisansın Başlangıcı ve Sona Ermesi ÜRETİM Üretim Lisansı Elektrik Üretim Anonim Şirketi Özel Sektör Üretim Şirketleri Otoprodüktörler, Otoprodüktör Grupları ve Lisansları Dikey Bütünleşme İLETİM VE TEİAŞ İletim ve Lisansı İletim Şirketi İletimin Doğal Tekel Niteliği TEİAŞ'ın Yeni Ticaret Kanalları Oluşturma Görevi TEİAŞ'ın Diğer Görevleri TEİAŞ'ın Eşit Davranma Yükümlülüğü Dikey Ayrıştırma DAĞITIM ŞİRKETLERİ Dağıtım ve Lisansları Dağıtımın Doğal Tekel Niteliği Hizmet Verme ve Eşit Davranma Zorunkihjğu Perakende Satış Yetkisi Talep Tahminleri Hazırlama Görevi Gerekli Yatırımları Yapma Görevi Dikey Bütünleştirme TOPTAN SATIŞ ŞİRKETLERİ Toptan Satış ve Lisansları TETAŞ Özel Sektör Toptan Satış Şirketleri PERAKENDE SATIŞ ŞİRKETLERİ Perakende Satış ve Lisansları Perakende Ticaretinin Rekabet Açısından Önemi İTHALAT İHRACAT FAALİYETLERİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ TÜKETİCİLER Serbest Tüketiciler Serbest Olmayan Tüketiciler 355

8 XXII 4. TARİFELER VE TÜKETİCİNİN DESTEKLENMESİ TARİFELERİN ORTAK ESASLARI Eşitler Arasında Eşit Uygulanma ilkesi İlgili Şirket Tarafından Hazırlanması Gelecek Yıla Ait Olması Piyasa Faaliyetleri İle İlgili Olması Bağlayıcı Olması Maliyetleri Yansıtması Gelir Düzenleme Esasları DÜZENLEMEYE TABİ TARİFELER Bağlantı ve Sistem Kullanım Tarifeleri iletim Tarifesi TETAŞ Toptan Satış Tarifesi Dağıtım Tarifesi Perakende Satış Tarifeleri TÜKETİCİNİN DESTEKLENMESİ VE KORUNMASI Tüketicinin Desteklenmesi Tüketicinin Korunması Fiyat Eşitleme Mekanizması TARİFELER VE ARZ GÜZENLİĞİ ELEKTRİK PİYASASININ İŞLEYİŞİ İKİLİ ANLAŞMALAR DENGELEME PİYASASI Dengeleme ve Esasları Piyasa Katılımcıları ve Dengeleme Katılımcıları Sistem İşletmecisi (MYTM) Dengeleme Sistemi SPOT PİYASA VADELİ İŞLEMLER PİYASASI UZLAŞTIRMA Uzlaştırma ve Esasları Piyasa İşletmecisi (PMUM) Ölçüm Sistemleri ve Kayıt Kuralları Sistem Marjinal Fiyatı Sistem Dengesizlik Fiyatı Teminatlar Kayıplar Fatura ve Ödeme ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU EPDK'NİN TEŞKİLAT YAPISI 401

9 xxiii Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Başkanlık ve Görevleri Hizmet Birimleri EPDK'NİN İDARİ VE MALİ ÖZERKLİĞİ EPDK'NİN GÖREVVE YETKİLERİ idari ve Teknik Düzenleme Yetkileri Ekonomik Düzenleme Yetkisi Piyasaya Giriş ve Çıkışlarda Yetkisi Piyasadaki Faaliyetlerin Düzenlenmesi Hizmetin Sunulması Alanındaki Yetkileri Ücretlerin (Tarifelerin) Belirlenmesi Alanındaki Yetkileri Rekabetin Sağlanması ve Korunması Alanında Yetkileri Yaptırım Uygulama Yetkisi İhtilafların Hallinde Yetkileri Kamulaştırma ve Diğer İşlemlerde Yetkisi Rekabet Kurumu İle Yetki Paylaşımı ve Çatışması EPDK'NİN ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI EPDK'NİN GELİRLERİ VE MALVARUKLARI YAPTIRIMLAR İhlal Sayılan Fiiller Talep edilen Bilginin Yanlış veya Yanıltıcı Verilmesi Mevzuata Aykırı Davranış Lisans Şartlarına Aykırılık Yanıltarak Lisans Alınması İştirak İlişkisi Yasağına Aykırı Davranış Lisans İhlali Lisans Şartlarının Yokluğunda Lisans Verilmesi Yaptırım Çeşitleri Usul Tekerrür İçtima Birden Fazla Fiil Zamanaşımı Tahsili EPDK ve KARARLARININ DENETİMİ EPDK'nin Denetimi Kararlarının Denetimi ÖZELLEŞTİRME ÖZELLEŞTİRİLECEK VARLIKLAR 442

10 xxiv 7.2. ÖZELLEŞTİRME YÖNTEMİ ÖZELLEŞTİRMEDE ÖNCELİK SORUNU TEKEL GÜCÜ OLUŞTURULMAMASI YATAY AYRIŞTIRMA DİKEY AYRIŞTIRMA KAYIP KAÇAK SORUNU VE ÖZELLEŞTİRME YABANCILARIN DURUMU ŞEFFAFLIK REKABET KURULUNUN YAKLAŞIMI İlk Karar (1998 Tarihli Karar) İkinci Karar (2005 Tarihli Karar) YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ TEŞVİKİ AMAÇ VE KAPSAM Amaç Kapsam YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ KORUNMASI YEK BELGESİ YEK BELGELİ ELEKTRİK TEŞVİKLERİ Alım Zorunluluğu Fiyat Teşviki YATIRIM DÖNEMİ TEŞVİKLERİ Proje Bedeli Teşviki Genel Teşviklerden Yararlanma Arazi Teşvikleri YAPTIRIMLAR ENERJİ KULLANIMINDA ETKİNLİĞİN TEŞVİKİ AB ENERJİDE ETKİNLİĞİN SAĞLANMASI EYLEM PLANI ÜLKEMİZDE ENERJİ VERİMLİLİĞİNİN SAĞLANMASI Genel Olarak Amaç ve Kapsam Amaç Kapsam Enerji Verimliliği Genel Tedbirleri Eğitim ve Bilinçlendirme Kanun Kapsamında Epmter Kamuoyunun BHinçtendiriknesi Enerji Yönetimi Enerji Yöneticisi Görevtendirme Zorunkıkjğu Enerji Yönetim Birimi Kurma Zorunluluğu İzleme ve Envanter Oluşturma 486

11 XXV Binaların Isıtma Sistemlerinde Verimlilik Merkezi Isınma Binalarda Isı Standardı Yakma Tesislerinin Verimliliği Enerji Kimlik Belgesi Elektrik Altyapısının Etkinleştirilmesi Ulaştırma Alanında Verimlilik Elektrikli Ev Aletlerinde Verimlilik Enerji Verimliliği Mali Tedbirleri Mali Destek Miktarı Desteğin Koşulları Taahhüdün İhlali Proje Denetimi Enerji Yoğunluğunun Hesaplanması Gönüllülük Esası Diğer Tedbirler Ar-Ge Çalışmalarının Desteklenmesi Kojenerasyon Yatırımlarının Teşviki Kobilerin Teşviki Vakıf Şirketlerinin Teşviki İdari Yaptırımlar Yetki Belgesi İptali İdari Para Cezalan Belirli Faaliyetlerin Yasaklanması Tekerrür Enerji Verimliliği Konusunda Yetkili Kuruluşlar Genel Olarak Bakanlığın Yetkileri Genel Müdürlük (EİEİ) Liderlik ve Danışmanlık Görevleri Yetkilendirme ve Denetim Görevi Eğitim ve Koordinasyon Görevi Bikji İsteme Yetkisi Yerinde İnceleme Yetkisi Personel Desteği Alma Yetkisi Sahada Aktif Faaliyetlerde Bulunma Yetkisi EPOK İle İlişkiler Enerji Verimi Koordinasyon Kurulu Oluşumu PoW»ka ve Koordinasyon Oluşturma Görevi Onay Görev ve Yetkisi Komisyon Kurma Görev ve Yetkisi Danışma Kurulu Oluşturulması 511

12 XXVI Sertifika Bedeli Tespit Etmek Toplantıları Üniversiteler ve Meslek Odaları Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri 513 VI. BÖLÜM ELEKTRİK SEKTÖRÜNDE REKABET HUKUKU UYGULAMALARI 1. GİRİŞ: DÜZENLENMİŞ SEKTÖRDE REKABET KURALLARINA OLAN GEREKSİNİM ELEKTRİK SEKTÖRÜNDE PAZAR GÜCÜ PAZAR GÜCÜ NEDİR? ELEKTRİK SEKTÖRÜNDE PAZAR GÜCÜNÜN ÖLÇÜLMESİ ELEKTRİK SEKTÖRÜNDE BİRLEŞME VE DEVRALMALARIN KONTROLÜ İLGİLİ PAZAR BİRLEŞME VE DEVRALMALARIN DEĞERLENDİRİLMESİ ELEKTRİK SEKTÖRÜ İÇİN FARKLI BİR BİRLEŞME/DEVRALMA POLİTİKASINA GEREK VAR MI? ELEKTRİK PİYASALARINDA REKABETİN ANLAŞMA VE UYUMLU EYLEMLER İLE ENGELLENMESİ İHALE TASARIMINDA DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR Danışıklığın Önlenmesi Örnek Piyasa Modellemesi Üzerinden İhale Sistemlerinin Karşılaştırılması SONUÇ 538 SONUÇ, DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER 539 KAYNAKLAR 555