Petrol Bağımlısı Ülkelerde Reel Petrol Fiyatlarının Reel Döviz Kuruna Etkisi

Transkript

1 Busness and Economcs Research Journal Volume 7 umber pp ISS: DOI umber: /berj Petrol Bağımlısı Ülkelerde Reel Petrol Fyatlarının Reel Dövz Kuruna Etks Fath Kaplan a Al Rıza Aktaş b Öz: Bu çalışmanın amacı, petrol bağımlısı ülkelerde reel petrol fyatlarının reel dövz kuruna etksn ncelemektr. Bu amaç doğrultusunda 5 petrol bağımlısı ülkeye at yıllarını kapsayan panel verler kullanılmıştır. Öncek çalışmalardan farklı olarak çalışmada hem yatay kest bağımlılığını hem de ülkelerarası heterojenlğ göz önünde bulunduran gelşmş br yaklaşım kullanılmıştır. Panel ver analz sonuçlarına göre, reel petrol fyatlarındak artış reel dövz kurunu poztf yönde etklemektedr. Ayrıca, her br ülke tek tek ele alındığında reel petrol fyatlarındak artış Çn ve ABD nn reel dövz kurunu etklemezken, Kanada ve Mekska nın reel dövz kurunu poztf, Rusya nın se reel dövz kurunu negatf yönde etklemektedr. Anahtar Sözcükler: Petrol Fyatları, Dövz Kuru, Petrol Bağımlısı Ülkeler, Panel Ver Analz JEL Sınıflandırması: C23, F31, F41 The Impact of Real Ol Prce on Real Exchange Rate n Ol Dependent Countres Abstract: The paper ams to research the effects of real ol prces on real exchanges rates n ol dependent countres. Panel data for of 5 ol dependent countres s taken nto consderaton for ths purpose. The orgnalty of the paper s ts use of new approach wth cross-sectonal dependency and cross-country heterogenety both taken nto account. Panel data analyss suggest that, ncrease n the real ol prces has a postvely effect on real exchange rates. Moreover, when countres are taken nto account separately, ncrease n the real ol prces has no effect on USA and Chna, postvely effects n Canada and Mexco, but negatvely effects real exchange rates n Russa. Keywords: Ol Prce, Exchange Rate, Ol Dependent Countres, Panel Data Analyss JEL Classfcaton: C23, F31, F41 a Assst. Prof., PhD., Mersn Unversty, Tarsus School of Appled Technology and Management, Mersn, Turkye, fathkaplan@mersn.edu.tr b Alanya Alaaddn Keykubat Unversty, Faculty of Busness, Antalya, Turkye, alrzaaktas@akdenz.edu.tr

2 1. Grş Petrol Bağımlısı Ülkelerde Reel Petrol Fyatlarının Reel Dövz Kuruna Etks Ekonomde üretmden tüketme enerj her noktada klt rol oynamaktadır. Günümüzde enerjnn büyük br kısmı petrol ve petrol türev kaynaklardan sağlanmaktadır. Br ülkenn enerjde petrole olan bağımlılığı ne kadar yüksekse ülke ekonomsnn petrol fyatlarına olan duyarlılığı br o kadar yüksek olacaktır. Ülke ster petrol hracatçısı br ülke olsun ster petrol thalatçısı ülke, ya da petrol üretcs ve yahut petrol tüketcs br ülke olsun bu durum değşmeyecektr. Çünkü petrol gelr sağlama fonksyonu olduğu gb malyete neden olma fonksyonu da vardır. Bu nedenle ülke ekonomler açısından petrol fyatları stratejk öneme sahptr. Uluslararası pyasalarda belrlenen petrol fyatları dövz kurunu üç kanaldan etkleyeblmektedr. Bu kanallar; dış tcaret kanalı, refah etks kanalı le tcaret denges ve portföy ün yenden dağılımı kanalıdır (Buetzer, Habb ve Stracca, 2012). Dış tcaret kanalında, petrol fyatlarındak br şok petrol hracatı yapan ve petrol üretcs olan ülkede Samuelson-Balassa etksne benzer br etk ortaya çıkarmaktadır 1. Dış tcarete konu olan petrol fyatları uluslararası pyasalarda belrlendğ çn bu malların fyatındak br artış, tcarete konu olmayan sektörlerdek malların fyat ve vermllkler etkleyecektr. Bu durum, genel fyat sevyesnn artışına neden olacak ve reel dövz kurunda değerlenmeye yol açacaktır (Dauvn, 2013). Ayrıca, petrol üretcs ve hracatçısı ülkelerde petrol fyatlarındak br şok Hollanda Hastalığına (HH) da neden olablmektedr (Beck, Kamps ve Mleva, 2007; Benedctow, Fjærtoft ve Løfsnæs, 2013) 2. Refah etks kanalında, petrol thalatı yapan ülkeden petrol hracatı yapan ülkeye doğru br refah transfer söz konusudur (Krugman, 1983). Petrol fyatlarındak br şok petrol hracatı yapan ülkenn refahını daha fazla artırırken, petrol thalatı yapan ülkede se daha fazla refah kaybına neden olmaktadır. Tcaret denges ve portföy ün yenden dağılımı kanalında se, petrol hracatçısı ya da petrol thalatçısı ülkede petrol fyatlarındak br şok ödemeler dengesnde br dengeszlğe neden olablr. Bu durumda, ülkenn tcaret denges ve portföy ü yenden dağılacaktır. Ülkelern petrol le olan lşks günlük üretlen ya da hracat edlen ve yahut günlük thalat edlen ya da tüketlen petrol mktarı le tanımlanablr. Şekl 1. de ülkelern 2013 yılına at günlük bn varl olarak hesaplanmış petrol hracatı, petrol thalatı, petrol üretm ve petrol tüketm değerler verlmştr 3. Bu verlere göre Türkye petrol thalatı yapan lk on beş ülke sıralamasında günlük thal ettğ varl mktarına göre net petrol thalatçısıdır. Ancak br ülke sadece net petrol hracatçısı olmayablr. Örneğn Şekl 1 tekrardan ncelendğnde ABD ve Çn; hem net petrol üretcs hem net petrol thalatçısı hem de net petrol tüketcsdr. Benzer şeklde Kanada, Sud Arabstan, İran, Rusya ve Mekska net petrol hracatçısı, net petrol üretcs ve net petrol tüketcsdr. Bu bakımdan, dört sınıflamadan üçü çersnde yer alan ülkeler çalışmada petrol bağımlısı ülkeler olarak ntelendrlmştr. Petrol fyatları le dövz kuru arasındak lşknn blnmes uzun döneml enerj poltkalarının belrlenmesnde çok öneml br rol oynamaktadır. Enerj konusunun her gecen gün ülkeler açısından önemn artırdığı düşünüldüğünde petrole bağımlı ülkelerde petrol fyatları ülke dövz kurlarını nasıl etkledğ sorusunu akla gelmektedr. Bu bağlamda reel petrol fyatları le reel dövz kuru arasındak lşk dönemne at verler kullanılarak araştırılmıştır. Bu çalışma, reel petrol fyatları le reel dövz kuru arasında k lşky ele alınan ülkelern petrole olan bağımlılığı göz önünde bulundurması le lteratüre k noktada katkı sağlamaktadır. Brncs, daha öncek yapılan çalışmalarda petrol hracatçısı ve/veya petrol hracatçısı yönünden ülkeler ele alınarak çalışmalar yapılmıştır (Azz ve Bakar, 2011; Jahan-Parvar ve Mohammad, 2011). Çalışmada öncek çalışmalardan farklı olarak sadece hracat ve thalat yönünden değl üretm ve tüketm yönü de göz önünde bulundurularak ülkelern petrole olan bağımlılıkları sınıflandırılmıştır. İkncs, ülke örneklem heterojen yapıdadır ve küresel ekonomk konjonktür dkkate alındığı ülkeler arası yakın ekonomk lşkler mevcuttur. Böyle br örnekleme lşkn modeln tahmn edlmesnde eğm katsayısını heterojen kabul eden ve yatay kest bağımlılığına zn veren tahmnclern kullanılması gerekmektedr. Çalışmada heterojenlk ve yatay kest bağımlılığı altında uzun döneml regresyon tahmn yapablen Ortak İlşkl Etkler (Common Correlated Effect, CCE) tahmncs kullanılmaktadır. 104 BERJ (7)

3 F. Kaplan A. R. Aktas Şekl1. Ülkelern Günlük Varl Petrol İhracatı, Petrol İthalatı, Petrol Üretm ve Petrol Tüketm Kaynak: EIA, 2013 Şekl 1 de verlen ülkelerden petrol bağımlısı ülkeler olarak tanımlanan; ABD, Çn, Rusya, Kanada ve Mekska ülkelerne at verlern ekonometrk olarak test edldğ çalışma bundan sonra şu sıra le devam etmektedr. Çalışmanın knc bölümünde daha önce yapılmış çalışmalara lşkn lteratür taraması sunulmaktadır. Çalışmanın üçüncü bölümünde tahmn yöntem ele alınmaktadır. Çalışmanın dördüncü bölümünde tahmn edlecek model ele alınmakta ve model tahmn yapılmaktadır. Son kısımda se çalışma genel br değerlendrme le sona ermektedr. 2. Lteratür Özet Lteratürde petrol fyatları le dövz kuru arasındak lşky araştıran çok sayıda çalışma mevcuttur. Yapılan bu çalışmalardan öne çıkanları ncelenen örnekleme göre k gruba ayırmak mümkündür. Brnc grup, ele alınan ülke(ler) petrol hracatçısı, petrol thalatçısı, petrol üretcs ve petrol tüketcs şeklnde sınıflandırılmadan ncelenen çalışmalar, knc grup se bu şeklde br sınıflandırılmanın yapılmış olan çalışmalardır. Brnc grupta yer alan çalışmalardan olan Amano ve orden (1998), ABD de artan petrol fyatlarının dövz kurunu değerlendrdğ, petrol fyatlarından dövz kuruna doğru tek yönlü nedensellk lşks olduğunu BERJ (7)

4 Petrol Bağımlısı Ülkelerde Reel Petrol Fyatlarının Reel Dövz Kuruna Etks ler sürmüştür. ABD çn yapılan benzer çalışmalarda da bu sonuçlar tespt edlmştr (Coudert, Mgnon ve Penot, 2008). Camarero ve Tamart (2002), İspanya nın on Avrupa brlğ üyes ülke 4 le olan tcaretnde rekabetçlğnn araştırıldığı çalışmada petrol fyatları le İspanya nın dğer ülkelerle kl dövz kuru değşkenlern kullanmıştır. Yapılan analzde, ülkelern zamanla petrole olan bağımlılığı azaldıkça dövz kuru le petrol fyatları arasındak lşk statstk olarak anlamsız hale gelmektedr. Dğer durumda se, poztf petrol fyatı şoku İspanya nın dövz kurunu negatf yönde etklemektedr. Br başka çalışmada se Chen ve Chen (2007) gelşmş yed ülke 5 verlern kullanarak reel petrol fyatlarının reel dövz kuru hareketlernde domnant br faktör olduğunu tespt etmştr. Habb ve Kalamova (2007) orveç, Suud Arabstan ve Rusya çn yaptıkları analzler sonucunda Rusya çn reel petrol fyatları le reel dövz kuru arasında br lşk varken, orveç ve Suud Arabstan çn se bu durumun geçerl olmadığını tespt etmştr. Rusya çn yapılan brçok çalışmada petrol fyatları le dövz kuru arasında öneml br lşk vardır ve petrol fyatlarındak artış rubley değerlendrmektedr (Beck, Kamps ve Mleva 2007; Sun, 2007; Ito, 2010; Gędek, 2013; Kaplan, 2015). orveç çn yapılan çalışmalarda se petrol fyatları le dövz kuru arasında lşknn zayıf olduğu tespt edlmştr (Akram, 2004; Bjornland ve Hungnes, 2008). Alesa ve Dbooğlu (2002) Suud Arabstan ın dövz kuru hareketlern belrlemede petrol fyatlarından çok petrol üretm daha öneml olduğunu ler sürmüştür. Huang ve Guo (2008) Çn üzerne yaptıkları çalışmada petrol fyatları le dövz kuru arasındak lşknn oldukça zayıf olduğunu tespt etmştr. Zalduendo (2006) Venezuella çn yaptığı çalışmada, Koranchelan (2005) se Cezayr çn yaptığı çalışmada, petrol fyatlarının dövz kurunun belrlenmesnde öneml br faktör olduğunu, ancak tek başına yeterl olmadığını tespt etmştr. İknc grupta yer alan çalışmalardan olan Kutan ve Wyzan (2005), br petrol hracatçısı olarak ele aldığı Rusya da artan petrol fyatlarının reel dövz kurunu değerlendrdğn tespt etmştr. Bu sonuç Oomes ve Kalcheva (2007) n HH nn semptomlarının araştırıldığı çalışmalarında yne Rusya çn tespt edlmştr. Korhonen ve Juurkkala (2009) dokuz petrol hracatçısı olan ülkeler 6 ele alarak yaptıkları çalışmada, petrol fyatlarındak artışın reel dövz kurunu artırdığı, örnekleme üç petrol üretcs ülke 7 daha eklendğnde se katsayının çok az değşmesne rağmen (0.5 den 0.4) petrol fyatlarının reel dövz kuruna etksnn değşmedğ tespt etmştr. Azz, Bakar ve or'aznn (2011) üç net petrol üretc ülke 8 ve beş net petrol thalatçısı ülke 9 verlern kullanarak yaptığı uzun dönem analzlernde net petrol thalatçısı ülkelerde petrol fyatlarındak artış dövz kurunu yükseltrken, net petrol hracatçısı ülkelerde petrol fyatlarındak artış dövz kurunu statstk açıdan etklememektedr. Jahan-Parvar ve Mohammad (2011), petrol hraç eden 14 ülkede 10 HH araştırmıştır. Yapılan analz sonucunda dövz kuru le petrol fyatları arasında uzun dönemde br lşk vardır. Kısa dönemde se ele aldığı 4 ülke çn petrol fyatlarından dövz kuruna doğru tek yönlü nedensellk, k ülke çnse dövz kurundan petrol fyatlarına doğru tek yönlü nedensellk, 4 ülke çnse çft yönlü nedensellk lşks tespt edlrken kalan 4 ülke çnse her hang br nedensellk lşks tespt edlememştr. Al-mulal ve Sab (2012) petrol hraç eden 12 ülke 11 üzerne yaptıkları çalışmada petrol fyatlarındak artış dövz kurunu değerlendrmektedr. Bu nedenle yazarlar ülkelern daha esnek dövz kuru rejm kullanmalarını önermektedr. Eslamloueyan ve Ka (2015),petrol üreten ve petrol hraç eden 11 MEA (Mddle East and orth Afrca- Orta Doğu ve Kuzey Afrka) ülkes 12 üzerne yaptıkları çalışmada uzun dönemde petrol fyatlarının dövz kurunu negatf yönde etkleyeceğn tespt etmştr. Yazarlar, MEA ülkelernde düşük kurun neden yüksek düzeylerde hareket eden petrol fyatları olableceğ şeklnde yorumlamıştır. Sotoudeh ve Worthngton (2015) net petrol üretcs yed ülke 13 ve net petrol tüketcs 3 ülke 14 üzerne yaptıkları panel ver çalışmasında petrol fyatları le reel dövz kuru arasında her k örneklemde de çft yönlü nedensellk lşks olduğu tespt etmştr. Yapılan esneklk tahmnnde se hem net petrol üretcs ülkelerde hem de net petrol tüketcs ülkelerde petrol fyatları reel dövz kurunu negatf yönde etklemektedr. Her k tahmn sonucunda reel dövz kuru nelastk çıkmıştır ve bu sonuçlar nedensellk test sonuçlarını teyt eder ntelktedr. Petrol fyatlarındak artışın petrol tüketen ülkelern reel dövz kurlarında artışa neden olmasını ncelenen dönem tbar le yüksek sevlerde hareket eden petrol fyatlarının olableceğ şeklnde yorumlamıştır. Lteratürde öne çıkan çalışmalar ncelendğnde çalışmaların br çoğunda dövz kuru petrol fyatlarından etklenmektedr. Petrol hracatı yapan ülkelerde petrol fyatlarındak artış ülkeye gren dövz mktarını artırarak dövz kurunun düşmesne (yerel kurun değer kazanmasına) neden olurken, petrol thalatı yapan ülkelerde se dövz kurunun yükselmesne neden olmaktadır. Benzer şeklde, petrol üretc ülkede petrol gelrlernde k artış dövz kurunun düşmesne neden olurken, petrol tüketcs ülkede dövz kurunun 106 BERJ (7)

5 F. Kaplan A. R. Aktas yükselmesne neden olablr. İster petrol thalatçısı ya da hracatçısı ülke olsun, ster tüketc veya üretc ülke olsun, petrol fyatlarının dövz kuruna etksnn şddetn ülkenn petrol le olan (hracat, thalat, üretm ve ya tüketm) lşks belrlemektedr. 3. Yöntem Model tahmnnde kullanılacak olan yöntemn seçlmesnde serlern statstksel özellklernn blnmes gerekmektedr. Panel ver serlernde yatay kest bağımlılığının varlığı dkkat edlmes gereken öneml br statstksel özellktr. Çünkü analzlerde kullanılacak testlerde yatay kest bağımlılığını dkkate alan testlern kullanılması daha doğru sonuçların elde edlmesn sağlamaktadır. Breusch ve Pagan (BP, 1980), yatay kest bağımlılığının varlığını araştırmak çn LM (Lagrange multpler- Lagrange Çarpanı) temell şu test statstğn önermştr. CD 1 2 LM T pˆ 1 1 j j1 (1) Testte, 2 pˆ j hesaplanmış korelasyon katsayılarını fade ederken, testte yatay kest bağımlılığının olmadığı sıfır hpotez le test edlmektedr. Daha sonra bu test örneklem büyüklüğüne ve zaman boyutuna göre önce Pesaran (2004) daha sonra se Pesaran, Ullah ve Yamagata (PUY, 2008) tarafından genşletlmştr. Testte yazarlar, varyansı ve ortalamayı da ekleyerek grup ortalaması sıfır ve breysel ortalama sıfırdan farklı olduğunda ortaya çıkan sapmayı düzeltmşlerdr. Pesaran ve dğ. önerdğ test aşağıdak gbdr. LM adj 2 T ( 1) 1 1 j1 ( T k) pˆ 2 j Tj Tj (2) Panel ver analzlernde dkkat edlmes gereken br başka statstksel özellk se eğm katsayıların homojen m yoksa heterojen m yapıya sahp olduklarıdır. Çünkü bu özellkte yatay kest varlığında olduğu gb yapılacak olan testlern varsayımları bakımından önemldr. Pesaran ve Yamagata (2008) eğm katsayıların homojenlğ ~ test etmek çn Swamy n önerdğ test gelştrmştr. Swamy test statstğnde, S ~ Swamy test statstğn, k açıklayıcı değşken sayısını ve yatay kest sayısını fade etmektedr. ~ 1 ~ S k 2k K-kare dağılımı gösteren bu test Pesaran ve Yamagata (2008) gelştrerek test aşağıdak son haln almıştır. (3) ~ adj 1 ~ ~ S E( Z ~ VARZ T T ) (4) Test statstğnde, ortalaması ve varyansı olan değşkenler fade etmektedr. Z ~ T, " ler arasında brbrlernden bağımsız rassal şeklde dağılan sonlu Zaman serler analznde olduğu gb brm kökün varlığı panel ver analzlernde de araştırılmaktadır. Çünkü, serlerde brm kökün varlığı sahte regresyon lşklerne neden olablmektedr. Hadr-Kurozum Panel- KPSS Brm Kök Test nde (Hadr ve Kurozum, 2012) yatay kest bağımlılığı ve heterojen yapı dkkate alınarak brm kökün yokluğu hpotez test edlmektedr. Testte ZA_spc ve ZA_la olmak üzere k test statstğnden yararlanılmaktadır. ZA_spc test statstğnde uzun dönem varyansı Sul, Phllps ve Cho (2005) yöntemyle hesaplanırken, ZA_la test statstğnde uzun dönem varyansı Cho (1993) ve Toda ve Yamamoto (1995) yöntemyle hesaplanmaktadır (Hadr ve Kurozum, 2012). BERJ (7)

6 Petrol Bağımlısı Ülkelerde Reel Petrol Fyatlarının Reel Dövz Kuruna Etks Sevye değerlernde durağan olmayan serlerde eşbütünleşme lşksne bakılmaktadır. Westerlund (2007) eşbütünleşme testnde, heterojenlk ve yatay kest bağımlılığı olduğunda; ks grup ortalama statstkler (G τ ve G α) ve ks de panel statstkler (P τ ve P α) olmak üzere dört test statstğ le eşbütünleşme lşks ncelenmektedr. Homojenlk varsayımı altında P τ ve P α test statstkler kullanılırken, heterojenlk varsayımı altında G τ ve G α statstkler kullanılmaktadır (Westerlund, 2007). Uzun dönem katsayılarının tahmn çn Pesaran CCE tahmncsn önermştr. Bu yöntemde breysel etklern ve ortak faktörün durağan ve dışsal oldukları varsayılmaktadır ( Pesaran, 2006). y t d t x t t (5) t f e t t (6) Model (5) de d gözleneblen ortak etkler fade ederken Model (6) da f gözlenemeyen ortak etkler temsl etmektedr. Pesaran CCE tahmncsnde eğm parametresnn heterojen ve yatay kest bağımlılığının olduğu varsayımı altında uzun dönem regresyon katsayılarının tahmn edlmesn sağlayan Ortak İlşkl Etkler Ortalama Grup tahmncsn (Common Correlated Effects Mean Group, CCEMG) önermştr. Pesaran, yne aynı makalesnde eğm parametresnn homojen ve yatay kest bağımlılığının olduğu varsayımı altında Ortak İlşkl Etkler Havuzlanmış tahmncsn (Common Correlated Effects Pooled, CCEP) önermştr. CCEMG ve CCEP uzun dönem katsayısı sırasıyla aşağıdak gb elde edlmektedr (Pesaran, 2006). bˆ CCEP ( bˆ 1 1 CCEMG b ˆ 1 X M w X 1 ) 1 X M w y (7) (8) Model (7) ve (8) de kullanılan 4. Ver Set ve Model Tahmn bˆ her br yatay kest brm çn CCE tahmndr. Reel petrol fyatlarının reel dövz kuruna etksn ölçmek çn Camarero ve Tamart (2002), Azz ve Bakar (2011) ın çalışmalarında kullandıkları modelden yararlanılmıştır. RERt 0 1 OILt 2 IT t (9) Model (9) da, RER reel dövz kurunu, OIL reel petrol fyatlarını, IT se reel faz oranı fade etmektedr. Çalışmada Rusya, ABD, Çn, Kanada ve Mekska çn yıllarına at serler kullanılmıştır. Serlere lşkn blgler Tablo 1 de yer verlmştr. Tablo1. Uygulamada Kullanılan Serler Değşken Hesaplama Yöntem Ver Tabanı RER IFS Pd İ 1 Pf * E OIL Ortalama YııllıkPetrol Fyatları WDI,EIA,IFS Ülke TÜFE Endeks IT 1+ faz oranı WDI, IFS 1 * enflasyon oranı : Kapsanan Ülke Sayısı, Pd: İlgl Ülkenn Fyat Endeks, w:dğer Ülkenn İlgl ülkenn REK endeksndek ağırlığı, Pf: Dğer ülkenn Fyat endeks, Ed: İlgl ülkenn dğer ülke parası cnsnden kuru. d w 108 BERJ (7)

7 F. Kaplan A. R. Aktas Model tahmnne başlanılmadan önce serlerde yatay kest bağımlılığı ve homojenlkler araştırılmıştır. Bu amaçla yatay kest bağımlılığı çn CD LM1, CD LM2 ve LM adj testler, katsayı homojenlğ çn ~ ve yapılmıştır. Yapılan test sonuçları Tablo 2 de yer verlmştr. Tablo 2. Yatay Kest Bağımlılığı ve Homojenlk Testler ~ adjtestler Yatay Kest Bağımlılığı Test CDLM1 CDLM2 LMadj İstatstk p-değer İstatstk p-değer İstatstk p-değer RER IT OIL Model Homojenlk Test ~ İstatstk p-değer ~ adj Yapılan CD LM1, CD LM2 ve LM adj test sonuçlarına göre hem serlerde hem de modelde yatay kest bağımlılığı olduğu görülmektedr. Bu sonuçlara göre söz konusu ülkelerden brnde meydana gelen şok dğer ülkeler de etklemektedr. Homojenlğ test eden ~ ve test statstğ sonuçlarına göre se modelde eğm katsayıları heterojendr. ~ adj Tablo 3. Hadr -Kurozum Panel-KPSS Brm Kök Test Sabtl Model Sabtl ve Trendl Model Sevyede İstatstk p-değer İstatstk p-değer RER ZA_spc ZA_la IT ZA_spc ZA_la OIL ZA_spc ZA_la Brnc Farkında RER ZA_spc ZA_la IT ZA_spc ZA_la OIL ZA_spc ZA_la ot:, brnc fark şlemcsdr. Maksmum geckme uzunluğu 4 olarak alınmış ve her br yatay kest çn optmal geckme uzunlukları, Schwarz blg krterne göre belrlenmştr. Brm kök test sonucuna göre, OIL sers harç tüm serler sabtl ve sabtl-trendl modellerde durağanken, serlern farkı alındığında tüm serler sabtl ve sabtl-trendl modellerde durağan hale gelmektedr. Westerlund yatay kest bağımlılığına ve heterojenlğne zn veren br panel eşbütünleşme test önermştr. Bu testte, yatay kest bağımlılığının olmadığı durumda test değerler asmptotk dağılım BERJ (7)

8 Petrol Bağımlısı Ülkelerde Reel Petrol Fyatlarının Reel Dövz Kuruna Etks gösterrken, yatay kest bağımlılığında test değerler bootstrap yöntem le elde edlmektedr. Westerlund panel eşbütünleşme test sonuçları Tablo 4 de yer verlmştr. Tablo 4. Westerlund Panel Eşbütünleşme Test Sonuçları Sabtl Model Sabtl ve Trendl Model Hata Düzeltme Test İstatstk Asmptotk p-değer Bootstrap p- değer İstatstk Asmptotk p- değer Bootstrap p- değer Gτ Gα Pτ Pα ot: Testte geckme ve öncül değer 1 olarak alınmıştır. Bootstrap olasılık değerler tekrarlı dağılımdan elde edlmştr. Asmptotk olasılık değerler, standart normal dağılımdan elde edlmştr. Panel eşbütünleşme test sonuçlarına göre, bootstrap değerler ele alındığında sabt ve sabt-trendl modellerde %5 anlamlılık düzeynde panel oluşturan serler arasında eşbütünleşme lşks vardır. Yan serler uzun dönemde brlkte hareket etmektedr. Heterojenlk, yatay kest bağımlılığı ve eşbütünleşme lşknn varlığında uzun dönem katsayıları tahmn edleblmektedr. Uzun dönem katsayıları Pesaran CCE le tahmn edlmştr 15. Yapılan tahmn sonuçları Tablo 5 de yer verlmştr. Tablo 5. Pesaran CCE Tahmn Sonuçları Sabt Term IT OIL Ülkeler Katsayı t-değer Katsayı t- değer Katsayı t- değer Kanada 1.773** *** *** Çn Mekska * Rusya * ** ABD 6.190* CCEMG *** CCEP * ot: Otokorelasyon ve değşen varyans problemler ewey-west yöntemyle gderlmştr. *, ** ve *** sırasıyla %1, %5 ve %10 önem düzeyn fade etmektedr. Yatay kest bağımlılık ve heterojenlk dkkate alındığında CCEMG sonucuna göre OIL sersndek br brmlk artış RER sersnde % 4 lük br artışa neden olurken, IT sersndek artış RER sersn statstksel olarak anlamlı br şeklde etklememektedr. Her br ülke tek tek değerlendrldğnde, OIL sersndek artış Çn ve ABD nn RER sersn statstksel olarak etklemezken, Kanada ve Mekska nın RER sersn poztf, Rusya nın se negatf yönde etklemektedr. IT sers ele alındığında se, IT sersndek br brmlk artış sadece Kanada nın RER sersnde % 0.4 lük br artışa neden olmaktadır. 5. Sonuç Bu çalışmada, dönem Kanada, Çn, Mekska, Rusya ve ABD ülkelerne at panel verler kullanılarak reel petrol fyatlarının reel dövz kuruna olan etks araştırılmıştır. Bu amaçla yatay kest bağımlılığı ve homojenlk test, panel brm kök test, panel eş bütünleşme test ve panel uzun dönem katsayıları tahmn şeklndek analzlernden yararlanılmıştır. CEEMG model tahmn sonuçlarına göre, reel petrol fyatlarındak br artış reel dövz kurunu etklerken, reel faz oranlardak artış reel dövz kurunu statstksel olarak etklememektedr. Elde edlen bu sonuç Camarero ve Tamart (2002), Chen ve Chen (2007) ve Eslamloueyan ve Ka nın (2015) elde ettğ sonuçlar le uyumludur. Yapılan analzlerden elde edlen sonuçlar doğrultusunda, dünyanın en büyük br ve k numaralı ekonoms olan ABD ve Çn çn petrol fyatlarındak artış, reel dövz kurlarını etklememektedr. Bunun 110 BERJ (7)

9 F. Kaplan A. R. Aktas nedennn her k ülkenn de petrol stoklama poltkaları lgl olduğu ler sürüleblr yılı rakamlarına göre ABD 471 mlyon varl (MV) petrol stoklama kapastesne sahpken, Çn 350 MV petrol stoklama kapastesne sahptr 16. Reel petrol fyatlarındak artışın Kanada ve Mekska da reel dövz kurlarını yükseltrken Rusya da reel dövz kurlarını düşürmektedr. Kanada ve Mekska ürettkler petrolün yarısından fazlasını (sırasıyla %59 ve %70) tüketrken kalanını hraç etmekte, Rusya se ürettğ petrolün sadece %32 lk kısmını kullanırken, kalanını hraç etmektedr. Bu nedenle, Kanada ve Mekska reel petrol fyatlarındak artış malyet unsuru olarak reel dövz kurunu yükseltrken, Rusya çn reel petrol fyatlarındak artış dövz gelr olarak görülmekte ve reel dövz kurunu düşmektedr. Bu ülkelern petrol fyatlarına bağlı dövz kuru etklerne maruz kalmalarında ülkelern petrol kapastelernn yetersz oldukları düşünülmektedr. Ülkelern 2014 yılı verlerne göre; Rusya (2,6) MV petrol stoklama kapastesne sahpken, Kanada (70,8) MV, Mekska se 12 MV petrol stoklama kapastesne sahptr 17. Ülkeler petrol fyatlarına bağlı reel dövz kuru hareketlernden korunmak çn petrol stoklama kapastelern artırmaları poltka öners olarak sunulablr. Son otlar 1 Samuelson (1964) ve Balassa (1964) çalışmalarına stnaden lteratürde Samuelson-Balassa etks olarak blnen bu hpoteze göre uzun dönemde reel dövz kurlarındak değşm, ülkelern tcarete konu olan ve konu olmayan sektörlernn görecel fyatları ve bu fyatları belrleyen görecel verm hızlarındak değşm le açıklanmaktadır. 2 Hollanda Hastalığı, yen bulunan br doğal kaynaktan elde edlen gelrlern ulusal parayı aşırı değerlendrerek, dış tcaret hadlernde bozulmaya ve kamu harcamalarına artışa yol açması ve toplam üretm azaltması şeklnde tanımlanmaktadır. Bakınız. Frankel (2010). 3 Verler ABD nn Energy Informaton Admnstraton EIA ver tabanından alınmıştır yılına at olan üretm değerler günlük bn varl cnsnden hesaplanmaktadır. 4 Belçka, Danmarka, Almanya, Fransa, İrlanda, İtalya, Hollanda, Avusturya, İsveç ve İngltere. 5 Kanada, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, İngltere ve ABD. 6 Cezayr, Ekvator, Gabon, Endonezya, İran, Kuveyt, jerya, Sud Arabstan ve Venezüella 7 Azerbaycan, Kazakstan ve Rusya. 8 Kanada, Danmarka ve Malezya 9 Japonya, Pakstan, Güney Afrka, İsvçre ve Fldş Sahl. 10 jerya, Angola, Bahreyn, Bolvya, Kolombya, Gabon, Endonezya, Kuveyt, Mekska, jerya, orveç, Rusya, Suud Arabstan ve Venezüella. 11 jerya, Bahreyn, Mısır, Endonezya, Kuveyt, jerya, Umman, Katar, Suud Arabstan, Sudan, Brleşk Arap Emrlkler ve Venezüella. 12 MEA Ülkeler; Cezayr, Bahreyn, Mısır, İran, Kuveyt, Lbya, Umman, Katar, Suud Arabstan, Surye ve Brleşk Arap Emrlkler. 13 Amerka, Brezlya, Danmarka, İtalya, Almanya, Hollanda ve İsveç 14 Kanada, Mekska ve orveç 15 Serlern brm kök çermeler ya da çermemeler Pesaran CCE tahmnlern etklemeyecektr. Bakınız. Kapetanos, Pesaran ve Yamagata, Verler EIA ver tabanından alınmıştır. 17 Verler EIA ver tabanından alınmıştır. Kaynaklar Akram, Q. F. (2004). Ol Prces and Exchange Rates: orwegan Evdence. Econometrcs Journal, 7(2), Al-mulal, U. & Sab, C..B.C. (2012). Ol Prces and the Real Exchange Rate n Ol-Exportng Countres. OPEC Energy Revew,36 (4), Amano, R.A., & orden, S. (1998). Ol Prces and the Rse and Fall of the US Real Exchange Rate. Journal of Internatonal Money and Fnance 17: BERJ (7)

10 Petrol Bağımlısı Ülkelerde Reel Petrol Fyatlarının Reel Dövz Kuruna Etks Azz, A.I.M., & Bakar,.A.A. (2011). Ol Prce & Exchange Rate: A Comparatve Study between et Ol Exportng and et Ol Importng Countres, European Journal of Economcs, Fnance & Admnstratve Scences,42, Balassa, B. (1964). The Purchasng-Power-Party Doctrne: A Reapprasal. Journal of Poltcal Economy, 72, 6, Beck,R.,Kamps, A., & Mleva, E Long-term growth Prospects for the Russan economy. European Central Bank, Occasonal paper seres o 58:1-32. Benedctow, A.,Fjærtoft, D., & Løfsnæs, O.( 2013). Ol Dependency of the Russan Economy: an Econometrc Analyss. Economc Modellng 32: Bjornland, H. C., & Hungnes, H. (2008). The Commodty Currency Puzzle. The ICFAI Journal of Monetary Economcs, (2), Breusch, T.S., & Pagan, A.R. (1980). The Lagrange Multpler Test and Its Applcatons to Model Specfcaton Tests n Econometrcs. Revew of Economc Studes, 47, Buetzer, S., Habb, M. M., & Stracca, L. (2012). Global Exchange Rate Confguratons: Do Ol Shocks Matter?, European Central Bank, Workng Paper Seres, o: Camarero, M., & Tamart, C. (2002). Ol Prces and Spansh Compettveness: A contegrated Panel Analyss. Journal of Polcy Modelng, 24, Chen,S., & Chen, H. (2007). Ol Prces and Real exchange Rates. Energy Economcs 29: Cho, I. (1993). Asymptotc ormalty of the Least-Squares Estmates for Hgher Order Autoregressve Integrated Processes wth Some Applcatons. EconometrcTheory, 9, Coudert, V., Mgnon, V. & Penot, A. (2007). Ol prce and the Dollar, Energy Studes Revew 15(2). Dauvn, M. (2013). Energy Prces and the Real Exchange Rate of Commodty-Exportng Countres. CEPII Research Center, Workng Papers Eslamloueyan, K. & Ka, A. (2015). Determnants of the Real Exchange Rate n Ol-Producng Countres of the Mddle East and orth Afrca: A Panel Data Investgaton. Emergng Markets Fnance and Trade, 51(4), Frankel, A. J. (2010). The atural Resource Curse: A Survey, BER Workng Papers, o: Gedek, S Ruble Exchange Rate and Ol Prce. Does Russan Economy Shows Symptoms of Dutch Dsease?8th Pan- European Conference on Internatonal Relatons Warsaw, September,1-11. Habb, M.M., & Kalamova, M. M. (2007). Are There Ol Currences? The Real Exchange Rate Of Ol Exportng Countres. European Central Bank, Workng Paper Seres O 839. Hadr, K., & Kurozum, E. (2012). A Smple Panel Statonarty Test n the Presence of Seral Correlaton and a Common Factor. Economcs Letters, 115, Huang,Y., & Guo, F. (2008). The role of ol prce Shocks on Chna s Real Exchange Rate. Chna Economc Revew, 18, Ito, K. (2010).The Impact of Ol Prce Volatlty on Macroeconomc Actvty n Russa. Economc Analyss Workng Papers. o: 9(5):1-10. Jahan-Parvar, R. M, & Mohammad, H. (2011). Ol Prces and Real Exchange Rates n Ol-Exportng Countres: A Bounds Testng Approach, Journal of Developng Areas, Tennessee State Unversty, College of Busness, 45(1), Kapetanos, G., Pesaran, M. H. & Yamagata, T. (2006).Analyss of Panel Data Models wth Unt Roots and a Multfactor Error Structure. Unpublshed Manuscrpt, Faculty of Economcs, Cambrdge Unversty. Kaplan, F. (2015). Ol Prce, Exhange Rate and Economc Growth n Russa: A Multple Structural Break Approach, Advances n Management and Appled Economcs, 5(4), Koranchelan, T.(2005). The Equlbrum Real Exchange Rate n a Commdty Exportng Country: Algera s Experence. IMF workng Papers, 5(131). Korhonen, L., & Juurkkala, T.(2009). Equlbrum Exchange Rates n Ol-Exportng Countres. Journal of Economcs and Fnance, 33, Kutan, A.M, & Wyzan, M.L. (2005). Explanng the real exchange Rate n Kazakhstan, : Is Kazakhstan vulnerable to the Dutch Dsease? Economc Systems, 29, Oomes,., & Kalcheva, K. (2007). Dagnosng Dutch Dsease: Does Russa Have the Symptoms. IMF Workng Paper, WP/07/102: Krugman, P.(1983). Ol Shocks and Exchange Rate Dynamcs. atonal Bureau of Economc Research, Inc. Chapters, n: Exchange Rates and Internatonal Macroeconomcs, BERJ (7)

11 F. Kaplan A. R. Aktas Pesaran, M.H. (2004). General Dagnostc Tests for Cross Secton Dependence n Panels. Cambrdge Workng Papers n Economcs, o. 435 Pesaran, M.H. (2006). Estmaton and Inference n Large Heterogeneous Panels wth a Mult factor Error Structure. Econometrca, 74(4), Pesaran, M.H., Ullah, A., & Yamagata, T. (2008).A Bas-Adjusted LM Test of Error Cross-Secton Independence. Econometrcs Journal, 11, Pesaran, M.H., & Yamagata, T. (2008). Testng Slope Homogenety n Large Panels.Journal of Econometrcs, 142(1), Samuelson, P. (1964). Theoretcal otes on Trade Problems. Revew of Economcs and Statstcs, 46, Sotoudeh, M. Al, & Worthngton, C.A. (2015). Macroeconomy and Fnancal Market Effects of Ol Prce Changes: A Comparson of Large et Ol-Producer and Ol-Consumer Countres. Economc Papers, 34(1-2), Sul, D., Phllps, P.C.B., & Cho, C.Y. (2005). Prewhtenng Bas n HAC Estmaton. Oxford Bulletn of Economcs and Statstcs, 67, Sun, P. (2007). Ol prces and the Russan Economy: Some Smulaton Studes wth IGEM. The Research Insttute of the Fnnsh Economy.Keskusteluaheta, Dscusson papers, o. 1088:1-15. Toda, H.Y., & Yamamoto, T. (1995). Statstcal Inference n Vector Autoregressons wth Possbly Integrated Processes. Journal of Econometrcs, 66, Westerlund, J.(2007). Testng for Error Correcton n Panel Data. Oxford Bulletn of Economcs and Statstcs, 69(6), Zalduendo, J. (2006). Determnants of Venezuela s Equlbrum Real Exchange Rate. IMF Workng Paper Seres, WP/06/74. BERJ (7)

12 Petrol Bağımlısı Ülkelerde Reel Petrol Fyatlarının Reel Dövz Kuruna Etks Ths Page Intentonally Left Blank 114 BERJ (7)