PLASER TİP MADEN YATAKLARI

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "PLASER TİP MADEN YATAKLARI"

Berk Adin
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 PLASER TİP MADEN YATAKLARI Kayaçların çeşitli şekillerde ayrışması sonucunda, serbest hale geçen minerallerden fiziksel ve kimyasal ayrışmaya karşı dirençli olanların, uygun ortamlara taşınıp birikmeleriyle oluşan maden yataklardır. Mekanik ayrışmayla açığa çıkan veya serbest kalan mineraller yüzey sularının etkisiyle yoğunluklarına bağlı olarak birbirlerinden ayrı olarak biriktirilirler. Dolayısıyla bir mineralin plaser yatak oluşturabilmesi için (a) yoğunluğunun yüksek olması, (b) mekanik bozunmaya karşı dirençli olmaları (c) yüzeysel bozunmaya karşı dirençli olmaları gerekir. Sn, Au, Pt, Nb, Ta, Ti, Zr ve (elmas) plaser oluşturan en önemli elementlerdir.

2 PLASER TİP MADEN YATAKLARI Plaser yataklar düşük tenörlü yataklardırlar. İşletme maliyetleri ucuz olduğundan ekonomik olarak işletilebilirler. Plaser yatakların taşlaşmış olanları paleoplaser yataklar olarak adlandırılır. Bunların üretim maliyetleri daha fazladır ve ancak çok değerli elemetler içermeleri durumunda ekonomik olabilirler. Güney Afrika daki Witwatersrand altınlı kumtaşları/konglomeraları gibi

3 PLASER TİP MADEN YATAKLARI Sınıflama 1) Karasal plaserler, a) Kalıntı (elüvyal) plaserler b) Yamaç (kolüvyal) plaserler c) Alüvyal plaserler 2) Geçiş ortam (plaj veya sahil) plaserleri, 3) Denizel plaserler 4) Rüzgar plaserleri

4 Karasal Plaserler a) Kalıntı (elüvyal) plaserler Kimyasal ayrışma ile hafif minerallerin ortamdan uzaklaşması sonucunda ana kayacın hemen üzerinde gelişen ağır mineral yığışımlarıdır. Bunlar topoğrafyanın oldukça düz olması durumunda gelişebilirler ve derine doğru ayrışmış damarlara geçiş gösterebilirler. Kimyasal ayrışmaya dayanıklı hafif mineraller de kalıntı plaserler oluşturabilir. Örneğin beril.

5 Karasal Plaserler b) Yamaç (kolüvyal) plaserler Kayaçların ayrışması ve dirençli minerallerin kaynak çevresinde yamaç üzerinde birikmeleriyle oluşurlar. Ağır mineraller ana kayacın üzerinde veya daha aşağı kesimlerinde birikirken, hafif ve dirençsiz mineraller yağmur ve diğer yüzey sularıyla yamaç aşağı hareket ettirilirler veya rüzgarlarla uzaklara taşınırlar. Ağır mineral yığışımı, yavaş kayma olaylarıyla devamlı bir ayrıma tabi tutulur. Bazı durumlarda ağır mineraller çevredeki kayaçların boşluklarında gelişebilir. Örneğin, Malezya da mermerler içinde bulunan kasiterit dolgulu boşluklar

Karasal Plaserler c) Alüvyal plaserler Kayaçların ayrışması sonucu serbestleşen ağır minerallerin taşınıp vadilerde birikmesi ile oluşan plaserlerdir.

6 Karasal Plaserler c) Alüvyal plaserler Kayaçların ayrışması sonucu serbestleşen ağır minerallerin taşınıp vadilerde birikmesi ile oluşan plaserlerdir. Minerallerin yığışımı, bunların yoğunluğu ve büyüklüğü tarafından kontrol edilir. Vadilerde akış hızında bir azalma olmasıyla, ilk önce büyük boyutlu ağır mineraller, daha sonra küçük boyutlu ağır mineraller ve büyük boyutlu hafif mineraller çökelmeye başlar. Böylece bir ağır mineral yığışımı gerçekleşir. Bu tür plaserlere en önemli örnek Malezyadaki Sn lı plaserlerdir. Ayrıca Divriği (Sivas) taki C kafası bir alüvyal plaserdir.

7 Karasal Plaserler c) Alüvyal plaserler Ağır mineral yığışım zonları

8 Sahil Plaserleri Kıyı şeridi boyunca ağır mineral bakımından zengin olan kayaçların ayrışması ile, deniz kenarına taşınan kırıntıların dalga hareketlerine bağlı olarak deniz kenarlarında yığışımıyla oluşan plaserlerdir. Bu ortamlarda oluşan en önemli mineraller kasiterit, elmas, altın, ilmenit, manyetit, monazit, rutil, ksenotim, ve zirkondur. Namibya daki elmaslı plaserler, Doğu ve Batı Avustralya daki ilmenitmonazit-rutil plaserleri ve Orta ve Doğu Karadeniz deki manyetit-ilmenit plaserleri gibi. Monazit Rutil

9 Sahil Plaserleri Orta ve Doğu Karadeniz sahil plaserleri Üst Kretase yaşlı bazalt, andezit türü kayaçların ayrışması sonucunda Orta ve Doğu Karadeniz sahili boyunca manyetit bakımından zengin plaj kumları oluşmuştur. Plaserlerde manyetitin yanısıra hematit, martit ve maghemit gibi mineraller de izlenir. Ayrıca ilmenit, titanomanyetit, rutil, egirin, ojit ve hornblend de bulunur. Yöre % Manyetit Rezerv (ton) Çarşamba Ovası % Ünye Batısı % Perşembe-Efirli % Kimyasal analizlerde %55-60 Fe ve % 6-7 TiO 2.

10 Rüzgar Plaserleri Çeşitli yollarla oluşan mineral birikintilerinin rüzgarlarla tekrar taşınıp rüzgar şiddetinin azaldığı yerlerde yeniden çökeltilmesiyle oluşan plaserlerdir. En önemli olanları sahil plaserlerinin rüzgarlarla tekrar hareketlendirilmesi sonucu oluşanlardır. Mineral Türü Mineral Formül Yoğunluk Sertlik Ortam Plaser Türlerine Göre Mineral Çeşitleri Ağır mineral Altın Au Alüvyal, kalıntı Ağır mineral Platin Pt Alüvyal plaser Ağır mineral Kasiterit SnO Kalıntı, alüvyal, denizel Ağır mineral Volframit (FeMn)WO Sahil plaseri Hafif ağır min. Manyetit Fe3O Sahil plaseri Hafif ağır min. İlmenit FeTiO Sahil plaseri Hafif ağır min. Rutil TiO Alüvyal plaser Hafif ağır min. Kolombit (FeMn)(NbTa) 2 O Sahil plaseri Hafif ağır min. Ksenotim YPO Sahil plaseri Hafif ağır min. Monazit (Ce,La,Nd,Th)PO Alüvyal plaser Hafif ağır min. Badeleyit ZrO Sahil plaseri Hafif ağır min. Zirkon ZrSiO Alüvyal, sahil plaseri Hafif ağır min. Elmas C Sahil, alüvyal, kalıntı, rüzgar

Benzer belgeler

Doç. Dr. Cengiz ÇETİN, BEK166 Taş Malzeme Bilgisi ve Bozulmalar Ders Notu DERS 9

Doç. Dr. Cengiz ÇETİN, BEK166 Taş Malzeme Bilgisi ve Bozulmalar Ders Notu DERS 9 DERS 9 Resim 1. Kapadokya - Zelve Vadisi nde bir peri bacası. (, Kapadokya, 2012) 4. TAŞ ESERLERDE BOZULMA TÜR VE NEDENLERİ Koruma biliminde taş eserlerde bozulma terimi, doğal taşların bünyesinde taşın