prusıa T.C. BURSA VALİLİĞİ

Transkript

1 prusıa BURSA T.C. BURSA VALİLİĞİ

2 Bursa, being one of the exceptional cities of our country with the most historical buildings and artifacts in terms of history, culture and civilization richness; has ancient historical buildings from the Bithynia, Roman and Byzantine periods and important historical buildings due to being the capital of the Ottoman Empire. This city that has gained a unique identity through thousands of years of cultural heritage, has been known as GREEN BURSA for many years with its monumental, religious, cultural and civic buildings, green environment, spring waters nourished by Mount Olympus (Uludağ), wonderful plane trees that witness history and healing thermal baths, all of which should be protected. Just like today, Bursa has been flooded by scholars, artists, merchants and travellers from every corner of the world. In words of Evliya Çelebi, Bursa is a water city and the fundamental of the Ottomans. This famous city has embraced the first six Ottoman Sultans as well as various bosom friends, statesmen and artists. Bursa is a world city in which the Turkish influence has been experienced in all its momentum while protecting and developing its own identity with one foot, has also embraced all the global values like a compass with the other. Uludağ, which the city founded at its foot, is one of the settlements in history where the first monks that retire into seclusion. Uludağ maintains its characteristic of being one of Turkey s largest winter and nature sports centers for four seasons. Throughout the history, being located on an important transportation network and the existence of raw material resources to obtain essential goods has enabled Bursa to be a commercial centre at every stage. Bursa, which once produced the most looked for atlas and silk material in the world by the breeding of the silkworm has today become a leader in automotive, machinery, textile and food industries throughout the country. Today, Bursa with its economical strength and added value it has created is one of the locomotives of the Turkish economy. By the year 2008, Bursa has carried out 61.5 per cent of the total frozen food production, 26 per cent of fruit juice production, 64 per cent of total tomato paste production, 60 per cent of edible olive production and 70 per cent of synthetic yarn production of Turkey. While Bursa also carries out 59 per cent of automobile production, 8 per cent mini-bus production, 43 per cent of midi-bus production, 2 per cent of lorry production of Turkey, it exports per cent of its automobile production, with its population of almost 2 million 500 thousands, takes the second place after Istanbul in the exportation of Turkey. Consequently, Bursa is the beautiful city of all times with its cultural, historical, natural richness in which each individual in the world can find a trace of himself and the history of mankind. Şahabettin HARPUT Governor of Bursa

3 Ülkemizin tarih, kültür ve medeniyet zenginliği bakımından en fazla esere sahip müstesna kentlerinden biri olan Bursa; Bithynia, Roma, Bizans dönemlerine ait antik eserlerle Osmanlı başkenti olmasının kendisine kazandırdığı önemli değerlere sahiptir. Binlerce yıllık kültür mirasıyla kendine özgü bir kimlik kazanan bu şehir; korunması gereken anıtsal, dinsel, kültürel ve sivil yapıları, yeşil dokusu, Uludağ dan beslenen pınarları, tarihe şahitlik eden muhteşem çınarları ve şifalı kaplıcaları ile yıllar boyu YEŞİL BURSA olarak anılmıştır. Bursa günümüzde olduğu gibi geçmişte de dünyanın her köşesinden gelen bilginlerin, sanatçıların, tüccarların ve gezginlerin akınına uğramıştır. Evliya Çelebi nin ifadesiyle bir su şehridir Bursa, Osmanlı nın temeli, dibacesidir. Bu ünlü kent, ilk 6 Osmanlı padişahı ile pek çok hak dostunu, devlet ve sanat adamını bağrında yaşatır. Türk mührünün bütün canlılığıyla yaşandığı, bir ayağıyla kendi kimliğini koruyup geliştirirken, bir ayağıyla pergel gibi bütün evrensel değerleri kucaklayan bir dünya kentidir Bursa. Eteklerinde şehrin kurulduğu Uludağ, tarihte ilk keşişlerin inzivaya çekildikleri yerleşim yerlerinden biridir. Uludağ, Türkiye nin en büyük kış ve doğa sporları merkezlerinden biri olma özelliğini, dört mevsim boyunca sürdürmektedir. Tarih boyunca önemli ulaşım ağlarının üzerinde bulunması ve temel ihtiyaç mallarının temini için hammadde kaynaklarının varlığı, Bursa nın her dönemde ticari bir merkez olmasını sağlamıştır. İpekböceği üretimiyle bir dönem dünyanın en çok aranılan atlas ve ipekli kumaşlarının üretildiği Bursa, günümüzde otomotiv, makine, tekstil ve gıda sanayinde ülke çapında söz sahibi olmuştur. Bursa ekonomik gücü ve yarattığı katma değerle bugün Türkiye ekonomisinin lokomotiflerinden biridir yılı itibarıyla Bursa; Türkiye dondurulmuş toplam gıda üretiminin yüzde 61.5 ini, meyve suyu üretiminin yüzde 26 sını, toplam salça üretiminin yüzde 64 ünü, sofralık zeytin üretiminin yüzde 60 ını, sentetik iplik üretiminin yüzde 70 ini gerçekleştirmiştir. Bursa ayrıca; Türkiye otomobil üretiminin yüzde 59 unu, minibüs üretiminin yüzde 8 ini, midibüs üretiminin yüzde 43 ünü, kamyon üretiminin yüzde 2 sini sağlarken, ürettiği otomobilin yüzde 81,24 ünü ihraç etmektedir. Bursa 2 milyon 500 bine yaklaşan nüfusu ile Türkiye ihracatında İstanbul dan sonra 2. sırada gelmektedir. Velhasıl, sahip olduğu kültürel, tarihi, doğal zenginlikleri ile dünyadaki her bireyin kendisinden ve insanlık tarihinden bir iz bulabileceği kadim bir şehirdir Bursa. Şahabettin HARPUT Bursa Valisi

4 Tarih Birçok medeniyete ev sahipliği yapan Bursa da tarih, her bir yeni buluntuyla binlerce yıl eskiye götürülüyor. Bursa ve civarında M.Ö li yıllardan itibaren çeşitli yerleşimlerin olduğu biliniyor (Ilıpınar). Nilüfer bölgesinde Akçalar Aktopraklık mevkiinde yapılan arkeolojik kazı çalışmalarında da tarih öncesi döneme ait ilk çiftçi topluluklarının yaşam izlerine rastlanmıştır. Bu bölgenin M.Ö yıllarından M.S. 2. yüzyıla kadar iskân edildiği anlaşılmaktadır. Aktopraklık özellikle ilk çiftçi toplulukların ortaya çıkışı ve Anadolu dan Avrupa ya yayılımı konusunda kritik bir öneme sahiptir. Fakat yöreye ait kesin bilgiler M.Ö. 7. yüzyıla dayanmaktadır. Apemeia (Mudanya) ve Kios (Gemlik) iskeleleri bu dönemde oluşmuştur. M.Ö.7. yüzyıldan sonra bölgeye Bithynler göç ettiğinden buraya Bitinya adı verilmiştir. Antik kaynaklar Bursa nın kurucusunu I. Prusias (M.Ö ) olarak göstermektedir. Bugünkü Hisar içinde bir pazar yeri olarak kurulan Bursa, Roma çağında Prusa ad Oliympium (Olympos Bursası) adını alır. İmparator Justiniaus ( ) zamanında Pythia da (Çekirge de) yeni hamamlar yaptırılmıştır. Prusa (Bursa) yılları arasında Nikaia a (İznik e) bağlı sönük bir tekfurluktur. Türklerin Bursa bölgesine ilk kez 1081 yılından sonra geldikleri bilinmektedir. İznik, yıllarında Anadolu Selçuklu Devleti nin başkentliğini yapmıştır yılında ise bölge Haçlıların eline geçer yılında Theodor Laskaris in kurduğu İznik Bizans ı, varlığını 1261 yılına kadar sürdürdükten sonra Bursa yeniden imparatorluk topraklarına katılır. Bursa tarihteki asıl gelişimini Türklerin bölgeye yerleşmesi ve kenti devlet merkezi yapması sonucu göstermiştir. 27 Temmuz 1302 yılında Yalova da Bizans İmparatorluk

5 History The history in Bursa which has hosted to several civilizations is taken thousands of years back in the past with each new discovery. It is known that there were various settlements in Bursa and its surroundings since the year 5000 B.C (Ilıpınar). However, the actual information about the district is based on the year 700 B.C. Apemeia (Mudanya) and Kios (Gemlik) wharfs came into being in that period. Since the Bithynian migrated to this district after the 7th century B.C this district was given the name of Bithynia. The ancient sources show the founder of Bursa as Prussia the First (B.C ). Bursa which was established as a market place in today s Hisar (Citadel) was given the name of Prusa ad Oliympium (Olympos s Bursa) in the Roman period. In the period of Emperor Justiniaus ( ) the new thermal baths were built in Pythia (Çekirge). Bursa was a weak chiefdom under the subordination of Nicea (İznik) between the years It is known that the Turks came to the district of Bursa for the first time after the year 1081 A.D. İznik was the capital city of the Anatolian Seljuk State between the years In the year 1096, the district was taken under the control of the Crusaders. After the İznik Byzantine Emperor founded by Theodor Laskaris and existed until the year 1261, Bursa joins the lands of the Byzantines once more. When Osman Gazi who defeated the Byzantine armed forces in Yalova on July 27th 1302 and also one year later disbanded the chiefdoms that had confronted him near the border of Yenişehir Valley, Bursa and its surroundings opened up for the Turcoman. In the same year Kestel and Kite valley (Ürünlü and its surroundings) were conquered to the cheers of the people and Bursa was surrounded. At this period of time Osman Gazi had Balabancık and Gazi Aktimur Citadels built. In 1321, Mudanya, Gemlik and Orhaneli were added to the Ottoman land. On April 6th 1326 Bursa was conquered by the son of Osman Gazi, Orhan Bey. After the conquest Orhan Gazi ( ) minted the first Ottoman money in Bursa and made the city the first capital of the Ottoman Empire. At the time, when Bursa was conquered it was a small city in a Citadel surrounded by a wall with four doors. First of all, the inside of the city walls were built followed by baths, madrasahs and mosques. Orhan Gazi had the city taken out of the Citadel and established the district of Tahte - kale (Tahtakale) and Orhan Gazi complex of buildings adjacent to a mosque due to the increasing population and the market need of local production. The Turcoman families who came from central Anatolia settled in the city. After the death of Orhan Gazi, Murat Hüdavendigar ( ) who became the head of state enlarged the city to the west in the direction of Çekirge. The complex of buildings he had built adjacent to the mosque in Çekirge comprised a mosque, the upper floor of which was used as a madrasah, an alms house, bath and a tomb. Although in the year 1363 Sultan Murad the First transferred the capital to Edirne, Bursa s characteristic of being the Capital (Payitaht) continued. During the developments in the Balkans, Edirne was used as a temporary centre. The greatest development in Bursa was carried out during the reign of Sultan Yıldırım Bayezid. Ulucami (the Great Mosque) was built in the year 1399, and the eastern part of the city and Yıldırım Complex started to be constructed. With the defeat of Sultan Yıldırım Bayezid in the Ankara war in the year 1402 Bursa came under the control of Timur and the city was destroyed. The years were the fetret devri (period of insurgency) and passed in fights over control of the throne. During this period Mehmed Çelebi in Amasya, İsa Çelebi in the surroundings of Balıkesir and Bursa, and Süleymen Çelebi in Thrace announced their claim to the throne and finally Çelebi Mehmed ( ) became the Sultan. The Green Mosque and the madrasah adjoining it, bath, alms house, and the Green Tomb which is the symbol of Bursa were all built in this period. The complex which was built in the district of Muradiye which came into being during the reign of Murad the Second, II ( ) became an area for the tombs through time. In spite of the transfer of the capital to Istanbul after the conquest of this city by Fatih Sultan Mehmed, the interest in Bursa did not completely cease. Even in the 17th century records, Bursa goes down in with the name Daru ssaltanat-i Kadime, the old capital. Today, in the city of Bursa where the Ottoman Empire was founded, there are the tombs of the first six Sultans. Osman Gazi and Orhan Gazi in Tophane, Sultan Murad Hüdavendigar in Çekirge, Sultan Yıldırım Beyazid in Yıldırım, Sultan Çelebi Mehmed in Yeşil and Sultan Murad the Second (II) in Muradiye.

6 kuvvetlerini yenen Osman Gazi bir yıl sonra Yenişehir Ovası çıkışında üzerine gelen Tekfurları da dağıtınca Bursa ve çevresi Türkmenlere açılmıştır. Aynı yıl Kestel ve Kite Ovası (Ürünlü ve çevresi) fethedilerek bölge şenlendirilmiş, Bursa kuşatılmıştır. Bu sırada Osman Gazi, Balabancık ve Gazi Aktimur Hisarlarını inşa ettirmiştir de Mudanya, Gemlik ve Orhaneli Osmanlı topraklarına katılmıştır. 6 Nisan 1326 da Osman Gazi nin oğlu Orhan Bey tarafından Bursa fethedilmiştir. Orhan Gazi ( ) fetihten sonra ilk Osmanlı parasını Bursa da bastırmış ve kenti Osmanlı Devleti nin ilk başkenti yapmıştır. Bursa fethedildiği sırada, surlarla çevrili dört kapılı hisar içinden ibaret küçük bir şehirdi. Önce surların içi imar edilerek hamamlar, medreseler, camiler inşa edildi. Artan nüfus ve çevresel üretimin pazar ihtiyacı üzerine Orhan Gazi, şehri hisarın dışına çıkararak Orhan Gazi Külliyesi ni ve Tahte-l kale (Tahtakale) semtini kurdu. Orta Anadolu dan gelen Türkmen aileler ve özellikle Ahiler kente yerleştirildi. Bu arada kenti bir kültür merkezi haline getiren sanatkarlar, ulema ve özellikle tasavvuf erbabı da Bursa ya nitelik kazandırdılar. Orhan Gazi nin vefatından sonra devletin başına geçen Murad Hüdavendigar ( ) şehri batıya, Çekirge ye doğru genişletmiştir. Çekirge de yaptırdığı külliye, üst katı medrese olarak kullanılan cami, imaret, hamam ve türbeden oluşuyordu. Sultan I. Murad 1363 yılında başkenti Edirne ye taşısa da Bursa nın payitaht olma özelliği devam etmiştir. Balkanlardaki gelişmeler sırasında Edirne geçici merkez olarak kullanılmıştır. Bursa da en büyük gelişme Sultan Yıldırım Bayezid ( ) zamanında gerçekleşmiştir yılında Ulu Cami inşa edilmiş, Yıldırım Külliyesi ile şehrin doğu tarafı da imar edilmeye başlamıştır yılındaki Ankara Savaşı nda Sultan Yıldırım Bayezid ın yenilmesi üzerine Bursa Timur un eline geçmiş, şehir tahrip edilmiştir yılları Osmanlı tarihinde Fetret Devri olup taht kavgaları ile geçmiştir. Bu dönemde Mehmet Çelebi Amasya da, İsa Çelebi Balıkesir ve Bursa çevresinde, Süleyman Çelebi Trakya da kendi hükümdarlıklarını ilan etmiş, sonunda Çelebi Mehmed ( ) sultan olmuştur. Yeşil Cami ve yanındaki medrese, hamam, imaret ve Bursa nın simgesi olan Yeşil Türbe de bu devirde yapılmıştır. II. Murad döneminde ( ) oluşan Muradiye semtinde yaptırılan külliye zamanla türbeler bölgesi halini almıştır. Fatih Sultan Mehmed in, İstanbul u fethetmesinden sonra başkentin İstanbul a taşınmasına rağmen Bursa ya olan ilgi tamamen bitmemiştir. Bursa 17. yüzyıl kayıtlarında bile Daru s-saltanat-ı Kadime (eski payitaht) olarak geçer. Osmanlı yı kuran şehir Bursa da günümüzde ilk altı padişahın türbesi vardır. Tophane de Osman Gazi ve Orhan Gazi, Çekirge de Sultan Murad Hüdavendigar, Yıldırım da Sultan Yıldırım Bayezid, Yeşil de Sultan Çelebi Mehmed, Muradiye de Sultan II. Murad ın türbeleri bulunmaktadır. In the first 200 year period of the Ottoman Empire, Bursa showed great developments in a relatively short period of time. In Bursa which was the centre of the silk and spice trade from the 15th century onwards, buildings such as Yeni Kaplıca were built during the reign of Kanuni Sultan Süleyman and Koza Han and Pirinç Han during the reign of Bayezid the Second (II). Bursa became the centre of science and culture with its madrasahs and a commercial centre due to its strong economy. Even with the transfer of the capital first to Edirne and then to Istanbul, that pushed Bursa albeit a little into the background, it continued to be one of the favourite cities of the Ottoman Empire in the 19th century. After the visit of Sultan Abdülmecid to Bursa in the year 1814 the construction activities increased in the city. In the last years of the Empire, Bursa became the centre of Hüdavendigar province for a period of time. The city which took its share of poverty and difficulties during the First World War was occupied by the Greeks on the 8th July This occupation was met by great sadness in the TGNA (Turkish Grand National Assembly) and the assembly rostrum

7 Osmanlı İmparatorluğu nun ilk 200 yıllık döneminde Bursa kısa zamanda büyük gelişmeler göstermiştir. 15. yüzyıldan itibaren ipek ve baharat ticaretinin merkezi olan Bursa da Sultan II. Bayezid devrinde Koza Han ve Pirinç Hanı, Kanuni Sultan Süleyman devrinde Yeni Kaplıca gibi eserler yapılmıştır. Bursa, medreseleri ile bilim ve kültürün, güçlü ekonomisiyle de ticaretin merkezi olmuştur. Başkentin önce Edirne ye sonra İstanbul a taşınması Bursa yı bir nebze olsun geri plana atsa da, 19. yüzyılda da Osmanlı İmparatorluğu nun gözde kentlerinden olmaya devam etmiştir. Sultan Abdülmecid in 1814 yılında Bursa yı ziyaretinden sonra kentte imar faaliyetleri de artmıştır. Bursa imparatorluğun son yıllarında bir müddet Hüdavendigar Vilayeti nin merkezliğini de yapmıştır. I. Dünya Savaşı ndaki yoksulluk ve sıkıntıdan nasibini alan kent, 8 Temmuz 1920 de Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir. Bursa nın işgali Türkiye Büyük Millet Meclisi de büyük üzüntüyle karşılanmış ve meclis kürsüsü bir puşide-i siyah (siyah örtü) ile örtülmüştür. Bu kara örtü Bursa nın işgal altında kaldığı iki yıl, iki ay ve iki gün süresince kürsüden indirilmemiştir Başkomutanlık Meydan Muharebesi nde Yunan ordusunun bozguna uğrayıp Anadolu yu terk etmesinin ardından 10 Eylül gecesi 3. kolordu askerleri kente girerek 11 Eylül günü Bursa yı Yunan işgalinden kurtarır. Yunanlıların çok büyük tahribat yaparak çıktığı Bursa zamanla yaralarını sararak Cumhuriyet devrinin önemli sanayi şehirlerinden biri olmuştur. Mustafa Kemal Atatürk Cumhuriyet döneminde 18 kez Bursa yı ziyaret etmiştir. 17 Ekim 1922 tarihindeki ilk ziyaretini de Gazi Başkomutan olarak İsmet Paşa, Kazım Karabekir Paşa ve Fevzi Paşa ile 12 gün Bursa da kalmışlardır. Bu günlerde Şark Sineması nda İstanbul dan ziyarete gelen kadın ve erkek öğretmenlere ünlü söylevini vermiştir. Atatürk Bursa da devlet tarafından kurulan Merinos Fabrikası ile Gemlik Suniipek Fabrikası ile özel sektör girişimi olan İpek İş Fabrikası nın açılışlarına da katılmıştır. Bursa ya geldiğinde kaldığı Atatürk Köşkü ve Hünkar Köşkü nde kullandığı oda ve eşyalar ise müzede sergilenmektedir. Bursa için Cumhuriyet döneminin en önemli olaylarından biri mübadeledir. Kurtuluş savaşından sonra Yunanistan dan gelen mübadillerle, Bulgaristan dan 1950 li yıllarda başlayan ve 1989 yılında göç dalgası olarak gelen nüfusla; Anadolu dan gelen göçler birleşince Bursa büyük bir kültürel zenginliği de bünyesinde toplamıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında bir tarım kenti olan Bursa, coğrafi konumunun verdiği avantaj ve halkın girişimci yapısıyla özellikle tekstil, otomotiv ve yan sanayilerinin merkezi olmayı başarmıştır. Günümüzde ise, restore edilerek hizmete sunulan tarihi eserleriyle, güçlü üniversitesinin sahip olduğu bilimsel kapasitesi ve nitelikli eğitim altyapısı ile kültür, tarih, turizm ve sanat alanında hızla gelişmektedir. was covered with a black cloth (puşide-i siyah). This black cloth was not removed during the occupation of Bursa which lasted two years, two months and two days. After the Greek army was routed in the Supreme Military Command War and left Anatolia, the 3rd army corps soldiers entered the city on the night of 10th September and on the 11th saved Bursa from the Greek occupation. When the city was saved from occupation the black cloth on the rostrum in the Turkish Grand National Assembly was removed. Bursa, which the Greeks left after widespread ravaging, healed its wounds and it became one of the important industrial cities of the Republican period. In the Republican period, Mustafa Kemal Atatürk visited Bursa 18 times. On his first visit on the date of October 17th 1922, he stayed in Bursa for twelve days as Gazi Commander In Chief with İsmet Pasha, Kazım Karabekir Pasha and Fevzi Pasha. In those days, he gave his famous speech in the Şark Cinema to the male and female teachers who had come from Istanbul to visit. Atatürk also participated in the opening ceremonies of Merinos Factory and Gemlik Artificial Silk Factory which were established by the government and İpekiş Factory which was founded by the private sector. The Atatürk Köşk (Manor House) where he stayed when he came to Bursa and the room and personal belongings in Hünkar Köşk which he used are exhibited in the museum. One of the most important events for Bursa in the Republican period is the population exchange. With the exchangees who came from Greece after the War of Independence and the people who started to come in the 1950 s from Bulgaria which turned into a wave of migration in the year 1989, along with the migrants from Anatolia, Bursa gave shelter to a great cultural richness within its structure. Bursa which was an agricultural city in the early years of the republic, succeeded in being a centre in particular for textile, automotive and spare parts industries with the advantage given by its geographical position and the entrepreneurial characteristic of its people.

8 Coğrafya Bursa, 40 derece boylam ve derece enlem daireleri arasında Türkiye nin kuzeybatısında ve Marmara Denizi nin güneydoğusunda yer alır. Doğuda Bilecik, Adapazarı, kuzeyde İzmit, Yalova, İstanbul ve Marmara Denizi, güneyde Eskişehir, Kütahya, batıda Balıkesir illeriyle çevrilidir. Toplam 11 bin 027 kilometrekarelik alana sahip olan Bursa nın 17 ilçesi (Büyükorhan, Gemlik, Gürsu, Harmancık, İnegöl, İznik, Karacabey, Keles, Kestel, Mudanya, Mustafakemalpaşa, Orhaneli, Orhangazi, Yenişehir, Nilüfer, Osmangazi ve Yıldırım), 230 beldesi ve 659 köy yerleşimi vardır. Kuzeyde Marmara Denizi 135 kilometrelik bir kıyı şeridi oluşturmaktadır. Kentin 2007 yılı sayım sonuçlarına göre nüfusu dır. Karacabey, Orhangazi, İznik, İnegöl, Bursa, Yenişehir gibi ovaları; plato ve yüksek olmayan dağları, Uluabat ve İznik gölleri ve diğer göletleri; Nilüfer, Deliçay, Göksu; Kemalpaşa Çayı gibi akarsuları ile zengin bir bitki örtüsüne sahiptir. Toplam alanın yüzde 17 si ovalarla kaplıdır. Yine batı Anadolu nun en yüksek dağı olan Uludağ (2543 m) Bursa sınırları içerisindedir. Denizden yüksekliği 155 metre olan Bursa, genelde ılıman bir iklime sahiptir. Ancak, iklim bölgelere göre de değişiklik göstermektedir. Kuzeyde Marmara Denizi nin yumuşak ve ılık iklimine karşılık güneyde Uludağ ın sert iklimi ile karşılaşılmaktadır. Şehrin en sıcak ayları Temmuz - Eylül, en soğuk ayları ise Şubat - Mart tır. Geography Bursa is located between 40 degrees longitude and latitude in the North West of Turkey and to the south east of the Marmara Sea. It is surrounded by Bilecik and Adapazarı to the east, İzmit, Yalova, Istanbul and the Marmara Sea to the north, Eskişehir and Kütahya to the south, and Balıkesir to the west. Bursa which occupies square kilometres has 17 districts ( Büyükorhan, Gemlik, Gürsu, Harmancık, İnegöl, İznik, Karacabey, Keles, Kestel, Mudanya, Mustafkemalpaşa, Orhaneli, Orhangazi, Yenişehir, Nilüfer, Osmangazi and Yıldırım), 230 small towns and 659 villages. In the north the Marmara Sea comprises a 135 kilometres shoreline. According to the results of the poll of the year 2007 the population is It has a rich flora with its valleys such as Karacabey, Orhangazi, İznik, İnegöl, Bursa and Yenişehir; a plateau and low ridge mountains, Ulubat and İznik lakes and other small lakes and streams such as Nilüfer, Deliçay, Göksu and Kemalpaşa. 17 per cent of the total land area is covered in valleys. Also Uludağ (2543 m) which is the highest mountain of western Anatolia comes within the borders of Bursa. Bursa which is 155 metres above sea level generally has a mild climate. However, the climate shows differences depending on the region. In contrast to the mild and temperate climate of the Marmara Sea in the north, the harsh climate of Uludağ is encountered in the south. The hottest months of the city are July-September and the coldest months are February-March.

9 Üretim Cumhuriyet dönemiyle birlikte sanayileşmenin ve üretimin merkezi haline gelen Bursa, var olan ticaret geleneğini de geliştirerek bugünlere aktarmayı başarmış bir şehirdir. Aralarında Türkiye nin ilk organize sanayi bölgesinin de yer aldığı 13 sanayi, 19 küçük sanayi bölgesine sahip olan kent, 1 serbest bölge ve yine sanayie hizmet veren bir de teknoloji geliştirme merkezine sahiptir. Türkiye nin ikinci büyük ihracatçı birliklerine sahip olan Bursa da üretim tekstil, otomotiv, otomotiv yan sanayi, hazır giyim, konfeksiyon, makine ve metal sanayii, kuru-yaş ve dondurulmuş gıda, tarım ve hizmet sektöründe yoğunlaşmıştır. Türkiye nin en önemli otomotiv fabrikaları Bursa da yer almaktadır. Maliye Bakanlığı nın 2008 yılı verilerine göre Bursa, ülke ekonomisine sağladığı bütçe gelirleri açısından İstanbul, Ankara, Kocaeli ve İzmir den sonra 5. sırada yer almaktadır. İşyeri ve çalışan sayılarına göre Bursa, Marmara Bölgesi nde İstanbul dan sonra 2. sırada bulunmaktadır. Türkiye de kişi başına yurt içi gelir ortalaması ABD dolar iken Bursa da kişi başına yurt içi gelir ortalaması 2007 yılında ABD dolar olarak hesaplanmıştır. Tarım Bursa verimli ovalarıyla da ülke tarımında çok önemli bir yere sahiptir. Hemen hemen her türlü meyve ve sebzenin yüksek kalitede üretildiği Bursa da, tarım ürünleri hem iç piyasa hem de ihracatın gözdesi durumundadır. Bursa kara inciri, şeftali, kiraz, çilek, kestane, elma başta olmak üzere, Bursa da üretilen meyvelerin büyük bir bölümü ihraç edilmektedir. Son yıllarda uygulanan projelerle özellikle dağ yöresi olarak adlandırılan Harmancık, Büyükorhan, Orhaneli ve Keles yöresi ile Karacabey, Mustafakemalpaşa, Yenişehir ve İznik te hayvancılıkta da önemli bir atılım sağlanmıştır. Bursa doğal kaynaklarıyla eşsiz bir coğrafya üzerine kuruludur. Asırlardır ayakta duran İnkaya Çınarı, Kavaklı Çınar, Koğukçınar, Ağlayan Çınar gibi onlarca doğal abide, Ayvaini ve Oylat gibi mağaraları, Saidabat ve Suuçtu şelaleleri kentin dört yanında ziyaretçilerini yüzyıllardır büyülemeye devam etmektedir. Production Bursa which under the Republican period became a centre for industrialization and production is a city which has succeeded in developing its existing tradition of commerce and bringing it up to the present day. The city has 13 industrial zones one of which is Turkey s first industrial zone, 19 small-scale industrial zones, 1 free-trade zone and also a technology development centre which provides services to industry. In Bursa which has Turkey s second largest exports union the production has been focused on the textile, automotive, automotive spare parts industry, readyto-wear garments, machinery and metal industry, dry-fresh and frozen foods, agriculture and service sector. Turkey s most important automotive factories are to be found in Bursa. According to the Ministry of Finance s data for the year 2008, from the point of view of providing budget incomes for the country s economy Bursa takes 5th place in the ranking after Istanbul, Ankara, Kocaeli and İzmir. According to the number of work places and employees Bursa takes second place in the ranking in the Marmara Region after Istanbul. While the average national income was USA Dollars per person in Turkey, it was calculated as USA Dollars in Bursa in the year 2007.

10 Ulaşım Bursa kara, hava ve deniz yolu ile diğer kentlere bağlanmaktadır. Kentin karayolu ile 3 farklı giriş ve çıkışı bulunmaktadır. Doğu yönünde Ankara, Eskişehir, batı yönünde İzmir ve kuzey yönünde ise Yalova ve İstanbul kentlerine bağlanmaktadır li yılların başında bir bölümü yapılan Bursa çevreyolu kent trafiğinde önemli bir rahatlama sağlarken, Körfez Geçiş Köprüsü ve İzmir bağlantısının yapılmasıyla birlikte otoyolun önümüzdeki dönemde tamamlanması beklenmektedir. Bursa da halen biri faal durumda iki havaalanı bulunmaktadır. Yenişehir Uluslararası Havaalanı yurtiçi ve yurtdışı yolcu ve kargo taşımacılığına açıktır. Bursa Havaalanı ise ulaşıma kapalıdır. Bursa Güzelyalı Feribot İskelesi ve Gemlik Limanı ile deniz ulaşımına da sahip bir kenttir. Hızlı feribot ve deniz otobüsü ile İstanbul a ulaşmak mümkündür. Bursa Şehirlerarası Otobüs Terminali kentin kuzey girişinde yer almaktadır ve çevre yolu ile bağlantılıdır. Kent içi toplu ulaşımda ise otobüs, minibüs ve raylı sistem kullanılmaktadır. Agriculture Bursa has also great importance in the country s agriculture with its fertile valleys. In Bursa, where almost every kind of fruit and vegetables can be produced in very high quality agricultural products are in much favour both in the domestic and export market. A major part of the fruits produced in Bursa are exported with black figs, peaches, cherries, strawberries, chestnuts and apples coming high on the list. In recent years, an important development has been made in animal husbandry with the implementation of projects in the regions of Harmancık, Büyükorhan, Orhaneli and Keles, an area which is known as mountain region and also in Karacabey, Mustafakemalpaşa, Yenişehir and İznik. Bursa is founded on a unique geographical position with its natural resources. Tens of natural monuments such as İnkaya Çınarı, Kavaklı Çınarı, Koğukçınar, Ağlayan Çınar, the caves such as Ayvaini and Oylat, and Saidabat and Suuçtu Waterfalls have continued to fascinate their visitors for centuries on the four sides of the city. Transport Bursa is connected with the other cities by highway, airway and sea routes. The city has 3 different entries and exits with its highways. It is connected with the cities of Ankara and Eskişehir in an easterly direction, İzmir to the west and Yalova and Istanbul to the north. While the ring road, a part of which was constructed at the beginning of the 2000,s has provided considerable ease for the city s traffic, the highway is expected to be finished in the forthcoming period by constructing the Gulf Pass (Crossing) Bridge and İzmir connection. At the present there are two airports in Bursa one of which is in operation. Yenişehir International Airport is providing both domestic and foreign passenger transportation and charter airline services; however Bursa Airport is closed to transport. Bursa is a city that has also a sea route with the Güzelyalı Ferry Boat Wharf and Gemlik Seaport. It is possible to travel to Istanbul by express ferry boat and sea bus. Bursa Intercity Bus Terminal is situated in the north entrance of the city and it is connected with the highway. For public transport in the city bus, minibus and railway systems are used.

11 İnanç Farklı dinlerin yüzyıllar boyu yan yana hüküm sürdüğü, medeniyetlerin komşuluk ettiği Bursa da, müslümanlar, yahudiler ve hıristiyanlar kendilerinden bir şeyler bulur, atalarından kalan hatıralara dokunmanın hazzını yaşar. Bursa, müslümanlar için evliyalar şehri olarak adlandırılır. Bursa nın ilçesi olan İznik Hristiyanlar için 3. kutsal kenttir. Medeniyetlere beşiklik eden, 3 imparatorluğun merkezi olan Bursa da gezginler; kiliseler, medreseler, sinegoglar, külliyeler, camiler, kaleler kısacası tarihte yaşanmış ne varsa onu görür ve yaşar. Osmanlı İmparatorluğu na hükmetmiş 6 padişahın ebedi istirahata çekildiği Bursa, padişahlar ve evliyalar şehri olarak da adlandırılır. Modern Bursa Tüm tarihi kültürel değerlerinin yanı sıra Bursa, Türkiye nin ve Avrupa nın en modern şehirlerinden birisidir. Türkiye nin en büyüğü olan Atatürk Kongre ve Kültür Merkezi, Uludağ Üniversitesi, Avrupa nın en modern sebze hali, modern alışveriş ve eğlence merkezleri ile Bursa her dönem olduğu gibi bugünde Türkiye nin öncü illerinin başında yer alır. Çevre yönetimi, ulusal ve uluslararası festivaller, sempozyum ve kongreler, tarihe mal olmuş isimler Bursa yı çok özel bir yere taşır. Belief In Bursa where the different religions have lived side by side and civilizations brought about neighbourliness, the Moslem, Jewish and Christian people can find something of them and experience the satisfaction of coming into contact with the memories of their ancestors. Bursa is known as the city of saints for Moslems. İznik (Nicaea) which is a borough of Bursa is the 3rd holy city for Christians. The visitors who come to Bursa which is centre of 3 empires and the cradle of civilizations can see and experience the churches, madrasahs, synagogues, complex of buildings, mosques, castles, briefly whatever experienced in the history. Bursa where the 6 sultans who ruled the Ottoman Empire are laid eternally to rest is called the sultans and saints city. Modern Bursa In addition all its historical and cultural values bursa is one of the most modern cities of Turkey and Europe. With its Atatürk Congress and Culture Centre which is the biggest centre of Turkey, Uludağ University, the most modern vegetable market of Europe, modern shopping and entertainment centres, Bursa today comes in the lead of Turkey s leader cities as is usual with each period. Environmental Management, national and international festivals, symposiums and congress, personalities who have gone down in history carry Bursa to a very special place.

12

13 CUMALIKIZIK T.C. BURSA VALİLİĞİ

14 Cumalıkızık Osmanlı kırsal mimarisinin en görkemli köy yerleşimlerinden biri olarak günümüze kadar gelmeyi başaran Cumalıkızık, Uludağ ın güney eteklerinde kurulan 700 yıllık bir vakıf köyüdür tarihli Orhan Vakfiyesi ne göre Kızık köyleri imaret için vakfedilmişti. Kızık 24 Oğuz boyundan biridir yılında Bursa yöresi tekfurlarını yenen Orhan Gazi, Kestel i fethedince yöre Türkmenlere açılmıştır. Cumalıkızık geleneksel Osmanlı mimarisine göre şekillenmiş, özgün sivil mimarlık örnekleri olan evlerin organik sokak dokusu ve anıtsal yapılarla bütünleştiği önemli bir kültür mirasıdır. İçlerinde yaşamların sürdüğü evleriyle adeta bir açık hava müzesi olan Cumalıkızık; tarihi, doğal ve kültürel değerleriyle UNESCO dünya tarihi mirası listesine de adaydır. Osmanlı döneminde Uludağ ın etekleri ile vadiler arasında sıkışıp kalan köylere kızık adı verilmiştir. Diğer kızık köylerinde Cumalıkızık Cumalıkızık, which has come to the present as one of the magnificent village locations of Ottoman s rural architecture, is a 700-year old foundation village and was established at the southern booms of Uludağ. Cumalıkızık is an important cultural heritage; the houses, which are the samples of authentic civil architecture style, have become integrated with the natural street configuration and monumental structures. Cumalıkızık and its houses that people can still live inside, are in UNESCO s World History Heritage Candidate List with their natural and cultural values as an open air museum. The villages, which were at the booms of Uludağ and got stuck in canyons, were called as Kızık at Ottoman time. It is said that, people, who were from the other Kızık villages, used to come together in this village after Friday Prayers, for this reason, the village took name of Cumalıkızık (Friday Kızık). From Kızık villages only Cumalıkızık, Hamamlıkızık, Derekızık, Değirmenlikızık

15 yaşayanların Cuma namazı için toplandığı yer olduğundan bu köyün Cumalıkızık adıyla anıldığı söylenir. Kızık köylerinden yalnızca Cumalıkızık, Hamamlıkızık, Derekızık, Değirmenlikızık ve Fidyekızık bugüne kadar gelebilmiştir. Ancak Cumalıkızık dışındakiler özgün dokularını koruyamamışlardır. Yaklaşık 10 hektarlık bir alanda kurulmuş olan Cumalıkızık Köyü nde bulunan 270 dolayındaki evin yüzde 60 ında halen oturulmaktadır. Tescilli yapı sayısı 133 dür. Bunlardan ikisi anıtsal yapı (cami ve hamam), 128 i de sivil mimarlık örneği yapıdır. Ayrıca köy meydanında tescili yapılmış iki anıtsal çınar ve caminin doğusunda çeşme vardır. Geleneksel Osmanlı yerleşmelerinde gözlemlenen cami, köy kahvesi ve ulu çınar üçlemesinin oluşturduğu merkez Cumalıkızık ta da görülmektedir. Topografyaya göre şekillenmiş organik sokak dokusunu oluşturan yapılar bölgenin karakteristik özelliklerine göre tasarlanmıştır. Bu nedenle her sivil mimari yapı örneği diğerinden farklıdır. Bu farklılık da köy dokusunu zenginleştirmiştir. Yassı taş döşemeli dar sokakların orta kısımları, yağışlı günlerde suyun akıp gitmesi için sokak hafif çukur bir kanal haline sokulmuştur. Bu özellik köyün özgün yapısının bir parçasıdır. Zemini taş döşeli sokağın, ortasında yer alan eğimli yüzey, saçaklardan gelen yağmur suyunu evlerin cephesinden uzaklaştırmanın yanı sıra, köyün en üst noktasında yer alan kaynaktan, suyun bilinçli bir şekilde dağıtımında da kullanılmaktadır. Bahçe sulamada kullanılan bu su düzeneği, köyün yaz aylarında serinlemesine de yardımcı olmaktadır. İnsan psikolojisi üzerinde rahatlama yaratan su kullanımı, doğal ekolojik dengenin bir yaşam döngüsü olarak kazanımında önemli rol oynar. Köyde iki and Fidyekızık Villages could come until today. However the other villages could not protect their authentic configuration apart from Cumalıkızık. Cumalıkızık was established on the area of ten hectares, approximately; there are 270 houses in the village and 60 of them are still livable. Quantity of officially registered structures is 133; two of them are memorial structures (mosque and bath), and 128 of them are the samples of civil architectures. Besides, there are two memorial planes, located at the village arena, and a fountain, located in the east of the mosque, in the village. Mosque, village, coffeehouse and big plane triplet, which are seen in Ottoman locations, are also seen in the centre of Cumalıkızık Village. The structures, which are comprised natural street configuration by topographer, were designed according to characteristic specialities of the region. Therefore, all civil architecture samples are different from each other. This difference enriches the village configuration. There is a small burrow channel

16

17 kişinin yan yana yürümesinin mümkün olamayacağı darlıkta sokaklara da rastlanır. Sokaklar belli bir plan göstermez. Yapılışları, eğimli köy arazisine uygun olup, bazı sokaklar bu nedenle çıkmaz niteliktedir. Ünlü Cumalıkızık evleri moloz taş, ahşap ve kerpiçten yapılır, genelde üç katlıdır. Üst katlardaki pencereleri kafesli ve cumbalı olan evler, dışarıdan içerisi görülmeyecek şekilde inşa edilmiştir. Serin taş avlulara açılan, iki kanatlı ceviz kapıların üstündeki dövme demirden yapılan kulp ve tokmaklar dikkat çekicidir. Evlere giriş genellikle hayat denilen bölümden olup burası en çok kullanılan mekandır. Bu mekanda, tarımsal ürünlerin depolanmasından ayrılması ve bakımına, yakacak malzemenin istiflenmesinden, düğün yapılmasına kadar pek çok işte yararlanılır. Hayat bölümünden geçilen iç avludaki fırında ekmek ve börekçörek pişirilir. Şaraphane denilen ahşap teknelerde üzümler sıkılır, kazanlarda pekmezler kaynatılır. Çamaşırlar burada yıkanır ve kurutulur. Zemin kısmında mutfak, tuvalet, ahır, kümes, ocak ve fırınların yer aldığı Cumalıkızık evlerinde yüksekliği az olan bir kat, kışlık olarak ayrılmıştır. Burada yatak odaları, oturma odaları, banyo ve ocaklar yer alır. Üç katlı olan Cumalıkızık evlerinde ikinci kat yazlık olarak ayrılmıştır. Bu katta odalar, eyvan, seki ve sedirler değişik tipteki sofalarda sıralanmışlardır. Üst katta ise baş oda denilen minderli yastıklı seki ve sedirlerin bulunduğu rahat oturmaya elverişli odalar yer almaktadır. Evlerin ısınması ocaklarla sağlanmıştır. Bu ocakların son derece güzel işlenmiş olanları vardır. Çatının üzeri alaturka kiremitlerle kaplıdır. Çatılar genellikle dört meyilli, bazen iki meyillidir. Saçaklar oldukça dışa çıkıktır. Cumalıkızık evlerinde kullanılan yapı malzemesi başta moloz taş olmak üzere, in the middle part of the flat-stoned narrow streets. The water flows from these channels on rainy days. This is the part of the authentic structures of the village. Acclivitous surface, which is in the middle of the stonedground street, provides to protect the houses from rain water and it is used for canalizing the water from the top, functionally. This water mechanism, which is used for garden watering, enables to keep the village cool in the summers. This water usage gives relief to the human psychology and ecological balance is ensured in lifecycle as a gain. There are very narrow streets in the village such that two people cannot be walked side to side. The streets have not any specified plan. Those are suitable for village s acclivitous land so, some of the streets are some kind of blind streets. Famous Cumalıkızık Houses are made from rubble stone, wooden and adobe. The houses, which has alcoves and cage at the top floors, were built in such a way that inside cannot be seen from outside. Hammered iron handles and knockers, which open to cool stoned atriums and have two -winged walnut doors, are interesting. The entrance of the houses is at the part, which called life, and this area is used mostly. Agricultural products are stocked up and garnered, firing stuff is kept and the weddings are held in this place. There are ovens, which are at the inner court beyond the life part; brad, cake and pastries are cooked in these ovens. Grapes are squeezed in the wooden basins called şaraphane (wine house) and grape molasses are made in the boilers. The clothes are washed and dried here. Cumalıkızık houses

18 ağaç ve kerpiçtir. Duvarlarda bağdadi arasında kerpiç ve çamur sıva görülür. Evler sarı, beyaz, mor ve mavi renklerde boyanmıştır. Cumalıkızık ın güneydoğusunda Uludağ eteklerindeki Ihlamurcu mevkiinde 1969 yılında tespit edilen Bizans devrine ait kilise kalıntısı köyün tarihinin daha da eski olduğuna işarettir. Bulunan kilise kalıntıları Bursa Arkeoloji Müzesi ne nakledilmiştir. Ahşap işleri ile bezeli köyün camisi, caminin yanındaki Zekiye Hatun Çeşmesi ve tek kubbeli hamam, Osmanlı devrinden kalmadır yılında açılan Cumalıkızık Etnografya Müzesi ve Sanat Evi köy meydanındadır. Cumalıkızık ta köyün geçmişine ışık tutan, köyde yaşayan halk tarafından bağışlanan 18,19 ve 20. yüzyıllara ait çeşitli eşyaların sergilendiği Etnografya Müzesi bulunmaktadır. Müzede, Orhan Bey in köye verdiği bir berat bulunmaktadır. Bahçesinde at arabaları, dibek taşı, yalak, üzüm çiğneme teknesi gibi nesneler, müzenin içinde ev eşyaları, mutfak eşyaları, aydınlatma ve ısınma araçları, av malzemeleri, Uludağ da bir zamanlar sürüler halinde yaşayan geyiklerden kalma dev geyik boynuzu, semerler sergilenir. Son yıllarda tarihi dokusu nedeniyle sık sık dizi ve film çekimlerine de sahne olan köy, ilgi çeken ve ziyaret edilen bir turizm merkezi haline gelmiştir. Restore edilen birçok ev; lokanta, çay bahçesi ve butik otele dönüştürülürken, köyün geleneksel ürünleri meydana kurulan tezgahlarda sosyoekonomik yaşam içinde önemli bir yere sahip olan kadınlar tarafından ziyaretçilere sunulmaktadır. Tamamen doğal ürünlerden oluşan Cumalıkızık köy kahvaltısı, gözleme, ahududu, böğürtlen ve bunlardan yapılan reçellerle, tarhana ve köy eriştesi meşhurdur. Her yıl Haziran ayında yapılan Ahududu Şenliği de büyük ilgi görmektedir.

19 have kitchens, toilets, barns, coops, cookers and ovens at their ground floors; one floor is separated for the winters. There are bed rooms, living rooms, bathes and cookers in this part. Cumalıkızık houses have three floors and the second floor is separated for the summers. The rooms and terraces are arranged in the different type coaches. There is a room at the top floor, it is called main room those rooms have terraces and parts with pillows for comfortable sitting. The houses are heated with the fire places. Some of those fire places have nice designs. The roofs are covered with old-fashioned roof tiles. The roofs are generally with four slopes or doubled slopes. The eaves are quite out warded. Rubble stones, wood and adobe are used for the construction of Cumalıkızık houses. Adobe and mud plastering can be seen on the walls. The houses are usually yellow, purple and blue coloured. A church remnant was found in Ihlamurcu area, which is located in the south-east of Cumalıkızık. This church is from Byzantine Time and shows that the village history goes to older time. Those remnants were sent to Bursa Archaeological Museum. The wooden motif village mosque, Zekiye Hatun (Lady Zekiye) fountain, which is next to the mosque, and single domed bath are dating from Ottoman Time. Cumalıkızık Ethnography Museum and Art House, which were opened in 1992, are in the village arena. There are different kinds of stuff, which are dating from 18th, 19th and 20th Centuries and were handed out by the villagers, in Ethnography Museum. There is a charter that Orhangazi gave to the village, in the museum. The horse drawn carriages, mortar tone, drinking basins, grape basins are displayed in the garden of the museum. Households stuff, kitchen equipments, lighting and heating equipments and saddles and big buckhorn (Dating from the deer flocks lived around Uludağ) are displayed inside of the museum. Many restored houses were turned in to restaurants, tea gardens and boutique hotels. The women, who are in a very important place for village s economic and social life, sell the home-made products in the streets. Cumalıkızık village breakfast, which consists of totally natural foods, battercake, raspberry, blackberry, tomato and pimento and home made fettuccini are very famous in the village. Raspberry Festival is set up in June every year and visited by many visitors.

20