PEYZAJ MĐMARLIĞI MESLEK DĐSĐPLĐNĐ ĐÇĐNDE COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐNĐN YERĐ VE ÖNEMĐ

Transkript

1 TMMOB COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐ KONGRESĐ Kasım 2009, Đzmir PEYZAJ MĐMARLIĞI MESLEK DĐSĐPLĐNĐ ĐÇĐNDE COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐNĐN YERĐ VE ÖNEMĐ N. Yörüklü Bursa Büyükşehir Belediyesi, Emlak ve Đstimlak Dairesi Başkanlığı, Coğrafi Bilgi Sistemleri Şube Müdürlüğü Sırameşeler BURSA, ÖZET Peyzaj Mimarlığı, peyzajı oluşturan doğal ve kültürel bileşenlerin ve çevrelerin koruma kullanım dengesi gözetilerek; ekolojik, ekonomik, estetik ve işlevsel ölçütlere uygun olarak planlaması, tasarımı, onarımı, korunması ve yönetim konularında bilim ve sanat temelinde proje üretimidir. Coğrafi bilgi sistemleri, planlama çalışmalarında birden fazla harita ile çalışma gereksinimi sonucu ortaya çıkmıştır. Amaç doğrultusunda gerekli analizlerin yapılabilmesi ve kararların üretilebilmesi amacıyla, gerekli haritaların katmanlama ve farklı katmanların üst üste çakıştırılması mantığı üzerine oturtulmuştur. Bu kapsamda peyzaj mimarlığı dünyada ve ülkemizde CBS nin yaygınlaşması adına lokomatif olmuştur. Dünyada coğrafi bilgi sistemleri ilk kez Ian Mc Harc'ın Design with Nature adı ile yayınladığı kitapta verilen map overlay - harita çakıştırma mantığından ortaya çıkmıştır. Dolayısı ile coğrafi bilgi sistemleri çalışmalarında peyzaj mimarlığı ve planlama konularının önemli etkileri olmuştur. Đnsanların daha sağlıklı, rahat ve yaşanabilir ortamlarda bulunmasına yönelik gerekli yaşam standartlarının sağlanması için ekolojik, estetik ve ekonomik planlama ilkeleri doğrultusunda çalışmalar yapmak peyzaj mimarlarının sorumlulukları arasındadır. Artan sorunlar ve çözüm yollarında teknolojinin getirdiği hız ve kolaylıklar, peyzaj planlama çalışmalarında da uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemlerini kullanım alanlarını ortaya çıkarmıştır. Anahtar Sözcükler: Peyzaj mimarlığı, ekoloji, harita çakıştırma, kaynak analizi, koruma ABSTRACT PROFESSIONAL LANDSCAPE ARCHITECTURE AND DISCIPLINE for THE IMPORTANCE OF PLACE IN GEOGRAPHICAL INFORMATION SYSTEMS Landscape Architecture, landscape creates a natural and cultural components, and protection of the environment by observing the balance of use, ecological, economic, aesthetic and functional criteria, in accordance with the planning, design, renovation, preservation and management of projects on the basis of science and art is the production. Geographic information systems, planning studies with more than one map has emerged as a result of work requirements. Necessary for the purpose of analysis and decisions can be made for the purpose of produce the necessary maps and layering of different layers sitting on top of the logic was to be conflicting. In this context, landscape architecture has been spearhead GIS development in the world and our country. Geographic information systems in the world for the first time with the name of Ian Mc Harc's published in the book Design with Nature overlay the map - the map has emerged from the conflict logic. Because of geographic information systems work with the landscape architecture and planning have had a significant impact. People more healthy, comfortable and livable environment to make the necessary standard of living to ensure the ecological, aesthetic and economic planning to do work in line with the principles of landscape architects are among the responsibilities. Problems and solutions in increasing the speed and convenience of technology brings, landscape planning work also remote sensing and geographic information systems has revealed the use of the area. Keywords: Landscape Architecture, ecology, overlay the map, source analysis,protection 1. GĐRĐŞ Peyzaj Mimarlığı, peyzajı oluşturan doğal ve kültürel bileşenlerin ve çevrelerin koruma kullanım dengesi gözetilerek; ekolojik, ekonomik, estetik ve işlevsel ölçütlere uygun olarak planlaması, tasarımı, onarımı, korunması ve yönetim konularında bilim ve sanat temelinde proje üretimidir. Coğrafi bilgi sistemleri, planlama çalışmalarında birden fazla harita ile çalışma gereksinimi sonucu ortaya çıkmıştır. Amaç doğrultusunda gerekli analizlerin yapılabilmesi ve kararların üretilebilmesi amacıyla, gerekli haritaların katmanlama ve farklı katmanların üst üste çakıştırılması mantığı üzerine oturtulmuştur. Bu kapsamda peyzaj mimarlığı dünyada ve ülkemizde CBS nin yaygınlaşması adına lokomatif olmuştur. Dünyada coğrafi bilgi sistemleri ilk kez Ian Mc Harc'ın Design with Nature adı ile yayınladığı kitapta verilen map overlay - harita çakıştırma mantığından ortaya çıkmıştır.dolayısı ile coğrafi bilgi sistemleri çalışmalarında peyzaj mimarlığı ve planlama konularının önemli etkileri olmuştur Şekil:1. Şekil 1 de verilen örnek McHarg tarafından ortaya konulmuş olan ve coğrafi bilgi sistemlerinin çıkışında katmanlama ve farklı katmanların üst üste çakıştırılması konusunda örnek aldığı modeldir.

2 Peyzaj Mimarlığı Meslek Disiplini Đçinde Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Yeri ve Önemi Şekil:1 Farklı katmanların üst üste çakıştırılması modeli Đnsanların daha sağlıklı, rahat ve yaşanabilir ortamlarda bulunmasına yönelik gerekli yaşam standartlarının sağlanması için ekolojik, estetik ve ekonomik planlama ilkeleri doğrultusunda çalışmalar yapmak peyzaj mimarlarının sorumlulukları arasındadır. Artan sorunlar ve çözüm yollarında teknolojinin getirdiği hız ve kolaylıklar, peyzaj planlama çalışmalarında da uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemlerini kullanım alanlarını ortaya çıkarmıştır. Bir arazi parçasının ekolojik, biyolojik, yapısal ve işlevsel özelliklerini toplu olarak ifade eden peyzajın sürdürülebilir kılınması insan yaşamının refahı için vazgeçilmez bir görevdir. Bu görevi sahiplenen peyzaj mimarlığı; doğal ve kültürel kaynakları yönetme temelinde kültürel ve bilimsel birikimin, oluşacak fiziksel çevrenin işlevsel ve yaşam kalitesini arttırmak yönünde ve yeryüzünde uygulanması kapsamında doğal ve kültürel elemanların düzenlenmesi, arazilerin planlanması, tasarlanmasında Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknolojilerinden uzun yıllardır yoğun olarak yararlandığı bilinmektedir. Yukarıda da belirtiğim gibi, McHarg'ın ifade ettiği peyzaj planlama çalışmalarında kulanılan temel yöntem olan harita çakıştırmada kullanılan veri sayısı beşi geçtiğinde elle yapılan değerlendirmelerde doğru sonuca ulaşmak mümkün olmamaktadır. Bu kapsamda coğrafi bilgi sistemleri uygulamaları dünyada ilk kez peyzaj planlama ve planlama çalışmalarının doğru ve sağlıklı şekilde yürütülebilmesi amacıyla ortaya çıkmıştır. Bu kapsamda yine Harvard Üniversitesi mezunu bir peyzaj mimarı olan Jack Dangermond ESRI'yi (Environemental Systems Research Institute) kurmuş ve CBS'nin dünyada ticari anlamda yaygınlaşmasında önemli katkı sağlamıştır. Halen ESRI'nin Arc GIS (Arc Info - Arc View) yazılımları dünyada en yaygın kullanılan CBS çözümleridir. Jack Dangermond'un da kendisinin ifade ettiği gibi CBS'nin ortaya çıkışında McHarg'ın kuramı kendisini oldukça fazla etkilemiştir. Özetle toparlayacak olursak, coğrafi bilgi sistemleri, planlama çalışmalarında birden fazla harita ile çalışma gereksinimi sonucu ortaya çıkmıştır. Amaç doğrultusunda gerekli analizlerin yapılabilmesi ve kararların üretilebilmesi amacıyla, gerekli haritaların katmanlama ve farklı katmanların üst üste çakıştırılması mantığı üzerine oturtulmuştur. Bu kapsamda peyzaj mimarlığı dünyada ve ülkemizde CBS'nin yaygınlaşması adına lokomatif olmuştur. Bu nedenle CBS çalışmalarında çalışacak personel kapsamında mutlaka peyzaj mimarlarının da olması gerekmektedir. Coğrafi bilgi sistemlerinin ortaya çıkışındaki temel taşlara bakıldığında, haritacılık çalışmaları için kullanılmakla birlikte, temelleri ilk kez 1950'li yıllarda Jacqueline Tyrwhitt tarafından ortaya konulan map overlay mantığı üzerine kurulmuş ve yukarıda örneklenen McHarg ın yorumlarıyla anlamlandırılmıştır. Peyzaj mimarlığının coğrafi bilgi sistemleri çalışmalarındaki geçmişine bakacak olursak; Coğrafi bilgi sistemlerinin kurucularından ve Harvard üniversitesi Peyzaj Mimarisi ve Planlama Bölümü profesörlerinden Carl Steinitz, Howard Fisher'in geliştirdiği SYMAP yazılımı kullanarak, ilk coğrafi bilgi sistemleri örneklerinden birisi olan Orta Boston un coğrafyası üzerine çalışmıştır. Şu anda ESRI firmasının kurucusu ve başkanı olan ve dünyada coğrafi bilgi sistemlerinin ortaya çıkmasında ve yaygınlaştırılmasında önemli rol oynayan Jack Dangermond, Harvard mezunu bir peyzaj mimarı ve yukarıda adı geçen kişilerin öğrencisidir. Dolayısı ile coğrafi bilgi sistemleri çalışmalarında peyzaj mimarlığı ve planlama konularının önemli etkileri olmuştur. 2

3 Yörüklü 1.1 Peyzaj Mimarlığı Meslek Disiplini Đçinde Coğrafi Bilgi Sistemleri Uygulamaları Đnsanların daha sağlıklı, rahat ve yaşanabilir ortamlarda bulunmasına yönelik gerekli yaşam standartlarının sağlanması için ekolojik, estetik ve ekonomik planlama ilkeleri doğrultusunda çalışmalar yapmak peyzaj mimarlarının sorumlulukları arasındadır. Artan sorunlar ve çözüm yollarında teknolojinin getirdiği hız ve kolaylıklar, peyzaj planlama çalışmalarında da uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemlerini kullanım alanlarını ortaya çıkarmıştır. Bu kullanım alanları; Coğrafi bilgi sistemlerini mevcut verinin daha etkin bir biçimde kullanımını sağlaması, Uydu görüntüleri; topluluk halinde yaşayan canlıların göç yollarının tespit edilmesini ve bitki türlerinin varlığı, çeşitliliği ve sağlık şartları hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlar. Böylece doğa koruma alanlarında yaban hayatı ve bitkisel ortamın devamlılığının incelenmesi sağlanabilir. Bu peyzaj mimarlığının sorumluluğunda bulunan ekosistemde bulunan doğal düzenleme güçlerinin saptanması, korunması ve bakımı kapsamında önemlidir. Coğrafi bilgi sistemlerinin çevresel değerlendirme çalışmalarında büyük miktarlardaki veri ve kriterlerle çalışabilme imkanı, Uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemlerini birlikte kullanarak alan kullanım çalışmalarında arazi değişiminin izlenmesi, Coğrafi bilgi sistemleri kullanarak, çöp depolama alanları, mezarlıklar, hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri, arboretumlar, açık ve kapalı gösteri alanları, fuar alanları vb. için, harita çakıştırma analizleri ile uygun yer belirlemede kullanımı. Uzaktan algılama çalışmaları ile bu alanlara yönelik tercihleri etkileyebilecek faktörleri belirleme, Coğrafi bilgi sistemleri sayesinde çevre etkileri ve peyzaj planlama çalışmalarında ileriye dönük yapay simülasyonlar yapabilme, Peyzaj planlarının uygulanması sırasında bitkisel materyalin canlılığının ve sağlıklı görünüşün sağlanmasında, iklim şartlarının dikim için uygun olması gerekmektedir. Uydudan sağlanan görüntüler sayesinde belirlenen hava tahmin raporlarına göre dikim için uygun zamanların belirlenmesi, peyzaj mimarlığı çalışmalarında önemli yer tutmaktadır. 1.2 Kentsel ve Kırsal Peyzaj Planlama Çalışmaları Đçinde Coğrafi Bilgi Sistemleri Uygulamaları Ülkemizde kentsel ve kırsal alan gelişimleri birçok çevresel sorunu da beraberinde getirmektedir. Bu sorunun temeli müdahale edilmiş çevrede odaklanan ve dünya ölçeğine yayılan çevre sorunlarını insan-doğa ilişkisi çerçevesinde irdeleyebilme becerisi ve etiğinin gereği gibi sağlanamamış olmasıdır. Bunun bir sebebi, yaşam ortamlarını biçimlendirmeye yönelik mevcut yasal uygulamalarda, burada sözü edilmeye çalışılan insan-doğa ilişkisinin irdelenmesi güçlüğüdür. Peyzaj kavramı içeriğinde ve boyutunda insan-doğa ilişkisinin ve etkileşimlerinin analiz edilip değerlendirilmediği planlama uygulamaları, çevre sorunlarının en önemli sebebidir. Doğa ve insan ilişkisinin kurulmasında öncelikle sistem yaklaşımının olması gerekir. Bu sistem içinde biyolojik ve jeomorfolojik sürçlerin bütünleştirilmesi gerekir. Peyzaj bu bakış açısında bir kavramdır ve peyzaj analiz ve değerlendirmesinde, peyzaj planlama-tasarın ve yönetiminde pek çok disiplin bilgisinin koruma-kullanım dengesinde ve doğa-insan ilişkisinde değerlendirilip mekan planlama açısından veriye dönüştürülmesi gerekir. Diğer bir anlatımla insanın da yer aldığı doğanın karmaşık yapısı analiz edilerek anlaşılır hale getirilir. Ancak bundan sonra o yapıyla ilişkili koruma- kullanım dengesinde plan kararları üretilebilir. Dünya da cevre sorunlarının ortaya çıktığı 1950 li yıllara (Carson, 1962) paralel peyzaj planı kavramı ortaya çıkmıs ve uygulamada yerini almıştır. Uluslararası çapta çok iyi tanınan peyzaj mimarı Ian L. McHarg ( ) çevresel hareketin öncülerindendir. Ünlu kitabı Design With Nature -Doğayla Tasarım (McHarg, 1969) 1970 yılındaki ilk Dünya Günü için ilham kaynağı olmuştur. McHarg, ömrü boyuca ABD ve diğer ülkelerde 60 dan fazla projeyi yürütmüştür. ABD Cevre Koruma Ajansı için yaptığı bir çalışma ile (Towards a Comprehensive Plan for Environmental Quality Çevresel Kalite için Kapsamlı Plana Doğru) daha sonra Çevresel Etki Değerlendirmesine entegre edilecek bir yaklaşımı ortaya koymuştur. McHarg doğal yasam süreçleri ve bu süreçlerin alan kullanım planlarındaki belirleyici etkileri üzerine yoğunlaşmıştır. Başlangıçta kent gelişimini, formunu ve büyümesini belirlemede kullanılan yaklaşımlarda en büyük belirleyici ekonomi olmuştur. McHarg, problem çözümünde doğal bilimlerin değerlendirilmediğini, oysa doğal bilimlere dayanan fiziksel ve biyolojik süreçleri anlamanın, çevreye insanın uyumu ile ilgili problemlerin çözümünde doğru yargılara ulaşabilmek için vazgeçilmez olduğunu da belirtmiştir. 3

4 Peyzaj Mimarlığı Meslek Disiplini Đçinde Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Yeri ve Önemi Ian McHarg ın peyzaj planlama yönteminde doğal süreçlerin irdelenmesi ile elde edilen veriler, sistematik olarak süreçleri ayırma, sınırlayıcı faktörlerini tanımlama, bunlara bir değer biçme ve son olarak politika oluşturma yoluyla alan kullanım kararlarının üretilmesinde kullanılmaktadır (Belknap & Furtado, 1967) Sekil: 2 McHarg ın (1969) geliştirdiği bir optimal alan kullanım haritasıdır. Yasal bir planı gösteren Sekil 2 de sözü edilen fizyografik özellikler McHarg ın ekosistem ve ekolojik süreç yaklaşımının bir ifadesidir. Bu fizyografik özellikler Sekil 3 deki haritada görülmektedir. Harita orman örtüsü, akufer beslenim alanı, elli yıllık taşkın alanı, akarsular, %25 üzeri eğimler ile geçirimsiz toprakların çakıştırılmasıyla elde edilen peyzaj özelliklerini yansıtmaktadır. Günümüzde, McHarg ın ya da diğer peyzaj planlama öncülerinin yaklaşımını (Philip Lewis, Angus Hills, vd) temel alan ancak peyzaj ekolojisi bilimindeki gelişmeler ve değişen planlama yaklaşımları kapsamında yeniden geliştirilmiş ve CBS (Coğrafi Bilgi Sitemleri) yardımı ile gerçekleştirilebilen cağdan peyzaj planlama yöntemleri ve uygulamaları bulunmaktadır. Ancak McHarg ın ürettiği bilginin üzerinden yaklaşık yarım yüzyıl geçmiş olmasına rağmen bu tur peyzaj planları ülkemizde uygulamadaki yasal süreçlerde yer almadığından hala üretilmemektedir. Bu sebeple ülkemiz peyzajları sürekli olarak zarar görmektedir. Şekil:2 McHarg ın Optimal Alan Kullanım Haritası. Bu harita var olan fizyografik özelliklerin mecut altyapı, gelişmeler ve sınırlandırıcı koşullar ile çakıştırılmasıyla elde edilmiştir. Şekil:3 McHarg ın fizyografik özellikler haritası 1960 lı yıllarda ortaya koyduğu örtmeler yöntemi ile McHarg bugün Coğrafi Bilgi Sistemlerinin babası sayılmaktadır. Planlama yaklaşımı ise ABD de ki Çevresel Etki Değerlendirmesi dahil birçok planlama yaklaşımlarına temel 4

5 Yörüklü oluşturmuştur. Örneğin 1972 yılında ABD Soil Conservation Service (Toprak Koruma Servisi) su ve toprak kaynaklarının etkin kullanımı amacıyla Curve Number (Eğri Numarası) yaklaşımını hayata geçirmiştir. Başlangıçta sadece tarımsal kullanımlar çerçevesinde kullanılan yöntem kentsel alanların neden olduğu cevresel sorunlar dolayısıyla kentsel alan planlamalarında da kullanılmaktadır. Kentsel alanlar, yağmur sularının süzülmeden yüzey akısına geçmelerine sebep olmaktadır. Yüzey akısın hacim olarak artısı vadi tabanlarında taşkın artısına sebep olmakta yer altı suyu bellenimini engellemektedir. Sekil 4, ABD Minnesota Eyaleti Chisago Kenti 2006 alan kullanım planlama çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen doğal kaynakların analiz ve değerlendirmeleri için hazırlanmış ve eğri numaralarından üretilmiş yüzey akısı potansiyeli haritasıdır. ABD de metropoliten ölçekten yerel ölçeğe her yerleşimin, plan özelliği resmi dokümanlarla belirlenmiş ve bir peyzaj mimarının imzası ile onaylanan gerçekleştirilen yağmur suyu yönetim planları bulunmaktadır. Kentsel peyzaj planlarının önemli bileşenlerinden sayılabilecek bu planlar doğal kaynakların etkin kullanımı ya da McHarg ın unlu kitabında isimlendirdiği gibi Doğa ile Tasarımın başarılı uygulamaları olmasına rağmen hala ülkemizde ne mevzuatta ne de pratikte yer almaktadır. Şekil:4 Chisago Kenti 2006 alan kullanım planlama çalışmaları sırasında hazırlanmış ve eğri numaralarından üretilmiş yüzey akışı potansiyeli haritası (http// 5

6 Peyzaj Mimarlığı Meslek Disiplini Đçinde Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Yeri ve Önemi 1.3 Peyzaj Mimarlığında Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Temeli Olan Kaynak Envanteri ve Kaynak Analizi Peyzaj planlamada amaç çevre kaynaklarından optimum düzeyde yararlanılması (sürdürülebilir kalkınma) ve insan yasam kalitesinin arttırılmasıdır. Peyzaj planlama sürecinde düşünülen aktivitelere uygun alanların (rekreasyonel alanlar, endüstriyel alanlar, yerlesim alanları vb.) seçimi için kullanılacak sistemlerden biri kaynak analizi sisteminin geliştirilmesidir. Bunun da temeli kaynak envanteri ile oluşturulmasıdır. Peyzaj planlama ve tasarım çalışmalarının yanı sıra peyzaj koruma ve yönetim çalışmalarının ilk aşamasını, bu çalışmalara yön verecek olan kaynak envanter ve analizi oluşturmaktadır. Kaynak envanter ve analizi kapsamında, özellikle peyzaj planlama süreci göz önüne alınarak doğal ve kültürel kaynakların envanter ve analizine yönelik bilgiler ve analiz yöntemleri aktarılmaktadır. Peyzaj Mimarlığında kaynak envanterine temel olan en önemli veri topografyadır. Topoğrafya Haritası; Büyük ölçekli olan ve yeryüzü biçimlerini türlü ayrıntılarıyla ve çeşitli yollarla gösteren haritadır. Bir topoğrafik haritadan; Eşyükselti eğrileri Su kaynakları Ulaşım bilgileri Yerleşimler Yön ve ölçek ile Arazi örtüsüne ilişkin bilgi elde edilebilir. Ayrıca kaynak analizine konu olan diğer başlıklar; iklim, jeoloji, fizyografya, hidroloji, toprak, bitki toplulukları, yaban yasamı, alan kullanımı gibi bilgilerdir. Kültür deseni de alan kullanım analizlerinde değerlendirilir. Peyzajı doğru olarak yorumlayabilmenin yolu form ve fonksiyonlar arasındaki ilişkiyi anlamaktır. Araziye ilişkin iyi bir bilgi toplama işlemiyle; hangi güçlerin hangi seviyede peyzaj özelliklerini şekillendirdiğini anlayabiliriz. Peyzaj planlamanın sistematik yaklaşımı genel hatlarıyla diğer tüm planlama çalışmalarında da olduğu gibi üç temel aşamayı içermektedir. Đlk aşama Sörvey yani planlamaya ilişkin sonuçları etkileyebilecek verilerin toplanmasıdır. Đkinci aşama olan Analiz kısmında faktörlerin diğer faktörlerle olan ilişkileri ortaya konulur ve Sentez olarak isimlendiren üçüncü aşama ise sonuçların sorunların çözümüne yönelik olarak geniş kapsamlı yönetim planları kapsamında biçimlendirilmesidir. Bu aşamalar kapsamında yer alacak verilerin büyük bir bölümü fiziki alan dahilinde değişim gösterebilen veriler olması nedeniyle bu verilerin coğrafi koordinatları ile CBS ortamında analizi gerekmektedir. Bu nedenle CBS nin birçok disiplin gibi peyzaj mimarlığı içinde kullanılması oldukça yaygındır. Peyzaj planlama çalışmalarında, kaynakları kullanan insanlar ile kaynaklar arasındaki dengeyi ve düzeni belirleyerek, bu çerçevede planlama için gerekli konumsal olan ve olmayan verilerin Coğrafi Bilgi Sistemi ne veri tabanı olarak girilmesi suretiyle sorgulanması ve güncelleştirilmesi ile en doğru ve en hızlı karar verme yeteneğinin sağlanması yani kaynak analizinin yapılması ve senteze ulaşılması mümkündür. 1.4 Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemi Mayıs 2007 tarihleri arasında Ankara da gerçekleştirilen Avrupa Peyzaj Sözleşmesi'nin Uygulanması Yolunda Türkiye Sempozyumu nda IV. Çalışma Grubu değerlendirmeleri ve tartışmaları sonunda öneri olarak Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemi olarak isimlendirilen peyzaj envanterinin, peyzajın zaman ve mekana dayalı özelliklerini içerecek, diğer ulusal ve / veya e devlet çerçevesindeki bilgi sistemiyle entegre olacak, ülkenin planlama ve tasarım mevzuatında kullanılabilecek ve bu bağlamda hiyerarşik katmanları bulunacak bir kapsamda olması gereklilikleri ortaya konulmuştur. Bu şekilde oluşturulacak peyzaj envanteri ülkemiz peyzajlarının planlanması, korunması, yönetimi ve izlenmesi uygulamalarında değerlendirilebilecektir. Peyzaj envanterinin oluşturulmasına yönelik öneriler ülkemizin peyzaj envanterinin hazırlanması konusunda ulusal stratejilerinde altlığını oluşturmaktadır. Ülkemiz coğrafyasına ilişkin varolan mekansal ve/veya metinsel bilgi kaynakları ve sistemleri ile bu kapsamda ki e- devlet uygulamaları oluşturmaktadır. Peyzaj envanteri yerine Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemi kavramı kullanılması ve bu bilgi sisteminin oluşturulmasına yönelik yöntemin geliştirilmesinde peyzajlara müdahale araçları da mevcut bilgi kaynakları kadar belirleyicidir. Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemin oluşturulmasına yönelik stratejilerinin geliştirilmesinde çalışma yöntemi olarak, sistematik olarak aşamalandırılmıştır. Aşama 1: Peyzaja ilişkin mevcut veri kaynakları 6

7 Yörüklü YÖNTEM: Liste oluşturma Aşama 2: Peyzaj hiyerarşisi ve değerlendirme katmanları YÖNTEM: a) Hiyerarşik katmanlar oluşturma b) Đlişkisel çizelge oluşturma Aşama 3: Peyzaj Bilgi Sistemi Veritabanı ve Obje Öznitelik Kataloğu YÖNTEM: Bir CBS firmasının sunumu Aşama 4: Ulusal Eylemlerde BĐRLĐKTE DÜŞÜNME Đnternet teknolojisinin ve e devlet / e - Avrupa, esas olarak e-küre denilebilecek uygulamalarının hızla yaygınlaştığı bir dünyada birçok bilgi sistemlerinin gelişmekte olduğu gibi Peyzaj Bilgi Sistemine olan ihtiyaç da, sadece peyzaj mimarlığı hizmetleri açısından değil aynı zamanda küresel ölçekte ortak gelecek bakımından da ortadadır. Böyle bir bilgi sisteminin oluşturulmasında yönelik çabalar ise henüz çok erken dönemlerindedir ve henüz daha çok kuramsal boyutlardadır. Ancak erken dönemde olmakla birlikte, bilişim teknolojilerinin baş döndürücü hızı dikkate alındığında, belirtilen çabaların çok hızlı sonuçlanacağını söylemek yanlış olmayacaktır (Orhan, 2007). Peyzajın mekansal hiyerarşisi, ülkesel, bölgesel ve yerel ölçeklerde ve bunların ara ölçeklerinde oluşturulabilir. Hiyerarşik olarak ilişkilendirilmiş peyzaj bilgi sistemi, ulusal bilgi sistemleriyle entegre olabilecek biçimde olmalıdır. Alan kullanım kararları için henüz ayrıntılı analizlerin yapılmadığı peyzajlar, özellikle kırsal alanlar koruma ve gelişim kapsamında önemli potansiyelleri içlerinde barındırmaktadırlar. Alan kullanım kararları geliştirilmeden önce bu peyzajlara yönelik envanter, kaynak potansiyeli kaybolmadan hazırlanmış olmalıdır. Böylece peyzajların hem bugün hem de gelecek nesiller için etkin kullanımına yönelik stratejiler üretilebilecek, uygulanabilmesi için dayanak oluşturulmuş olacak ve izleme programlarında neyin nasıl izleneceği belirlenebilecektir. Sonuç olarak, Mayıs 2007 tarihleri arasında gerçekleştirilen Avrupa Peyzaj Sözleşmesi'nin Uygulanması Yolunda Türkiye Sempozyumu sırasında, Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemi oluşturulması yönünde öneriler geliştirmiştir. Aşağıda bu öneriler, 10 stratejik eylem alanı biçiminde aşağıda sunulmuştur. 1. Peyzaj envanteri ülkesel eylem planları kapsamında ki diğer envanter oluşturma, değerlendirme ve izleme çalışmalarıyla entegre edilebilmesi için, belirtilenlerle sınırlı kalmamak koşuluyla, mevcut uygulamaların, mevcut veri kaynaklarının sistem mimarilerinin ve veritabanı tasarımlarının incelenmesi. 2. Ulusal Peyzaj Bilgi Sistemi oluşturulmadan önce, yasal dayanaklarıyla peyzajlar üzerinde karar alabilecek, yürütecek ve/veya söz sahibi olabilecek tüm ilgili kurumlarla/paydaşlarla işbirliğinin araştırılması. Bu kapsamda; özellikle havza bazında envanter ve değerlendirme çalışmalarının, korunan alan envanter ve uygulamalarının irdelenmesi 3. Peyzaj envanteri / katmanları peyzaj hiyerarşisi kapsamında belirlenmesi ve tanımlanması (Örneğin ülkesel, bölgesel ve yerel). 4. Peyzaj Bilgi Sistemi veritabanı tasarımına ilişkin kavramsal çerçevenin geliştirilmesi. 5. Veri kaydında ortak dil ve semboloji kullanılması yönünde peyzaja ilişkin öz nitelik kataloğunun oluşturulması. Bu bağlamda e-devlet kapsamında varolan veritabanlarının nerede, ne standartlarda olduğunun belirlenmesi. Bu kapsamda; - Peyzaj Bilgi Sisteminin diğer veritabanları ile entegrasyonu için unique field ların belirlenmesi. - Diğer veritabanlarından entegre edilecek verilerin seçilmesi. - Bilginin metaverinin (bilginin kim tarafından, hangi tarihte, ve hangi kaynaktan alındığı vb.) oluşturulması. 6. Oluşturulacak bilgi sisteminde yargıya dayalı değerlendirmelere de olanak sağlayacak şekilde uzmanlar sistemine dayalı arayüzlerin geliştirilmesi. Bu kapsamda, peyzajlara müdahaleye yönelik yasa ve yönetmeliklerin (planlama araçları, ulusal uluslar arası yasa ve yönetmelikleri, çevresel etki değerlendirmesi, vd.) sisteme dahil edilmesi; yargıda kullanılacak peyzaj göstergelerinin geliştirilmesi 7. Pilot uygulamaların, ülkesel, bölgesel ve yerel olarak geliştirilmesi. IV. Çalışma Grubu ülkesel ölçekte bir peyzaj sınıflandırması (peyzaj tiplerinin belirlenmesi) için değerlendirilmesi gerekli temel katmanları aşağıda ki gibi önermiştir. Fizyografya (elevasyon) - Arazi örtüsü/arazi kullanım - Đklim 7

8 Peyzaj Mimarlığı Meslek Disiplini Đçinde Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Yeri ve Önemi - Jeoloji Peyzajın diğer özellikleri (işlevsel özellikleri, sosyal algısı, değişimi, vd.) için ölçütlerin geliştirilmesi gerekmektedir Bu yönde pilot uygulamaların gerçekleştirilmesi ve test edilemesi. 8. Ulusal Peyzaj Bilgi Sisteminin internet tabanlı sunumu için portal tasarımı 9. Peyzaj Bilgi Sisteminin oluşturulmasında Avrupa konumsal veri politikalarının (INSPIRE, EUNIS, vd.) gözden geçirilmesi ve uyumlaştırılması uygun görülecek durumların belirlenmesi 10. Peyzaj Bilgi Sistemi kapsamında yer alacak peyzajların izlenmesi ve veri güncelleme araçlarının tanımlanması TEŞEKKÜR E-devlet uygulamaları kapsamında yürütülen ve ulusumuz için son derece yararlı ve geleceğe dönük en önemli adımlardan biri olduğuna inandığımız, Đçişleri Bakanlığı Bilgi Đşlem Dairesi Başkanlığı tarafından 2007 Ağustos ayında hazırlanan Coğrafi Tabanlı Đl Kent Yönetim ve Bilgi Sistemi Teknik Kılavuzu nu incelediğimizde Coğrafi Bilgi Sistemlerinin hazırlanmasında en etkin rol oynayan mesleklerden biri olan Peyzaj Mimarlığı mesleğine ve Peyzaj Mimarlarına (Coğrafi Bilgi Sistemi Uzmanı) kılavuzunuzda yer verilmemişti. Ancak bu konuda önderlik yaparak söz konusu durumun düzeltilmesi için girişimlerde bulunan Peyzaj Mimarları oda başkanımız Sn. Ayşegül ORUÇKAPTAN a, Eskişehir Anadolu Üniversitesinde bulunan öğretim üyelerimizden Peyzaj Mimarı Sn.Doç.Dr Alper ÇUBUK a, Ankara Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Anabilim dalında görevli öğretim üyelerinden Sn. Prof. Şükran ŞAHĐN e, kaynak araştırmalarımda yardımcı olan değerli meslektaşım ve arkadaşım AÜZF Peyzaj Mimarlığı Bölümü nde öğretim üyesi Sn. Doç.Dr. Nilgül KARADENĐZ e ve mesleğine gönül vermiş olan tüm meslektaşlarıma teşekkürlerimi sunuyorum. Son olarak Bursa Büyükşehir Belediyesi nde Coğrafi Bilgi Sistemleri nin gelişim vizyonuna katkıda bulunan, gelişmelerin destekleyicisi olan Sn. Belediye Başkanımız Recep ALTEPE ye, Genel Sekreter Yardımcımız Sn. Bayram VARDAR a, Sn. Genel Sekreter Yardımcımız Mustafa ALTIN a saygılarımı ve teşekkürlerimi bir borç biliyorum. Ayrıca Müdürlüğümüz bünyesindeki tüm personelime Bursa Büyükşehir Belediyesi CBS çalıştay arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunuyorum. KAYNAKLAR APS, The European Landscape Convention. European Treaty Series, - No Belknap, R. K. and Furtado, J.G Three Approaches to Environmantal Resource Analysis. The Conservation Foundation, Washington, D.C. USA. Berman, Cara, Center for Water and Watershed Studies. University of Washington, submitted to the USDA Forest Service Pacific Northwest Research Station, USA. Berberoğlu, S Coğrafi Tabanlı Đl-Kent Yönetimi Çalışmalarıyla ilgili Đçişleri Bakanlığı Bilgi Đşlem Dairesi Başkanlığı na Sunulan Dilekçe Ve Eki Bilgiler Açıklama Metni. Cleland, D.T.; Avers, P.E.; McNab, W.H.; Jensen, M.E.; Bailey, R.G., King, T.; Russell, W.E National Hierarchical Framework of Ecological Units. Published in, Boyce, M. S.; Haney, A., ed Ecosystem Management Applications for Sustainable Forest and Wildlife Resources. Yale Univ. Press, New Haven, CT. pp DPT, E-devlet Proje ve Uygulamaları. Devlet Planlama Teşkilati Müsteşarliği Bilgi Toplumu Dairesi. EPA, An Ecological Assessment of the United States Mid-Atlantic Region: A Landscape Atlas. United States Environmental Protection Agency, EPA/600/R-97/130. Forman, R.T.T and Godron M., Landscape Ecology. John Wiley & Sons Newyork Karadeniz,N., Kaynak Envanteri ve Analizi Ders Notları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı. Ankara. Kesgin,B.,Ersoy, E., Peyzaj Planlamada Coğrafi Bilgi Sistemi Aracı Olarak Konumsal Kara Destekleme Sisteminin Uygulanması Konulu Bildiri. 4 Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri. Fatih Üniversitesi. Đstanbul Klijn, F., and H. A. Udo De Haes,1994. A Hierarchical Approach to Ecosystems and its Implications for Ecological Land Classification. Landscape Ecology 9: , Springer, Netherlands. Marcucci, D. J Landscape History as a Planning Tool. Journal of Landscape and Urban Planning, 49, Elsevier. Retrieved in May 2006, from Science Direct database. Mataracı, O., Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi Projesinde Kadastral Verilerin Yönetimi. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı 28 Mart - 1 Nisan 2005, Ankara McHarg, I, Design with Nature. McHarg, I Design with Nature. Doubeday, Garden City, NY. Orhan, M.D., Türkiye'de CBS Tabanlı Uygulamalar Kapsamında Peyzaj Öğeleri Veritabanı Tasarımı: Ankara Kalesi Çevresi Örneği. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 8

9 Yörüklü Şahin Ş., Bekişoğlu, Ü. ve Bilgili, B.C., 2007.Ecological Network Creation at Landscape Scale: A Case Study in Zir Valley, Ankara/Türkiye. Fabos Landscape Planning and Greenway Symposium, University of Massachusetts, Published in CD-ROM, Amherst Swanwick, C., Landscape Character Assessment Guidance for England and Scotland. Prepared on behalf of The Countryside Agency and Scottish Natural Heritage. University of Sheffield Şahin,Ş.,Ercan,M., Soydan, O., 2007 Planlama II, Kırsal Peyzaj Planlama Ders Notları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı. Ankara. Şahin,Ş. Akay,A Peyzaj Ekolojisi Kavramsal Temelleri ve Uygulama Alanları. Todai yayınları (basımda). Ders notlarından alıntı pdf dosyası.ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı. Ankara. Oruçkaptan, A Coğrafi Tabanlı Đl-Kent Yönetimi Çalışmalarıyla ilgili Đçişleri Bakanlığı Bilgi Đşlem Dairesi Başkanlığı na sunulan dilekçe ve eki bilgiler Uzun, O Düzce Asarsuyu Havzası Peyzaj Değerlendirmesi ve Yönetim Modelinin Geliştirilmesi. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara. 9