ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sosyal Bilimler Aratırmaları Dergisi. Issn: Cilt: 3 Sayı: 6 Aralık 2012

Transkript

1 ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Aratırmaları Dergisi Issn: Cilt: 3 Sayı: 6 Aralık 2012 TOPLUMSAL DÜZENN OLUMASINDA RENK VE LETM COMMUNICATION AND COLOURI THE FORMATION OF SOCIAL ORDER Deniz ÖZER Öz Renk, eski çalardan günümüze kadar farklı anlam ve durumlarda toplum ilikilerini düzenleyen bir unsur olarak kullanılmıtır. Toplumsal hayatı düzenleyen öeler (psikolojik, sosyal, kültürel vb.) rengin görsel etkileme gücü ile birleerek iletiimde insanlara yeni anlatı yolları salamıtır. Bu çalıma toplumları düzenleyen bir unsur olarak rengin insan yaamındaki yaygın kullanımının ve kiilerarası iletiimde taıdıı rolün önemine deinmektedir. Bu kapsamda, renklerin iletiim ile ilikisi açıklanarak oluturduu toplumsal anlam birlii literatür bilgisiyle yorumlanması amaçlanmıtır. Anahtar Kelimeler: Renk, letiim, Toplumsal Düzen. Abstract Color was used as a factor order the relations between the society when a different meaning and conditions from ancient times until today. Elements of social life order (psychological, social, cultural, etc.) combined with the power to influence the visual of the color has provided new narrative pathways for people. This study was mentioned to the importance of the role interpersonal communication as a factor ordering communities of color that widespread use of human life. Thus, explanation of colors in relation to Ar. Gör., Fırat Üniversitesi letiim Fakültesi.

2 communication formed by association of social meaning was aimed interpretation with knowledge of the literature. Keywords: Colour; communication; social order. 1. Giri Renk, çalar boyu yaamı anlamlı ve anlaılır kılan ipuçları içermektedir. nsanlara gördüklerinden çok, verdii anlamla ilgili gerçek olanı ve ortak bilgi paylaımlarını gösteren renk, bir bakıma toplumsal iletiim sürecini devam ettirme biçimi olarak kullanılmakta, toplumsal yaamın her alanında etkin rol oynamaktadır. letiimin doal bir öesi olarak renk insanlar için farklı bir dil biçimine dönümektedir. Yazılı herhangi bir bilginin olmaması durumunda dahi renkler kullanılarak iletilmek istenen uyarıcı, bilgilendirici ya da yönlendirici mesajlar ile insanlar anlaabilmekte ve kalıcı bir bilinçaltı etkisi ortaya çıkarabilmektedir. Çok eski çalardan itibaren simgesel olarak kullanılan renklerin ilk örneklerine Lascaux ve Altimara daki ta devrinden kalma küçük maaraların duvarlarında bulunan renkli hayvan figürlerinde rastlanmıtır. Maara duvarlarına resmedilen renkli imgeler ilkel dönemin basit iletiim biçimini oluturmaktadır. Eski insanlar renkleri, büyüsel, tapınma sırasında görsel etkileyicilik, dümanlarından gizlenebilmek ya da korkutucu görünebilmek, beenilme ve güzelleme içgüdüsüne cevap verebilmek amacıyla kullanmılardır (Ustaolu, 2007: 28). Doanın renklerini taklit etmeye çalıan ilkel insan renkleri sembolize ederek yaamın ve evrenin gizemini oluturmaya çalımıtır. Örnein mistik bir öneme sahip olan renk, dekorasyondan öte güne, dünya, yıldız ve gökkuaıyla özdeletirilmi; insan vücudu renklerle betimlenmi insanın vücudu kırmızı, aklı sarı, ruhu mavi olarak kabul edilmitir. Rengin dünyada insanları koruyacaına inanılmı, cennette emniyetli bir rehber ve evrenin heybeti olarak sembolize edilmitir (Özonur, 2001: 13 14). Renge hayal güçleri dorultusunda sembolik anlamlar yükleyerek doayı ve nesneleri açıklamaya çalıan ilk insanlar, gökkuaı gibi doal olayları renklerle ilikili öykülerle yorumlamaya balamılardır. Örnein, gökkuaı Batı Anadolu da hayreti sembolize eden kutsal Thaunos un sevgili kızının; gök ile yeri birbirine baladıı için de tanrıların habercisi sayılan ris in sembolü kabul edilmitir (Sözen, 2003: 13). Eski çalarda Pythagoras, Platon, Empedokles, Demokritos, Epikuros,

3 Zenon, Chrysippus, Aristotales ve Plinius gibi filozoflar rengin doası üzerine tartımılar, renk, görme, ıık ve algılama konusunda çeitli fikirler iddia etmiler ve temel renklerin toprak, ate, hava, su gibi öelerin biçimleri olduunu öne sürmülerdir. Rönesans ta Leonardo Da Vinci de aynı görüü savunarak, sarının topraa, yeilin suya, mavinin havaya, kırmızının atee ve siyahın karanlıa ait olduunu belirtmitir (Eczacıbaı, 1997: 1545; Akt. Çitolu, 2008: 24). Günümüzde de milli bayrak, fikir hareketi, kulüpler, kurulular gibi birçok alanda rengin sembolik anlamları bir ileti aracı olarak kullanılmaktadır. Örnein ülkelerin ulusal bayraklarında yer alan renkler geçmiteki yaanılan olayların ya da fikirlerin kısa bir anlatıcısı olarak seçilmitir. Kadın-erkek arasındaki eitsizliin bir bakaldırısı olarak bilinen feminist kadınlar hareketinin simgesi olan eflatun rengin öyküsünün, Yunan mitolojisine göre yarısı kadın yarısı erkek bir tanrı olan ve iki cinsellii simgeleyen mitolojik anlatıda bahsedildii belirtilmektedir. Hırçın erkein rengi kırmızı ile sakin kadının rengi mavinin birleimi olan ve daha Ortaça dayken zıtlıkların birleme noktası nın simgesi olarak sayılan bu iki rengin karıımı olan mor, iki gerçekliin ortasında yer almakta ve aralarında bir köprü oluturduu söylenmektedir. Renk psikolojisi uzmanı Herald Breame e göre erkeksi kırmızı ile kadınsı mavinin karıımı olan mor, kadın hareketi için hakların eitliini simgelemekteydi ( Rengin estetik amaçla kullanılmasın ya da sosyal yaamın basit mesajlarını taımasının yanında, tedavi amaçlı da kullanıldıı görülmektedir. nsan vücudunu yönettiine inanılan rengin, alternatif tıpta tedavi yöntemi olarak kullanıldıı ve iyiletirici etkilerinin olduu öne sürülmektedir. Renklerin vücudun çeitli bölgelerindeki enerjilerle iletiim halinde olduu, örnein bazı renklerin beynin sahip olduu yüksek frekansları rahatça etkileyebildii belirtilmektedir (Avery, 2004: 19). Eski Yunan ve Mısır toplumlarında da rengin insanlar üzerinde oluturduu ruhsal etkilerinin var olduu inancı gelimi ve tedavi amaçlı kullanılmıtır. Eski Mısır ın Helipolis, güne kentinde bulunan tedavi tapınaklarında renkli ııklardan yararlanarak hastaların tedavi edilmeye çalııldıı; Eski Türklerde de yeil rengin ruh hastalarının sinirlerini yatıtırdıı ve akıl hastanelerinin yeile boyandıı belirtilmitir (Sözen, 2003: 56). Günümüzde ise meneke ve çivit mavisinin migren tedavisinde kullanıldıı belirtilmektedir. Rengin tedavi amaçlı kullanımının devam ettiini gösteren Renk Bilim Merkezleri ve Renkbilimciler bazı hastalıkların iyiletirilmesinde rol oynamaktadır. Washington, Nice, Paris, Pekin ve Tokyo gibi dünyanın pek çok kentinde Renk Bilim Merkezleri nin

4 insanlara bu dorultuda hizmet verdii belirtilmektedir (Gürel, 2000: 58-59). Bütün toplumlarda farklı zamanlarda renklerin yaamın önemli bir belirleyicisi olarak yer aldıı; farklı kullanım amaçlarına göre toplumların yaam tarzlarında ve inanı biçimlerinde yönlendirici bir rol üstlendii görülmektedir. 2. Rengin Psikolojik Balamda letiimsel Boyutları Canlı, parlak renklerin coku ve heyecan, mat renklerin duraan ve aırbalı bir duygu izlenimi verdii ve duyguların yönetiminde etkili olduu bilinmektedir. nsanlar çounlukla farkında olmasalar dahi içinde bulundukları ruhsal durumu, iç dünyalarını renk tercihleriyle ya da kullandıkları renk ifadeleriyle yansıtmaktadırlar. Örnein, renkli bir giysi giyince cıvıl cıvıl görünmek, kötümser düününce kara msar olmak, neeli bir insan için renkli bir kiilik gibi ifadeler yaygın olarak kullanılmaktadır. Rengin psikolojik etkileri, insanın ruhsal durumu ve renklerle arasındaki ilikiyi inceleyen aratırmalar sonucunda renklerin beyinde bazı merkezleri uyardıı ve bunun sonucunda bazı salgıların fazla salgılandıı ortaya koyulmaktadır. Örnein, kırmızı rengin adrenalin salgısını harekete geçirdii ve hareketi, saldırganlıı, heyecanı ve cinsel duyguları artırdıı belirtilmektedir (Sözen, 2003: 57). Bu durum rengin tedavi amaçlı kullanımında etkisinin olduunu doruladıı söylenebilmekte, rengin insanların ruhsal olarak dinginletirme, cinsel dürtüleri harekete geçirme, rahatlatma, pasifletirme gibi insan eylemlerini etkileyebilmektedir. Rengin insan psikolojisini etkileyen anlam ilikilerinin görüldüü çizelge aaıda gösterilmektedir (De Bortoli ve Maroto, 2001: 10): aktif, heyecan verici, vahi, kırmızı sıcak, canlı, iddetli (Sıcak) Renk (Souk) Altın, turuncu, sarı Anlamları sakinletirici, souk, nazik, pasif, barıçıl, sürekli Siyah, kahverengi, mor Mavi, yeil, beyaz Tablo 1: Renk Anlam Çizelgesi Renkler, sarı, kırmızı, turuncu gibi sıcak renkler ve mavi, yeil, mor gibi souk renkler olarak ikiye ayrılmaktadır. Sıcak renklerin insanı

5 harekete geçirdii, enerji verdii, dinamizmi artırdıı, souk renklerin ise insanda, sakinlik, güven, rahatlık, uyuukluk gibi duyguları oluturduu görülmektedir. nsanın basit eylemlerini yönlendirici ilevi bulunan renklerin psikolojik etkileri göz önünde bulundurularak sosyal yaamın biçimlendirici bir unsuru olarak kullanılmaktadır. Trafik ııklarında tehlike ve yasakların belirtilmesinde kırmızı; dikkat, uyarı amaçlı olarak ise sarı renk kullanılmaktadır. Turuncunun dıa dönüklük, giriimcilik, sosyallik saladıı, sarının effaflık, hafiflik, serbestlik duygusu uyandırdıı, sıcak renkli cisim ve mekânların daha yakında ve büyük göründükleri belirtilmektedir. Souk renkler ise daha çok düzeni ve rahatlık duygusunu çarıtıran mavi ve yeil renk olmaktadır. Bu nedenle resmi giysiler ve üniformalarda, hastane odalarında, ameliyat giysilerinde parlamayı önlemenin yanında, negatif enerjiyi alması, güven ve huzur telkin etmesi souk renklerin kullanım amaçlarına örnek olarak gösterilmektedir (aktüelpsikoloji.com). Rengin insan psikolojisi üzerindeki etkilerinin bilinmesi birçok alanda bu etkilerin göz önünde bulundurularak kullanılmasına neden olmaktadır. Bu psikolojik etkileme gücüne sahip olan renk, insanları yönlendirici bir kuvvet olarak ilevini sürdürmekte, toplumun düzenini oluturan bir araç olarak kullanılmaktadır. 3. Sosyal Yaamın Düzenleyicisi Olarak Renk Günlük yaamda çou insan yazılı bir bilgi bulunmamasına ramen renklerle oluturulan birçok sembolün ne anlam içerdiini bilebilmektedir. Su bataryaları üzerinde yer alan kırmızı rengin sıcak su, mavi rengin ise souk su akıttıını, toplu alanlarda bulunan tuvalet kapılarında pembe sembolün bayanlar için, mavi sembolün erkekler için olduunu, telefonlarda bulunan kırmızı tuun cihazı kapatmaya, yeil tuun ise cevap vermeye yaradıını, trafikte kırmızı ıık yandıında durulması, sarı yandıında hareket için hazır olunması ve yeil ıık yandıında geçme eyleminin yapılması gerektii bilgisi herhangi bir yazılı ileti olmaksızın insanlar tarafından algılanmakta ve uygulanmaktadır. Yeni doan bebeklere cinsiyeti ile ilgili ilk toplumsal kimlik renklerle verilmektedir. Erkek bebeklere her zaman mavi, kız bebeklere ise pembe giysiler giydirilmektedir. Erkeklerin nüfus cüzdanı mavi, bayanların ise kırmızı olarak cinsiyete ilikin bilgileri iletmektedir. Siyah-beyaz bir film eski zamanlara, sinemanın ilk yıllarına ait olduu bilgisini verirken, günümüzde sıkça rastlanılan siyah-beyaz bir kartpostal geride kalmı bir özlem duygusu anlamını da içerebilmektedir.

6 nsanlar zaman zaman iç dünyalarını ve duygularını renklerle anlatabilmekte, iletiimini renklerin simgesel anlamları aracılııyla sürdürmektedirler. Örnein gönderilen bir çiçein türü kadar artık rengi de önemli anlamlar ve duygular içermektedir. Pembenin sevgiyi, kırmızının tutkuyu, beyazın içtenlii, sarının kırgınlıı simgeledii bilinmektedir. Günlük konumalarda çok fazla renk içeren deyim ve atasözleri de insan hayatının içinde yer almaktadır. Bunlardan bazıları u ekilde sıralanabilir ( Öfkeden kıpkırmızı kesilmek Üzerine kara bulutlar çökmek Dünyayı tozpembe görmek Ak akçe kara gün içindir Karalar giymek Mosmor olmak, Renk vermemek Alı al, moru mor Renkten renge girmek Yeil ıık yakmak Eski toplumlarda ise renklerin sosyal yaamı düzenleyici bir unsur olarak kullanıldıı görülmektedir. Örnein Avusturalya nın Tivi Adaları nda yaayan Tivi halkının dört simgesel aıboyası rengiyle kurulduu belirtilmektedir. Herkes dört yarımdan biri olarak domakta ve güne, ta, tekir balıı ve pandanus palmiyesi olmaktadır. Güne kırmızı, ta siyah, pandanus beyaz ve tekir balıı sarı ile betimlenmitir kiiden oluan halk yıllarca dünyadaki tek insanlar olduklarına inandıklarından dolayı aile içi evlenmeyi önlemek üzere katı kurallar koymulardır. Halk karma okulları yasaklamı, kız ve erkek kardelerin birbirleriyle konuması hatta birbirlerine bakması yasaklanmıtır. Güne, güne ve tala evlenemez; günein ancak tekir balıı veya pandanusla evlenmesine izin verilebilmektedir. Renklerle temsil edilen bu yarımlarda kırmızıyla siyah ancak beyaz ve sarıyla evlenebilmektedir. Güçlü renklerin daima yumuak renklerle evlenmelerine izin verilmektedir (Finlay, 2007: 52-53). On bin kilometre yolu denetiminde tutan nka mparatorluu ise, mesajları koucular takımı ile iletmekteydi. Gelimi bir yazı sistemi olmayıından dolayı ve ezberlenemeyecek kadar karmaık bilgileri aktarmak için taınan eritler renk ve düümlerden olumaktaydı. Siyah tel, zamanı; sarı, altını; mavi, göü ve tanrıları; kırmızı, koyu morumsu kırmızı, nkaların kendilerini, ordularını ve her eye gücü yeten imparatorlarını anlatmaktaydı. Tepesine düümler balanmı olan kırmızı erit büyük sava anlamına gelmekte ve kan renkli düümler kaç kiinin öldüünü göstermekteydi (Finlay, 2007: ). Türk kültüründe de renklerin insan yaam biçimine anlamlar yükledii görülmektedir. Örnein Alp Arslan ın Malazgirt Savaı na

7 çıkmadan önce yücelii, üstünlüü simgeleyen beyaz elbise giydii belirtilmektedir. Yönler, dört renkle simgelenmektedir. Hun Hakanının orduyu at renklerine göre düzenledii, batıya beyaz, douya mavi (kır), kuzeye kara (yaız) ve güneye de al (kızıl) atlarla saldırıya geçtii, bu dört rengin ortasında yer alan merkez için ise sarı renk, dünyanın merkezinin rengi olarak amanizm den gelen bir anlayıla kullanılmaktaydı (Akt. Küçük, 2010: 195). Günümüzde bazı kuruluların logo seçimlerinde renklerin kullanım amaçları da ilettii mesaj içeriine göre belirlenmektedir. BM bayraının renkleri 1945 te saldırgan olmayıp tarafsız olduuna ve bütün ulusların aynı göü paylatıına inanıldıı için mavi seçilmitir (Finlay, 2007: 271). Olimpiyat bayraında yer alan halkalar ise ilk kez 1920 Olimpiyatları nda kullanılmı, yeryüzündeki be kıtayı temsil eden her bir halka bir renkle belirtilmitir. Mavi halka Avrupa yı, sarı Asya yı, siyah Afrika yı, kırmızı Amerika yı ve yeil Avustralya yı temsil etmektedir. Renklerin önce kıtalara göre belirlendii, sonra Uluslar arası Olimpiyat Komitesi tarafından üye ülkelerin ulusal bayrak renklerine göre belirlendii belirtilmektedir ( Sosyal yaamın bir düzenleyicisi olarak da kullanılabilen renk, insanlara kullanıldıı yer ile ilgili fikir vermek, tanınmasını salamak, renklerin taıdıı anlamlara sahip olarak kimlik oluturmak gibi amaçlarla kullanıldıı görülmektedir. 4. Kültürel Boyutta Rengin letiimsel çerii Her kültürün iletiim aracı olarak farklı anlamlarda ele alınabilen renkler, ortak paylaımların ve toplumsal birikimlerin sonucunda kültüre dâhil edilmi anlam kazanımlarıdır. Renkler toplumlara, dönemlere ve uygarlıklara göre deiik biçimlerde ortaya çıkan ve deiik biçimlerde tanımlanan kültürel bir olgu olabilmektedir. Renklerin kültürlere göre farklı algılanı biçimleri u ekilde özetlenebilmektedir (Sable ve Akçay, 2010: 953): Beyaz, slam geleneinde ııın, parlaklıın, Hıristiyan sanatında inancın, Kara Afrika inançlarında ise ölümün simgesi kabul edilmektedir. Batı kültüründe bir kadının beyaz giymesi saflıı temsil ederken, Çin ve Japonya da ölümü, hastalıı ve cenazeyi, (Topçu, 2001: 132; Finlay, 2002: 109); Avusturalya, Yeni Zelanda ve ABD de mutluluk ve saflıı temsil etmektedir.

8 Mavi, Dou Asya ve sveç te souk ve kötü, ran da ölüm, Hindistan da saflık, Hollanda da sıcaklık olarak algılanmaktadır. Ayrıca mavi, Belçika ve Hollanda da kadınlık, sveç ve ABD de erkeklii göstermektedir. Yeil, Malezya da hastalık ve tehlike, Belçika da kıskançlık, Japonya da mutluluk, sevgi, güven ve samimiyeti temsil etmektedir. Kırmızı, Nijerya ve Almanya da anssız anlamında, Çin, Danimarka ve Arjantin de ans anlamına gelmektedir. Çin, Kore ve Japonya da ak, Hindistan da arzu ve hırsı yansıtmaktadır. Sarı, ABD de sıcaklık; ancak Fransa da sadakatsizlii temsil etmektedir. Rusya da kıskançlıkla ilikiliyken, Çin de keyifli, mutlu, lezzet ve hükümdarlıkla ilikilidir. Brezilya da mor ve sarı üzüntü ve umutsuzluk sembolü olarak algılanmaktadır. Mor, Çin ve Güney Kore de sevgini rengidir. Meksika da öfke ve kıskançlık, Japonya da günah ve korkuyu temsil etmektedir. Mor, Çin de pahalı olarak da kabul edilmektedir. Renklerde algılama ve yorumlamanın döneme ve kültüre göre deitii ve farklı anlamlar kazanabildii görülmektedir. Dolayısıyla renklere yüklenen anlamların sürekliliinden ve evrenselliinden bahsedilebilmesi zorlamaktadır. Toplumlar arasında farklı anlamlar içeren renkler toplumsal deerler biçiminde yaamın bir belirleyicisi olarak kullanılmaktadır. Toplumun gelenek ve göreneklerine göre yıllardır süregelen âdetler ile renkler faklı biçimlerde anlamlandırılmaktadır. Sinop ili geleneine göre çocukları nazara karı korumak için yüzlerine mavi bez örtmek ya da mavi nazar boncuu takmak (Acıpayamlı, 1962: 2); bebeklerin sarılık hastalıına yakalanmasını önlemek için yüzüne sarı bez örtmek, çocuun teninin renginin güzel olması için yüzüne her renkten bez örtmek (Artun, 1998: 7-8), bireylerin fiziksel ve salık durumlarını iyiletirmek adına toplumun renkten beklentilerinin boyutunu göstermektedir. Bu tip geleneklerin ortaya çıktıı ve yaygınlamaya baladıı dönemin sosyal, teknolojik ve bilimsel artların sınırlılıı göz önünde bulundurulduunda toplumun çıkı yollarının ve çare üretiminin batıl inançlarla çözülebilme seçeneini dourabilmektedir. 5. Pazarlama letiiminde Renk Unsuru Algılama sürecini görsel olarak etkileyen renkler pazarlama ve reklam sektöründe bu süreci hızlandırma açısından önem taımaktadır.

9 Renklerin anlamlara ve kültürdeki kullanım biçimlerine göre ekonomik kazançlar elde etmek adına kullanıldıı görülmektedir. Günümüz teknolojisi daha kaliteli ve çeitli ürünleri hızlı bir ekilde pazara sunabilme olanaı salamaktadır. Ancak bu durum tüketicilerin benzer nitelikli ürünler ararsında tercih yapmalarını zorlatırmakta ve ürünlerin ayırt edici özelliklerinin tanımlanmasının önemini arttırmaktadır. Bu noktada ürün ambalaj renklerinin müteri üzerindeki etkilerinin olduu, algıyı kolaylatırdıı ve ürünün renk seçiminde ya, cinsiyet, sosyal çevre ve karakter gibi faktörlerin rol oynadıı; ayrıca pazarlama amaçlı kullanılan renklerin, okunaklıın artırılmasında, ürüne kiilik kazandırmasında, markanın tanınmılıının ve ikna gücün artırılmasında etkisi olduu belirtilmektedir (Can, 2007: 235). Bahsedilen bu amaçlarla renk kullanma verilen önem üretici firmaların satılarını arttırma, devam ettirme ve daha fazla kazanç elde etme çabalarının sonucunda ortaya çıktıı söylenebilmektedir. Ürün pazarlamada renklerin kullanımında dikkate alınması gereken ilkeler belirlenmi, bu unsurların pazarlama açısından göz önünde bulundurulmasının önemli olduuna deinilmitir. Bunlar; rengin kültürel çarıımı, hedef kitlenin renk çarıımı, firma ya da ürünün karakteri ya da kiilii ve tasarımdaki yaklaım biçimi olarak açıklanmıtır (Becer, 2005: 60). Pazara sunulan ürünlerin rabet görmesi için hedef kitle ve belirtilen bu unsurlar arasında bir baın oluturulması gerekmektedir. Algıyı arttırmak için renk pazarlama uygulamalarına yön verilmektedir. Örnein, deodorant ambalajlarında pembe çiçek kokusu, yeil okyanus kokusu, kahverengi ise baharatlı-vanilyalı kokuyu iaret etmektedir. talya da ulusal kimlikleri ürün ambalajına yansıtmak için talya bayraının renkler olan kırmızı, beyaz ve yeili kombine ederek ambalajlama yöntemi olarak kullanıldıı ve yerli üretimin ayırt edici özellii ulusal renklerle salanmaktadır (Odabaı-barı, 2002:140). Ürünler üzerine renklerle ilgili yapılan aratırmalarda renklerin zamanla tüketici zihninde yer edindii ortaya koyulmutur li yıllara kadar Noel Baba nın kıyafetinin bugün bilindiinin aksine yeil olduu söylenmektedir. Coca-Cola nın reklam ve tanıtım kampanyalarında Noel Baba ya kendi renkleri olan kırmızı-beyaz giydirilmi ve günümüze kadar aynı renklerde kalmayı baarabilmitir. Süregelen zaman içerisinde Noel Baba Coca-Cola nın renklerini üzerinde taımakta ve 60 yıllık bir zamanda bu ürünün gizli reklamını yapmaktadır. Ayrıca Coco-Cola nın kutularının da dier bütün gazoz kutularıyla aynı ekilde üretilmesine ramen,

10 markasını belli eden tek farkın kırmızı renkte olması olarak açıklanmaktadır (Lindstrom, 2006: 31). Milka çikolata reklamlarında yer alan eflatun inek Adelheid fotorafçılar tarafından on iki kutu zehirsiz püskürtme boya ile boyandıktan sonra bir marka haline dönütürülmü, izleyicide yarattıı etki olaanüstü olarak nitelendirilmitir. nsanların zihninde inek ile Milka çikolataları arasında oluan ba, Milka inei nin reklam etkisini ortaya koymaktadır. Yasal balamda da inein boyandıı eflatun tonu koruma altına alınmı ve dier reklamlarda kullanılması yasaklanmıtır ( Tüketici zihninde ürünün bu renk ile çarıtırılması çikolata olmasa dahi varmı izlenimi ortaya çıkarılmakta, ürünün mor rengin olduu her yerde hatırlanmasını salamaktadır. Pazarlama iletiimi çalımalarında renk olgusunun önemi daha iyi anlaılmakta ve kurum/marka kimlii çalımalarında renk konusuna verilen önem artmaktadır. Renk hedef kitlenin algısını etkilediinden ve kolay hatırlandıından dolayı aynı pazar içerisinde yer alan firmalar birbirlerinden farklılıklarını ortaya koyabilmek amacıyla renklerin taıdıı mesajların yanında belli bir zemin oluturulmaya çalıılmaktadır. Örnein renkli reklamların %50 sinin siyah-beyaz olanlara göre daha etkili olduu ve renk kullanan gazetelerin daha yüksek tiraja sahip olduu belirtilmektedir (Yeygel-Yakın, 2007: 107). Kısa zamanda daha fazla müteriyi satın aldırmaya yönelik yapılan çalımalar rengin pazarlama çalımalarındaki önem derecesini de ortaya koymaktadır. Ürünlerde albenisi yüksek renklerin kullanılması, renk ahenginin salandıı bir ürün sunumunun yapılması satı üzerinde önemli bir etki ortaya çıkarmaktadır. Günümüzde yemein pratiklemesinin ve ayaküstü atıtırmanın yaygınlamasının bir sonucu olarak ortaya çıkan fast-food türü yerler de pazarlamanın renk unsurundan yararlanmıtır. Kırmızı rengin kan akıını hızlandırdıı ve hızlı hareket etmeyi saladıı, turuncu rengin acıktırma hissi verdii bilinmektedir. Birçok fast food satıcısı da mekânlarında bu rengi kullanma yoluna giderek rengin kısa sürede daha fazla müteri ile ekonomik kazanç boyutundan faydalanma yoluna gitmektedir. Rengin toplumların yaam biçimlerini düzenleyici ve renklerden etkilenme durumunun göz önünde bulundurulması tekstil, mimari, yemek gibi ekonomik kazanımların elde edildii birçok durumda kar saladıı görülmektedir.

11 Sanatın Perspektifinden Renk Sinema, fotorafçılık, resim, mimari, görsel tasarım gibi sanatın birçok dalında renkler önemli bir ileti ve ifade biçimi olarak kullanılmaktadır. Renklere yüklenen anlamlar duygu, düünce ve bilgi iletme biçimi olarak bu alanlarda yerini almaktadır. Sanatta renklerin bilinen anlamları dıında farklı anlamların betimlenmesi de mümkün olmaktadır. Polonyalı yönetmen Krzystof Kieslowski, rengi sinemada etkili bir anlam yaratma aracı olarak kullanmı, Üç Renk: Mavi, Üç Renk: Beyaz, Üç Renk: Kırmızı üçlemesinde renk, etkili bir anlam yaratma öesi olarak ele alınmıtır. Filmlerde renklere bilinen sembolik anlamlarının (mavi, özgürlük; kırmızı, ak, sevgi; beyaz, saflık, temizlik) yanında farklı anlamlar da yüklenmitir. Üçlemede mavi, beyaz ve kırmızı Fransız bayraını simgelemektedir ve özgürlük, eitlik ve dostluk anlamlarını taımaktadır. Mavi, filmde özgürlük temasını anlatırken, beyaz eitlik anlamının yanında saflık, temizlik olarak kullanılmıtır. Kırmızı ise filmde akı, tutkuyu ve ihaneti sembolize etmektedir (Özonur, 2006: 160). Peter Greenaway ın Açı, Hırsız, Karısı ve Aıı filmi ise renklerin etkin bir biçimde kullanıldıı dört alanda -lokantanın park yeri, mutfaı, yemek salonu ve tuvaleti- geçmektedir. Bu dört mekânın her biri bir ahlaki olguyu vurgulamak için seçilmitir. Park yeri, dı dünyanın ilgisizliini ve gaddarlıını mavi tonlarda simgelemekte; mutfak, bütün yaamın, var oluun bayaı ihtiyaçlarına hizmet etmesini gri tonlarda vurgulamakta; kırmızı olan yemek salonu ise, bu kızıllıın insanların bütün bayaı alıkanlıklarını saklamaya çalımasını simgelemektedir. Belki de insanın yalnız kalıp, gerçekten insan olduu tek yer olan tuvalet ise bembeyazdır ve cinsel duyguları temsil etmektedir. Filmdeki kiiler de karakterlerine göre renklere bürünmülerdir. Hırsız, bayaı, aptaldır ve siyah giymektedir; karısı ona katlanacak kadar zayıf, çaresizdir ve gri giymektedir; ancak kadın mekân deitirdikçe üzerindeki elbisenin de rengi deimektedir. Örnein yemek salonundan tuvalete doru giderken, gri olan elbisesi tuvalete girmesiyle birlikte beyaza dönümektedir. Açı ise hep beyaz giymektedir. Sinemada renk kullanımının anlatıma neler kazandırdıı ve fonksiyonelliini açıkça görülmektedir ( Mimari yapılarda renk unsurunun, estetik amaçla kullanılmasının yanında mekânın bölümlerini belirginletirmek ya da kiinin davranılarını

12 kontrol altına almak gibi psikolojik amaçlarla kullanıldıı belirtilmektedir. Rengini doadan alan ilk mimari örneklerinin yerini zamanla renkli yapılar aldıı, örnein sveç, Norveç gibi yeilin hakim olduu yörelerde kırmızı gibi yeile zıt renklerin konutlara, çiftlik evlerine hakim olduu söylenmektedir. Bu durumun yaygınlık kazanması, kırmızı tulalarıyla daha görkemli ve dayanıklı izlenimi yaratan malikâneleri taklit etmek amacıyla baladıı belirtilmektedir. sveç ve Norveç insanının bu taklidinin ardında yatan gerçek ise, bir evin kırmızı olması gerektii inancından gelmektedir. Rengin tarih sahnesinde sınıf ayrımlarının belirginletirilmesinde de kullanıldıı görülmektedir. Bunun en açık örneklerine Pekin de rastlanmaktadır. Pekin de saraylar ve tapınaklar parlak renkli iken halkın oturduu konutların mat renkli olmasını nedeni, Pekin halkı için konutlarında parlak renkler kullanmanın yasak olduu belirtilmekte (engör, 2010) ve toplumdaki statüye göre renk kullanımının ve fiziksel özelliklerin ekillendii anlaılmaktadır. Tuvalde ya da bir fotoraf karesinde kullanılan renkler resmi oluturan kiinin anlatmak istedii duruma göre duraanlık ya da hareketlilik taıdıı söylenebilmektedir. Sembolik gösterge olarak renklerle farklı anlamlandırmalar yapılabilmekte, içsel duyguların bir anlatım aracı olarak kullanılabilmektedir. 7. Dinin Renklere Yükledii Sembolik Anlamlar Renklerin toplumlara göre ayrı anlamlar ifade etmesi, toplumların yaadıı doa artlarından inançlardan ve kültürden kaynaklanmaktadır. Örnein sarı renk Hıristiyan toplum ve Çinliler tarafından kutsal sayılmaktadır. slam dininde ise yeil kutsal renk olarak kabul edilmektedir. Hıristiyanlıkta kırmızı renk sa nın fedakârlıını, insanlar için akıttıı kanı, mavi ise onun gökselliini temsil etmektedir. Dolayısıyla sosyolojik açıdan renkler gelenek olarak düünülebilmekte, insanların zaman içinde oluturdukları yaam biçimi anlayıları olabilmektedir (Çitolu, 2008: 23; Sözen, 2003: 11). Ortaçaın balarında bapiskoposlar kendi sınıflarına uygun olarak mor rengi seçmilerdir. Bu seçim günümüzde de hala önemini sürdürmektedir. Bunda Roma mparatorlarının Suriye nin antik kenti Tyrus ta (Sur) üretilen mor ile (Tir moru) boyanmı togalar giymelerinin etkisi olabilecei düünülmektedir. Katolik kilisesinde bir din adamı hiyeraride ne kadar yükselirse, cüppesindeki mor tonlar ve beneklerin sayısı da artmaktaydı. Psikoposlar leylak rengi giyinirken, erguvan giysili kardinaller ayrıca mor ametist taı olan bir yüzük de takmaktaydılar (

13 Katolik inancına göre yas rengi olan eflatun, büyük perhiz sırasında ve Noel de tövbe ve pimanlıı simgelemekteydi. Doru yola dönü ve pimanlıın rengi olarak kabul edilen eflatun, daha sonra kadın hareketinin de simgesi haline geldi ve kadın hareketinin üyeleri eylemlerine kilisenin de desteini alabilmek için ayin günlerinde eflatun bir boyun baı ya da papazların boyun atkılarından takıyorlardı. Kilisenin dıında ise bu kadın hareketinin üniforması eflatun askılı pantolon olarak kullanılmaktaydı ( Akdeniz ve Karadeniz e verilen ak ve kara isimlerinin de dinin sosyal yaamın üzerindeki etkisini göstermektedir. Bütün Karadeniz ve çevre topluluklarının kutsal kara renge/giysiye verilen önem ve gündelik hallerinde bu rengi kullanıyor olması; Akdeniz de ise Dürzi/Maruni topluluklarının ve eski Med rahipleri nin kutsal beyaz giysi rengine dayanıyor olmasından geldii belirtilmektedir (toplumvetarih.com). nsan yaamı var olduundan itibaren renklere yüklenen dinsel anlamların toplumsal yaamı, çevresel adlandırmaları etkiledii, insanlara bir söylem biçimi oluturmak için sıklıkla kullanıldıı görülmektedir. Günümüzde de renklerin din üzerindeki etkisinin devam ettii, dolayısıyla renklere verilen deerin önem derecesinin göz ardı edilemeyecei anlaılmaktadır. SONUÇ Kullanım alanlarının genilii ve sıklıı incelendiinde rengin, insanın yaam alanının her aamasında etkin bir rolü olduu görülmektedir. Renklere atfedilen deer ve anlamların insan yaamını kolaylatırıcı ve iletiimi hızlandırıcı özelliinin vurgulanması açısından renk kullanımı ve tercihi önem taımaktadır. letilmek istenen mesaj içeriklerinin farklı unsurlar kullanılmasıyla ve farklı anlam yüklemeleriyle gerçekletirilmesi perspektifinden bakıldıında iletiim boyutuna çeitlilik ve renklilik kazandırmaktadır. Bu açıdan renk hem bir görsellik yaratarak algılanabilirliinin yüksek olması hem de iletiimde etkili olma özelliinin bulunması bakımından toplumsal yaamın bir düzenleyicisi olarak her alanda kullanılmaktadır. Bu derleme toplumsal yaam ile renk arasındaki nedenselliin sosyal yaamın düzenleme ilevini ve bir iletiim aracı olarak kullanılabilirliini ortaya koymaktadır. Toplumsal ve kiilerarası ilikiler balamında rengin doasında bilgi aktarma ve iletiim salama görevi bulunduu görülmektedir. Dolayısıyla renk ve iletiim arasındaki iliki toplumlar ve insanlar arasında bir etkileim oluturmaktadır.

14 KAYNAKÇA Acıpayamlı, O. (1962) Anadolu da Nazarla lgili Bazı Âdet ve nanmalar Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Corafya Fakültesi Dergisi, Cilt 20, Sayı 1-2. Artun, E. (1998) Tekirda Halk Kültüründe Geçi Dönemleri, Doum-Evlenme-Ölüm Türk Dünyası ncelemeleri Dergisi, 9-10 stanbul, 1998, Avery, S. (2004) Renklerle Tedavi, Arıtan yayınevi, Çev. Turul Ökten, stanbul. Becer, E. (2005) letiim ve Grafik Tasarım Dost Kitabevi, 4. Baskı, Ankara. Bortoli, M.D. and Maroto J. Colours Across Cultures: Translating Colours in Interactive Marketing Communications, presented at Proceedings of the European Languages and the Implementation of Communication and Information Technologies (Elicit) conference, University of Paisley, Eriim Tarihi: Can, E. ( 2007) Marka ve Marka Yapılandırma, Marmara Üniversitesi, BF Dergisi, Cilt XXII, Sayı 1, Sayfa Çitolu, S. (2008) 1945 Yılı Sonrası Renklerin Afilerdeki Sosyolojik Boyutları, Gazi Üniversitesi, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, sf.23. Eczacıbaı Sanat Ansiklopedisi, (1997) 3. Cilt, stanbul, Yapı Endüstrisi Malzemesi Yayınları. Finlay, V. (2007) Renkler, Dost Kitabevi. Gürel, E. letiimsel Balamda Renk ve Renk Psikolojisi, Mediacat Pazarlama letiimi Dergisi, Yıl, 7, sayı, 61, Pelin Ofset, Ankara, ubat 2000, sf Küçük, S. (2010) Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı, Bilig Dergisi, Yaz, Sayı:54, sf Lindstrom, M. (2006) Duyular ve Marka, Optimist Yayıncılık, stanbul. Odabaı, Y., Barı, G. (2002) Tüketici Davranıı, Mediacat yayınları, stanbul. Özonur, D. (2001) Bir Görüntü Öesi Olarak Renk ve Rengin Sinematografik Anlatıma Etkisi, Gazi Üniversitesi, Ankara, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, sf Özonur, D.Ç. (2006) Sinemada Bir Anlam Yaratma Süreci Olarak Renk ve Krzytof Kieslowski nin Üç Renk: Mavi, Beyaz, Kırmızı Üçlemesi Kocaeli Üniversitesi letiim Fakültesi Yayını, Kilad, Sayı 8, Sayfa Sable, P., Akçay, O. (2010) Color: Cultural Marketing Perspectives as to What Governs Our Response to It, Proceeding of ASBBS, Volume 17, Number 1, ASBBS Annual Conference: Las Vegas, pp Sözen, M. (2003) Sinemada Renk ve Sembolik Anlamlar, Detay Yayıncılık, Ankara, 1. Baskı. engör, Y. (2010) Mimari Tasarımda Renk Psikolojisi Eriim Tarihi: Topçu, N. (2001) Fransızca ve Türkçe Renk simleri çeren Deyimlerin Karılatırılmalı ncelenmesi Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi, 20: Ustaolu, E. (2007) Renklerin nsan Yaamındaki Yeri, Maltepe Üniversitesi, stanbul, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, sf.28. Yeygel, S., Yakın, M. (2007) Kurumsal Reklamlarda Göstergeler Aracılııyla Marka Kimliinin letilmesi Selçuk letiim Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, Sayfa onemi/ Eriim Tarihi: Mavi+Kırmızı=Mor Eriim Tarihi: Rengin Psikolojik etkileri Eriim Tarihi: Eriim Tarihi: Eriim Tarihi: