Biyomühendislik Dergisi. Biyomühendisliğin Çok Yönlülüğü. Biyomühendislik ve Rejeneratif Tıp. Küçük Mucize Nano Teknoloji. Meslek olarak Mühendislik

Transkript

1 Biyomühendisliğin Çok Yönlülüğü Biyomühendislik ve Rejeneratif Tıp Küçük Mucize Nano Teknoloji Meslek olarak Mühendislik Kasım - Aralık 2010 sayısı 2. sayı Biyomühendislik Dergisi Ege Üniversitesi Biyomühendislik Topluluğu tarafından hazırlanmıştır. Biyomühendislikte Yaz Stajı Erasmus la Yaşam

2 İÇİNDEKİLER Yayım Kadrosu 3 Biyomühendislik Dergisi İlkeleri 4 Editör den 5 Biyomühendisliğin Çok Yönlülüğü 6 Meslek olarak Mühendislik 8 Hayvan Doku Kültürleri 12 Biyomühendislik ve Rejeneratif Tıp 14 Röportaj - Emrah ALTINDİŞ 16 İndüklenmiş Pluripotent Kök Hücreler(İPKH) 20 Küçük Mucize Nano Teknoloji 22 Sinir Hücrelerinin Rejenerasyonu 26 Erasmus la Yaşam Barselona ve UAB 28 ÖZGÖRKEY Gıda Ürünleri San. ve Tic. A.Ş. 30 Biyografi: Oktay SİNANOĞLU 32 Kitap: Dünya yı Değiştiren Beş Denklem 33 Biyomühendislikte Yaz Stajı 34 Yararlı Linkler 37

3 Yayım Kadrosu Danışman Öğretim Üyesi Yard. Doç.Dr. Sayit SARGIN Editör Ayşe KÖSE Genel Yayın Yönetmenleri Beste ÇALIMLIOĞLU Engin TERCAN Fulden ULUCAN Hilal YAŞAR Okan MAZMANOĞLU Dizgi / Tasarım Ayşe KÖSE Engin TERCAN Okan MAZMANOĞLU Topluluk Logosu Hüseyin YAŞAR Yazarlar Sezin ADAY Birol AY Ayşe KÖSE Beste ÇALIMLIOĞLU Engin TERCAN Fulden ULUCAN Hilal YAŞAR Okan MAZMANOĞLU Damla HÜCCETOĞULLARI Ayşe ATEŞ Bahar TABAN F. Ceyhun ERTUĞRUL Fulya ERSOY Öznur SİNGİN Şeyma BEKTAŞ Haberler Kerem KAYA

4 BİYOMÜHENDİSLİK DERGİSİ İLKELERİ Biyomühendislik Dergisi; Biyomühendislik Topluluğu olağan toplantısında kararlaştırılmıştır. İlgili topluluğun tüzüğünde ise bu fikre yer verilmiştir. Dergi yönetim kurulu, Biyomühendislik Topluluğu üyelerinden oluşmaktadır. Dergide yazmak isteyen yazar adaylarının yazılarının yayımlanması; editör ve yönetim kurulu tarafından belirtilen tarihe kadar yönetim kuruluna fikirlerini sunmaları sonucu yapılacak olan değerlendirmenin ardından onaylanır. Benim de yazım olsun. Ben de katkıda bulunayım. diyerek fikriyle yönetim kuruluna gelen hevesli adaylar reddedilmez. Fikir uygun değilse dahi yayımlanır hale getirilmek üzere düzenlenir. Dergide yer alacak yazılarla ilgili herkes düşüncesini belirtmekte serbesttir. Kimse kimseye üstünlük taslamaz; ancak yol gösterici olur. En önemli ilke ise; Biyomühendislik Dergisi bir takım çalışmasıdır. Bu bağlamda; Biyomühendislik Dergisi onlarca eli olan fantastik bir karakter tarafından hazırlanmıştır.

5 EDİTÖR den... Bundan çok uzun zaman önce deniz aşırı ülkelerde temelleri atılan ve insanlığa büyük faydalar sağlayabilecek bir bölüm meydana geldi. İnsanın meraklı ruhu, antik çağlarda olduğu gibi, değişen dünyayı yönlendirme çabası içerisine girdi. İnsanoğlunda yenilik arayışları vardı. Hükmetme ve çözüm bulma isteğiyle olduğu yerde duramayacaktı. Bozulan dengeyi yeniden kurmak, ırkına faydalı olmak ve en önemlisi ait olduğu dünyayı yenilemek gayesiyle başladı bu yola. Girişimci ruhların birleştiği ve tek bir hedef doğrultusunda yola çıktığı bu noktada Biyomühendislik Bölümü nün yavaş yavaş yükseldiğini ve yeryüzünde yer edindiğini gördük. Ülkemizde de girişimci ruhlar vardı. Dinamizme ayak uydurmak ve bütüne uyumu yakalayabilmek adına 2000 yılında Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi nde Biyomühendislik Bölümü kuruldu. Bu bölüme ait olan insanlar ne kadar özverili, değişime açık ve araştırmacı olduklarını kanıtladılar ve kanıtlamaya devam ediyorlar. Hepsini ayrı ayrı tüm içtenliğimle tebrik ediyorum. Uzun bir yaz tatilinden sonra dinlenmiş beyinlerimizle yeni eğitim öğretim yılına başladık. Hiç hız kaybetmeden Biyomühendislik Dergisi nin ikinci sayısını hazırladık. Bu sayıda biyomühendislerin hangi alanlara yönlenebileceği bilgisini vermeye devam ettik. 3. Sınıf öğrencilerinin zorunlu olarak yaptıkları yaz stajlarıyla ilgili kuruluşlar listesini paylaştık. Bu sayıda istekli insanların arttığını görmek tüm yönetim kurulunu mutlu etti. Niyetimiz başladığımız bu işi bizden sonraki nesillere aktarmak ve devamlılığını sağlamaktı. Buna yönelik ilk sinyalleri almak ise gerçekten onur verici. Emeği geçen herkese, ekibimizi yalnız bırakmayan akademisyenlerimize, vakit ayırıp yazı yetiştiren değerli yazarlarımıza, bize gönül desteği sağlayan ve cesaretlendiren tüm Biyomühendislik ailesine en içten teşekkürlerimi iletiyorum. Her geçen sayının deneyimlerimizi arttırmasını ve amaçlarımıza ulaşmamızı sağlamasını umuyorum. Saygılarımla,

6 her şeyden bir parça ve Çok Yönlülük Reklamlarda dahi her şey hakkında az şey bilmektense tek bir konu üzerinde uzmanlaşmış olmak avantaja dönüştürülüyor ve bir nevi kalitenin garantisi olarak gösteriliyor. Bu gerçekten bir avantaj mı? Yoksa işinde uzman kişilerin her şeyden bir kalem biliyor olması daha büyük bir avantaj mı? Peki ya bilimin ve teknolojinin, doğanın bir nevi taklidi olduğu düşünülür ve doğanın bir bütün olduğu göz önüne alınırsa, bir değil birden çok konuda uzmanlaşılamaz mı? İşte gelecek bunda saklı. Tüm disiplinlerin bunca yıllık araştırmasının bir çatı atında toplanması ve bunun zengin dünya görüşüne sahip mühendislerin içinde yer alıyor olması, çözüm olma yolunu hiç şüphesiz biraz daha fazla aydınlatacaktır. Biyomühendislik, moleküler biyoloji, biyokimya, mikrobiyoloji, hücre metabolizması ile temel mühendislik ve malzeme bilimlerindeki hızlı ilerlemeler sonucu gelişen biyolojik teknikler ile mühendislik ilkelerinin canlı sistemlere ve bunlarda karşılaşılan sorunlara uygulandığı bir bilim dalıdır. Başka bir tanımla; Biyomühendislik mesleği en genel tanımıyla mühendislik uygulamalarının tıp, kimya, gıda, ziraat bilimlerine uyarlanması olarak bilinmektedir. Bu kadar kısa bir tanımlamaya sahip olması, biyomühendisliğin sınırlarının çok kısıtlı olduğu anlamına gelmemektedir. Aksine canlı organizma barındıran ya da etkileri canlı organizma üzerinde nükseden her türlü ürün ve işlemde biyomühendislere iş düşmektedir. Türkiye için genç bir bölüm olsa da geniş bir alana yayılmış kökleriyle yaşlı ve bilge bir ağaç, aynı zamanda da güneş gibi enerjik ve dinamik bir bilim dalıdır. Biyoproses mühendisliği, genetik mühendisliği, biyomedikal mühendislik, moleküler mühendislik ve biyoteknoloji bu bilim dalının ilgi alanları içerisinde yer almaktadır. Günlük hayatta kullanılan bira, yoğurt, şarap, maya gibi malzemelerin üretiminde direkt olarak canlı organizmalar kullanıldığı için gıda sektörü ile iç içe bir meslek dalıdır. Biyoproses için gerekli şartların sağlanması ve optimizasyon alınan mühendislik eğitimi ile biyoloji bilgisinin harmanlanması ile elde edilebilmektedir. Genetik mühendisliği ve moleküler biyoloji eğitimi ile genetik biliminin ziraat alanında ya da tıp alanında uygulamaları yine biyomühendisler tarafından

7 gerçekleştirilebilmektedir. Fizik ve elektronik temelli biyosensör uygulamaları hem tıp hem de elektronik bilgisine sahip olan biyomühendisler tarafından yapılabilmektedir. Elektrik elektronik mühendislerinin biyoloji bilgisi, doktorların ise elektronik bilgisinin sınırlı olduğu düşünüldüğünde biyomühendisler başvurabilecek en iyi kaynaklardan birini oluşturmaktadır. Bitki fizyolojisi, bitki doku kültürü gibi dersler ile ziraat alanında gereken hemen hemen her bilgiyi edinen biyomühendisler laboratuar ölçeğinde bitki üretimi gerçekleştirebilir, bitkilerden sekonder metabolit üretiminde ya da ilaç hammaddesi üretiminde rol alabilirler. Hayvan fizyolojisi, hayvan doku kültürü gibi dersler sayesinde aşı, yapay organ ve kök hücre üretiminde biyomühendisler çalışabilmektedir. Mikroorganizmalar yardımı ile atık arıtımı, biyodizel üretimi, hidrojen üretimi gibi konularda da biyomühendislere çok büyük iş düşmektedir. İmmobilize enzimlerin geliştirilmesi, hibridoma teknikleri, yeni proteinlerin üretimi, sentetik polimer hücre sistemleri yardımıyla yarı-yapay organlar geliştirilmesi, kan dolaşımı ve hastalıklarının modellenmesi, hücreler ve dokularla olumlu etkileşim kurabilen sentetik biyomateryallerin geliştirilmesi, ilaç olarak kullanılan proteinlerin yapısı- kararlılığı ve formulasyonu üzerindeki çalışmalar biyoloji biliminin mühendislik ilkeleriyle birleştirilerek ve biyomateryalbilgisinin de kullanılmasıyla ortaya koyulmaktadır. Biyolojik olayların daha kolay anlaşılması için, matematik modelleme ve simulasyonlar ile yeni ve ekonomik biyoreaktörlerin tasarımı yapılmaktadır. Farklı uygulama alanlarına ve uygulama sektörlerine yönelik yöntem ve proses geliştirme çalışmaları, temel bilgi ve prensiplerin yenilikçi bir şekilde ihtiyaca yönelik olarak harmanlanmasıyla gerçekleştirilebilinmektedir. Yeni klonlama teknikleri, gen izolasyonu ve genetik materyalin kullanılması ile desteklenen aşı araştırmaları sürekli kendini yenileyen biyolojik ajanlara karşı savunmada etkin bir çözüm yolu oluşturmaktadır. İnsanların ve tüm canlıların sağlığının doğumdan itibaren hatta doğum öncesinden başlanarak kontrol altına alınması mümkün olmaktadır. Biyolojik olarak parçalanabilir polimerler, kontrollü salınım ile tedavi, diyaliz gibi membran sistemlerinin biyomedikal uygulamaları ve bu uygulamaların geliştirilmesi tıp dünyasında büyük ilerlemeler sağlamıştır ve sağlayacaktır. Farklı alanlardaki bu tür bir bilgi birikimi, peşinde muazzam bir çok yönlülük yetisini getirmektedir. Başlangıçta çok sade görünse bile bu yeti, günümüzün en yaygın problemlerinden biri olan yalnızca sorun üretimi nin önüne geçilmesini sağlayabilecek güçtedir. Sorunun değil çözümün bir parçası olabilmek için bilgiye hakim olmak ve doğanın parçalarını birleştirip yalın bütüne ulaşabilmek gerekmektedir. Bir biyomühendis, aldığı 4 yıllık eğitimde hem mühendislik yönünü çok iyi geliştirmekte hem de bu bilgilerini engin biyoloji, kimya ve tıp bilgisi ile harmanlamaktadır. Meslek yelpazesinin oldukça geniş olması sayesinde de kendisine en yakın gelen alanda kendini geliştirebilmekte ve uzmanlaşabilmektedir. Günümüzde biyoloji bilgisi çok gelişmiş olan başka bir mühendislik dalı bulunmadığından genel olarak biyomühendislik geleceğin en popüler meslek dallarından sayılabilmektedir. Hamam böceği geleceğin antibiyotiği mi? Tüm antibiyotiklere direnç gösteren yeni bakterinin dünyada endişe yaratması, İngiltere nin Nottingham Üniversitesi nden bilim adamlarını hijyenik olmayan koşullarda rahatça yaşayabilen hamam böceklerini araştırmaya aitti. Bilim adamları, birçok mikroba ve hastalığa maruz kalan, bunlara karşı kendi kendine tedavi yöntemi geliştirdiği düşünülen hamam böceklerini incelerken, hayvanların beyninde, Hilal YAŞAR Fulden ULUCAN Biyomühendislik 4. Sınıf insan hücrelerine zarar vermeyen ancak bakterilere karşı etkili olan en az 9 farklı molekül buldu.

8 MESLEK OLARAK MÜHENDİSLİK Sevdiğiniz bir işi meslek edinirseniz, hayatta bir gün dahi olsa çalışmış olmazsınız.konfüçyüs MESLEK NEDİR? Meslek, sürekli olarak yapılması öngörülen öğrenilmesi için belli bir eğitim ve/veya iş tecrübesi gerektiren,insanın hayatını kazanmak için yaptığı, ona manevi doyum da sağlayan ve genel geçer ahlak kuralları ile çelişmeyen bir faaliyettir. MESLEK SEÇMEK HAYAT BİÇİMİNİ SEÇMEKTİR. Meslek Seçim herkesin hayatında çeşitli zamanlarda gerçekleştirdiği en önemli kararlardandır. Seçtiğiniz meslek hayat boyu mutlu olmanızda önemli etkenlerden olabilir ya da tam tersi huzursuzlukların başlangıcı ve sorumlularından olabilir. İşe giderken ayaklarınızın geri geri gitmemesi için Bunca yıl boşuna okumuşum dememek için Bu meslek bana göre değilmiş dememek için Devamlı iş değiştirmemek için Meslek seçimi çok büyük öneme sahiptir. İstenmeden yapılan meslek; depresyon, isteksizlik, iş veriminde düşüş, sürekli iş değişlikliği, hayal kırıklığı, mutsuzluk ve asabilik hallerini beraberinde getirir. Kişi mesleğinin gereklerini yerine getirmezse kendini değersiz ve işe yaramaz hissedecektir. MESLEK SEÇİMİNDE ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER - Kişilik özellikleri; Kişilik, bireyi çevresindekilerden farklı kılan özellikleri kapsar. Atak, girişken, mücadeleci, çekingen, uysal, hırslı, idealist, realist, mantıklı, sinirli, başına buyruk, alçak gönüllü, düzenli, kurallara bağlı vb. birbirinden farklı, birbirine zıt birçok kişilik özelliği mevcuttur. Mesleklerinde gerektirdiği kişilik özellikleri farklı farklıdır. Bireyin ne tür kişilik özelliklerine sahip olduğunu belirlemesi doğru bir seçim yapması açısından oldukça önemlidir. Nasıl ki 38 numara ayağımızı 37 numara ayakkabı sıkarsa ya da 38 bedene 40 beden bir kıyafet büyük gelirse kişiye uygun olmayan meslekte kişinin özelliklerine büyük veya küçük gelebilir. Mesleğinizi sevmediğiniz zaman ya sizi sıkar, bunaltır ya da sizin performansınızın üstünde bir gayret gerektirdiği için sizi hayal kırıklığına uğratır. Ancak kişiliğinize uygun mesleği seçebilirseniz mutlu olursunuz. İnsanın gerçek özelliklerini tanıması, kendini doğru değerlendirmesi kolay gerçekleştirilecek bir hedef değildir. Özellikle kendini başkalarının ölçütlerine göre değerlendiren kişi büyük olasılıkla sağlıklı bir değerlendirme yapamayacaktır. - Yetenekler; Yetenek kalıtımla getirilen gizilgücün eğitim ve çevre etkisiyle geliştirilmiş kısmını ifade eder. Böylece

9 bir kimsenin belli bir yaşa kadar geliştirdiği becerilere bakarak onun daha sonra göreceği eğitimden ne ölçüde yararlanabileceği hakkında bir tahminde bulunulabilir. Bireyler sahip oldukları yetenekler bakımından farklılık gösterirler. Öğrenilecek davranış zorlaştıkça gerektirdiği yetenek düzeyi de yükselir. Yeteneklerini kullanma imkânı bulamayan kimselerin mutsuz oldukları ve ileri yaşlarında da olsa karşılarına bir fırsat çıktığında yeteneklerini geliştirebilecekleri alanlara yöneldikleri gözlenmektedir. Sahip olunan yetenekten farklı yetenek gerektiren bir alana yönelindiğinde; o alanda başan şansı düşük olacak ve buna bağlı olarak mesleki doyumsuzluk yaşanacaktır. - Meslek Değerleri; İnsanlar hayatlarının yaklaşık üçte birini kapsayan meslek faaliyetleri sonucunda, çeşitli ihtiyaçlarını karşılamaya çalışırlar. Meslek faaliyetlerinin sonunda beklenen doyum, genellikle Meslek Değeri olarak adlandırılır. Değerler kişinin bu ihtiyaçlarını karşılayacak davranış tarzlarını ve hedeflerinin önem sırasına konmasına yardım eden fakir ve düşünce ve duyguları ifade eder. Mesleki değerler; para kazanma, ün sahibi olma, üreticiliğini geliştirme, bağımsız olma, topluma hizmet, düzenli bir hayat sürme, toplumsal saygınlık gibi nitelikler olabilir. MÜHENDİSLİĞİN TARİHÇESİ Teknoloji tarihi ile uğraşan tarihçiler insan hakkında, insan alet yapan yaratıktır diye anlatmaktadır. Alet yapmak teknolojik bir faaliyettir ve bir mühendislik işidir. Öyleyse ilk insanlar mühendisti. Bu bakımdan mühendislik insanlıkla başlayan çok eski bir meslektir. Hükmünün son derece doğru olduğu görülmektedir. İnsan alet yapmaya başlayıp teknolojideki ilk adımlarını atmaya başladıktan sonra büyük bir gelişme göstermiş, bu gelişmenin tarihini incelemek için tarihçiler, bu tarihi üç parçaya bölmüşlerdir; paleolitik teknoloji, neolitik teknoloji ve uygarlığın teknolojisi. Paleolitik çağda insan tabiatın içersinde bir asalak olarak yaşıyordu. Sadece bitkileri topluyor, hayvanları avlayabiliyor ve bunları yapabilmek için de ahşap, taş ve kemik gibi malzemelerden alet yapıyordu. Günümüze bu devirde yapılan taştan aletler kalmış. Bu aletler teknolojik bakımdan, mühendislik açısından değerlendirildiği zaman çok önemlidir. Bunu bir ünlü İngiliz arkeoloğu Leakey şöyle değerlendiriyor: O günkü şartları düşünürseniz, paleolitik çağda insanların yaptığı aletler bugünkü mühendislerin yaptıklarından daha değerlidir. Daha büyük bir ustalık göstermektedirler. Gerçekten o zaman insanlar yap boz yoluyla önce bir aleti nasıl yapacağını anlıyor, onu öğreniyor sonra bunu kurumlaştırıyor, toplum bunu kabul ettikten sonra teknoloji haline geliyordu. Görüldüğü gibi mühendislik dünyadaki en eski mesleklerden biridir. Eski çağlarda yapılmış pek çok gösterişli mühendislik örnekleri vardır; bunların arasında en yaygın bilineni İÖ yy de Eski Mısır da Memphis yakınında inşa edilmiş olan piramittir. MÜHENDİSLİK NEDİR? Öncelikle mühendis kelimesinin anlamını bilmek gerekir. Mühendis sözcüğü Arapça dır, yani Geometri bilen demektir. İngilizce, Fransızca, Almanca da mühendis sözcüğünün karşılığı olan sözcükler, Latince ingeniatorem sözcüğünden türemiştir. Yaratıcı, yetenekleri olan kişi demektir. İngeniatorem sözcüğü de ingenium sözcüğünden türemiştir. Anlamı deha/ dahi dir. Bunlar : Türk Dil Kurumu na baktığımızda ise mühendis, İnsanların her türlü ihtiyacını karşılamaya dayalı yol, köprü,

10 bina gibi bayındırlık; tarım, beslenme gibi gıda; fizik, kimya, biyoloji, elektrik, elektronik gibi fen; uçak, otomobil motor, iş makineleri gibi teknik ve sosyal alanlarda uzmanlaşmış, belli bir eğitim görmüş kimsedir. Modern anlamda mühendis, bilim insanlarının ürettiği teorik bilgiyi tekniker ve teknisyenlerin uygulayabileceği pratik bilgiye dönüştüren kişidir. Arthur Mellen Wellington (demiryolları inşaat mühendisi) a göre mühendislik, Beceriksiz birinin iki dolara kötü yaptığı bir şeyi bir dolara iyi yapma sanatıdır. ABD de mühendislik eğitimi veren programları değerlendirip derecelendirmesini yapan Mühendislik ve Teknoloji Akreditasyon Kurulu (ABET) mühendisliği şöyle tanımlamaktadır: Eğitim, deneyim ve uygulama ile matematik ve doğa bilimleri bilgisinin, doğal güç ve kaynakların insanlık yararına ve sürdürebilirlik ilkeleri dikkate alınarak ve meslek etiği gözetilerek kullanılması için yöntemler geliştirme uğraşısıdır. Fransız Mühendisler ve Bilim İnsanları Ulusal Konseyi (CNISF) ise mühendisi toplumun beşeri, toplumsal ve ekonomik öğelerini göz önünde bulundurarak, belirtilmiş bir gereksinime, kararlaştırılmış rasyonel kriterlerden hareketle, mümkün olan en iyi yanıtı vermek üzere kişileri, soyut verileri veya maddi araçlar organizasyonunu tasarlamak, gerçekleştirmek ya da işletmek için bilimsel veya teknik ağırlıklı bilgi ve yetenek kullanan ekonomik bir öğe olarak tanımlamaktadır. Mühendislikte çeşitli seçenekler mevcuttur. Mesela araştırma, tasarım, analiz etme, geliştirme, test etme ve pazarlama gibi. Eğer yeni şeyler keşfetmeye ilgi duyuyorsanız, kariyer olarak araştırma mühendisliğini düşünebilirsiniz. Hayal gücü ve yaratıcılığa sahip iseniz, tasarım mühendisliği size daha uygundur. Laboratuar çalışmalarını ve deney yapmayı seviyorsanız geliştirme mühendisliğini tercih edebilirsiniz. Ayrica, mühendislik mesleğinin yürütülebilmesi için meslek disiplinin içinde olduğu TMMOB a bağlı bir meslek odasına üye olmak zorunluluğu vardır. Mühendislik işini yapan insanlara mühendis adı verilir. Biyomühendisler ise TMMOB a bağlı olan KMO ya (Kimya Mühendisleri Odası) üye olmaktadırlar. MÜHENDİSLİĞİN BAŞLICA 10 AVANTAJI Mühendislik, toplumun karşı karşıya olduğu problemlere aklınızı kullanarak yaratıcı çözümler bulabileceğiniz, karlı ve parlak bir kariyer imkanı sunan bir meslektir. Los Angeles taki California Devlet Üniversitesi nde mühendislik ve teknoloji dekanı olan Raymon Landis mühendislik kariyerinin sunduğu bu başlıca 10 avantaj ı şöyle sıralıyor: 1. İş memnuniyeti: Aşağıda bazıları sıralanan birçok sebepten mühendislik pek çok insan için tatmin edici bir iş alanı sağlar. 2. Kariyer imkanlarının çeşitliği: Neil Armstrong, Jimmy Carter ve Alfred Hitchcock için ortak nokta nedir? Farklı meslekleri seçmiş olmalarına rağmen - biri astronot, diğeri politikacı ve üçüncüsü yönetmen başlangıçta hepsi mühendislikeğitimi görmüşlerdir.

11 Mühendislik, çok çeşitli alanlara hitap eder: - Şayet yaratıcı isen proje mühendisliği sana göre. - Laboratuvarları ve deney yapmayı seviyorsan test mühendisliğini düşün. - Eğer projeleri organize edip yürütmeyi seviyorsan geliştirme mühendisliğine bak. - İkna kabiliyetin yüksekse ve insanlarla beraber çalışmayı seviyorsan kariyerini satış veya ilgili hizmet mühendisliğinde ara. Mühendislik öğrencisi olarak geliştirdiğiniz analitik beceri ve teknolojik uzmanlık çok değişik alanlarda kullanılabilir. İnşaat, üretim (imalat) veya danışmanlık gibi alanlarda da çalışabilirsiniz veya mühendislik ve ticaret kabiliyetlerini birleştirip high-tech şirketlerde teknik yönetmen veya satış temsilcisi olabilirsiniz. 3. Mücadeleci iş; Mücadeleyi seviyorsanız, mühendislik size uygun olabilir. Genellikle gerçek hayattaki mühendislik problemleri okulda uğraştığınız problemlerden çok farklıdır. Okuldaki problemlerin çoğunun tek ve doğru cevapları vardır. Mühendislik hayatına girdiğiniz andan itibaren hemen hemen bütün problemlerin sonunun açık olduğunu göreceksiniz. Bu problemlerin tek bir çözümü yoktur, kitabın arkasında da çözümü olmaz. Göreviniz kendi çözümünüzü bulmak ve bu çözümün en iyi olduğuna başkalarını ikna etmektir. 4. Entelektüel gelişim; Mühendislik eğitimi mantıklı düşünme ve ve problem çözme kabiliyetlerini geliştirerek beyni çalıştırır. Öğreneceğiniz şeylerin çoğu mühendislik problemlerini çözmenin yanında, bütün hayatta faydalı olacaktır. Örneğin problem çözme kabiliyeti tatil, planlama, iş bulma, para biriktirme, ev satın alma veya kitap yazma gibi birçok işte yardımcı olabilir. 5. Topluma faydalı olma; Mühendisler yaptıkları çalışmalarla topluma hizmet ederler. İnsanların kolayca hareket edebilmeleri, ürünlerin kolayca taşınabilmesi için ulaştırma sistemleri geliştirirler. Yaşadığımız ve çalıştığımız binaları, su ve elektriği dağıtan sistemleri, gıdamızı üreten makineleri ve sağlıklı olmamız için gereken tıbbi cihazları planlayıp yaparlar. 6. Mali teminat; Tabii ki mali teminat mühendislik kariyerini seçmede tek sebep değildir, ama yine de mühendis olursanız iyi para kazanabilirsiniz. 7. Prestij; Mühendislik çok çalışmayı ve güçlü bir teknolojik beceriyi gerektirir. Böylesi saygıdeğer bir alanın üyesi olarak çok büyük prestij kazanmak mümkündür. 8. Profesyonel çevre; Mühendis olarak, belli bir dereceye kadar serbest olduğunuz profesyonel bir çevrede iş yaparsınız. Bunun yanında çalıştığınız şirketteki olayları etkileyebilecek konumda olursunuz. Uygun bir işyeri ve işi rahat yapmak için gerekli imkan ve teçhizatlarla donatılır, tüm bunların yanında son bilgisayar donanım ve yazılımlarına sahip olursunuz. Büyük ihtimalle saat kurup geç vakitlere kadar çalışmanız beklenmez. Bu yüzden, yaptığınız işin verimliliği önemlidir, yani yaptığınız işin kalitesi ve miktarı. 9. Teknolojik ve bilimsel buluş; Golf topundaki çöküklerin ne işe yaradığını biliyor musunuz? Asma köprülerdeki desteklerin ağırlıkları nasıl kaldırdığını? Lazerin ne olduğunu veya bilgisayarın nasıl çalıştığını? Dağlık bir yolda araba sürerken yol kenarındaki koruma engellerini görüp onların niye başka bir şekilde yapılmadığını hiç düşündünüz mü? Fay hatlarındaki evlerin niye depremden daha çok etkilendiğini? Mühendislik eğitimi bu ve benzeri birçok soruya cevap bulmanızı sağlayacaktır. Ayrıca teknolojiyi anlamanız, toplumumuzu ilgilendiren birçok konuyu da daha iyi anlamanızı sağlar. 10. Üretken düşünme; Mühendislik tabiatı itibariyle üretken bir meslektir. Uygulama mühendisleri sonu açık gerçek hayat problemlerinin çözümlerini geliştirirken zihinsel işlemleri kullanmanın yanında, olaylara farklı bir bakış açısıyla yaklaşabilmelidirler. Sosyal ve teknolojik değişimlerin çok hızlı gerçekleştiği bir zamanda yaşadığımızdan günümüzde yaratıcı düşünen mühendislere geçmiştekinden daha fazla ihtiyaç vardır. Eğer soruşturmayı, araştırmayı, keşfetmeyi ve üretmeyi seviyorsanız mühendislik sizin için ideal bir meslektir. Engin TERCAN Biyomühendislik 4. sınıf

12 Hayvan Hücre Kültürü Hayvan hücre kültürü, hayvan kaynaklı hücrelerin in vitro koşullarda yaşatılabilmesini ve çeşitli araştırmalar için kullanılabilmesini amaçlar. Hücre kültürü çalışmaları ve yöntemleri doku ve organ kültürü araştırmalarıyla birlikte başlamış ve gelişmiştir. Hücre kültürü teknikleri 1900 lerin ortalarından itibaren laboratuar uygulamaları hız kazanmıştır. Denek hayvanından alınan dokuların hücre kültürü haline getirilmesine primer hücre kültürü adı verilir. Hayvan hücreleri in vitro koşullarda yaşamlarını devam ettirebilmek için ait oldukları fizyolojik ortamın benzerine ihtiyaç duyarlar. Ancak oluşturulan bu hücre kültürleri laboratuar ortamında çok uzun süre yaşayamazlar ve bölünme hızları istenilen düzeyde değildir. Bu yüzden bazı kapsamlı araştırmalar için uygun bir kültür şekli olamamaktadır. Bu sorunu ortadan kaldırabilmek için hücrelere laboratuar ortamında rastgele mutasyonla veya telomeraz genine yönelik bilinçli işlemlerle sonsuz çoğalma yeteneği kazandırılmaktadır. Bu immortalize olmuş hücre tiplerine hücre hatları denir. Doku kaynaklarından ayrılan sürdürülebilir yaşayan hücre hatları 19. Yüzyılda kullanılmaya başlanmıştır. Bilimsel araştırmalarda, kompleks yapıya sahip olan hayvanlarda yapılan denemelerde istenilen sonuçlara ulaşmanın zorluğu, etik sorunları ve pahalı olmasından dolayı hücre kültürleri tercih edilmektedir. Bazen de laboratuar ortamında hücrelerin hayvan veya insan denemelerinden önce önemli bir basamak olarak kullanılabilmektedir. Ancak araştırmaların vücut dışında bu hücrelerin metabolizmalarında ya da fizyolojik özelliklerinde farklılıklar ortaya çıkabileceğinden canlıda yapılmış denemelerle aynı sonuç alınmayabilir. Hücre kültürü çalışmaları hücrelerin farklı koşullardaki davranışlarının incelenmesine ve bu hücrelerin istenilen amaçlarda çoğaltılması ve kullanılmasına olanak tanır. Bu sayede canlılık ve sitotoksisite testleri, bazı maddelerin ya da materyallerin anti-kanser etkilerinin incelenmesi gibi kanser araştırmaları, kök hücreye ilişkin çalışmalar yapılabilmekte, monoklonal ve poliklonal antikor üretimleri gerçekleştirilebilmekte, hormon ve enzim gibi hücresel maddelerin üretimi yapılabilmekte, hatta sentetik doku ve organ üretiminin ilk adımları atılabilmektedir. Hücre kültüründe en çok ilgilenilen araştırmalar bunlar olsa da tabi ki hücre kültürü kavramı bu çalışmalarla sınırlandırılamaz.

13 Ege Üniversitesi Biyomühendislik Bölümü Hayvan Hücre Kültürü ve Doku Mühendisliği Laboratuarları nda yapılan çalışmalara yakından bakacak olursak; bitki ekstrelerinin anti-kanser etkilerinin araştırılması, çeşitli materyallerin biyo-uyumluluklarının test edilmesi örneğin; diş tedavisinde kullanılan farklı dental materyallerin sitotoksisitelerinin araştırılması, kök hücrelerin nöronal farklılaşmasına ilişkin çalışmalar, hibridoma üretimi ve monoklonal antikor üretimi ölçek büyütme çalışması, kültür ortamında farklılaşan kemik iliği stroma hücrelerinin kemik dokusunda ve yara tamiri üzerinde etkilerinin adezyon molekülleri ile etkileşimi gibi bir çok araştırma gerçekleştirilmektedir. Günümüzde hücre kültürü başta yeni tedavi yöntemleri olmak üzere bir çok alanda bilime farklı bir açıdan ışık tutmaktadır. Ankara Üniversitesi Kök Hücre Enstitüsü nde yapılan çalışmalarda kök hücreden kemik, kıkırdak ve deri dokularının üretilebilmesi ve organ dokularının yapılması için yapılan çalışmalar, kornea tabakasının görme kayıplarını ortadan kaldırmak için geliştirilen hücre ve doku kültürleri tıp alanında da hücre kültürünün önemini ortaya koymaktadır. Yine Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı nın yaptığı kanser aşısı çalışmalarında ilk insan denemelerinin başlaması da sevindirici bir haberdir. Gelecekte hücre kültürleri ile çoğaltılan hücreler insanların en büyük kurtarıcılarından birisi olabilir. Oluşturulan yapay doku ve organlar ile organ nakli kavramı farklı bir anlam kazanacak, antikor üretimleri ile bir çok hastalık tedavi edilebilecek, kanser gibi günümüzde kesin bir tedavisi olmayan hastalıklar ölümlere sebep olamayacak. Hücre kültürü kavramı halk arasında bilinen önemli bir olgu haline gelecektir. Etik kaygıların çoğunlukla giderilmesi, ihtiyaç duyulan kısa yanıt süreleri, daha kolay manipulasyon yapılabilmesi gibi avantajları sayesinde ilerleyen zamanda hücre ve doku kültürü çalışmaları popüler bilimde sağlam adımlarla ilerlemektedir. Özellikle hayvan doku ve hücre kültürüne, almış olduğu mühendislik eğitimiyle yaklaşan biyomühendisler bu alanda önemli gelişmelere imza atacaktır. KAYNAKLAR gov.tr Ertugrul F.C., Hayvan Hücre Kültürü Laboratuar Notları Fazilet Vardar Sukan, Biyomühendislik Tanıtım Sunumu FOTOĞRAFLAR com/cell-culture.htm stemcellindex.com public.asu.edu newsroom.stemcells. wisc.edu F.Ceyhun ERTUĞRUL Biyomühendislik 2. sınıf

14 Biyomühendislik: Mühendisliğin Tıpla Buluşma Noktası Kalp pili, protezler, manyetik rezonans görüntüleme cihazları (MR), insülin iğnesi... Günlük hayatta adını oldukça sık duyduğumuz ve yaygın olarak kullanılan tüm bu teşhis ve tedavi yöntemlerinin biyomühendisler tarafından geliştirilip üretildiğini biliyor muydunuz? Biyomühendisler, aldıkları eğitim sayesinde, biyolojideki temel kuralları mühendislik bilgileriyle harmanlayarak ileri teknoloji ürünleri üretmektedirler. Günümüzde biyomühendisler, ilaç firmaları, medikal cihaz firmaları, hükümete bağlı kuruluşlar ve medikal araştırma organizasyonlarında çalışabilmektedirler. Ancak biyomühendislerin çalışma alanları medikal implant tasarımı ve üretimi, ilaç üretimi gibi klasik uygulamalarla sınırlı değildir. Sezin ADAY Ege Üniversitesi Biyomühendislik Bölümü 2006 Mezunu MIT-Portekiz Programı Biyomühendislik Sistemleri Doktora Öğrencisi Doku mühendisliği, kök hücre teknolojisi, kişiye özel tedavi, genetik testler, farmakogenomik (Genoma özel ilaç geliştirilmesi) nanoteknoloji, kontollü ilaç salınımı gibi alanlardaki gelişmeler, biyomühendislere yepyeni iş alanları sağlamaktadır. Biyomühendisler; özellikle günümüzün popüler konularından biri olan yenileyici tıp (regenerative medicine) alanında, biyoloji ile mühendislik arasında bir köprü görevi gören önemli bir role sahiptirler. Yaşlanma, hastalık, yaralanma ya da doğumsal anomalilerden (bozukluklardan) kaynaklanan doku ve organ kayıplarının tedavi edilmesini amaçlayan rejeneratif tıp içerisinde yer alan ve hızla gelişen doku mühendisliği, biyomühendisleri gelecekteki sağlık sisteminin vazgeçilmez bir parçası haline getirmektedir. Doku mühendisliği alanında uzmanlaşan biyomühendisler (diğer bir deyişle doku mühendisleri), erken teşhise yönelik testlerin üretilmesinden tedaviye kadar geçen sürecin her aşamasında görev alabilmektedirler. Bir biyomühendisin doku mühendisliği içerisinde çalışabileceği konular şu şekilde özetlenebilir: 1. Hücre davranışlarının anlaşılması: Temel fiziksel, kimyasal ve biyolojik koşulların hücre üremesi ve doku oluşumu üzerine etkilerinin moleküler düzeyde anlaşılması. Özellikle kök hücre biyomühendisliği konusundaki ilerlemeler ve embriyonik gelişim aşamalarının laboratuvar ortamında taklit edilebilmesi, bu alandaki gelişmelerin önünü açmıştır. Kök hücre kaderinde etkili yüzlerce farklı sinyal molekülünün, biyomühendisler tarafından geliştirilen biyoçipler yardımıyla aynı anda test edilebilmesi sayesinde, kısa sürede büyük ölçekte bilgiye ulaşılması mümkün olmuştur. 2. Bilgisayar destekli hücre/ doku modellerin oluşturulması: Biyomühendisler, moleküler düzeyde elde ettikleri veriler yardımıyla, hücrelerin

15 farklı koşullara vereceği tepkileri öngören modeller oluşturabilmekte, bu sayede deney yükünü azaltmaktadırlar. 3. Doku mühendisliğinde kullanılacak iskelelerin üretilmesi: Bu aşamada biyomühendisler, hücrelerin doğal ortamını taklit eden malzemelerin tasarımı ve üretimi üzerinde çalışmaktadırlar. Elde edilen malzemeler sayesinde, hücre davranışları kontrol edilebilmekte ve laboratuvar ortamında istenilen doku ya da organların geliştirilmesi mümkün olmaktadır. 4. Reaktör tasarımı ve büyük çapta üretim: Küçük ölçekte üretimin yapıldığı hücre kültür kaplarından, kontrollü koşullarda, büyük çapta üretimin sağlandığı biyoreaktörlere geçişteki tüm aşamalarda (ölçek büyütmede) biyomühendisler oldukça önemli bir rol oynamaktadırlar. Aynı zamanda hücresel ürünlerin saflaştırılması gibi alt akım işlemleri, yine biyomühendisler tarafından tasarlanarak kontrol edilmektedir. 5. Hücrelerin saklanması: Biyomühendisler, hücre, doku ya da hücresel ürünlerin gelecekte kullanılmak üzere saklanmasını sağlayan özel sistemlerin geliştirilmesinde görev alabilmektedirler. 6. Modern görüntüleme sistemlerinin geliştirilmesi: Gerek hücre ve doku üretim aşamalarında, gerekse hastalara nakledilen doku mühendisliği ürünlerinin takibinin sağlanmasında kullanılacak tüm görüntüleme sistemlerinin geliştirilmesinde yine biyomühendisler yer almaktadırlar. Günümüzde yapay deri, kıkırdak ve kemik, doku mühendisliği sayesinde ticari olarak üretilmektedir. Kısacası biyomühendisler, sadece tıbbın geleceğini şekillendirmekle kalmayıp vizyonları sayesinde geleceğin dünyasını günümüze taşımaktadırlar. KAYNAKLAR: 1. Advancing Tissue Science and Engineering: A Foundation For The Future, Multi-Agency Tissue Engineering Science (MATES) Interagency Working Group (IWG), Biotechnology Research Working Group, Subcommittee on Biotechnology, Committee on Science, National Science And Technology Council (NSTC) Strategic Plan, June Şekil- Doku Mühendisliği Çalışmalarında Biyomühendislerin Yeri: Biyomühendisler, laboratuvar çalışmalarından ürün eldesine kadar geçen tüm süreçte aktif bir rol oynamaktadırlar. 2. An Introduction To Biotechnology, Amgen, February 2007.

16 RÖPORTAJ : Emrah ALTINDİŞ Biyomühendisler olarak bizler hayatın içinde olmalı, bölümümüzün bize verdiği multidisipliner yaklaşımı günlük hayatımıza da uyarlamalıyız bence. Bir Rock grubunda çalan, farklı dergilerde yazıları olan, organizatörlük yapan, yarışmalara katılan, çok güzel resim yapan, yemek yapmayı seven, düzenli spor yapan ve daha nice Biyomühendis biliyorum. Bu beni motive ediyor ve biyomühendislerin bir ferdi olmaktan gurur duyuyorum. İşte Emrah Altındiş de, bu tanıma uyan bir insan. Kendini geliştirmeyi seven, kültürlü, çalışmayı seven biri ve bölümümüzün ilk mezunlarından. Ben bölümümüzden birinin siyasetle ilgili fikirlerini okumuş olmaktan çok büyük zevk almıştım. Çok değil bir yıl sonra da Biyomühendislik Dergisi için fikirlerini almak adına, ben onu konuşturdum. Benim çok keyif aldığım bu röportajın, sizin içinde zevkli ve bilgilendirici olacağını umuyorum. Başlamadan önce Emrah bana dönüyor ve diyor ki: Beste, sorulara geçmeden önce bu derginin çıkması için çaba gösteren tüm arkadaşları tebrik ederim, ben de geçmişte benzer yayınların çıkması için uğraştığım için zorluklarını tahmin edebiliyorum, tüm ekibe kolaylıklar dilerim. Ne demiş atalarımız: söz uçar, yazı kalır. Bu güzel yorumu ve desteği için Emrah a teşekkür ediyor ve sorularımıza geçiyorum. Beste ÇALIMLIOĞLU İlk mezunlardan olmak nasıl bir duygu gerçekten çok merak ediyorum çünkü bizler bile aradan 10 yılı aşkın bir süre geçmesine rağmen Biyomühendis ne yapar? sorusuna cevap vermeye çalışıyoruz yılında ilk dersimiz Calculus-1 idi (Beno hocamın dersi), birbirini tanımayan bu 14 (Biyomühendis adayı) kişinin farklı farklı yanıtları olabilir. Hepimizde üniversiteye başlamanın, kimimizde aileden ayrılmanın sancıları/sevinci vardı. Yeni açılan bir bölüme başlamak riskli bir tercihti, dört yıl boyunca bunun hem avantajlarını hem de dezavantajlarını yaşadık. Temel avantajımız ufak bir grup olarak, hocalarla çok rahat iletişim kuruyor olabilmemizdi de mezun olurken 11 kişiydik ve herkes yavaş yavaş yolunu çizdi. Biyomühendis ne yapar? sorusunun cevabı 2010 yılında oldukça kolay çünkü bölüm 6 yıldır mezun veriyor ve onlarca biyomühendis halihazırda istihdam olmuş durumda. Akademiden, biyomedikal şirketlerine, araştırma merkezlerinden, üniversite hastanelerine, arıtımdan, fabrikalara açılan bir çerçevede çalışan pek çok arkadaşımız var, değil mi? Fakat Türkiye de biyoteknoloji gelişmiş bir sektör olmadığı için, işsizlik de bir ihtimal. Devletin Biyomühendis istihdamı ise henüz başlamadı, bu konuda mezunların girişimleri arttırmasında yarar var.

17 Biyomühendislikle ilgili ilginç sorulara ve bizim yaratıcı cevaplarımıza hepimiz aşinayız, peki İtalya da biyomühendis olmak nasıl bir duygu? Ben Siena da Novartis Vaccines in araştırma merkezinde araştırma görevlisi olarak çalışıyorum, öte yandan Bologna Üniversitesi nde doktora öğrencisiyim. Biyomühendislik İtalya da çok bilinen bir kavram değil, burada daha çok temel bilimler (Biyokimya,Biyoloji, Moleküler Biyoloji) ve Biyoteknoloji bölümlerinden mezun insanlar çalışıyor. Bizim eğitimimiz biyoprosesler üzerine yoğunlaşmıştı, İtalya da da tabi ki pek çok biyoproses mevcut fakat ben işin daha moleküler düzeyinde çalışıyorum. Yüksek lisans ve doktora sürecinden bahseder misin? İlerlemek için hangi sektörü seçersek seçelim, yüksek lisans yapmak hep bir soru işareti olarak kalıyor kafamızda. Sen nasıl karar verdin? Ben gelecekte ne yapmak istediğime 2003 yılında (3. sınıfta) karar vermiştim, bunda aldığımız İmmünoloji derslerinin de büyük etkisi oldu, aşıların çalışma mekanizması, etkisi ve bağışıklık sisteminin çalışmasına büyük bir ilgi duymaya başladım ve gelecekte iyi bir aşı bilimci/vaccinolog olmaya karar verdim. Yaz stajlarımı bu ilgim doğrultusunda Madrid de bir Aşı araştırma merkezinde (CISA) ve ardından TÜBİTAK İmmunogenetik laboratuarında yaptım. 4. sınıfa geldiğimde bitirme tezimi İsmet Hocam ile yaptım, benim için oldukça öğretici bir süreçti, o dönem çok yeni bir kavram olan yenilebilir aşılar (edible vaccines) konusunu çalıştım. Akademisyen olmaya çoktan karar verdiğim için yüksek lisans yapmak kafamda bir soru işareti olmadı. İlk Biyomühendislik Günleri sırasında Hıfzısıhha Aşı Serum Üretim müdürü Dr. Erkan Özcengiz ile tanıştım, kendisi Türkiye de aşı biliminin yaşaması için mücadele eden ender bilim insanlarındandır. ODTÜ ye başvurmaya karar verdim ve sınavları geçip, Biyoteknoloji A.B.D da yüksek lisansa başladım. [ODTÜ de bir yüksek lisansı akademide kalmak isteyen tüm arkadaşlara tavsiye ederim, sadece olanakları açısından değil, kampüsün insana kattıkları ile de çok özel bir yer ODTÜ (Ankara da olmasına rağmen).] Yüksek lisans tezimi Prof. Dr. Gülay Özcengiz in Proteomics laboratuarında çalıştım, Bordetella pertussis in (boğmacaya sebep olan bakteri) immunojenik proteinlerini keşfetmek üzere Türkiye nin ilk immuproteom çalışmasını gerçekleştirdik, o süreç benim açımdan oldukça öğreticiydi. Doktorayı yurt dışında yapmaya farklı bir akademik ekolü görmek istediğim için karar verdim. Gülay Hoca dan aldığım iki derste Genomics ve Vacinology üzerine iki sunum yaptım. Reverse Vaccinology yi keşfeden Rino Rappuoli nin pek çok makalesini okudum ve yönettiği enstitüye doktora başvurusunda bulundum, mülakatlar, sınavlar derken 3 seneyi geçti buradayım. Şimdi sırada iyi bir post-doc çalışması var, ardından da Türkiye...

18 Tüm bu öyküyü neden anlattım? Kafanızda ne yapmak istediğiniz netleşirse, o hedefe yönelik çalışmaya uzmanlaşmaya erkenden başlayabilirsiniz. Fakat bu kendinizi bir alana sıkıştırın demek değil. Beste, seninle de konuştuk, yaşam sadece akademi veya derslerden ibaret değil (benim hiç bir zaman çok çalışkan bir öğrenci olmadım) ve pek çok tanışılması gereken renk var, üniversite toplulukları, siyaset, sanat vb. insanın kendisini dönüştürmesi için olanaklar sunuyor, ufkunuzu da açıyor. Bir de dipnot düşelim, benim tüm yaşantımda ve kararlarımda Beno Hoca nın önerilerinin önemli bir etkisi olmuştur. Gelelim aşı konusuna Hepimiz bu topraklarda, Osmanlı dan bir yıl öncesine kadar aşı konusunda önemli çalışmalar yapıldığını biliyoruz. Peki Türkiye deki aşı çalışmalarının nasıl ve ne zaman bittiğini bize anlatır mısın? Evet Osmanlılar da çiçek hastalığına karşı korunmak için variolation yöntemi uygulanıyordu, ardından Lady Montagu nun mektupları ile bilgi İngiltere ye taşındı ve Edward Jenner in deneyi ile modern aşı bilimi doğmuş oldu. Osmanlılar döneminden itibaren aşılara önem verildi, genç Cumhuriyet de bu geleneği sürdürdü. Peki şimdi Türkiye neden hiç bir insan aşısı üretmiyor? Sorunun cevabı tamamen ekonomik-politik sonrasında kapitalist dünyada neo-liberal politikalar uygulanmaya başlandı, Sovyetler Birliği nin çökmesi ile bu süreç hızlandı ve küreselleşme adı altında sürmeye devam ediyor. Türkiye de bu politikalardan nasibini aldı ve pek çok kalemde üretimi ya durdurdu, ya da özelleştirdi (en güncel örneği TEKEL, biliyorsunuz) sonuna geldiğimizde tüm aşı üretimi, bir daha başlatılmamak üzere durduruldu. Benzer bir süreç pek çok ülkede yaşandı. Bugün Türkiye yıllık 150 milyon Euro insan aşısı harcaması ile tamamen aşı tekellerine bağmlı durumda, oysa insan gücümüz de, teknolojimiz de aşı üretimi için yeterli. 150 milyon euro ya pek çok aşıyı memlekette üretecek tesisler kurabiliriz. Bakan Akdağ kamu özel ortaklığıyla yeniden aşı üretileceğini söylüyor. Kamu özel ortaklığından ne anlamayız? GSK, Merck, Pasteur gibi firmalardan biri Türkiye de aşı üretim tesisi kuracak. Bakanlık alım garantisi vererek yabancı şirketlerin Türkiye de aşı üretimine izin verecek ve Türkiye üretim üssü olacaktı. Ancak boyle bir proje hala hayata geçirilemedi. Neden hayata geçirilmemiş olabilir? Sağlık Bakanlığının aşı üretimine dair 2009 da açıkladığı iki önermesi var, bunlardan birisi grip aşısı üreten şirketlerden birisine alım garantisi vererek üretimi Türkiye ye taşıması, bu strateji Türkiye nin ilaç tekellerine bağımlılığını azaltacak değil, bilakis arttıracak bir strateji oysa Macaristan, Türkiye nin yanı başında kendi mevsimsel grip, kuş gribi ve domuz gribi aşısını üretmektedir. İkinci strateji ise aşı takviminde bulunan difteri, boğmaca, tetanoz, çocuk felci ve menenjite karşı 5`li aşının etiketlenmesi, paketlenmesi ve dolumunun Türkiye`de yapılmasıdır. Türkiye yine üretim yerine dolumu tercih etmekte ve bağımlılık politikasını sürdürmektedir. Tüm bu yönelimden anlayacağımız, hükümetin aşı alanında ciddi bir dönüşümü sağlamaya niyetinin olmadığı, neoliberal/kapitalist politikaları bu alanda da sürdürmekte olduğudur. Bu politika bir üretim üssüne değil, pazar üssüne tekabül ediyor. Projenin neden hayata geçirilmediğini ise bilmiyorum.

19 Türkiye de özel sektör aşı üretimine neden yanaşmıyor? Şu ana kadar hiçbir girişim olmadı mı? Türkiye de özel sektör daha çok kar edeceğinden emin olduğu alanlara yatırım yapmayı tercih ediyor. Aşı gibi dünya tekellerinin at kosturdugu bir alanda yatırım yapmak ise bu açıdan riskli, devlet politikalari da tekelleri destekler nitelikte olunca durum iyice zorlaşıyor. Buna rağmen Türkiye de hayvan hastalıklarına karşı aşı üretimi için girişimler olduğunu ve önemli bir noktaya geldiklerinden haberdarım. Dr. Erkan Özcengiz in oluşmasında büyük katkısı olan EGE-VET in aşı yatırımı bunlardan üretime en yakın olanı. Peki son sözlerin neler Emrah? Tüm arkadaşlara başarılı ve keyifli bir öğretim dönemi diliyorum. Yaşam çok da uzun değil, bundan dolayı yaşamda keyif aldığınız işleri yapmanız önemli, örneğin bizim dönemden Bahadır (Peker) mutluluğu müzikte, Kıvanç (Sezer) ise sinemada buldu; dolayısıyla çok boyutlu bir bakış açısında yarar var. Aşı konusuna ilgi duyan arkadaşlar bana her zaman yazabilirler, bu arada aklıma gelmişken, Aşı Sempozyumunu düzenlenmesinde büyük emeği olan Beste yi de huzurunuzda tebrik etmek isterim. Biyomühendislik bölümüyle, çalıştığım enstitü arasında geçtiğimiz sene yapılan antlaşma sonucunda her yıl iki öğrenci burada staj yapma hakkı kazandı, bunun Türkiye de aşıya ilgi duyan arkadaşlara yararlı olacağını umuyorum. Beste, Umut ve Şule bilgi almak isteyen arkadaşlara yardımcı olabilirler. Tüm hocalarımıza ve tanıdıklara, güzel İzmir e bol selamlar, sevgiler. Petrol şirketi BP ye ait bir kuyudan sızan petrolün kirlettiği Meksika Körfezi nde işte bu mikrop keşfedildi. Bilimadamları, petrol platformundaki patlamadan sonra okyanusa yayılan milyonlarca galon petrolle ilgili suyun derinliklerinde araştırma yaparken bu yeni mikrobu buldular. Bu yeni tür mikrobun, Manhattan büyüklüğünde bir alandaki petrolü hızla ayrıştırdığı belirlendi. Lawrence Berkeley Milli Laboratuvarı ndan Kerry Hazen başkanlığındaki araştırmacılar, mikrobun hidrokarbonları ayrıştırırken, sudaki oksijeni bilinen diğer petrol yiyen bakteriler gibi fazla tüketmediğini saptadılar. Araştırmacıların bulguları, 25 Mayıs-2 Haziran tarihleri arasında denizin derinliklerindeki 17 noktadan alınan 200 örneğin analizine dayandı. Petrolle kirlenmiş sudaki egemen mikrobun Oceanospirillales familyasına yakın yeni bir tür olduğu belirlendi. Bilimadamları, mikropların petrol yeme faaliyetlerinin sudaki oksijeni büyük ölçüde tüketeceği ve denizdeki diğer canlıların hayatını tehlikeye atacak bir ölü bölgenin oluşmasına yol açacağından endişe ediyordu. Ancak araştırmada, petrolün kirlettiği bölgenin dışında oksijen yoğunluğunun yüzde 67, kirlilik bölgesinde ise yüzde 59 olduğu belirlendi.

20 YENİ NESİL EMBRİYONİK KÖK HÜCRELERE DOĞRU: İNDÜKLENMİŞ PLURİPOTENT KÖK HÜCRELER (ipkh) Biyomühendis Birol AY Pluripotent embriyonik kök hücreler (EKH), embriyoyu oluşturacak iç hücre kitlesinden elde edilen ve vücudumuzda, özelleşmiş 200 den fazla hücre tipine dönüşebilme potansiyeline sahip hücrelerdir. Fakat bu hücrelerin kullanımında hasta güvenliği (kanserleşmeleri) ve etik açıdan kısıtlamalar söz konusudur. Günümüzde bu sorunları aşmak amacıyla, EKH lere benzer özellikler taşıyan indüklenmiş pluripotent kök hücrelerin (ipkh) üretimi konusunda çalışmalar yoğunlaşmıştır. Bu hücrelerin EKH lara benzerlikleriyle toksikolojik denemeler, ilaç araştırmaları ve yenilenebilir tıpta kullanılmaları hedeflenmektedir. Ayrıca, embriyodan elde edilmemeleri sonucunda da etik problemleri ortadan kaldırması, ipkh ların önemini bir kat daha artırmaktadır. Bu hücreler, morfolojik yapı, çoğalma, bazı EKH belirleyici genlerin ifadesi ve in vivo uygulamalarda teratom oluşturması açısından embriyonik kök hücreler ile benzerlik gösterirler. Üretim yöntemi, doğrudan yeniden programlama olarak adlandırılan, viral (lenti-, adenove retrovirus), plazmid tabanlı vektörler ve ya transpozonlarla, pluripotensi genlerinin (Oct4, Sox2, Klf4 ve c-myc vb.) somatik hücrelere (keratinositler, insan deri fibroblast hücreleri vb.) aktarılarak, pluripotent özellikte kök hücrelerin elde edilmesi tekniğine dayanır. ipkh teknolojilerinde son aylarda gelinen noktada ise genetik düzenlemeye ihtiyaç duyulmaksızın, somatik hücrelerin kültür ortamında bulunan çeşitli proteinler aracılığıyla indüklenebildiği bilinmektedir. Bu yöntem gen aktarımını ortadan kaldırması bakımından daha güvenli ipkh ların üretimini sağlayabilecek potansiyele sahip olmasına rağmen, nispeten üretim veriminin yüksekliği ve alışılan bir yöntem olmasından ötürü günümüzde gen aktarım yöntemleri kabul görmektedir. Moleküler olarak, hücreleri programlamada kullanılan dört önemli genin öngörülen rolleri şöyledir: Somatik hücrelere c-myc geni transfekte edildiğinde hücrelerin ölümsüzleştiği, aynı zamanda açık ve aktif kromatin yapılarına sahip oldukları tahmin edilmektedir. c-myc geni, hücreleri apoptozis ve senesense de götürebilmektedir. Klf4 geni, muhtemelen c-myc geninin hücreye zararlı olan bu özelliklerini baskılamaktadır. Oct3/4 geni ise hücreleri tümörleşmekten kurtarmakta ve EKH benzeri hücreler olmalarını sağlamaktadır. En son olarak da bu hücrelere pluripotentlik kazandıran Sox2 geni işlev göstermektedir. Resim 1. Oct3/4, Sox2, c-myc ve Klf4 genlerinin doğrudan programlamadaki öngörülen rolleri