Uludag Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyeleri MESLEK YÜKSEK OKULLARI İÇİN GENEL İŞLETME. İstanbul

Transkript

1 Prof.Dr. Zeyyat SABUNCUOĞLU Prof. Dr. Tuncer TOKOL Uludag Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyeleri MESLEK YÜKSEK OKULLARI İÇİN GENEL İŞLETME İstanbul Beta

2 Yayın No : 2928 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı - Ağustos İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask -Cilt : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: Başakşehir/İSTANBUL Kapak Tasar m : Nur Baylav Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.Ş. (Sertifika No ) Narl bahçe Sokak No. 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 ÖNSÖZ Bu kitap, Meslek Yüksek Okulları İşletme Programı öğrencilerine ve ayrıca işletmecilik konularına ilgi duyan herkese temel bilgiler sunmayı amaçlar. Kitabın ikinci baskısına geçilirken Türk Ticaret Kanununda meydana gelen değişiklikler ve diğer oluşumlar göz önüne alınarak gerekli revizyonlar ve güncellemeler yapılmıştır. Kitap on bir bölümden oluşmuştur. VI. bölüme kadar sırasıyla; işletmecilik kavramı, amaç ve ilkeler, işletmenin sorumlulukları, girişimcilik, büyüklüğüne göre işletme türleri, anlaşma ve birleşmeler ile işletmelerin kuruluş yeri çalışmaları incelenmiştir. VI bölümden itibaren işletmecilik bilgilerini daha iyi analiz edebilmek için işlevsel bir yaklaşım benimsenmiş ve başta yönetim, organizasyon olmak üzere sırasıyla; finansman, üretim, pazarlama, insan kaynakları gibi temel işlevlere yer verilmiş, daha sonra araştırma- geliştirme, halkla ilişkiler ve muhasebe gibi yardımcı işlevler ele alınarak ayrıntılı biçimde işlenmiştir. Bu kitabın yazarları, uzun yıllar süren araştırma, bilgi tarama ve kişisel birikimlerini ortaya koyarak işletmeciliğe gönül veren tüm öğrencilere ve konuya ilgi duyanlara yararlı bilgiler sunmaya çalışmışlardır. Bu kitabın kaleme alınmasında çok titiz çalışmalar yürütülmesine karşın okuyuculardan gelecek her türlü eleştirilerden sadece memnuniyet duyulacaktır. Son olarak bu yapıtın yazarları, kitabın oluşumunda emeği geçen ve desteklerini esirgemeyen herkese ve özelikle kitabın yazımına katkıda bulunan BETA çalışanlarına teşekkürü bir borç bilirler. Prof.Dr. Zeyyat SABUNCUOĞLU Prof. Dr. Tuncer TOKOL

4

5 İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 İŞLETME KAVRAMI, DİĞER BİLİM DALLARIYLA İLİŞKİLERİ, AMAÇ VE İLKELERİ 1.1. İŞLETME KAVRAMI İşletme Girdileri İşletme Çıktıları İşletmenin Yapısal Özellikleri İŞLETMECİLİĞİN DİĞER BİLİM DALLARIYLA İLİŞKİLERİ İşletme ve İktisat İşletme ve Davranış Bilimleri İşletme ve Hukuk İşletme ve Matematik İŞLETMEDE YÖNETİM BİLGİ SİSTEMLERİ İŞLETMEDE İZLENEN AMAÇLAR Kâr Etmek Topluma Hizmet Büyümek ve Gelişmek Tüketicilere Hizmet İŞLETMECİLİK TEMEL İLKELERİ Verimlilik Ekonomiklik Karlılık Toplam Kalite...20

6 VI BÖLÜM 2 İŞLETMENİN SORUMLULUKLARI 2.1. İŞVERENE KARŞI SORUMLULUKLAR TEDARİKÇİLERE KARŞI SORUMLULUKLAR ÇALIŞANLARA KARŞI SORUMLULUKLAR TÜKETİCİYE KARŞI SORUMLULUKLAR DEVLETE KARŞI SORUMLULUKLAR TOPLUMA KARŞI SORUMLULUKLAR BÖLÜM 3 GİRİŞİMCİLİK 3.1. GİRİŞİMCİLİĞİN TANIMI, ÖNEMİ VE GELİŞİMİ GİRİŞİMCİLERİN ÖZELLİKLERİ GİRİŞİMCİ VE YÖNETİCİ FARKLILIKLARI GİRİŞİMCİLİK FİKRİNİN GELİŞMESİ VE GİRİŞİMCİLİK SÜRECİ GİRİŞİMCİLİĞİN GELİŞMESİNİ ENGELLEYEN UNSURLAR.. 38 BÖLÜM 4 BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER, İŞLETME TÜRLERİ, İŞLETMELER ARASI ANLAŞMA VE BİRLEŞMELER 4.1. BÜYÜMENİN ÖNEMİ VE YARARLARI BÜYÜKLÜK ÖLÇÜTLERİ Niceliksel Büyüklük Ölçütleri Niteliksel Büyüklük Ölçütleri BÜYÜME ŞEKİLLERİ Ekonomik Büyüme Fiziksel Büyüme Sosyal Büyüme Örgütsel Büyüme...46

7 VII 4.4. KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTE İŞLETMELER (KOBİLER) KOBİ lerin Üstünlükleri KOBİ lerin Başarısızlık Nedenleri ÇOKULUSLU İŞLETMELER İŞLETME TÜRLERİ Endüstri İşletmeleri Ticaret İşletmeleri Hizmet İşletmeleri Kamu İşletmeleri Döner Sermayeli İşletmeler Katma Bütçeli İşletmeler Yerel Yönetim işletmeleri Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT ler) YASAL YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Kişi İşletmeleri Tek Kişi İşletmesi Adi Ortaklık Kollektif Şirket Komandit Şirket Sermaye Şirketleri Anonim Şirket Limited Şirket Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket Kooperatif Şirketler İŞLETMELER ARASI ANLAŞMA VE BİRLEŞMELER Centilmenlik Anlaşması Karteller Tröst Holding Tam Birleşme (Merger) Ortak Girişim (Joint Venture)...75

8 VIII 4.9. KAPASİTE KAVRAMI Teorik Kapasite Gerçek Kapasite Kullanılan Kapasite Boş Kapasite Optimal Kapasite...78 BÖLÜM 5 İŞLETMENİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI VE KURULUŞ YERİ SEÇİMİ 5.1. FİZİBİLİTE ETÜDÜ Ekonomik Araştırma Teknik Araştırma Finansal Araştırma Kâra Geçiş Analizi Fon Kaynaklarının Saptanması Değerlendirme ve Yatırım Kararı Yasal Araştırma Yasal İşlemler ve İzinler ENDÜSTRİYEL İŞLETMELERİN KURULUŞ YERİ SEÇİMİ Kuruluş Yeri Seçiminde Etkenler HİZMET İŞLETMELERİNDE KURULUŞ YERİ SEÇİMİ Perakendeci İşletmelerin Kuruluş Yeri Servis ve Büroların Kuruluş Yeri ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ BÖLÜM 6 YÖNETİM VE ORGANİZASYON İŞLEVİ 6.1. YÖNETİMİN TANIMI VE ÖNEMİ GELENEKSEL YÖNETİM YAKLAŞIMI Bilimsel Yaklaşımın Temel İlkeleri...107

9 IX 6.3. YENİ GELENEKSEL YÖNETİM YAKLAŞIMI ÇAĞDAŞ YÖNETİM YAKLAŞIMLARI Sistem Yaklaşımı Durumsallık Yaklaşımı Toplam Kalite Yönetimi YÖNETİMİN ALT İŞLEVLERİ Planlama İşlevi Örgütleme İşlevi Yürütme İşlevi Denetim İşlevi Eşgüdüm İşlevi Eğitim İşlevi ORGANİZASYON KAVRAMI Yetki Devri Organizasyon İçinde Bölümler ve Şemalar Yeniden Yapılanma (Reorganizasyon) Yeni Organizasyon Yaklaşımları Yalın Organizasyon Öğrenen Organizasyonlar BÖLÜM 7 FİNANSMAN İŞLEVİ 7.1. FİNANSMAN KAVRAMI FİNANSAL ANALİZ Likidite Rasyoları Finansal Yapı Rasyoları Varlık Kullanım Rasyoları Kârlılık Rasyoları FİNANSAL PLANLAMA İŞLETMELER İÇİN GEREKLİ FİNANSMAN KAYNAKLARI Öz Kaynaklardan Finansman...142

10 X Yabancı Kaynaklardan Finansman Kısa Vadeli Yabancı Kaynakla Finansman Orta Vadeli Yabancı Kaynakla Finansman Uzun Vadeli Yabancı Kaynakla Finansman Otofinansman Açık Oto Finansman Gizli Oto Finansman FONLARIN YATIRIMI Duran Varlıklara Yatırım Stoklara Yatırım Alacaklara Yatırım Nakitlere Yatırım SERMAYE PİYASASI Sermaye Piyasalarının Araçları Pay Senetleri Tahviller Sermaye Piyasası Kurumları Aracı Kuruluşlar Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları BÖLÜM 8 ÜRETİM İŞLEVİ 8.1. ÜRETİM VE ÜRETİM YÖNETİMİ KAVRAMLARI ÜRETİMİN DİĞER İŞLETME İŞLEVLERİYLE İLİŞKİSİ ÜRETİMİN TEMEL ÖZELLİKLERİ ÜRETİM TÜRLERİ Belirli Bir Sürede Üretilen Miktara Göre Üretim Türleri Üretimde İzlenen Yola Göre Üretim Türleri ÜRETİM YÖNETİMİ SİSTEMİNİN ALT SİSTEMLERİ Üretim Planlaması Ürün Tasarımı...169

11 XI Fabrika İçi Yerleşim Düzeni Üretim Kontrolü Stok Kontrolü Bakım Hareket ve Zaman Etüdleri Kalite Kontrol İstatistiksel Kalite Kontrol Toplam Kalite Kontrol BÖLÜM 9 PAZARLAMA İŞLEVİ 9.1. PAZARLAMA KAVRAMI PAZARLAMANIN GELENEKSEL İŞLEVLERİ PAZARLAMANIN YÖNETSEL İŞLEVLERİ Mamul Planlama ve Geliştirme Dağıtım Dağıtım Kanalı Fiziksel Dağıtım Fiyatlama Satış Çabaları (Tutundurma) Reklam Kişisel Satış Satış Geliştirme PAZARLAMA ARAŞTIRMASI Problemin Teşhisi ve Tanımlanması Veri Kaynaklarının Belirlenmesi Örnekleme Verilerin Toplanmasında Kullanılacak Yöntemlerin Seçilmesi ULUSLARARASI PAZARLAMA

12 XII BÖLÜM 10 İNSAN KAYNAKLARI İŞLEVİ İNSAN KAYNAKLARI İŞLEVİNİN TANIMI VE AMAÇLARI İNSAN KAYNAKLARI BÖLÜMÜNÜN ORGANİZASYONU İŞGÖREN SEÇİMİ İç Kaynaklar Dış Kaynaklar İşgören Seçim Süreci İŞGÖREN EĞİTİMİ İş Dışı Eğitim Yöntemleri İşbaşı Eğitim Yöntemleri PERFORMANS DEĞERLEMESİ Karşılaştırma ve Sıralama Yöntemi Dereceleme Yöntemi Takıma Dayalı Değerleme Yöntemi KARİYER PLANLAMASI İŞ DEĞERLEMESİ İş Değerlemesinde Kullanılan Yöntemler Sıralama Yöntemi Sınıflama Yöntemi Puanlama Yöntemi ÜCRETLEME Zamana Göre Ücret Sistemi Performansa Dayalı Ücret Sistemi Primli Ücret Sistemleri BÖLÜM 11 İŞLETMELERDE YARDIMCI İŞLEVLER ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME (AR-GE) İŞLEVİ Temel Araştırma...232

13 XIII Uygulamalı Araştırma Geliştirme HALKLA İLİŞKİLER İŞLEVİ İletişim Araçları Halkla İlişkiler ve Reklamcılık Halkla İlişkilerde Hedef Kitle Halkla İlişkilerin Örgütlenmesi MUHASEBE İŞLEVİ Şirketler Muhasebesi Maliyet Muhasebesi Yönetim Muhasebesi YARARLANILAN KAYNAKLAR

14