BĠT BĠLGĠ ve ĠLETĠġĠM TEKNOLOJĠLERĠ DERS NOTLARI

Transkript

1 1 BĠT 3000 BĠLGĠ ve ĠLETĠġĠM TEKNOLOJĠLERĠ DERS NOTLARI

2 2 BĠLGĠSAYAR AĞLARI VE ĠNTERNET BĠLGĠSAYARLAR VE AĞ Geçtiğimiz yıllarda-bilişim teknolojileri gelişirken, bu teknolojileri üretenlerin her zaman göz önünde bulundurdukları çok önemli bir konu vardı. Bu da, tek başına bir bilgisayarın sahip olduğu yetenekleri diğer bilgisayarların yetenekleri ile birleştirerek ortak çalışabilen bir bilgisayar ağı oluşturma idealiydi. Bunun en basit örneği, benzer donanım, işletim sistemi ve programlar grubuna sahip iki bilgisayarın bir şekilde fiziksel bağlantı ile birleştirilmesidir. Bu şekilde bilgisayar kullanıcısı dosya ve klasörlerini diğer kullanıcılarla paylaşabilecek, belgeler üzerinde beraber çalışabilecek, birinin yaptığı işi diğeri takip edebilecekti. Bu yüzden, ağ teknolojilerinin gelişim süreci, diğer bilgisayar teknolojilerinin takip ettiği süreçle hemen hemen aynı anda başlamış ve paralel olarak gelişmiştir. Günümüzde, bilgisayarlar teknolojilerinin ve bir alt alan olarak ağ teknolojilerinin belirli standartlara kavuşmuş olduklarını gözlemlemekteyiz. Ancak birkaç yıl öncesine kadar değişik donanım ve işletim sistemi üreticilerinin bazen ortak noktalarda buluşamamaları sebebiyle bu standartlar tam olarak yerleşmemişti. Örneğin Macintosh bilgisayarların kullandığı ağ protokolünün standart PC'lerin ve üzerlerindeki işletim sisteminin altyapıları ile tam anlamıyla uyumlu çalışamadığı durumlar ortaya çıkmıştı. Yine 90'lı yılların sonlarına kadar yoğun olarak kullanılan IPX/SPX protokolünün veya AppleTalk protokolünün yerlerini TCP/IP protokolüne bırakmaları, bu standartlaşmanın bir örneğidir. TCP/IP (Transmission ControlProtocol/lntemetProtocoI) bazı katmanlardan oluşan bir protokol süitidir, üstelik Internet'in yaygınlaşmasında çok önemli bir rol oynamıştır. Bu protokol süiti, bir bilgisayardaki bilginin çıkışından, kablo veya kablosuz RF sinyalleri üzerinde seyahat edip karşı bilgisayara gelmesine ve takiben hedef bilgisayarda işlenip kullanılabilmesine kadar gerçekleşen tüm süreçten sorumludur. Bunu gerçekleştirmek için de fiziksel, taşıma ve uygulama gibi değişik katmanları kullanır. Üst üste gelen 7 katmanın oluşturduğu TCP/IP protokolünün tamamına "süit" denilmesinin sebebi de budur. AĞ TÜRLERĠ Birden çok bilgisayarın bir araya gelerek, kendilerini birleştiren ağ aygıtları vasıtasıyla oluşturdukları fiziksel ve mantıksal bağlantıya "ağ" adı verilir. Bilgisayar ağlarını, fiziksel bağlantı durumlarına, kullanılan altyapıya ve ağda kullanılan yönetim yöntemine göre gruplara ayırmamız mümkündür. F Ġ Z Ġ K S E L D U R U M L A R I N A G Ö R E A Ğ T Ü R L E R Ġ LAN (Local Area Netvvork-Yerel Alan Ağı): Bu ağ bağlantısı terimi, coğrafi olarak birbirine yakın olan bilgisayar ve ağ cihazları için kullanılır. Örneğin, bir firmanın yan yana bulunan binaları arasındaki kablolu veya kablosuz ağ bağlantısı veya evinizdeki masaüstü ve dizüstü bilgisayarınızın bağlanarak oluşturduğu ağlar bu türe örnektir.

3 3 WAN (Wide Area Netvvork-Geniş Alan Ağı): Bu ağ bağlantısı türünde, coğrafi bir kısıtlama bulunmamaktadır. Yani siz İstanbul'daki ofisinizde çalışırken, Almanya'daki diğer ofisin bilgisayar ağına bağlı olarak çalışabilirsiniz. Geniş Alan Ağları'nı oluşturmak için bazı farklı altyapı hizmetleri kullanılmaktadır. Genel olarak ev kullanıcılarının pek ' ihtiyaç duymayacağı bu bağlantı türü için Leased Line (kiralık hat), T1, T2, T3, XDSL veya uydu bağlantıları kullanıldığı görülür. KULLANILAN ALTYAPIYA GÖRE AĞ TÜRLERĠ Bilgisayarları birbirine bağlamak için kullanılan ethernet ve fiber kabloları, erişim noktalarından yayılan radyo sinyalleri ve ağı oluşturmak için kullanılan diğer tüm aygıtlar ağ altyapısını oluştururlar. Bilgileri taşımak amacıyla kullanılan kablolar, radyo frekansı sinyalleri, internet servis sağlayıcısının santralleri dışında kalan tüm ağ aygıtları, ağın birer parçasını temsil ederler. Kablolu Bağlantıyla OluĢturulan Ağlar Bugünkü teknoloji itibariyle, ethernet (CAT5, CAT6, CAT7), fiber optik ve koaksiyel kabloların oluşturduğu ağlardır. Adı geçen kablolu bağlantı türlerinin her biri kendi teknik özelliklerine ve kapasitelerine sahiptirler. Ancak yerel ağ bağlantılarında en sık karşılaşılan bağlantı türü ethernet altyapısına sahip olanlardır. Ethernet standardı saniyede 100 Megabit'lik bilginin işlenebildiği bant genişliği olan 100 Mbps'dir. Son yıllarda hızla yayılmakta olan Gigabit teknolojisi sayesinde, bu bant genişliği saniyede 1000 Megabit'e çıkmıştır. Fiber kablolar ise daha uzun mesafelere daha hızlı bilgi taşımak amacıyla kullanılan ve elektrik sinyalleri yerine ışık huzmelerinin hareketi prensibiyle çalışan ağ altyapısını oluştururlar. Genellikle uzak binalar arasında bu bağlantı türü kullanılır. Büyük veri depolama kapasiteleri, donanımsal RAID desteğine sahip olmaları gibi özellikleriyle ön plana çıkan, SAN, (Storage Area Network} aygıttan da fiber optik "bağlantı altyapısını kullanırlar. Bu alanda geliģtirilmiģ olan Infiniband standardı sayesinde, saniyede 10 Gigabit'lik veri aktarımı sağlanabilmektedir. Ancak, bir ev kullanıcısının SAN, NAS veya bir SCSI depolama aygıtıyla karģılaģma ihtimali düģüktür, bu pahalı aygıtlar genellikle firmaların sistem odalarında bulunurlar. Kablosuz Bağlantıyla OluĢturulan Ağlar Geçtiğimiz 10 yık baktığımız zaman dizüstü bilgisayarların ne kadar hızlı geliştiğini ve bu PC'lerin yetenek yelpazesinin nasıl genişlediğini açıkça görebiliriz. Dizüstü bilgisayarlar, üretim amaçlan gereği bir yerden başka bir yere kolaylıkla taşınabilecek bilgisayarlardır. Tabi ki böyle bir durum karşısında teknoloji üreticileri de kolayca taşınabilen bu bilgisayarların aynı zamanda bilgisayar ağlarına kolayca bağlanabilmesini ve bu ağlar arasında geçiş yapabilmesini amaçlamışlardır. Bu amaca uygun olarak da, yüksek frekanslı radyo sinyallerinden faydalanmayı tercih etmişlerdir. RF sinyalleri olarak da bilinen bu yüksek frekanslı elektromanyetik dalgaların, diğer kablosuz bağlantı yöntemlerine göre avantajları da bulunmaktadır. Örneğin IR (InfraRed-Kızılötesi) bağlantıların gerçekleşebilmesi için alıcı ve vericilerin birbiriyle göz teması kurması, diğer bir deyişle birbirlerini görmeleri ve araya engel girmemesi gerekirken, RF sinyallerinde böyle bir sınırlama yoktur. Ancak RF sinyallerinin de bazı dezavantajları bulunmaktadır. 2.4 GHz'lik

4 4 çalışma frekanslarıyla, yani radyo sinyalinin saniyede 2.4 milyar kere artıdan eksiye ve tekrar eksiden artıya geçmesiyle çalışan bu sinyaller manyetik alan yaratan ve yansıtan cisimlere karşı oldukça hassastırlar ve kolaylıkla sinyal kırılması gerçekleşebilir. Kablosuz modemlerin, erişim noktalarının veya yönelticilerin verimini düşüren bu cisimlere örnek olarak mikrodalga fırınları, telsiz telefonları, büyük metal cisimleri, ağır iş makinelerini ve kalın duvarları verebiliriz. YÖNETĠM BĠÇĠMĠNE GÖRE AĞ TÜRLERĠ ÇalıĢma Grubu (Workgroup) Ağları Eğer bilgisayarınızı evde sadece siz ve aileniz kullanıyorsanız bu bilgisayar standalone yani tek başına çalışan bir bilgisayar olarak tanımlanır. Tabi ki isterseniz çevrenizde bulunan başka bilgisayarlarla ortak bir ağa dâhil olabilir ve beraber çalışabilir, oyun oynayabilirsiniz. Böyle bir ağı da isterseniz kablolu olarak (ethernet bağlantısı) ya da kablosuz olarak (erişim noktası veya kablosuz ağ geçidi üzerinden) kurabilirsiniz. Bu tür ağlarda, her bilgisayarın ayarlan, görünümü ve yüklenmiş olan programlan farklı olabilir ve bilgisayarlar birbirinden bağımsız olarak yönetilir. Bu şekilde oluşturulmuş ağlara Çalışma Grubu (WbrAgroup) ağlan denmektedir. Merkezi yönetimden uzak, her bilgisayarın farklı ayarlara sahip olabileceği bu ağ türüne genellikle evlerde ve küçük-orta büyüklükteki işyerlerinde rastlanır. Domain (Etki Alanı) Ağları Tüm bilgisayarların tek bir merkezden yönetildiği, güvenlik ve sistem ayarlarının, çalışan programların, sorumlu bilgi işlem görevlileri tarafından kontrol edilebildiği ağ sistemi ise domain olarak adlandırılır. Bu sistemde kullanıcı bilgisayarını açıp ağa dâhil olur ve çalışmalarını yürütür, arka planda kullanıcının bilgisayarı tek bir merkezden ki bu genellikle bilgi işlem departmanıdır, yönetilmektedir. AĞ BĠLEġENLERĠ Bilgisayar ağlarını oluşturmak için çeşitli ağ aygıtları, kablolar ve erişim noktalan gibi birçok bileşen kullanılabilmektedir. Bu sayılan bileşenlere ek olarak günümüzde yazıcılar, cep bilgisayarları, Blackberry aygıtları ve bazen de cep telefonları bilgisayar ağlarının bir parçası olabilmektedir. En basit haliyle bir bilgisayar ağı oluşturup birden çok bilgisayarı birbirine bağlamak için gerekenler şunlardır: 2 adet bilgisayar (dizüstü veya masaüstü olabilirler) l adet cross kablo olarak tanımlanan türde CAT5 (kategori 5) ethernet kablosu. Veya bileşen sayısı artsa da, yine de basit sayılabilecek bir ağ oluşumu için: 2 adet ağ kartı (muhtemelen ethernet kartı olarak da anılır) barındıran bilgisayar l adet hub, switch, router veya gateway ağ aygıtı. (ADSL modem de olabilir) Bilgisayarlar ve ağ aygıtı arasındaki bağlantıyı kuran 2 adet ethernet kablosu. Bu bileşenleri kullanarak en küçük ve temel bilgisayar ağını kurabilirsiniz. Şimdi bir ağda bulunabilecek bileşenleri daha ayrıntılı işleyelim.

5 5 KABLOLU AĞLAR Son yıllarda hızla artan kablosuz ağ bağlantısı kullanımı sayesinde artık hemen her alışveriş merkezinde, kafeteryada, havalimanında, okulda ve benzeri yerlerde mutlaka bir kablosuz erişim noktasına rastlamaktayız. Hot spot olarak bilinen bu erişim noktalarına ilaveten, TTNet WiFi gibi hizmetler sayesinde kablosuz ağ ulaşılabilirliği artmıştır. Ancak hala en güvenilir ve hızlı bağlantı altyapısı olarak kabul edilen kablolu bağlantı, birçok firmanın ve ev kullanıcısının tercihi olmaya devam etmektedir. THICKNET VE THINNET Günümüzde artık kolay kolay göremeyeceğiniz bu altyapıyı, koaksiyel kablo olarak bilinen kablolar oluşturmaktaydı. Koaksiyel kabloya bir başka örnek ise televizyon anten/kablolu tv yayın kablolarıdır. Gerek zor kurulumu, gerekse göreceli yüksek fiyatları sebebiyle nadiren görülen bir altyapıdır. Kalın koaksiyel kablo kullanılarak oluşturulan ağlara thicknet (kalın ağ), daha ince koaksiyel kablolarla oluşturulan ağ bağlantılarına ise thinnet (ince ağ) adı verilmiştir. ETHERNET AĞLARI Hala en güvenilir ve hızlı ağ iletişimi için kullanılan ve ethernet kablosu olarak da adlandırılan bu kablolu ağ alt yapısına hemen her yerde rastlamak mümkündür. Firmaların bina içi ağ altyapısında kullanılan ethernet kablolarına, birçok ADSL modemde de rastlamak mümkündür. Ethernet kabloları CAT5 kablolar olarak da bilinirler ve ethernet kabloları bilgisayarların ethernet kartı olarak da bilinen NIC (Nerwork Inter-face Card-Ağ Bağdaştırıcısı) üzerindeki RJ45 yuvalarına takılırlar. Ethernet standarttan gereği, yalıtılmış ana kablonun içerisinden 8 tane ince bakır kablo geçmektedir ve bağlantı noktaları yine standart olan RJ45 uçlara sahiptirler. Telefon kabloları içerisinden geçen 4 ince kablo barındırırlar ve bağlantı uçları RJ11 ve RI22 olarak adlandırılan genellikte plastik ve Ģeffaf uçlardır. Türk Telekom hattının telefon cihazınıza veya merkezi santrale bağlanan ucu bu Ģekildedir. RJ45 ise biraz daha büyük ve yine Ģeffaf plastik bağlantı ucudur, sadece ethernet kablolarında bulunur. T-100 Ethernet: Düz (straight) ethernet kablo olarak adlandırılan ethernet kabloları bilgisayarları birbirine bağlamak için mutlaka bir yöneltici veya ağ geçidine bağlanmak durumundadır. Eğer iki bilgisayarı direk bağlamanız gerekirse, kablo içindeki 8 ince kablonun diziliminin farklı gerçekleştirildiği ve cross (çapraz) kablo olarak da bilinen ethernet kablosu kullanılmalıdır. T- 100, TX-100 veya TX-RX100 olarak rastlayabileceğiniz ethernet kabloların mesafe sınırı 100 metredir ve saniyede 100 Megabit'lik dijital bilgiyi taşıyabilirler (100 Mbps). T-1000 Ethernet veya Gigabit Ethernet: Ana kablonun içinde yine birbirinden yalıtılmış durumdaki daha ince kablolann oluşturduğu bu altyapı seçeneğinin en önemli farkı saniyede 1000 Megabit'lik (1000 Mbps) dijital bilgi taşınmasına olanak sağlamasıdır. Bu yüksek hızdan yararlanılabilmesi için, bilgisayarların ağ bağdaştırıcısı kartlarının da Gigabit teknolojisine uygun olması gerekmektedir. FĠBER OPTĠK AĞLAR Gerek koaksiyel kablolarda, gerekse ethernet kablolarında bakır teller iletken olarak kullanılmaktadır. Bu iletken kablolar üzerinde seyahat eden

6 6 dijital sinyaller, sonuç olarak elektrik sinyalleridir. Elektrik akımının az olduğu sinyaller dijital olarak O, normal seviyede olduğu sinyaller ise l olarak kabul edilmektedir. Fakat söz konusu olan, elektrik enerjisi ve onun uzun kablolarda dolaşması olduğu zaman elektromanyetik alandan etkilenme sorunu ortaya çıkmaktadır. Kablonun yakınındaki daha fazla elektrik enerjisi taşıyan başka kablolar, elektromanyetik alan yaratan iş makineleri ve çeşitli cihazlar, taşınmakta olan sinyali bozabilmektedirler. İşte bu ve benzer sorardan ortadan kaldırmak için ışık demetleriyle çalışan ve elektromanyetik ortamlardan etkilenmeyen fiber optik kablolar kullanılmaya başlanmıştır. Fiber optik altyapının dezavantajı ise, maliyetinin yüksek olmasıdır. Genellikle binalar ve uzak mesafeler arasında tercih edilen bir ağ bağlantısı yöntemidir, fiber kablolar aynı zamanda internet ağ örgüsünün alt yapısını oluşturmaktadır. KABLOSUZ AĞLAR Kablosuz ağ teknolojisi son yıllarda oldukça gelişmiş ve günlük hayatımızda sıkça karşılaştığımız bir ağ altyapısı modeli olmuştur. Kablosuz ağların çalışma prensibi, dijital sinyallerin yani l ve O'ların yüksek frekanslı radyo sinyalleri kullanılarak taşınmasına dayanmaktadır. Bu sistemde kablosuz ağ bağdaştırıcısına sahip olan bir bilgisayar, kablosuz ağ RF (Radyo Frekansı) sinyali yayını yapan bir ağ aygıtına bağlanabilir. Bu şekilde birden çok bilgisayarın aynı kablosuz ağ aygıtına bağlanması sonucu da bir bilgisayar ağı oluşturulabilmektedir. Kablosuz ağ altyapısı sadece ev ve işyerlerindeki bilgisayar ağlarını oluşturmak amacıyla kullanılmamaktadırlar, aynı zamanda internet bağlantısını sağlayan bir ağ geçidi (gateway) veya ADSL modem de kablosuz teknolojiyi kullanabilir. Böylece "kablosuz Internet" kavramı da ortaya çıkar, yani dizüstü bilgisayarınızı alıp evinizde, işyerinizde dolaşabilir fakat sürekli Internet'e bağlı kalabilirsiniz, üstelik ortada hiçbir kablo bağlantısı olmadan. Şimdi kablosuz ağ teknolojisi kullanılan cihaz türlerine bir göz atalım. EriĢim Noktaları Kablosuz ağ teknolojisinin ilk ürünleridir. Bir ağ geçidine, ADSL modeme veya sunucu bilgisayara genellikle ethernet kablosuyla bağlanan bu cihazlar, kablo üzerinde seyahat eden elektrik sinyallerim kablosuz ağ radyo frekansı sinyaline çevirmek amacıyla kullanılmaktadırlar. Böylece erişim noktasına kablosuz olarak bağlanan bilgisayarlar ağa dâhil olmakta ve eğer mevcutsa Internet bağlantısından da yararlanabilmektedirler. Wi-Fi (Kablosuz Bağlılık) ve Hot-Spot (Sıcak Nokta) Merkezleri Uçlarda erişim noktalan kullanılarak oluşturulan kablosuz ağ bağlantı türüdür. Kapsama alanı daha fazla olan bu kablosuz erişim noktalarına genellikle üniversite kampüslerinde, belediye binaları gibi kamusal bölgelerde ve havaalanlarında rastlamak mümkündür. Bazen de tüm bir şehri kapsayacak şekilde bir altyapı oluşturulduğu görülmektedir. Mesafe Arttırıcılar/Tekrarlayıcılar Kablosuz ağ teknolojisinde kullanılan radyo dalgalan elektromanyetik alana

7 7 karşı duyarlıdır ve havadaki seyahatleri sırasında kesinti veya bozulmaya uğrayan sinyaller eksik ya da hatalı bilgi olarak hedeflerine ulaşırlar. Bu da sinyalin tekrar gönderilmesini zorunlu kılar ve zaman kaybı oluşur, bazı durumlarda ise sinyal hedefine hiç ulaşamaz. Örneğin, kablosuz ağ sinyalleri çok kalın duvarları geçemeyeceği gibi, büyük manyetik alan yaratan iş makinelerinin yarandayken de verimli çalışamazlar. Sinyal kırılması olarak da adlandırılan bu olumsuz etkileri aza indirip RF sinyallerini güçlendirmek için ek cihazlar kullanılabilmektedir. Tekrarlayıcı (repeater) ya da mesafe arttırıcı olarak bilmen bu cihazlar kablosuz ağ sinyallerini güçlendirerek tekrar yayma veren elektronik aygıtlardır. Kablosuz ADSL Modemler ve internet Ağ Geçitleri Günümüzde birçok üretici tarafından değişik özelliklerde ve fiyat aralıklarında üretilen bu ürünler belki de en sık rastlanan cihazlardır. Tek başlarına hem birer DHCP sunucusu görevi ile bilgisayarlara IP adresi, DNS sunucu adresi gibi hayati bilgileri otomatik olarak dağıtan, ADSL sinyali gelen telefon hattına takılarak aynı zamanda internet bağlantısını sağlayan bu cihazlar, kablosuz ağ özellikleriyle de bilgisayar kullanıcılarının hizmetindedir. Bu cihazların çoğunda Web tarayıcısını kullanarak ulaşılabilecek bir kullanıcı arabirimi sunulmaktadır. Bu arabirimi kullanarak ADSL kullanıcı adı ve şifresini kaydederek internet bağlantısı sağlanabilmekte, güvenlik ayarlan yapılarak kablosuz ağ cihazına bir bağlantı şifresi atanabilmekte, hatta bazı gelişmiş ürünlerde cihaza bir yazıcı bağlanarak tüm bilgisayarların bu yazıcıyı ağ üzerinden kullanabilmesi sağlanabilmektedir. Bazı ADSL modemlerde/ağ geçitlerinde Web tabanlı kullanıcı arabirimi bulunmamaktadır. Bu tür aygıtların ayarlarını yapmak için Windows komut istemi penceresi üzerinden telnet bağlantısı kurulabilmektedir. AĞ AYGITLARI Bilgisayar ağlan oluşturulurken, ağın altyapısını meydana getirip şekillendirecek ve bilgisayarların aralarındaki bilgi trafiğini yönetecek bazı elektronik cihazlara ihtiyaç duyulmaktadır. Gittikçe artan sayıda bilgisayar kullanıcısının evini büro gibi kullanıp işlerini bilgisayar ve Internet aracılığıyla takip ettiğini düşünürsek, bu ağ cihazlarını tanımak evinde kendi ağım kuracak okuyucularımıza fayda sağlayacaktır. HUB (ÇOĞALTICI) Ethernet kablolarıyla oluşturulan ağlarda bilginin tek kablo üzerinde sağlıklı olarak taşınabileceği en uzak mesafe 100 metre'dir. Kabloda meydana gelen sinyal kaybını bertaraf etmek için hub adı verilen ağ cihazları kullanılmaktadır. Basit bir anlatımla, bu cihazın bir girişine bağlanan kablodaki sinyal kuvvetlendirilerek cihazın diğer girişine bağlanan kabloya taşınır, böylece sinyal kaybının önüne geçilmiş olur. Bir hub aynı zamanda üzerinde birden çok bağlantı noktası (cihaza göre değişken olarak 4, 8,16, 20 uçlu hub'lar en yaygın olanlardır) taşıdığı için en temel ağ oluşturma aracı olarak da bilinmektedir. SWITCH (ANAHTAR) Switch (Anahtar) cihazları bir hub cihazı ile aynı özelliklere sahiptir. Ancak ek olarak anahtarlama işlevini gerçekleştirerek ağ trafiğini hızlandırır ve akmakta olan bilgiyi denetlerler. Switch cihazları anahtarlama işlevini yerine getirmek

8 8 için cihazın içerisinde bulunan hafıza modülüne bir ağ haritası kaydederler. Bu ağ haritasında kendisine bağlı olan tüm bilgisayarların ve ağ yazıcılarının IP adresleri ve MAC adresleri kayıtlıdır. Bu haritayı kullanarak, A bilgisayarından yola çıkan bilginin, eğer sadece B bilgisayarına gitmesi gerekiyorsa bunun gerçekleşmesini sağlayarak ağdaki diğer bilgisayara gereksiz bilginin ulaşmasını engellerler. Bu işlem, ağda gereksiz bir bilgi trafiğinin oluşmasını engeller ve bilgi paketlerinin doğru hedeflere gitmesini sağlar. Switch cihazları da genellikle 8, 10, 12, 16, 20, 40, 48, 60 ve 80 girişe sahip modellerle karşımıza çıkmaktadırlar. MAC ADRESĠ Bilgisayarların sahip oldukları ağ bağdaģtırıcılarının (ethernet kartı ve/veya kablosuz ağ bağdaģtırıcısı) her birinin kendilerine özgü bir fiziksel adresi (MAC adresi) vardır. Hexadecimal (16 lı sayı sistemi) olarak bulanan bu adresler anahtarlama iģlevi, kablosuz ağ güvenliği gibi birçok alanda kullanılırlar. Teoride, bir bilgisayarın ağ bağdaģtırıcılarının sahip olduğu MAC adresi dünya üzerindeki baģka herhangi bir bilgisayarın ağ bağdaģtırıcısında bulunamaz. ROUTER (YÖNELTĠCĠ) Birçok bilgisayarın bir araya gelmesi ile oluşturulan ağlarda, gerek ağın kolay yönetimi gerekse ağ trafiğinin makul ölçülerde tutulabilmesi amacıyla alt ağlar (subnet) oluşturulur. Bu sistemi günlük hayattaki adres sistemiyle kıyaslayabiliriz. Bir cadde ismi tüm üst ağı temsil etmektedir, ancak her caddenin yine kendisine bağlı alt ağlan yani sokak isimleri vardır. Böylece belirli bir adreste bir sorunla karşılaşıldığı zaman tam olarak nereye bakılması gerektiği kolayca tespit edilebileceği gibi, bir mektup veya kargo paketi de doğru ve hızlı bir şekilde adrese ulaştırılabilir. İşte bu alt ağlan oluşturmak amacıyla kullanılan cihazlara router (yöneltici) adı verilir. Bir yöneltirinin üzerinde bulunan giriş noktalan farklı ağlara uzanır. Örneğin l numaralı giriş noktasına bağlanan kablo farklı bir ağ adresi bloğuna, 2 numaralı giriş noktasına bağlanan kablo farklı bir ağ adresi bloğuna sahip olacaktır. Bu özelliği daha da netleştirmek için kısaca alt ağ oluşumlarına göz atalım. Bilgisayar ağına bağlı her bir bilgisayarın, ağ yazıcısının, cep bilgisayarının ve benzeri tüm cihazların bir IP (Internet Protocol) adresi bulunur. Bu adresler günlük hayatımızdaki 10'lu sayı sistemine uygun belirtilmektedirler. IP adreslerine örnek olarak; l. 7, adreslerini verebiliriz. IP adresleri birbirinden nokta işareti ile ayrılan 4 bölümden (octet) oluşur { 192 }. { 168 }. { l }. { l } Bilgisayar kullanıcılarının kolay anlayabileceği yol yukarıda görüldüğü gibi IP adreslerini 10'luk sayı sistemiyle belirtmektir. Internet üzerindeki Web sitelerinin de isimlerine karşılık gelen IP adresleri bu şekilde kaydedilir (Birazdan DNS konusuna değinip isim-adres eşleşmesini de inceleyeceğiz). Ancak İP adresleri temelde 2'li (binary) sayı sistemine dayanırlar. Matematik derslerinden hatırlayabileceğiniz üzere 2'li sayı sistemi şu şekilde bir dizilime sahiptir.

9 9 Örnek l 2 l l 2 Sağdan sola doğru sayarak ilerlediğimizde, en sağdaki l (veya 0) ilk sayı, bir solundaki l (veya 0) ikinci sayı şeklinde devam eder değeri l şeklinde gösterilebilir. Bu durumda 192'yi elde etmek için toplama yaparsak; , bunu ikili sayı sistemiyle ifade edersek: olarak karşımıza çıkar. IP adresinin noktalarla ayrılan her bölümü 8 bit'lik değere sahiptir. Aşağıda l. 4 İP adresinin ikili sayı sistemindeki ifadesi bulunmaktadır l. 4 IP adreslerinin ikili sayı sistemindeki ifadelerinin, yine ikili sayı sistemiyle ifade edilen ve alt ağ maskesi (subnet mask) adı verilen sayılarla üst üste toplanması sonucu, bilgisayar ağlan kendi içerisinde alt ağlara bölünebilmektedir. Bir örnek verecek olursak, adresi alt ağ maskesiyle toplandığı zaman; Şu sonuç elde edilir: l. 0 Bu toplama işleminde, hem alt ağ maskesinde hem de IP adresinde l bulunan haneler l olarak kaydedilmiş, her iki hanede de l bulunmayan durumlarda ise 0 değeri yazılmıştır, IP adresiyle alt ağ maskesinin toplanmasının kuralı bu şekildedir. Böylece ortaya çıkan sonuç bize alt ağ adresini vermiştir olan alt ağ maskesinin son bölümü (octet) O olduğu için İP adresi eğer l ile başlıyorsa son bölüme bakılmayacak ve l. l ile l. 255 arası tüm İP adresleri aynı alt ağda kabul edileceklerdir. Çoğumuz günlük hayatta kullanmadığımız için ikili sayı sistemiyle yapılan bu hesaplar belki ilk başta biraz karmaşık gelebilir. Fakat zaten alt ağ oluşturmak için alt ağ maskelerinin 10 sayı sistemi halindeki ifadeleri kullanılmaktadır. Peki, nasıl alt ağ oluştururuz? Yukarıdaki örnekte l ile başlayan tüm IP adreslerine sahip bilgisayarların aynı alt ağda olacağını söylemiştik. Öyleyse başka bir alt ağa dahil etmek istediğimiz bilgisayarları da ile başlayan İP adres bloğuna alarak bunu gerçekleştirebiliriz Sonuç: o Böylece l. l ile başlayıp l. 255 ile biten IP

10 10 adreslerine sahip bilgisayarlar bir alt ağı, ile başlayıp ile biten bilgisayarlar ise farklı bir alt ağı oluştururlar. Ve bu alt ağları birbirinden ayırmak ve aynı zamanda aralarında iletişim kurabilmek için de yönelticiler kullanılır. Eğer isterseniz internet üzerinde daha detaylı araştırma yaparak veya bilgisayar ağlan üzerine yazılmış kitaplardan faydalanarak daha ayrıntılı bilgi edinebilirsiniz. DNS (DOMAIN NAME SYSTEM: ETKĠ ALANI ĠSĠM SĠSTEMĠ) IP adresleri tüm ağlarda kullanılan adreslendirme yöntemidir. Sadece ev ve işyerlerindeki bilgisayarların değil, aynı zamanda internet üzerindeki Web sitelerinin, e-post sunucu bilgisayarlarının, sohbet programı sunucu bilgisayarlarının da IP adresleri vardır, zira daha önce bahsettiğimiz gibi TCP/IP protokol süiti Internet'in belkemiğidir. Ancak Internet'in on milyonlarca insan tarafından kullanıldığını göz önünde bulundurduğumuzda, bir bilgisayar kullanıcısının ziyaret etmek istediği Web sitelerinin, kullanmak istediği internet hizmeti sunucularının IP adreslerini aklında tutması çok zor olacağı ve bu IP adreslerini bir kağıda yazıp her seferinde oradan bakıp adresi yazmasının da dijital teknolojiyle uyuşmayacak bir eylem olacağı için IP adreslerine karşılık gelecek ve insan hafızasında daha kolay kalabilecek isimlendirmeler kullanılması yoluna gidilmiştir. Bunu şöyle örneklendirelim, cep telefonunuzda kayıtlı 50 kişinin telefon numaralarını tek tek ezberlemek yerine telefon rehberini açıp ismin üzerine geldikten sonra telefonun arama tuşuna basmak çok daha kolay bir arama yöntemidir. Benzer şekilde Web tarayıcınızı (örneğin Internet Explorer) açıp adres satırına yazıp ENTER tuşuna basmak, aynı adres satırına yazıp sayfayı açmaktan çok daha kolaydır. İnternet kullanıcısının Web sitesi adresi olarak sadece isim kullanabilmesi için internet üzerindeki IP adreslerinin ve bunlara karşılık gelen adres isimlerinin bir veritabanında tutulması gerekmektedir, işte bu görevi yerine getiren bilgisayarlara DNS sunucusu adı verilmekte ve bu sistem de DNS sistemi olarak adlandırılmaktadır. Eğer şirketinizin sistem mühendisi veya bilgi işlem sorumlusu değilseniz DNS sunucularını düşünmenize gerek yoktur, zira internet Servis Sağlayıcıları (TTNET, Superonline, D-Smart, AT&T, AOL vb.) bu hizmeti gerçekleştirir ve Internet'e bağlanan müşterilerine sunar. Internet'e bağlandıktan sonra internet Explorer'ın adres satırına aşağıdaki Web sitelerinin isimleri yerine İP adreslerini doğrudan yazıp ENTER tuşuna basarak da kendi denemelerinizi gerçekleştirebilirsiniz. DNS Adı l ĠP Adresi

11 11 GELĠġMĠġ AĞ AYARLARI Ev veya işyerinizde ağ altyapısını oluşturduktan sonra bilgisayarlarınızı bu ağa kablolu veya kablosuz bağlantı üzerinden dahil edebilirsiniz. Windows Vista, daha önceki sürüm Windows işletim sistemlerine kıyasla daha fazla ağ güvenliği düşünülerek tasarlandığı için, eskiden sahip olunan ağ bilgisayarları arasında sınırsız erişim ve dolaşma özellikleri devre dışı bırakılmıştır. Aynı ağa dâhil olan bilgisayarların birbirlerini görüp aralarında dosya ve program paylaşımı gerçekleştirebilmeleri için bazı ayarların yapılandırılması gerekmektedir.

12 12 INTERNET Ġ TANIYALIM INTERNET IN GELĠġĠMĠ Tarihe baktığımız zaman, birçok teknolojik gelişmenin tetikleyicisi olarak askeri alandaki ihtiyaçları ve bu ihtiyaçları gidermek için yürütülen faaliyetleri açıkça görebiliriz. Belli bir dönem boyunca yalnızca askeri alanda, bir başka deyişle de savaşlarda kullanılmak üzere geliştirilen teknolojiler, belirli bir süre sonra sivil hayata da girebilmektedirler. Internet'in gelişimi de bu geleneğe uygun olarak, Amerikan Savunma Bakanlığı tarafından ortaya atılıp desteklenen bir proje olarak karşımıza çıkmaktadır. Askeri istihbarat amacıyla geliştirilen internet, ilk zamanlarında ArpaNET (Advanced Research Projects A.gency Network-Ge-lişmiş Araştırma Projeleri Ajansı Ağı) olarak adlandırılmıştı. ArpaNet üzerinde ilk mesaj iletişimi 1969 yılında gerçekleşmiştir. Zaman içerisinde ABD'deki bazı üniversitelerin de kullanımına sunulan bu geniş ağ altyapısı, 1995 yılında ilk ISP'lerin (Internet Service Provider-Intemet Servis Sağlayıcı) devreye girerek internet kullanımını sivil halka dağıtmaya başlamasıyla da günlük hayatımızdaki yerini almıştır. Türkiye'de ilk servis sağlayıcı olarak aynı dönemde Superonline kullanıcılarına Internet'e bağlanma imkanı sunmuştur. Internet'in temel protokolü olan TCP/IP'nin TCP bölümü Amerikan Savunma Bakanlığı tarafından nükleer saldın sonrasında bile bilgi akışını güvenli bir şekilde sağlayacak kesintisiz bir hizmet protokolü olarak tasarlanmış ve geliştirilmiştir. TCP/IP'nin İP bölümü ise İngiliz Donanması tarafından geliştirilmiştir. Geliştirilmesi aşamasındaki durum ne olursa olsun, günümüzde internet tüm dünya üzerine yayılmış on milyonlarca bilgisayarı birbirine bağlayan devasa bir ağ olarak karşımızda durmaktadır. İnternet sayesinde fiziksel sınırlar ortadan kalkmış ve binlerce kilometre uzakta olan insanlar birbirlerine kapı komşusu kadar yakın hale gelmişlerdir, internet hemen her konuda sayısız kaynağa, belgeye ve arşive erişim imkânı sunmuştur. Tüm bu özelliklerin yanı sıra eğlence sektörüne de büyük katkıda bulunmuştur, öyle ki internet üzerinden oynanabilen çok oyunculu oyunlar değişik ülkelerden binlerce insanı aynı anda buluşturmakta, yeni çıkan bir albümün sarkılan internet üzerinden dinlenebilmekte ve satın alınıp indirilerek bilgisayar veya taşınabilir müzik çalarlara kaydedilebilmektedir. Böylesine devasa bir kaynak ve aynı anda birbiriyle buluşabilen milyonlarca insan söz konusu olduğu zaman, Internet'le ilgili dikkat edilmesi gereken iki husus ön plana çıkmaktadır. Aranılan kaynağa doğru biçimde en kısa yoldan ulaşılabilmesi. Erişilen kaynakta bulunan bilgilerin doğru, bilimsel, tarafsız ve ispatlanabilir olması. Aranılan bilgiye hızlıca ulaşılabilmesi için Internet'in yaygın arama motorları kullanılmaktadır. En çok kullanılan ve bilinen arama motorlarını aşağıda işleyeceğiz. Ancak bulduğunuz kaynaktaki bilgilerin doğruluğu, güvenilirliği ve ispatlanabilir olması konularında karar bilgisayar kullanıcısı olan sizlere düşmektedir. Benim bu konuda sizlere tavsiyem, yararlandığınız kaynağın bilinen ve yaygın olarak güvenilen bir kaynak olmasına dikkat etmeniz ve kaynaktaki bilgilerin referanslarına bakmanız yönünde olacaktır. Örneğin internet üzerinde bir haberi okuduğunuz zaman, o haberin kaynağı olan haber ajanslarını

13 13 kontrol edebilir, aynı haberi bilinen başka gazete, televizyon ve haber Web sitelerinde de arayarak doğruluğunu sorgulayabilirsiniz. WEB'DE GEZĠNMEK WEB kelimesinin karşılığı olan "ağ" ya da "örümcek ağı" kavranılan, milyonlarca bilgisayarın birbirine coğrafi sınırlar tanımaksızın bağlanmasıyla ortaya çıkan bu büyük elektronik okyanusu tarif etmektedir. Dünyanın her yerinden, milyonlarca bilgisayar çeşitli ağ aygıtları sayesinde birbirlerine bağlı bulunmaktadırlar. Birbirine bağlantısı bulunan bu milyonlarca bilgisayara, çeşitli uygulamalar ve hizmetler sağlayan sunucu bilgisayarlar sayesinde, internet kavramı ortaya çıkmıştır. Örneğin, bir Web sitesini ziyaret ettiğimiz zaman, o Web sitesinin ilgili dosyalarını barındıran, uygun bir Web dağıtıcı protokolüyle evimizdeki PC'lerde Web sayfalarını görüntülememize olanak veren Web sunucularına bağlanmış oluruz. Benzer durumlar, bir e-posta hizmetinden, MSN Live Messenger, ICQ, Skype gibi uygulamalardan faydalandığımız zaman da geçerlidir. TCP/IP'nin internet bağlantısının belkemiği oluşu gibi, Web sitelerinin temel protokolü de HTTP'dir (Hyper-Text Transfer Protocol). Web sayfalarının kullanıcının faydalanabileceği biçimde içerik, tasarım ve düzenleme için kullandığı dil ise HTML'dir (Hyper-Text Markup Language), bu konuya Web tasarımı bölümünde değineceğiz. Web sayfalarını görüntülediğimiz zaman ekrana gelen hareketli grafikler, yazılar, renkler ve diğer bileşenler aslında belirli kurallara göre yazılmış kod satırlarından ibarettir, onları bilgisayar kullanıcısı olan bizlere canlı, renkli, göz alıcı ve işe yarar bir şekilde sunmaya yarayan programlara Web tarayıcısı (Web browser) denmektedir. Tarayıcı programlar bu kod satırlarını okuyup yorumladıktan sonra bilgisayar ekranına taşımakla sorumludurlar. Geçen yıllar içerisinde birçok Web tarayıcısı program değişik firma ve kuruluşlar tarafından üretilmiş ve bilgisayar kullanıcılarına sunulmuştur. Şüphesiz bunlar arasında ilk akla gelenler internet Explorer, Netscape Navigator ve Mozilla FireFox tarayıcı programlandır. Windows 2000, Windows XP, Windows Vista ve Windows 7'nin varsayılan Web tarayıcısı olarak bizlere sunduğu internet Explorer kolay kullanılabilen ve güvenilir bir Web tarayıcısı programıdır. İnternet üzerinde gerek profesyonel gerekse amatör olarak hazırlanmış birçok Web sitesi bulunmaktadır. Ziyaret etmek istediğiniz Web sitesini görüntüleyebilmek için bir Web tarayıcısı programına ihtiyacınız olacaktır. Windows Vista kurulumuyla birlikte gelen internet Explorer 7.0 tarayıcısını bu amaçla kullanabilirsiniz. 1. Başlat Menüsü'ndeki "Internet-Internet Explorer" simgesini tıklayın veya bunun yerine Başlat düğmesini tıkladıktan sonra doğrudan klavyeyi kullanarak Arama kutusuna iexplore yazıp ENTER tuşuna basın. 2. internet Explorer Web tarayıcısı açılacaktır. Adres satırına ziyaret et mek istediğiniz Web sitesinin adresini yazın (örneğin, ve klavyede ENTER tuşuna basın.

14 14 3. Web sitesinin ana sayfası görüntülenecektir. Elbette bunun gerçekleşmesi için internet bağlantınızın sorunsuz olarak çalışıyor olması gerekecektir, aksi takdirde "internet Explorer Web Sayfasını Görüntüleyemiyor" hata mesajıyla karşılaşırsınız. Adres satırının hemen altındaki alanda sayfa sekmeleri (tabs) bulunmaktadır, internet Explorer varsayılan ayarlan gereği, var olan bir sayfa içerisindeki bir bağlantıyı tıklamanız durumunda, bu yeni bağlantıyı ayn bir pencere yerine aynı tarayıcı penceresinde ek bir sayfa olarak açar ve sayfanın başlığının yazılı olduğu sekme de bu alana yerleşir. İsterseniz boş ve yeni bir sekme sayfasını siz de elle açabilirsiniz, bunun için en sağda bulunan sonuncu sekmenin (eğer tek bir Web sayfası aç-tıysamz sadece bir sekme vardır) bir sağında yer alan boş sekmeyi tıklayın. Yeni ve boş bir sayfa sekme olarak ana tarayıcı penceresi içinde açılacaktır, yeni sayfanın adres satırına ziyaret etmek istediğiniz Web sitesinin adresini yazarak gezinmeye devam edebilirsiniz. Windows 7 ile gelen yeni sürüm internet Explorer'ın güzel özelliklerinden bir tanesi de, tüm açık sayfalan küçük resim ön izlemesi şeklinde görüntüleyebilme işlevidir, bunu gerçekleştirmek için herhangi bir Web sayfasını gezerken klavyede CTRL+Q tuşlarına basın. Ziyaret ettiğiniz Web sitesinin yeniden yüklenmesini isterseniz internet Explorer adres satırının sağında bulunan Yenile düğmesini tıklayabilirsiniz. Sitenin içeriği sürekli güncelleniyorsa veya çeşitli bağlantı sorunları sebebiyle sayfanın tüm içeriği düzgün bir biçimde yüklenmemişse bu düğmeyi kullanmanız gerekebilir. ÖNCEDEN ZĠYARET EDĠLMĠġ WEB SĠTELERĠNE ULAġMAK Internet Explorer tarayıcısı varsayılan ayar olarak 20 günlük bir geçmiş bilgisi tutar. Bu günlüğü açıp daha önce ziyaret etmiş olduğunuz Web sitelerinin bağlantılarını tıklayarak, tekrar bu siteleri ziyaret edebilirsiniz. Internet Explorer sekmelerinin solunda yer alan "Sık Kullanılanlar" düğmesini tıklayın ve ardından Geçmiş sekmesini tıklayarak etkin hale getirin. Geçerli haftanın gün isimleri ve daha eski tarihler için Geçen Hafta ya da 2 Hafta Önce başlıkları bulunur, bu başlıkları tıklayarak daha önce ziyaret ettiğiniz Web sitelerinin bağlantılarını görüntüleyebilirsiniz. Başlıkları tıklamanız durumunda, açılacak olan listelerde yer alan ziyaret edilmiş Web sitelerinin bağlantılarını

15 15 tıklayarak aynı siteleri tekrar ziyaret edebilirsiniz. SIK ZĠYARET EDĠLEN WEB SĠTELERĠNE HIZLI ULAġMAK Yukarıda bahsedilen yıldız simgesine sahip düğmeyi tıkladıktan sonra, görüntülenecek olan menüdeki Sık Kullanılanlar sekmesini tıklayarak, sıklıkla ziyaret ettiğiniz Web sitelerinin daha önceden kaydedilmiş bağlantılarına ulaşabilirsiniz. Bir Web sitesinin adresini Sık Kullanılanlar listesine eklemek için, ziyaret edeceğiniz Web sitesini internet Explorer ile açtıktan sonra Sık Kullanılanlar düğmesini tıklayın ve görüntülenecek olan Sık Kullanılanlara Ekle seçeneğini tıklayın. Veya fareyle yapılan tıklamalar yerine, Web sitesi açıkken klavyede CTRL+D tuşlarına basın. Ekrana gelecek olan iletişim kutusunda, bağlantının Sık Kullanılanlar Listesi'nde görüntüleneceği adını değiştirebilir veya olduğu gibi onaylayabilirsiniz. Ekle düğmesini tıklayarak bağlantıyı Sık Kullanılanlar'a ekleyin. ARAMA MOTORLARI Internet üzerinde ulaşmak istediğiniz bilgileri veya adresini açıkça bilmediğiniz Web sitelerini bulmak amacıyla kullanabileceğiniz arama motorları mevcuttur. Arama motoru (search engine), internet üzerinde otomatik olarak tarama yaparak aktif durumdaki Web sayfalarının bilgilerini, içeriklerine göre belli bir veritabanında toplayan bir sistemdir. Bu sistemin bilgisayar kullanıcılarının gördüğü sayfalarında kelime temelli aramalar yapılabilmekte, veritabanına kaydedilmiş ve eşleşen değerler kullanıcılara bağlantı olarak sunulmaktadır. Arama motorlarının kendilerine özgü kurallarla çalışan ve spider (örümcek) adı verilen robot programlan mevcuttur, bu programlar 7 gün, 24 saat çalışarak sürekli olarak internet üzerindeki Web sitelerini ve içeriklerim tararlar. Bulunan sonuçlar arama motorunun veritabanına kaydedilir. Bu süreç bizlerin göremeyeceği bir şekilde otomatik olarak devam eder. internet kullanıcıları da bu veritabanını sorgulayarak aradıkları sonuçlan elde edebilirler. Şimdi de internet üzerinde en sık kullanılan arama motorlarını inceleyelim.

16 16 YAHOO ARAMA MOTORU 1990'ların ortasından itibaren, diğer bir deyişle Internet'in kullanıma açıldığı yıllara paralel bir zamandan beri var olan ve yaygınlaşan Yahoo, güçlü ve etkili bir arama motorudur. Aynı zamanda Yahoo Mail ile internet kullanıcılarına ücretsiz Web tabanlı e-posta seçeneği de sunan Yahoo'nun başka servisleri de bulunmaktadır. İnternet üzerinden ücretsiz radyo dinleme imkanı sunan LaunchCast servisi buna bir örnektir. Yahoo ana sayfasına ve arama motoruna ulaşmak için adresini kullanın. Search metin kutusuna aramak istediğiniz anahtar kelime veya kelimeleri yazdıktan sonra ENTER tuşuna basın veya sayfanın sağındaki "Web Search" düğmesini tıklayın. Arama sonuçlan, bir bağlantılar listesi olarak ekrana gelecektir. Aradığınız konu ile ilgili sonuçlan içeren bağlantılar tek sayfaya sığmazsa, sağ taraftaki kaydırma çubuğunu kullanarak sayfayı en alta doğru ilerletin ve

17 17 burada bulunan Next (sonraki) seçeneğini tıklayın. Arama sonuçlarında görüntülenen bağlantıları tıklayarak ilgili Web sitelerini açabilirsiniz. Veya alternatif olarak, bağlantı üzerine fare işaretçisini getirip SOL yerine SAĞ tuşu tıklamanız ve ardından görüntülenecek olan menüdeki Yeni Pencerede Aç seçeneğini kullanmanız da mümkündür. Böylece, arama sonuçlan penceresi değiştirilmeden istediğiniz bağlantıyı yeni bir Web tarayıcısı penceresinde görüntüleyebilirsiniz. GOOGLE ARAMA MOTORU İnternet üzerinde belki de en çok kullanılan arama motoru Google'dır. Türkçe arabirim ile aramalarınızı kolayca gerçekleştirme olanağı da sunan Google, ayrıca ücretsiz olarak Gmail Web e-posta hizmeti de sunmaktadır. Zaten sayfasını ilk olarak açtığınızda Türkiye için ayrılmış İP adresleri bloğunu kullandığınız tespit edileceği için, varsayılan olarak sayfasına yönlendirilirsiniz. Bu şekilde sunulan Türkçe içerik ve arabirim birçok kullanıcı için oldukça faydalı bir özelliktir. Sayfanın üst kısmında bulunan metin kutusuna arama yapmak istediğiniz konuyla ilgili anahtar kelimeleri yazın ve klavyede ENTER tuşuna basın

18 18 veya Google'da Ara düğmesini tıklayın. Arama sonuçlan bağlantılar listesi şeklinde sıralanacaktır. Arama motorlarının yansıtacağı arama sonuçlarında, listenin üst sıralarında yer alan bağlantılar, en çok ziyaret edilen ve içeriği diğerlerine göre daha geniş olan Web sitelerine ait bağlantılardır. Yine arama sonuçlan sayfalarında bulunan bir bilgi notu size arama yaptığınız anahtar kelimelerle ilgili kaç Web sitesinin bulunduğunu ve o anda açık olan sayfada bu Web sitelerinin yansıtıldığı liste içerisinde hangi aralıkta bulunulduğunu yansıtmaktadır. Arama sonuçlan listesinde daha sonraki sayfalarda yer alan bağlantılara ulaşmak isterseniz, kaydırma çubuğunu veya farenin kaydırma düğmesini kullanarak sayfanın en altına inmeli ve Sonraki düğmesini tıklamalısınız.

19 19 Web Sitesi Web sitemize geçmeden önce size bu konuda biraz daha genel bilgiler vermeye çalışacağım. Web sitelerini farklı kriterlere göre adlandırmak mümkün olmakla beraber, amaçlarına bağlı olarak biz kısaca üçe ayıracağız. Web Sitesi ÇeĢitleri Varolma (Presence Model): Bu tür sitelerde çok fazla bilgi bulunmaz. Interaktif yani etkileşimli değildirler. Kişisel siteler ve çoğu firma sitesi bu sınıfa girer. Kullanıcılar, özel bir bilgi almak isterlerse bu sitelerle ilgilenirler. Mesela bizim ABC Makina için hazırlayacağımız site bir varolma, yani internette bir şekilde bulunma amaçlı olacak. Bilgi (Informational Model): Bunlar bilgi ağırlıklı sitelerdir. Çok fazla bilgi içerirler. Özel olarak tasarlanmışlardır. Bazıları portal yani geçiş kapısı olarak adlandırılırlar. Bu sitelerin içeriğinin hazırlanması ve sürekli yenilenmesi bir hayli emek, zaman ve dolayısıyla da para isteyen işlerdir. Mesela: Ekktronik îş/e-ticaret (E-Business/E-commerce Model): Bu siteler ticari amaçlı bilgilendirme, iş yapma ve nihâi olarak da satışa dönük tasarlanmışlardır. E-iş re E-ticaretle ilgili tanım ve tavsiyelere ileride yer vereceğim. Bu modellerden hangisini kullanacağınız tamamen amacınıza bağlıdır. Kitabı bitirdiğinizde kafanızda size uygun bir model oluşacağından emin olabilirsiniz. Mesela: Web Sitelerinin Faydaları Web siteleri yılda 365 gün, günün 24 saati kesintisiz yayınlanır, oysa diğer medya tanıtım araçlarının süreleri kısıtlıdır. Dünyanın her yerinden kolaylıkla ulaşılabilir, sanki tüm dünyanın kolaylıkla ulaşabildiği bir tanıtım ofisiniz, mağazanız varmış gibi. Maliyetleri diğer reklâm ve tanıtım maliyetlerinin yanında çok düşük kalır. Katalog, CD vb malzemeyle tanıtımın hem ilk yatırım maliyeti hem de müşteriye ulaştırma maliyeti, internet aracılığıyla tanıtımla kıyaslandığında bir hayli yüksektir. Kâğıt ortamında basılmış dokumanın aksine çok az bir masrafla, hatta bedelsiz, istenildiği zaman güncellenir. Mesela, telefon numaralarınız değişse, kataloglar, kartvizitler, antetli kağıtlar, fatura formları velhasıl adres bilgilerinizin olduğu tüm basılı evrakın yeniden yaptırılması gerekir. Oysa web sitenizde bu değişikliği yapmanız ve yaptırmanız çok kolay ve ucuz bir iştir. İşletmenizde yapacağınız değişiklikleri ve piyasa bilgilerini anında tüm dünyaya duyurabilmenize imkân tanır.

20 20 İyi bir web sitesi işletmenize olumlu imaj sağlar. Ürünleriniz için bir tanıtım mağazası (showroom) olabilir. Web siteleri aynı zamanda bir şube veya mağaza olarak da kullanılabilir, bu siteler üzerinden direk satış yapılabilir ve alıcıyla doğrudan temas kurulabilir. İyi tasarlanmış, içeriği düzgün ve iyi tanıtılmış bir site rakiplere fark atmak için iyi bir araç olabilir. Özellikle ihracat ve ithalat yapan firmalar internetten gittikçe artan bir oranda faydalanmaktadırlar. Bunu da web siteleri, e-posta ve iş portalları vasıtasıyla gerçekleştirmektedirler. Sonuç olarak; Web siteleri firmaların en önemli tanıtım/iletişim araçlarından biridir. Kuruluşun, mevcut hedef kitlelerinin dışında çok farklı kitlelere de ulaşmasını sağlarlar. Üstelik bunu geleneksel yöntemlere göre onlarca kat daha ucuza başarırlar. Evet, şimdi web sitesi tasarımcısını bulmaya geldi sıra. Bundan önce her ne kadar biz alan adımızı, yerimizi satın aldıysak da hem bunları alırken hem de sayfamızı tasarlatırken, nelere dikkat etmeliyiz onu vermek istiyorum. Web Alan Yeri Kiralarken Dikkat Edilecek Hususlar Alan yeri kiralayan şirket güvenilir olmalı. Bir kurum, yani şirket olmasında fayda var. Hızlı olmalı (bant genişliği-band width yüksek olmalı). Yurtiçine veya ağırlıkla Avrupa'ya hitap ediyorsanız bilgisayarlarının (sunucuların) Türkiye'de veya Avrupa'da olması daha iyi olur. Okyanus aşırı internet bağlantı kablolarındaki bir arızadan fazla etkilenmezsiniz. Ama Kuzey Amerika dâhil tüm dünyaya hitap edeceksiniz de, sunucuların Kuzey Amerika'da olmasında yarar var. 24 saat destek verebilmeli. Daha birçok madde sayılabilir ama konumuz bu olmadığı için burada kesiyorum. Sadece şunu söylemekle yetineyim ne fiyatın düşük olması ne de müşteri sayısının çok yüksek olması sizi yanıltmasın. Ben bu konuda daha detaylı bilgi almanız için, sitesini tavsiye ediyorum Birkaç kere faydalandım ve sonuçlardan memnun kaldım. Özellikle de firma yorumları ve puanlaması çok işe yarıyor. Her firmaya 5 üzerinden puan verilmiş ve hizmetini bildiğim birkaç firma için bu puanları güvenilir bulduğumu söyleyebilirim. Hem firmanın puanı hem de değerlendirme güvenilirlik oranının yüksek olmasına dikkat edin. Web Tasarım Hizmeti Alırken Dikkat Etmeniz Gereken Hususlar Web tasarımcısı da bir kurum olmalı. Alan yeri kiralamayı (hosting) onlar ayarlayacaksa bunun için yukarıda

21 21 verilen kriterlere uygunluk arayın. Referanslarını inceleyin, soruşturun. Fiyat alırken yılda kaç kere güncelleme yapabileceklerini; fiyata dâhil olup olmadığını sorun. Yabancı dilde yapılacaksa çevirinin kime ait olduğunu da öğrenin. Fiyat kesinlikle en önemli faktör olmamalıdır. sayısını, web alanı büyüklüğünü, sunucu tipini muhakkak sorun. Arama motorlarına kayıt ettiklerini söylüyorlarsa referanslarını arama motorlarında kontrol edin. Arama motorlarına uygun içerik ve tasarım konusunda size yardımcı olabilsinler. Bu konudaki ipuçlarını web sitemizi yazarken vereceğim merak etmeyin. Mutlaka bir sözleşme imzalayın. Bir web sitesi, kullanımı kolay, olabildiği kadar sade ve estetik, markayı ve kurumsal kimliği yansıtan ve gerektiğinde genişleyebilecek şekilde tasarlanmalıdır. Ġyi bir kurumun, iyi bir web sitesi olmalı. Tekrar dönelim kendi sitemize. Bundan önceki bölümde Alan Adımızı almış, 5 adet e-posta adresimizi tanımlamıştık. Belki hatırlarsanız bize şimdilik 10 MB yeter deyip web sitesi için yer de kiralamıştık. Web'in ya da web sitesinin tanımını da yaptık ama ben şimdi web sitesini biraz farklı bir açıdan anlatmaya çalışacağım. Bu anlatımlarım sırasında okuyucularımın şöyle ya da böyle bilgisayarla haşır neşir olduğunu varsayıyorum. Hiç bilgisayar kullanmayan birinin okuyacağı ilk kitap değil bu takdir edersiniz. En basit haliyle bir web sitesi dediğimiz şey aslında bilgisayarınızdaki Word ya da benzeri yazı programlarıyla yazılmış dosyalardan çok farklı değil. Web sayfaları da Word gibi yazı içeriyor, resim içeriyor, bir sayfadan diğer sayfaya bağlantı kurulabiliyor (bundan sonra bağlantı yerine daha yaygın olduğu için link diyeceğim), sayfa içinde bir yerden bir yere geçebiliyorsunuz. Web sayfalarında bunlara ilaveten müzik olabiliyor, film oynatılabiliyor, sayfadan sayfaya veya bir başka web sitesine geçilebiliyor, bir bilgiyi sorgulatabiliyor, bir dosyayı indirebiliyorsunuz vs. Başka tip web sayfaları var ama ben html sayfalarını anlatacağım sadece. Hypertext Markup Language (HTML) is a markup language designed for creating web pages, that is, Information presented on the World Wide Web Türkçe'si: HTML, internette yayınlanan web sayfalarını yaratmak için kullanılan bir çeģit canlandırma, iģaretleme dilidir. Html vasıtasıyla normal yazı dosyaları internet gezgin programlarına uygun hale getirilirler; hareket kazanırlar.

22 22 Nasıl canlandırma şimdi izah edeceğim. Aşağıdaki metini Word'de yazdığımız düşünelim. "Yedek parçalarla ilgili daha ayrıntılı bilgiye Sayfa 12'deki Ürünlerimiz bölümünden ulaģabilirsiniz." Bu yazı bir web sitesinde ise şöyle yazacaktık: "Yedek parçalarla ilgili daha ayrıntılı bilgiye Ürünlerimiz (lütfen tıklayınız) sayfasından ulaģabilirsiniz." Şimdi burada Ürünlerimiz yazısını tıkladığımızda doğrudan ilgili sayfaya ulaşılacaktır. Gördüğünüz gibi yazı canlandırılmış veya yönlendirilmiş, arka planda bir şeyler yapılmış ve o yazı ya da resme tıkladığımızda başka bir noktaya gidiyoruz. Html hakkında verdiklerimi burada kesip; konumuza dönüyorum. Daha önce ABC Makina için 10 MB'lık bir web sitesi yeri kısaca alan (web hosting) kiraladığımızı söylemiştik. Alan kiraladığımız internet firmasının yani servis sağlayıcının bir dolu bilgisayarı var ve bu bilgisayarlar sunucu niteliğinde, yani üzerlerinde bulunan bilgileri birilerinin hizmetine, kullanımına sunuyorlar. Bir başka deyişle de internet kullanıcılarına, yani dünyaya açıyorlar. Biz internette gezinirken bir servis sağlayıcının bilgisayarına girip, bir başkasından çıkıyoruz. Yani aslında internette gezmiyoruz, bu bilgisayarların içinde bize sunmakta oldukları sayfaları geziyoruz. Ağların ağı demiştim ilk başta hatırlarsanız, bu tanım nasıl oturuyor yerine şimdi anladınız mı? İnternet diye ayrı bir ortam veya dünya yok; sadece bilgisayarlar ve onları birbirine bağlayan hatlar, araçlar var. Biz de web sitesi açmak istediğimiz zaman, servis sağlayıcı firmalara, "bana 5 MB'lık, 10 MB'lık, 100 MB'lık, ihtiyacınız ne kadarsa yani, yer ayır, alan adım şu, bu kadar adet de e-postam olsun" diyoruz. "Hay hay" diyorlar ve sunucu bilgisayarlarında, mesela, 10 MB'lık yeri size tahsis ediyorlar, internet adresi olacak diyorlar ve buna bağlı 5 adet e-posta hesabı açıyorlar. ABC Makina'nın web sitesine denince girilecek, e-posta sunucuları da mail.abcmakina.com.tr üzerinde olacak. E-postalarım, internet Gezgini programlarıyla Web üzerinden okumak isterlerse, " yazacaklar ve dünyanın neresinde olurlarsa olsunlar e-posta alabilecek, gönderebilecekler. Hatırlarsanız e-postamızı Outlook Express'te tanımlarken giden ve gelen posta sunucusu adresi olarak mail.abcmakina.com.tr girmiştik. Tekrar edeyim, web sitesi için yer kiralarken POP3'ün yanı sıra web tabanlı e- posta desteği de vereni tercih edin. İnternet web sitemiz aslında servis sağlayıcının bilgisayarlarından birinde dosyalar olarak duruyor. Ancak servis sağlayıcı bu bilgisayarın içeriğini internet ortamına açtığından yani yayınladığından dolayı isteyen herkes bu dosyalara

23 23 ulaşabiliyor. Gene aynı örnekten yola çıkalım. Web tasarımcısı firma, ABC Makina için, aşağıdaki dokümanları Türkçe ve ingilizce olarak hazırlamamızı istedi diyelim. Firmayı Tanıtan kısa bir yazı (l sayfa), Firmanın ürünlerini kısaca tanıtan bir yazı (l sayfa), Ürün resimleri, Firmanın Türkçe/İngilizce kartviziti. Bir kelime işlemci programı kullanarak 2 sayfa Türkçe, 2 sayfa İngilizce toplam 4 sayfa yazımızı hazırladık, yazıcıdan çıktısını aldık; kartvizitleri de matbaaya bastırttık. Firma tanıtımımız için gerekenler hazır oldu değil mi? Ürünlerimizin fotoğrafları da hazırdı zaten. Veya yeniden çektik ya da çektirdik. Resim 4-1 Web sitesi planımız. Aslında web sitemizin içeriğini de hazırladık ama farkında değiliz. Web sitemizin planı, şeması Resim 4-1'deki gibi olacak ve teker teker tüm bu sayfaları hazırlayacağız. Şimdi çok kısa olarak bizden istenen dokümanları hazırlayalım veya hazırlatalım, ilk olarak firmamızı kısaca tanıtan bir yazı yazacağız ve bu, ana sayfamız olacak. Tanıtım Yazısı (Türkçe Ana Sayfamız) ABC Makina A.ġ., tekstil sektöründe, iplik, halı ve örme giyim üreticilerine, makina, ekipman, aksesuar ve yedek parça sağlayan üretici ve ihracatçı bir firmadır yılında Gaziantep'te kurulmuģ olan firmamız, 1996 yılından bu yana da ihracat yapmaktadır yılı itibarıyla, yıllık yaklaģık 12 milyon Euro olan ciromuzun, % 65'ini, ağırlıkla Avrupa Birliği ülkeleri olmak üzere, ihracat oluģturmaktadır yılı baģından beri de tüm ürünlerimiz ISO ve CE sertifikaları güvencesi altındadırlar. Firmamızın en büyük üstünlüğü müģterimizin istediği herhangi bir ürünü, istediği kalitede ve zamanda teslim edebilmesidir. Konusunda Avrupa'nın lider kuruluģlardan biri olan ABC Makina A.ġ.'nin ABC kodlu, Spider Marka, ekipmanı 2004 yılında italya Tekstil Aksesuarları ithalatçıları Derneği tarafından, fiyat/performans kriterlerine göre, yılın en iyi ürünü seçilmiģtir.

24 24 Yukarıdaki tanıtım yazısını okuyan bir kişi, bizimle ilgili öğrenmek istediği temel bilgileri buradan alabilir. Bu yazı, hiç tanımadığınız bir firma hakkında öğrenmek istediğiniz ilk bilgilerin yaklaşık %80'ine cevap vermektedir ve başlangıç için de yeterlidir. Ne firmaymış ama! Ben çok beğendim ve takdir ettim ABC Makina'yi- Eminim, böyle yüzlerce Türk firması vardır; kendi konusunun en iyisi olmaya çalışan. Tanıtım yazımızı yazdık. Şimdi de ürünlerimiz hakkındaki yazımızı yazalım. Burada standart bir biçim/format vermem ya da tavsiye etmem çok zor. Her firmanın farklı farklı ürün sayısı ve konuya göre çok detaylı bilgi verme ihtiyacı olabileceğinden çok genel tutacağım. Türkçe Ürünler Sayfası Ürünün kodu veya model numarası, resmi, alıcının en çok sorduğu konuları içeren özellikler kısmı olabilir. Bir de varsa üstünlükleri vurgulanabilir. Mesela, normal bir makina dakikada şu kadar üretim yaparken bizimki %15 fazlasıyla bu kadar üretim yapabiliyor diyebiliriz. Evet, İlkay Aslan'ın kartviziti de matbaadan gelmiş, hazır. Resim 4-2. Şimdi biz yukarıdakilerin hepsini İngilizce olarak hazırlayacağız ve bu kez web sitemiz için hazırlık yapıyor olacağız. Resim 4-2 Türkçe kartvizit. Web sitemizin ana sayfası yani ilk giriş sayfası tanıtım yazımızla başlayacak. Web sitemiz ve ana sayfa ile ilgili bazı önerileri, nelere dikkat etmemiz gerektiğini madde madde vereceğim.

25 25 Ġyi Bir Web Sitesi Konunun uzmanları diyor ki iyi bir web sitesinde görsellikten ziyade işlevsellik önemlidir. Yani amaca hizmet edip etmediği; işe yarayıp yaramadığı, iki sayfalık bir web sitesi, tonlarca para ve emek harcanarak hazırlanmış bir web sitesinden çok daha işlevsel olabilir, firmaya çok daha fazla katma değer sağlayabilir. İyi bir web sitesinin özellikle ilk giriş sayfası yani Ana Sayfa çok önemlidir. Web sitesi ile ilgili ilk izlenimler buradan alınır. Bir site çok iyi düzenlenmiş olsa bile, ana sayfa kötü ise, tüm emekler boşa gidecektir. Sırasıyla gidersek: Ana Sayfa hızlı açılmalı: Sitemizin ana sayfası çok hızlı açılmalı ve 8 saniye kuralına uymalı. Sekiz saniye kuralı çoğu internet kullanıcısının bir web sitesine girdiklerinde sayfanın yüklenmesi için bekledikleri en uzun süreyi ifade ediyor. Bu durumda internet üzerinden sayfamızı ziyaret edenler, öncelikle ana sayfamıza gireceklerine göre, hızlı açılmasının en çok önemli olduğu sayfamız ana sayfa. Bizim örneğimizde ana sayfa firmamızın tanıtım sayfası olacak. Bütün hikâye bu sayfada başlıyor ve bitiyor aslında. Bu sayfa iyi bir web sitesinde olması gereken özellikleri taşımıyorsa web siteniz olmasa da olur diyorum. Ana Sayfanın Hızlı Açılması Ġçin 1. Bu sayfaya olabildiği kadar az ve küçük boyutlu resim konmalı: Bu sayfanın toplam büyüklüğü Kb'ı (kilobyte) kesinlikle geçmemeli, hatta mümkün olabilirse Kb seviyelerinde kalırsa çok daha iyi olacaktır. İlaveten sitenizi aynı anda birden fazla ziyaretçinin gezmekte olması ihtimali de yükleme hızını azaltacaktır. Yeri gelmişken internette çok sık geçen bant genişliği hakkında çok kısa bir bilgi vermek istiyorum. Bant Genişliği: Bir iletişim ortamının taşıyabileceği maksimum veri miktarını gösterir. Bağlantı hızı da denir, bps (bit/saniye) ile ölçülür. Mesela, 64 Kbs'lik bir bağlanma hızı olan bir internet ziyaretçisinin sayfa yükleme hızını şöyle buluruz. 64kbs = 64, 000 bit/saniye=8, 000 byte/saniyedir. (l Byte=8 Bit) Bu kullanıcı saniyede 8, 000 byte ya da 8 Kb'lık (lkb=1000 byte) bilgiyi bilgisayarına yükleyebilir. Normal şartlarda sizin 60 kb'lık ana sayfanız 7,5-8 saniyede açılmış olmalı. Ancak çoğu zaman bu bağlantılar başka kullanıcılar tarafından da paylaşıldığından veya sizin web sitenizin bant genişliği sınırlı olduğundan, hız yukarıda verilenden daha düşük olacaktır. 2. Flash, animasyonlu resim, arka planda müzik vb konmamalı: Bunlar hem dikkat dağıtır hem de sayfayı yavaşlatır. Bir düşünelim, ABC Makina'nın hangi potansiyel müşterisi animasyon, flash gösterisi ya da müzik ister, firma hakkında olabildiği kadar hızlı bilgi edinmeye çalışırken. Ancak, işiniz resimle ya da müzikle ilgiliyse mesela müzik aletleri üretiyorsanız, isteğe bağlı ses seçeneği sunmanızda fayda vardır tabii. 3. Ana sayfanın içeriği iyi olmalı: Ana sayfanın içeriği firmanın arama motorlarında kolay bulunması için gereken tüm anahtar kelimeleri içermeli.

26 26 Şirketle ilgili önemli hususlar ve anahtar kelimeler olabildiği kadar ilk paragraflarda yazılmalı. Aşağıda örnek ana sayfada bu konuya tekrar gireceğim. Sadece şunu belirtmekle yerineyim, arama motoru robotlarının çalışma mantığına uygun olması için böyle yapıyoruz. 4. Ana sayfa okunaklı olmalı: Ana sayfa, öncelikle çok temiz, tertipli bir görüntüye sahip olmalı. Mümkünse arka fon beyaz, yazılar da siyah, lacivert gibi beyaz fonda kolay okunan renklerde olmalı. Seçilen font tipine ve büyüklüğüne de ayrıca dikkat etmeli. Sayfa çok uzun da olmamalı. Mesela benim için okunması en zor sayfalar, siyah fon üstüne parlak renkli fontlarla yazılmış olanlardır. Üstelik bu sayfalar güvensizlik telkin ederler. Dünyanın en büyük firmalarının web sitelerine bir girin bakalım, bu saydıklarıma rastlayacak mısınız? Her konuda olduğu gibi ürün ve hizmeti sade ve kaliteli yapmaktır en zor olan. Dünyanın en pahalı elbiseleri sade; ama çok şıktır ve gene dünyanın en pahalı otomobilleri sadedir, aynı zamanda da estetiktir, göze hoş gelir. Öyle parlak, renkli süslemeler olmaz üzerlerinde. Flash vb öğelerle süslü firma web siteleri ucuz ve parlak kumaşla, kötü bir terzi tarafından dikilmiş, sağı solu sökük, iplikleri sarkan, düğmesi ilk kullanışta kopan elbiselere benziyorlar. Bizde de bunlardan bir hayli var maalesef. 5. Ana sayfa anlaşılır olmalı: Ana sayfa bir kere kısa olmalı. Kullanılan dil sade ve doğru olmalı, gramer hataları içermemelidir. Çok uzun paragraflardan tüm yazışmalarda olduğu gibi kaçınılmalıdır. Unutmayın ki uzun ama çok sayıda paragrafa bölünmüş bir yazı, kısa ama tek paragraflı bir yazıdan daha rahat okunur. Çok uzun cümle ve paragraflardan kaçınmakta fayda vardır. İş hayatıyla ilgili her türlü yazıda asıl olan, kısa ve özlü, yani maksada dönük yazmaktır. Yeri gelmişken, özellikle yabancı dilde yazılan web sayfalarını lütfen hem sizin konunuza hem de o dile hâkim birine çevirtirin. Zaman zaman çok komik hatta yanlış çevirilerle karşılaşabiliyoruz. Bir tanıtım yazısının, hem iş hayatı hem de teknik İngilizce diline uygun olmadığını söylediğimde, yetkili kişi, "bunu bir İngilizce Profesörü çevirdi; nasıl beğenmezsiniz? " demişti. Siz siz olun, hem iş hayatını hem konuyu hem de yabancı dili iyi bilen birilerine çevirtirin bu 3-5 sayfalık web sitesi içeriğini. Tanıtım sayfasında iş hayatını, ürünler kısmında ise işin tekniğini bilmek önem kazanıyor. Bu önerilerimi katalog hazırlarken de dikkate almalısınız. 6. Ana Sayfaya her yerden ulaşılabilmeli: Bir başka önemli nokta web site sinin navigasyon planının yani sayfadan sayfaya geçişinin kolay ve işlev sel olmasıdır. Özellikle de ana sayfaya web sitesinin her sayfasından ulaşılması şarttır. Aslında tüm ana konulara her sayfadan ulaşılmalıdır. Bu da çok ustalık isteyen bir iş değildir. Ortalama bir web tasarımcısı rahatlıkla bu isteğinizi yerine getirebilir. Yeter ki siz ne istediğinizi bilin. İyi bir web tasarımcısı usta bir terzidir. Kumaşı, düğmeyi, en önemlisi de

27 27 modeli siz verirsiniz. Bunlar iyi değilse, tasarımcı ne yapsın yani. 7. Bilgiler doğru ve güncel olmalı: Web sitenizde verdiğiniz bilgiler doğru, tutarlı ve güncel olmalı. Mesela, ciromuzun 12 milyon Euro olduğunu ve bunun da % 65'ini ihracat oluşturuyor demişsek ve bir başka yerde de Almanya'ya 10 milyon Euro ihracat yaptığımızı iddia ediyorsak, bu vermiş olduğunuz diğer bilgilerin de güvenirliliğini sarsar. Yani üretimimizin % 65'ini ihraç ettiğimizi belirmişsek, en fazla 7-8 milyon Euro ihracat yapıyoruz demektir. Hem bu rakamları sürekli güncellemeli hem de tutarlı olup olmadıklarını mutlaka kontrol etmeliyiz. İlaveten adres bilgilerimizde, özellikle de telefon, faks numaralarımız ve e- posta adreslerimizde bir değişiklik olmuşsa, hemen düzelttirmeliyiz. Adam, milyonlarca web sitesi arasından sizi bulmuş, çıkarmış, telefon açıyor, faks ya da bir e-posta gönderiyor. Faks numarası yerine telefon çıkıyor ya da kusura bakmayın bu e-posta adresi geçersiz ya da dolu diye geri dönüyor mesajı. Olacak iş değil, ama maalesef oluyor. O kadar çok Türk firmasının, web sitelerinde verdikleri e-posta adresleri geçersiz çıkıyor, ya da e-posta kutuları dolu olduğu için mesajlar geri dönüyor ki inanamazsınız. Bu kitabın yazılma sebeplerinden biri de bu inanılmaz ihmal. Firmalar ne web sitelerini ne de e-postalarını yeteri kadar ciddiye almıyorlar. Her ikisinin de ne büyük bir nimet ya da fırsat olduklarını farkında değiller. 8. Firmanın üstünlükleri vurgulanmalı: Bir firmanın aşağıda saydığım hususlardan sahip olduklarının mutlaka vurgulamasında fayda vardır. Üretici/ihracatçı olup olmadığı Sitenize fabrikayı dışarıdan veya içeriden gösteren resimler koyabilirsiniz. Sayfa hızlı açılsın diye bu resimlerin küçük olanını koyar, büyük versiyonlarını da ziyaretçi görmek isterse tıklayarak açar. Kuruluş yılı (Eski yani köklü bir kuruluş ise) Katıldığım bir seminerde, dünyada, her beş yılda bir, mevcut firmaların yaklaşık %20'sinin battığını veya kapandığını söylemişlerdi. Şimdi 20 yıllık bir firma bile, 5 yılda bir krize giren Türkiye için, 20 yıl önce yola beraber çıktığı kaç firmayı geride bırakmış bir düşünsenize. Hele bir de ya da daha uzun yıllık bir firmaysanız, Türkiye'de kaç tane çıkar bilemiyorum, bunu mutlaka vurgulayın derim. Kalitesi (Sertifikaların vurgulanması) Sitenizde bunların logosunu, varsa kalite kontrol bölümünüzün bir resmini koyabilirsiniz. Çok yeni değillerse, kaç yıldan beri bu güvenceler altında üretim yaptığınızı belirtmenizde fayda var. Çok kısa bir süre önce aldıysanız, sadece bilgisini vermek ve logoyu koymak yeterli. Referansları İhracat yapıyorsa, yaptığı ülkeler verilmelidir. Yurtdışındaki bir alıcı için sadece Ortadoğu Ülkelerine mal satan firmalarla, Avrupa ya da benzeri gelişmiş pazarlara da ihracat yaptığını belirten firmalar arasında, ikincinin lehine, kategorik bir fark olabilmektedir. Büyüklüğü: Cirosu, üretim kapasitesi, makina parkuru vs İş yapma hızı: Siparişten teslimata kadar olan sürenin kısalığı. Hızlı sevkiyat ve ulaşım, Türk firmaları için Çin, Hindistan ve benzeri rakiplerine

28 28 karşı sahip olduğu en önemli üstünlüklerden biridir. Finansal gücü: Bu üstünlüğün nasıl vurgulanacağı konusunda tereddütlerim var. Ama bir şekilde pazarlamada kullanılması gereken bir unsur diye düşünüyorum. Belki ilk yazışmalarda veya görüşmelerde bir şekilde dile getirme fırsatı yaratılabilir. Mesela, ödeme vadenizin uzun olması bir finansman gücü işaretidir. Ama bunu web sitesinde belirtmek uygun değil tabii. Ana Sayfa ve içerikle ilgili yazdıklarımıza ilaveten iyi bir web sitesinde aşağıda saydığım özellikler de aranır. Çözünürlülüğü iyi olmalı: Çözünürlük, resolution ekrandaki piksel yani nokta sayısını gösterir ve ne kadar yüksekse ekranın büyüklüğü ve kalitesi (renk sayısı) o kadar iyi olacaktır. Ancak istatistiklere göre bilgisayar kullanıcılarının önemli bir kısmı 800x600 veya 1024x768 piksel dediğimiz ayarları kullanmaktadır ve web sitesinin bu değerlere göre tasarlanmasında fayda vardır. Sitemizi daha iyi görmek için lütfen ekran ayarlarınızı bilmem şu özelliklere getirin demek hiç şık olmuyor. Bir kere çoğu ekran ayarında bilgisayarın yeniden açılıp kapanması gerekebiliyor. Kim sizin web sitenizi daha iyi görmek için ekran ayarlarını değiştirir ki. Linkleri sağlam olmalı: Sayfa bağlantıları sağlam olmalı, yani bir sayfaya tıkladığınızda, bu sayfanın mevcut olmadığı mesajını almamalısınız. Özellikle de yabancı dil logolarını koyup sonra da o sayfaları hazırlamamak en kötüsü. Bunun yerine sayfa yapım aşamasında demek çok mu zor? Ya da hiç koymayın o logoyu. Konuyla ilgili faydalı bilgiler içermeli: Mesela, zeytinyağı üreticisi bir firmanın sitesinde, zeytinyağının tarihçesinin, faydalarının ve zeytinyağlı yemek tariflerinin olması gayet hoş ve uygundur. Tefal'in web sitesindeki Leke Çıkarma Kılavuzuna, zift lekesini çıkarmayla ilgili araştırma yaparken ulaşmıştım ve çok beğenmiştim sitelerini. İyi planlanmalı: iyi planlanmış bir sitede bilgiye çok kolay ulaşılır, incelenir ve çıkılır. Dakikalarca firmanın telefonu, adresi nerede yazıyor diyor aramazsınız. Site haritası (Site map) olmalı: Eğer web sitenizin sayfa sayısı 10-15'den fazla ise, bir site haritası olmasında fayda var. Products-Ürünlerimiz Sayfası Sadece şunu söyleyebilirim: Mesela: ABC Makina'nın ürünleri için: Ürünün Kodu veya Model numarası iyi çekilmiş, kaliteli bir küçük bir de büyük resmi. (Büyük resim tıklanınca açılacak) Özellikleri Teknik resmi Ağırlığı Paketli ebatları Paketleme detayları Üstünlükleri Ödülleri (varsa) verilebilir.

29 29 Çok detaylı ise ürünün özellikleri bir pdf (Acrobat Reader gibi) veya dokuman dosyası (Word gibi) olarak da ilave edilebilir, isteyen, bilgisayarına indirir ve okur. Evet, yanda ürün özelliklerini gene bir resimle vermeye çalıştım. Bu biçim, bir öneri değil kesinlikle, istediğiniz gibi tasarlayabilirsiniz ürün sayfanızı. Önemli olan ürünlerinizle ilgili sorula bilecek soruların yaklaşık % 80'ine cevap verebilecek bilgileri vermiş olmanız. Varsa üstünlükleri vurgulamak gerekir. Kalan % 20'sini çok merak ediyorsa alıcı kişi, telefon açar, faks gönderir, e-posta yollar vs. Resim 4-4 Ürünler (Products) sayfamız. Contact us (ĠletiĢim Bilgileri) Sayfamız Son Sayfamız Bize Ulaşın yani Contact us idi. Türkçe kartvizitimizi hazırlamıştık. Şimdi İngilizce kartvizitimizi de hazırlarsak, bu sayfamızın bilgileri de hemen hemen hazır demektir. Tek yapacağımız Türkçe kartvizit bilgilerimizi İngilizceye çevirmek. Resim 4-5 Ġngilizce Kartvizit. Contact us yani ulaşım bilgilerini verdiğimiz sayfamızın kartvizit bilgilerimizden bir farkı yok farkındaysanız. Başlangıç için bu yeterli diye düşünüyorum. Bu sayfaya bir form da eklenebilir; ama kolaylıkla bir e-posta gönderme varken form doldurmaya çoğu kullanıcı üşeniyor. Ben şahsen gerekli olmadığını düşünüyorum. Üstelik formunuzun düzgün çalışmama ya da girilen bilgileri bir dosyaya yazıyorsa düzenli okunmama ihtimali de var. Bu apayrı bir internet kullanım zaafı ama ve burada girmeyi düşünmüyorum. Resjm 4. 6 Bjze u aşm(contact Us) sayfamız

30 30 İlaveten, adresinizi kolay bulunabilir referans noktalarını kullanarak şema olarak göstermenizde fayda var. Ben Gaziantep Organize Sanayi Bölgesindeki bir firmaya ilk gidişimde, bütün yön levhalarına, oklara rağmen, genellikle kayboluyorum. "Contact us" iletişim sayfamız Resim 4-6'daki bilgileri içeren bir sayfa olacak. Evet, tüm sayfalarımız hazır. Bu bilgiler temiz, tertipli bir web sitesine sahip olmamız için yeterli. Siz de kendi içeriğinizi yukarıdaki bilgileri kullanarak rahatlıkla hazırlayabilirsiniz. İyi bir web sitesi konusunda anlattıklarımı, size kolaylık olsun diye tekrar sadece maddeler halinde saymak istiyorum. Ġyi Bir Web Sitesi Hızlı olmalı. Sayfaların içeriği amaca ve arama motorlarına uygun olmalı. Okunaklı olmalı. Sayfalar kısa olmalı. Dili düzgün, anlaģılır olmalı. Ana Sayfaya her yerden ulaģılabilmeli, Bilgiler doğru ve güncel olmalı. Firmanın üstünlükleri vurgulanmalı, Çözünürlülüğü iyi olmalı. Linkleri (sayfa bağlantıları) hatasız olmalı. Mümkünse konuyla ilgili faydalı bilgiler içermeli, Ġyi planlanmıģ olmalı, bilgiye kolay ulaģılmalı. Büyükçe bir siteyse site haritası (planı) olmalı. Tüm. bu bilgiler ışığında ABC Makinanm web sitesini hazırladık. Bizim önceki sayfalarda tüm detaylarıyla verdiğimiz sitenin planı Resim 4-1'deki gibi oldu farkındaysanız. Siz de bir site tasarlatırken bu resme benzer bir planı kafanızda oluşturmalısınız.

31 31 E-iĢ ve E-ticaret Bu bölümde, sadece Türkiye'de değil tüm dünyada birbirine karıştırılan ilci kavramın tanımlarını, konuyla ilgili bazı istatistikleri ve faydalı bulduğum bilgileri vermeye çalışacağım. Kavram karmaşasına açıklık getirmek için kendi yorumlarımı da katacağım doğal olarak. Bu yorumlarımı, kanaatlerimi kitabın diğer bölümlerinde de zaman zaman sizinle paylaştım. Ancak bunu satır aralarında yaptığımdan çok yeterli olmadı. En geniş kavram olan ve E-Ticaret'i de içeren E-İş'le (E-Business) başlayalım. E-iĢ, Elektronik ĠĢ (E-Business) Aslında söylememe gerek yok; ama bu kitapta bazı kelimelerin başına getirilen ve esas kelimeden bir tire ile ayrılan tüm "E-...'"ler Elektronik anlamında kullanılmaktadır. Şimdilerde de elektronikle interneti birbirinden ayırmak için "i-" de kullanılmaya başlandı. Doğrusu da bu diye düşünüyordum ki m-ticaret çıktı. Yani mobile-commerce (M-commerce), kablosuz hatlarla, cep telefonu (GSM) şebekesi üzerinden gerçekleştirilen alışveriş. Mesela, E-ticaret'le i-ticaret veya E-pazarlama ile i-pazarlama aslında farklı kavramlar olmalı ve i-ticaret yani internet vasıtasıyla yapılan çevrimiçi ticaret ya da satış, E-Ticaret'in ana dallarından biri olmalı sadece. Sonuç olarak, tüm bunlar, aracı olarak elektronik ortamı kullandıkları için, e- iş kapsamına girerler. Her biri E-iş'in bir alt koludur. Bunu Resim 6-1 ve 6-2'de göstermeye çalıştım. E-iş, 1970'lerden bu yana EDI (Electronic Data Exchange) yani elektronik veri alışverişinin başladığı zamandan beri vardır. E-ticarete dönüşmesi 1990'ları bulmuştur.

32 32 E-iş dediğimizde, elektronik veri alışverişiyle yapılabilen tüm faaliyetler aklımıza gelmeli sadece internet değil. Resim 6-2'de, bir başka yolla da göstermek istedim E-işin kapsamını. Mesela: faks gönderme, GSM (Cep telefonu) veya telefon hattı üzerinden yapılan tüm işlemler, bilgisayarınızda yaptıklarınız ve tabii internet yoluyla yaptığınız tüm işle ilgili faaliyetler E-iş kapsamına girer. E-iĢ Resim 6-2 E-iĢ'in kapsamının bir baģka gösterimi. Konuyu biraz daha güncele taşımak için yazma ihtiyacı duydum. Cep telefonumuza gittikçe artan sayıda gelen reklâm mesajları hangi iş kapsamına girmektedir? Elektronik ortam kullanıldığına göre, kesinlikle, E-iş'tir. Sonuç olarak, bir telefonu, cep telefonu, faks makinası, bilgisayarı ve internet bağlantısı olan her kişi ya da firmanın, bunlardan birini ya da bazılarını kullanarak yaptığı işle ilgili faaliyetlerin tamamı, E-iş'tir. Ancak, benim tanımlar için kullandığım çevrimiçi sözlükler E-İşi hep internetle sınırlamışlar. Wikipedia demiş ki: Electronic business, ör "e-business", is any business process that is empowered by an Information system. Today, this is mostly done with Web-based technologies. Türkçe'si Elektronik iģ ya da e-iģ, bilgi sistemleri kullanılarak yapılan herhangi bir iģ faaliyetidir. Günümüzde de, ağırlıkla web tabanlı teknolojiler kullanılarak gerçekleģtirilmektedir. Kimilerine göre E-iş kimilerine göre de, I-iş kapsamına aşağıda vereceklerimin hepsi girebilmektedir. Şirket içi Sistemler Müşteri ilişkileri Yönetimi (CRM-customer relationship management) Kurumsal Kaynak Planlama (ERP-enterprise resource planning) Personel Bilgi Sistemleri (employee Information portals ) Bilgi Yönetimi (knowledge management) İş Akışı Yönetimi (workflow management)