T.C. SAKARYA VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ SAKARYA İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "T.C. SAKARYA VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ SAKARYA İL ÇEVRE DURUM RAPORU"

Transkript

1 T.C. SAKARYA VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ SAKARYA İL ÇEVRE DURUM RAPORU SAKARYA

2 A. COĞRAFİK KAPSAM A.1. Giriş Sakarya İli, ülkemizin kuzey batısında, Marmara Bölgesinin kuzeydoğu ucunda yer almaktadır. Doğudan Bolu, batıdan Kocaeli ve Bursa, güneyden Bilecik ve kuzeyden de Karadeniz ile çevrelenmiştir. İlimizin bilinen tarihi; Bitini Krallığının kuruluşundan (M.Ö 378) başlar, III. Nikomed devrinden (M.Ö 75) sonra Roma hakimiyetine girmiş, daha sonra Bizanslılar, Selçuklu Türkleri ve son olarak da Osmanlı Türklerinin eline geçmiştir. Sakarya İli, 1658 yıllarında Kocaeli İline bağlı bir köy iken 1742 yıllarında Bucak, 1852 yılında İlçe ve 1954 yılında İl olmuştur. Eskiden bu yöre, Sakarya nehri ve kolunun oluşturduğu iki su arasındaki toprak üzerine kurulmakta olan Pazaryeri, onun Adapazarı olarak anılması ve tanınmasına neden olmuştur. A.2. İl ve İlçe Sınırları İlimiz, doğudan Bolu nun; Göynük, Mudurnu, Düzce ve Akçakoca, güneyinden Bilecik in; Gölpazarı ve Osmaneli, batıdan Kocaeli nin; Kandıra ve Gölcük İlçeleri, kuzeyden ise Karadeniz ile çevrilidir. Adapazarı Merkez ilçedir yılında Nahiye, 1837 de İlçe olan Adapazarı, 22 Haziran 1954 tarihli kanunla Kocaeli ilinden ayrılarak bağımsız İl statüsü kazanan Sakarya İlinin merkez ilçesi olmuştur. 17 Ağustos 1999 tarihinde meydana gelen deprem sonrası 6 Mart 2000 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak İlimiz Büyükşehir olmuştur. İlimiz, doğuda Bolu İli, Göynük, Mudurnu, Düzce İli, Akçakoca, güneyinde Bilecik İli, Gölpazarı ve Osmaneli, batıda Kocaeli İli, Kandıra ve Gölcük ilçeleri, kuzeyde ise Karadeniz ile çevrilidir. Adapazarı merkez ilçedir. İlimize bağlı; 1 Merkez İlçe ve 15 İlçe bulunmaktadır. Sakarya Büyükşehire bağlı köy sayısı 26 ve İlimiz genelinde köy sayısı 428 dir. Tablo A.1 İlçelerin İl Merkezine Uzaklıkları ve Yüzölçümleri İl Merkezine Uzaklık (km) Yüzölçümü (km 2 ) Ferizli Söğütlü Akyazı Geyve Hendek Karasu Karapürçek Kaynarca Kocaali Pamukova Sapanca Taraklı Arifiye 9 - Erenler 2 - Serdivan 4-1

3 A.3. İlin Coğrafi Durumu Sakarya ili, Türkiye nin coğrafik bölünmesinde Marmara Bölgesinin doğusunda yer alır.sakarya meteoroloji istasyonunun enlem derecesi , boylam derecesi dır. Yüzölçümü km 2 gerçek alan, km 2 izdüşüm alanı olup rakımı 31 metredir. İl yüzey şekilleri, iklim ve doğal bitki örtüsü bakımından birbirinden farklı dört kesimden oluşmaktadır. Bu bölgelere ait özellikler aşağıda verilmektedir; I. Alt Bölge Güneyde Sakarya Nehri nin izlediği dar ve derin Geyve Boğazı nın iki yanında Samanlı Dağları nın doğu uzantısı olan ve yükseltisi 1000 metreyi aşan engebeler bulunmaktadır. Geyve Boğazının güneyinde Geyve, Pamukova ve Taraklı ilçelerini içine alan, Karadeniz, İç Anadolu ve Ege Bölgeleri iklim özelliklerinin bir arada görüldüğü bir bölgedir. Sakarya Nehri nin içinden geçtiği Pamukova ve Geyve Ovalarının bulunduğu havza mikro klima özelliği göstermekte olup, narenciye dışındaki tüm ürünlerin (özellikle meyve ve sebze) üretimi için ideal özelliktedir. II.Alt Bölge Bu bölge güneyde Geyve Boğazı, doğuda Akyazı-Hendek dağları, batıda Kocaeli platosunun uzantısı ve Sapanca Gölü, kuzeyde de Karasu ve Kaynarca ilçeleri ile çevrili Akova olarak bilinen Adapazarı Ovası dır. Adapazarı, Söğütlü ve Ferizli ilçelerini içine alan bölgedir. III.Alt Bölge Bu bölge Samanlı Dağları nın kuzeye doğru uzantısı olan Akyazı, Karapürçek, Hendek, Karasu ve Kocaali İlçelerini içine alan daha çok yayvan yapraklı orman ağaçları ile kaplı, fındık üretiminin yaygın olduğu bol yağış alan bölgedir. Adapazarı Ovasının doğuya doğru uzantısı olan ve İstanbul-Ankara otoyolunun çevresindeki düşük rakımlı bölümden kuzey ve güneye doğru yükselen rakım mevcuttur. IV.Alt Bölge Kocaeli Platosunun doğuya doğru uzantısı olan alanı ve Kaynarca İlçesi ni içine alır. Yer yer platolardan oluşur. Sakarya İlinin Karadeniz de Bolu ve Kocaeli sınırları arasında uzanan 60 km uzunluğunda bir kıyı şeridi mevcuttur. Bu kıyılarda önemli girinti ve çıkıntılara rastlanmaz. Kıyı boyunca kumsal düzlükler devam eder. İl toprakları içinden geçen en önemli akarsu Sakarya Nehridir. Bunun dışında diğer önemli dere ve çaylar: Mudurnu Çayı, Dinsiz Çayı, Darıçayırı Deresi, Maden Deresi, Melen Çayı, Karaçay, Akçay Deresi, Yırtmaç Deresi, Çark Suyu dur İl toprakları Kuzey Anadolu fay sistemi üzerinde ve yer kabuğunun yıkıcı depremlerle sarsıldığı bir kuşakta yer alır. Harita A.1 de deprem hassasiyeti gösterilmiştir. Sakarya ili kent-kır nüfus oranında kent lehine giderek artan bir gelişme olduğu görülmektedir. 2

4 Tablo A.2 Sakarya İli Nüfusu Toplam Erkek Kadın Türkiye - toplam nüfus Sakarya - il nüfusu Sakarya - il/ilçe merkezleri nüfusu Sakarya - belde ve köyler nüfusu İlçe Bucak Belde/Köy Toplam Erkek Kadın Adapazarı Şehir Merkez Abalı Aşırlar Bileciler Budaklar Büyükhataplı Çağlayan Demirbey Elmalı Hacılar Işıklar İlyaslar Karadavutlu Karadere Kavaklıorman Kayrancık Kışla Kömürlük Köprübaşı Küçükhataplı Nasuhlar Örentepe Poyrazlar Salmanlı Solaklar Turnadere Yeşilyurt Bucak toplamı İlçe toplamı Akyazı Şehir Merkez Alaağaç (B) Altındere Ballıkaya Bediltahirbey Beldibi Bıçkıdere Boztepe Buğdaylı

5 Çatalköprü Düzyazı Güzlek Hanyatak Harunusta Hasanbey Karaçalılık Kepekli Kızılcıkorman Kumköprü (B) Kuzuluk Merkezyeniköy Osmanbey Pazarköy Reşadiye Salihiye Sukenarı Şerefiye Taşağıl Taşburun Taşyatak Topağaç Türkormanköy Yağcılar Yenidoğan Yongalık Yuvalak Bucak toplamı Dokurcun Çakıroğlu Dedeler (B) Dokurcun Durmuşlar Gökçeler Güvençler Haydarlar Madenler Mansurlar Yörükyeri Bucak toplamı İlçe toplamı Arifiye Şehir Merkez Adliye Ahmediye Çınardibi Kemaliye Yukarıkirazca

6 Bucak toplamı İlçe toplamı Erenler Şehir Merkez Değirmendere Ekinli Kayalarmemduhiye Kayalarreşitbey Küçükesence Yazılı Bucak toplamı İlçe toplamı Ferizli Şehir Merkez Ağacık Akçukur Bakırlı Ceylandere Çiftlik Doğancı (B) Gölkent Hocaoğlu Karadiken Konuklu Kusca Nalköy Sarıahmetler Seyifler (B) Sinanoğlu Teberik Tokat Bucak toplamı İlçe toplamı Geyve Şehir Merkez Ahibaba Akdoğan Akkaya Alıplar (B) Alifuatpaşa Aydınlar Bağcaz Bağlarbaşı Bayat Belpınar Bozören Burhaniye

7 Ceceler Çamlık Çengel Çine Çukurköy Demirler Dereköy Doğantepe Düzakçaşehir Epçeler Esenköy Eşme Güney Günhoşlar Hacılar Hacıosmanlar Halidiye Hırka Hisarlık Ilıca İhsaniye Kamışlı Karacaören Koru Kozan Köprübaşı Kulfallar Melekşeoruç Melekşesolak Safibey Saraçlı Sarıgazi Sekiharman Setçe Suçatı Sütalan Şehren Taşoluk Umurbey Yaylak Bucak toplamı Doğançay Akıncı Boğazköy Doğançay Fındıksuyu İlimbey Karaçam Kışlaçay

8 Kızılkaya Maksudiye Nuruosmaniye Örencik Şerefiye Bucak toplamı İlçe toplamı Hendek Şehir Merkez Akarca Akçayır Aktefek Aşağıçalıca Balıklıihsaniye Beyköy Beylice Bıçkıatik Çakallık (B) Çamlıca Çayırbaşı Çobanyatak Çukurhan Dereköy Esentepe Eskibıçkı Güldibi Gündoğan Hacıkışla Hacimbey Halaç Hamitli Harmantepe Hicriye Hüseyinşeyh İkbaliye İkramiye Kahraman Kalayık Karatoprak Kargalıyeniköy Kazımiye Kırktepe Kocatöngel Lütfiyeköşk Martinler Muradiye Nuriye Ortaköy

9 Paşaköy Pınarlı Sarıyer Servetiye Sivritepe Sofular Soğuksu Sukenarı Süleymaniye Şeyhler Tuzak Türbe Uzuncaorman Yağbasan Yarıca Yayalar Yeniköy Yeşilköy Yeşilvadi Yukarıçalıca Yukarıhüseyinşeyh Bucak toplamı Karadere Aksu Bakacak Dikmen Göksu Güney Kadifekale Karadere Kızanlık Kurtuluş Sümbüllü Yeniyayla Bucak toplamı İlçe toplamı Karapürçek Şehir Merkez Ahmediye Harmanlı Kanlıçay Küçükkarapürçek Mecidiye Mesudiye Meşepınarı Teketaban Bucak toplamı İlçe toplamı

10 Karasu Şehir Merkez Adatepe Akkum Ardıçbeli Camitepe Çatalüvez (B) Darıçayırı Denizköy Gölköprü Hürriyet İhsaniye Kancalar Karamüezzinler Karanlıkdere Karapınar Karasu Kızılcık Konacık (B) Kurudere Kurumeşe Kuyumculu (B) Limandere Manavpınarı Ortaköy Paralı Resuller Subatağı Taşlıgeçit Tepetarla Tuzla Üçoluk Yassıgeçit Yenidoğan Yeşilköy (B) Yuvalıdere Bucak toplamı İlçe toplamı Kaynarca Şehir Merkez Akbaşlı Arifağa Başoğlu Birlik Büyükyanık Cebek Duduköy

11 Eğrioğlu Gaziler Gölce Gürpınar Güven İmamlar İşaret Kalburcu Karaçalı Karamanlar Kayacık Kertil Kırktepe Kızılcaali Kulaklı Küçükkaynarca Küçükkışla Müezzinler Okçular Ortaköy Osmanlı Ömerağa Sabırlı Sarıbeyli Şeyhtimarı Taşoluk Topçu Turnalı Uğurlu Uzakkışla Uzunalan Yeniçam Yeşilova Ziamet Bucak toplamı İlçe toplamı Kocaali Şehir Merkez Açmabaşı Akpınar Bezirgan Caferiye Çakmaklı Çobansayvant Çukurköy Demiraçma Gümüşoluk Kadıköy

12 Karapelit Kestanepınarı Kirazlı Koğukpelit Kozluk Melen Selahiye Şerbetpınar Bucak toplamı Ortaköy Aktaş Aydoğan Beyler Görele Karalar Kızılüzüm Köyyeri Küplük (B) Lahna Süngüt Yalpankaya Yanıksayvant Bucak toplamı İlçe toplamı Pamukova Şehir Merkez Ağaççılar Ahiler Akçakaya Bacıköy Bakacak Bayırakçaşehir Cihadiye Çardak Çilekli Eğriçay Eskiyayla Fevziye Gökgöz Hayrettin Hüseyinli İsabalı Kadıköy Karapınar Kazımiye Kemaliye Mekece Mesruriye

13 Oruçlu Özbek Paşalar Pınarlı Şahmelek Şeyhvarmaz Teşvikiye Turgutlu Bucak toplamı İlçe toplamı Sapanca Şehir Merkez Akçay Balkaya Fevziye Hacımercan İkramiye İlmiye İstanbuldere Kuruçeşme Mahmudiye Memnuniye Muradiye Nailiye Şükriye Uzunkum Ünlüce Yanık Bucak toplamı İlçe toplamı Serdivan Şehir Merkez Aşağıdereköy Beşevler Çubuklu Dağyoncalı Kızılcıklı Kuruçeşme Meşeli Selahiye Uzunköy Yukarıdereköy Bucak toplamı İlçe toplamı Söğütlü Şehir Merkez Beşdeğirmen Fındıklı

14 Hasanfakı İmamlar Kantar Karateke Kurudil Levent Mağara Maksudiye Sıraköy Soğucak Tokmaklıdere Türkbeylikkışla Yeniköy Bucak toplamı İlçe toplamı Taraklı Şehir Merkez Akçapınar Aksu Alballar Avdan Çamtepe Çayköy Dışdedeler Doğancıl Duman Esenyurt Hacıaliler Hacıyakup Harkköy İçdedeler Kemaller Mahdumlar Pirler Poydular Sabırlar Tuzla Uğurlu Yeniköy Bucak toplamı İlçe toplamı Kaynak :

15 Harita A.1. Deprem Haritası Tablo A.3 Sakarya İli Merkez ve İlçelerinin Genel Bilgileri İlçeler İlçe Oluşu Beldy. Oluşu Merkeze Uzaklığı Denizden Yüksekliği yüzölçümü Belediye Köy Sayıları Adapazarı (B.Şh.Bl.) m 645km Arifiye (Adp.Mrk) km Erenler (Adp.Mrk) km Serdivan (Adp.Mrk) km Akyazı km 43m 645km Ferizli km 50m 208km Geyve km 80m 780km Hendek km 175m 581km Karasu km 31m 477km Karapürçek km 150m 127km Kaynarca km 50m 360km

16 Kocaali km 15m 291km Pamukova km 100m 293km Sapanca km 30m 140km Söğütlü km 31m 141km Taraklı km 485m 334km A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu Sakarya ilinin yüzey şekilleri sade bir özellik gösterir.bunları üç bölümde incelemek mümkündür. a-kuzeyde tepelik alan b-ortada Adapazarı ovası veya Akova denilen düzlük c-güneyde engebeli topraklar İl alanı,güneyden kuzeye doğru uzanarak Kocaeli peneplenini yani,yarı ovalarının doğusunda Karadeniz e açılır.üçüncü zamanın sonları ile dördüncü zamanın başlarında oluşmuştur. Bu jeolojik zamanda ortaya çıkan kıvrılma ve kırılma hareketleri nedeniyle Trakya nın güneye, Kocaeli Yarımadası nın kuzeye doğru farklı yönlerde çarpılmasına neden olmuştur. Çarpılmanın etkisi Sakarya ilinde daha güçlü olmuş ve il alanı Karadeniz e doğru eğim kazanmıştır. Sakarya ırmağının İç batı Anadolu platolarından taşıdığı maddeler il alanında yığılarak alüvyal ve kalüvyal ovalar oluşmuştur. Yüzey şekillerinin başlıca öğesini Adapazarı Ovası oluşturur. Elips biçimli olan ova, doğuya ve güneydoğuya doğru bir körfez gibi sokulur. Batıya doğru Sapanca Gölü nü içine alan ve İzmit Körfezinin doğusundaki ova ile birleşen oluk biçimindeki bir çukurda uzanır. Güneydoğu yönünde ise, Samanlı dağlarının dik yamaçlarına dayanır. Sakarya ırmağı, Geyve boğazı aracılığı ile bu dağlar arasından ovaya çıkar. İlde platolar önemli bir yer tutar. Dağlar ilin güney yarısında yoğunlaşır, öbür kesimler büyüklü küçüklü taban topraklarla kaplıdır. Kuzey Anadolu sistemine bağlı dağlar, il alanına yakın kesimlerde alçak platolara dönüşerek doğu-batı yönünde uzanır. İlin orta ve batı kesimleri Kocaeli platosunun uzantısı durumundadır. Yer yer görülen düşük yükseltili tepeler dışında genellikle alçak ve düz yapıdadır. İl topraklarının yeryüzü şekillerine göre dağılım yüzdeleri: Dağlar %34 Platolar %44 Ovalar %22 şeklindedir. DAĞLAR İldeki tek düzenli sıradağ,samanlı dağlarıdır. Bolu nun güneyinde düzenli ve yüksek sıra dağlar oluşturan Köroğlu dağlarının batı uzantısı olan Samanlı dağları, ilde Hendek, Akyazı ve Sapanca Gölünün güneyinde kalan bölgeyi bütünüyle kaplar. Samanlı dağları, batıya doğru uzanarak İzmit Körfeziyle Gemlik körfezi arasını doldurur. Dağlar, kuzeyde Adapazarı ovasına, güneyde Pamukova ya doğru alçalarak sokulur. Samanlı dağları, pek yüksek değildir. İl alanında başlıca doruklar; Sakarya ovasının doğu ucunda 15

17 yer alan 1543 m. yükseltili Keremali dağı ile güneydeki 1467 m. yükseltili Karadağ dır. Keremali dağı aynı zamanda ilin en yüksek noktasıdır. Hendek ile Karadeniz arasında pek çok yüksek olmayan bir kabarıklık oluşturan Çam dağı, Zonguldak ve Bolu ili alanlarından batıya doğru sokulan Akçakoca ve Bolu dağlarının uzantısı durumundadır. Düzce çöküntü alanında birden çöküntüye uğrayan, Akçakoca ve Bolu dağları çöküntü alanını batısında yeniden şekillenerek tek tek tepecikler şeklinde Sakarya topraklarında belirir. Çam dağının rakımı 880 m.dir. Bu yükselti doğuya doğru artar ve Fındıklı tepede 900 m. ye ulaşır. Buna karşılık kuzey yönünde hızla azalarak Keltepe de 550 m.ye, Sivri tepede 239 m. ve Uzun Çarşı tepede 237 m. ye düşer. Sakarya ilinde bunların dışında önemli doruk yoktur. Kuzeybatı ve batıda Kocaeli platosu üzerinde çok sayıda tepe varsa da bunların yüksekliği 250 m. yi aşmaz. İl sınırları içerisindeki Karadağ, Samanlı Dağları, Keremali Dağı ve Oflak Dağı üzerinde bulunan önemli yaylalar Tablo A.3 de verilmiştir. Tablo A.4 Sakarya İlinde Yaylalar Adı Denizden Yeri Yüksekliği(m) Dikmen Yaylası 1500 Hendek İlçesinin güneydoğusu Çiğdem Yaylası 1450 Hendek İlçesinin güneyinde Turnalık Yaylası 1400 Hendek İlçesinin güneyinde Keremali Yaylası 1250 Akyazı İlçesinin doğusunda Sultanpınar Yaylası 1390 Akyazı İlçesinin güneyinde Karagöl Yaylası 1150 Taraklı İlçesinin Kuzeyinde Soğucak Yaylası 1100 Sapanca İlçesinin Güneyinde Kaynak: İl Turizm Müdürlüğü 2008 Sakarya İlinde doğal bitki örtüsü genellikle ormandır.bunlar daha ziyade nemcil Karadeniz ormanları özelliğini taşırlar. İl ormanlarını oluşturan ağaç türleri arasında kayın başta olmak üzere meşe, gürgen, kavak, kestane, ıhlamur, çınar, dişbudak, kızılağaç ve çam türleri sayılabilir. İlin Karadeniz kıyısı yakınlarında maki toplulukları da görülür. Makilerde kocayemiş, şimşir, akdiken, ardıç, çoban püskülü, kermes meşesi, böğürtlen, dikenli mersin, ayı üzümü ve orman gülü gibi bitkiler bulunur. PLATOLAR Sakarya da yeryüzü şekillerinin dağılımında platolar önemli bir yer kaplar. İl alanının %44.3 ünü oluşturan platolar yer yer ormanlarla kaplıdır. İlin en önemli platosu batıdan il topraklarına girerek Sakarya vadisine kadar sokulan Kocaeli platosudur. Kocaeli platosu,3. Zamanın sonlarıyla 4. Zamanın başlarında oluşmuştur.bu jeolojik zamanlarda ortaya çıkan tektonik hareketler, kıvrılma ve kırılmalara neden olmuş ve yarımada kuzeye doğru çarpılmıştır. Bu yapı nedeniyle plato, sularını daha çok Karadeniz e boşaltır. Sakarya da Kocaeli platosu dışında kalan platolar genellikle Samanlı dağlarıyla Çamdağı kütlesinin Hendek, Akyazı, Sapanca ya doğru uzanan kesimlerinde dizilmiş durumdadır. Başlıcaları; Hendek-Akyazı arasında Çiğdem, Tırnalı ve Gındıra platoları, Keremali platosu, Akyazı nın kuzeyinde Acelle ve Karagöl, Geyve yöresinde Katırözü, soğucak, Çataldağ, Çataltepe ve Ziyarettepe platolarıdır. 16

18 VADİLER İl alanının aşağı Sakarya havzasında kalan vadiler, önemli yeryüzü şekilleridir. 3. zamanda ortaya çıkan yoğun yükselme, kırılma ve kıvrılmalarla il topraklarındaki akarsular çöküntü alanları arasındaki eşiklerde derin vadiler açmış, vadi tabanlarında da geniş ve verimli ovalar oluşmuştur. Vadi tabanlarının yükseltileri genellikle düşük olduğundan akarsuların akış hızı azalmakta bu nedenle de taşıdıkları maddeler vadi tabanına yığılmaktadır. İldeki en önemli vadi, Sakarya vadisidir. İç Batı Anadolu platoları üzerinde yükselen Emir ve Türkmen dağlarından başlayan ve çeşitli kollardan oluşan Sakarya vadisi, bölgede doğudan batıya geniş bir yay çizer. Bu arada Porsuk ve Ankara Çayı vadileri ile birleşir. Cambaz Boğazı ndan sonra genişlemeye başlayan vadinin tabanında Pamukova oluşmuştur. Pamukova dan sonra vadi yeniden daralır ve Geyve Boğazı diye anılan yerde, uzun ve derin bir oluğa dönüşür. Birden genişleyerek ilin en geniş ovası olan Akova yı oluşturur. Daha sonra Karadeniz e doğru yönelen Sakarya vadisi,batıdan ve doğudan çok sayıda yan vadilerle birleşerek Karasu yakınlarında Karadeniz e açılır. OVALAR AKOVA: İlin en büyük ovasıdır. Bir adı da Adapazarı ovası dır. Aşağı Sakarya vadisinde Sapanca Gölü ile Adapazarı nın doğusunda yer alır. Doğuda Keremali dağının eteklerine dek uzanan Akova, Marmara Bölgesinin en büyük ovalarından birisidir. Sakarya ırmağının taşıdığı kalın bir alüvyon tabakasıyla kaplı olduğundan çok verimlidir. Yükseltisi yaklaşık 30 m. olan ovaya çevredeki dağlardan sırtlar sokulmakta ve bazı alanlarda tepelikler oluşturmaktadır. Bunların başlıcaları; Adapazarı kentinin güneyindeki Erenler tepesi ile Alibey tepesi ve güneydeki Tersiye tepesidir. Ovayı güneyden kuzeye doğru akan Sakarya ırmağı ve doğudan güneye doğru akan Mudurnu çayı sulamaktadır. Sakarya ırmağı, ovada bir çok kıvrımlar yaparak akmakta, sağanak yağışların olduğu ve karların eridiği Mart ve Nisan aylarında taşarak ovayı basmaktadır. Ovada taban suyu yüksek olduğundan taşan sular çekildikten sonra su birikintileri vebataklıklar uzun zaman kalmaktadır. PAMUKOVA:Aşağı Sakarya vadisinin Akova dan sonra ikinci büyük tarım alanı,pamukova dır. İl topraklarında hızla genişleyen Sakarya vadisinde alüvyonların birikmesiyle oluşmuş verimli bir ovadır. Pamukova, Adapazarı ovasına göre daha yüksek olduğundan, Sakarya ırmağı, burada daha hızlı akar. Irmak derinden aktığı için yatağı değişmemektedir. Taban su Akova ya göre daha düşüktür. SÖĞÜTLÜ OVASI: Akova nın kuzeyinde yer alan Söğütlü ovası ilin en çukur tarım alanıdır. Taban suyunun yer yer yüzeye çıkması ve Sakarya taşkınlarıyla ovanın bazı kısımları sazlık ve bataklık durumundadır. Söğütlü ovasında toprakların tarıma elverişli duruma getirilmesi amacıyla yoğun drenaj çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalarla ovanın kimi yerinde taban suyunun düzeyi düşürülmüş, bataklıkların bir bölümü kurutulmuş. Sakarya ilinde bu büyük ovalardan başka Sakarya vadisi ile bu vadinin kollarının tabanlarında kimi küçüklü büyüklü tarım alanları vardır. Bu alanlar alüvyal toprakla kaplı olduklarından verimleri yüksektir. 17

19 AKARSULAR SAKARYA NEHRİ:Eskişehir in Çifteler ilçesi yakınlarından doğan Sakarya ırmağının kolları ile birlikte toplam uzunluğu 824 km. dir. Ancak başlangıcında yer alan bazı kaynaklarının kuruduğu göz önüne alınırsa ırmağın uzunluğu 720 km. kabul edilir. İlimiz sınırları içindeki uzunluğu km. dir. Nehir, Osmaneli ni geçince İnegöl ve Yenişehir ovalarını sulayan Göksu kolunu alır. Osmaneli ne varmadan aşağıdan Göynük çayını da alarak Pamukova ya ulaşır. Geyve ile Doğançay arasında dik yamaçlı ve dar Geyve Boğazından akarak Adapazarı ovasına (Akova) ulaşır. Burada vadi tabanı 35 m. nin altına iner ve tam bir ova akarsuyu halini alır. Adapazarı şehir merkezinin 4 km. doğusundan geçen Sakarya ırmağı, ovanın kuzey kesiminde sağdan Mudurnu çayını, daha ilerde, tepelik bir alanda soldan, Sapanca Gölünün fazla suyunu boşaltan Çark suyunu alır ve Karasu ilçe merkezi Yenimahalle semtinde Karadeniz e dökülür. Sakarya nın deltası, Kızılırmak ve Yeşilırmak deltası gibi denize doğru belirli bir çıkıntı meydana getirmez. Tarih devirlerinde Sakarya nın, Adapazarı ovasında birkaç defa yatak değiştirdiği sanılmaktadır. Sakarya nehri üzerinde Sarıyer ve Gökçekaya barajları bulunmaktadır. ÇARK SUYU:Sapanca Gölünün ayağı olan Çark suyu, Sakarya ırmağına boşalır. Uzunluğu 45 km. olan akarsu, Sapanca Gölünün doğusundan çıkar ve batıdan Elmalı deresi, Kocadere ve Söğüt deresini alarak kuzeydoğuya yönelir.seyifler köyü yakınında Sakarya nehrine katılır. Adapazarı nın içme kullanma suyu,uzun yıllar Çark suyundan sağlanmıştır. DİNSİZ ÇAYI:Uzunluğu 34 km. dir.mudurnu çayının bir kolu olan Dinsiz çayı,hendek sınırı yakınında Şark Beynevit köyü civarında doğar,daha sonra doğudan Fabrika dere ve Balıklı dereyi,güneyden Bıçkı ve Gürcü derelerini alır.akyazı,hendek ve merkez ilçe sınırlarının birleştiği yerde Mudurnu çayına katılır. MUDURNU ÇAYI:Uzunluğu 65 km.dir.dokurcun yakınlarında il topraklarına girer,hendek İlçesinin Kuzeybatısında Sakarya ya karışır.akyazı ilçesinin Taşburun köyü civarında taşkınlar yapan ve bataklıklar oluşturan çay, yapılan ıslah çalışmalarıyla zararsız hale getirilmiştir. DARIÇAYIR DERESİ:Uzunluğu 33 km.dir. Karasu nun güneyinde Kocatöngel deresi adıyla kuzeye doğru akan bu dere,doğudan ve batıdan küçük yan dereciklerle birleştikten sonra Tuzla yakınında Sakarya nehrine katılır. MADEN DERESİ: Uzunluğu 30 km. olan Maden deresi, Hendek yakınında Çataltepe den doğar.önce kabalak deresi adıyla kuzeye akar. Yayla deresi ile birleştikten sonra Karasu adını alır ve Karasu ilçesinin doğusundan Karadeniz e dökülür. MELEN DERESİ: Uzunluğu 30 km. dir.kocaali ilçesinin doğusunda Akçakoca sınırında bulunan Melenağzı mevkiinde Karadeniz e dökülür. KARAÇAY DERESİ: Geyve ilçesinin doğusunda Mancarlı yöresinde doğar. Uzunluğu 29 km. dir.önce Secdedere,sonra Karaçay adlarını alarak güneybatıya doğru akar.güneybatıdan gelen Karakaya deresi ile birleştikten sonra Karasular mevkiinde Sakarya ırmağına katılır. AKÇAY DERESİ: Geyve nin kuzeybatısındaki Eskiyayla yöresinden doğan Akçay deresi,çok sayıda küçük dereyle birleştikten sonra Adliye köyü kenarından Sakarya ırmağına katılır. YIRTMAÇ DERESİ:Kandıra ilçesinin Kuştünek mevkiinden doğar.kaynarca- Karasu sınırındaki Acarlar Gölü ne dökülür.önemli kolları Büyükdere ve Kemer deresidir. 18

20 Sapanca Merkez DEĞİRMENDERE: Değirmendere, Kandıranın doğusundaki Alabaşlar köyü yakınından doğar. Kandıra Kaynarca sınırını çizerek akar. Kaynarca nın kuzeyinde Karaboğaz yöresinde Karadeniz e dökülür. SAPANCA DERELERİ: Sapanca Gölü ne bazı irili ufaklı dereler dökülmektedir. Bunların en önemlisi İstanbul deresi olup yıl boyunca faaliyet halindedir. Mahmudiye ve Kurtköy gibi dereler yazın kururlar. Genellikle Samanlı dağlarının karları ve mevsim yağmurları ile beslenen bu dereler, gölün su seviyesinde rol oynadıkları gibi sürükledikleri alüvyonları biriktirip bugünkü Sapanca nın bulunduğu ovalık araziyi oluşturmuşlardır. İlin en önemli gölü Sapanca Gölü olup, yüzölçümü 42 km 2 dir. İlin içme suyu buradan karşılanmaktadır. Sapanca Gölü dışında il hudutları içinde Taşkısık Gölü, Poyrazlar Gölü, Akgöl, Acarlar ve diğer küçük göller bulunmaktadır. Tablo A.5 Akarsular, Dereler ve Su Kaynakları GRUP YERLEŞİM YERİ KAYNAK Hendek 19 KAYNAK DEBİSİ(lt/sn) Min Max Merkez-Erenler-Serdivan-Yazlık- Güneşler-Arifiye-Kazımpaşa-Hanlı Sapanca Gölü 1850 Bekirpaşa-Nehirkent-49 köy (Abalı Akçay Deresi(İkramiye) Grubu) Alifuatpaşa Bel. Gümüşdere Asmaköprü Kaynak 6 12 Çaybaşıyeniköy Dualıdere Sondaj(2) Ceneviz Suyu 6 20 Değirmendere Köyü Arabakonağı kaynağı 2 5 Büyükdere Ekinli-Yazılı Kaynak 3 5 Akçay Köyü Kaynak 1 Sondaj 7 Adliye Sondaj(2) 6+4 Karadere Sondaj(2) 2,57+1,5 Kemaliye-Kumbaşı-Çınardibi Laftadere -Hamsuyu 6 15 Kışlaçay Kurşunludere 5 10 Domuzyatağı 0.5 Doğançay Ayıoynağı 1,5 Poyrancık 1,2 Dualıtepe 1,5 Büyükhataplı-Işıklar-Kışla-Küçükhataplı Müezzinler Gr.(sondaj) 3 Karaçam Köyü Fındıklık-Çamlık- Soğuksu-İlimbey Dere 11 İlimbey Köyü Kaynak (6 adet) 2 5 Mağara Ky İstanbul 95 Ky Sapanca Ziyabey-Nikola-Kayakıran Yedigöz Ky Sondaj (5 adet) 175 Yangın deresi Kırkpınar Kurtköy Dere Ky. 4 Sonday (2 adet) 15 Şahinkaya Ky. 6 6 Kurtköy İncirlikaya Ky Kurtköy Dere Ky. 20 Şahinkaya-2 Ky Kaynak 5 9 Yanık Yanık dere 4 Sondaj(2) 5 Mahmudiye Yangın deresi 6 Hendek Dikmen Balkaya Uludere Akarca Gr. Sakaoğlu Deresi Yeniormanköy Sondaj 7 Soğuksu Kaynak 5

21 Ferizli Söğütlü Akyazı Sivritepe Sondaj 8 Yeşilyurt Kilisedere-Ardıçlı İlimli Ky Akyazı Sondaj Kuyusu (3 adet) 94 Keremali Ky Karapürçek Uludere Kanlıçay Grubu Kanlıçay Deresi Kanlıçay Köyü Kaynak(2) 1 Göktepe Ky Göktepe Ky Küçücek Bedir Kaynağı 1,3 1,3 Sami Ky Taşburun Deresi Aktarla-1 Gr. Sondaj 20 Ferizli Sondaj (2 Adet) 45 Soğucak Köyü Sondaj 2 Tuzla-Kemersuyu 1 Yeniköy Sondaj(2) 5 Mağara Sondaj 5 Değirmencik Soğuksu 2 Damlık Tatlısu 5 9 Levent Kaynak 1 Kantar Sondaj 1 Karateke Sondaj(2) 3 Söğütlü Kale sondaj 20 Fındıklı Gr. Aslanlar Barajı 6 Kaynak: ADASU 2009 A.5. JEOLOJİK YAPI ve STRATİGRAFİ A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma Birimin temel litolojisi olan amfibolitler, yeşil, gri-yeşil veya çok koyu yeşil renkli homojen kütleler halinde bulunur. Hornblend ve plajiyoklaslar amfibolitlerin ana bileşenlerini oluşturur.hornblend, sfen, epidot, ve klorit amfibolitlerin ana parajenezini tamamlar. Mineralojik bileşimi ve homojen yapısından dolayı bölgedeki Karapınar amfibolitleri irili-ufaklı bir çok granitik plütonlar tarafından kesilmiştir. Sakarya ili Karapınar amfibolitlerine ait seviyelerden alınan el örneklerinde yapılan mikroskobik incelemelerinde birim içinde şu mineraller görülmüştür. Yeşil Hornblend: Genellikle kesidin tamamına yakın kısmını oluşturmaktadır. Pleokronik, tabii ışıkta sarı renkli otomorf iri kristaller halindedir. Klorit: Hornblend kristalleri arasında son alterasyon ürünü olarak tali oranda bulunmaktadır. Kuvarsitleri şekillendiren kuvarslar öz şekilsiz olup, basıncın etkisiyle belirli yönde basınç istikametine dik yönde uzanım gösterirler. Muskovit: Bunlar gerek kuvarsların arasına ve gerekse iki mikalı şistlere yakın kısımlarda biyotitlerle yanyana basınç yönüne dik olarak levhamsı kristaller halinde uzanmaktadır. Muskovitlerin uzanım yönüne paralel olarak yer alan dilinimlerde bazen bükülmeler dikkati çekmektedir. Biyotit: Bazı kısımlarda, özellikle Yörük Tepe mermerlerinin alt kısımlarındaki kuvarsça zengin bölümlerde biyotitler görülmektedir. Bunlar pleokroizmalarıyla muskovitlerden kolayca ayırt edilirler. Biyotitler muskovitler gibi basınç istikametine dik yönde dizilerek kayaca şistik bir yapı kazandırmışlardır. Bunlar pullu minerallerden olup, yeşil renkli bir pleokrizmaya sahiptir. 20

22 Yörede yüzeylenen bütün birimlerin yöntemli ve yöntemsiz olarak kaya birimi adlandırılması yapılmıştır.yörede en yaşlı litelojiyi Triyasa ait Hayrettin Kuvarsitleri, Yörük Tepe mermerleri, Karapınar amfibolitleri ve Harman Tepe metakonglomeraları oluşturmakta olup, tüm bu birimleri Tas Tepe metagranitleri kesmektedir. Bunların ayrıntılı jeolojik ve petrografik deskiripsiyonları yapılmıştır. Alt Kretase de ise Akçay kalkşistleri, Alaçam yeşilşistleri ve Karkaya metavolkanitleri yer almaktadır. Tüm bu birimlerin stratigrafi, jeoloji ve petrografisi hakkında ayrıntılı açıklamalar yapılmıştır. Alt Kretase üzerine uyumsuz olarak gri renkli ve tabakalı pelletli dokuda Acıelma formasyonu yer almaktadır. Bunların sığ deniz ortamında çökeldikleri vurgulanmıştır. Konglomera, kumtaşı, marn ve kireçtaşı ardalanması şeklinde kendisini gösteren Bakacak formasyonunun filiş fasiyesine tipik bir örnek sunduğu ve havzaya malzeme birikiminden sonra sübsüdans göstererek yeni malzemenin çökeldiği ve böylece kalın bir serinin ortaya çıktığı açıklanmıştır. Bölgede Hersiniyen ve Alpin dağ oluşumu hareketlerine paralel olarak bölgesel nitelikte rejyonel metamorfizma ortaya çıkmıştır.başkalaşımın Barrow tip bir metamorfizma olduğu üzerinde durulmuş ve anahtar minerallere dayanılarak metamorfizmanın mertebesi açıklanmıştır. Metamorfizma Barrowian tip olup, bu tipin yeşilşist alt fasiyelerinde klorit ve biyotit gibi başkalaşımı karakterize eden anahtar minerallere rastlanılmıştır. Bölgede paleozoyik olarak kabul edilen kristalen şistlerinin oluşumu esnasında serpantin ve muhtelif lavlar,kristalen şistlerin teşekkülünden sonra granit ve grandiyoritler, eosen esnasında da çeşitli lav ve muhtelif faaliyetler yer almıştır. Harita A.2 İlin Genel Jeoloji Haritası 21

23 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya Sakarya ili Hersiniyen ve Alp orojenezlerinin etkisi altında kalmıştır. Silüriyen ve Devoniyen yaşlı sedimentasyonla beraber ilk kıvrımlama hareketleri Hersiniyen Orojenezi etkisi altında olmuştur. Birimler kıvrımlanmaya uğramış ve genel olarak eksen dalım yönleri kuzey istikametinde gelişmiştir. Devrilme ve yatımlar güneye doğrudur. Güney sahada metamorfizma etkisi kendini göstermiş, kuzey bölgede ise metamorfizma etkileri yok denecek kadar az olmuştur. Bölgemiz Alp Orojenizine bağlı hareketlerin kuaternere kadar devam ettiği görülmektedir. Bu zaman zarfında çökeller tektonik hareketler neticesinde kıvrımlanmaya uğramışlardır.eosen ve Neojende bölge tektonik olarak oldukça aktif bir dönem geçirmiştir.etkin tektonizma neticesinde Adapazarı Ovası çökmeye uğramış ve Kuzey Anadolu Fay Sistemi bu zamanda ortaya çıkmıştır. Bu fay zonuna paralel irili ufaklı bir çok fay oluşmuştur.bu faylar incelendiğinde güney blokların çöktüğü veya kuzey blokların yükseldiği görülmektedir. Ferizli Mağara Köyü uzanımda olan fay hattında Paleozoyik yaşlı birimler üzerine bindirdiği görülmektedir. Kuzey Anadolu Fay Zonu, oluşumundan itibaren sürekli aktivitesini korumuş ve Adapazarı Ovasının deprasyonlarına sebep olmuştur.bu özelliğinden dolayı Ova devamlı çöken sübsidans havza ortamı haline gelmiştir. Şekil A.1.Sakarya İlinin Stratigrafik Sütun Kesiti 22

24 Tektonik: Şehir, tamamen nehir çökelleri üzerindedir. İzmit körfezinden itibaren Adapazarı na ve buradan da Hendek e kadar uzanan bir çöküntü sahası içinde bulunmaktadır. Bu ova Sakarya nın, Çark suyu Mudurnu, Uludere gibi suların getirip biriktirdiği kalın alüvyondan ibarettir. Adapazarı nın güneyinde doğudan -batıya doğru sıralanan tepeleri Kretase flişleri teşkil etmektedir. Serdoğan deresi, bu fliş tepeleri ve andezitik tüflerden oluşmuş, Karahabi tepesini birbirinden ayırmaktadır. Batıda ise, bu formasyonlar üzerine Eosen yaşlı kireç taşlarının geldiği görülür. Ovanın kuzey kenarında dik falezlerle yükselen tepeler, Devoniyen e ait kırmızı renkli killi şist ve kumtaşlarından oluşmuştur. Daha yukarılarda bu tabakalar Ü. Kretase yaşlı kireçtaşları ile örtülüdür. Ovanın güney ve kuzeyinde aynı düzeydeki tabakaların ve jeolojik yapının başka başka olması Adapazarı nın bir tektonik çöküntü (graben) içerisinde bulunduğunu ve kuzey sınırını teşkil eden dik falezlerde doğu-batı doğrultusunda bir dislokasyon hattına karşıt geldiğini göstermektedir. Bu fay çizgisi Taşlıgeçit ile Çingene bayırı arasında açıkça, görülür. Alüvyon içinde yeraltı suyu çok yüksek seviyede, bazı kısımlarda ise, batak durumundadır. Deprem durumu: 1. Derecede tehlikeli deprem bölgesindedir. Kuzey Anadolu Deprem hattı üzerindedir. Zeminin genç nehir çökellerinden ibaret ve yeraltı suyunun da yüksekte bulunması nedeniyle deprem şiddetini arttırıcı rol oynayacağı bilinmelidir. Tarihi depremlerden de etkilenmiş bulunan Adapazarı, son yıllarda şiddetli depremler geçirmiştir. a) M şiddet = 6,3 ; I = 8-9 Adapazarı-Hendek: Bu depremde, Adapazarı nın kuzey mahalleleri ve kuzeyde bulunan köyler, güneydeki mahallelere ve köylere nazaran daha fazla hasar görmüştür bina yıkılmış, 318 kişi ölmüştür. Hendekte binaların %25 tamamen yıkılmıştır. Adapazarı nda ise % 20 tamamen yıkılmıştır. b) M şiddet = 7,2 Adapazarı-Mudurnu Depremi genel durumu: 89 ölü, 235 yaralı, 5569 yıkık veya ağır hasarlı, 5936 konut yeniden yapılmıştır. Daimi iskan için TL harcanmıştır. Deprem sonrası 7. ve 8. aylarda 20 den fazla M şiddet = 4,3 büyük deprem kaydedilmiştir. c) M şiddet = 7,4 Adapazarı-Gölcük depreminde; ölü, binlerce yaralı, hane yıkık ve ağır hasar oluşmuştur. Artçı sarsıntılar şiddetinde devam etmiştir ve halen ufak sarsıntılar devam etmektedir. KAYNAKLAR: Sakarya ve Deprem 2000 Yıllığı - Sakarya Valiliği Türkiye Jeolojisi - Prof.Dr.İ.KETİN-İ.T.Ü 23

25 B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş B. DOĞAL KAYNAKLAR Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlası na göre Sakarya ili geneli için yatay yüzeye gelen toplam (global) güneş radyasyonu dağılım haritası Şekil 1 de, aylık toplam radyasyon değerleri 1 de ve Sakarya ili aylık güneşlenme süreleri ise Grafik 2 de verilmiştir. Şekil B.1 Sakarya İli Toplam Güneş Radyasyonu Dağılımı Grafik B.1 Aylık Toplam Radyasyon Değerleri (kwh/m 2 -yıl) 24

26 Sapanca Merkez Grafik B.2 Güneşlenme Süresi (saat) B.1.2. Su Gücü Tablo B.1 Akarsular, Dereler ve Su Kaynakları GRUP YERLEŞİM YERİ KAYNAK 25 KAYNAK DEBİSİ(lt/sn) Min Max Merkez-Erenler-Serdivan-Yazlık- Güneşler-Arifiye-Kazımpaşa-Hanlı Sapanca Gölü 1850 Bekirpaşa-Nehirkent-49 köy (Abalı Akçay Deresi(İkramiye) Grubu) Alifuatpaşa Bel. Gümüşdere Asmaköprü Kaynak 6 12 Çaybaşıyeniköy Dualıdere Sondaj(2) Ceneviz Suyu 6 20 Değirmendere Köyü Arabakonağı kaynağı 2 5 Büyükdere Ekinli-Yazılı Kaynak 3 5 Akçay Köyü Kaynak 1 Sondaj 7 Adliye Sondaj(2) 6+4 Karadere Sondaj(2) 2,57+1,5 Kemaliye-Kumbaşı-Çınardibi Laftadere -Hamsuyu 6 15 Kışlaçay Kurşunludere 5 10 Domuzyatağı 0.5 Doğançay Ayıoynağı 1,5 Poyrancık 1,2 Dualıtepe 1,5 Büyükhataplı-Işıklar-Kışla-Küçükhataplı Müezzinler Gr.(sondaj) 3 Karaçam Köyü Fındıklık-Çamlık- Soğuksu-İlimbey Dere 11 İlimbey Köyü Kaynak (6 adet) 2 5 Mağara Ky İstanbul 95 Ky Sapanca Ziyabey-Nikola-Kayakıran Yedigöz Ky Sondaj (5 adet) 175 Yangın deresi Kırkpınar Kurtköy Dere Ky. 4 Sonday (2 adet) 15

27 Ferizli Söğütlü Akyazı Hendek Kurtköy Yanık Şahinkaya Ky. 6 6 İncirlikaya Ky Kurtköy Dere Ky. 20 Şahinkaya-2 Ky Kaynak 5 9 Yanık dere 4 Sondaj(2) 5 Mahmudiye Yangın deresi 6 Hendek Dikmen Balkaya Uludere Akarca Gr. Sakaoğlu Deresi Yeniormanköy Sondaj 7 Soğuksu Kaynak 5 Sivritepe Sondaj 8 Yeşilyurt Kilisedere-Ardıçlı İlimli Ky Akyazı Sondaj Kuyusu (3 adet) 94 Keremali Ky Karapürçek Uludere Kanlıçay Grubu Kanlıçay Deresi Kanlıçay Köyü Kaynak(2) 1 Küçücek Göktepe Ky Göktepe Ky Bedir Kaynağı 1,3 1,3 Sami Ky Aktarla-1 Gr. Taşburun Deresi Sondaj 20 Ferizli Sondaj (2 Adet) 45 Soğucak Köyü Sondaj 2 Yeniköy Tuzla-Kemersuyu 1 Sondaj(2) 5 Mağara Sondaj 5 Değirmencik Soğuksu 2 Damlık Tatlısu 5 9 Levent Kaynak 1 Kantar Sondaj 1 Karateke Sondaj(2) 3 Söğütlü Kale sondaj 20 Fındıklı Gr. Aslanlar Barajı 6 Kaynak: ADASU 2009 Hidroelektrik Enerji Planlama ve kesin projesi tamamlanan : 90,0 MW, %36,50; 245 GWh/yıl, % 25,20 Beyler Barajı HES : 90,0 MW, 245 GWh/yıl İnşa halinde olan : 28,5 MW, %11,60 ; 129,59 GWh/yıl, %13,30 Mudurnu Çayı Nehir Sant. : 28,5 MW, 129,59 GWh/yıl, (Pazarköy HES hariç) 2009 yılı yatırım prog. olan : -- İşletmede olan : 9,3 MW, % 3,80; 55 GWh/yıl, % 5,60 Pamukova HES projesi : 9,3 MW, 55 GWh/yıl, Hidroelektrik Enerji Toplamı :127,8 MW, %51,90; 429,59 GWh/yıl, %44,10 Özel Sektör Enerji Su kullanım anlaşması yapılan Projeler :82,13 MW, %33,30; 385,23 GWh/yıl, %39,50 Taşyatak HES :10,25 MW, 41,26 GWh/yıl Taraklı HES : 5,41 MW, 14,08 GWh/yıl Doğançay HES :30,56 MW, 171,68 GWh/yıl 26

28 Pazarköy HES Adasu Regülatörü ve HES :26,40 MW, 109,00 GWh/yıl : 9,51 MW, 49,21 GWh/yıl Fizibilite raporları hazırlanmış Projeler : 36,53 MW, %14,80; 159,27GWh/yıl, %16,40 Berk HES :10,41 MW, 32,18 GWh/yıl Gürleyik Regülatörü ve HES : 2,08 MW, 4,68 GWh/yıl Acalla Regülatörü ve HES : 1,43 MW, 5,01 GWh/yıl Ova Regülatörü ve HES : 9,59 MW, 55,26 GWh/yıl Akım Regülatörü ve HES : 9,60 MW, 51,31 GWh/yıl Akasya HES : 2,00 MW, 7,36 GWh/yıl Bora HES : 1,42 MW, 3,47 GWh/yıl Özel Sektör Enerji Toplamı :118,66MW, %48,10; 544,50GWh/yıl, %55,90 Termik Enerji : --- İL ENERJİ TOPLAMI : 246,46 MW, % ,09 GWh/yıl, % 100 B.1.3. Kömür Sakarya ili sınırlarında Geyve ilçesinde bir adet Kömür Ocağı bulunmaktadır. B.1.4. Doğal Gaz Sakarya ili sınırları içerisinde Doğal Gaz rezervi bulunmamaktadır. B.1.5. Rüzgar Rüzgar Yön Dağılımı (Uzun Yıllar Ortalaması, Sakarya- Adapazarı) NNW N NNE NW NE WNW ENE 8000 W E 90 WSW ESE SW SE SSW SSE S 180 Hakim rüzgar yönü uzun yıllar için NNW (1), NW(2), WNW(3) yönleridir. 27

29 RÜZGAR YÖN DAĞILIMI (Mevsimlik) RÜZGAR YÖN DAĞILIMI (Mevsimlik) Rüzgar Yön Dağılımı (Mart-Nisan-Mayıs) NNW NW WNW W 270 N NNE NE ENE E 90 WSW ESE SW SE SSW SSE S 180 Kaynak: Sakarya Meteoroloji Müdürlüğü, 2009 Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyeli Atlası na göre Sakarya ili geneli için yer seviyesinden 50 metre yükseklikteki yıllık ortalama rüzgar hızı dağılımı Şekil B.2 de, referans bir rüzgar türbini için 50 metre yükseklik için hesaplanan kapasite faktörü dağılımı haritası ise Şekil B.3 de verilmektedir. Bununla birlikte rüzgar elektrik santralı kurulabilecek alanlar tespit edilmiş olup Şekil B.4 de verilmiştir. Şekil B.2 Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı Dağılımı 50 metre Şekil B.3 Kapasite Faktörü Dağılımı 50 metre 28

30 Şekil B.4 Rüzgâr Elektrik Santralı Kurulabilir Alanlar Not: Gri ve siyah renkli alanlara rüzgâr elektrik santralı kurulamayacağı kabul edilmiştir. Tablo B.2 Sakarya İline Kurulabilecek Rüzgar Enerjisi Santralı Güç Kapasitesi 50 m de Rüzgar 50 m de Rüzgar Toplam Alan Toplam Kurulu Gücü (W/m2) Hızı (m/s) (km2) Güç (MW) ,40 2, ,00 0, ,00 0, ,00 0,00 > 800 > 9.5 0,00 0,00 Kaynak Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, 2011 B.1.6. Biyokütle 29 0,40 2,00 Sakarya İlinin orman ve hayvansal biyokütle potansiyeli bakımından değerlendirildiği tablolar aşağıda verilmiştir. Tablo B.3 Orman İşetme Müdürlüğü 2007 Yılı Toplam Odun Üretimleri ORMAN BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ SAKARYA TOPLAM Orman İşletme Müdürlüğü Beş yıllık ortalama yakacak odun miktarı Endüstriyel üretime konu edilmeyen üretim artıkları Süceyrattan elde edilen yıllık üretim miktarı Beş yıllk lif yonga ortalama üretim miktarı Toplam (ster) (ster) (ster) (ster) (ster) Adapazarı Akyazı Geyve Hendek Karasu Kaynak Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü,

31 B.1.7. Petrol Sakarya ili sınırları içinde petrol rezervi bulunmamaktadır. B.1.8. Jeotermal Sahalar Sakarya ilinde 26 C-51 C arasında sıcaklığa sahip su kaynakları bulunmakta olup üç jeotermal alan mevcuttur. 1-Kuzuluk jeotermal alanı: (Akyazı ilçe sınırları içinde) Sıcaklık, açılan sondajlardan 60 C -84 C ye ulaşılmıştır. (5 adet sondaj) Debi: (15-125) (l/s) arasında Kuyulardan elde edilen sıcak sular kaplıca ve ısıtma amaçlı kullanılmaktadır. 2-Taraklı Jeotermal alanı: (Taraklı ilçe sınırları içinde) Sıcaklık, 26 C -41 C arasında (6 sondaj) Debi:0,094-2,02 (l/s) arasında Kuyulardan elde edilen sular kaplıca amaçlı kullanılmaktadır. 3-Geyve-Ahibaba-IlıcaköyJeotermal Alanı: (Geyve ilçe sınırları içinde) Ahibaba kaynağı; Sıcaklık: 26,5 C Debi: 1,5 (l/s) Ilıcaköy kaynağı; Sıcaklık: 29 C Debi: 4 (l/s) Sıcak suların herhangi bir kullanımı yoktur. B.2. Biyolojik Çeşitlilik B.2.1. Ormanlar Toplam ormanlık alan Ha.dır. Tablo B.4 Ağaçlandırılabilecek Alanlar Orman İşletme Müdürlüğü Orman İşletme Şefliği Meşçere Bölmecik Tipi Meşçere Bölmecik Tipi Kapalılığı Meşçere Bölmecik Tipi Alanı (Ha) Bölme No Akyazı Karapürçek 84 BknGn 0 6,6 Geyve Doğançay 130 OT 0 20, , ,6 Taraklı ,1 TOPLAM 45,1 Kaynak: Orman Bölge Müdürlüğü,

32 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları Odun Üretimine Ayrılan Tarım alanları plansız olarak yer sahiplerinin tercihleri doğrultusunda kullanılmakta olup Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarına göre hektar civarındadır. Orman arazileri bidayetinden beri orman vasfında değerlendirildiğinden tarım arazisi vasıflarında olan kısımlar incelenmemiştir. Orman arazilerinde vasıf tayini yapılırsa bu rakam değişebilir. B.2.2. Çayır ve Mera İldeki toplam çayır mer a alanı hektar olup toplam alanın %3 ünü oluşturmaktadır. En fazla çayır mer a alanı III. Alt Bölge dedir hektar olan bu alanın çoğunluğu yaylalarda bulunmaktadır. I. Alt Bölge de 5555 hektar çayır mer a alanı olup önemli miktarı yaylalarda yer almaktadır. Grafik B.3 Alt Bölgelere Göre Çayır ve Mera Alanları (Ha) Grafik 36: Alt Bölgelere Göre Çayır-Mer'a Alanları (Ha) IV. Alt Bölge Çayır-Mer'a Toplam Alan III. Alt Bölge II.Alt Bölge I Alt Bölge Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 2010 Çayır mera alanları muhtelif sınıf araziler üzerinde olmakla beraber önemli bir bölümü III. ve VII. sınıf araziler üzerindedir. VII. sınıf araziler üzerinde çayır mer aların %51 i, III. sınıf araziler üzerinde ise %35 i bulunmaktadır. Ayrıca çayır mer aların %60 ı düz arazilerde, %10 u orta meyilli arazilerde, %30 u ise çok meyilli arazilerde bulunmaktadır. Çayır mer a alanlarının %51 i VII. Sınıf, %35 i III. Sınıf arazilerdedir. Tablo B.5 Çayır- Meraların Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıflarına Göre Dağılımı (%) Sınıf I II III IV V VI VII VIII Çayır- Mer a 0,01 0,03 0,35 0,08 0,03 0,06 0,51 0,00 Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 2010 İlde bulunan çayır mer alarda birim alandan elde edilen kuru ot miktarı 90 kg/da. olup Türkiye ortalamasının üzerindedir. 31

33 B.2.3. Sulak Alanlar Sakarya il alanında pek çok sayıda göl vardır.üçüncü zamanın sonları ile dördüncü zamanın başlarında yoğun tektonik oluşumlar geçiren il alanı yer yer çökmüş,yer yer de yükselmiştir.kırılma ve Kıvrılmalar sonucu il alanı Karadeniz e doğru kuzey yönünde çarpılmıştır.çarpılmadan sonra Marmara denizi ile arada bir set ortaya çıkmıştır.marmara denizi ile su bölüm çizgisini oluşturan bu setin Karadeniz e eğimli olan kesimlerindeki çöküntü alanlarının dolması ile göller oluşmuştur.bu tektonik kökenli göller dışında,sakarya ırmağı tarafından taşınan alüvyonların yığılması ile oluşmuş göller de vardır. Bu göllerin yükseltileri ile derinlikleri pek fazla değildir.yağışlı kuşakta yer aldıklarından bol sulu akarsularca beslenmekte ve fazla suları çeşitli ayaklarla boşaltmaktadır.ildeki göllerin suları genellikle tatlıdır. SAPANCA GÖLÜ: Marmara Bölgesinin doğu kesiminde,adapazarı ovasını İzmit körfezi oluğuna birleştiren uzun bir çukurun doğu yarısında yer alan tatlı su gölüdür. Sapanca nın kıyıları,doğuda Sakarya ili,batı ucunda Kocaeli ilinde kalır.havzası 252 km 2 dir.yüzölçümü 47 km 2 dir.doğu-batı uzunluğu 17 km. dir.kuzey-güney genişliği 5 km. olup yüzeyin denizden yüksekliği 31 m. dir.en derin yeri (Prof.S.ERÇİN in ölçmelerine göre ) 61 m. dir. Göl,adını güney kıyısında kurulmuş olan ilçeden alır.eski Türk kaynaklarında Ayan gölü olarak geçer.özellikle güneyindeki dağlardan inen sellerle iyi beslenen göl,fazla suyunu,doğu ucundan Çark suyu aracılığı ile Sakarya ırmağına boşaltır. Elektirik İşleri Etüt Dairesi tarafından yaptırılan ölçmelere göre, gölün suyu kış ve ilkbahar aylarında yükselir,sonbahara doğru alçalır.iki seviye arasında cm.,bazen cm. fark görülür. E-5 karayolu gölün kuzey kıyısını,tem Otoyolu ve demiryolu ise güney kısmından geçmektedir. GÖKÇEÖREN GÖLÜ:İl merkezinin 7-8 km. kuzeybatısındadır.basık sırtlarla çevrelenen gölün yüzölçümü 25 ha. dır.gökçeören gölüne,yakınındaki yerleşmelerin adlarıyla,aralık gölü ve Meşeli gölü de denmektedir.gölün kuzeyinde alçak sırtlarla ayrılmış yaklaşık 15 ha. genişlikte küçük bir göl daha vardır.dipsiz göl adıyla anılan bu göl Gökçeören çukurluğunun devamı niteliğindedir.göl çevresindeki hafif eğimli alanlarda yoğun tarım yapılır.pek derin olmayan göl,yağmur ve kaynak sularıyla beslenmekte,kışın ve baharda yağışlarla genişleyip yazın çekilmektedir.suların çekilmesiyle ortaya çıkan alanda,mısır,kavun,karpuz ve fasülye ekilir. POYRAZLAR GÖLÜ:Adapazarı nın 7-8 km. kuzeydoğusunda,sakarya ırmağının yakınındaki 60 ha.lık göle,doğusundaki Poyrazlar köyü nedeniyle,poyrazlar Gölü denir.gölün bir başka adı da Teke Gölü dür.sakarya ırmağının eski yatağında oluşan Poyrazlar Gölü,iki sırt arasında uzanmaktadır.sakarya ırmağı taştığı zamanlar,fazla suları Kapaklı Barajından göle boşalmaktadır.ayrıca,sızıntı yoluyla da gölü beslemektedir. Poyrazlar Gölü,oldukça derindir.yalnızca güney kıyıları sığ ve sazlıktır.kuzey ucundan bir ayakla Sakarya ırmağına boşalır.bu gölde başta sazan olmak üzere kimi tatlısu balıkları yaşamaktadır. TAŞKISIK GÖLÜ:Poyrazlar Gölü nün 15 km kadar kuzeybatısında,göktepe nın kuzeyinde,3 km. aralıkla iki küçük göl vardır.bunlardan batıdakine Taşkısık Gölü yada Çaltıcak Gölü denir.göl dipten kaynayan sularla beslenir,kışın genişleyip yazın çekilmektedir.yüzölçümü 90 ha. kadardır.güney kesimi daha derin olan gölün kuzey kıyıları sazlık ve bataklıktır.tatlı olan gölün suyunda sazan ve tatlı su balıkları yaşamaktadır. KÜÇÜK AKGÖL:Adapazarına 12 km. uzaklıkta Karasu karayolu üzerindeki bu göl, yakınındaki Çaltıcak köyünün adıyla da anılır.gölün kenarındaki küçük koru,piknik 32

34 ve kamp yapmaya çok elverişlidir.gölde her çeşit tatlısu balığı yaşamaktadır.ayrıca,göl çevresinde tavşan,keklik ve yaban ördeği avlanabilmektedir. BÜYÜK AKGÖL:Karasu karayolu üzerinde Koyunağılı köyünden ayrılan yol sapağındadır.daha çok balık avlamak amacıyla gidilen bu gölün kıyısında piknik ve kamp yeri de düzenlenmiştir. ACARLAR GÖLÜ:Karadenize 700 m. uzaklıktaki bu gölün çevresi bütünüyle dişbudak ormanlarıyla çevrilidir.ağaçlar yer yer gölün bataklık kesimlerine sokulmaktadır.buralarda sülün,çulluk ve yaban ördeği gibi hayvanlar yaşamaktadır B.2.4. Flora Endemik ve Relikt bitkiler; yeryüzünde yalnızca belirli bölgelerde doğal olarak yayılış gösteren bitkilerdir; bir dağa bir adaya, bir ülkeye özgü olabilirler. Türkiye deki bitki örtüsünde endemizm oranı %30 dur. Yani Türkiye deki civarındaki bitki türünden 3000 tanesi dünyanın hiçbir yerinde yoktur. Su menekşesi (Hottonia palustris) sadece ülkemizde Acarlar gölü nde bulunmaktadır. Ayrıca göl lalesi (Leucojum aestivum) ve benzer birkaç nadir tür de Acarlar Gölü nde yer almaktadır. İlimizde en çok rastlanan türler aşağıda verilmiştir. Caryophyııaceae (Karanfiller) Agrostemna (karamık) Amaranthaceac (Horoz ibiğigiller) Amaranthus (horoz ibiği) Poaceae(Buğdaygiller) Agropyrum repens (Ayrık) Cynadon dactylon (Domuz ayrığı) Hordeum murimun (Yabani arpa) Loium temulentum (Delice) Loium spp (Çim türleri) Triticum spp (Buğday) Hordeum spp (Arpa) Zea mays (Mısır) Brassicaceae(Hardalgiller) Brassica nigra (Kara hardal otu) Capsella bursa-pastoris (Çoban çantası) Eryngium mariti (Boğa dikeni) Isatis tinctoria (Yabani civiotu) Cornaceae (Kızılcıkgiller) Cormis spp (Kızılcık) Chenopodiaceae (Kazayağığiller) Beta ssp (pancar)(hayvan yemi olarak) Solanaceae (Patlıcangiller) Hyascyamı niger (Siyah ban otu) Asteraceae (Papatyagiller) Cichorium intybus (Hindibab) Circium arvense (köygöçüren) Centaurea cyamus (Peygamber çiçeği) Lactuca serriola (Yabani marul) Marticaria chamomilla (Mayıs papatyası) Sıybum marianum (Devedikeni) Xantihium spinasum (Pıtırak) Euphorbiaceae (Sütleğengiller) Guphorbia helioscopia (Sütleğen) 33

35 Salicaceae (Söğütgiller) Populus alba (Akkavak) Salix babylonica (Salkım Söğüt) S.fragilis (Gevrek Söğüt) Juglandaceae (Cevizgiller) Juglans regio (Ceviz) Lamiaceae (Ballıbabagiller) Lamium purpureum (Kırmızı ballıbaba) Malveoceae (Ebegümecigiller) Malva sylvestris (Ebegümeci) Orobanchaceae (Canavarotugiller) Orobanche spp. (Canavarotu) Plantaaginaceae (Sinirliotugiller) Plantogo lanceolata (Sinirotu) Pappaveraceae (Gelincikgiller) Papaver rhoeas (Gelincik) Urticaceae (Isırgangiller) Urtica arena (Isırgan otu) Hypericaceae Hypericum calycinium (Sarıkantorongil) Convolvulaceae Convolvulus arvensis (Tarla sarmaşığı) Araliaceae Hedera helıx (Duvar Sarmaşığı) Amaryllidaceae Galanthus (Kardelen) Amaryllidaceae Leucojum aestivum (Kardelen) Graminea Festuca rubra,ovina (Çim Bitkisi) Graminea Cynodon dactylon (Ayrık Otu) Oxalidaceae Oxalis sp. (Kazayağı Otu) Physenaceae Physalis alkekengi Campanulaceae Campanula sp. (Çamçiçeği) Rasaceae (gülgiller) Aygdalum communis (Badem) Cotonesuter mummularis (Dağ muşmulası) Mespilus germanica (muşmula) Malus Sylvartris (Elma) Rosa spp (Gül türleri) Vitis vinifera (Üzüm) Prumus spp (Erik) B.2.5. Fauna Tesbit edilen fauna türleri aşağıda belirtilmiştir. Lubbiricus terrestris (Toprak Solucanı) Jullus terrestris (Kırkayak) Helıx spp. (Salyangoz) 34

36 Bufo bufo ((Siğilli kurbağa) Pelobates syriacus (Toprak kurbağası) Testude graeca (Adi Tosbağa) Agema stellio (Dikenli keler) Ophisops elejans (Tarla kertenkeleleri) Taumetophoa pyhthocampha (Çam kese tırtılı kelebeği) Vapyx sp (Çatal kuyruk) Grylus sp. (siyah çekirge) Gryllotolpa gryllotalpa (Danaburnu) Mantis religiosa (Peygamber devesi) Caprimulgun euoropaeus (Çoban aldatan) Cicania spp. (Leylek) Columbia (Kaya güvercini) Corvu spp.(karga) Passer domesticus (Serçe) Sturmus vulgaris (Sığırcık) Streptopelia tutr (Üveyik) Picus spp.(ağaçkakan) Otus spp.(baykuş) Apedomus mystacerus(fare) Erinaceus europaeus (Kirpi) Meles meles (Porsuk) Mustalla nivalis (Gelincik) Sakarya İlinin endemik faunasına ait yeterli bilgi bulunamamıştır. B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler Sakarya İli sınırları içerisinde milli parklar, tabiatı koruma alanları ve tabiat parkları bulunmamaktadır. Koruma statülerinden yalnızca 1 adet Tabiat anıtı mevcuttur. Hendek İlçesi Çayırbaşı köyü mezarlığında bulunan mt. boyunda, 2 metre çap ve 7 metre çevre genişliğinde sahip Ulumeşe adıyla 1 adet meşe ağacı Tabiat anıtı olarak koruma altındadır. Bundan başka Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğü nce verilen koruma statüsü bulunan alanlar B.6 da verilmiştir. Tablo B.6 Hassas Yöreler ve Özellikleri. Hassas Yöreler Adı Bulunduğu Yerleşim Merkezi Koruma Statüsü* Yüzölçümü (ha) Acarlar Gölü Kaynarca Yaban Hayatı Geliştirme 2517 Sahası ve 1. derece doğal sit Sapanca Gölü Sapanca Sulak alan 4700 Poyrazlar Gölü Merkez- Poyrazlar Köyü Sulak alan 60 Akgöl Ferizli- Gölkent Sulak alan 190 Küçükboğaz Gölü Karasu Sulak alan 50 Taraklı merkez Taraklı 1. derece doğal sit Poyrazlar gölü ve çevresi Adapazarı Merkez 1. derece doğal sit Hanlı beldesi Adapazarı merkez 3. derece doğal sit Sakarya nehri İl sınırları Sulak alan 160 km nehir yatağı Akgöl Söğütlü 2. derece doğal sit Sapanca göl kenarı Sapanca 1. derece doğal sit Kaynak: DKMP Şube Müdürlüğü

37 B.3. Toprak Sakarya ilinde iklim, topografya, ana madde farklılıkları nedeniyle çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Bunlardan en yaygın olan kireçsiz kahverengi orman topraklarıdır. İlde bulunan büyük toprak grupları şunlardır: Alüvyal Topraklar (A) Genellikle taze tortul depozitler üzerindeki genç toprak olarak tanımlanırlar. Horizonlar bulunmaz, bulunsa bile çok zayıf gelişmiştir, buna karşılık değişik özellikte mineral katlar, (A) C profili bulunur. Bu toprakları oluşturan meteryaller akarsular tarafından taşınmış ve depolanmıştır. Mineral bileşimleri heterojendir. Sürekli veya mevsimlik olarak yaş genellikle de taban suyunun etkisi altındadırlar. Çok eskiden teşekkül etmiş olanlarda hafif kireç yıkanması olabilir. Taban suyunun varlığı halinde toprak profilinde veya yüzeyde çoraklaşmalar görülebilir. Hidromorfik Alüvyal Topraklar (H) Topoğrafyaları yetersiz (düz veya çukur), tabansuyu yüksek ve alt katmanları yaştır. Tabansuyundaki yükselip alçalmalar, toprak katlarında ardarda gelen yükseltgenme ve indirgenmelere yol açar. Dolayısıyla mavimsi - gri indirgenme ve kırmızımsı yükseltgenme (oksitlenme, pas) lekeleri oluşur. Pas lekeleri özellikle çatlaklar ve kök kanalcıkları boyunca görülür. Bazen de konkresyonlar oluşabilir. Tabansuyunun altındaki katlar ise tümüyle gleyleşmiş olup ayrıca içlerinde bitki köklerinin çürümesinden hasıl olan siyah lekeler görülmektedir. Üzerindeki doğal bitki örtüsü su seven bitkilerdir. Alüvyal Sahil Bataklıkları (S) Göl ve deniz sahillerinde yer alan, göllerin, denizlerin ve yüzey akışların etkisiyle, yılın büyük bir bölümünde yaş olan veya bataklık durumunda olan topraklardır. Tuzsuz, hafif tuzlu, hafif tuzlu alkali veya alkali olabilirler. Özellikleri itibarıyla tarımsal değerleri yoktur. Av hayvanlarının doğal barınağıdırlar. Üzerinde yetişen sazlardan yararlanılabilir. Bazaltik Topraklar (X) Bunlar ağır killi topraklardır ve profilleri iyi gelişmemiştir. A horizonunun yapısı granüllerden bloka kadar değişir. Bu toprakların fiziksel özellikleri kireçli kayalardan oluşmuş topraklardaki kadar iyi değildir. Bazaltik topraklarda çoğunlukla kireç bulunmaz. Reaksiyonları nötr ile orta kalevi arasında değişmektedir. Organik maddece oldukça fakirdirler. Katyon değişim kapasiteleri orta derecede yüksektir. Fiziksel özellikleri iyi olmadığından bu toprakların verimliliği çoğunlukla düşüktür. Bazıları fazla taşlı olduğundan, yoğun sürüm gerektiren kullanımlarda taşların temizlenmesi zorunludur. Kolivyal Topraklar (K) Dik eğimlerin eteklerinde yer çekimi, toprak kayması, yüzey akışı veya yan dereler ile kısa mesafelerden taşınarak biriktirilmiş ve kolüvyum denen materyal üzerinde oluşmuş olan bu topraklar genç (A) C profili topraklardır. Toprak karakteristikleri daha çok çevredeki yüksek arazi topraklarına benzemektedir. Bu toprakların rengi, oluştukları meteryalin rengine bağlıdır. Bünyeler genellikle kabadır.eğim ve bünyeleri dolayısıyla drenajları iyidir. Tuzluluk veya alkalilik problemi göstermezler. Profildeki çakıllar, kısa mesafelerden taşındığı için köşelidir. 36

38 Çorak (Tuzlu-Sodik) Topraklar (Ç) Çorak topraklar olarak adlandırılan Tuzlu, Alkali (Sodik) ve Tuzlu - Alkali topraklar, bozuk drenaj koşulları altında oluşur ve çoğunlukla üst horizonlardaki tuz birikmesi ile karakterize edilirler. Tuzlu topraklar, bitki gelişmesine zarar verecek eriyebilir tuzlar içerir. Toprak çözeltisindeki tuzların konsantrasyonu çok yüksektir. Saturasyon ekstraktın da elektriksel iletkenlik 25 0 C de 4 mmho /cm den fazla, değişebilir Na % 15 ten daha az, ph çoğunlukla 8,5 ten daha düşüktür. Doğal bitki örtüsü halofitik otlar, çalılar ve bazı ağaçlardır. Çoğu terk edilmiş olmakla birlikte otlatmada kullanılanları da vardır. Verimlilikleri çok düşüktür. Alkali topraklardaki adsorbe adici kompleksler üzerinde bulunan değişebilir sodyum bitki gelişimini engeller. Kil mineralleri ile humus disperse olmuş ve böylece toprağın fiziksel özellikleri bozulmuştur. Değişebilir Na % 15 ten fazla, saturasyon ekstraktında elektriksel iletkenlik 25 0 C de 4 mmho /cm den daha az, ph: 8,5 ten daha yüksektir. ABC profillidirler. Al horizonu iyi oluşmuştur ve orta miktarda organik madde içermektedir. A2 horizonu açık renkli ve incedir. B horizonu koyu renkli, sütunvari veya prizmatik yapıdadır. Bu toprakların kültür bitkileri bakımından üretkenlikleri düşüktür. İslah edildiklerinde üretkenlikleri ortadadır. Tuzlu - Alkali topraklar aşırı miktarda çözünebilir tuz içerir ve adsorblayıcı kompleksler üzerinde yüksek oranda sodyum iyonlarına sahiptir. Saturasyon ekstraktının 25 0 C deki elektriksel iletkenliği 4 mmho / cm den fazla ve değişebilir Na yüzdesi 15 ten daha büyüktür. Aşırı tuz bulunursa, ph nadiren 8,5 i geçer. Kültür bitkileri bakımından üretkenlikleri düşükten orta dereceye değişir. Organik Topraklar (O) Bu topraklarda organik madde miktarı % arasında değişmektedir. AC profili topraklardır. A horizonu 30 cm den daha kalındır. C horizonu indirgenme horizonu olup yaştır. Rengi koyu gri, mavi veya yeşildir. Hava ile temasta renk kahverengiye dönüşür. Toprakların baz saturasyonu değişiktir. Kırmızı-Sarı Podzolik Topraklar (P) Bunlar iyi gelişmiş ve iyi drene olan asit topraklardır. Orman örtüsü altında oluşmuşlardır. O horizonu incedir, A1 ve A2 horizonları bulunur. B horizonu daha killi, sarımsı kırmızı veya sarı renkli ve blok yapıdadır. Ana madde az - çok silisli ve kalsiyumca fakirdir. Bu toprakların verimliliği Gri - Kahverengi Podzolik toprakların verimliliğinden biraz daha yüksektir. Gri- Kahverengi Podzolik Topraklar (G) Bu topraklarda podzollaşma hafiftir. Üzerindeki bitki örtüsü çoğunlukla yaprağını döken ormandır. Bu toprakların tipik olanlarında, yüzeyde ince çürümüş yaprak katı, altında 5-10 cm lik bir humus katı bulunur. A1 horizonu grimsi kahverengidir. A2 horizonu 12,5-30 cm. kalınlıkta, gri veya sarımsı kahverengi ve pul yapıdadır. B horizonu daha ağır bünyeli, sarımsı kahverengiden kırmızımsı kahverengiye kadar değişen renkte ve çoğunlukla blok yapıdadır. Toprak reaksiyonu genellikle orta asit, humus katının reaksiyonu ise hafif asit veya nötrdür. Verimlilikleri ana maddenin bünye ve tabiatına bağlıdır. Bu toprakların verimliliklerini artırmada, kireçleme ve gübreleme ile iyi sonuç alınabilir. Kahverengi Orman Topraklar (M) Bu topraklar yüksek kireç içeriğine sahip ana madde üzerinde oluşmuştur. Profil, A (B) C şeklinde olup horizonlar birbirine tedricen geçer. A horizonu koyu kahverengi, dağılgan, furda veya granüler yapıdadır. Reaksiyon genellikle kalevi bazan da nötrdür. B 37

39 horizonu, genellikle daha açık kahverengi ve granüler veya yuvarlak köşeli blok yapıdadır. C horizonundan daha fazla kil ihtiva eder. Bunlar çoğunlukla silikat killeridir. Killerin baz saturasyonu orta veya yüksek derecededir. B horizonunun alt kısımlarında CaCO 3 birikintileri görülür. Topraklar genellikle yaprağını döken orman örtüsü altında oluşur. Drenajları iyidir. Çoğunlukla orman veya otlak olarak kullanılmaktadır. Tarım yapılanlarda verim yüksektir. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları (N) Bu gruptaki topraklar değişik ana kayalardan oluşmuştur. Renk ve baz durumu ana materyal ve organik madde miktarına bağlı olarak değişir. A (B) C profili topraklardır. Bu topraklarda B horizonu gözle ayırt etmek zordur. B horizonu bazen silikat kil mineralleri ile hafifçe zenginleşmiş yapı elemanlarına sahip durumda olabilir. Bu horizon birçok kısımlarda yoktur ve A1 in hemen altında C horizonu bulunmaktadır. Kireçsiz Kahverengi Toprakları (U) Bu toprakların oluşumunda zayıf podzollaşma ve birazda kalsifikasyon rol oynar. A horizonu kahverengi, kırmızımsı kahverengi, grimsi kahverengi, sarımsı kahverengi veya kırmızıdır. Yumuşak (tınımsı) kıvamdadır. B horizonu daha ağır bünyeli, daha sert kıvamlı, kahverengi veya kırmızımsı kahverengidir. Burada kırmızılık daha fazladır. Bu horizonun, normal olarak kireci yıkanmıştır; fakat reaksiyon nötr veya kalevidir. A dan B ye geçiş tedricen olmaktadır. Bu toprakların ana maddesi değişiktir. Topraklar, asit ana madde üzerinde olduğu kadar, kireç taşı üzerinde de oluşabilir. Doğal drenajları iyidir. Kestane Toprakları (C) Ana madde, kireç taşından kireççe zengin volkanik materyale kadar değişir. Profil ABC veya A (B) C şeklindedir. A horizonu koyu kahverengi veya grimsi kahverengidir.bu horizon cm. kalınlıkta, granüler yapıda ve dağılgan kıvamdadır. B horizonunun rengi kahverengi, koyu kahvarengi veya kırmızımsı kahverengidir. Yapı zayıf prizmatiktir. Bu horizonda kil birikmesi görülür. B horizonunun altında çoğunlukla sertleşmiş halde kireç birikme horizonu yer alır. Bunun altında bir jips birikme horizonu da bulunabilir. Kırmızımsı Kestanerengi Toprakları (D) Bu topraklar değişik ana maddelerden, kasifikasyon sonucu oluşmaktadır. Doğal drenajları iyidir. A horizonu koyu kırmızımsı kahverengi, dağılgan, nötr veya kalevi reaksiyondadır. B horizonu daha ağır bünyeli ve kıvamı daha sıkıdır. Bu horizonun üst kısmında renk kırmızımsı kahverengiden kırmızıya kadar değişmekte, alt katmanda ise renk biraz açılmakta veya grileşmektedir. Alt kısmın kireçliliği daha fazladır. Kırmızı Akdeniz Toprakları (T) Bu toprakların en belirgin karakteristikleri bütün profilin kiremit kırmızısı ve üst topraktaki organik madde azlığıdır. Toprak, karbonatları yıkanmış ağır kilden ibarettir. A horizonu oldukça uniform kırmızı renktedir. Bunun altında kırmızı, daha ağır bünyeli ve belirgin kil zarlarına sahip bir B horizonu (Bt) yer almaktadır. Kırmızı Kahverengi Akdeniz Toprakları (E) Bu topraklar Kırmızı Akdeniz Toprakları ile Kahverengi Akdeniz Toprakları arasında geçiştir. ABC profiline sahip topraklardır. A horizonu, iyi gelişmiş orta derecede organik maddeye sahip ve organik madde ile mineral madde iyice karışmıştır. Zayıf bir A2 38

40 horizonu görülebilir. A horizonu, kırmızı veya kahverengi, köşeli blok ve prizmatik yapıya haiz bünyesel B horizonu içine tedricen geçer. Redrina Toprakları ( R ) İnterzonal toprakların kalsimorfik grubuna dahil olması sebebiyle bütün özelliklerini yüksek derecede kirece sahip ana maddeden alır. Zonal topraklara nazaran horizonlar çok zayıf olup AC profillidirler. A horizonu ince olup granüler yapıda, koyu renkte ve alkali veya nötr reaksiyonludur. Organik madde, mineral madde ile iyice karışmıştır. Organik madde miktarı ve toprak derinliği, kalkerli materyal üzerinde teşekkül etmiş litosol ve regosollerden fazladır. Bütün profilde; CaCO3 dağılmış durumda olup baz saturasyonu yüksektir. Tabii vejetasyon ve çalı - fundadır. Serin, hümid ve semiarid iklimlerde yer alır. Yıllık ortalama yağış mm. dir. Ana madde kalker, dolomit, marn ve tebeşirdir. Kahverengi Toprakları (B) Bu topraklar, çeşitli ana maddelerden kalsifikasyon sonucu oluştuklarından, profilleri kalsiyumca zengindir. Baz saturasyonları yüksek, doğal drenajları iyidir. ABC profilli topraklardır. A1 horizonu kahverengi veya grimsi kahverengi, cm. kalınlıkta ve granüler yapıdadır. Organik madde içeriği orta, reaksiyon nötr veya kalevidir. B horizonu açık kahverengiden koyu kahverengiye kadar değişen renklerde ve blok yapıdadır. B horizonunun altında beyazımsı ve çoğunlukla sertleşmiş kireç birikme katı yer alır. Bunun altında bir jips birikme katı bulunabilir. İlkbahar ve sonbahardaki kısa periyotlar hariç kimyasal ve biyolojik etkenlikler yavaştır. Verimleri düşüktür. Sulanan topraklarda çeşitli ürünler yetiştirilebilir. Kırmızı Kahverengi Topraklar (F) Solum un rengi hariç, hemen hemen diğer bütün özellikleri Kahverengi Toprakların aynı veya benzeridir. Ana madde değişiktir. Oluşumlarında kalsifikasyon rol oynar. Doğal drenajları iyidir.a horizonu, tipik olarak, kırmızımsı kahverengi veya kırmızı renkte olup yumuşak kıvamdadır. B horizonu kırmızı veya kırmızımsı kahverengi, daha ağır bünyeli ve oldukça sıkıdır. Bunun altında CaCO 3 birikme katı bulunur. Bu topraklarda biyolojik etkinlik düşük, doğal verimlilik yüksektir. Sierozem Toprakları (Z) Kalsifikasyon sonucu oluşmuş bu topraklar ABC profillidir. Yağışın düşük olması nedeni ile CaCO 3 birikme zonu yüzeye çok yakındır. Bu topraklarda biyolojik etkinlik çok düşük, kimyasal ayrışma düşüktür. A horizonu, zayıf teşekkül etmiş, açık grimsi kahverengiden soluk griye kadar değişen renklerde, zayıf pul yapıda, az veya orta organik madde içeriklidir. Bu horizon genellikle kireççe fakirdir. Kireçli ana materyalden oluşmuş topraklar da bu katın kireci nadiren yıkanmıştır., B horizonu, ince bünyeli ve yüksek kireçlidir. Bu yüksek kireçlilik, kireç birikme zonuna dönüşür ve bu zon sertlik arzedebilir. Bu zonun altında jips birikme katı bulunabilir. Bu topraklarda sulama ile intensif tarım yapıldığında verim ortadan yükseğe kadar değişebilir. Vertisol Topraklar (V) Vertisoller genellikle kurak mevsimde büzülen, yağışlı mevsimde genişleyen ve dönme hareketi gösteren koyu renkli kil topraklarıdır. Bu topraklar derin ve geniş çatlaklar, gilgai mikrorölyef ve kayma yüzeyleri ihtiva eder. AC profilli topraklardır. A horizonu derin ve genellikle koyu renklidir. İçindeki organik madde kil ile tam olarak karışmıştır. 39

41 Bu topraklardaki çatlama montmorilonitik veya smektoid killerin ve ard arda gelen kuru ve yağışlı mevsimlerin varlığına bağlıdır. Vertisoller genellikle 1-5 hatta 10 cm. kalınlıkta gevşek granüler yüzey malçına sahiptir. Vertisoller, çoğunlukla çok kireçli olduğundan, bütün A horizonu boyunca kireç kokresyonları görülür. Toz halindeki kireç cepleri, dönme hareketinin etkilemediği profilin alt kısmında bulunur. Kireç birikme katı da görülebilir. Vertisollerin tarımsal işleme periyotları çok kısadır. Çatlamalar sırasında ince kökler kırılır ve ürün zarar görür. Sulama yapılsa bile, yetiştirilen ürünler sınırlıdır. Yüksek su tutma kapasitelerine rağmen, bitkilere yarayışlı su miktarı düşüktür. Eğimli arazilerde her zaman erozyon tehlikesi mevcuttur. Çoğu vertisollerin çukur yerleri yağışlı mevsimlerde su altında kalırlar. Arazi drenajı hemen hemen olanaksızdır. Yüksek Dağ ve Çayır Toprakları (Y) Bunlar, yüksek irtifalarda, orman sınırının yukarısında bulunur. Çeşitli ana maddeden, bozuk drenaj ve soğuk iklim koşullarında; gleyleşme ve biraz da kalsifikasyonla oluşmuşlardır. Üstte cm. kalınlıkta koyu kahverengi bir A horizonu, bunun altında grimsi ve pas rengi, çizgili ve benekli alt toprak bulunmaktadır. Üzerlerindeki doğal bitki örtüsü ot, saz ve çiçekli bitkilerdir. Soğuk iklimden dolayı verimleri sınırlıdır. Çoğunlukla yazın otlak olarak kullanılırlar. Regosol Topraklar (L) Regosoller çok genç topraklardır. Derin, pekişmemiş, yumuşak mineral depozitler üzerinde bulunurlar. Topraklarda yalnızca A ve C horizonları oluşmuştur. A horizonu zayıf teşekkül etmiş, sığ veya orta derin olup C horizonuna belirli bir geçiş yapmaz. Yüksek geçirgenlik ve düşük su tutma kapasitelerinden dolayı aşırı drenajlıdırlar. İlin değişik topoğrafyası, iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeşitlilik, değişik özelliklere sahip toprakların oluşumuna neden olmuştur. Harita.B.1 Toprak Kabiliyeti Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü,

42 Harita.B.2.Arkeolojik Alt Bölgeler Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü,

43 B.4. Su Kaynakları Sakarya İli su potansiyeli bakımından oldukça zengindir. Bu kısımda su kaynaklarının durumu incelenecektir. B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar Sapanca Gölü, Sakarya Nehri ile İzmit Körfezi arasında uzanan, deniz seviyesinden 30 m yükseklikte bir tatlı su gölü olup Adapazarı ve Çevre yerleşimleri için önemli bir içme kullanma suyu kaynağıdır. Sakarya ilinde diğer içme suyu kaynakları yeraltı suları ve kaynak sularıdır.mudurnu çayında; Adapazarına içme suyu temin maksadıyla Ballıkaya barajı fizibilite çalışmalarına başlanmıştır. ÇED süreci devam etmektedir. Ballıkaya Barajı aks yeri Adapazarı ilinin 30 km güneydoğusunda Mudurnu çayı üzerinde Ballıkaya köyü mansabındadır. Proje Karakteristikleri Yağış alanı : km 2 Tipi : Kil Çekirdekli Kaya Dolgu Temelden yüksekliği : 100,00 m Talvegden yüksekliği : 78,00 m Kret uzunluğu : 366,00 m Kret genişliği : 10,00 m Baraj gölü hacmi : 143,24 hm 3 Aktif hacim : 129,76 hm 3 Yıllık regüle edilen su miktarı : 189,22 hm 3 Yıllık Ortalama Akım : 308,13 hm 3 Regülasyon oranı : % 82,91 Dolusavak: Yeri : Sağ Sahil Tipi : Karşıdan alışlı, kontrollü Kret kotu : 202,00 m Kret uzunluğu : 60,00 m Kadastrofal taşkın pik debisi : m 3 /s Boşaltım kanalı tipi : Beton kaplama Yaklaşım kanalı kotu : 195,00 m İlk Çalışma Revize Çalışma Minimum Su Seviyesi : 176,85 m 176,85 m Normal Su Seviyesi : 204,05 m 218,89 m Maksimum Su Seviyesi : 205,50 m 220,00 m Aktif Hacim : 63,48 hm³ 129,76 hm³ İçme Suyuna Verilen Su : 189,20 hm³ 189,20 hm³ Yıllık Ortalama Akım : 308,13 hm³ 308,13 hm³ Regülâsyon Oranı : %61,41 %82,91 (+ E) Ballıkaya Barajının 14,5 m yükseltilmesi ile aktif hacim 66,28 hm³ artmıştır. Depolanan fazla su ile enerji üretimi amaçlanmaktadır. 42

44 BALLIKAYA BARAJI Harita B.3 Ballıkaya Barajı ve Çevresi Topoğrafik Haritası Kaynak ÇED Raporu

45 Harita B.4 Ballıkaya Barajı Topoğrafik Harita ve Baraj Aksı Kaynak ÇED Raporu

46 Akyazı Sapanca Merkez Tablo B.7 Akarsular, Dereler ve Su Kaynakları GRUP YERLEŞİM YERİ KAYNAK Hendek 45 KAYNAK DEBİSİ(lt/sn) Min Max Merkez-Erenler-Serdivan-Yazlık- Güneşler-Arifiye-Kazımpaşa-Hanlı Sapanca Gölü 1850 Bekirpaşa-Nehirkent-49 köy (Abalı Akçay Deresi(İkramiye) Grubu) Alifuatpaşa Bel. Gümüşdere Asmaköprü Kaynak 6 12 Çaybaşıyeniköy Dualıdere Sondaj(2) Ceneviz Suyu 6 20 Değirmendere Köyü Arabakonağı kaynağı 2 5 Büyükdere Ekinli-Yazılı Kaynak 3 5 Akçay Köyü Kaynak 1 Sondaj 7 Adliye Sondaj(2) 6+4 Karadere Sondaj(2) 2,57+1,5 Kemaliye-Kumbaşı-Çınardibi Laftadere -Hamsuyu 6 15 Kışlaçay Kurşunludere 5 10 Domuzyatağı 0.5 Doğançay Ayıoynağı 1,5 Poyrancık 1,2 Dualıtepe 1,5 Büyükhataplı-Işıklar-Kışla-Küçükhataplı Müezzinler Gr.(sondaj) 3 Karaçam Köyü Fındıklık-Çamlık- Soğuksu-İlimbey Dere 11 İlimbey Köyü Kaynak (6 adet) 2 5 Mağara Ky İstanbul 95 Ky Sapanca Ziyabey-Nikola-Kayakıran Yedigöz Ky Sondaj (5 adet) 175 Yangın deresi Kırkpınar Kurtköy Dere Ky. 4 Sonday (2 adet) 15 Şahinkaya Ky. 6 6 Kurtköy İncirlikaya Ky Kurtköy Dere Ky. 20 Şahinkaya-2 Ky Kaynak 5 9 Yanık Yanık dere 4 Sondaj(2) 5 Mahmudiye Yangın deresi 6 Hendek Dikmen Balkaya Uludere Akarca Gr. Sakaoğlu Deresi Yeniormanköy Sondaj 7 Soğuksu Kaynak 5 Sivritepe Sondaj 8 Yeşilyurt Kilisedere-Ardıçlı İlimli Ky Akyazı Sondaj Kuyusu (3 adet) 94 Keremali Ky Karapürçek Uludere Kanlıçay Grubu Kanlıçay Deresi Kanlıçay Köyü Kaynak(2) 1 Küçücek Aktarla-1 Gr. Göktepe Ky Göktepe Ky Bedir Kaynağı 1,3 1,3 Sami Ky Taşburun Deresi Sondaj 20

47 Ferizli Söğütlü Ferizli Sondaj (2 Adet) 45 Soğucak Köyü Sondaj 2 Yeniköy Tuzla-Kemersuyu 1 Sondaj(2) 5 Mağara Sondaj 5 Değirmencik Soğuksu 2 Damlık Tatlısu 5 9 Levent Kaynak 1 Kantar Sondaj 1 Karateke Sondaj(2) 3 Söğütlü Kale sondaj 20 Fındıklı Gr. Aslanlar Barajı 6 Kaynak: SASKİ 2009 Tablo B.8 Ruhsatlı Olarak Faaliyet Gösteren Kaynaksuyu ve Mineralli Su Şişe Dolum Tesisleri MARKA İLÇE DEBİ (lt/sn) 1 Baytaş Nida SAPANCA 1,5 2 Baytaş Cansu SAPANCA 1 3 Canpınar SAPANCA 0,690 4 Damla SAPANCA 7,1 5 EDK lara SAPANCA 2 6 Efem SAPANCA 5,6 7 Fuska SAPANCA 2,5 8 Kalinda SAPANCA 0,625 9 Kristal SAPANCA 2 10 Lido SAPANCA 1, Oskar SAPANCA 0,5 12 Hünkar SAPANCA 0,5 13 Revan SAPANCA 2,5 14 Durusu SAPANCA 3 15 Sırma SAPANCA 3,7 16 Şerefiye AKYAZI 0,8 17 Reşadiye AKYAZI 1 18 Aytaç Akyudum HENDEK 4 19 Kardelen HENDEK 5 20 Pınar HENDEK 6 21 Saka HENDEK 18,5 22 Hayat HENDEK 9,5 23 Buzdağı GEYVE 1,3 24 Kuzuluk Maden Suyu AKYAZI 1 Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü, 2009 SN ADI YERİ LİTRESİ BAŞ.TAR BİTİŞ TARİHİ NEVİ KİRA 1 Asyakom Tic. A.Ş. Sapanca Sogucak Yaylası Kuru Göll.mev lt/sn Kaynak Suyu 10 yıl 2 Canpınar Kaynak Suyu Sapanca İstanbuldere Köyü Mevkii İt/sn Kaynak Suyu 10 yıl 3 Nestle VVaters Sapanca Kurtköy Beldesi 0.500lt/sn Kaynak Suyu 5 yıl 4 Ataman İnşaat A.Ş Sapanca Soğucak Yay.Yazılıgürgen Mev. 0,400 Lt/Sn Kaynak Suyu 10 yıl 5 Mahmudiye Su A.Ş Sapanca Muradiye Köyü 1,5 İt/sn Kaynak Suyu 10yıl 6 Mahmudiye Su A.Ş Sapanca Soğucak yaylası 1 Lt/Sn Kaynak Suyu 10yıl 7 Kaynak Suları Tur.A.Ş Sapanca Kiraztepe Mevkii 0,600 İt/sn Kaynak Suyu 10 yıl 8 Kaynak Suları Tur.A.Ş Sapanca Narlıtepe Mevkii 1,200 İt/sn Kaynak Suyu 10 yıl 9 Ataman İnşaat A.Ş Sapanca Sivritepe Mevkii 0.575lt/sn Kaynak Suyu 10 yıl 10 Nestle WATERS Sapanca Dibektaş Mevkii 0,500 İt/sn Kaynak Suyu 10 yıl 11 Nestle Waters Sapanca Kurtköy İncebel 0,500 İt/sn Kaynak Suyu 5 yıl 12 Nestle Waters Sapanca Dibektaş Mevkii 1 Lt/Sn Kaynak Suyu 10 yıl 13 Ataman İnşaat A.Ş Sapanca Yazılıgürgen Mevkii 0,200 İt/sn Kaynak Suyu 10 yıl 14 Alparslan GİRAY Akyazı Şerefiye Köyü 30 İt/sn Dere Suyu 15 yıl 15 Yaşar ÇOLAK Akyazı Altındere Bıçkıdere Mevkii 20 İt/sn Dere Suyu 15 yıl 16 Hayri ORHAN Akyazı Şerefiye Tekneci Mevkii 15 Lt/Sn Dere Suyu 10 yıl 17 Engin ŞAN Akyazı Pazarköy Değirmenler Mevkii 50 Lt/Sn Dere Suyu 10 yıl 18 Hüseyin BULUT Akyazı Pazarköy 50 Lt/Sn Dere Suyu 10 yıl 19 Ali BAŞTAN Akyazı Hasanbey Köyü 40 Lt/Sn Dere Suyu 10 yıl 20 Şerefiye Kaynak Su Akyazı Şerefiye Köyü 1 İt/sn Kaynak Suyu 10 yıl 21 Tevfik ERKAN Akyazı Altındere Beldesi 20 İt/sn Dere Suyu 15 yıl 22 Rahmi ÖNSOY Hendek Çamlıca Çarığıkuru Mevkii 125 Lt/Sn Dere Suyu 10 yıl 46

48 23 Ali Avni CANBAZ Hendek Çamlıca Çarığıkuru Mevkii 12 LT/Sn Dere Suyu 10 yıl 24 Mustafa DİNÇ Akyazı Altındere Beldesi 50 Lt/Sn Dere Suyu 10 yıl 25 Danonesa A.Ş Hendek Çamlıca Gökağaç Mevkii 5,5 İt/sn Kaynak Suyu 10 yıl 26 Marmara Su A.Ş Hendek Çamlıca Kocakayak Mevkii 3 İt/sn Kaynak Suyu 5 yıl 27 Necmi YILDIRIM Pamukova Kemaliye Köyü 10 İt/sn Dere Suyu 15 yıl 28 Aydın SAĞIROĞLU Sapanca Istanbuldere 30 İt/sn Dere Suyu 15 yıl 29 Mehmet PİLAVCI Taraklı Mahdumlar Köyü 50 İt/sn : Dere Suyu 15 yıl 30 Halil İbrahim EKŞİ Kocaali ilçesi 22 İt/sn Dere Suyu 15 yıl 31 Mehmet BURNAZ Karapürçek ilçesi İnönü Mahallesi 25 İt/sn Dere Suyu 15 yıl Kaynak: DKMP Şube Müdürlüğü 2009 B.4.2. Yeraltı Suyu Kaynakları Sakarya ilinde şehir tamamen nehir çökelleri üzerindedir.çöküntü sahası içinde bulunan Adapazarı ovası; Sakarya, Çark suyu Mudurnu ve Uludere gibi akarsuların getirip biriktirdiği kalın alüvyondan ibarettir. Bu alüvyon içinde yeraltı suyu çok yüksek seviyededir, bazı kısımlarda ise batak durumdadır. Arifiye mahallesinde zemin düz ve dolgundur. Yeraltı suyu ovada m derinliktedir. Erenler mahallesinde zemin andezit, marn, kalkşiştler ve alivyondan oluşmuştur. Söğütlü ilçesinde zemin Sakarya nehrinin getirmiş olduğu birikintilerden meydana gelmiş olup yeraltı suyu 3-4 m derinlikte devamlı vardır. Akyazı ilçesinde yeraltı su seviyesi 3-5 m derinlikte olup şehir genelde alüvyon kolisi üzerindedir. Pamukova ve Taraklı ilçelerinde ise belli seviyede yeraltı suyu yoktur. Hendek ilçesinde yerleşim bölgesinde yeraaltı su seviyesi 2-3 m olup kuzeyde m derinliktedir. Karasu, Kocaali ve Kaynarca ilçelerinde yeraltı su seviyesi topografyaya bağlı olarak 0-10 m arasında değişmektedir. Sapanca ilçesinde yeraltı su seviyesi göle yakın kısımlarda 2 m olup, güneydoğuya doğru derinleşmektedir. B.4.3. Akarsular İlimiz sınırları içersindeki ana akarsu Sakarya Nehri ve onu besleyen başlıca nehir ve çaylardır. Bunlar; Çark Suyu, Mudurnu Çayı, Dinsiz Çayı, Darıçayır Deresi, Karaçay ve Akçay Dereleridir. Denize kıyısı olan ilimizin bazı nehirleri Karadeniz e dökülmektedir. Bunlar; Maden Deresi, Melen Çayı, Değirmendere dir. SAKARYA NEHRİ: Eskisehir in Çifteler ilçesi yakınlarından doğan Sakarya ırmağının kolları ile birlikte toplam uzunluğu 824 km. dir. Sakarya ili sınırları içindeki uzunluğu km. dir. Mevsimler itibariyle; Sonbahar mevsimi (Eylül-Ekim-Kasım ) : 689 milyon m³ Kış mevsimi (Aralık-Ocak-Şubat) : 1598 milyon m³ İlkbahar mevsimi (Mart-Nisan-Mayıs) : 2361 milyon m³ Yaz mevsimi (Haziran-Temmuz-Ağustos) : 748 milyon m³ lük su potansiyeline sahiptir. Sakarya Nehrinin taşıdığı su miktarı Eskişehir-Kütahya-Ankara-Bolu-Sakarya İllerine düşen yağışlara bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Yıllık su potansiyeli 5 milyar m³ civarındadır. Yıllık su miktarının % 13 ünü Sonbahar mevsiminde, % 30 unu Kış mevsiminde, %44 ünü İlkbahar mevsiminde, %13 ünü yaz mevsiminde geçirmektedir. Adapazarı şehir merkezinin 4 km. doğusundan geçen Sakarya ırmağı,ovanın kuzey kesiminde sağdan Mudurnu çayını, daha ilerde, Sapanca Gölünün fazla suyunu 47

49 boşaltan Çark suyunu alır ve Karasu ilçe merkezi Yenimahalle semtinde Karadeniz e dökülür. Sakarya nehri üzerinde Yenice, Sarıyar ve Gökçekaya barajları bulunmaktadir. MUDURNU ÇAYI: Mudurnu Çayı 1718 km 2 yağış alanı ve 130 km uzunluğu ile Sakarya Nehri nin önemli kollarından biridir yılından beri Dokurcun da yer alan A.G.İ. dan su ölçümleri yapılmaktadır. Ortalama debisi 20.5 m 3 tür. En düşük debisi 1.24 m 3 tür. ÇARK SUYU: Uzunluğu 45 km. olup Sapanca Gölünün doğusundan cikar ve batıdan Elmalı deresi, Kocadere ve Söğüt deresini alarak kuzeydoğu ya yönelir. Seyifler köyü yakınında Sakarya nehrine katılır. ARİFİYE DERESİ: Arifiye ilçesinin Arfibey mahallesinden doğar ve 5 km uzunluğundadır. Sedde kanalı vasıtasıyla Çark suyu na bağlanmıştır. DİNSİZ ÇAYI: Uzunluğu 34km. dir. Mudurnu çayının bir kolu olan Dinsiz çayı, Hendek sınırı yakınında Şark Beynevit köyü civannda doğar, daha sonra doğudan Fabrika dere ve Balıklı dereyi, güneyden Bıçkı ve Gürcü derelerini ahr. Akyazı, Hendek ve merkez ilçe sınırlarının birleştiği yerde Mudurnu çayına katılır. DARIÇAYIR DERESİ: Uzunluğu 33 km. dir.karasu nun güneyinde Kocatöngel deresi adıyla kuzeye doğru akan bu dere, doğudan ve batıdan küçük yan dereciklerle birleştikten sonra Tuzla yakınında Sakarya nehrine katılır. MADEN DERESİ: Uzunluğu 30 km. olan Maden deresi, Hendek yakınında Çataltepe den doğar. Önce kabalak deresi adıyla kuzeye akar. Yayla deresi ile birleştikten sonra Karasu adını alır ve Karasu ilçesinin doğusundan Karadeniz e dökülür. MELEN DERESİ: Uzunluğu 30 km. dir.kocaali ilçesinin doğusunda Akçakoca sınırında bulunan Melenağzı mevkiinde Karadeniz e dökülür. KARAÇAY DERESİ: Geyve ilçesinin doğusunda Mancarlı yöresinde doğar. Uzunluğu 29 km. dir. Önce Secdedere, sonra Karaçay adlarını alarak güneybatıdan gelen Karakaya deresi ile birleştikten sonra Karasular mevkiinde Sakarya ırmağına katılır. AKÇAY DERESİ: Geyve nin kuzeybatısındaki Eskiyayla yöresinden doğan Akçay deresi, çok sayıda küçük dereyle birleştikten sonra Adliye köyü kenarından Sakarya ırmağına karışır. YIRTMAÇ DERESİ: Kandıra ilçesinin Kuştünek mevkiinden doğar. Kaynarca-Karasu sınırındaki Acarlar Gölü'ne dökülür. DEGiRMENDERE: Değirmendere Kandıranın doğusundaki Alabaşlar köyü yakınından doğar. Kaynarca'nın kuzeyinde Karadeniz e dökülür. SAPANCA DERELERİ:Sapanca Gölü ne bazı irili ufaklı dereler dökülmektedir.bunların en önemlisi İstanbul deresi olup yıl boyunca faaliyet halindedir.mahmudiye ve Kurtköy gibi dereler yazın kururlar.genellikle Samanlı dağlarının karları ve mevsim yağmurları ile beslenen bu dereler,gölün su seviyesinde rol oynadıkları gibi sürükledikleri alüvyonları biriktirip bugünkü Sapanca nın bulunduğu ovalık araziyi oluşturmuşlardır. 48

50 Akyazı Sapanca Merkez Tablo B.9 Akarsular, Dereler ve Su Kaynakları GRUP YERLEŞİM YERİ KAYNAK Hendek 49 KAYNAK DEBİSİ(lt/sn) Min Max Merkez-Erenler-Serdivan-Yazlık- Güneşler-Arifiye-Kazımpaşa-Hanlı Sapanca Gölü 1850 Bekirpaşa-Nehirkent-49 köy (Abalı Akçay Deresi(İkramiye) Grubu) Alifuatpaşa Bel. Gümüşdere Asmaköprü Kaynak 6 12 Çaybaşıyeniköy Dualıdere Sondaj(2) Ceneviz Suyu 6 20 Değirmendere Köyü Arabakonağı kaynağı 2 5 Büyükdere Ekinli-Yazılı Kaynak 3 5 Akçay Köyü Kaynak 1 Sondaj 7 Adliye Sondaj(2) 6+4 Karadere Sondaj(2) 2,57+1,5 Kemaliye-Kumbaşı-Çınardibi Laftadere -Hamsuyu 6 15 Kışlaçay Kurşunludere 5 10 Domuzyatağı 0.5 Doğançay Ayıoynağı 1,5 Poyrancık 1,2 Dualıtepe 1,5 Büyükhataplı-Işıklar-Kışla-Küçükhataplı Müezzinler Gr.(sondaj) 3 Karaçam Köyü Fındıklık-Çamlık- Soğuksu-İlimbey Dere 11 İlimbey Köyü Kaynak (6 adet) 2 5 Mağara Ky İstanbul 95 Ky Sapanca Ziyabey-Nikola-Kayakıran Yedigöz Ky Sondaj (5 adet) 175 Yangın deresi Kırkpınar Kurtköy Dere Ky. 4 Sonday (2 adet) 15 Şahinkaya Ky. 6 6 Kurtköy İncirlikaya Ky Kurtköy Dere Ky. 20 Şahinkaya-2 Ky Kaynak 5 9 Yanık Yanık dere 4 Sondaj(2) 5 Mahmudiye Yangın deresi 6 Hendek Dikmen Balkaya Uludere Akarca Gr. Sakaoğlu Deresi Yeniormanköy Sondaj 7 Soğuksu Kaynak 5 Sivritepe Sondaj 8 Yeşilyurt Kilisedere-Ardıçlı İlimli Ky Akyazı Sondaj Kuyusu (3 adet) 94 Keremali Ky Karapürçek Uludere Kanlıçay Grubu Kanlıçay Deresi Kanlıçay Köyü Kaynak(2) 1 Küçücek Aktarla-1 Gr. Göktepe Ky Göktepe Ky Bedir Kaynağı 1,3 1,3 Sami Ky Taşburun Deresi Sondaj 20

51 Ferizli Söğütlü Ferizli Sondaj (2 Adet) 45 Soğucak Köyü Sondaj 2 Yeniköy Tuzla-Kemersuyu 1 Sondaj(2) 5 Mağara Sondaj 5 Değirmencik Soğuksu 2 Damlık Tatlısu 5 9 Levent Kaynak 1 Kantar Sondaj 1 Karateke Sondaj(2) 3 Söğütlü Kale sondaj 20 Fındıklı Gr. Aslanlar Barajı 6 Kaynak: SASKİ 2009 B.4.4. Göller ve Göletler Sakarya il alanında pek çok sayıda göl vardır.üçüncü zamanın sonları ile dördüncü zamanın başlarında yoğun tektonik oluşumlar geçiren il alanı yer yer çökmüş,yer yer de yükselmiştir.kırılma ve Kıvrılmalar sonucu il alanı Karadeniz e doğru kuzey yönünde çarpılmıştır.çarpılmadan sonra Marmara denizi ile arada bir set ortaya çıkmıştır.marmara denizi ile su bölüm çizgisini oluşturan bu setin Karadeniz e eğimli olan kesimlerindeki çöküntü alanlarının dolması ile göller oluşmuştur.bu tektonik kökenli göller dışında, Sakarya ırmağı tarafından taşınan alüvyonların yığılması ile oluşmuş göller de vardır. Bu göllerin yükseltileri ile derinlikleri pek fazla değildir. Yağışlı kuşakta yer aldıklarından bol sulu akarsularca beslenmekte ve fazla suları çeşitli ayaklarla boşaltmaktadır. İlimizdeki göllerin suları genellikle tatlıdır. Altı adet doğal göl bulunmaktadır. Bu göllerle ilgili veriler Tablo B.7 de görülmektedir. SAPANCA GÖLÜ: İznik gölü ne paralel olarak uzanan ve İzmit Körfezi nin devamı halinde Adapazarı na kadar ulaşan tektonik çukurda bulunmaktadır. Gölün doğu ucu Sakarya Nehri nden 5 km, batı ucu ise İzmit Körfezi nden 20 km uzaklıktadır. Göl havzasının büyük bir kısmını Sapanca Ovası kaplamaktadır. Göle giren akarsuların debileri çok düşük olup, bir kısmı yaz aylarında kurumaktadır. Yan derelerin doğduğu yerler ve uzunlukları aşağıda gösterilmiştir. Yan Dere Doğduğu Yer Uzunluk(km) Sarp Deresi 337 m Tumba Tepesinin güneybatısı 3 Keçi Deresi 790 m Bozca tepesinin Kuzeydoğusu 4.3 İstanbul Deresi 620 m Nuri Osmaniye alan sırtı 12.8 Mahmudiye Deresi 1000 m Kurugöller Tepesi 12.4 Kuruçay Deresi 1250 m Narlı Tepesinin kuzeybatısı 11.8 Karaçay Deresi 1580 m Kuzu Yaylası Tepesinin güneybatısı 14 Balıkhane Deresi 650 m Geyikalan Tepesinin Kuzeydoğusu 8.8 Maden Deresi 370 m Kabaklı Tepesinin Kuzeyi 5.2 Sapanca Gölü nün doğu-batı uzunluğu 16 km, kuzey-güney doğrultusunda en geniş yeri 5 km dir. Nisan 1995 de ölçülen 32,68 m lik kotta bulunan yüzey alanı ve ortalama su tutma hacmi; Maksimum göl derinliği : 54 m Yüzey Alanı : 45,62 x 10 6 m 2 Derenaj Alanı : 209 km 2 Ortalama Su Tutma Hacmi : 1175 x 10 6 m 3 50

52 Sapanca Havzası gölle birlikte 251 km 2 alan kaplamaktadır. 209 km 2 yağış alanına sahiptir. Sapanca Gölü ne yan derelerden yılda 185 milyon m 3 su gelmektedir. Sapanca Gölü doğal ayağı olan Çarksuyu 1970 yılında işletmeye açılmıştır. Kapaklı olan regülatör ün eşik kotu 29,9 m maksimum su kotu 31,5 m dir. E-5 karayolu gölün kuzey kıyısını,tem Otoyolu ve demiryolu ise güney kısmından geçmektedir. GÖKÇEÖREN GÖLÜ:İl merkezinin 7-8 km. kuzeybatısındadır.basık sırtlarla çevrelenen gölün yüzölçümü 25 ha. dır.gökçeören gölüne,yakınındaki yerleşmelerin adlarıyla,aralık gölü ve Meşeli gölü de denmektedir.gölün kuzeyinde alçak sırtlarla ayrılmış yaklaşık 15 ha. genişlikte küçük bir göl daha vardır.dipsiz göl adıyla anılan bu göl Gökçeören çukurluğunun devamı niteliğindedir.göl çevresindeki hafif eğimli alanlarda yoğun tarım yapılır.pek derin olmayan göl,yağmur ve kaynak sularıyla beslenmekte,kışın ve baharda yağışlarla genişleyip yazın çekilmektedir.suların çekilmesiyle ortaya çıkan alanda,mısır,kavun,karpuz ve fasülye ekilir. POYRAZLAR GÖLÜ:Adapazarı nın 7-8 km. kuzeydoğusunda,sakarya ırmağının yakınındaki 60 ha.lık göle,doğusundaki Poyrazlar köyü nedeniyle,poyrazlar Gölü denir.gölün bir başka adı da Teke Gölü dür.sakarya ırmağının eski yatağında oluşan Poyrazlar Gölü,iki sırt arasında uzanmaktadır.sakarya ırmağı taştığı zamanlar,fazla suları Kapaklı Barajından göle boşalmaktadır.ayrıca,sızıntı yoluyla da gölü beslemektedir.poyrazlar Gölü,oldukça derindir.yalnızca güney kıyıları sığve sazlıktır.kuzey ucundan bir ayakla Sakarya ırmağına boşalır.bu gölde başta sazan olmak üzere kimi tatlısu balıkları yaşamaktadır. TAŞKISIK GÖLÜ:Poyrazlar Gölü nün 15 km kadar kuzeybatısında,göktepe nın kuzeyinde,3 km. aralıkla iki küçük göl vardır.bunlardan batıdakine Taşkısık Gölü yada Çaltıcak Gölü denir.göl dipten kaynayan sularla beslenir,kışın genişleyip yazın çekilmektedir.yüzölçümü 90 ha. kadardır.güney kesimi daha derin olan gölün kuzey kıyıları sazlık ve bataklıktır.tatlı olan gölün suyunda sazan ve tatlı su balıkları yaşamaktadır. KÜÇÜK AKGÖL:Adapazarına 12 km. uzaklıkta Karasu karayolu üzerindeki bu göl, yakınındaki Çaltıcak köyünün adıyla da anılır.gölün kenarındaki küçük koru,piknik ve kamp yapmaya çok elverişlidir.gölde her çeşit tatlısu balığı yaşamaktadır.ayrıca,göl çevresinde tavşan,keklik ve yaban ördeği avlanabilmektedir. BÜYÜK AKGÖL:Karasu karayolu üzerinde Koyunağılı köyünden ayrılan yol sapağındadır.daha çok balık avlamak amacıyla gidilen bu gölün kıyısında piknik ve kamp yeri de düzenlenmiştir. ACARLAR GÖLÜ:Karadenize 700 m. uzaklıktaki bu gölün çevresi bütünüyle dişbudak ormanlarıyla çevrilidir. Ağaçlar yer yer gölün bataklık kesimlerine sokulmaktadır.buralarda sülün,çulluk ve yaban ördeği gibi hayvanlar yaşamaktadır. Göl İsmi Tablo B.10 Sakarya da Bulunan Doğal Göller Drenaj Alanı (km 2 ) Büyüklüğü (km 2 ) Maksimum Derinliği (m) Maksimum Kotu (m) Sapanca Gölü Büyük Akgöl Küçük Akgöl Bilinmiyor Taşkısığı Gölü Bilinmiyor Poyrazlar Gölü Acarlar 5,00 5,00 2,5 0,50 Kaynak: D.S.İ. 32. Şube Müdürlüğü,

53 Tablo B.11 İşletmede Olan Sulama Göletleri GÖLETİN ADI SULAMA SUYU İLETİLEN KÖYLER DEPO KAP. (m³) GÖLET ALANI(m²) İŞLETMEYE AÇILIŞ TARİHİ Merkez Salmanlı Salmanlı, Örentepe Kaynarca Reisler Okçular Müezzinler,Güven Söğütlü İmamlar Aslanlar İmamlar, Aslanlar, Beşdeğirmen Kaynarca Kulaklı Kulaklı, İmamlar Söğütlü Hasanfakı Hasanfakı, Damlık, Soğucak Pamukova Hüseyinli Hüseyinli Geyve Sekiharman Sekiharman Geyve Akdoğan Akdoğan Kaynarca Turnalı Turnalı Taraklı Kayaboğazı Taraklı Merkez Tarım Arazileri,Yeniköy,Mahdumlar Ferizli Nalköy Nalköy,Sarıahmetler,Abdurrahmanlar İş devam Geyve Hisarlık Hisarlık,Taşopluk işe başlandı Adapazarı Hataplı H.İ.S.göleti Hataplı işe başlandı TaraklıHacıyakup H.İ.S. göleti Hacıyakup işe başlandı Söğütlü Karateke H.İ.S. göleti Karateke işe başlandı Kaynak: İl Özel İdaresi, Köylere Yönelik Hizmetler Dai Başk DSİ 3. Bölge Müdürlüğünden alınan bilgilere göre ilde toplam emniyetli yer altı suyu rezervi 248x10 6 m 3 /yıl dır. Bunun 245 m 3 Aşağı Sakarya Ovasında geriye kalan 3x10 6 m 3 ü diğer bölgelerdedir. Aşağı Sakarya Havzasında işletmeye uygun görülen alanlar beş tali drenaj havzasına bölünmüştür. I Nolu Drenaj Alanı (III. Alt Bölge) işletme sahasında açılarak yer altı suyu işletme sondaj kuyularının işletme debileri 5 ile 60 lt/sn. arasında olacaktır.ii Nolu Tali Drenaj Alanına (II. Alt Bölge) isabet eden yer altı suyu işletmesine uygun alanın işletme debileri 25~60 lt/s. olacaktır. III Nolu Tali Drenaj Alanı (II. Alt Bölge ) sınırları içinde kalan işletme alanlarında açılacak yer altı suyu işletme sondaj kuyularının işletme debileri 20~40 lt/sn. arasında olacaktır.bu işletme alanı için verilen maksimum işletme debileri işletme alanının ortak kesiminde E-5 Karayolunun kuzey ve güneyinde kalan alanlar için geçerlidir. IV.Nolu Tali Drenaj Alanı (II. Alt Bölge) sınırları içinde kalan yer altı suyu işletmesine uygun alanlarda açılacak sondaj kuyularında işletme debisi 10~40 lt/sn. arasında olacaktır. V.Nolu Tali Drenaj Alanını (III. Alt Bölge) oluşturan Karasu Sahil Ovasında açılacak sondaj kuyularının işletme debileri 10~20 lt/sn. arasında olacaktır. İlde 4790 hektar doğal göl yüzey alanı, 1136 hektar akarsu yüzeyi alanı olmak üzere toplam 5926 hektar su yüzey alanı mevcuttur. 52

54 B.5. Mineral Kaynaklar Sakarya ili yeraltı zenginlikleri açısından pek zengin sayılmamakla birlikte, jeolojik yapısı itibariyle çeşitli türden maden rezervine sahip bulunmaktadır. B.5.1. Sanayi Madenleri Asbest yatakları:akyazı, Merkez ve Kuzuluk köyünde bulunmaktadır.yeşil ofiyolit kayaçlar arasında birkaç yerde küçük parça halinde pikrolit asbeste rastlanmıştır. Mermer yatakları:harmantepe köyü, Merkez Taşkısığı köyü, Akyazı Dokurcun Çengeller köyü,duman kayası mevkii,sapanca ve Erdemli köyünde bulunmaktadır.toplam m 3 lük rezervli mermer yatağı mevcuttur. Talk yatakları : Sapanca ilçesi Nailiye köyü ve Kuyucak yöresinde bulunmaktadır. Toplam ton rezerv mevcuttur. Tuğla-Kiremit yatakları: Merkez Karadere köyü, Söğütlü, Ferizli, Akyazı Karaçalılık köyü, Geyve Sofibey köyü ve Karasu da bulunmaktadır.yaklaşık ton tuğla-kiremit rezervi bulunmaktadır. Kum yatakları : Sakarya ili oldukça zengin kum yataklarına sahiptir. B.5.2. Metalik Madenler Demir yatakları : İldeki en önemli maden olan demir, Karasu ilçesi Aktaş köyü çevresinde geniş yataklar halinde bulunur.ildeki demir cevheri rezervi ton silisli, ton karbonatlı potansiyele sahiptir. Bakır yatakları : Hendek ilçesi ve Hüseyin Şeyh köyündedir.tenörü %2,85 Cu dır. Mangenez yatakları : Geyve ilçesi Melekçe köyü ve Alaçam mevkiindedir.tenörü %16,65 SiO 2 dir.cevherli zonun kalınlığı 5 m olup, %40 ı cevher içermektedir. B.5.3. Enerji Madenleri Jeotermal sahalar: Sakarya ili sınırları içinde 8 tane jeotermal saha bulunmaktadır. I. Akyazı-Akyazı kaplıcası : Sıcaklık: C Ph : 6.00 Debi : 5.51 l/sn 3 adet kaynak mevcut II. Akyazı-Kuzuluk Bucak kaplıcası : Sıcaklık: C Ph : 6.00 Debi : 1.2 l/sn 2 adet kaynak mevcut III. Geyve ılıca köyü kaplıcası : Sıcaklık: C Ph : 6.00 Debi : 6 l/sn IV. Geyve kil hamamı : Sıcaklık: C Ph : 6.00 Debi : 3.5 l/sn 2 adet kaynak mevcut 53

55 V. Geyve acı su : Sıcaklık: C Ph : 6.30 Radyoaktivite: 7 Eman Toplam mineralizasyon : 3,797.8 mg/l VI. Geyve-Taraklı kil hamamı : Sıcaklık: C Ph : 6.40 Radyoaktivite: 7.4 Eman Toplam mineralizasyon : mg/l B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler Maden kanununda yapılan değişiklikten sonra 1 a grubu olarak anılan kum-çakıl ocaklarına ruhsat verme yetkisi İl Özel İdarelerine devredilmiştir. İlimiz taş ocakları açısından çok zengindir. Ruhsatlı olarak çalışan ocaklar, I.1.4 bölümünde verilmiştir. Ruhsatlı ocak faaliyetleri devam etmekte,yeni maden kanununa göre intibak işlemleri, güncelleme ve yeni ocaklar için ruhsatlandırma çalışma süreci ve kurumların ocak denetimleri devam etmektedir. Kaynaklar : - Orman Bölge Müdürlüğü verileri - DSİ 32.Şube Müdürlüğü verileri - Köy Hizmetleri Müdürlüğü verileri - Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü 54

56 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava İlimiz, iklim açısından geçiş bölgesi iklim özellikleri göstermektedir. İklim hem Karadeniz hem de Marmara bölgesinin özelliklerini yansıtmaktadır. Güneydeki dağlık kütleler bilhassa kuzeyden gelen hava kütlelerinin hareketini yavaşlatan, yön veren etken olarak sahanın daha fazla yağış almasına sebep olmaktadır Çevredeki denizler, göller ve ovadaki bataklıklar sebebiyle nemli bir havaya sahiptir. Yağışlı gün sayısı ve miktarı, Marmara bölgesine nazaran daha fazladır. Ancak yağış miktarı Karadenizden iç kesimlere doğru azalır. Karasu da 1000 mm olan yıllık toplam yağış miktarı, Sakarya da 840 mm, Geyve ve Pamukova da 600 mm ye kadar düşer. Hakim rüzgar yönü kuzeybatı (NNW) dır. Nisbi nem ortalaması %72 dir. İklim genel olarak kışlar bol yağışlı ve az soğuk, yazlar ise nemli ve sıcak olur. Uzun yıllar ortalamasına göre yağışın mevsimlere dağılışı, ilkbahar aylarında mm, yaz aylarında 148,4mm, sonbahar aylarında 279,1mm, kış aylarında ise 233,8 mm dir. Meteorolojik değerler açısından üç (alt) bölge olarak incelenmelidir. Bu bölgeler sırasıyla; Akova (1. Alt Bölge-Geyve Pamukova Bölgesi), Merkez Bölge (2. Alt Bölge- Adapazarı-Hendek-Akyazı), Karadenize Kıyı Bölgesi (3. alt Bölge) Karasu-Kocaali Hattı). Grafik C.1 Sakarya İklim Diyagramı Kaynak: DMİ Sakarya nın iklim diyagramı incelendiğinde yağışların her aya dağılım gösterdiği görülmektedir. 55

57 C.1.1. Doğal Değişkenler C Rüzgar Grafik C.2 Rüzgar Yön Dağılımı Rüzgar Yön Dağılımı (Uzun Yıllar Ortalaması, Sakarya- Adapazarı) NNW N NNE NW NE WNW ENE 8000 W E 90 WSW ESE SW SE SSW SSE S 180 Kaynak: Sakarya Meteoroloji İl Müdürlüğü 2009 C Basınç Tablo C.1 Aktüel Basınç Verileri (Mb) Aylar I II III IV V VI VII VII IX X XI XII Yıllık I Ort.a.Basınç Kaynak: Sakarya Meteoroloji İl Müdürlüğü C Nem Tablo C.2 Sisli Gün Sayısı ve Nisbi Nem Oranları Aylar Yıllık Sisli günler Nisbi nem % Kaynak: Sakarya Meteoroloji İl Müdürlüğü 56

58 Parametre C Sıcaklık Tablo C.3 Meteorolojik Verilerin Uzun Yıllar Ortalamaları Rasat S. (YIL) Oc Şub Mart Nis May Haz Tem Ağt Eyl Ekim Kas Aralık Minimum Sıcaklık Günü Minimum Sıcaklık Yılı Minimum Sıcaklık ( C) Minimum Sıcaklığın -0,1 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın -3 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın -5 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın -10 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın -15 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın -20 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın 20 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın 15 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın 10 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın 5 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması Ortalama Toprak Üstü Minimum Sıcaklık ( C) Minimum Toprak Üstü Minimum Sıcaklık ( C) Toprak Üstü Minimum Sıcaklığın -0,1 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Toprak Üstü Minimum Sıcaklığın -3 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Toprak Üstü Minimum Sıcaklığın -5 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Toprak Üstü Minimum Sıcaklığın -10 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Ortalama Buhar Basıncı (hpa) Ortalama Saat 7 Nisbi Nem (%) Ortalama Saat 14 Nisbi Nem (%) Ortalama Saat 21 Nisbi Nem (%) Yükseklik SAKARYA Rasat S. Parametre (YIL) Oc Şub Mart Nis May Haz Tem Ağt Eyl Ekim Kasım Aralık Ortalama Nem (%) Minimum Nem (%) Ortalama Saat 07 Bulutluluk Ortalama Saat 14 Bulutluluk Ortalama Saat 21 Bulutluluk Ortalama Bulutluluk Ortalama Açık Günler Sayısı Ortalama Bulutlu Günler Sayısı Ortalama Kapalı Günler Sayısı Saat 07 Toplam Yağış Ortalaması (mm) Saat 14 Toplam Yağış Ortalaması (mm) Saat 21 Toplam Yağış Ortalaması (mm) Toplam Yağış Ortalaması (mm) Maksimum Yağış (mm) Yağışın 0,1 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı Ortalaması Yağışın 10 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı Ortalaması Yağışın 50 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı

59 Ortalaması Kar Yağışlı Günler Sayısı Kar Örtülü Günler Sayısı Maksimum Kar Kalınlığı (cm) Sisli Günler Sayısı Ortalaması Dolulu Günler Sayısı Ortalaması Kırağılı Günler Sayısı Ortalaması Yükseklik SAKARYA Rasat S. Parametre (YIL) Oc Şub Mart Nis May Haz Tem Ağt Eyl Ekim Kasım Aralık Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalaması Saat 07 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Saat 14 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Saat 21 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Maksimum Rüzgar Hızı ( m_sec ) ve Yönü 32 NE SW SW WNW NW NNE ENE NNW W SSW S S Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması N Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı N Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) NNE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı NNE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) NE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı NE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) ENE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı ENE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) E Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı E Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) ESE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı ESE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) SE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı SE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) SSE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı Yükseklik SAKARYA Rasat S. Parametre (YIL) Oc Şub Mart Nis May Haz Tem Ağt Eyl Ekim Kasım Aralık SSE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) S Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı S Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) SSW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı SSW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) SW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı SW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) WSW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı WSW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) W Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı W Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) WNW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı WNW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) NW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı NW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) NNW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı NNW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) Ortalama 5 cm. Toprak Sıcaklığı ( C)

60 -222,1-184,1-189, ,6-137,6-114,4-117,3-109, ,6-52,9-61,5-40,3-25,2-29, , Yağış (mm) 8, ,1 49,7 46,3 74,9 69,2 76,2 106,8 103,2 133,06 122,7 124,1 130,4 175,7 185,5 332,4 Minimum 5 cm. Toprak Sıcaklığı ( C) Ortalama 10 cm. Toprak Sıcaklığı ( C) Minimum 10 cm. Toprak Sıcaklığı ( C) Ortalama 20 cm. Toprak Sıcaklığı ( C) Minimum 20 cm. Toprak Sıcaklığı ( C) Kaynak: Sakarya Meteoroloji İl Müdürlüğü C Buharlaşma Tablo C.4 Ortalama ve Günlük En Çok Buharlaşma Değerleri (mm) Aylar Yıllık Ortalama Buharlaşma Günlük en çok buharlaşma Kaynak: Sakarya Meteoroloji İl Müdürlüğü C Yağışlar C Yağmur Grafik C.3 Uzun Yıllar Yağış Değişimi SAKARYA'nın UZUN YILLAR YAĞIŞ DEĞİŞİMİ Merkez/Sakarya İstasyonu. Ort. Yağış : mm, Period: , 5 Yıl Hareketli Ortalama Yıllar Kaynak: Sakarya Meteoroloji İl Müdürlüğü Uzun yıllar yağış değişim grafiği incelendiğinde, 2006, 2007, 2008 yıllarında yaklaşık olarak %20 varan oranlarda yağışlarda azalma gerçekleşmiştir. Yine uzun yıllar içinde meteorolojik olarak en kurak yıl 1993 yılıdır. 59

61 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Sakarya ili ortalama kar yağışlı günler sayısı,ortalama karla örtülü günler sayısı ve en yüksek kar örtüsü kalınlığı (cm) değerleri ile ortalama orajli gün sayısı değerleri tablo C.5 de verilmiştir. Tablo C.5 Karla Örtülü Günler Sayısı ve En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı (cm) Aylar Yıllık Ortalama Karla ört. Günler Karört.kal ınlığı(cm) Orajli gün sayısı Ort.Kar yağışlı gün sayısı C Seller 1966 yılında Hendek İlçesinde 62 adet ev yıkılmış köylünün zararı devlet tarafından karşılanmıştır günü İlimizde anormal yağmurların meydana getirdiği selden bazı İlçe ve köylerimizde evler yıkılmıştır. Tüm ekili araziyi, mahalle ve köyleri sel suları basmıştır. Can kaybı olmamıştır lı yıllarda Akyazı Mudurnu Çayı üzerinde ulaşım amaçlı köylerin ilçe ve merkezine ve köyleri devlet yollarına bağlayan köprüler Haydarlar -İlimbey Köy yolu üzerindeki köprüler ile Hendek ilçesi Kargalı Deresi üzerindeki ulaşım amaçlı köprüler sele maruz kalmıştır.ayrıca Geyve ilçesi ve bazı köyleri Karasu İlçesinin bazı köyleri feyezan geçirmiştir tarihinde Gökçeören Gölü çevresi,mudurnu Çayıile Sakarya Nehrinin geçtiği yerlerde sel ve su baskınları meydana gelmiştir. C Kuraklık Meteoroloji İl Müdürlüğünden edinilen bilgilere göre bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. C Mikroklima Meteoroloji İl Müdürlüğünden edinilen bilgilere göre bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır C.1.2. Yapay Etmenler C Plansız Kentleşme Sakarya ili hızlı bir sanayileşme süreci içerisinde olması nedeniyle aynı zamanda hızlı nüfüs artışını da yaşamaktadır.hızlı nüfus artışı beraberinde yoğun yapılaşmayıda getirmektedir. Adapazarı Kenti Belediye sınırları içerisinde Yazlık Köprüsünün kuzey istikametinde Çark Suyunun doğu kısmında çevre yoluna yaklaşık 500 m.mesafede ve 60

62 Tepekum Mahallesi Kör Sakarya mevkiinin doğusunda,sakarya Nehrinin taşkın sahası içerisinde,set kenarında plan dışı yapılaşmalar bulunmaktadır. Erenler Belediyesi nde imar planları iki defa yapılmıştır.belediye 8 mahalleden oluşmuştur.bunlardan Tabakhane ve Hacıoğlu ile Erenler Mahallesinin bir kısmı eski yerleşim olup,plansız olarak şehirleşmiştir.yeni Mahalle,Bağlar,Küpçüler ve Erenler Mahallelerinin bir kısmında hisseli parseller üzerinde kaçak olarak binalar yapılmış olduğundan plansız bir kentleşme meydana gelmiştir.hisseli parseller üzerine kaçak olarak yapılan yapıların halihazır durumlarıda dikkate alınarak imar planında revizyon yapılmıştır.imar planlarının revize edilmesi,hisseli parsellerin müstakil hale getirilmesi ve 3194 sayılı Kanunun 18.maddesine göre imara uygun parseller üretilmesi neticesinde plansız kentleşmenin önüne geçilmiştir.bu sahada mevcut yapılanmanın %10 u plansız kentleşmiştir.serdivan Belediyesi sınırlarında Esentepe Mahalesi plansız kentleşmiştir. C Yeşil Alanlar Hızlı nüfus artışı ve sanayileşme her ilimizde olduğu gibi Sakarya İlinde de yeşil alanların azalmasına olumsuz yönde etkisini sürdürmektedir. Kişi başına düşen yeşil alan : 0.5 m 2 Park alanları : 60 adet C Isınmada Kullanılan Yakıtlar. İlimizde ısınmadan kaynaklı hava kirliliğini önlemek için Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında Bakanlığımızca hazırlanan Genelgeler İl Mahalli Çevre Kurulunca her yıl kış dönemine ait hava kirliliği önleme raporu hazırlanmakta veil genelince kullanılacak olan katı yakıtların özellikleri ve denetimine ilişkin kriterler belirlenmektedir. Ayrıca İl Mahalli Çevre Kurulunca doğalgaz kullanımının yaygınlaştırılması ve kullanımının özendirilmesi yönünde karar alınmıştır. Tablo C.6 Sakarya İli Yapımı Tamamlanan Doğal Gaz Hatları Birimi 2009 Yıl Sonu İtibariyle Yapılan Toplam Yatırım 2010 Toplam Polietilen ( PE ) Hat mt Çelik ( ÇE ) Hat mt Servis Kutusu ad Kaynak : AGDAŞ Adapazarı Gaz Dağıtım A.Ş Tablo C.7 Sakarya İli Abone Türleri ve Kullanım Miktarları 2011 Abone Sayısı 2009 Yılı Tüketim Miktarı (m3) 2010 Yılı Tüketim Miktarı (m3) Toplam Mesken Sanayi Resmi Daire Mal ve Hizmet Üretimi Kaynak : AGDAŞ Adapazarı Gaz Dağıtım A.Ş

63 Tablo C.8 Emisyon İzni Alan İşletmeler SIRA NO TESİSİN ADI ÜRETİMİ KIRATLIOĞULLARI AKARYAKIT VE LPG İSTASYONU KIRATLI AKARYAKIT VE LPG İSTASYONU KALAFAT PETROL ÜR.OTO.İNŞ. GIDA TİC.LTD.ŞTİ. BATAKKÖYLÜ GIDA TARIM PETROL ÜR.LTD.ŞTİ. 62 Ek-8'deki yeri / grubu Emisyon İzin Belgesi Tarihi LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B Emisyon İzni No 2003/09 MÇK (Büyükşehir) 2003/09 MÇK (Büyükşehir) LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B B LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B B KARADAYI PETROL ÜRÜNLERİ LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B B ATASAN METAL SAN. VE TİC. LTD.ŞTİ. Beyaz Eşya ve Otomotiv Metal Aksamları Kalıp İmalatı Ek a-B B EGESİL KİMYA SAN. A.Ş. Çökeltilmiş Silika Üretimi Ek b-B B GENÇLER GIDA VE MENEMENCİLER SAN. TİC.LTD.ŞTİ. LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B B LUCAS ELEKTRİK A.Ş. Marş Motoru ve Alternatör Ek a-B B ALİMEX ALÜMİNYUM A.Ş. Alüminyum Profilden Doğrma, Cephe Giydirme, Sera, Sineklik Ek b-B B ADAPAZARI ELEKTRİK ÜRETİM LTD.ŞTİ. 12 GEBZE ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ. doğalgaz kombine çevrim sant. Ek a-A A doğalgaz kombine çevrim sant. Ek a-A A ÖNDER TAVUKÇULUK A.Ş. kesilmiş piliç Ek a-B A KOÇLAR AKARYAKIT İTH. İHR. SAN. VE TİC. LTD.ŞTİ. 15 AYDIN PETROLCÜLÜK VE TİC. A.Ş. AKLAR PETROL OTOM. NAK. SAN. TİC. 16 LTD. ŞTİ. LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B B LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B B LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B B AYDIN ÖRME A.Ş. İplik ve Kumaş Boyaması Ek B B OTOYOL SAN. A.Ş. otomotiv üretimi Ek B B AKIN KOÇ KOLL. ŞTİ. LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B B OKAY PETROL ÜR. NAK. TİC.SAN.LTD.ŞTİ. LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B B EMİROĞLU PETROL TUR.GIDASAN.TİC.LTD.ŞTİ. LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B B SEVİLEN PETROL ÜR.TEKS.TUR.MAR.SAN.TİC.LTD.ŞTİ. ALİ FEHMİ KOYUNCUGİL AKARYAKIT ÜR.VE LPG TİC. LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B B LPG Dolum ve Depolama Tesisi Ek a-B B BWK EASTERN YÜN SAN. A.Ş. Taranmış Yün ve Tops Ek b-B B LPG Dolum ve Depolama 25 VARPET PETROL ÜRÜNLERİ Tesisi Ek a-B B ASAŞ ALÜMİNYUM SAN. VE TİC.A.Ş. Alimünyum profil Ek b-A A TOPRAK SENİTERİ VE TURİZM İŞL.SAN.TİC.A.Ş. Polyester Poy ve Tekstüre İplik Ek B B CORUS YASAN METAL SAN. TİC.A.Ş. Organik Boya Rulo Sac Kaplama Ek B B TAKANICHI OTOMOTİV İÇ DÖŞEME PARÇ.SAN.TİC.A.Ş. AYTAÇ AKYUDUM DOĞAL KAYNAK VE MEMBA SULARI İŞL.LTD.ŞTİ. SAKARYA TEKSTİL ÜRÜNLERİ BRODE VE BOYAMA SAN. TİC. LTD. ŞTİ. Poliüretan Malzeme Üretimi ve Otomobil Yan Kaplama İşlemleri Ek B B Kaynak Suyu Dolum ve Meyve Suyu Üretimi Ek a-B B Örgü Kumaş Boyama Apre ve Terbiye İşlemleri Ek B B-54.25

64 32 ARMA FİLTRE SİSTEMLERİ SAN.TİC.A.Ş. (BEYAZ EŞYA AKSESUAR ÜRETİM ŞUBESİ) beyaz eşya aksesuar üretimi Ek b-B B ARIDİL KONUT VE OTO PAZ.SAN.TİC.A.Ş. hazır beton üretimi Ek B B OTOKAR OTOBÜS KAROSERİ A.Ş. (TREYLER ÜRETİM TESİSİ) treyler üretim tesisi Ek B B AKPINAR MICIR TESİSLERİ VE MADEN İNŞ.TAAH.TİC.LTD.ŞTİ. mermer ve mıcır Ek B B ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş. kesilmiş piliç Ek a-B B ÖZBAY GIDA SANAYİ TİC.LTD.ŞTİ. yumurta üretimi Ek a-B B GSF GIDA SANAYİ FABRİKALARI 38 ÜRETİM SAN. TİC.A.Ş. nişasta üretim teisi Ek B B BİZON AĞAÇ SAN. TİC. A.Ş. kontrplak üretimi Ek B B SAKARYA ÖZTAŞ MICIR taş ocağı ve kompresör tes. Ek B B SELTAŞ TAŞ OCAKLARI İŞL.A.Ş. taş ocağı ve kompresör tes. Ek B B HENDEK HAZIR BETON SAN.LTD.ŞTİ. ALİ BAYRAKTAR 43 MAD.HAY.İNŞ.NAK.OTO.TUR.TİC.LTD.ŞTİ. beton santrali ve konkasör tesisi Ek B B Kömür eleme paketleme tesisi Ek B B DASTAŞ DEMİRCİOĞLU AĞAÇ SAN.A.Ş. kontrplak üretimi Ek B B BAYRAM HALİL TAŞOCAĞI KOMPROSÖR 45 TESİSİ taş ocağı ve kompresör tes. Ek B B ÖZBAY GIDA YEM SANAYİ TİC.LTD.ŞTİ. yumurta üretimi Ek a-B B ASSAN İNŞAAT taş ocağı ve kompresör tes. Ek B B İÇTAÇ İNŞ.SAN.A.Ş. taş ocağı Ek B B Bisküvi, kokolin, gofret ve 49 DOĞAN GIDA SAN. A. Ş. çikolata Ek B B ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş. kesilmiş piliç-rendering Ek B B SEHER MENSUCAAT TEKS.A.Ş. tekstil boyama Ek B B İMAJ GRUP TEKSTİL A.Ş. tekstil boyama Ek B B C.P. YEM A.Ş. Yem öğütme tesisi Ek B B AS TAVUKÇULUK TARIM İŞL. TİC. LTD. 54 ŞTİ. kesilmiş piliç-rendering Ek a-B B EGE PROFİL TİC.SAN.A.Ş. PVC Profil Üretimi Ek a-B B OĞUZ GIDA SAN.TİC.A.Ş. süt ve süt ürünleri imalatı Ek B B ET BALIK KURUMU Kesimhane Ek b-B B ÖZGÜLLÜSÜT SAN.TİC.A.Ş. süt ve süt ürünleri imalatı Ek B B ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş. Etlik piliç yumurtası Ek a-B B SARILAR LPG LTD.ŞTİ. Lpg İstasyonu Ek a-B B SADIRLAR TURİZM TEKSTİL SAN. TİC. 61 LTD. ŞTİ. tekstil boyama Ek B B İNCİ BETON SAN.A.Ş. Beton santrali Ek B B MEMİŞOĞLU SAN TİC. Taş, Taş Tozu ve Mıcır Ek B B MEHMET KOÇAK KIRMA ELEME TESİSİ Taş, Taş Tozu ve Mıcır Ek B B BAYSAN BOYA ve TEKSTİL SAN. TİC. A Ş. tekstil boyama Ek B B BALSU MARKETİNG DIŞ TİC. A. Ş. fındık işleme Ek B B ÇAK TEKSTİL SAN. LTD. ŞTİ. tekstil boyama Ek B B BWK EASTERN YÜN SAN. A.Ş. Taranmış Yün ve Tops Ek b-B B DEKSAN DEMİRCİOĞLU KONTRAPLAK SAN. Kontraplak (ahşap panel levha) Ek B B MEHMET UZUNOĞLU YUMURTA ÜRETİM VE PAZ. Yumurta Ek a-B B PAK TAVUK GIDA SAN.TİC.A.Ş. hayvan yem üretimi Ek B B BAYRAK KONTRAPLAK Kontraplak (ahşap panel 72 ORM.ÜR.İNŞ.SAN.TİC.LTD.ŞTİ. levha) Ek B B ŞEN PİLİÇ GIDA SAN. A. Ş. karma hayvan yemi Ek B B KAHYA REJENERE KAUÇUK 74 SAN.TİC.LTD.ŞTİ. rejenere kauçuk Ek m-B B

65 75 DELLA GIDA SAN. VE TİC.A.Ş. gazlı içecek üretimi Ek b-B B GÜNEŞ SÜT GIDA SAN. VE TİC.A.Ş. süt ve süt ürünleri imalatı Ek B B GÖKAY İNŞ.MAD.SAN.TİC.LTD.ŞTİ. demirsülfat üretimi Ek a-B B AİRFEL ISITMA VE SOĞUTMA SİSTEMLERİ SA.TİC.A.Ş. kombi montajı ve radyatör imalatı Ek B B TOYOTO BOSHOKU TÜRKİYE A.Ş. Poliüretan Malzeme Üretimi ve Otomobil Yan Kaplama İşlemleri Ek B B BAŞER GIDA SAN.TİC.A.Ş. Un ve kepek üretimi Ek B B NURYOL İNŞ.TAAH.MER.MAD.TİC.VE 81 SAN.LTD.ŞTİ. asfalt üretimi Ek B B DURAK FINDIK SAN. VE TİC.A.Ş. Kavrulmuş Fındık Ek B B ATEMİS İLAÇ SAN.A.Ş. Beşeri İlaç Ek a-B B CKLT GIDA SAN.A.Ş. çikolata Ek B B AK GIDA SAN. TİC. A. Ş. (PAMUKOVA) Süt ve Süt ürünleri, Toz, Hazır Meyveli İçecekler, Nektarlar, Ek-8.B B HALİT ZİYA DEMİRLİ PİLİÇ YETİŞTİRME TESİSİ Broiler piliç Ek b-B B AYDIN ÖRME A.Ş. İplik ve Kumaş Boyaması Ek B B ADAPAZARI B.BEL. ASFALT ŞANTİYESİ asfalt üretimi Ek B B BAŞAK TRAKTÖR İŞ VE TARIM MAK. 89 SAN. ve TİC.A.Ş. traktör montaj Ek B B ODAKUR GIDA TUR. SAN. LTD. ŞTİ. Broiler piliç Ek b-B B HULUSİ YILDIZ PİLİÇ YETİŞTİRME TESİSİ Broiler piliç Ek b-B B DEMPAR DEMİRCİOĞLU AĞAÇ SAN. ve 92 DIŞ TİC. A.Ş. kontrplak üretimi Ek B B DEMPAR DEMİRCİOĞLU AĞAÇ SAN. ve DIŞ TİC. A.Ş. Ahşap lamine parke üretimi Ek B B AYTAÇ GIDA YAT.SAN.TİC.A.Ş. Kaynak Suyu Dolum ve Meyve Suyu Üretimi Ek a-B B NEW GIDA TARIM SAN.İTH.İHR.LTD.ŞTİ. Kanatlı hayvan unu ve yağı üretimi. Ek B B BEZEK KAUÇUK SAN.TİC.AŞ. hidrolik hortum üretimi Ek b-B B ŞEVKET BOLAZAR PİLİÇ YETİŞTİRME TESİSİ Broiler piliç Ek b-B B NEUTEC İLAÇ SAN.TİC.A.Ş. Beşeri İlaç Ek b-4.3-B B Ada Rejenere KauçukTeks.deri Ür.gıda 99 Mad.tem.Ürn.İth.İhr. San.ve Tic.Ltd.Şti. rejenere kauçuk Ek-8 4.m-B B AYDIN ENDÜSTRİ SAN.VE TİC.A.Ş. çelik tel, galvanizli çelik tel,zımba teli, sünger, yatak yay, yatak konstrüksiyon Ek b- 3.9.b-B B oluklu levha, cam taşıyıcılı yalıtım membranı,polyester 101 ONDULİNE AVRASYA taşıyıcılı yalıtım membranı Ek b-6.2-B B KERVAN SÜT ÜRN.LTD.ŞTİ. peynir, yoğurt, tereyağı Ek-8 12.a B B ÇELİK GIDA İTH.İHR.SAN.LTD.ŞTİ. ETLİK PİLİÇ YET. etlik piliç Ek b-B B ÇAMSAN AĞAÇ SAN.A.Ş. parke,kaplama,mdf,emprenye Ek A A MODERN DÖKÜM MAKİNE SAN.VE pik-sfero-çelik paslanmaz 105 TİC.LTD.ŞTİ. çelik döküm Ek B B ADALILAR KURUYEMİŞ GIDA TİC. SAN. LTD. ŞTİ. çeşitli kuruyemiş üretimi Ek B B SAMİ ÇİFTÇİ LASTİK VE KAUÇUK SAN.VE TİC.A.Ş. ötl'den lastik granül üretimi Ek m-B B ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş.(ALANDÜZÜ DAMIZLIK YUMURTA) Damızlık yumurta üretimi Ek a-B B DEKOR KONTRPLAK ORM.ÜRN.SAN.TİC.LTD.ŞTİ. kontraplak üretimi Ek a B B ER-FA TAV.ZAH.NAK.MAH.SAN.TİC.LTD.ŞTİ. Etlik piliç Ek b-B B ULUTÜRK BES.TİC.SAN.LTD.ŞTİ. Damızlık yumurta üretimi Ek a-B B AYDIN KURUYEMİŞ SAN.TİC.LTD.ŞTİ. çeşitli kuruyemiş üretimi Ek b- B B

66 113 ESKİŞEHİR YEM SAN.A.Ş. karma hayvan yemi Ek a- B B AKYAZI HAZIR BETON SAN.TİC.LTD.ŞTİ. hazır beton üretimi Ek B B ALİMEKS ALÜMİNYUM SAN.TİC.LTD.ŞTİ. alimünyum doğramaalimünyum profil ve levhaplastik parça-zamak imalatı Ek b-B B OYAK BETON SAN.VE TİC A.Ş. hazır beton üretimi Ek B B ÖZLEM TARIM ÜRN A.Ş. karma hayvan yemi Ek a- B B ERİŞ PİLİÇ HAY.SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ. Etlik piliç Ek b-B B BALABAN GIDA SAN. TİC. A. Ş. çikolata Ek b- B B İRFAN ÖTLEŞ PİLİÇ YETİŞTİRME TESİSİ Etlik piliç Ek b-B B GİZEM SERAMİK FRİT VE GLAZÜR SAN.TİC.A.Ş. frit ve pigment imalatı Ek A A NADİ BULUT PİLİÇ YET.TESİSİ Etlik piliç Ek b-B B GÜNDÜZ TAV.NAK.TİC.VE SAN.LTD.ŞTİ. Etlik piliç Ek b-B B DÜZGÜNLER TAV.CANLI HAYVAN ZİRAİ ÜRN.İNŞ.NAK.TİC.VE SAN.LTD.ŞTİ. Etlik piliç Ek b-B B ÇELİK GIDA İTH.İHR.SAN.LTD.ŞTİ. GEYVE BETON ŞUBESİ hazır beton Ek B B ABKA TEKS.VE UN SAN.TİC.LTD.ŞTİ. un ve kepek imalatı Ek B B RAD-TEK RADYATÖR METAL SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ. Trafo soğutma radyatörü Ek a-B B KELEŞOĞLU AK MÜH.İNŞ.PAZ.SAN.TİC.LTD.ŞTİ. Etlik piliç Ek b-B B RECEP KELEŞ TİC.LTD.ŞTİ. Etlik piliç Ek b-B B SARP İNŞ.MOB.SAN.VE TİC.A.Ş. ağaç kaplama sunta-ağaç kaplama MDF Ek a B B CP STANDART GIDA SAN.VE TİC.A.Ş. hayvan yemi Ek b-B B VELİ TOPÇU PİLİÇ YETİŞTİRME TESİSİ Etlik piliç Ek b-B B ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş. (Söğütlükesilmiş piliç, tavuk unu, Ek atavuk yağı 1.2.b-7.2.a Kesimhane) üretimi,piliç,burger piliç, B B ÇİMSA ÇİMENTO SAN.VE TİC.A.Ş. Adapazarı Hazır Beton Üretim Tesisi hazır beton Ek B B VENÜS HAVA FİŞEK PROTEKNİK OYUNCAK TİC.SAN. VE LTD.ŞTİ. havai fişek ve proteknik imalatı Ek B B GÜRCAN MURAT ASLAN-ERDAL BEŞRE KURU SIKI TABANCA MERMİ İMALATHANESİ kuru sıkı tabanca mermisi imalatı Ek B B ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş. (A.F.PAŞA- KESİMHANE) kesilmiş piliç, tavuk unu, tavuk yağı üretimi 65 Ek a- 1.2.b-7.2.a-7.7- B B ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş. (ALANDÜZÜ) Damızlık yumurta üretimi Ek a-B B SUBOR BORU SAN.TİC.A.Ş. cam elyaf takviyeli plastik boru, bağlantı parçaları,menhol ve tank üretimi Ek B B AK GIDA SAN.TİC.A.Ş. süt ve süt ürünleri, toz ve hazır meyveli içecekler, nektarlar, ketçap, mayonez, hazır tatlı ve elektrik üretimi Ek b B B AHMET AKAY ETLİK PİLİÇ YET.TESİSİ Etlik piliç Ek b-B B RIDVAN TURAN ETLİK PİLİÇ YET.TESİSİ Etlik piliç Ek b-B B BAŞAKLAR TAR.HAY.GIDA TURZ.SAN.TİC.LTD.ŞTİ. Etlik piliç Ek b-B B ERTUĞRUL FUAT EMRE KEMİK UNU FAB. Et kemik unu imalatı Ek A B Ek g- 145 ARKİM KİMYA SAN.A.Ş. Plastifiyanlar 1.2.b-B B NOKSEL ÇELİK BORU SAN.A.Ş. çelik boru profil, spiral kaynaklı çelik boru ve dirsek imalatı Ek B B TOPRAK İLAÇ SAN.A.Ş. beşeri ilaç Ek a-B B WİEGEL HENDEK GALVANİZ SAN.VE TİC.A.Ş. sıcak daldırma galvaniz Ek A A SAKARYA TEKS.ÜRN.BRODE VE BOY.SAN.TİC.LTD.ŞTİ. kumaş boyama Ek a B B

67 150 NURYOL İNŞ.TAAH.MER.MAD.TİC.SAN.LTD.ŞTİ. yıkanmış elenmiş kum üretimi Ek B B ADAPAZARI ELBİRLİK YEM TİC.VE 151 SAN.LTD.ŞTİ. büyükbaş hayvan yemi Ek B B OTTOMAN TEKST.SAN.VE.TİC.A.Ş. örgü-pamuklu-polyester kumaş boyama Ek a- 1.2.b-10.9-B B HEKİM YAPI ENDÜSTRİ SAN. selüloz elyaflı çimentodan levha üretimi Ek a B B SADIRLAR TEKSTİL SAN.TİC.A.Ş. kumaş boyama Ek a B B GOODYEAR LAS.T.A.Ş. araç dışı lastikleri Ek b B B EGESİL KİMYA SAN. VE TİC.A.Ş. silisikanhidrit, sodyum alimunyum silikat Ek b- 4.1.a-B B GÜLSAN İNŞ.SAN.TUR.NAK.VE TİC.A.Ş. asfalt üretimi Ek b B B GEBZE ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ. Elektrik Enerjisi Ek a-A A ADAPAZARI ELEKTRİK ÜRETİM LTD.ŞTİ. Elektrik Enerjisi Ek-8.1-A A ÖZGÜLLÜ SÜT MAM.HAY.İNŞ.SAN.VE Ek a- 160 TİC.LTD.ŞTİ. Süt işleme B B KRV YAĞ VE KEMİK SAN.TİC.LTD.ŞTİ. Don yağı, kemik unu, et unu, Ek a-7.7-B B Ek b-2.2.a-2.1- B 162 PAKSAN PAKETLENMİŞ KİREÇ SAN.A.Ş. Söndürülmüş toz kalsiyum kireci, tarım kireci B ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş. DAMIZLIK 163 TAVUK ÇİFTLİĞİ Damızlık yumurta üretimi Ek a-B B ÇİMSA ÇİMENTO SAN.VE TİC.A.Ş. Pamukova Hazır Beton Üretim Tesisi Beton üretimi Ek B B MAPA İNŞ.TİC.A.Ş. asfalt üretimi Ek B B İNCİLER İNŞ.KUM OCAĞI İŞL.TİC.VE Ek a- 166 SAN.A.Ş.HENDEK TESİSİ mıcır-taş tozu 2.2.b-B B İNCİLER İNŞ.KUM OCAĞI İŞL.TİC.VE SAN.A.Ş.GEYVE TESİSİ mıcır-taş tozu Ek a- 2.2.b-B B EGE KİMYA SAN.TİC. A.Ş. Muhtelif Yardımcı Kimyasallar Ek a-A A TOYOTA OTOMOTİV SANAYİİ TÜRKİYE A.Ş. otomotiv üretimi Ek A A OTOKAR OTOMOTİV VE SAVUNMA SAN.A.Ş. Minibüs,otobüs,zırhlı araç,taşıyıcı Ek A A TIRSAN TREYLER SAN. TİC. VE NAK. A. Ş. treyler, tanker üretim tesisi Ek A A ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş.(HENDEK YEM 1(Çevre 172 FAB.) karma hayvan yemi Ek B İzni) 173 NAR PİLİÇ ENTEGRE TAV.GIDA SAN.TİC.LTD.ŞTİ. kesilmiş piliç-rendering Ek a- 1.2.b-7.2.a-7.7- B (Çevre İzni) 174 3A ALÜMİNYUM ALAŞIMLARI alimünyum döküm alaşımları Ek B B-9 (Sağlık Müdürlüğü) 175 AŞKIN ET VE KEMİK UNU et kemik unu imalatı Ek A A-9 (Sağlık Bakanlığı) 176 ÖZER KAUÇUK SAN. VETİC. A. Ş.(D.R.C. Kauçuk) kauçuk hamuru Ek A A-10 (Sağlık Bakanlığı) 177 TAT TAVUK ENTEGRE TESİSLERİ kesilmiş piliç- Ek B A-12 (Sağlık Bakanlığı) 178 DEMİRCİOĞLU ET VE GIDA SAN. A. Ş. kırmızı et üretimi Ek b-B MİLKON SÜT VE GIDA MAMULLERİ SAN. 46(Sağlık 179 TİC. A.Ş. peynir altı tozu ve süt tozu Ek B Müdürlüğü) Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü

68 C Endüstriyel Emisyonlar Bu konuda işletmelere yapılan denetimler baz alınarak emisyon faktörlerine uygunluk kontrol edilmektedir. C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar Araçlardan kaynaklanan egzoz gazları da hava kirliliğine neden olmaktadır. Araçların egzoz gazı emisyon ölçümü, Egzoz Emisyon Yetki belgesi almış 22 adet araç muayene istasyonu tarafından yürütülmektedir. Ölçüm İstasyonlarının denetimleri İl Müdürlüğümüz Teknik Personellerince ve Karayolunda seyreden araçların denetimi ise İl Emniyet Müdürlüğü ve andarma Komutanlığı ile ortaklaşa yapılmaktadır yılında 10 defa trafikte egzoz emisyon denetimi yapılmıştır. Tablo C.9 Egzoz Emisyonu Ölçüm Sayıları YILLAR Egzoz Emisyonu Ölçüm Sayıları Kaynak : İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü 2011 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman Hava kirlenmesine sebep olan gaz kirleticiler, normal sıcaklık ve basınç altında gaz formunda bulunan maddeler ile normal basınç ve sıcaklık altında katı veya sıvı halde bulunan maddelerin buharlarından meydana gelir. Gaz halindeki kirleticilerden en önemlileri, karbonmonoksit (CO), Hidrokarbonlar, Hidrojen Sülfür (H 2 S), Azot Oksitler (NOx), Ozon ve diğer oksitleyiciler ile Kükürt oksitlerdir. Kükürtdioksit (SO 2 ), suda ve dolayısıyla vücut sıvısında (kanda) büyük ölçüde çözünebilen bir gazdır. Bunun en önemli tesiri üst teneffüs yollarının cidarlarını zedeleyerek, neticede hava akışına olan mukavemetini azaltmasıdır. Araştırmalar kükürtdioksitin, sodyum klorür gibi aerosoller (gaz ortamda askı halinde bulunan çok küçük zerrecikler) ile birlikte bulunması halinde çok daha tehlikeli olduğunu göstermiştir. SO 2 nin tesiri kronik olmaktan ziyade akut olarak meydana gelmektedir. Kükürtdioksit aynı zamanda solunum sisteminin koruyucusu olan tüycüklere de zarar vermektedir. Çevre Kanununa istinaden çıkarılan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinde, Hava Kalitesi Sınır Değerleri verilmektedir. İnsan sağlığının korunması, çevrede kısa ve uzun vadeli olumsuz etkilerin ortaya çıkmaması için atmosferdeki hava kirleticilerinin bir arada bulunduklarında, değişen zararlı etkileri de gözönüne alınarak tespit edilmiş konsantrasyon birimleriyle ifade edilen seviyeler Hava Kalitesi Sınır Değerleri dir. Aşılmaması gereken bütün ölçüm sonuçlarının aritmetik ortalaması Uzun Vadeli Sınır Değer (UVS) olarak adlandırılır. Maksimum günlük ortalama değerler veya istatistik olarak bütün ölçüm sonuçları sayısal değerlerinin büyüklüğüne göre dizildiğinde, ölçüm sonuçlarının % 95 ini aşmaması gereken değerler Kısa Vadeli Sınır (KVS) Değerlerdir. Bu sınır değerler Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinde kükürtdioksit (SO 2 ) için Kısa Vadeli Sınır Değer (KVS) 400 µg / m 3, Uzun Vadeli Sınır Değer (UVS) 300 µg / 67

69 m 3 olarak belirlenmiştir.yıllar itibariyle İlimizde ölçümü yapılan SO 2 değerleri Tablo C.9 da verilmiştir. Havadaki kirliliğe neden olan kükürt oksitler(sox) arasında en önemli pay kükürtdioksit (SO 2 ) gazına aittir.bu gaz yanmayan,renksiz bir madde olup ppm derişimlerde ağızda karakteristik bir tad bırakmakta, 3ppm üstünde ise boğucu bir hisse yol açmaktadır.atmosferde hızlı bir oksitlenmeyle kükürttrioksit (SO 3 ) ve sülfatlara dönüşür.sülfatlar ise sülfirikasidin anhidriti olup, yağmur veya yoğuşmuş nem (sis) damlacıklarıyla birleşerek havada sülfirikasitin oluşmasına yol açar. C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları Ortalama gaz molekül büyüklüğü um çaptan iri olan ve havada bir süre askıda kalabilen katı ve sıvı her türlü madde partikül sınıfına girer.tanelerin büyüklüğü,çıkış kaynağı süresi, yoğunluklarına ve kimyasal yapılarına bağlı olarak kirlilik yoğunluğu değişmektedir.solunum yoluyla havadaki 5 milyon çapından büyük taneciklerin vücuda girme şansı yoktur. Daha ince toz ve partiküllerin akciğere yerleşip, buradan da kana karışarak sinir ve damar hastalıklarına sebep olduğu bilinmektedir. Partikül halindeki kirleticiler menşeilerine ve dane büyüklüklerine göre ince tozlar (dust), kimyasal dumanlar (fume), kimyasal buharlar (mist), yanma dumanları (smog) ve spray olarak sınıflara ayrılmaktadır. Partiküllerin solunum organlarındaki birikme yerleri ve buradaki kalma süreleri bir takım fiziksel faktörlere ve bilhassa zerreciklerin büyüklüğüne bağlıdır. Tablo C Yılı Sonu Havadaki Kükürtdioksit (SO 2 ) ve Partikül Madde Konsantrasyonlarıyla İlgili Başlıca Göstergeler Tarih PM10 SO2 Hava Ruzgar Ruzgar Bagil Hava Sýicakligi Yonu Hizi Nem Basinci µg/m³ µg/m³ C Derece m/s % mbar Minimum ,5 3 0,3 57, MinTime 04:00 01:00 00:00 11:00 22:00 00:00 22:00 Maximum , ,1 57, MaxTime 20:00 11:00 16:00 04:00 00:00 00:00 07:00 Avg , ,6 57, Num Data[%] STD 105,6 5,0 0,5 134,9 0,1 0,0 0,8 Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı Hava Kalitesi İzleme Ağı C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları Renksiz, kokusuz ve tatsız bir gaz olan CO gazı kapalı bir ortamda zehirleyici olup, hatta öldürebilir niteliktedir.havada binde 3 sınır değerinde öldürücüdür.atmosferde kolay kolay yok olmaz ömrü 2-4 aydır. İlimizde bu konuda yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları Azotun gaz halindeki oksitleri iki şekildedir; kararlı oksitler ve kararsız oksitler.diazot monoksit (N 2 O), azot monoksit (NO), azot dioksit(no 2 ),diazot trioksit (N 2 O 3 ) ve diazot pentaoksit (N 2 O 5 ) azotun gaz halindeki oksitleridir.azot trioksit (NO 3 ) 68

70 ise kararsız oksittir.bu oksitlerden NO ve NO en önemli kirletici gazlardandır.azot oksitler de kükürt oksitler gibi asit yağmurlarına neden olurlar.ayrıca fotokimyasal sisin oluşumunda başlıca etkenlerden sayılırlar.no 2 gerek insan sağlığı, gerekse bitki örtüsünde zehir etkisi bulunan bir gazdır. İlimizde bu konuda yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları Gaz halindeki hidrokarbonların doğrudan etkileri yerine atmosferdeki fotokimyasal reaksiyon ürünleri büyük önem taşır.doğrudan etkisi bilinen tek organik gaz, kirletici etilendir.etilenin bitki büyümesini durdurduğu belirlenmiştir.daha büyük moleküller halinde bulunan ve katran, zift gibi sıvı-katı fazlarda olan (yanmamış) hidrokarbonlar ise kanser yapıcı oldukları kuşkusuyla üzerinde çok sayıda araştırma yapılan kirleticilerdir. Petrol veya kömür kaynaklı kirleticiler olan polinükleer aromatik hidrokarbonlar ise çok az miktarlarda havada bulunsalar bile şiddetli kanserojen olmaları nedeni ile üzerlerinde dikkatle durulmaları gerekir. Kurşun hava, su ve gıda yoluyla vücuda girebilir.yaklaşık %80 i su ve gıda yoluyla girer, %20 side atmosfer kaynaklıdır.havadan gelen kurşunun başlıca kaynakları, motorlu taşıtlarda kullanılan kurşunlu benzin, katı atıkların yakılması ve batarya imalathaneleri gibi üretim tesisleridir.kurşun, nefes alma yolu ile solunum sistemine girdikten sonra, bir kısmı doğrudan kana karışır, bir kısmıda akciğerlerdeki mekanizmaları vasıtasıyla mide-bağırsak sistemine girer.beyin, böbrek gibi çeşitli organlarda birikerek sinir ve böbrek fonksiyonunu olumsuz yönde etkiler ve hemoglobin sentezini engeller.bilhassa çocuklarda kurşuna karşı hassasiyet daha fazladır. İlimizde bu konuda yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri Yer yüzeyinden 15 ila 40 km yukarıda ince bir katman halinde ozon tabakası yer almaktadır.bu tabaka güneşden gelen ultraviyole radyasyonu filtre etmesinden dolayı hayati önem taşımaktadır.çeşitli beşeri faaliyetler nedeni ile başta floraklorokarbonların kullanımı olmak üzere halonları, bron ve klor türevlerinin ve kombine hidrojene edilmiş maddelerin etkileri ile ozon tabakası zarar görmüştür.ozon tabakasındaki incelme sonucunda UV-B radyasyonunun artması nedeniyle insanların bağışıklık sistemleri zarar görmekte, görme bozukluklarına yol açmakta, deri kanseri vakalarının artışına neden olmaktadır.ayrıca yapılan çalışmalarda tarım bitkileri orman ve doğal ekosistemler üzerinde baskı oluşturduğu belirlenmiştir. İlimizde bu konuda yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri Hiç bir yabancı madde ile kirletilmemiş bir atmosfer de bile yağmur suyu hafif asit karakterdedir.ph derecesi 5.6 dır.çeşitli yanma olayları sonucu havaya karışan SO 2 ve No x gibi gazlar yağış ile birleşerek asit oluşturmakta bunların yeryüzüne yağması ise asit yağmurlarını oluşturmaktadır.asit yağmurlarının zararları şu şekildedir: Asit yağmurları göl ve akarsularda asit dengesini bozarak önce hassas canlılar olmak üzere tüm canlıları etkilemekte hatta bazı türlerin ölümüne yol açmaktadır. Tarihsel kalıntıların, çelik köprülerin, demiryollarının aşınmasına ve tahribatına neden olmaktadır. 69

71 En büyük etki ormanlar üzerinde görülmektedir.asidik yağışlar, ağaçların en önemli organı olan yapraklardaki büyüme ve gelişmeyi engellemektedir. Yeryüzüne inen asit yağmurları suya ve toprağa geçerek onların fizikokimyasal yapısını değiştirmekte neticede toprak ve su ile ilişkili olan canlılar etkilenmektedir. İlimizde bu konuda yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkileri Hava Kirliliğinin doğal çevre üzerindeki etkileri; global, bölgesel ve lokal ölçekte kendini göstermektedir.global ölçekteki kirlilik bütün dünyayı etkilemektedir.hava kirliliğinin bu konudaki en önemli etkileri, karbondioksit artışının yol açtığı sera etkisi ve ozon tabakasının incelmesidir.sera etkisinin sebebi, dünyadan uzaya ulaşan infrored radyasyonunu tutan bazı anropojenik gazların konsantrasyonunun artmasıdır.bu gazların başında gelen CO 2 in atmosferdeki konsantrasyonu son kırk yıl içinde 320 ppm den 340 ppm e çıkmıştır. Bölgesel ölçekte asit yağmurları ormanların tahribatına ve göllerin asitlenmesi neticesinde ekolojik dengenin bozulmasına yol açmaktadır.hava kirliliğini meydana getiren bazı gazlar, bitkilerin solunumu sırasında gözeneklerden içeriye girerek fotosentezi yavaşlatır.özellikle tarımsal ürünlerdeki bu önemli etki,ürün azalması, düşük kalite üretime neden olur.kükürtdioksitin en çok etkilediği bitki türleri önemli bazı tahıl ürünleridir.ağaçların yapraklarında görülen renk bozulmaları da hava kirliliğinin bitkiler üzerinde görülen olumsuz etkilerindendir. Lokal ölçekte ise SO2,partikül madde, C0 ve N0 X gibi hava kirleticileri ; insan sağlığı, bitkiler,yapı ve malzemeler üzerinde olumsuz etkiler meydana getirmektedir. İlimizde bu konuda yapılan herhangi çalışma bulunmamaktadır. C Su Üzerindeki Etkileri Çeşitli endüstriyel faaliyetler,konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan fosil yakıtlar, motorlu taşıtlardan çıkan egzoz gazları ve fosil yakıtlara dayalı olarak enerji üreten termik santraller,bu faaliyetleri sonucu havayı kirletmekte ve kükürtdioksit,azotoksit,partikül madde ve hidrokarbon yaymaktadır.bu kirleticiler zaman zaman çok uzaklara taşınabilmekte,atmosferdeki su partikülleri ve diğer bileşenlerle tepkimeye girerek sülforozasit,sülfirikasit ve nitrikasit oluşumuna neden olmaktadır.yaş asit depolanması sonucu yeryüzüne yağması ile asit yağmurları olmaktadır.asit yağmurları göl ve akarsularda asit dengesini bozarak, önce hassas canlılar olmak üzere tüm canlıları etkilemekte, hatta bazı türlerin ölümüne yol açmaktadır. İlimizde bu konuda yapılan herhangi çalışma bulunmamaktadır. C Toprak Üzerine Etkileri Yeryüzüne inen asit yağmurları suya ve toprağa geçerek onların fizikokimasal yapısını değiştirmekte, neticede toprak ve suyla ilişkide olan tüm canlılar etkilenmektedir. İlimizde bu konuda yapılan herhangi çalışma bulunmamaktadır. C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri Çeşitli hava kirleticilerinin bitkiler üzerinde yaptıkları tahribatlar ve etkili oldukları konsantrasyon sınırları tablo C.11 de verilmiştir. 70

72 Tablo C.11. Hava Kirleticilerinin Bitkiler Ğzerindeki Tahribatı Kirletici Süre Sınır değer(mg/m 3 ) Etkiler SO Klorosis benekleşme Ozon 4 59 Kozalarda nekrotik etki - PAN 6 50 yaprak yüzeyinin parlaklışması NO yaprakta beyaz veya kahverengi ölü noktalar HF 5 hafta 0.08 Yaprakların uç ve kenarlarında yanıklar, küçülme,nekrotik bölgeler C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri Hava kirleticileri insan vücuduna ağız burun, nefes borusu ve akciğerler yolu ile girerek bu bölgelerden ve akciğerlerden kana karışarak vücudun diğer yerlerine ulaşabilirler. Hava yoluyla taşınan kirleticiler,insanların solunum yolunu etkileyerek normal mekanizmasını bozar, broşlarda iltihaplanmalara ve daralmalara sebep olur. Tablo C.12 de hava kirleticilerin insan sağlığı üzerindeki etkileri verilmiştir. İlimizde bu konuda yapılan herhangi çalışma bulunmamaktadır. Tablo C.12. Hava Kirleticilerin İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri Kirletici Etkileri SO2 ve partiküller O 3 PAN ve aldehitler NO2 Akut veya kronik solunum yolları hastalıklarında artış Pulmoner fonksiyonlarda aksaklık Gözlerde tahriş Solunum yollarındaki patajonik değişimler CO Kan dolaşımında oksijen taşınımının aksaması,sinir sisteminde meydana gelen olumsuz etkiler(görüş kabiliyetinin azalması),baş ağrısı,kalp rahatsızlıkları Kaynak : Sağlık İl Müdürlüğü, 2009 C.4.2. Yapay Çevreye ( Görüntü Kirliliği Üzerine ) Etkileri Hava kirleticilerin doğa ve çevreye olan olumsuz etkilerinin yanında kent içindeki yapıların dış yüzeylerine de olumsuz etki etmektedir.sağlıksız kentleşme neticesinde hava kirliliği yapıların dış yüzeylerinde kaplama ve boyama malzemelerini bozmakta, çatılarda yıpranma ve çürümeler oluşturmaktadır.bu arada madeni kaplama ve eşyalar üzerinde kimyasal etki yaparak paslanma ve çürüme yapmaktadır. İlimizde bu konuda yapılan herhangi çalışma bulunmamaktadır. 71

73 Kaynaklar: Meteoroloji İl Müdürlüğü Verileri Sağlık İl Müdürlüğü Verileri Belediye Başkanlığı Verileri Emniyet Müdürlüğü Verileri Çevre İl Müdürlüğü Verileri Çevre Notları, Çevre Bakanlığı, Ankara,1998 Tübitak -MAM Kimya Müh.Araş.Bl.Hava Kirliliği Kaynakları ve Kontrolü,Kocaeli,1993 D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları Sakarya ilinde şehir tamamen nehir çökelleri üzerindedir. Çöküntü sahası içinde bulunan Adapazarı ovası; Sakarya, Çark suyu Mudurnu ve Uludere gibi akarsuların getirip biriktirdiği kalın alüvyondan ibarettir. Bu alüvyon içinde yeraltı suyu çok yüksek seviyededir, bazı kısımlarda ise batak durumdadır. Sakarya İlindeki toplam emniyetli yeraltı suyu rezervi 248 hm 3 / yıl dır. Arifiye mahallesinde zemin düz ve dolgundur. Yeraltı suyu ovada m derinliktedir. Söğütlü ilçesinde zemin Sakarya nehrinin getirmiş olduğu birikintilerden meydana gelmiş olup yeraltı suyu 3-4 m derinlikte devamlı vardır. Akyazı ilçesinde yeraltı su seviyesi 3-5 m derinlikte olup şehir genelde alüvyon kolisi üzerindedir. Pamukova ve Taraklı ilçelerinde ise belli seviyede yeraltı suyu yoktur. Hendek ilçesinde yerleşim bölgesinde yeraltı su seviyesi 2-3 m olup kuzeyde m derinliktedir. Karasu, Kocaali ve Kaynarca ilçelerinde yeraltı su seviyesi topografyaya bağlı olarak 0-10 m arasında değişmektedir. Sapanca ilçesinde yeraltı su seviyesi göle yakın kısımlarda 2 m olup, güneydoğuya doğru derinleşmektedir. Tablo D.1. D.S.İ. Tarafından Açılan Derin Kuyuların Özellikleri Kuyu No Yeri Açıldığı Açıldığı Yıl Derinlik (m) Debi (l/s) Sınıfı 5628 Akçakamış ,28 0,5 C 3 S Beylikışla ,26 16 C 3 S Dağdibi ,50 0,9 C 1 S Küçüktersiyer ,18 6,5 C 3 S Hendek C 3 S Köseler ,84 16 C 3 S Akyazı ,08 43 C 2 S Kargalı Köyü ,50 16 C 2 S Ormanköy C 3 S Kabakulak ,46 C 3 S Çarkılütfiye ,62 5 C 2 S Aksu-Nakışlar ,60 C 3 S İlyaslar ,29 C 2 S 1 72

74 6547 Hacıköy ,60 21,50 C 3 S Kayalar Reşitbey ,40 1,55 C 2 S Mesudiye ,48 12,10 C 2 S Kazımpaşa ,60 20 C 3 S Hanlıköy ,50 19,50 C 2 S Şeyhköy C 3 S Tahirbey ,58 4,60 C 3 S Osmanbey ,3 48 C 3 S Erenler Mah ,6 2,5 C 3 S Taşlık Köyü , Çelebiler Köyü C 3 S Camili Köy C 2 S /A Hendek-Şenköy ,3 0,57 C 2 S /B Hendek-Şenköy ,5 C 2 S /A Karasu ,8 1,5 C 3 S /B Karasu ,7 12 C 3 S /A Yenimahalle C 4 S /B Yenimahalle C 3 S /A Büyük Söğütlü ,1 4,2 C 3 S /B Kocaali ,07 C 2 S DSİ 32. Şube Tesisleri C 3 S Kurtköy Balık Ürt. İşl ,12 C 1 S Karasu Eki kampı C 4 S /B Et Kombinası Alanı ,69 C 3 S TZDK. Fabrika Alanı ,69 C 3 S Süleymaniye DSİ. Tes C 2 S /B Vagon Fabrikası , Pamukova Tesisleri ,8 C 2 S T.C.D.D. Vagon Fab ,79 C 3 S T.C.D.D. Vagon Fab ,98 C 3 S Karasu C 2 S /A Camitepe C 2 S Dernekkırı ,2 C 3 S Sakarya Merkez C 3 S /A Ferizlisinanoğlu ,33 C 2 S /B Ferizlisinanoğlu ,62 C 3 S Merkez-Gar ,17 C 3 S Çadırkent C 3 S Çadırkent C 3 S Toyotasa C 2 S 1 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar Sakarya ilinde sıcaklığı 30 o C üzerinde olan 2 adet ve sıcaklığı 30 o C altında olan 1 adet jeotermal alan bulunmaktadır. 73

75 Harita D.1 Jeotermal Alanlar KUZULUK JEOTERMAL ALANI Özet Jeoloji Çalışma alanında Palozoyik, Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı birimler bulunmaktadır. Alanın tabanında Paleozoyik yaşlı metamorfitler yer alır. Bu ayırtlanmamış metamorfitler muskovit-kuvarsşist, kuvars-albit-mikaşist, mermer ve rekristalize kireçtaşlarından oluşur. Metamorfitlerin üzerini tektonik dokanakla örten Üst Kretase yaşlı Abant Karmaşığı serpantinit, granit, mermer, rekristalize kireçtaşı ve filiş çökellerinden oluşmaktadır. Bu karmaşığın üzerine Paleosen yaşlı ortalama 400 m kalınlığa sahip yer yer tabakalı, fosilli ve karstik boşluklu kireçtaşları uyumsuz olarak gelir. Bu kireçtaşı seviyelerini andezit, bazalt ve tüflerden oluşan Eosen yaşlı ve maksimum 200 m kalınlığa ulaşan volkanik kayaçlar örter. Birim genellikle yuvarlak şekilli metamorfik ve volkanik kayaç çakılları, killi, kumlu ve karbonatlı çimento ile 74

76 gevşek olarak tutturulmuş, en çok 70 m kalınlığındaki Pliyo kuvaterner yaşlı çökeller tarafından örtülür. Sahada gözlenen travertenler Pliyo-Kuvaterner yaşlı, alüvyonlar ise Kuvaterner yaşlı birimlerdir. Sahada Kuzey Anadolu Fayına bağlı olarak, genellikle KB-GD uzanımlı faylar gelişmiştir. Ayrıca travertenlerin oluştuğu alanda Kuzuluk köyü yakınlarında yaklaşık K- G doğrultulu bir takım açılma çatlakları gözlenmektedir. Bölgedeki Paleosen ve Eosen yaşlı kireçtaşları bol kırıklı, çatkalı ve erime boşlukludur. Rezervuar karakteri gösteren Paleosen yaşlı kireçtaşlarının üzerinde Pliyo- Kuvaterner yaşlı çökellerin killi-siltli seviyeleri de örtü kaya özelliğindedir. Açılan kuyulardaki sıcak sular söz konusu rezervuarlardan üretimektedir (Yücel ve Yıldırım, 1990). Sıcak Su Kaynakları Alanda 1990 yılında yapılan etütlerde, Kuzuluk köyü güneyinde yer alan, sıcaklıkları o C ve toplam debileri l/s arasında değişen yaklaşık 14 adet sıcak su kaynağından söz edilmektedir (Yücel ve Yıldırım, 1990). Kuzuluk jeotermal alanında daha önce yapılmış çalışmalar sırasında tespit edilen kaynakların yapılan sondajlar sonrasında tamamen kuruduğu tespit edilmiştir. Açılan Kuyular Kuzuluk jeotermal alanında jeolojik ve jeofizik etütler sonucu belirlenen lokasyonlarda MTA Genel Müdürlüğü tarafından sondajlı çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Kuyulara ait bilgiler Tablo 2 de verilmiştir. Tablo D.2 Kuzuluk Jeotermal Alanında Açılan Kuyular Kuyu Adı Tarih* Derinlik (m)* Sıcaklık ( o C) Debi (l/s) K * 21* K * - K * K * K * 15* P- Pompa * Envanter bilgiler Kaynak : MTA 2009 TARAKLI JEOTERMAL ALANI Özet Jeoloji Jeotermal alanın temelini Orta Jura-Alt Kretase yaşlı Bilecik kireçtaşları oluşturur. Kireçtaşlarının üzerinde Üst Kretase yaşlı kireçtaşı ve katmanlar arası marndan oluşan Vezirhen formasyonu bulunur. İstif sırasıyla Üst Kretase yaşlı filiş, marn, şeylden oluşan Gölpazarı grubu, Üst Kretase yaşlı kumtaşı, marndan oluşan Taraklı formasyonu, Tersiyer yaşlı kumtaşından oluşan Çataltepe formasyonu, Kuvaterner yaşlı traverten ve alüvyon ile tamamlanır. 75

77 Jeotermal alanda orojenik hareketlerin etkisiyle D-B uzanımlı antiklinaller ve senklinaller oluşmuştur. Tektonizmanın daha sonra da devam etmesi sonucu antiklinallerin uzun ekseni boyunca faylar ve çatlaklar oluşmuştur. Kaynaklar bu fay ve çatlaklardan çıkmaktadır. Rezervuar kaya boşluklu, kırıklı ve çatlaklı yapı gösteren Orta Jura-Alt Kretase yaşlı Bilecik kireçtaşlarıdır (Didik ve Tekin, 1992). Sıcak Su Kaynakları Alanda 1992 yılında yapılan etütlerde, Taraklı ilçesine 5-6 km mesafede yer alan, sıcaklıkları o C ve debileri l/s arasında değişen 6 adet sıcak su kaynağı belirlenmiştir (Didik ve Tekin, 1992). Taraklı jeotermal alanında var olan kaynaklara ait bilgiler Tablo 3 te verilmiştir. Tablo D.3 Taraklı Jeotermal Alanındaki Sıcak Su Kaynakları Kaynak Adı Sıcaklık ( o C ) Debi ( l/s ) Ölçüm Tarihi K-1 (Gelinyutan hamamı) K-2 (Gıcık Hamamı) 36* 0.48* - K-3 (Hamamdere kaynağı) 40* 1.1* - K-4(Bürmecidere 1) K-5(Bürmecidere 2) 26* 2.02* - K-6 (Kiremitlikdere kaynağı) 30.6* 0.094* *Envanter bilgileri Kaynak: MTA 2009 Açılan Kuyular Taraklı jeotermal alanında açılan sıcak su kuyusu bulunmamaktadır. AHİBABA-ILICAKÖY JEOTERMAL ALANI Geyve ilçesi nde yer alan iki kaynağın (Ahibaba ve Ilıcaköy) sıcaklıkları 30 o C altında olmasına rağmen raporda yer almıştır. Özet Jeoloji Jeotermal alanda temel Paleozoyik yaşlı metamorfik kayaçlar ve serpantinlerden oluşur. Bu temelin üzerinde sırasıyla Mesozoyik yaşlı Bilecik kireçtaşı, Gölpazarı grubunun filiş fasiyesi ve Senozoyik yaşlı Ciciler formasyonu ile travertenler görülür (Saner, 1977). Sıcak Su Kaynakları Ahibaba-Ilıcaköy jeotermal alanındaki kaynaklara ait bilgiler Tablo 4 te verilmiştir. Tablo D.4 Ahibaba-Ilıcaköy Jeotermal Alanındaki Sıcak Su Kaynakları Kaynak Adı Sıcaklık ( o C ) Debi ( l/s ) Ölçüm Tarihi Ahibaba kaynağı Ilıcaköy Kaynağı Kaynak: MTA 2009 Açılan Kuyular Ahibaba-Ilıcaköy jeotermal alanında açılan sıcak su kuyusu bulunmamaktadır. 76

78 D.1.3. Akarsular Sakarya İlinde, Sakarya Nehri, Çark Deresi, Dinsiz Çayı, Mudurnu Çayı, Darıçayır Deresi, Maden Deresi, Melen Deresi, Karaçay Deresi, Akçay Deresi, Yırtmaç Deresi, Değirmendere gibi pekçok akarsu bulunmaktadır. SAKARYA NEHRİ Eskisehir in Çifteler ilçesi yakınlarından doğan Sakarya ırmağının kolları ile birlikte toplam uzunluğu 824 km. dir. Sakarya ili sınırları içindeki uzunluğu km. dir. Mevsimler itibariyle; Sonbahar mevsimi (Eylül-Ekim-Kasım ) : 689 milyon m³ Kış mevsimi (Aralık-Ocak-Şubat) : 1598 milyon m³ İlkbahar mevsimi (Mart-Nisan-Mayıs) : 2361 milyon m³ Yaz mevsimi (Haziran-Temmuz-Ağustos) : 748 milyon m³ lük su potansiyeline sahiptir. Sakarya Nehrinin taşıdığı su miktarı Eskişehir-Kütahya-Ankara- Bolu-Sakarya İllerine düşen yağışlara bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Yıllık su potansiyeli 5 milyar m³ civarındadır. Yıllık su miktarının % 13 ünü Sonbahar mevsiminde, % 30 unu Kış mevsiminde, %44 ünü İlkbahar mevsiminde, %13 ünü yaz mevsiminde geçirmektedir. Adapazarı şehir merkezinin 4 km. doğusundan geçen Sakarya ırmağı,ovanın kuzey kesiminde sağdan Mudurnu çayını, daha ilerde, Sapanca Gölünün fazla suyunu boşaltan Çark suyunu alır ve Karasu ilçe merkezi Yenimahalle semtinde Karadeniz e dökülür. Sakarya nehri üzerinde Yenice, Sarıyar ve Gökçekaya barajları bulunmaktadir. Sakarya havzası hidrolojik olarak Yukarı, Orta ve Aşağı Sakarya havzası adı altında 3 grupta incelenebilir. Yukarı Sakarya havzası Eskişehir, Kütahya illeri ile Konya ovasının bir bölümünü kapsar. Bu havzada Paleozoikten Kuvaterner e kadar çok çeşitli birimler yer almaktadır. Temel kaya paleozoik yaşlı metamorfik seriler olup şist ve mermer karakterindedir. Doğu - batı yönünde bir kuşak halinde yayılan Orta Sakarya havzası Bilecik, Bolu ve Ankara illerini kapsamaktadır. Havzada temel kayayı oluşturan Paleozoik yaşlı şist ve mermerler genellikle havzanın batı ve güney batısında yer alır. Batıdan doğuya doğru sıralanım yaşlı birimlerden genç birimlere doğru devam etmekte olup Paleozoiğin üstüne Jura - Kretase yaşlı çökeller gelmektedir. Havzada en fazla gözlenen birim Kretase den başlayıp Eosen sonuna kadar izlenebilen fliş serisidir. Harita D.2 Sakarya Havzası 77

79 Aşağı Sakarya havzasının temelini Sakarya İlinin kuzey ve kuzeydoğusunda yer alan Silüryen yaşlı kristalize kireçtaşları oluşturur.. Aşağı Sakarya havzası teknoteknik açıdan ülkemizin en aktif yerlerinden biridir. Kuzey Anadolu fayı günümüzde de hareketli bir fay olup, kimi zaman depremlere neden olmaktadır. Ayrıca fayın hem kuzey hem de güney bloğunda çok büyük sahalarda, hareketten dolayı oluşmuş heyelanlar vardır.. Su kirliliği; su kaynağının kimyasal, fiziksel, bakteriyolojik, radyoaktif ve ekolojik özelliklerinin olumsuz yönde değişmesi şeklinde gözlenen ve doğrudan veya dolaylı yoldan biyolojik kaynaklarda, insan sağlığında, su ürünlerinde, su kalitesinde ve suyun diğer amaçlarında kullanılmasında engelleyici bozulmalar yaratacak madde ve enerji atıklarının boşaltılmasını ifade etmektedir. Yüzeysel sularda kirletici etki yapabilecek unsurlar; bakteriler, virüsler ve diğer hastalık yapıcı canlılar, organik maddelerden kaynaklanan kirlenme, endüstri atıkları, yağ ve benzeri maddeler, sentetik deterjanlar, radyoaktivite, zirai mücadele ilaçları, yapay organik kimyasal maddeler, inorganik tuzlar, yapay ve doğal tarımsal gübreler ve atık ısı şeklinde sıralayabiliriz. Sakarya Nehrinin kirlenmesine neden olan faktörler şunlardır: a) Daha önceki illerden gelen kirlilikler, b) Sakarya Nehrini besleyen yan kollardan ve nehrin üzerinde bulunan yerleşim bölgelerinden gelen evsel atıklar ile tarım arazilerinden karışan gübre ve zirai mücadele ilaçları, c) Nehir üzerinde ve onu besleyen derelerin kenarlarında kurulmuş olan işletmelerden gelen kirlilik olmak üzere 3 kısımda incelenir. Nehir, erozyon ve yataktan gelen silt ve kumlardan dolayı, bulanık ve askıda katı maddesi yüksektir. Askıda katı madde ve bulanıklık, yağmurların fazla olduğu mevsimlerde artış gösterir. Faaliyette olan çok sayıda kum ocağı, nehir yatağını tahrip ederek, biyolojik ortamı olumsuz etkilemektedir. Sakarya Nehir suyu fiziksel parametreleri yanında kimyasal parametreleri (içerdiği demir ve diğer metallerin yüksekliği) bakımından da yoğun kirlilik etkisi altındadır. Sakarya İli, nehrin mansap bölgesinde yer aldığından Sakarya Nehri geçtiği yerleşim birimlerinden yüklendiği kirliliklerle birlikte İl sınırlarına giriş yapmakta ve kendisine katılan sulardan aldığı kirliliklerle de Karadeniz e dökülmektedir. Kirlilik yükünün azaltılması amacıyla sanayi kuruluşlarının atıksularının zararsız hale getirilmesi için arıtma tesislerinin yapılması, standartlar düzeyinde atıksu deşarjına müsaade edilmesi, yerleşim birimlerinden kaynaklanan evsel atıksuların arıtılması amacıyla tüm belediyeler tarafından arıtma tesislerinin yapılması gerekmektedir. Ayrıca Sakarya Nehri Havza Çalışmaları devam etmektedir. Nehre direkt ya da dolaylı etkileri olan 6 İl in ilgili Vali Yardımcıları ve İl Müdürleri tarafından koordinasyon toplantıları yapılmış ve nehrin kirliliğinin en aza indirilmesi için alınabilecek önlemler ve Sakarya Nehrinin havza ilan edilmesi için çalışmalara başlanılmıştır. İhale çalışmaları Bakanlığımız tarafından gerçekleştirilerek bugün itibariyle taslak Sakarya Nehri Havza Koruma Planı hazırlanmış olup, Bakanlığımız tarafından planın onaylanmasını müteakip çalışmalara başlanılacaktır. Bu çalışmalar kapsamında nehirden altı farklı noktadan yılda 3 kez olmak üzere numuneler alınmaktadır. Çark Deresi Sapanca Gölünün doğu ucu Sakarya Nehrine 5 km olup, Çark Suyu gölün kuzey doğusundan çıkarak, gölün fazla suyunun tahliye eder. Serdivan Beşköprü mevkiinde iki kola ayrılarak 32 evler mevkiinde birleşip bir çok yerleşim yerinden geçtikten sonra, Ferizli İlçesi Seyfiler Köyü sınırları içinde Sakarya Nehri nin sol sahilinden nehre karışır. 78

80 Çark Suyunun drenaj alanı Sapanca Gölü dahil 814 km 2 dir. DSİ teşkilatı tarafından ıslah çalışmalarıyla, mücavir sahaların sağnak yağmurlardan gelecek suların taşımaya elverişli hala getirilmiştir. Kanal uzunluğu 45 km dir. Debisi mevsimlere göre değişir. Çark Suyu, 1967 yılına kadar içme suyu kaynağı olarak kullanılmakta iken, yerleşim yerlerinin evsel atıkları ile endüstriyel atıkların, yan dereler ve drenaj kanallarıyla Çark Suyuna taşımaları sonucu, çevreyi kokusuyla rahatsız eden açık kanal görünümü kazanmıştır. Sapanca Gölünden temiz olarak çıkması ile birlikte Yeniköy suyunun taşıdığı Arifiye Belediye kanalizasyonu ve mezbaha atık suları ile ilk kirliliği alır. İlerledikçe, küçük sanayii sitesi, Sakasan Kağıt San., Good Year, Otokar (Otoyol ve Fruehauf, u satın aldı), Tank Palet, Doğan Bisküvi, Erba Karavan, TÜVASAŞ Vagon San., TZDK Alet ve Makine San., Mermer Fabrikaları, Adapazarı ve Yazlık mezbaha atıkları, Besihaneler, süt mandıraları atıksuları Çark Suyuna karışır.ancak Adapazarı Belediyesi tarafından 1998 yılı başlangıcında yapımına başlanılan Çark Deresi ıslah çalışmaları sayesinde yukarıda bahsedilen atıksuların dereyi olumsuz etkilemesi önlenerek, bu atıklar bir kanalizasyon sistemi ile Karaman Köyü sınırlarında tamamlanarak işletmeye alınan arıtma tesisine verilmektedir. Çark Suyuna yönelik tarım arazilerinden ise kimyasal gübre ve tarımsal ilaç atıkları drenaj suları ile karışmaktadır. Bu yolla bilhassa azot ve fosfor kirliliği yanında, pestisitlerin doğadaki biyokimyasal indirgemelerinin çok yavaş olması da olumsuzluk etkenidir. Dinsiz Çayı Uzunluğu 34 km. dir. Mudurnu Çayı nın bir kolu olan Dinsiz Çayı, Hendek sınırı yakınında Şark Beynevit Köyü civarından doğar, daha sonra doğudan Fabrika Dere ve Balıklı Dere yi, güneyden Bıçkı ve Gürcü Derelerini alır. Akyazı, Hendek ve merkez ilçe sınırlarının birleştiği yerde Mudurnu Çayı na katılır. Mudurnu Çayı Uzunluğu 65 km. dir. Dokurcun yakınlarında İl topraklarına girer, Hendek İlçesi nin kuzeybatısında Sakarya ya karışır. Akyazı İlçesi nin Taşburun Köyü civarında taşkınlar yapan ve bataklıklar oluşturan çay, yapılan ıslah çalışmalarıyla zararsız hale getirilmiştir. Darıçayır Deresi Uzunluğu 33 km. dir. Karasu nun güneyinde Kocatöngel Deresi adı ile kuzeye doğru akan bu dere, doğudan ve batıdan küçük yan dereciklerle birleştikten sonra Tuzla yakınında Sakarya Nehri ne katılır. Maden Deresi Uzunluğu 30 km. olan Maden Deresi, Hendek yakınında Çataltepe den doğar. Önce Kabalak Deresi adıyla kuzeye akar. Yayla Deresi ile birleştikten sonra Karasu adını alır ve Karasu İlçesi nin doğusundan Karadeniz e dökülür. Melen Deresi Uzunluğu 30 km. dir. Kocaali İlçesi nin doğusunda Akçakoca sınırında bulunan Melenağzı mevkiinde Karadeniz e dökülür. Karaçay Deresi Geyve İlçesi nin doğusunda Mancarlı yöresinden doğar. Uzunluğu 29 km. dir. Önce Sedcedere, sonra Karaçay adlarını alarak güneybatıya doğru akar. Güneydoğudan gelen Karakaya Deresi ile birleştikten sonra Karasular mevkiinde Sakarya Irmağı na katılır. 79

81 Merkez Akçay Deresi Geyve nin kuzeybatısındaki Eskiyayla yöresinden doğan Akçay Deresi, çok sayıda küçük dere ile birleştikten sonra Adliye Köyü kenarından Sakarya Irmağı na katılır. Yırtmaç Deresi Kandıra İlçesi nin Kuştünek mevkiinden doğar. Kaynarca - Karasu sınırındaki Acarlar Gölü ne dökülür. Önemli kolları Büyükdere ve Kemerderesi dir. Değirmendere Değirmendere, Kandıra nın doğusundaki Alabaşlar Köyü yakınından doğar. Kandıra Kaynarca sınırını çizerek akar. Kaynarca nın kuzeyinde Karaboğaz yöresinde denize dökülür. Tablo D.5 Akarsular, Dereler ve Su Kaynakları GRUP YERLEŞİM YERİ KAYNAK Merkez-Erenler- Serdivan-Yazlık- Güneşler-Arifiye- Kazımpaşa-Hanlı Bekirpaşa-Nehirkent-49 köy (Abalı Grubu) Alifuatpaşa Belediyesi Çaybaşıyeniköy Sapanca Gölü KAYNAK DEBİSİ(lt/sn) Min Max Akçay Deresi(İkramiye) Gümüşdere Asmaköprü Kaynakları 6 12 Dualıdere Sondaj(2) Ceneviz Suyu 6 20 Değirmendere Köyü Arabakonağı kaynağı 2 5 Büyükdere Ekinli-Yazılı Kaynak 3 5 Akçay Köyü Kaynak 1 Sondaj 7 Adliye Sondaj(2) 6+4 Karadere Sondaj(2) 2,57+1,5 Kemaliye-Kumbaşı- Çınardibi Laftadere -Hamsuyu 6 15 Kışlaçay Kurşunludere 5 10 Domuzyatağı 0.5 Doğançay Ayıoynağı 1,5 Poyrancık 1,2 Dualıtepe 1,5 Büyükhataplı-Işıklar- Kışla-Küçükhataplı Müezzinler Gr. (sondaj) 3 Karaçam Köyü Fındıklık-Çamlık- Soğuksu-İlimbey Deresi 11 İlimbey Köyü Kaynak (6 adet) 2 5

82 Ferizli Söğütlü Akyazı Hendek Sapanca Sapanca Mağara Ky İstanbul 95 Ky Ziyabey-Nikola- Kayakıran Yedigöz Ky Sondaj (5 adet) 175 Yangın deresi Kırkpınar Kurtköy Dere Ky. 4 Sonday (2 adet) 15 Şahinkaya Ky. 6 6 Kurtköy İncirlikaya Ky Kurtköy Dere Ky. 20 Şahinkaya-2 Ky Kaynak 5 9 Yanık Yanık dere 4 Sondaj(2) 5 Mahmudiye Yangın deresi 6 Hendek Dikmen Balkaya Uludere Akarca Gr. Sakaoğlu Deresi Yeniormanköy Sondaj 7 Soğuksu Kaynak 5 Sivritepe Sondaj 8 Yeşilyurt Kilisedere-Ardıçlı İlimli Ky Akyazı Sondaj Kuyusu (3 adet) 94 Keremali Ky Karapürçek Uludere Kanlıçay Grubu Kanlıçay Deresi Kanlıçay Köyü Kaynak(2) 1 Göktepe Ky Küçücek Göktepe Ky Bedir Kaynağı 1,3 1,3 Sami Ky Aktarla-1 Gr. Taşburun Deresi Sondaj 20 Ferizli Sondaj (2 Adet) 45 Soğucak Köyü Sondaj 2 Yeniköy Tuzla-Kemersuyu 1 Sondaj(2) 5 Mağara Sondaj 5 Değirmencik Soğuksu 2 Damlık Tatlısu 5 9 Levent Kaynak 1 Kantar Sondaj 1 81

83 Karateke Sondaj(2) 3 Söğütlü Kale sondaj 20 Fındıklı Gr. Aslanlar Barajı 6 Kaynak: SASKİ 2009 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar Sakarya İlinde, Sapanca Gölü, Gökçeören Gölü, Poyrazlar Gölü, Taşkısığı Gölü, Küçük Akgöl, Büyük Akgöl ve Acarlar Gölü bulunmaktadır. Sapanca Gölü Sapanca Gölü, Sakarya Nehri ile İzmit Körfezi arasında uzanan, deniz seviyesinden 30 m. yükseklikte bir tatlı su gölüdür. Drenaj sahasından gelen suyun miktarına bağlı olarak 46 km 2 ile 60km 2 arasında bir yüzey sahasına sahiptir. Göl, uzun ekseni 16 km., küçük ekseni 6 km., olan eliptik bir şekle sahiptir. Uzun ekseni doğu - batı, kısa ekseni kuzey - güney istikametindedir. Doğu ucu Sakarya Nehrinden 5 km, batı ucun İzmit Körfezinden 20 km uzaktadır. Ortalama derinliği 31 m. ile 33 m. arasında değişmekte, en derin yeri 61 m. dir. Gölün doğu ve batı uçları sığ ve bataklık, güney kıyıları daha dik olmakla birlikte, kuzey kıyılarında da aşınım dikliklerine rastlanır. Küçük derelerin Göle döküldüğü kesimlerde alüvyonlu ovacıklar oluşmuştur. Jeolojik araştırmalar, İzmit Körfezi nin Sapanca Gölü ne kadar uzandığını, göl havzası ile şimdiki körfez arasında kalan kısmın sonraları alüvyonlarla dolduğunu ve bu sebepten göl yatağının denizden ayrıldığını göstermektedir. Yine jeolojik araştırmalar Sakarya Nehrinin önceleri İzmit Körfezine döküldüğünü göstermektedir. Zamanla Sapanca Gölü nün İzmit Körfezi nden ayrılması, Sakarya Nehri nin de körfezden ayrılmasına sebep olmuştur. Sakarya Nehri nin getirdiği alüvyonlar ile Adapazarı ovası oluşmuş ve Sakarya Nehri Sapanca Gölü nden ayrılarak Karadeniz e dökülmeye başlamıştır. Adapazarı, alüvyonlarla dolmuş faylı, çökmüş bir havzadır. Jeolojik yapı itibarıyla Adapazarı, Kuzey Anadolu deprem zonu içinde tektonik bir çöküntü içeren havza durumunda ve birinci derece deprem bölgesindedir. Faylı sahalar Sapanca Gölünün kuzeyi, Maşukiyenin kuzeyi olmak üzere ovanın batı ve kuzey kısımlarında yer almaktadır. Yine bazı araştırma sonuçlarına göre, İzmit körfezi ile Sapanca Gölünün kuzeyinden ve güneyinden geçip doğuya doğru uzanan iki fay hattının bulunduğu anlaşılmıştır. Sapanca Gölünün kuzeyinde, Serdivanın güneyindeki tepeler üst kretase ve üst kretase paleosen oluşumlardan batıya doğru ise Eosen fliş tabakalardan oluşmuştur. Güneylerdeki tepelerde ise metamoffik seri ayrılmamış ve mermer kristalize kalmer ile dolamitten oluşmuştur. Doğu taraflarından karasal piliosen oluşumlar yer almaktadır. Ortalama 50 km 2 lik göl sahasını ihtiva eden Sapanca Gölünün drenaj alanı 252 km 2 dir. Göl oldukça yüksek vasati akımları 180 milyon m 3 / sene (5.65 m 3 /sn.) olan, hızlı akışlı, dağlık mıntıkalardan çıkan ayaklar tarafından beslenmektedir. Bu akım, gölün çıkış akımı olan Çark Suyunun 10 senelik kayıtlarından hesap edilmiştir. Gölü besleyen dereler, Karaçay Deresi, Kuruçay Deresi, Mahmudiye Deresi, İstanbul Deresi, Sarp Deresi, Değirmendere, Liman Dere, Kuru Dere ve Maden Deresidir. Gölün güney kısmından akan dereler dik yataklı ve ani seylaplara sahip olduklarından Göle büyük miktarda kaya ve kaba çakıl getirmektedir. Gölün derelerden başka yeraltı kaynakları ile de beslendiğine inanılmakta ve yaz aylarındaki yüksek giriş akımlarının sebebi bununla izah edilmektedir. Gölün çıkışı, debisi muntazam olmayan ve gölün yüksekliğine tabi olarak değişen Çark Deresi dir. Çark Deresi çıkış kayıtları Beşköprü Ölçme İstasyonunda hesaplanmış ve bunlara bilinen pompajlar ilave edilerek havzanın senelik verimi elde edilmiştir. Ekim 1955 den Mayıs 1964 e kadar yapılmış kayıtlara nazara havzanın ortalama çıkışı milyon m 3 / 82

84 sene dir ve 1957 senelerinin azami ve asgari çıkışları sırası ile ve 86.5 milyon m 3 / sene dir. Bu senelik ortalama hacim 5.65 m 3 / sn. ve umumi havzadan 706 mm. bir bakış yüksekliğine eşittir. Su sahasının buharlaşmanın akıştan çıkarılması ile elde edilen net senelik verimi çok ufaktır ve 880 mm. yüksekliğe eşit olan bu akış, havzanın genellikle kara kısmından temin edilmektedir. Bu derinlik Sapanca kayıtlarındaki en yüksek yağış rasadı olan 879 mm. ile mukayese edildiği taktirde yüksek gözükmektedir. Bu durum, dağlarda yüksek kotlarda, senede 1200 mm. üstündeki yağışların mevcudiyetiyle izah edilebilir. Devlet Su İşleri hem gölün su yüzü kotunu 32 m. de tutmak hem de Çark Deresi ni daimi akar vaziyette tutmak için 1969 yılında Çark Deresi nin gölden çıkış yerine bir regülatör inşa etmiştir. Bu regülatör vasıtasıyla göl seviyesi daima sabit tutulmaya çalışılmaktadır. D.S.İ. tarafından kurulan bu regülatör de göldeki seviye değişimleri tespit edilmektedir. Sapanca Gölü, tatlı su gölü olup, çevre yerleşimleri için önemli bir içme ve kullanma suyu kaynağıdır. Gölün su toplama havzası içinde Sakarya İli sınırları dahilinde Serdivan, Adapazarı, Arifiye, Sapanca, Kırkpınar, Kurtköy Belediyeleri ve Yanık Köyü, Mahmudiye, Memnuniye, Uzunkum, Esentepe, Aşağıdereköy, Yukarıdereköy yerleşim birimleri, Kocaeli sınırları dahilinde ise, Eşme, Maşukiye, Derbent (Hikmetiye), Suadiye Belediyeleri ve Acısu, Şirin sulkiye, Nusretiye, Uzuntarla ve diğer yerleşim birimleri bulunmaktadır. Sapanca Gölü nden su ihtiyacını karşılayan Belediye, sanayi kuruluşu ve diğer birimlerin isim ve su kullanım kapasiteleri Tablo D.8 de verilmiştir. Tablo D.6 Su Kullanımı Su Kullanım Birimi Su Tüketimi (m 3 / Yıl) Adapazarı Belediyesi Güneşler Belediyesi Arifiye Belediyesi Serdivan Belediyesi Erenler Belediyesi Hanlı Belediyesi Yazlık Belediyesi Resmi Kuruluşlar Sanayi Kuruluşları Ticarethaneler Çeşme Tuvalet, park ve bahçeler 1450 Cami ve Hayır Kurumları 4000 Adapazarı nın içme ve kullanma suları, Esentepe Mevkii de bulınan Adapazarı Belediyesi İçme Suyu Göl Tesisleri ndeki İstasyondan dağıtılmaktadır. Sapanca Gölünden su, iki ayrı noktadan alınmaktadır. Birinci isale hattı yılları arasında İller Bankası tarafından projelendirip inşaası yapılmıştır. I. Alım ağzı 760 m kıyıdan açıkta φ750 mm ÇB larla cazibe ile keson kuyularına gelmektedir. Keson kuyulardan (3 asıl + 2 yedek) dikey milli motopomplarla 122 m kotunda ve 1100 m mesafede bulunan Esentepe deposuna (1250 m 3 ) terfi edilmektedir. Proje debisi 425 lt / sn. dir.esentepe deposundan φ700 mm AÇB borularla 8000 m mesafade olan Maltepe deposuna (5000 m 3 ) cazibe ile terfi edilmektedir. Esentepe deposu ile Maltepe deposundaki isale borusu AÇB (Asbest Çelik Boru) dir. Buradan şehir şebekesine cazibe ile verilmektedir. Hızırtepe ve Maltepeye 100 m 3 lük ayaklı kuleye 2 Ad. 50 Hp lik motopompla basılmaktadır. 83

85 İkinci isale hattı yılları arasında yapılmıştır. Su, kıyıdan 760 m. açıktan alınmakta ve φ1200 mm. Ç.B. (Çelik Boru) vasıtasıyla cazibe ile II. Keson kuyuya gelmektedir. Buradan (6 asil + 2 yedek) Dikey milli motopompla 122 m kotlarında ve 1100 m mesafadeki Esentepe deposuna (5000 m³) terfi edilmektedir. Buradan φ1200 mm lik (AÇB + ÇB) larla 8000 m deki Maltepe depolarına m³ lük depoya cazibe ile alınmaktadır. Buradan şehir şebekesine cazibe ile verilmektedir. Sapanca gölü özellikle yaz aylarında Adapazarı ve civar halkı için büyük bir mesire yeridir. Nemli iklimi dolayısıyla yazın oldukça bunaltıcı bir sıcağa maruz kalan Adapazarı ve civar halkı, en yakın eğlenme ve yüzme yeri olarak Sapanca Gölü sahilini seçmektedir. Bilhassa yaz aylarında Sapanca Gölünde kayık gezintileri, yüzme ve diğer su sporları yapılmakta, balık avlanmaktadır. Sahilde bu maksatlar için bazı tesisler kurulmuştur. Göl kenarlarının sığ oluşu göle her taraftan girişi kolaylaştırmakta, 16 km. uzunluğu ve 6 km genişliği yelken ve sandal gezintileri ve benzeri her türlü su sporuna elverişli bulunmaktadır. Etrafındaki irili ufaklı dağlar, iklim, tabii güzellik görüntüsü bakımından gölü ve civarını rekreasyon maksatları için daha elverişli bir hale sokmaktadır. Sapanca Gölü balık yetiştirme yönünden çok müsaittir. Bilhassa göl kıyısındaki sazlıklar balıkların üremesi için uygun yataklardır. Göl, balık türü bakımından zengindir. Jeopolitik durumu ve Marmara denizi ile eskiden mevcut irtibatı, halen Karadenize olan akıntısı, Anadolunun yarısını kat eden Sakarya nehri ile eskiden direkt, şimdi ise, endirekt irtibat halinde bulunuşu zenginliği arttıran faktörlerdir. Fakat gerek Sakarya nehri, gerekse Karadeniz ile endirekt irtibatı sağlayan Çark deresi etrafındaki sanayi tesisleri ile kirletilip balıkların yaşayamayacağı hale getirilmiştir. Araştırmalara göre gölde sazanlar uzun müddet yaşayabilmekte ve iri bir yapıya sahip olmaktadır. Gölde 83 cm. uzunluğunda ve kg ağırlığında sazanlara rastlanmıştır. Gölde yayın balıklarının kg ağırlığa kadar ulaştığı söylenmektedir. Tatlı su Levreğinin 5 kg ağırlığa kadar büyüdükleri tespit edilmiştir. Sapanca gölünde şu tip balıklara rastlanmaktadır; Abramis brama (cibre, çapak, küçük kaya, deniz iğnesi), Yılan balığı, Büyük ağız balığı, İnci balığı, Gümüş balığı, Tahta balığı, Veki balığı, Flısa balığı, Büyük inci balığı, Taş balığı,sazan balığı, Turna balığı, Kaya balığı, Büyük kaya balığı, Tatlı su kefali, Kepenez balığı, Dere kayası balığı, Tatlı su levreği, Acı balık, Kızıl göz balığı, Alabalık, Kızılkanat, Yayın, Karabalık lardır. Sapanca gölü, tatlı su istakozu yataklarının zenginliği ile büyük bir değer taşımaktadır. Tatlı su istakozu, Sapanca gölünün göl başı denilen doğu kısmında ve bilhassa Eşme de avlanmaktadır. Gölde tatlı su istakozu avcılığı son yıllarda bir hayli gelişmiştir. Ortalama yıllık istihsal miktarı 80 tona yaklaşmaktadır. Memleketimizde Ankara ve İstanbul gibi şehirlerde çok az bir miktar yenmekte, genellikle dış ülkelere ihraç edilmektedir. Sapanca gölünün güney ve kuzey batı sahilleri tamamen tarım arazileri ile çevrilidir. Bu arazilerden bilhassa sebze ve meyve bahçeleri kurak yaz mevsiminde gölden pompa ile alınan suyla sulanmaktadır. Bu iş için göl önemli bir kaynaktır. Ziraat arazilerinin zamanında sulanması ile verim birkaç katına çıkacak ve bu durum bölgenin sosyo-ekonomik yapısını faydalı yönde etkileyecektir. Gökçeören Gölü Adapazarı nın batısında ve Kazımpaşa Bucağı nın yanıbaşında yer almış bulunan ve Aralık Gölü diye de anılan bu göl, 15 hektar genişliğinde yer kaplamakta, büyük bir kısmı da bataklık ve sıtma yuvası halindeydi. Bu nedenle yıllar süren çalışmalar sonucunda 1994 yılında DSİ tarafından bu göl kurutulmuş ve tarım alanı haline getirilmiştir. 84

86 Poyrazlar Gölü Adapazarı nın kuzeydoğusunda Sakarya Irmağı nın yakınındaki 60 hektarlık bu göle, yanındaki Poyrazlar Köyü nedeniyle bu ad verilmiştir. Gölün başka bir adı da Teke Gölü dür. Sakarya Irmağı nın eski yatağında oluşan Poyrazlar Gölü, iki sırt arasında uzanmakta olup, Sakarya Irmağı taştığında fazla suları Kapaklı Boğazı ndan göle boşalmaktadır. Genel olarak bu şekilde beslenen Poyrazlar Gölü, oldukça derin olup yalnızca güney kıyıları sığ ve sazlıktır. Kuzey ucunda da bir ayakla fazla suları Sakarya Irmağı na boşalır. Başta sazan olmak üzere çeşitli tatlı su balıkları bulunan göl, son yıllarda piknik alanları ile gitgide turistik bir önem kazanmaya başlamıştır. Taşkısığı Gölü Adapazarı nın kuzeyınde Taşkısık ve Ekizce köyleri arasında olup 90 hektarlık bir alanı kaplar. Çaltıcak Gölü diye de anılan gölde, çeşitli su balıkları ve kerevit bulunur. Son yıllarda turistik yönden ilgi görmektedir. Küçük Akgöl Taşkısığı Gölü nün 3 km. doğusundadır. Yalnızca 20 hektar yüzölçümü olan bu göl, dipten kaynayan sularla beslenmektedir. Gölün kuzey kesimi sazlık ve bataklıktır. Fazla sularını, bir ayakla Çark Suyu na boşaltır. Suyu tatlı ama bulanıktır. Bu nedenle tatlı su balıklarının yaşamasına elverişli bir ortam yoktur. Büyük Akgöl Merkez İlçe ile Karasu İlçesi arasında yer alan 190 hektar yüzölçümlü Büyük Akgöl ün büyük kesimi sazlık ve bataklık olup zıpkınla avlanılmaktadır. Ayrıca gölün sazlık ve bataklık yerlerinde yabankazı ve yabanördeği de avlanmaktadır. Acarlar Gölü Karasu Kaynarca sınırında yer alan bu göl, 1562 hektar yüzölçümlüdür. Bunun 861 hektarı bataklık durumundadır. Gölün çevresindeki orman örtüsü, yer yer bataklıkların içine sokulmuştur. Acarlar Gölü nün fazla suları bir ayakla Sakarya Irmağı na boşalmaktadır. D.1.5. Denizler Sakarya İli nin kuzeyi Karadeniz le çevrilidir. İl kıyıları pek girintili çıkıntılı değildir. Kıyıdan hemen sonra yükselen platolar ve Kuzey Anadolu Dağları, denize paralel uzanırlar. İl kıyılarında bu genel yapıya aykırı dşen tek kesim, Sakarya Irmağı nın denize açıldığı noktadır. Çok geniş bir havzanın sularını boşaltan bu akarsu, taşıdığı maddeleri biriktirerek bir delta yaratmıştır. Bir burun oluşturan bu delta, zamanla dalgaların taşıdığı kumlarla örtülmüş ve İl in en önemli plajlarını ortaya çıkarmıştır. Bu kumsallar İl turizminde önemli yer tutar. D.2. Doğal Drenaj Sistemleri İlimizde bu konuda yapılmış bir çalışma mevcut değildir. 85

87 km 2 adet m 3 /sn Yıl Sayısı Yağış Alanı Gözlem Sayısı Ölçülen Akım Su Sıcaklığı Hidrojen İyonu Konsantrasyonu Elektiriksel İletkenlik mikrosiemens / cm Sodyum Kalsiyum + Magnezyum Bikarbonat Klorür Sülfat Anyonlar veya Katyonlar Toplamı Sulama Suyu Sınıfı Suyun Sertliği Toplam Tuz Konsantrasyonu D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik Akarsuların;şehir kanalizasyonları ve sanayi atıkları ile yoğun olarak kirlenmeleri nedeniyle yeraltı suları da dolaylı olarak kirlenmekte, kimyasal ve bakteriyolojik yönden kullanma sınırının dışında,farklı değerlere ulaşabilmektedir. İlimizde bu konuda yapılmış bir çalışma mevcut değildir. D.3.2. Akarsularda Kirlilik Kullanılmış atıksuların doğrudan akarsulara boşaltılması neticesinde, başta yüksek enerji potansiyeline sahip organik maddeler olmak üzere çeşitli kirleticiler bu su çevresine girmiş olur. Organik maddelerin ayrışması sırasında ortamdaki mevcut oksijen çok hızlı bir şekilde sarf edilmeye başlar ve çözünmüş oksijen konsantrasyonu azalır. Kirlenmiş su yatağındaki biyolojik hayat ve ekolojik sistemde değişikliğe uğrar. Çökebilen maddeler, bulanıklık ve düşük çözünmüş oksijen konsantrasyonu balıkların ve diğer su canlıların normal yaşama çevresini değiştirir. Su kirliliği kontrol standartları, belirli bir amaçla kullanımı planlanan su kütlelerinin mevcut su kalite kriterleri uyarınca kalite denetimine tabii tutulabilmesi ve daha fazla kalite kaybının önlenmesi için konulmuş sınır değerleridir. Su kirliliği Kontrol Yönetmeliğinde, akarsu, göl ve baraj rezervuarlarında biriktirilen kıta içi yüzeysel sular kalitelerine göre dört sınıfa ayrılmıştır. Sınıf I : Yüksek Kalite su Sınıf II: Az kirlenmiş Su Sınıf III: Kirli Su Sınıf IV: Çok Kirlenmiş Su Sakarya İlinde bulunan akarsuların muhtelif noktalarından periyodik olarak ölçüm ve analizleri, parametrelerin ölçüm ve analizleri yapılarak S.K.K.Y. Tablo 1 : Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri ile karşılaştırılmaktadır. Tablo D.7 Su Kalitesi Gözlem İstasyonları SUYUN VE İSTASYONUN UZUN YILLIK ORTALAMA KALİTE PARAMETRE DEĞERLERİ No Adı Gözle m yılları 0 C ph 25 o C EC 25 o C µs/cm Na + ++ Ca+Mg HCO3 - CL - SO4 = Hesap/ Kit meq / L ABD Tuzluluk Grafiği Fr o S mg / L Mudurnu Çayı Dokurcun Sakarya Nehri Adatepe Sakarya Nehri Kayabeli ,7 11 8, , , 6 Kaynak : E.İ.E.İ. Genel Müdürlüğü, , , 7 2, 1 3, 3 3,6 3,1 0,27 0,71 4,33 c2s1 5,6 3,7 1,19 2,48 7,73 c2s1 7,5 3,9 1,94 4,62 10,9 5 c3s1 18, 0 27, 9 37,

88 SAKARYA NEHRİ Sakarya Nehri, Sakarya İli sınırlarına Pamukova nın güneyinden girip Karaçay, Karaçam ve Akçay Dereleri ni de alarak daha sonra Mudurnu çayı ve Çark Deresi ile birleşip Karasu İlçesi Yeni Mahalle den Karadeniz e dökülmektedir. Sakarya Nehri nin dört ayrı noktasından su numuneleri alınarak analizleri yapılmaktadır. Numunelerin alındığı istasyonlar şunlardır: 1- Nokta: Sakarya Nehri nin Sakarya İl Sınırına girdiği yer (Mekece) 2- Nokta: Sakarya Nehri ile Çark Deresi karışmadan 300 m. önce. 3- Nokta: Sakarya Nehri ile Çark Deresi karıştıktan 300 m. sonra. 4- Nokta: Sakarya Nehri Karadeniz e dökülmeden 300 m. önce Sakarya Nehri, Sakarya İli sınırlarına girmeden önceki İllerden gelen kirliliği de beraberinde getirmektedir. Sakarya Nehrinin su toplama havzasında kalan İller ve İlçeler şunlardır: Kütahya: Kütahya İli (Merkez) Eskişehir: Mihalgazi, Sarıcakaya, Güngözü, Syitgazi, Çifteler, Sivrihisar, Alpo, Eskişehir, Merkez, İnönü, Beylikova İlçeleri. Bolu: Seben, Göynük, Mudurnu, Gölpazarı, Yenipazar İlçeleri. Ankara: Polatlı, Sincan, Kazan, Güdül, Beypazarı, Nallıhan İlçeleri. Bursa: İnegöl ve Yenişehir İlçeleri. Bilecik: Osmaneli, İnhisar, Söğüt İlçeleri. Sakarya: Karasu, Söğütlü, Ferizli, Adapazarı, Geyve, Pamukova, Akyazı, Taraklı. Sakarya Nehri ni kirletici faktörleri; 1- Nehir kenarında bulunan yerleşim bölgelerinden gelen evsel kaynaklı atıklar 2- Tarım arazilerinden, gübre ve zirai mücadele ilaçlarının karışması 3- Nehir havzasında kurulu bulunan endüstrilerden kaynaklanan atıksulardır. Tablo D.8 Sakarya Nehrine Atıksu Deşarjı Olan Sanayi Kuruluşları 87 Sektör (SKKY) Deşarj İzin Belgesi (Var/Yok) AAT Durumu (Var/Yok) Faaliyet Adı İlçe ALİMEX ALÜMİNYUM SAN.TİC. LTD. ŞTİ. AKYAZI VAR VAR ÇAK TEKSTİL SAN. TİC. A.Ş. AKYAZI 10.3 VAR VAR AK GIDA SANAYİ VE TİCARET A.Ş. PAMUKOVA VAR VAR SASKİ KARAMAN ATIKSU ARITMA TESİSİ ADAPAZARI 21.4 VAR VAR SASKİ AKYAZI ATIKSU ARITMA TESİSİ AKYAZI 21.3 VAR VAR SASKİ HENDEK ATIKSU ARITMA TESİSİ HENDEK 21.3 VAR VAR AYDIN ÖRME SAN. TİC. A.Ş. AKYAZI 10.7 VAR VAR DELLA GIDA AKYAZI 6.1 VAR VAR ŞEN PİLİÇ A.Ş. ALİFUATPAŞA GEYVE 5.6 VAR VAR KUZULUK KAPLICA İŞLETMELERİ AKYAZI 21.1 VAR VAR OTTOMAN TEKSTİL SAN.A.Ş. AKYAZI 10.5 VAR VAR

89 ASAŞ ALÜMİNYUM SAN. TİC. A.Ş. AKYAZI YAZAKİ OTOMOTİV SAN. ve TİC.A.Ş. AKYAZI 21.1 VAR VAR DANONE HAYAT İÇECEK GIDA SANYİ TİC.A.Ş. HENDEK 6.1 VAR VAR SUBOR BORU SANAYİ VE TİCARET A.Ş. KARAPÜRÇEK VAR VAR AS TAVUKÇULUK LTD. ŞTİ. KAYNARCA 5.6 VAR VAR SAĞKOL DEĞİRMENCİLİK PAMUKOVA 5.1 VAR VAR SADIRLAR TEKSTİL GEYVE 10.5 VAR VAR GIDASA SABANCI GIDA SA. VE TİC. A.Ş. HENDEK VAR VAR EGE KİMYA SAN. TİC. A.Ş. ARİFİYE 19 VAR VAR EGESİL KİMYA SAN. TİC. A.Ş. ARİFİYE 19 VAR VAR SEHER TEKSTİL SÖĞÜTLÜ 10.5 VAR VAR TIRSAN TREYLER ARİFİYE 18.2 VAR VAR BEZEK KAUÇUK ARİFİYE 21.1 VAR VAR GÜNEŞ SÜT (GÜNEŞOĞLU) SÖĞÜTLÜ 5.3 VAR VAR TOYOTA A.Ş. ADAPAZARI 18.2 VAR VAR ÖZGÜLLÜ SÜT SÖĞÜTLÜ 5.3 VAR VAR OTOYOL A.Ş. ARİFİYE 21.1 VAR VAR DOĞAN GIDA SERDİVAN 20.1 VAR YOK ŞEN PİLİÇ A.Ş. SÖĞÜTLÜ SÖĞÜTLÜ 5.6 VAR VAR HALİL KAYIKÇI ERENLER 15.2 VAR VAR AYDIN ENDÜSTRİ SAN. ve TİC.A.Ş. (Evsel) ERENLER 21.1 VAR VAR AYDIN ENDÜSTRİ SAN. ve TİC.A.Ş. (Endüs.) ERENLER 15.2 VAR VAR GÜNDOĞDU GEMİ YAN SAN. ve DENİZCİLİK LTD.ŞTİ.(Evsel Arıtma Tesisi) KARASU 21.1 VAR VAR GOODYEAR LASTİKLERİ T.A.Ş.(Evsel AAT) ARİFİYE 21.1 VAR VAR GOODYEAR LASTİKLERİ T.A.Ş.(Endüstriyel AAT) ARİFİYE VAR VAR NAR PİLİÇ ENTEGRE TAVUKÇULUK GIDA SAN.TİC. LTD. ŞTİ. HENDEK 5.6 VAR VAR MARSAN GIDA SANAYİ ve TİCARET A.Ş. HENDEK VAR VAR SATEKS SAKARYA TEKSTİL ÜRÜNLERİ BRODE VE BOYAMA SAN. TİC. LTD. ŞTİ. BÜYÜK COŞKUNLAR HAVAİ FİŞEK GEYVE HENDEK Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü 2010 ATP ONAY TAMAM. İZİN BAŞVURUSU YAPACAK ÇEVRE İZNİ ONAY AŞAMASINDA Ayrıca Sakarya Nehri Havza Çalışmaları devam etmektedir. Nehre direkt ya da dolaylı etkileri olan 6 İl in ilgili Vali Yardımcıları ve İl Müdürleri tarafından koordinasyon toplantıları yapılmış ve nehrin kirliliğinin en aza indirilmesi için alınabilecek önlemler ve Sakarya Nehrinin havza ilan edilmesi için çalışmalara başlanılmıştır. İhale çalışmaları Bakanlığımız tarafından gerçekleştirilerek bugün itibariyle taslak Sakarya Nehri Havza Koruma Planı hazırlanmış olup, Bakanlığımız tarafından planın onaylanmasını müteakip 88 VAR VAR

90 çalışmalara başlanılacaktır. Bu çalışmalar kapsamında nehirden altı farklı noktadan yılda 3 kez olmak üzere numuneler alınmaktadır. İlimiz sınırları içerisinde 3 adet OSB mevcuttur. 1. ve 2. Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde yer alan işletmeler evsel ve endüstriyel atıksularını ADASU Genel Müdürlüğüne bağlı kanalizasyon sistemine vermekte olup kanalizasyon sistemi arıtma ile sonuçlanmaktadır. 3.Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü alt yapısını tamamlayıp atıksu arıtma tesisini kurması ile ilgili olarak iş termin planını vermiştir. 3.OSB sınırları içerisinde yer alan işletmelerin münferit atıksu arıtma tesisleri mevcuttur. Çark Deresi Sakarya İli sınırlarında bulunan Çark Deresi, Sapanca Gölü nden doğup şehir merkezinden geçerek, Ferizli İlçesi Seyifler Köyü sınırlarından Sakarya Nehri ne karışarak Karadeniz e dökülmektedir. Çark Deresi konumu itibariyle merkeze yakınlığından dolayı yerleşim ve sanayileşme açısından elverişli bir ortam oluşturmuştur. Bu nedenle sanayileşme ve konutlaşma Çark Deresi etrafında hızla artmış, bunun sonucunda Çark Deresi giderilmesi zor olan bir kirlenme içerisine girmiştir. Yerleşim bölgelerinden ve sanayiden kaynaklanan atıksular Karaman Atıksu Arıtma Tesisinde arıtılmaktadır. Atıksular 17 adet terfi merkezi ile atıksu arıtma tesisine iletilmektedir. Karaman Atıksu Arıtma Tesisi Sakarya İli nin kuzeyinde yer alan ADASU Genel Müdürlüğüne bağlı Karaman Atıksu Arıtma Tesisi konutlardan ve sanayi kuruluşlarından kaynaklanan atıksuları arıtmaktadır. Sanayi kuruluşlarından alınan atıksular ön arıtımdan geçirilerek tesise alınmaktadır. Tesis kuru havalarda m 3 /gün, yağışlı havalarda m 3 /gün atıksuyu arıtabilecek kapasitededir. Tesis fiziksel ve biyolojik olmak üzere iki temel arıtma metodu ile işletilmektedir. Arıtılan su Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ndeki deşarj değerlerinin çok daha altında deşarj edilmektedir. Tesis 2015 yılına kadar eşdeğer nüfusa hizmet edecek kapasitede olup 2015 yılından sonra yapılacak ilave inşaatlarla eşdeğer nüfusa hizmet edebilecek kapasiteye sahiptir. İlk kademenin yapımına 1997 yılında başlanmış ve 1999 yılında tamamlanmıştır. Ancak deprem nedeniyle kolektör ve şebekelerin tamamlanması gecikmiş ve tesis ancak 2003 yılında devreye alınabilmiştir. Tesisde Sakarya ya bağlı Adapazarı Merkez, Arifiye, Serdivan, Yazlık, Güneşler, Hanlı, Nehirkent, Sapanca, Kırkpınar, Kurtköy ile Kocaeli ye bağlı Maşukiye ve Hikmetiye nin atıksuları arıtılmaktadır. Tablo D.9 Deşarj İzin Belgeleri YILLAR Deşarj İzin belgeleri (adet) Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Değerlendirilen Şikayet adedi (GFB) TOPLAM Denetim,şikayet ve izin kapsamında alınan Atık Su Numune Sayısı

91 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik Sapanca Gölü kuzeyden E-5 karayolu güneyden ise TEM Anadolu Otoyolu ve demiryolu ile çevrelenmiş olup, yöre bu özelliğiyle, Trakya ve İstanbul u Anadolu nun iç kesimlerine bağlayan güzergahların önemli kavşaklarından biridir. Yakın çevresi ise (İzmit, Adapazarı) hızla gelişen sanayi merkezleri konumundadır. Özellikle TEM otoyolunun açılışının ardından bölge daha da talep çeker olmuş, İstanbul Metropolü ile bağlantının güçlenmesi yeni sanayi talepleri ve yeni ikinci konut talepleri yaratmıştır. Topoğrafik yapısı itibarıyla Sapanca Gölü çevresi yerleşmeye, sanayii kuruluşlarına ve ziraate çok müsaittir. Bu sebeple etrafında irili ufaklı yerleşim birimleri, çeşitli sanayii ve ticari kuruluşlar mevcuttur. Sapanca Gölü kuzeyinde E-5 karayolu, güneyinde TEM Anadolu Otoyolunun çok yakından geçmesi civardaki bitki örtüsünü olumsuz etkileyecek (Eksoz gazları nedeni ile) bu durumda uzun vadede gölün ekolojik dengesini olumsuz yönde etkileyecektir. Otoban üzerinden lastik ve yağ kalıntılarının yağmur sularıyla özel açılmış kanallardan göle ulaşması yoluyla kirlenme meydana gelmektedir. Motorlu araçların lastiklerinin yıpranması sonucu yola bulaşan kurşunlu bileşikler yapılan kanallar vasıtasıyla direkt olarak göle ulaşmaktadır. TEM Anadolu otoyolunun, Sapanca Gölü boyunca m. aralıklarla yapılan bu tahliye kanallarından atıksuların kıyıya ulaştığı noktalarda gözle görülür kirlilikler mevcuttur. Sapanca Gölü çevresinde kurulu bulunan sanayi tesisleri; Onduline Yapı Malzemeler GOETZE Segman Gömlek Sanayii, Cantaş Metal A.Ş., Sakasan Kağıt Serflex Fabrika, Kortepe gibi fabrikalar sayılabilir. Gıda maddelerinin üretim tüketim ve depolanmaları sırasında besin değerini bozan ve tahrip eden zararlı hastalık etmenleri, yabancı ot ve mikroorganizmaları yok etmek için kullanılan kimyasal maddeler genelde pestisit dediğimiz tarım ilaçlarıdır. Toprağa ve tarlaya uygulanan ilaçların tümü uygulama alanlarında durmamakta, maddenin fiziko - kimyasal özelliklerine bağlı kalarak rüzgar, yağmur gibi doğal etkenler ile başka yerlere sürüklenmekte ve çevre sorunları yaratmaktadır. Sapanca Gölünde de bu yolla kirlilik olma ihtimali oldukça yüksektir. Sapanca Gölü nü Karaçay Deresi, Mahmudiye Deresi, İstanbul Deresi, Sarp Deresi, Değirmendere, Liman Dere, Kuru Dere ve Maden Deresi beslemektedir. Sapanca Gölü su toplama havzasında bulunan küçük dereler vasıtasıyla, göle uzak mesafelerdeki yerleşim yerlerinden kirlilik taşımaktadır. Dere yatağına bırakılan katı atıklar, derelerin alıcı ortam olarak değerlendirilmeleri, ayrıca koruma tedbirlerini mecbur kılmaktadır. Yazın derelerin suları azalarak kurumakta ise de ilkbahar ve kış aylarında dere yatağına bırakılan katı atıklar, bağlanan evsel atıkların tamamı su hacminin artmasıyla göle ulaşmaktadır. Göle yakın mesafelerde açılan restaurant, çay ocağı, otel ve benzin istasyonu gibi işyerleri, oluşan atıksularını olması gerektiği gibi bertaraf edememektedir Mutlak koruma alanı içerisinde kurulan bu işletmeler küçük ve orta çaplı olmalarına rağmen meydana getirdikleri kirlenme dolayısıyla büyük önem arzetmektedir. Özellikle yaz aylarında göl çevresindeki piknik alanları ve çay bahçelerine fazla rağbet gösterilmesi, kıyı şeridinde kirlilik oranını artırmaktadır. Akaryakıt ile çalışan, kayak, motor ve benzeri araçların genellikle avlama amacıyla gölde seyretmeleri kirliliğe katkıda bulunmaktadır. Yelkenli, kürekli ve akümülatör ile çalışan vasıtalara gölde seyire izin verilebilir. Ancak akaryakıt ile çalışanlara istisnai durumlarda ilgili kurumların bilgisi dahilinde izin verilmelidir. Sapanca Gölü batı kısımda bulunan Uzuntarla Kanalizasyon inşaatı tamamlanmış ve Kullar arıtma tesisine verilmektedir. Eşmeden itibaren bir kuzey kollektörü yapılarak büyük oranda tamamlanmış ve Karaman atıksu arıtma tesisine ulaştırılmıştır. Kuzey kollektörünün yapımı sırasında Çevre ve Orman Bakanlığı ndan yaklaşık ,00 TL yardım yapılmıştır. Güney sahili kuşaklama kollektörü tamamlanmıştır. 90

92 Sakarya İlinin içme suyu kaynağı olan Sapanca Gölü ile ilgili olarak Sakarya Büyükşehir Başkanlığı ADASU Genel Müdürlüğünün tarih ve 20/360 karar numaralı ADASU İçme Suyu Havzaları Koruma Yönetmeliği yürürlükte olup Sapanca Gölü havzası ile ilgili çalışmalar ADASU Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Sapanca Gölü kıyısında bulunan içme suyu Göl Tesislerinden halen mevcut olan 2 adet isale hattı ile (I.isale hattı φ = 700 mm AÇB, II. İsale hattı φ = 1200 mm AÇB), içme suyu İçme Suyu Arıtma Tesislerine ulaşamaktadır. III. İsale hattı (φ = 1800 mm ÇB) projesi ise devam etmekte olup, İller Bankası 1997 yılı yatırım programına alınmıştır. İçme Suyu Arıtma tesislerine uzaklığı ise 10 km uzunluğundadır. 28 şubat 1997 tarihinde ihalesi yapılan İçme Suyu Arıtma Tesisi maltepe depolarının bulunduğu mevkiide 900 m 2 lik alan üzerine çelik konstrüksiyon üzerine inşa edilmiştir. Tesisin bulunduğu bina içerisinde PLC sistemi ile kontrol edilmekte ve filtrasyon sisteminde yer alan vanalar tamamen otomatik kumandalı olarak inşaa edilmiştir. İçme suyu standartlarına uygun kalitede su üreten olan tesis, basınçlı filtrasyon sistemi ile 1200 lt/sn suyu arıtmaktadır. Arıtım Aşamaları; Flokülasyon, Basınçlı Filtrasyon, Klorlamadır. Depolara alınan su şehir şebekesine beslenmektedir. İçme suyu arıtma tesisi halen faaliyette olup şehrin temiz su ihtiyacını karşılamaktadır. D.3.4. Denizlerde Kirlilik İlimiz Karasu İlçesinde bulunan plajdan alınan su numunesi analiz sonuçları tablo D.10 da verilmiştir. Tablo D.10. Deniz Suyu Analiz Sonuçları Parametreler Kriterler Sonuçlar Renk ve Bulanıklık Doğal Çok az bulanık Yüzer Madde Yok Askıda Katı Madde (mg/l) Ç.Oksijen (mg/l) Doygunluğun %90 ından fazla 14.2 Fenoller (mg/l) Bakır(mg/l) Kadmiyum(mg/l) Krom(mg/l)

93 Kurşun(mg/l) Nikel(mg/l) Çinko(mg/l) Civa(mg/l) Arsenik(mg/l) Amonyak(mg/l) PH D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar İlimizde bu konuda yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1. Tuzluluk İlimizde bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. D.5.2. Zehirli Gazlar İlimizde bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik İl Müdürlüğümüzce Sapanca gölü, Çark deresi, Sakarya nehri gibi yüzeysel su kaynaklarından aylık olarak su numuneleri alınarak azot ve fosfor analizi yapılmaktadır. D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler Yüzeysel su kaynaklarından aylık olarak kurşun, kadmiyum, nikel, bakır gibi ağır metal analizleri yapılmaktadır. D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler İlimizde bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. D Siyanürler İlimizde gerektiği zaman siyanür analizi yapılmaktadır. D Petrol ve Türevleri İlimizde bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller İlimizde bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. D Pestisitler ve Su Kirliliği İlimizde bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. D Gübreler ve Su Kirliliği İlimizde bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. D Deterjanlar ve Su Kirliliği İlimizde su kaynaklarında bu tür analizler yapılmamaktadır. D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 92

94 İlimizde bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. D.5.7. Patojenler İlimizde bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. D.5.8. Askıda Katı Maddeler İlimizde su kaynaklarında bu tür analizler yapılmamaktadır. D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği İlimizde bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Kaynaklar: Sakarya Büyükşehir Belediyesi verileri İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çalışmaları Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya,1998 Sakarya D.S.İ. 32. Şube Müdürlüğü 93

95 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı İlin değişik topoğrafyası, iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeşitlilik, topografya, ana kaya farklılıkları sebebiyle değişik özelliklere sahip çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Bunlardan en yaygın olan kireçsiz kahverengi orman topraklarıdır. İlde bulunan büyük toprak grupları B.3. Toprak bölümünde anlatılmış olup İldeki toprakların kullanma kabiliyetine göre sınıflaması ve bu sınıfların miktarları TabloB.6 da Arazi sınıflarının kullanım amacına göre dağılımı Tablo B.7 de verilmiştir. E.2. Toprak Kirliliği E.2.1.Kimyasal Kirlenme İlimizde toprak kirliliğine neden olan en önemli kaynaklar evsel ve endüstriyel atıkların arıtılmadan alıcı ortama verilmesi ve/veya tarımsal sulamada kullanılması, pestisitler, aşırı gübre kullanımı ve mevzuata uygun olmadan bertaraf edilen katı atıklardır. Toprağı tanımadan ve analiz ettirmeden yapılan gübreleme; gereğinden fazla gübre kullanarak, randıman düşmesine ve toprak kirlenmesine neden olmaktadır. İlimizde 1995 yılı itibariyle 1.256,56 ton tarım ilacı kullanılmıştır. Fazla pestisit kullanımıyla kirlenen topraklarda yetişen ürünler, pestisit kalıntılarını kökleri vasıtasıyla topraktan alarak besin zinciri yoluyla hayvan ve insan sağlığını tehdit etmektedirler. Ayrıca toprak verimliliği artıran önemli bir unsur olan mikroorganizmalarda olumsuz yönde etkilenmektedir. Aşırı ve yanlış kullanılan gübreler ve pestisitler sonucu kirlenen topraktan sızan sular ise yüzeysel suları kirletmektedir. E Atmosferik Kirlenme Bu konuda Sakarya İlinde yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. E Atıklardan Kirlenme Sakarya Büyükşehir Belediyesi tarafından merkeze bağlı Karakamış Köyü Yılgın yamaçları mevkiinde katı atık düzenli depolama sahasi yapılmıştır yılı başında faaliyete geçmiştir. E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme E.3. Arazi Bu konuda İlimizde herhangi bir çalışma yapılmamıştır. E.3.1. Arazi Varlığı İldeki verimli tarım alanı olabilecek I., II., III., ve IV. sınıf arazilerin 5557 hektarının tarım dışı amaçla kullanıldığı görülmektedir. Arazi sınıflarının kullanım amacına göre dağılımı Tablo E.1 de verilmiştir. 94

96 Tablo E.1 Arazi Sınıflarının Kullanım Amacına Göre Dağılımı Toprak Sınıfları Tarım Arazileri % Çayır Mer a % Orman Funda % Tarım Dışı Alan % TOPLAM % I. Sınıf , , , ,94 II. Sınıf , , , ,04 III. Sınıf , , , ,48 IV. Sınıf , , , ,43 V. Sınıf , , ,60 VI.Sınıf , , , ,66 VII. Sınıf , , , ,42 VIII.Sınıf , , , Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü 2006 Tablo E.2. Sakarya da Arazilerin Kullanma Kabiliyet Sınıflarına Göre Miktarı Alt Bölgeler I. Alt Bölge II. Alt Bölge III. Alt Bölge IV. Alt Bölge İlçeler Sınıflar I II III IV V-VIII Toplam Geyve Pamukova Taraklı Toplam Merkez Ferizli Sapanca Söğütlü Toplam Akyazı Hendek Karapürçek Karasu Kocaali Toplam Kaynarca Toplam Genel Toplam Kaynak: K.H.G.M., Sakarya İl Tarım Müdürlüğü,2008 Not:1.Pamukova,Taraklı,Söğütlü, Ferizli, Karapürçek,Kocaali İlçeleri verileri bilgisayar ortamında harita üzerinde taranarak elde edilmiştir.2. Su yüzeyleri V-VIII sınıfına dahil edilmiştir. 95

97 Tablo.E.3.Tarım Topraklarının Tarım Dışı Amaçla Kullanılması Kaybedilen Tarım Topraklarının Yıl Mevkii Alanı (ha) Sapanca-Fevziye 1, Sapanca-Mahmudiye 8 Pamukova-Ş.varmaz 0,100 Pamukova-Kemaliye 0,378 Sapanca-Akçay 6,100 Adapazarı-Çökekler 0,005 Kaynarca-Göle 1,469 Hendek-Y.çalıca 0,459 Hendek- 0,008 Hamidiyesani 0,942 Adapazarı-Köprübaşı 21,360 Geyve-Karaçam 4 Pamukova-Turgutlu 2,356 Kaynarca-Kızılcaali 6,811 Serdivan-Merkez 1,341 Karapürçek-Mecidiye 0,560 Adapazarı-Güneşler 0,159 Akyazı-Yongalık 0,469 Arifiye-Nuriosmaniye 0,256 Adapazarı-Çökekler 1,412 Taraklı-Yenidoğan 1,404 Karasu-Kuyumculu 1,675 Hendek-Kazımiye 0,444 Adapazarı-Taşlık 2,191 Taraklı-Mahdumlar 1,296 Taraklı-Yenidoğan 2,206 Hendek-Beylice 0,625 Arifiye-Çarksuyu 0,800 Geyve-Alifuatpaşa 0,700 Geyve-Alifuatpaşa 15,230 Kaynarca-Birlik 0,350 Akyazı-Çatalköprü 0,687 Taraklı-Aksu 0,587 Taraklı-Yeniköy 0,265 Taraklı-Dışdedeler 1,708 Taraklı-Yeniköy 1,877 Adapazarı-Kayrancık 1,116 Pamukova-Cihadiye Kaynak:Tarım İl Müdürlüğü, 2008 E Arazi Sınıfları Tarım Arazisinin Sınıfı (Sınıfı- Kuru/Sulu) Amaç Dışı Kullanımın Nedeni (*) Marjinal-Kuru Konut dışı kentsel çalışma alanı Marjinal-Kuru Konut dışı kentsel çalışma alanı Marjinal-Kuru Zeytin deposu Marjinal-Kuru Turizm-konut imar Marjinal-Kuru Konut imar Marjinal-Kuru Kök trafo Marjinal-Kuru Akaryakıt-LPG istasyonu Marjinal-Kuru Stabilize malzeme ocağı Marjinal-Kuru Yumurta paketleme tesisi Marjinal-Kuru Kum depolama tesisi Marjinal-Kuru Ticari imar Marjinal-Kuru Bilgisayar montaj fabrikası Marjinal-Kuru Tarımsal yapı (ahır) Marjinal-Kuru İlave imar planı Marjinal-Kuru Tarımsal yapı(ahır) Marjinal-Kuru Sağlık evi Marjinal-Kuru Ticari imar Marjinal-Kuru Su işleme tesisi Marjinal-Kuru Mısır depolama tesisi (TY) Marjinal-Kuru Tarımsal yapı (kümes) Marjinal-Kuru Fındık deposu Marjinal-Kuru 8 derslikli okul Marjinal-Kuru Mısır deposu Marjinal-Kuru Tarımsal yapı (kümes) Marjinal-Kuru Tarımsal yapı (kümes) Marjinal-Kuru Tarımsal yapı (kümes) Marjinal-Kuru Tarımsal yapı (ahır) Marjinal-Kuru Konut dışı kentsel çalışma alanı Marjinal-Kuru İdari bina ve otopark Marjinal-Kuru 100 başlık at çiftliği Marjinal-Kuru Mısır alım satımı ve depo Marjinal-Kuru Tarımsal yapı (kümes) Marjinal-Kuru Tarımsal yapı (kümes) Marjinal-Kuru Tarımsal yapı (kümes) Marjinal-Kuru Tarımsal yapı (kümes) Marjinal-Kuru Tarımsal yapı (ahır) Marjinal-Kuru Tarımsal yapı (kümes) I. SINIF- Bu sınıf toprakların, kullanılmalarını kısıtlayan, hafif derecede bir veya iki sınırlandırması olabilir. Topoğrafyaları hemen hemen düzdür. Su ve rüzgar erozyonu zararı yok veya çok azdır. Toprak derinliği fazla, drenajları iyidir. Tuzluluk, sadiklik (alkalilik) ve taşlılık gibi sorunları yoktur. Su tutma kapasiteleri yüksek ve verimlilikleri iyidir veya gübrelemeye cevap verirler. Çok üretken olup, geniş bir bitki seçim aralığına sahiptirler. Kültür bitkileri yetiştirilmesinde olduğu kadar çayır, mera ve orman içinde güvenli olarak kullanılabilir. Topraklar kolay işlenmekte olup gübreleme, kireçleme, yeşil gübreleme, bitki artıkları ve hayvan gübrelerinin toprağa verilmesi, adapte olmuş bitkilerin münavebeye alınması gibi olağan amenajman işlemlerinden bir veya birkaçının uygulamasına ihtiyaç gösterirler. Sakarya ilinde I. Sınıf arazilerin yayılma alanı toplam hektar olup il yüzölçümünün % 2.9 unu teşkil etmektedir. % 94 ü alüvyal, % 6 sı kolüval topraklardan oluşmuştur. Bu toprakların tamamında eğim % 2 den düşüktür. % 96.7 sinde toprak derin, % 3.3 ünde orta derindir hektarında kuru, 3774 hektarında sulu tarım yapılmaktadır. 96

98 633 hektarında bağ - bahçe, 93 hektarında mera olarak kullanılmakta olup, 98 hektarında fındık yetiştirilmektedir. Ayrıca 510 hektarında yerleşim alanı haline gelmiş durumdadır. I. sınıf toprakların kullanım biçimi Grafik de görülmektedir. Grafik E.1 1.Sınıf Toprakların Kullanım Biçimi II.SINIF-Bu sınıftaki topraklar kötüleşmeyi önlemek veya işleme sırasında hava ve su ilişkilerini iyileştirmek için yapılan koruma uygulamalarını içeren dikkatli bir toprak idaresini gerektirir. Sınırlandırmalar az ve uygulamalar kolayca yerine getirilebilir cinstendir. Toprak, kültür bitkileri, çayır, mera ve orman için kullanılabilir. Bu sınıftaki toprakların sınırlandırmaları (1) hafif eğim, (2) orta derecede su ve rüzgar erozyonuna maruz veya geçmişteki erozyonun orta derecede olumsuz etkileri. (3) idealden daha az toprak derinliği, (4) biraz elverişsiz toprak yapısı ve işlenebilirliği, (5) hafiften ortaya kadar değişen, kolayca düzeltilebilen fakat görülebilir tuzluluk ve sodiklik, (6) arasıra görülen taşkın zararı, (7) dranajla düzeltilebilir, fakat sürekli olarak orta derecede bir sınırlandırma şeklinde var olan yaşlık ve (8) toprak kullanma ve idaresi üzerindeki hafif iklimsel sınıflandırmaların tek tek veya kombinasyon halindeki etkilerini içerir. Bu sınıftaki topraklar, çiftçiye bitki seçimi ve amanajman uygulamaları bakımından sınıf 1 dekinden daha az serbestlik sağlar. Bunlar aynı zamanda özel toprak koruyucu bitkileri yetiştirme sistemleri, toprak koruma uygulamaları, su kontrol yapıları veya kültür bitkileri için kullanıldıklarında uygun işleme yöntemleri gerektirirler. Sakarya İlinde II. Sınıf araziler hektar olan yüzölçümleri ile % 13 lük bir oran teşkil etmektedirler. Bu arazilerin % 70.9 unu Alüvyal, % 3 ünü Kahverengi orman, % 17 si Kolüvyal, %6.1 ini Kireçsiz kahverengi orman, % 2.7 si Rendzina ve % 0.3 ünü Vertisol topraklar oluşturmaktadır. Bu sınıf arazilerin % 71 inde eğim % 0-2 ve % 28.2 sinde % 2-6 oranındadır. Toprakların % 83.8 i derin, % 12.1 i orta derin ve % 3.4 ü sığdır. % 71.4 ünde hafif % 27.9 unda orta derecede erozyon mevcuttur. Bu sınıfın % 68.1 inde drenaj yetersizliği vardır. Bu sınıfın alt sınıflarının dağılımı şöyledir:» e Ha % 24.7» es 494 Ha % 0.8» s Ha % 3.0» se Ha % 3.4»w Ha %

99 Bu toprakların Hektarında kuru, 4918 hektarında sulu tarım, 3649 hektarında yetersiz sulu tarım yapılmaktadır hektarında bağ - bahçe, 469 hektarında fındık yetiştirilmektedir hektarında orman ve fundalıktır. Ayrıca 2565 hektarı yerleşim alanı gelmiştir. Grafik E.2 2.Sınıf Toprakların Kullanım Biçimi Bu toprakların Hektarında kuru, 4918 hektarında sulu tarım, 3649 hektarında yetersiz sulu tarım yapılmaktadır hektarında bağ - bahçe, 469 hektarında fındık yetiştirilmektedir hektarında orman ve fundalıktır. Ayrıca 2565 hektarı yerleşim alanı gelmiştir. III.SINIF - Bu sınıftaki topraklar II. Sınıftakinden daha fazla sınırlandırmalara sahiptir. Kültür bitkileri tarımına alınabilecekleri gibi çayır, mera ve orman arazisi olarak da kullanılabilirler. Fakat sınırlandırmalar bitki seçimini ekim, dikim hasat zamanı ve ürün miktarlarını etkiler. III.Sınıf arazilerde şu sınırlandırmaların bir veya birkaçı bulunabilir: (1) Orta derece eğim, (2) Şiddetli su veya rüzgar erozyonu maruzluk veya geçmişteki erozyonun şiddetli olumsuz etkileri, (3) ürüne zarar veren sık taşkınlar, (4) alt toprakta çok yavaş geçirgenlik, (5) drenajdan sonraki yaşlılık veya bir süre devam eden göllenme, (6) sığ kök bölgesi, (7) düşük rutubet tutma kapasitesi, (8) kolayca düzeltilmeyen düşük verimlilik ve (9) orta derece tuzluluk veya sodiklik. Bu sınıftaki yaş veya yavaş geçirgen, fakat hemen hemen düz toprakların çoğu,işlendiğinde drenaj ve toprağın yapısı ile işlenebilirliği sürdürecek bir ürün yetiştirme sistemi gerektirir. Balçıklaşmayı önlemek ve geçirgenliği düzeltmek için, böyle topraklara organik madde ilave etmek ve yaş olduklarında işlemekten, kaçınmak gerekir. Sulanan alanlardaki III. Sınıf arazi topraklarının bir kısmı yüksek taban suyu, yavaş geçirgenlik, tuz veya sodyum birikmesinden dolayı sınırlı olarak kullanabilmektedir. Üçüncü sınıf araziler, % hektar yüzölçümleriyle Sakarya İlinin % 8.5 ini teşkil etmektedir. İldeki alüvyal toprakların % 29.8 i Kolüvyallerin % 7.7 si, Kahverengi Orman Topraklarının % 1.8 i, Kireçsiz Kahverengi Orman Topraklarının % 4.5 i, bu sınıfa 98

100 girmektedir. % 64.7 si düz ve düze yakın, % 1.4 ü hafif eğimlerde, % 33.8 i orta eğimlerde yer almaktadır. Bu sınıf toprakların % 65.9 u derin, % 19.2 si orta derin ve % 14.9 u sığdır. %64.7 sinde hafif, % 35.1 inde orta %0.2 sinde şiddetli erozyon hüküm sürmektedir. Toprakların % 64.7 sinde drenaj yetersizliği görülmektedir.» e Ha % 20.4» es Ha % 13.7» se 467 Ha - 1.1» sw Ha % 11.4» w Ha % 53.3 Üçüncü sınıf arazilerin ildeki kullanım durumları şöyledir: hektarı kuru tarım, 1171 hektarı sulu tarım, 1003 hektarı yetersiz sulu tarım, 566 hektar bağ - bahçe, 3973 hektar fındık, 5744 hektar çayır - mera, 5286 hektar orman - funda ve 1600 hektar yerleşim alanı. IV.SINIF: Bu sınıfta, toprakların kullanılmasındaki kısıtlamalar III. Sınıftakinden daha fazla ve bitki seçimi daha sınırlıdır. İşlendiklerinde daha dikkatli bir idare gerektirirler. Korunma önlemlerinin alınması ve muhafazası daha zordur. Çayır, mera ve orman için kullanılabilecekleri gibi, gerekli önlemlerin alınması halinde, iklime adapte olmuş tarla ve bahçe bitkilerinden bazıları içinde kullanılabilirler. Aslında IV. Sınıf arazi topraklarında, (1) dik eğim, şiddetli su ve rüzgar erozyonuna maruzluk, (3) geçmişteki erozyonun şiddetli olumsuz etkileri, (4) sığ toprak, (5) düşük rutubet tutma kapasitesi, (7) uzun süren göllenme ve yaşlılık ve (8) şiddetli tuzluluk ve sodiklik gibi özelliklerden bir veya birkaçının sürekli etkilenmesi sonucu, kültür bitkileri için kullanım çok zordur. Sakarya İlinde IV. Sınıf araziler hektarlık bir alana ve % 8.4 lü bir orana sahiptir. Bu sınıfın % 3.7 si Alüvyal, % 20.8 i Kireçsiz Kahverengi Orman ve % 9.8 ini Redzina toprakları oluşturmaktadır. Bu arazilerin % 3.6 sı düz ve düze yakın, % 73.7 si orta ve % 22.7 si dik ve daha fazla eğime sahiptir. Toprakların % 4.4 ü derin, % 0.4 ü orta derin ve % 95.4 ü sığdır. Bu arazilerin % 25.6 sında orta, % 70.7 sinde şiddetli erozyon etkisi görülmektedir hektar alanda drenaj yetersizliği ve 158 hektarında ise çoraklık mevcuttur. III. Sınıf arazilerin alt sınıfları şu şekildedir: IV e 381 Ha % 0.9 IV es Ha % 93.4 IV se 810 Ha % 2.0 IV sw 158 Ha % 0.4 IV ws Ha % 3.3 Bu arazilerin hektarında kuru tarım yapılmaktadır. 937 hektarı bağ - bahçe, 4856 hektarı fındıklık, 1317 hektarı çayır - mera hektarı orman ve funda ile kaplıdır. 882 hektarı ise yerleşim alanı olarak kullanılmaktadır. 99

101 Grafik E.3 4.Sınıf Toprakların Kullanım Biçimi V.SINIF: Beşinci sınıf araziler, yetişecek bitki cinsini kısıtlayan ve kültür bitkilerinin normal gelişmesini önleyen sınırlandırmalara sahiptir. Bunlarda topoğrafya hemen hemen düzdür. Toprakları sık sık sel basması nedeniyle sürekli olarak yaş yada çok taşlı veya kayalıdır. Sık sık taşkınlara maruz kalan taban arazilerle düz düze yakın eğime sahip çok taşlı veya orta derecede kayalı araziler, yada drenaj bakımından kültür bitkileri tarımına elverişli olmayan, fakat suyu seven ot ve ağaçların yetişmesine uygun göllenme alanları bu sınıfa örnek olarak gösterilebilir. Tarla ve bahçe bitkileri kültürüne uygun olmakla birlikte çayır ıslahı yapmak veya iyi bir idare ile uygun ağaç türleri yetiştirilerek bu arazilerden kazanç sağlanabilir. Bu tür araziler Sakarya ilinde 2900 hektar bir alanı kaplamaktadır. Alt sınıfları V w ve V ws dir. Grafik E.4 5.Sınıf Toprakların Kullanım Biçimi VI.SINIF: Bu sınıfa giren toprakların fiziksel koşulları, gerektiğinde toğuma, kireçleme, gübreleme ve kontur kırıkları, drenaj hendekleri, saptırma yapıları ve su dağıtıcıları ile su kontrolü gibi çayır veya mera iletişimlerinin uygulamasını pratik kılar. Bu sınıftaki toprakların (1) dik eğim, (2) ciddi erozyon zararı, (3) geçmişteki erozyonun olumsuz etkileri, (4) taşkınlık, (5) sığ kök bölgesi, (6) aşırı yaşlık veya taşkın, (7) düşük rutubet tutma kapasitesi yahut, (8) tuzluluk veya sodiklik gibi düzeltilemeyecek sürekli sınırlandırmaları vardır. Bu sınırlandırmaların biri veya daha fazlası dolayısıyla bu 100

102 topraklar genellikle kültür bitkilerine uygun değildir, fakat çayır, mera ve orman için kullanılabilir. Sakarya İlinde VI. Sınıf araziler, Ha. İle % 14.7 lik bir orana sahiptir. Bu arazilerin % 73.8 ini Kireçsiz Kahverengi Orman, % 24.6 sını Kahverengi orman % 1.5 ini Redzina ve % 0.1 ini Kırmızı Sarı Podzolik topraklar teşkil etmektedir. Bu sınıf arazilerin % 5.1 inde eğim orta, % 94.9 unda dik veya fazla eğimlidir. Toprakların % 82.3 ü sığ, % 17.7 si çok sığdır. Bu toprakların büyük çoğunluğu (98.5) şiddetli erozyona maruz kalmıştır. % 1.5 inde orta erozyon mevcuttur. Bu sınıfın alt sınıfları şunlardır: VI es Ha % 96.1 VI se Ha % 3.8 VI ws 8 Ha % 0.1 VI. sınıf arazilerin hektarında kuru tarım yapılmaktadır. Sulu tarım alanı 128 hektardır, fundalık ise hektardır hektar arazi bağ - bahçe, 1061 hektar arazi çayır mera olarak kullanılmaktadır hektar arazi ise orman ve funda ile kaplıdır hektar olan yerleşim sahasıdır. Erozyon % 1.4 ünde hafif veya hiç yoktur, % 87.9 unda şiddetli ve % 10.7 sinde çok şiddetlidir. Ayrıca 3260 hektar alan düz alanlarda drenaj bozukluğu görülmektedir. Grafik E.5 6.Sınıf Toprakların Kullanım Biçimi VII.SINIF: Yedinci sınıf araziler şu alt sınıflara ayrılmaktadır. VII es Ha % 95.0 VII se Ha % 3.7 VII w 63 Ha % 0.0 VII ws Ha %

103 Grafik E.6 7.Sınıf Toprakların Kullanım Biçimi VIII.SINIF: Bu sınıf araziler (1) erozyon, (2) yaşlılık, (3) taşlılık, (4) kayalılık, (5) düşük rutubet kapasitesi, (6) tuzluluk ve sodiklik gibi kısıtlayıcılardan bir veya birkaçının, önlenemeyecek derecedeki şiddetli sınırlandırmaları nedeniyle ot, ağaç ve kültür bitkilerinin yetiştirilmesine uygun değildir. Çok aşınmış araziler, kumsallar, kayalıklar, ırmak yatakları, maden işletmesi yapılan eski ocak ve alanları bu sınıfa girerler. Bu sınıf alt sınıflara ayrılmamıştır. Bitki yetiştirilmesine uygun olmasalar da yaban hayatı için ve dinlenme yeri olarak kullanılabilirler. Grafik E.7 8.Sınıf Toprakların Kullanım Biçimi Sınıf araziler Sakarya İlinde % 1.3 lük bir oran teşkil etmektedirler. Toplam alanları 6468 hektardır. 178 hektarı çıplak kaya, 294 hektarı sazlık bataklık, 1180 hektarı ırmak taşkın yatağı, 1689 hektarı kıyı kumlu, 3127 hektarı da yerleşim alanı olarak haritalanmıştır. Sınırlandırması yapılan bu arazilerin dışında 5163 hektar su yüzeyi bulunmaktadır. Sakarya İlinde kuru tarım arazisi olarak kullanılan toplam hektar arazinin, % 37.5 i hemen hemen düz, % 40.5 i dik eğimdir. Toprakların % 40.1 i derin, % 44.4 ü sığ olup, % 9.9 unda hafif, % 47.1 inde şiddetli derecede erozyon vardır. Kuru tarım arazileri 102

104 çeşitli kabiliyet sınıflarında yer almaktadır. Bu arazilerin % 43.0 ı sürüme elverişli olmayan VI. Ve VII. Sınıf araziler olup, ekim yapılması gerekir. Sulu tarım yapılan hektar arazinin % 90.8 i düz düze yakın, % 8.3 ü hafif % 0.9 u dik eğimlidir. Bu arazilerin % 7.4 ünde orta, % 0.9 da şiddetli derecede erozyon vardır. Sulu tarım uygulanan toprakların % 89.9 u derin, % 9.2 si orta derin ve % 0.9 u çok sığdır. Fındık üretilen alanlar hektardır. Bu araziler I.,II.,III.,IV.,VI.,ve VII.,sınıf arazilerdir. % 14.6 sı orta ve % 80.5 i dik veya daha tuzlu eğimlidir. Toprak derinliği % 3.1 inde derin, % 8.2 sinde orta derin, % 64.0 ünde sığ ve % 24.7 sinde çok sığdır. % 12.8 inde orta, % 84.8 inde şiddetli derecede erozyon vardır hektar bir alana sahip bağ ve bahçe arazilerin % 30.8 i derin, % 4.5 i orta derin, % 64.7 si sığ topraklardır. % 57.9 unda şiddetli erozyon hüküm sürmektedir. Bu toprakların % 43.2 si düz veya hafif, % 56.8 i orta ve dik eğime sahiptir. 265 hektarda yaşlılık vardır. Çayır - mera olarak kullanılan hektar arazinin % 60.1 i düz düze yakın, % 9.6 sı orta ve % 30.3 ü dik eğimlidir. % 46.1 inde hiç veya hafif, % 8.4 ünde orta, % 31.5 inde şiddetli, % 14.0 ında çok şiddetli derecede erozyon vardır. Toprakların % 46.1 i derin, % 50.3 ü sığ ve çok sığdır. Çayır - meranın % 43.7 sinde I.,II.,III.,IV.,sınıf araziler, %56.6 sını V.,VI.,VII. Sınıf araziler meydana getirmektedir. Toplam orman - funda alanı hektardır. % 96.5 i sığ ve çok sığ topraklar olup, % 90.4 ü şiddetli ve çok şiddetli erozyona maruz kalmıştır. % 4.7 si orta, % 88.6 sı dik eğimlidir. Orman ve funda arazilerin % 11.2 si II.,III., ve IV.sınıf araziler % 88.8 inde V.,VI.,ve VII. Sınıf araziler meydana getirmektedir. Yerleşim alanı Sakarya İlinde hektar olup il genelinde % 2.6 lık bir alan oluşturmaktadır. Yerleşim alanının % 44.8 i sürülerek tarım yapmaya elverişli (I - IV. Sınıf) araziler meydana getirmektedir. İlin değişik yerlerinde görülen toplam 3341 hektar tutarındaki hali araziler VIII. Sınıf olup çıplak kaya, kıyı kumu, sazlık bataklık ve ırmak taşkın yatağı şeklindedir. Özellikle il genelinde ve topluca gözden geçirilen bu arazilerin ilçelere göre dağılımları ve kullanım şekilleri şöyledir. Merkez ilçede arazinin % 60.4 ü kuru tarıma ayrılmıştır. Bu arazilerin % 72.3 oranındaki geniş bir kısmı I.,II.,III. ve IV. Sınıf araziler ile % 27.7 si sürüme elverişli olmayan VI. ve VII. Sınıf araziler oluşturmaktadır. Sulu tarımda kullanılan arazi miktarları ise % 5.0 oranındadır. Ayrıca % 6.8 i çayır - mera, % 4.0 ı fındıklık, % 18.1 i orman - funda ve % 8.5 i yerleşim alanıdır. Toprakların % 56.9 u sığ, % 18.0 ı çok sığdır. Kuru tarım yapılan alanlarda eğim, % 62.4 ünde düz veya hafif, % 37.6 sında orta veya diktir. Toprakların % 57.4 ünde 1.ve 2. Derecede erozyon hüküm sürmektedir. E Kullanım Durumu Türkiye de toplam ha. lık alana yayılan Sakarya İlinde tarım yapılan topraklar ha genişlikle ilin yaklaşık % 48 ini kaplamaktadır. Tarımsal amaçla kullanılan arazilerin % 45.3 lük bölümü tarla arazisi, % 4.7 lik bölümü meyvelik, %2.2 lik bölümü sebzelik, % 24.5 lik bölümü fındıklık, % 3.3 lük bölümü bağlık, % 11 lik bölümü çayır mera olarak kullanılmaktadır. Ormanlık alan Ha.dır genel alana göre ormanlık alan %43 dür. 103

105 Tablo E.4 Tarım Alanlarının ve Tarım Dışı Arazi Dağılımı Tarım Alanlarının Dağılımı (ha) Tarım Dışı Arazi Dağılımı (ha ) Tarla Arazisi Yerleşim Yerleri Sebze Arazisi Göl Alanları Fındıklık Sazlık,bataklık,Irmak,Yatak Bağ Sahil Şeridi Meyve Arazisi Kayalık 95 Kavaklık Toplam Zeytinlik 477 Diğer Toplam Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü,2011 E.3.2. Arazi Problemleri Sakarya İlinin yıllık yağış ortalaması 783 mm. dir. İlimiz dört mevsimde yağış aldığından genelde sulamaya gerek duyulmamakta ve bu alanda yetişen her türlü bitkinin tarımı yapılabilmektedir. Sakarya İli topraklarında, bitki yetişmesini ve tarımsal kullanımı kısıtlayan erozyon sığlık, taşlık, kayalık, drenaj bozukluğu gibi etkinlik dereceleri değişen bazı sorunlar bulunmaktadır. Erozyon Sakarya İlinde sorunlardan biri erozyondur. Bu sorundan çok az etkilenen veya hiç etkilenmeyen alanlar genellikle Alüvyal topraklardan oluşan taban araziler ve Kolüvyal topraklardan düze yakın ve hafif eğimli alanlarında görülür. Bunlar diğer arazi tipleri ve su yüzeyleri dışındaki ( Ha) toprakların % 19.8 ini (93.074) hektarını oluşturmaktadır. Tamamına yakın bir kısmı ( Ha) derindir hektarı kuru tarım, hektarı sulu tarım altındadır hektarında bağ - bahçe tarımı yapılmaktadır. Orta derecede erozyona uğramış topraklar Ha. İle % 9.2 lik bir oran meydana getirmektedir. Orta erozyon çoğunlukta hafif orta ve dik eğimlerde derin, orta ve sığ topraklarda görülmektedir. Kuru tarım arazilerinin hektar (% 9.9), sulu tarım arazilerinin 1089 hektar (% 7.4), bağ - bahçe arazilerinin 2790 hektarı (% 31.8), fındık yetiştirilen 7322 hektar (% 12.8) orta derecede erozyona uğramış olup, genellikle II.,III. ve IV sınıf arazilerden meydana gelmektedir. Sakarya İli topraklarının hektarında (% 65.6) doğal bitki örtüsünün tahrip edilmesi ve arazinin kabiliyetlerine uygun olarak kullanılmamaları sonucu su erozyonu şiddetlenmiştir. Sığ ve çok sığ topraklı ve genellikle VII. Sınıf arazi niteliğinde olan bu tür toprakların hektarı kuru tarım arazisi, 5542 hektarı mera, hektarı fındıklık, hektarı orman ve fundalık olup 4281 hektarı da diğer maksatlarla kullanılmaktadır. Doğa bitki örtüsü aşırı derecede tahrip olan hektarlık, (% 5.4) alanda çok şiddetli derecede erozyon mevcuttur. Bunun 8635 hektarı kuru tarım, 1016 hektarı fındıklık, 2458 hektarı çayır mera, hektarı orman funda arazileridir. 44 hektarı da diğer kullanımlarda bulunmaktadır. 104

106 Toprak Sığlığı Topraklarda köklerin geliştiği ve bitki besin maddelerinin ve suyun temin edildiği bölgenin derinliği bitki yetiştirme açısından önemlidir. Bu bölge derin olursa iklime uyabilen her türlü kültür bitkisini yetiştirmek mümkün olur. Sakarya İli topraklarının hektarı (% 21.5) 90 cm den fazla derinliğe sahiptir. Bunun hektarı (% 91.4) düz ve düze yakın eğimlerde yer almaktadır. Erozyon ya hiç yoktur veya hafiftir. Büyük bir kısmı I.ve II. Sınıf olup kuru tarım, sulu tarım ve bağ - bahçe tarımı yapılmaktadır. Yüzölçümü hektar olan orta verim topraklar % 3.5 lik bir oran oluşturmaktadır ve orta derece erozyondan etkilenmişlerdir. Bunların % 50.9 u kuru tarım, % 8.3 ü sulu tarım altında olup araziler daha çok II. Ve III. Sınıftır. Sığ topraklar hektarlık % 56.9 alan kaplamaktadır. Bunların % 23.7 si dik eğimde bulunmaktadır. Sığ toprakların % 91.5 inde şiddetli erozyon görülmektedir hektar kuru tarım arazisi, hektar fındık, hektar orman arazisi, sığ topraklarda bulunmaktadır. Çok sığ topraklar hektarlık (% 18.1) alan kaplamaktadır. Bunların % 15.8 i dik eğimde ve % 26.3 ü çok dik eğimde ve % 46.7 si sarp eğimde bulunmaktadır. Çok sığ toprakların hektarında (% 74.2) şiddetli, hektarında (% 25.8) çok şiddetli derecede erozyon hüküm sürmektedir hektar kuru tarım, hektar fındık, 6831 hektar çayır mera ve hektar orman - funda arazisi çok sığ topraklarda bulunmaktadır. Taşlık - Kayalık Sakarya İlinde toprak işlemesine ve bitki gelişmesine zarar verecek derecede taşlılık ihtiva eden topraklar hektar tutmaktadır.taşlılık hem yüzeyde hem profilde olabilmektedir. Profilde taşlılık arttıkça toprak materyali azalacağından, toprakların su ve bitki besinlerini tutma gücüde azalır. Eğer toprak killi ise, bu kötü etki nispeten azalabilir. Taşlılık il içinde çoğunlukla sarp eğimde görülmektedir. Sığ toprakların % 6.7 si taşlıktır. Çok sığ toprakların ise % 16.0 ı taşlıdır. Drenaj Daha çok alüvyal düzlüklerde görülen ve taban suyunun her zaman veya yılın bir bölümünde bitki gelişmesine zarar verecek kadar yüksek düzeyde bulunduğu topraklar hektarlık bir saha kaplamaktadır. Bu problemi arz eden sahalarda drenaj yetersiz ve kötüdür. 105

107 Harita E.1. Sakarya İli Erozyon ve Toprak Yetenek Sınıfları Haritası 106

108 Tuzluluk Drenaj bozukluğu olan sahaların 2705 hektarında tuzluluk problemi vardır. Bu problemin Sakarya ili topraklarında ortaya çıkmasının başlıca nedenleri, (1) Arazinin düz ve taban suyu seviyesinin yüksek olması nedeniyle tuzların üst topraktan yıkanması, (2) Yukarı araziden tuzların yıkanarak düzlüklerin çukur kısımlarında birikmesi, (3) Düşük kalitede sulama suyunun kullanılması ve yeterli drenaj bulunmamasıdır. Kuru tarım arazilerinin 226 hektarı, sulu tarım arazilerinin 332 hektarı, çayır ve meranın 607 hektarı, orman ve fundalıkların 1511 hektarı ve yerleşim alanlarının 29 hektarı bu problemden etkilenmiş durumdadır. Merkez ilçede yukarıda sıralanan problemlerden hiç etkilenmeyen araziler5952 hektardır. Toprakların % 9.9 u orta, % 42.4 ü şiddetli erozyona maruz kalmıştır. Kuru tarım alanlarının % 6.7 sinde orta, % 74.3 de şiddetli erozyon, mera arazilerinin % 3.5 de orta, % 43.6 sında şiddetli erozyon, orman ve funda arazilerinin % 24.5 inde orta, % 74.3 ünde şiddetli erozyon görülmektedir. Drenaj bozukluğu bir kısım kuru tarım arazisini etkilemektedir. Bunun 226 hektarı ayrıca tuzdan etkilenmiştir. Drenaj sorunundan etkilenmiş sulu tarım arazisi 4167 hektar, çayır - mera arazisi 2901 hektar, orman funda arazisi 173 hektar, yerleşim alanı 2169 hektardır. Merkez ilçe topraklarının % 56.9 u sığ, % 18 i çok sığ topraktır. İlçede taşlılık % 6.7 lik bir alanı kaplamaktadır. Taşlılık genellikle çok dik ve sarp eğimde yer almaktadır. Akyazı ilçesinde erozyondan hafif etkilenmiş topraklar Ha olup % 24.4 lük bir oran teşkil etmektedir. Orta erozyona uğramış toprakların oranı % 9.7 i, şiddetli erozyona uğramış toprakların oranı % 65.9 dur. Kuru tarım alanlarının i orta, % 18.2 si şiddetli, meranın % 5.1 i orta, % 29.1 i şiddetli, orman ve fundalık arazilerinin ise % 5.2 si orta, % 92.5 inde ise şiddetli erozyon görülmektedir. Toprakların % 24.2 si derin, % 6.3 ü orta derin, % 63.6 sı sığ ve % 5.9 u çok sığdır. Topoğrafyası sarp olan arazilerde 1072 hektar taşlı arazi bulunmaktadır. Bu araziler sığ topraklarda yer almaktadır. Akyazı ilçesinde hektar arazide drenaj problemi görülmektedir. Bu probleli toprakların % 75.5 i kuru tarım arazisidir. Geyve de toprakların % 6.5 i hiç veya hafif, % 5.8 i orta, % 69.8 i şiddetli, % 17.9 u çok şiddetli erozyondan etkilenmiştir. Kuru tarım alanlarının % 9.3 ü orta, % 66 sı şiddetli, meranın % 24.5 i şiddetli % 44.7 si çok şiddetli, orman ve fundalık arazilerin % 81.8 i şiddetli, % 18.2 si çok şiddetli derecede erezyona maruz kalmıştır.toprakların % 7.2 si derin, % 3.8 i orta derin, % 54.9 u sığ ve % 34.1 i çok sığ topraklardır. Kuru tarım alanlarının % 5 i derin % 7.3 ü orta derin, % 68.2 si sığ, % 19.5 i çok sığ topraklarda bulunmaktadır. İlçede % 15.7 oranında taşlı arazi bulunmaktadır. Bu arazilerin % 12.2 si sarp eğimdedir. İlçe topraklarının 4316 hektarına drenaj problemi ve bunun yanı sıra 832 hektarında da çoraklık mevcuttur. Hendek ilçesinde toprakların % 13.9 u erozyondan hiç veya hafif, % 16.7 si orta, % 67.7 si şiddetli ve % 1.7 si çok şiddetli derecede etkilenmiştir. Kuru tarım arazilerinin % 7.7 si orta, % 12.2 si çok şiddetli derecede erozyona maruz kalmıştır. İlçe topraklarının % 22.2 si derin % 2.7 si orta derin, % 53.9 u sığ ve % 21.2 si çok sığ topraklardır. Kuru tarım arazilerinin % 50.6 sı derin ü sığ, % 18.6 sı çok sığ topraklarda bulunmaktadır. Hendek ilçesinde taşlı ve kayalı arazi yoktur. Toprakların 7116 hektarında drenaj bozukluğu en çok kendi kuru tarım arazilerinde göstermektedir. Karasu da erozyon bakımından toprakların % 18.1 i hiç yada hafif, % 5 i orta ve % 76.9 u çok şiddetli derecede erozyona maruz kalmıştır. Kuru tarım arazilerinin % 13.7 si şiddetli, orman ve funda arazilerinin % 85.5 i yine şiddetli derecede erozyona maruz kalmıştır. İlçe topraklarının % 18.1 i derin, % 1.5 i orta derin, %63.2 sığ, % 17.2 si çok sığ topraklardır. Kuru tarım arazilerinin % 86.2 si derin, % 11.5 i sığ, mera arazilerinin % 94 ü derin, % 6 sı sığ, orman ve fundalıkların % 84.9 u sığ topraklar da bulunmaktadır. İlçede 1029 hektar taşlı arazi bulunmaktadır. Taşlı araziler dik ve sarp eğimde 107

109 görülmektedir. Toprakların hektarında drenaj bozukluğu ve bunun içinde 1105 hektarda çoraklık görülmektedir. Drenaj bozukluğu en çok kuru tarım alanlarında mevcuttur. Kaynarca ilçesi topraklarının erozyondan % 15.5 i hafif, % 13.4 ü orta, % 71.1 i şiddetli derecede etkilenmiştir. Kuru tarım arazilerinin % 83.8 i şiddetli, orman ve funda arazilerinin % 19.7 si orta, % 43.4 ü şiddetli erozyona maruz kalmıştır. İlçede derin topraklar % 16.5, orta derin topraklar % 5.2, sığ topraklar % 72 ve çok sığ topraklar % 6.3 oranında bir alanı kaplamaktadır. Kuru tarım arazilerinin % 6.4 ü derin, % 74.7 si sığ, orman ve fundalıkların % 17.9 u derin, % 82.1 i sığ topraklardır. Toprakların % 1.5 inde taşlılık sorunu vardır. Taşlılık dik eğimdeki topraklar da görülmektedir. İlçe topraklarının 5443 hektarında drenaj bozukluğu ve içinde 521 hektar çoraklık görülmektedir. Sapanca ilçesinde toprakların % 17 sinde orta, % 79.9 unda şiddetli erozyon görülmektedir. Kuru tarım arazilerinin % 7.2 si orta, % 85.6 sı şiddetli, bağ - bahçe arazilerinin % 52.3 ü orta % 34.8 i şiddetli, orman - funda arazilerinin % 6 sı orta, % 94 ü şiddetli erozyona maruz kalmıştır. İlçede sığ topraklar % 80.5, çok sığ topraklar % 3.1 oranındadır. Kuru tarım arazilerinin % 85.6 sı ve orman - funda arazilerinin 5 95 i sığ topraklarda bulunmaktadır. Toprakların % 46.6 sı taşlıdır. Taşlı topraklar sarp eğimde bulunmaktadır. İlçe topraklarının 646 hektarında drenaj problemi vardır. Drenajı bozuk alanlar, kuru tarım, sulu tarım ve bağ - bahçe arazilerine dağılmıştır. Tarımsal faaliyeti olumsuz yönde etkileyen diğer bir unsurda tarım işletmelerinin % 20 sinin arazi varlığının 10 dekardan küçük olmasıdır. % 21 inin arazi varlığı ise dekar arasındadır. Bu tarım işletmelerinde topraklar dağınık, küçük parçalı ve şekilleri düzensizdir. Bu durum gidiş - gelişlerde zaman kaybı, küçük parsellerde modern makine ve ekipmanların etkin çalışamaması, çağdaş tarım tekniğinin uygulanamaması, sermaye ve işgücünün israf olması, sınırları çoğalan parçalarda arazi ve verim kaybı gibi sakıncalara yol açmaktadır. Üzerinde durulması gereken diğer bir arazi sorunu da verimli ova toprakları üzerine sanayi tesisleri kurulmasıdır. Büyük sanayi tesislerinin İlimizde kurulmasının pek çok olumlu yönü olmasıyla birlikte bu tür tesislerin tarım arazileri dışında kurulması sağlanmalıdır. Sanayi tesislerinin üzerinde kurulduğu ve 1cm kalınlığında bir tarım toprağının oluşması için en az 1000 yılın geçmesi gerektiği bu verimli topraklar, gelecekte İlimizi olduğu kadar Ülkemizin de tarımsal bazı ihtiyaçlarını karşılayabilecek potansiyele sahiptir. Alüvyal karakterli ve yüksek verimli olan tarım arazileri korunmalı ve tarım dışı amaçlarla kullanılması hukuki düzenlemelerle mutlaka önlenmelidir. Kaynaklar: Tarım İl Müdürlüğü Verileri 108

110 F. FLORA - FAUNA ve HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri Ekosistemi oluşturan canlı ve cansız varlıklar birbirleriyle etkileşim hâlindedir. Bununla birlikte bazı ekosistemler arasında doğal sınırlar da vardır. Örnek olarak bir orman içerisindeki göl verilebilir. Gölde yaşayan balıkların, bitki ve diğer canlıların ormanla ilişkisi oldukça azdır. Bu örnekler çoğaltılabilir. Böylece değişik biyolojik sistemler ortaya çıkar. F.1.1. Ormanlar İlimizde toplam orman alanı ha dır. Orman varlığı vasıf, durumları ve köylerin tasnifi itibariyle ilin orman envanteri bölümünde verilmiştir. F Ormanların Ekolojik Yapısı Ormanlar, Dünyanın önemli su, toprak, enerji, biyolojik çeşitlilik, maden, gibi kaynaklarını bünyesinde bulunduran kompleks alanlarıdır. Yer kürenin karmaşık ve birbiri ile bağlantılı ekolojisini temsil eder ve küresel ekosistemin korunmasında büyük önem taşımaktadırlar. Orman ekosistemi içerisindeki ağaçların ve diğer bitkilerin genetik yapıları, doğal koşullar altında yaşayabilmeleri için gerekli olan her türlü enformasyonu içerecek şekilde gelişmiştir. Bu alanlar, Orman yangınlarının yetersiz kontrolü ve avlanma yasaklarını ihlal eden önlemler, gelecekteki ihtiyaçları dikkate almayan ticari amaçlı ağaç kesimi, aşırı otlatma ve hayvanların fidan ve ağaçların taze sürgünleriyle beslenmesi, havadaki kirleticilerin zararlı etkileri, iktisadi teşvikler ve ekonominin diğer sektörlerinin sebep olduğu kontrol edilemeyen bozulma ve diğer tür arazi kullanımlarına dönüştürülme tehlikesiyle karşı karşıya bulunmaktadır. Orman tahriplerinin etkileri, toprak erozyonu, biyolojik çeşitliliğin bozulması, vahşi hayat ve sulak arazilerin zarar görmesi, hayat kalitesi ve kalkınma kalitesinin bozulması şeklinde ortaya çıkmaktadır. F İlin Orman Envanteri İl sınırları içerisindeki Ormanlık sahasının asli orman ağaç türleri olarak yapraklılardan Kayın, Meşe, Gürgen Dışbudak,Kestane Ihlamur, Kavak v.s, İnce Yapraklılardan Göknar, Karaçam Kızılçam v.s, Orman ağaç türlerinden; Taflan,Defne, Kızılcık, Üvez, Şimşir, Orman gülü, Yabani Fındık, Mürver ve Karayemiş bulunmaktadır. Koru ve Koruya tahvil ormanlarının verimli ve verimsiz alanlar Ha.olarak aşağıda gösterilmiştir. Tablo F.1 Koru ve Koruya Tahvil Ormanlarının Verimli ve Verimsiz Alanlar İLİ : SAKARYA % Normal Koru Ormanı Ha ,2 34 Bozuk Koru Ormanı " 22732,5 4 Normal Koruya tahvil Ormanı " 17132,3 4 Bozuk Koruya Tahvil Ormanı " Toplam Verimli Orman ( Koru ) " ,5 38 Toplam Bozuk Orman (Koru ) " 23191,5 4 TOPLAM ORMANLIK SAHA ( Koru ) " TOPLAM AÇIKLIK SAHA " ,3 58 GENEL SAHA " ,3 100 Kaynak : Adapazarı Orman Bölge Müdürlüğü

111 Tablo F.2 Ormancılık Üretimi ODUN TÜRÜ BİRİM Tomruk M Tel Direk Maden Direk SanayiOdunu Kağıtlık Odun Lif- Yonga Od Sırık-Çubuk Yakacak Odun Ster Kaynak : Adapazarı Orman Bölge Müdürlüğü Orman Varlığının Yararları Ormanlar Sağladıkları ekonomik, ekolojik ve sosyal yararlar bakımından toplumların gelişmesinde, kalkınmasında refahında ve sağlığında en büyük katkıyı sağlayan stratejik önemdeki doğal kaynaklarımızdan biridir. Ormanlar yaşantımızın her safhasında ihtiyaç duyduğumuz yapacak ve yakacak hammadde kaynağıdır çeşit kullanma yeri olan odun hammaddesi orman ekosisteminde büyük bir değer taşımaktadır. Bunun yanı sıra bitkisel nitelikli tohum çiçek kozalak vb. ile mineral nitelikli çakıl, kum vb hammadde kaynaklarının bir kısmı ormandan elde edilmektedir. Ormanlardan her yıl 20 milyon m³ çeşitli türde ( tomruk, sanayi odunu,yakacak odun, kağıtlık odun, tel direği maden direği v.b) odun hammaddesi üretilerek mobilya, inşaat kağıt, lif- yonga sanayi,enerji, maden,gemicilik,ulaştırma haberleşme,turizm,tarım ve hayvancılık sektörleri gibi çok çeşitli sektörlere doğrudan katkı sağlamaktadır. Ormanlardan elde edilen kekik, adaçayı, defne, ıhlamur vb. ile çeşitli tohum ve yağlar olmak üzere toplam 87 çeşit odun dışı orman ürünü ile başta kimya, kozmatik, boya, gıda ve tekstil sektörlerine katkı sağlamaktadır.odun dışı orman ürünleri ihracatında her yıl 100 milyon doların üzerinde gelir elde edilmektedir. Ormanlar içinde ve dışında yaşayan insanlara çeşitli iş imkanları sağlar, işsizliği önlemede etkin rol oynar, böylece köyden kente göçü azaltır. Ormancılık sektörü her yıl 300 bin haneye iş imkanı sağlamaktadır. Ormanların çok değerli olan odun hammaddesi ve odun dışı ürünlerinin yanında bütün canlılar için yaşamsal değerde önem taşıyan başka faydaları da vardır. Oksijen üretmesi,karbon depolaması, erozyona engel olması,iklim düzenlemesi gibi faydaları ormanlarımızın fonksiyonel değerleri yada sosyal faydaları diyoruz. Günümüzde özellikle küresel ısınma başta olmak üzere çevre sorunları artmaya başlayıp,bu sorunların çözümünde de ormanların fonksiyonel değerlerini çok önemli rol oynadığı anlaşılınca orman ekosisteminin değeri bir kat daha artmıştır. Ormanlar, eğlenme dinlenme ve boş zamanlarını değerlendirme imkanı sağlar.havası suyu doğal görünümleri ve sakin ortamı ile özellikle şehirlerde yaşayan insanlar kendisine çeker, yerleşim alanları çevresindeki hava kirliliğini ve gürültüyü önlemesi insanların beden ve ruh sağlığı bakımından büyük önem taşır Avrupalı bilim adamlarının yaptığı araştırmalarda ormanların fonksiyonel değerlerinin orman hammaddesi değerinin 2000 katı olduğu ve olgun bir ağacın bir yıllık fonksiyonel değerlerinin toplamının dolar arasında olduğu tahmin edilmektedir. 110

112 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları a)kadastrosu tamamlanmış orman alanı miktarı : ha. b)şimdiye kadar 2/B ile orman dışına çıkarılan alan : ha. c)tescili yapılmış orman alanı miktarı : ha. d)yıl içinde 2/B ile orman sınırları dışına çıkartılan alan : - e)yıl içerisinde yapılacak orman kadastro çalışmalarıyla ilgili programa alınan köy adedi : 151 Tesis kadastrosu olarak Geyve ilçesi;koru köyü : 1631 ha. Geyve ilçesi;setçe köyü : 1288 ha. Sapanca ilçesi; Memnuniye Köyü : 425 ha. Toplam : 3344 ha. Diğer köylerde 5831 sayılı kanun kapsamında 2B madde alanlarının ihaleli ölçü ve tescili çalışmaları yapılmış 18 köyde çalışmalar aynı yıl içinde tamamlanmıştır. 64 köyde de tescil edilmiş 2B alanlarının güncelleme çalışmaları yapılmıştır. Yıl içerisinde yapılan tapulu kesim alan miktarı İşletme Müdürlükleri itibariyle; İşletme Müdürlüğü Adı Tapulu Kesime Konu alan miktarı ( Ha) Adapazarı Akyazı 6.60 Hendek 7.20 Geyve Karasu TOPLAM Mevcut özel orman alanları miktarı ve özel ormanlardaki %6'lık yapılaşma durumu; İşletme Müdürlüğü Özel Orman Adı Sayısı (Adet) Alanı Ha. Adapazarı Akyazı 1 3,6 Karasu 3 36,9 Geyve 1 7,2 TOPLAM Özel ormanlarda %6lık yapılaşma için 2009 yılında herhangi bir talep olmamıştır sayılı orman kanunun 16,17 ve 18 maddelerine ormancılık sahalardan verilen izin adedi miktarı ve alanları (2009 Yılı Sonu İtibari ile) İşletme 16 md 17 md 18 md Müdürlüğü Adet Alan ( Ha) Adet Alan ( Ha) Adet Alan ( Ha) Adapazarı , ,8 3 1,8 Akyazı 10 7, ,9 6 1,5 111

113 Geyve , ,8 6 4,2 Hendek 9 30, ,8 12 3,7 Karasu 27 44, ,7 - - Toplam , , ,2 F.1.2. Çayır ve Meralar İldeki toplam çayır mer a alanı hektar olup toplam alanın %3 ünü oluşturmaktadır. En fazla çayır mer a alanı III. Alt Bölge dedir hektar olan bu alanın çoğunluğu yaylalarda bulunmaktadır. I. Alt Bölge de 5555 hektar çayır mer a alanı olup önemli miktarı yaylalarda yer almaktadır. Çayır mer a alanları muhtelif sınıf araziler üzerinde olmakla beraber önemli bir bölümü III. ve VII. sınıf araziler üzerindedir. VII. sınıf araziler üzerinde çayır mer aların %51 i, III. sınıf araziler üzerinde ise %35 i bulunmaktadır. Ayrıca çayır mer aların %60 ı düz arazilerde, %10 u orta meyilli arazilerde, %30 u ise çok meyilli arazilerde bulunmaktadır. Tablo 39, Çayır Mer a alanlarının arazi kabiliyet sınıflarına göre dağılımını göstermektedir. Çayır mer a alanlarının %51 i VII. Sınıf, %35 i III. Sınıf arazilerdedir. Tablo F.3 Çayır- Meraların Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıflarına Göre Dağılımı (%) Sınıf I II III IV V VI VII VIII Çayır- Mer a 0,01 0,03 0,35 0,08 0,03 0,06 0,51 0,00 Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 2010 İlde bulunan çayır mer alarda birim alandan elde edilen kuru ot miktarı 90 kg/da. olup Türkiye ortalamasının üzerindedir. F.1.3. Sulak Alanlar Bu başlıkla ilgili ayrıntılı bilgiler F.4. bölümünde verilmektedir. F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) İlimizde bu tip alan yoktur. F.2. Flora F.2.1. Habitat ve Toplulukları İklim şartlarının, bitki yaşamına uygun olması nedeniyle bölgemiz yeşilliğini korumaktadır. Mevcut orman alanlarında kayın, ıhlamur, yabani kestane, dişbudak, kızılağaç, gürgen, çınar, çam(iğne yapraklı, sedir), yabani fındık ve meşe ağaçları ağırlıkta olup, menengiç, yabani zeytin ağaçları da bulunmaktadır. Makilerde kocayemiş, şimşir, akdiken, ardıç, çoban püskülü, kermes meşesi, böğürtlen, dikenli mersin, ayı üzümü ve orman gülü gibi bitkiler bulunur. Dağılım olarak bölge bölge veya karışık halde yetişebilmektedir. Toprak yapısının verimli, uygun iklim koşulları ve yağışların bol olması nedeniyle zengin bir ekolojik ortamda yetişmektedirler. İl yüzölçümünün %43 ünü kaplamaktadır. Ülke genelindeki toplam orman alanlarının %1 ini teşkil etmektedir. İlimiz toplam orman alanının %59.2 si koru alanı ve %40.8 i ise baltalık alandan oluşmaktadır. Az da olsa maki topluluğu yer almaktadır.sakarya İlinde doğal bitki örtüsü genellikle ormandır. Bunlar daha ziyade nemcil Karadeniz ormanları özelliğini taşırlar. 112

114 F.2.2. Türler ve Popülasyonları Tablo F.4 Ağaçlar Sıra No Türkçe Adı Latince Adı 1 Karaçam Pinus nigra 2 Sarıçam Pinus sylvestris 3 Sahil çamı Pinus maritima 4 Kayın Fagus sp. 5 Meşe Quercus sp. 6 Gürgen Carpinus sp. 7 Kestane Castenea sp. 8 Ihlamur Tilia sp. 9 Çınar Platanus sp. 10 Akça ağaç Acer negunda 11 Dişbudak Fraxinus sp. Kaynak : DKMP Şube Müdürlüğü 2009 Ayrıca üretimi yapılan kültür Kavak türleri mevcuttur. Tablo F.5 Ağaçcıklar ve Çalılar Sıra No Türkçe Adı Latince Adı 1 Defne Laurus nobilis 2 Kocayemiş Arbutus unedo 3 Sandal Arbutus androhne 4 Karaçalı Paliurus aceletus 5 Yemişen Crataegus sp. 6 Ormangülü Rhododendron sp. 7 Laden Cistus sp. 8 Ayı üzümü Vaccinium sp. 9 Funda Erica sp. 10 Yabani fındık Corulus sp. 11 Üvez Sorbus sp. Kaynak : DKMP Şube Müdürlüğü 2009 Tablo F.6 Bilinen ve Toplanması Gereken Geniş Yapraklı Otlar Sıra No Türkçe Adı Latince Adı 1 Horoz ibiği Amaranthus 2 Hardal Sinapis 3 Pıtrak Xantium 4 Papatya Matricaria 5 Çoban çantası Capsellabursa-Pastoris 6 Çoban değneği Polygonum aviculare 7 Yabancı turp Raphanus raphanistrum 8 Düğün çiçeği Panunculus arvensis 9 Köpek (it) üzümü Solanum dukamara 10 Semiz otu Portucala oleracea 13 Yer fesleyeni Merzurus annua 14 Gelincik Papaver rhoeas 15 Ballı baba Lamium Kaynak : DKMP Şube Müdürlüğü

115 Tablo F.7 Geniş Yapraklı Otlar Sıra No Türkçe Adı Latince Adı 1 İri sinir otu Plantagio major 2 Şahtere Fumaria spicata 3 Yapışkan otu Asperula arvensis L. 4 Yapışkan otu Galium aperin 5 Kır fiği Vicia angustifolia-alliani 6 Lohusa otu Aristolochia clematitis L. 7 Köy göçüren Circium avrense seop 8 Yeşil Hindiba Crepis virens 9 Kadın aynası Legosia spenculum 10 Tarla sarmaşığı Convolvulus arvensis L. 11 Tarla fare kulağı Anagallis arvensis L. 12 Tarla tavşan otu Veronica agrestis L. Kaynak : DKMP Şube Müdürlüğü 2009 Tablo F.8 Bilinen ve Toplanması Gereken Dar Yapraklı Otlar Sıra No Türkçe Adı Latince Adı 1 Delice 2 Köpek dişi ayrığı Cynodon 3 Darıcan Echinoehioa 4 Kanyaş Sorghum 5 Kuş yemi Phalaris 6 Topalak Cyperus roturdus Kaynak : DKMP Şube Müdürlüğü 2009 Tablo F.9 Dar Yapraklı Otlar Sıra No Türkçe Adı Latince Adı 1 İri boğumlu at kuyruğu Equisetum maximum 2 Taban sazı Phragmites communis 3 Sıçan kuyruğu Alapecurus agrestis 4 Deli yulaf Avena fatua 5 Tarla bromu Bromus arvensis L. 6 Dam bromu Bromus tectorum 7 Tuzlu Tokurcun Atropistrinius 8 Japon Darısı Echicochloa crusgalli var 9 Kirpi Darı Seteria 10 Kuş ekmeği Briza maxima Kaynak : DKMP Şube Müdürlüğü

116 FLORA TÜRLERİ Caryophyııaceae (Karanfiller) Agrostemna (karamık) Amaranthaceac (Horoz ibiğigiller) Amaranthus (horoz ibiği) Poaceae(Buğdaygiller) Agropyrum repens (Ayrık) Cynadon dactylon (Domuz ayrığı) Hordeum murimun (Yabani arpa) Loium temulentum (Delice) Loium spp (Çim türleri) Triticum spp (Buğday) Hordeum spp (Arpa) Zea mays (Mısır) Brassicaceae(Hardalgiller) Brassica nigra (Kara hardal otu) Capsella bursa-pastoris (Çoban çantası) Eryngium mariti (Boğa dikeni) Isatis tinctoria (Yabani civiotu) Cornaceae (Kızılcıkgiller) Cormis spp (Kızılcık) Chenopodiaceae (Kazayağığiller) Beta spp (Pancar)(Hayvan yemi olarak) Solanaceae (Patlıcangiller) Hyascyamı niger (Siyah ban otu) Asteraceae (Papatyagiller) Cichorium intybus (Hindibab) Circium arvense (köygöçüren) Centaurea cyamus (Peygamber çiçeği) Lactuca serriola (Yabani marul) Marticaria chamomilla (Mayıs papatyası) Sıybum marianum (Devedikeni) Xantihium spinasum (Pıtırak) Euphorbiaceae (Sütleğengiller) Guphorbia helioscopia (Sütleğen) Salicaceae (Söğütgiller) Populus alba (Akkavak) Salix babylonica (Salkım Söğüt) S.fragilis (Gevrek Söğüt) Juglandaceae (Cevizgiller) Juglans regio (Ceviz) Lamiaceae (Ballıbabagiller) Lamium purpureum (Kırmızı ballıbaba) Malveoceae (Ebegümecigiller) Malva sylvestris (Ebegümeci) Pappaveraceae (Gelincikgiller) Papaver rhoeas (Gelincik) Urticaceae (Isırgangiller) Urtica arena (Isırgan otu) Convolvulaceae Convolvulus arvensis (Tarla sarmaşığı) Araliaceae 115

117 Hedera helıx (Duvar Sarmaşığı) Amaryllidaceae Galanthus (Kardelen) Amaryllidaceae Leucojum aestivum (Kardelen) Graminea Festuca rubra,ovina (Çim Bitkisi) Graminea Cynodon dactylon (Ayrık Otu) Physenaceae Physalis alkekengi Campanulaceae Campanula sp. (Çamçiçeği) Faaliyet alanına uzak ve yerleşim yerleri içinde daha çok kültür amaçlı yetiştirilen Gülgiller sıkça rastlanan türlerdir. Rasaceae (gülgiller) Aygdalum communis (Badem) Cotonesuter mummularis (Dağ muşmulası) Mespilus germanica (muşmula) Malus Sylvartris (Elma) Rosa spp (Gül türleri) Vitis vinifera (Üzüm) Prumus spp (Erik) İlimizin hemen hemen her bölgesinde aynı habitat ortamı sağlaması nedeniyle bütün bölgelerde yaşayabilmektedirler. F.3. Fauna F.3.1. Habitat ve Toplulukları Bu konuda herhangi bir çalışma bulunamamıştır. F.3.2. Türler ve Popülasyonları Tablo F.10 Sakarya Bölgesi Fauna Yapısı Latince Adı Latince Adı Latince Adı Vulpes vulpes Cyprinus L. Polygonia egea. Marpes marpes Meloidogyne L. Aromia maschata Ursus arctos Stylommgtphora Arctiva villia Canis aureus Helix aspersa Cydia Microtus agrentis Teredo navalis L. Rhopalocer Apodemus syluaticus Lumbricus Cybister Raterqlimarginalis Sciurus vulgaris Galeodes aranoides Coccinella septempunctata Sus scrafa Limnoria lignorum Acridella nasuta Garrulus glandarius Apis mellifera Paeattix meridionalis Coruus monedula Eumenes pomiformis Gryllus campestris Pica pica Rhyssa persuasoira Dociostaurus spp. Columba Livia Tipula sp. Perla Scolopax L. Tabanus sp. Lepisma Salmo trutta abanticus Larentina galiata Blaps Kaynak: DKMP Şube Müdürlüğü

118 Tablo F.11 Kuş ve Av Hayvanları Sıra No Türkçe İsmi Latince İsmi 1 Karabatak Phalacrocorax carbo 2 Cüce Karabatak Phalacrocorax pygmeus 3 Yeşilbaş Ördek Anas platyrhynchos 4 Sülün Phasianus colchius 5 Sakarmek Fulica atra 6 Orman Kızılbacağı Tringa glarcola 7 İnce Gaga Martı Larus genei 8 Küçük Martı Larus canus 9 Kaya Güvercini Columba livia 10 Kumru Streptopelia decaocta 11 Orman Togarı Lullula arborea 12 Kum Kırlangıcı Riparia riparia 13 Sürmeli Çit Serçesi Prunella oculoris 14 Karatavuk Turdus merula 15 Kestane Kargası Garrulus glandarius 16 Ekin Kargası Corvus frugilegus 17 Ev Serçesi Passer domesticus 18 Sığırcık Sturnus vulgaris 19 Bıldırcın Coturnix coturnix 20 Su Tavuğu Fulica atra 21 Şehir Kırlangıcı Delichon urbica 22 Kuyruk Sallayan Motacilla alba Kaynak: DKMP Şube Müdürlüğü 2009 Ormanlarımızda geyik, karaca, ayı, kurt, domuz, tilki, çakal, sansar, porsuk, tavşan, sülün, keklik, bıldırcın, üveyik, güvercin, sığırcık, kirpi, saksağan, şahin, doğan, baykuş, yaban kazı ve ördekleri bulunmaktadır. Bunlardan ayı, geyik ve karaca hayvanlarının avlanması yasaktır. Ayrıca, karada yaşayan diğer bölge hayvanları olarak; Tarla faresi (Microtus arvalis), Kara kaplumbağası (Testudo graeca), El öpen (Lacerta saxicolarudis), Benekli Toprak Semenderi (Salamandra salamandra), Yeşil Kertenkele (Lacerta viridis), Köryılan (Anguis frogilis), değişik yılan çeşitleri ve Yassı Parmaklı Geko (Hemidactylus turcicus) mevcuttur. Yukarıdaki tabloda belirtilen Kestane Kargası (Garrulus glandarius), Ev serçesi (Passer domesticus) ile Yeşil Kertenkele (Lacerta Viridis) koruma altına alınmış türler olup bu türlerin yaşama ortamları benzer habitatları uyduğundan bu bölgede bulunmalarında bir sakınca görülmemektedir. 117

119 FAUNA TÜRLERİ Tesbit edilen fauna türleri aşağıda belirtilmiştir. Lubbiricus terrestris (Toprak Solucanı) Jullus terrestris (Kırkayak) Helıx spp. (Salyangoz) Bufo bufo ((Siğilli kurbağa) Pelobates syriacus (Toprak kurbağası) Testude graeca (Adi Tosbağa) Agema stellio (Dikenli keler) Ophisops elejans (Tarla kertenkeleleri) Taumetophoa pyhthocampha (Çam kese tırtılı kelebeği) Vapyx sp (Çatal kuyruk) Grylus sp. (siyah çekirge) Gryllotolpa gryllotalpa (Danaburnu) Mantis religiosa (Peygamber devesi) Caprimulgun euoropaeus (Çoban aldatan) Cicania spp. (Leylek) Columbia (Kaya güvercini) Corvu spp.(karga) Passer domesticus (Serçe) Sturmus vulgaris (Sığırcık) Streptopelia tutr (Üveyik) Picus spp.(ağaçkakan) Otus spp.(baykuş) Apedomus mystacerus(fare) Erinaceus europaeus (Kirpi) Meles meles (Porsuk) Mustalla nivalis (Gelincik) Sakarya İlinin endemik faunasına ait yeterli bilgi bulunamamıştır. F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 15 Ekim 1978'de Paris UNESCO evinde ilan edilen Hayvan Hakları Evrensel Bildirisi Bütün hayvanlar yaşam önünde eşit doğarlar ve aynı var olma hakkına sahiptirler. Bütün hayvanlar saygı görme hakkına sahiptir. Bir hayvan türü olan insan, öbür hayvanları yok edemez. Bu hakkı çiğneyerek onları sömüremez.bilgilerini hayvanların hizmetine sunmakla görevlidir. Bütün hayvanların insanca gözetilme, bakılma, ve korunma hakları vardır. Hiçbir hayvana kötü davranılamaz, acımasız ve zalimce eylem yapılamaz. Bir hayvanın öldürülmesi zorunlu olursa, bu bir anda, acı çektirmeden ve korkutmadan yapılmalıdır. Yabani türden olan bütün hayvanlar, kendi özel doğal çevrelerinde karada, havada ve suda yaşama ve üretme hakkına sahiptir. Eğitim amaçlı olsa bile özgürlükten yoksun kılmanın her çeşidi bu hakka aykırıdır. Geleneksel olarak insanların çevresinde yaşayan bir türden olan bütün hayvanlar uyumlu bir biçimde türüne özgü yaşam koşulları ve özgürlük içinde yaşama ve üreme hakkına sahiptir. 118

120 İnsanların yanlarına aldıkları bütün hayvanlar doğal ömür uzunluklarına uygun sürece yaşama hakkına sahiptir. Bir hayvanı terk etmek acımasız ve aşağılık bir davranıştır. Bütün çalışan hayvanlar iş süresi ve yoğunluğunun sınırlandırılması ve güçlerini artırıcı bir beslenme ve dinlenme hakkına sahiptir. Hayvanlara fiziki ya da psikolojik bir acı çektiren deneyler yapmak hayvan haklarına aykırıdır. Tıbbi, bilimsel, ticari ve başkaca biçimlerdeki her türlü deneyler için de durum böyledir. Hayvan beslenmek için yetiştirilmişse de bakılmalı, barındırılmalı, taşınmalı, ölümü de acı çektirmeden ve korkutmadan olmalıdır. Hayvanlardan insanların eğlencesi olsun diye yararlanılamaz, hayvanların seyrettirilmesi ve hayvanlardan yararlanılan gösteriler hayvan onuruna aykırıdır. Zorunluluk olmaksızın bir hayvanın öldürülmesi yaşama karşı suçtur. Çok sayıda yabani hayvanın öldürülmesi demek olan her davranış bir soykırım, yani bir suçtur. Hayvan ölümüne de saygı göstermek gerekir. Hayvanın öldürüldüğü şiddet sahneleri sinema ve televizyonda yasaklanmalıdır. Hayvanları koruma ve savunma kuralları, hükümet düzeyinde temsil olunmalıdır.hayvan hakları da insan hakları gibi yasayla korunmalıdır. F Evcil Hayvanlar Evcil hayvan satışı yapan dükkanlar (pet shoplar ) İl Müdürlüğümüz, Büyükşehir Belediyesi ve Tarım İl Müdürlüğü elamanlarından oluşan denetim birimi tarafından denetlenerek bu işletmelerin sahiplerine/işleticilerine yönelik eğitim verilmiştir. F Sahipli Hayvanlar İlimiz dahilindeki belediyelerin; kendi sınırları içerisindeki sahipli hayvanları belirlemeleri ve kayıtlarını tutmaları ve aşılama çalışmalarında belediyelerin alt yapı oluşturmaları gerektiği, hususlarında İl Hayvanları Koruma Kurulunda karar alınması sağlanarak bu karar ile Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliğinin 7. maddesi gereğince Belediyeler mücavir alanları içerisindeki sahipli hayvanları belirlenmesi ve kayıtlarını tutulması gerektiği yönünde uyarılmıştır. F Sahipsiz Hayvanlar 3 yıl boyunca devam edecek olan sahipsiz sokak hayvanlarının kuduz aşısı ile aşılanması projesine alt yapı oluşturmak amacına yönelik olarak; ilimiz dahilindeki belediyelerin; kendi sınırları içerisindeki sahipsiz sokak hayvanlarının toplatılması için gerekli olan ekipleri kurarak yeterli ekipmanları temin etmeleri ve aşılama çalışmalarında belediyelerin alt yapı oluşturmaları gerektiği hususlarında İl Hayvanları Koruma Kurulunda karar alınması sağlanarak bu hususta belediyeler uyarılmıştır.sakarya büyükşehir Belediye Başkanlığı tarafından sokak hayvanlarına yönelik olarak Rehabilitasyon Merkezi kurulması sağlanmıştır. Rehabilitasyon Merkezi tarafından sokak hayvanları kısırlaştırılmaktadır.. 119

121 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar İl Av Komisyonunda karar alınarak İlimizde keklik avı yasaklanmıştır. Nesli tükenmekte olan ve olması muhtemel yaban hayvanlarının avlanmamasına yönelik sık, sık denetim yapılmıştır. F Hayvan Hakları İhlalleri İlimizde bu konuda çalışma yoktur. F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği İl av komisyonu kararlarına avcı dernekleri ve İl Müdürlüğümüz elamanlarınca yapılan toplantılar neticesinde alınan kararlar doğrultusunda son şekli verilmekte ve bu kararların uygulanmasında, İl müdürlüğümüz ekiplerince yapılan av denetimlerinde avcı kuruluşları ile işbirliği yapılmaktadır. İl hayvanları koruma kurulu kararlarının alınması ve uygulanmasında belediyelerle işbirliği yapılmaktadır. F.4. Hassas Yöreler F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları İlimizde Resmi olarak tescili yapılan milli park bulunmamakla beraber teklifi yapılmış olan sahalarımız şunlardır. -Taraklı Kayaboğazı Mağaralı Kanyon Milli Parkı, İlimizde Resmi olarak tescili yapılan tabiat parkı bulunmamakla beraber teklifi yapılmış olan sahalarımız şunlardır. - Karasu Acarlar Tabiat Parkı, - Karasu Maden Deresi Tabiat Parkı, - Ferizli Akgöl Tabiat Parkı, - Hendek Kurtköy Tabiat Parkı, İlimizde tabii anıt yer şekillerinden bulunmamakla beraber ağaç türleri itibariyle Hendek, Çayırbaşı Köyü Mezarlık mevkiinde 1 adet anıt ağaç bulunmaktadır. F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları İlimizde bu konuda herhangi bir çalışma bulunamamıştır F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a -Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar 120

122 F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar İlimizde özel çevre koruma alanı mevcut değildir. F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar İlimizde Boğaziçi Kanununa göre koruma alanı mevcut değildir. F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler Bu yerler İlin Orman Envanteri bölümünde incelenmiştir F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları Yoktur. F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar Yoktur. F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar Yoktur. F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar Yoktur. 121

123 F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar Yoktur. F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar Yoktur F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı E Toprak ve arazi Kullanımı bölümünde incelendi F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler Acarlar Gölü, Poyrazlar Gölü, Akgöl, Küçük Boğaz, Sakarya Nehri, Mudurnu Çayı İlimizin önemli sulak alanları olup, ilimiz sulak alanlar açısından oldukça zengindir. İlimizde sulak alanlar ilçe ve köy bazında uzun ömürlü bitkiler, sebze bitkileri ve tarla bitkileri arazilerinde olmak üzere belirlenmiş ve aşağıdaki Tablo F.13 de gösterilmiştir. Tablo F.12 Sulu Tarım Arazileri Toplam Uzun Ömürlü Bitkiler Sebze Bahçeleri İlçenin Adı Köy Sayısı Toplam Köy Alanı Toplam Sulanan Dekar Sulanmayan Dekar Sulanan Dekar Sulanmayan Dekar Sulanan Dekar Sulanmayan Dekar Merkez Akyazı Ferizli Geyve

124 Hendek Karapürçek Karasu Kaynarca Kocaali Pamukova Sapanca Söğütlü Taraklı İl Toplamı Kaynak: İl Özel İdaresi, 2008 F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları Bu konu D. bölümünde incelenmiştir. F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar yoktur F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar İlimizde tatil ve hafta içi her zaman açık olan Günübirlik kullanıma uygun B tipi MESİRE yerleri ( Orman İçi Dinlenme Yerleri ) aşağıda sıralanmıştır - Arifiye İl Ormanı, - Poyrazlar Gölü, - Kuzuluk Ormanı -Hıdırlıktepe mesire yeri -Sarıgöl Mesire yeri Bunlardan başka Akyazı İlçesi, Altındere Belediyesi tarafından Orman Genel Müdürlüğünden tahsis alan belediye Bıçkı Deresi üzerinde dinlenme amaçlı alanların düzenlenmesi işlemlerini devam etmektedir. 123

125 G.TURİZM Sakarya İli, turizm bakımından sınırsız olanak ve servetlere, çeşitli turistik cazibelere sahiptir. Kıyıları, doğal güzellikleri, şifalı suları, deniz, göl, kaplıca, içmeler, av, kamp yerleri, cami, kale, köprü, imaret, iklim özellikleri ve tarihi değerleri ile Karasu, Kocaali, Sapanca ve Akyazı ilçelerinin ilin turizminde önemli yeri vardır. Karadeniz sahili boyunca uzanan geniş ve doğal plajları, zengin ormanları, yaylaları ve sıcak su kaynaklarına sahiptir. G.1. Yörenin Turistik Değeri G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum Sakarya, ülkemizin sosyo-ekonomik açıdan en gelişmiş bir yöresi olan Marmara Bölgesinin kuzeydoğu bölümünde, Anadolu yu diğer bölgelere bağlayan ana ulaşım bağlantısı üzerinde, seyahatlerin en yoğun olduğu bir konuma sahiptir. Özellikle İstanbul- Ankara Otoyolunun İlimiz ve Sapanca ilçemizden geçmesi ulaşım kolaylığını sağlamıştır. Tarihi kalıntılar çok çeşitli olup, Merkez, Akyazı, Geyve, Hendek, Taraklı, Sapanca, Karasu, Kocaeli ve Pamukova ilçelerinde bulunan tarihi ve doğal zenginlikleri ile gezilip görülmeye değer, 4817 km 2 alanıyla Türkiye topraklarının % 0.62 sini kaplayan; Kuzeyde, Karadeniz kıyı şeridi, doğuda Bolu nun Göynük, Mudurnu; Düzce İlinin Akçakoca ve Gümüşova ilçeleri, güneyde Bilecik ilinin Gölpazarı ve Osmaneli ilçeleri, batıda Kocaeli nin Kandıra, Merkez ve Gölcük ilçeleriyle çevrili 29 o 57 ı ve 30 o 53 ı doğu boylamları ile 40 o 17 ı ve 41 o 13 ı kuzey enlemleri arasında kalan bir ilimizdir. G Fiziki Özellikler İklim özellikleri açısından, Marmara ve Karadeniz bölgesi arasında geçiş alanında bulunan Sakarya da, ortalama sıcaklık açısından en soğuk ay Ocak (6.0 o C) ve en sıcak ay Temmuz (23,2 ) olarak tespit edilmiştir. Sakarya da, en fazla güneşlenmenin ortalama 8.34 (saat/dk) ile Temmuz ayında olduğu görülmektedir. Güneşlenmenin yoğunlaştığı aylar Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarıdır. Deniz turizmi açısından bakıldığında güneşlenme süreleri ile birlikte deniz suyu sıcaklığının yüksek olduğu ve yağışsız günlerin yoğunlaştığı ayların Temmuz ve Ağustos ayları olduğu görülmektedir. İlde esme sayısı yönünden egemen rüzgâr yönü kuzeybatıdır. Kuzeybatı(karayel) rüzgârları Sapanca Gölü üzerinde Sakarya Ovası nın içlerine sokularak iklimi azda olsa serinletmektedir. Daha sonra sırasıyla en çok esen rüzgârlar kuzey, kuzey-kuzey batıdır. İlde en hızlı esen rüzgâr 22,3 m/sn ile güney-güney batıdır. İklim özellikleri; C HAVA { Atmosfer ve İklim } bölümünde detaylı anlatılan Sakarya İl alanı, Kocaeli Platosu nun doğusunda, güneyden kuzeye doğru uzanarak Karadeniz e açılmaktadır. Genellikle platolarla kaplı olan il tabanı, alçak ve düz yapıdadır. Dağlar: İl topraklarının % 33,6 sı dağlarla kaplıdır. Dağlar genellikle güneyde yoğunlaşmaktadır. Kuzey Anadolu sistemine bağlı dağlar, il alanına yakın kesimlerle alçak platolara dönüşerek ilin güneyinde doğu- batı yönünde uzanmaktadır. Kocaali Platosu nun uzantısı durumunda olan orta ve kuzey-batı kesimleri düşük yükseltili seyrek tepeler dışında alçak ve düz yapıya sahiptir. 124

126 İldeki en önemli yükseltiler 1543m ye ulaşan Keremali, Karadağ [1467m.], Dikmentepe [1387m.] dağlarıdır. İldeki tek sıradağ Köroğlu Dağlarının batı uzantısı olan Saman Dağlarıdır. Hendek, Akyazı ve Sapanca nın güneyini bütünüyle kaplayan dağlar, kuzeyde Adapazarı, Güneyde Pamukova ya doğru alçalmaktadır. Bu grubun en yüksek tepesi olan Keremali (1543m.) ilin de en yüksek noktasıdır. İlde 880 m. İle önemli bir dağ olan Çamdağı, Akçakoca ve Bolu dağlarının uzantısı durumundadır. Geniş bir tabana yayıldığından dolayı, ilin yeryüzü şekilleri arasında önemlidir. Ovalar: İl alanının % 22,1 ini kaplayan Ovalar; III. zamanda ortaya çıkan, yükselme- kıvrılma ve kırılma hareketleriyle akarsuların, çöküntü alanları arasındaki eşiklerde derin vadiler açması sonucu, vadi tabanlarında oluşmuştur. Bu ovalar şunlardır. -Akova: (Adapazarı Ovası):Aşağı Sakarya Vadisinde, Sapanca Gölü ile Adapazarı nın doğusunda yer alır. Yüzölçümü 620 km 2 olan ova, Marmara Bölgesi nin en büyük ovalarından biridir. Doğu-batı yönünde uzunluğu 27 km, genişliği 23 km ye ulaşmaktadır. Ovayı, güneyden kuzeye doğru akan Sakarya ırmağı ve doğudan güneye doğru akan Mudurnu Çayı sulamaktadır. Taban suyu seviyesinin yüksek oluşu nedeniyle, alüvyal topraklarla kaplı olmasına karşın drenaj sorunları vardır. -Pamukova: İlin ikinci büyük ovası olan Pamukova, 170 km 2 dir. Güneybatıkuzeydoğu yönünde uzunluğu 28 km, kuzeyden güneye genişliği 6 km dolayındadır. Sakarya Vadisi nde alüvyonların birikmesiyle oluşmuş verimli bir ovadır. Taban suyu Akova ya göre daha düşük olmakla birlikte yer yer drenaj sorunları vardır. -Söğütlü Ovası: İlin en çukur tarım alanı olan Söğütlü Ovası, Akova nın kuzeyinde yer almaktadır.30 km uzunluğunda ve 20 km genişliğindeki ova, taban suyunun yüksekliği nedeniyle sazlık ve bataklık durumundadır.yoğun drenaj çalışmalarıyla bir bölümü tarıma elverişli duruma getirilebilmiştir. Vadiler, ilde önemli yeryüzü şekilleridir. İlin en önemli vadisi Sakarya Vadisidir. Emir ve Türkmen Dağlarından başlayan çeşitli kollardan oluşan vadi, bölgede doğudan batıya geniş bir yay çizer. Sakarya il sınırına dek dar bir şekilde yaklaşan ve Cambaz boğazından sonra genişleyen vadide Pamukova oluşur. Pamukova dan sonra yeniden daralan vadi, Geyve Boğazı adıyla anılan yerde uzun ve derin bir oluğa dönüşür. Genişleyerek Akova yı oluşturan vadi, Kardeniz e yönelerek, Karasu yakınlarında Karadeniz e açılır. Platolar ilde ağırlıklı yeryüzü şekilleridir(% 44.3). İlin en önemli platosu Kocaali Platosudur. III. zaman sonlarıyla, IV. Zamanın başlarında oluşan plato, batıdan il topraklarına girerek Sakarya Vadisine dek sokulmaktadır. Yüksek kesimleri ormanlarla kaplı olan platonun bazı kesimlerinde tarım yapılmaktadır. İlin diğer platoları, Semenli dağlarıyla, Çamdağ kütlesinin Hendek, Akyazı ve Sapanca ya doğru uzanan kesimlerinde yer almaktadır. Başlıca platolar, Hendek in güneydoğusundaki 1500 m yükseltili Dikmen Platosu, Hendek-Akyazı arasında Çiğdem, Turnalık ve Gındıra Platoları, Keremali Platosu, Akyazı nın kuzeyinde Acella ve Karagöl, Geyve yöresinde Katırözü, Soğucak, Çataldağ, Çataltepe ve Ziyarettepe platolarıdır. Bitki Örtüsü Sakarya il genelinde Ha Ormanlık alan mevcuttur. Ormanlık alanın genel alana orana %43 Tür. Ormanların ana ağaç türleri, kayın, gürgen, kavak, kestane, ıhlamur, çınar, Akçaağaç ve meşedir. 700 m. Yükselti kuşağından sonra kayın ve meşe topluluklarına ibreli ağaçlar(50.224,5 ha) katılmaya başlar. Adapazarı nın doğusunda ve Karasu nun batısında Acarlar Gölü çevresinde dişbudak ormanlarına karaağaç ve Kızılağaçlarının katıldığı geniş topluluklar görülür. Dağların etekleri ve platolar, kocayemiş, şimşir, akdiken, kermes meşesi, ardıç, çobanpüskülü, böğürtlen, dikenli mersin, ayı üzümü ve orman gülü, Yabani Fındık türlerinden oluşan ağaçlıklarla kaplıdır. 125

127 Sakarya İli iklimi ve yetişme muhiti orman yetiştirilmesine elverişlidir. Ormanların bulunduğu topraklar esmer orman toprağı tipinde topraklardır. Yaban hayatı: İlde, doğal bitki örtüsü ve su kaynaklarının bolluğu yabanıl hayatı güçlendirmiştir. Güney ve doğudaki ormanlarla kaplı dağlık kesimlerde yaban domuzu, ayı ve geyik, göl kıyılarındaki sazlık ve bataklıklarla, Karadeniz kıyısındaki koylar ve vadi boylarında keklik, çulluk, yaban ördeği, bıldırcın, güvercin ve sülün yaşamaktadır. İlin hemen tümünde tilki, çakal, kurt, tavşan, ve bazı yırtıcı kuşlara rastlanmaktadır. Bitki zenginliği ile de seyahat, mesire { rekreasyon }, eğlence ve sağlık turizminin yanında bilim turizminin de ilgisini çekecek olan İlin Memba ve Maden Suları, Kaplıca ve Ilıcaları, Kumsalları, Gölleri ve Yaylaları da önemli bir yer tutmaktadır. Sakarya ilinde oldukça çok memba su kaynağı vardır. Maden suları ise bir kaç tanedir. Memba ve maden sularının belli başlı olanları TabloG 1. de verilmiştir. Tablo G.1. Sakarya İli Memba ve Maden Su Kaynakları S.No İLÇESİ MEVKİİ ADI 1 Sapanca Yazılıgürgen Mevkii ATAMAN İNŞAAT 2 Sapanca Kiraztepe-Narlıtepe KAYNAK SULARI A.Ş 3 Sapanca Soğucak Yaylası CANPINAR SU A.Ş 4 Sapanca Soğucak Yaylası EFEM SU A.Ş 5 Sapanca Soğucak Yaylası KALİNDA A.Ş 6 Sapanca İncebel Mevkii NESTLE WATERS A.Ş 7 Sapanca Soğucak Yaylası MAHMUDİYE SU A.Ş 8 Sapanca Derindere Mevkii Hilmi SİNCAR 9 Sapanca Soğucak Yaylası ASYAKON A.Ş 10 Sapanca Soğucak Yaylası KRİSTAL SU 11 Sapanca Doğansivritepe Mevkii KOÇBEY A.Ş 12 Sapanca Soğucak Yaylası BAYTAŞ A.Ş 13 Hendek Çamlıca Beldesi KARSU A.Ş 14 Hendek Çamlıca Beldesi AKYUDUM A.Ş 15 Hendek Çamlıca Beldesi DANONESA A.Ş 16 Hendek Çamlıca Beldesi GIDA SA 17 Hendek Yeşiller mahallesi Tuanna Ltd.Şti 18 Hendek Çamlıca Beldesi PINAR SU A.Ş 19 Akyazı Şerefiye Köyü ŞEREFİYE KAYNAK SULARI 20 Akyazı Yeniköy YUVA SU A.Ş 21 Akyazı Dokurcun Beldesi ÇAKOĞLU TEKSTİL 22 Geyve Maksudiye Köyü AS-BAL SU A.Ş 23 Geyve Nuriosmaniye Köyü DEHA SU SİS. 24 Karapürçek Ahmediye Köyü Ayhan DOYUK Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2009 Sıcak Su ve Maden suyu Kaynakları Sakarya İli Termal kaynaklar bakımından jeotermal bir bölgede olması sebebiyle oldukça zengin bir potansiyele sahiptir. Sakarya nın başlıca Kaplıcaları; Kuzuluk, Taraklı, Kaya boğazı ve Ilıca Köyü Kaplıcalarıdır. Bu kaplıcalar Marmara bölgesi ve çevre illerden rağbet görmekle beraber özellikle yaz aylarında dolmaktadır. İldeki kaynakların başlıcaları şunlardır. -Kuzuluk Kaplıcaları: İl merkezine 29 km Akyazı ilçemerkezine 8 km. uzaklıkta bulunan kaplıcalar; deniz seviyesinden 100 m. yükseklikte meşe ağaçları arasında, birçok su kaynaklarından meydana gelmiştir. Kaplıca binaları pavyonlar halinde inşa edimli olup, her biri özel kaynaklarla beslenmektedir. 126

128 Esas kaplıca yanında Kuzuluk ve Kovak Maden Suyu, Soğuk Gazlı Su, Gencer Pavyon Suyu, Halk Hamamı kaynağı, Göz Suyu, Taş kaynağı, Tepe çamuru, Dere Kaynağı gibi sıcaklıkları 70 C ye kadar yükselen çeşitli kaynaklar mevcuttur. Kaplıca sularının iyi geldiği belirlenen rahatsızlıklar şöyledir; Ortopedik ameliyat ve kaza sonuçlarının rehabilitasyonu Kaynak suları mide, karaciğer, safra kesesi, damar sertliği, şeker, böbrek hastalıkları, lumbago, siyatik, romatizma, kadın hastalıkları, egzama, sedef gibi cilt hastalıkları üzerinde olumlu etkilere sahiptir. Mide, bağırsak, karaciğer ve safra kesesi hastalıkları ve kronik iltihapları Kan dolaşımı ve kalp hastalıkları İdrar yolları ve kadın hastalıklar Cilt ve deri hastalıkları Sinir sistemi rahatsızlıkları Solunum yolu hastalıkları Çocuk felci ve bazı çocuk hastalıkları Kireçlenme Kırık - çıkık sekeleri Aşırı kilolar Böbrek taşları Her türlü romatizmal hastalık Kuzuluk Kaplıcaları'nda il Özel idaresince yapımına başlanılan sağlık ve termal turizm tesisleri, 1994 yılı içinde özel sektöre devredilmiştir yılında inşası tamamlanarak faaliyete geçen ihlas Kuzuluk Evleri, Kuzuluk Beldesi'nde bulunan tek kür merkezidir ve her birine 84 C sıcaklıkta termal şifalı su verilen 1464 devremülk dairesinden oluşmaktadır. ihlas Kuzuluk Kaplıca Evleri'nde kuaförden alış veriş merkezlerine; çocuklar için hazırlanmış oyun alanlarından zengin seçenekler sunan restaurantlara; günün her saati hizmet veren tam donanımlı Sağlık Evi'nden doğal güzelliklerle dolu yürüyüş alanlarına kadar her çeşit tatil kolaylıklarına sahiptir. ihlas Kuzuluk Kaplıca Evleri'nde, her yaştan herkesin yararlanabileceği zengin spor tesisleri bulunmaktadır. Futbol için iki halı saha ile bir basketbol sahası bulunan ihlas Kuzuluk Kaplıca Evleri'nde, özel olarak yapılandırılan yürüyüş ve bisiklet yolları ve bir Fitness Center da mevcut. 127

129 Dairelerin haricinde günübirlik ziyaretçilerin de faydalanabileceği bay-bayan ziyaretçiler için ayrı ayrı iki havuz mevcuttur. Havuzlardan faydalanacak konuklar için soyunma kabinleri, yeme-içme tesisleri vs. hazırlanmıştır. Tesislerde her an için görevli bir doktor bulunmaktadır.kaplıca Evleri'nin yanında Kuzuluk Beldesi tamamen bir tatil kasabası olmuş durumdadır. Kaplıca Evleri'nin hemen yanı başında hediyelik eşya ve tatilde gerek duyulabilecek eşyalar satan dükkanlardan oluşan bir pazar yeri mevcuttur.ihlas Kuzuluk Kaplıca Evleri'nde dayalı döşeli dairelerde, renkli televizyondan kaliteli ve rahat mobilyalara kadar ihtiyaç duyulabilecek donanım eksiksiz olarak mevcuttur. Modern mutfağı, yatak ve oturma odaları, şifalı kaplıca sularından yararlanılabilmesi için özel olarak tasarlanan geniş banyosu ile ihlas Kuzuluk Kaplıca Evleri, doğayla iç içe bir konfor sunmaktadır. Kuzuluk Kaplıcalarında başlıca şifalı sular aşağıda yer almaktadır. Kuzuluk Maden Suyu: Litresinde 1 gr. dan fazla serbest karbondioksit bulunan suda litredeki diğer maddeler toplamı 5 gr. dır. Bikarbonatlı sular grubuna giren suyun bileşiminde ayrıca 27 mgr. Bromür iyonu bulunması nedeniyle teskin edici özelliğe de sahiptir. Radyoaktivitesi 8.6 emandır. Kovuk Maden Suyu: Nitelik olarak Kuzuluk Maden Suyu nun aynıdır. Soğuk Gazlı Su: Serbest karbondioksit gazı tarafından zenginleştirilmiş olduğundan oligematik bromlu maden sular grubuna girmektedir. Gencer Pavyonu Suyu: 50 o C sıcaklıkta litresinde 2.3 gr. kuru madde bulunan su kalevi karbonatlarca zengindir. Bromür iyonu sayesinde teskin edici özelliği olan su, ağrılı hastalıklar üzerinde çok olumlu etkilere sahiptir. Gündüz Pavyon Suyu: 50 o C sıcaklıkta olup reaksiyonu kalevidir. Bir miktar karbonik iyonu içerdiğinden özellikle cilt hastalıklarına iyi gelmektedir. Halk Hamamı Kaynağı: 50 o C sıcaklıkta olan kaynağa dayalı olarak; 1995 yılında tamamlanması hedeflenen Sakarya Valiliği İl Özel İdaresi tarafından Kuzuluk Sağlık Turizm Merkezi tesisleri inşaatı devam etmektedir. Kaynak, ana özellikleri açısından Gencer Pavyonu Suyu na benzemekle beraber kükürtlü hidrojen içermektedir. 4 Numaralı Kaynak: 37 o C ısıda, hafif karbonikli olan suyun 1 litresinde erimiş madde tutarı 1.8 gr. dır. Göz Suyu: Kükürtlü hidrojenli ve karbondioksit gazı bakımından zengin olan suyun ısısı 25 o C dir. Taş Kaynağı: Kalevi karbonatlı orta dereceli asitli karbonikli bir sudur. Bileşiminde bromür ve iyodür bulunduğundan diğer sulardan ayrılır. Tepe Çamuru:42 o C ısıda olan bu su bromürce zengin kalevi karbonatlı sulardandır. Radyoaktif çamuru ağrılı hastalıklar üzerinde olumlu etki yapmaktadır Dere Kaynağı: 38 o C ısıda olan suyun kükürtlü, kalevi karbonat oranı düşüktür. Acısu İçmesi (Geyve): Gölpazarı yolu üzerinde Geyve ilçesinin 5 kilometre güneydoğusunda, Ahibaba köyünde bulunan içme, tadı nedeniyle acısu diye adlandırılır. Su sıcaklı 26 0 C olup, mide ve barsak hastalıklarına iyi gelmektedir. Suyun çevresi, içinden akan dere ve doğal çevresi ile mesire ve dinlenme yeri olarak özelikle hafta sonları birçok ziyaretçi ağırlamaktadır. Kil Hamamı Kaplıcaları (Taraklı): Taraklı ilçesine bağlı Hacıyakuplar köyü sınırları içerisindeki kaplıca, Taraklı ya 7 kilometre Adapazarı na 55 kilometre, İstanbul a ise 185 kilometre mesafededir yılında Taraklı nın ilçe olmasından sonra inşaat halindeki kaplıca hamamı İlçe kaymakamlığına devredilmiş inşaatı tamamlandıktan sonra İl Özel İdare Müdürlüğü nce kiraya verilmiştir. Kaplıca bir dere içinde ve çam ormanları arasındadır. 128

130 Tesislerin bahçesinde eski kaplıca binası da bulunmakta ancak kullanılmamaktadır. Tesis 70 yatak kapasitelidir. İçinde duşlu, balkonlu, teraslı ve baraka tipi odalar bulunmaktadır. Ayrıca kaplıcanın etrafı kamp yapmaya çok uygundur. Çökek Kaplıcası (Akyazı): Kuzuluk beldesi sınırları içinde bulunan kaplıcada toplam 9 kuyu bulunmaktadır. Bunlardan 4 ü su, 5 i ise çamur banyosu olarak kullanılmaktadır. Kaplıca suyu romatizma siyatik ve kaşıntılara iyi gelmektedir. Ilıca Köyü Gazlı Suyu: Kaplıca, Geyve nin 15 kilometre güneydoğusunda Geyve- Taraklı yolunun 13. kilometresinden ayrılan bir yoldan gidilen Ilıcak Köyü içinde yer almaktadır. Mineral yönünden çok zengin ve şifalı olan kaplıca suyu bromür ve iyodür de içermektedir. Suyun ortalama sıcaklığı 26 o C. Kumsallar Karasu: 20 kilometre uzunluğunda geniş bir kumsala sahip olan Karasu sahili romatizmal rahatsızlıklara iyi gelen ince taneli kumu ve temiz suyu ile doğal bir plajdır. Özellikle yaz aylarında hafta sonları serinlemek maksadıyla sahil hattına akın eden ziyaretçileri sayesinde yoğunluk yaşanmaktadır. Bu ziyaretçiler günübirlik geldiği gibi ikinci konutlarda, ilçede bulunan pansiyon ve otellerde de konaklamaktadır. Sahil hattı boyunca yeme-içme tesisleri, müzikli eğlence yerleri ile yaz akşamları oldukça hareketli geçmektedir. İlçe nin turizm potansiyeli olan bir bölgesi de Botağzı diye bilinen, merkeze yakın Yenimahalle Semti nde yer alan, Sakarya Nehri nin Karadeniz e döküldüğü bölgedir. Özellikle hafta sonu yoğun ziyaretçi çeken bölgede yeme-içme tesisleri, çay bahçeleri mevcuttur. Burada her mevsim taze balık yemek mümkündür. Kocaali: Karasuya 16 kilometre uzaklıkta bulunan Kocaali İlçesi şifalı kumu, doğal plajı, kolay ulaşımı ile eşsiz bir sahile sahiptir. İlçe özellikle ikinci konutlarıyla il turizmine katkı sağlamaktadır. Kocaali İlçesi nde bulunan ikinci konutlar Karasu İlçesi nden farklılık göstermektedir. Karasu da genellikle çok katlı ikinci konutlar yaygınken, Kocaali İlçesi nde konutlar tek veya iki katlı ve genellikle siteler halindedir. Bu bölge Sakarya Nehri nin Karadeniz e taşıdığı kirlilikten de fazla etkilenmemektedir. Pansiyonculuğun da yaygın olduğu ilçede yeme-içme tesisleri, müzikli eğlence yerleri Karasu İlçesi ndeki kadar olmasa da bulunmaktadır. Göller Sapanca Gölü 4200 hektar alana sahip olan sapanca gölü bir tatlı su gölüdür. Sapanca Gölü, kuzey ve güneyindeki dağlardan inen küçük derecikler ve göl dibindeki kaynaklardan beslenmektedir. Güney kıyısındaki dereler, doğudan batıya doğru Arifiye, Keçi(Kuruçeşme), İstanbul, Mahmudiye, Kurtköy, Yanık, Kuruçay'dır. Kuzey Kısmında İse Cehennem, Aygır, Altıkuruş, Çakalöldü, Maden, Kuru, Liman, Eşme, Fındık, Tuzla, Çiftepınar, Balıkhane dereleridir. Sapanca gölü çevresi 39 km kıyı uzunluğunda, yüzölçümü 40km 2 olup en derin yeri 75m dir. Göl, içme ve kullanma suyu temini, su ürünleri endüstriyel kullanma ve turistik açıdan il için büyük önem taşımaktadır. Halen Adapazarı-Serdivan, Erenler belediyelerin içme ve kullanma suyu temin kaynağı durumundadır. Gölde su ürünleri olarak yayın, turna, alabalık, tatlı su kefali, sazan, kerevit gibi balık türleri bulunmaktadır. Göl ve çevresi son derece çarpıcı bir doğal zenginliği içermesi nedeniyle turistik açıdan yakın çevredeki yoğun yerleşmelerin günübirlik veya hafta sonu tatili için 129

131 kullanabilecekleri bir merkez olabilecek niteliklere sahip bir yöredir, ayrıca her yıl Haziran ayında düzenlenen Sapanca Şiir Akşamları'da Sapanca Gölü kıyısında düzenlenmektedir. İlki 2000 yılında düzenlenen bu etkinlikle Kültür Sanat ve Edebiyat Çevreleri bir araya gelmektedir. Sapanca Gölü, su sporları bakımından da oldukça elverişlidir. Yüzme, su kayağı, rüzgar sörfü, yelken kürek gibi su sporları yapılmaktadır. Ayrıca güney kıyısının hemen arkasından otobandan itibaren yükselen yamaç hattında keklik, çulluk ve tavşan avlar yapılmaktadır. Ulaşım, yerleşim tesisleşme ve sunduğu çeşitli turizm seçenekleri ile Sapanca Gölü İlin turizm potansiyeli en yüksek olan gölü ve mekânıdır. Sakarya` da tektonik oluşumlar sonucu meydana gelen Sapanca Gölü ve çevresi içerdiği son derece çarpıcı doğal güzellikleri ve yoğun yerleşim merkezlerinin ulaşabildiği bir konumda bulunması nedeniyle il merkezinin yanı sıra başta İstanbul olmak üzere çevredeki büyük kentlerin özellikler hafta sonları rekreasyon ve konaklama amaçlı taleplerine açık bir merkez niteliğindedir. Sapanca Gölü`nün yüksekliklerindeki Arifiye Ormanı`nda güzel kamping ve piknik alanları bulunmaktadır. Taşkısık Gölü: İlin merkezinin kuzeyinde, Taşkısık ve Ekizce köyleri arasındaki göl 90 hektar büyüklüğündedir. Gölde tatlı su balıkları ve kerevit avlanabilmektedir. Göl dipten kaynayan sularla beslenir, kışın genişleyip yazın çekilmektedir. Poyrazlar Gölü: İl merkezinin kuzeydoğusunda Poyrazlar Köyü civarındaki göl 60 ha büyüklüğündedir. Gölde tatlı su balıkları ve kerevit gibi balıklar avlanabilmektedir. Göl kıyısı, Orman Müdürlüğü tarafından mesire yeri olarak düzenlenmi ş tir. Sahil uzunluğu 2400 m olan gölün çevresi 1993 yılında Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarının Koruma Kurulu tarafından birinci derecede Doğal Sit alanı ilan edilmi ş tir. Göl kıyısında Orman Müdürlüğü tarafından günübirlik piknik alanı olarak ayrılmı ş saha mevcuttur. Yürüyüş ve bisiklet parkurlarına da sahip olan Poyrazlar Gölü bozulmamı ş doğasıyla çevre illerden gelen ziyaretçilerin günübirlik rehabilitasyon imkanı sunmaktadır. Küçük Akgöl: Adapazarı'na 12 km uzaklıkta Karasu karayolu üzerindedir. Gölün kenarındaki küçük koru, piknik ve kamp yapmak için oldukça elverişlidir. Gölde her çe ş it tatlı su balığı yaşamakta olup, ayrıca göl çevresinde tavşan, keklik ve yaban ördeği avlanabilmektedir. Akgöl gölü ve çevresi, Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun tarih ve 8821 sayılı kararı ile ikinci derece doğal sit alanı olarak belirlenmiştir. Akgöl: Ferizli ilçesi ile Karasu ilçesi arasında yer alan göl 139 ha büyüklüğündedir. Büyük bir bölümü sazlık ve bataklık durumunda olan gölde yaban kazı ve yaban ördeği ile balık bulunmaktadır. Göl kıyısında mesire yeri düzenlenmiştir. Acarlar Gölü: Karasu-Kaynarca sınırında yer alan göl 1562ha yüzölçümünde, derinliği ise 1,5 metredir. Karadeniz'e 700m uzaklıktadır. Göle Karasu istikametinden Deniz Köyü üzerinden ulaşılır. Yazın sular ıçekilen gölün topraklan koyliiler tarafından tarım arazisi olarak kullanılmakta, kışın ise su birikintisi ile oluşmaktadır. Orman örtüsünün yer yer bataklık kesimlerine sokulduğu gölde, tatlı su balıkları, sülün, çulluk ve yaban ördeği gibi hayvanlar bulunmaktadır. Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Müdürlüğü'nün gün ve 6526 sayılı kararı ile I.derece doğal sit alanı olarak tescil edilmiştir. 130

132 Küçük boğaz gölü: Karasu-Kocaali yolu üzerindedir. Tabii kaynaklarla beslenen bu gölün Karadeniz'den ayıran küçük bir parçası vardır. Gölün dar olan sağ kolu küçük bir çay halinde devam eder. Göl ve çevresinde tatlı su kefali, karatavuk, yaban ördeği ve bıldırcın avlanmaktadır. Sakarya İlinde bir çok göl vardır ama Sapanca gölü bu göllerin en büyüğüdür. Tablo G.2. Sakarya İli Gölleri İlçesi Bulunduğu Yer Göl Adı Büyüklüğü Merkez Taşkısık Köyü Taşkısık gölü 90 ha Merkez Poyrazlar Köyü Poyrazlar gölü 60 ha Merkez Taşkısık Köyü Küçük Akgöl 20 ha Ferizli Ferizli Akgöl 139 ha Kaynarca Merkez Acarlar gölü 1562 ha Sapanca Merkez Sapanca gölü 1200 ha Karasu-Kocaali Karasu-Kocaali Küçük Boğaz - Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2009 Yaylalar Yayla turizmi, Türk yaşayışına ve kültürüne hiçte yabancı değildir. Çevre kirliliği ve gündelik hayatın rutinliği Türk insanını, yabancısı olmadığı yayla yaşamına yöneltmektedir. İnsanların bulundukları yerden ayrılarak yaylalara gitmeleri ve orada konaklayarak tüm ihtiyaçlarını temin etmeleri aynı zamanda bir turizm hareketini oluşturmaktadır. Ayrıca yayla etkinlikleri, yayla kültürü ve bozulmamış doğada yaşamak, diğer insanların da ilgisini çekmiş ve bu yaşam tarzına katılmalarını sağlamıştır. Tarihimizden bize miras olarak kalan, yılın belli aylarında nispeten daha yüksek yerlerde, doğayla baş başa, sıcaktan, nemden, sivrisinekten uzakta, hem sağlıklı yaşam, hem de hayvancılık ve çeşitli el sanatları gibi ekonomik kaygılarla bir yaşam biçimi olarak algılayıp sürdüre geldiğimiz yayla yaşamı; günümüzde hem şehirlerin yoğun hava, ses ve görüntü kirliliğinden, iş ve yaşam stresinden insanımızı kurtarmakta, hem de yaylalara sahip olan o bölgeye ve insanına ekonomik bir katma değer sağlamaktadır. Bu bakış açısı ile yayla turizmi ülkemizde turizmin çeşitlendirilmesi, sürdürülebilirliği kapsamında ön sıralarda yerini almıştır. Sakarya Bölgesi, İstanbul gibi büyük bir metropole olan yakınlığının kendisine verdiği coğrafi konum ve ulaşım kolaylığı avantajını kullanabildiği takdirde, bir nevi oksijen deposu konumundaki yaylaları ile sadece İstanbulluların değil tüm Marmara Bölgesi insanının ve dış ziyaretçilerin yoğun ilgisine maruz kalıp, günlük yaşamın stresinden kaçamak fırsatı bulabilecekleri rehabilitasyon merkezi konumuna gelecektir. Soğucak Yaylası: 900 dönüm kadar bir araziye sahip olan Soğucak Yaylası, 1100 metre yüksekliğinde ve Sapanca ya 17 kilometre mesafededir. Sapanca-Muradiye Köyü istikametinden, Erdemli Köyü ne gelmeden önce sağa ayrılan yolu takip ederek, 35 dakika kadar süren bir yolculukla yaylaya ulaşmak mümkündür. Aynı zamanda ana güzergah olan bu yolun ilk 5 kilometrelik kısmı asfalt, sonraki kısmı ise alt yapı çalışması yapılmış ve genişletilmiş olmakla beraber topraktır. Bir başka güzergahta, Mahmudiye Köyü nden yaylaya ulaşan yoldur ki bu yol sadece 4 x 4 diye tabir edilen çekiş gücü yüksek, özel donanımlı araçlar tarafından kullanılabilmektedir. En yoğun dönemi, temmuz ayının ikinci haftasına denk gelen yayla şenlikleri zamanıdır. Yöre halkı ve çevre illerden gelen vatandaşların katılımıyla tam bir panayır havasında geçen Soğucak Yayla Şenlikleri, bir gün sürmekte, ancak yayla daha şenliklere bir hafta kala dolmaya başlamaktadır. Şenlik süresince Sapanca Belediyesi tarafından hizmet maksatlı çadırlar, sağlık çadırı, portatif tuvalet ve lavabolar kurulmaktadır. Yaylanın ve vatandaşın güvenliği için jandarma tarafından gerekli tedbirler alınmaktadır. Yayla şenlikleri 131

133 kapsamında, bisiklet ve at yarışları, karakucak güreş müsabakaları, folklor gösterileri ve sanatçıların katılımıyla halk konserleri düzenlenmektedir. Kırca Yaylası: Pamukova yı 2 kilometre geçtikten sonra, sağ taraftan Karapınar yoluna sapılmaktadır. Yayla Karapınar Köyünden 13 kilometre uzaklıkta olup, 30 dakika mesafededir. Alifuatpaşa ya dakika uzaklıkta olan yayla civarında Menekşeoruç ve Menekşeolak köyleri bulunmaktadır. Her yılın Temmuz ayında yaylada şenlikler düzenlenmektedir. Katırözü Yaylası: Yayla, Pamukova ya bağlı Eskiyayla köyü sınırları içerisindedir. Eskiyayla köyü (1125 metre yükseklikte) üzerinden Katırözü Yaylası na varılmaktadır. Soğuk kaynak suları ve geniş piknik alanları ile eşsiz bir doğal güzelliğe sahip olan yaylanın üst yanında bulunan mağarada hava sirkülasyonu olmakta ve sarkıt dikitler bulunmaktadır. Kirpiyan Yaylası: Geyve den 28 kilometre (1.5 saat) mesafede olan Kirpiyan Yaylası, Karapürçek-Güçücek ten ise kilometre (1 saat) mesafededir. Taraklı istikametinde Doğantepe yol ayrımından sola dönülerek Kamışlı Köyü yolu boyunca devam edilir. Kamışlı ya gelmeden sağa ayrılan yola sapılarak Kirpiyan yaylasının yoluna ulaşılır. Kürklü Köyü bu yol üzerindeki son köy olup buradan Kirpiyan Yaylası ve daha da ilerleyerek Karagöl Yaylası na ulaşılabilir. Keremali Yaylası: Akyazı ya 17 kilometre ve dakika uzaklıkta olan Keremali Yaylası nda yerleşim olup yayla evleri mevcuttur. Değişik yüksekliklerde birbirine yakın dört yayladan oluşmaktadır. Sultanpınar Yaylası: Dokurcun yolu üzerinde olup Akyazı ya 45 kilometre mesafededir. Akyazı-Dokurcun istikametinde Beldibi Köyü karşısından sağa dönerek Boztepe Köyü yoluna ulaşılır. Boztepe üzerinden Güzlek Yaylası, Sultanpınarı Yaylası, Yörükyeri Yaylası, Çiçekli Yaylası ve Acelle Yaylası na, Acelle üzerinden de Yanık Yaylası na gidilir. Şerefiye ve Beldibi köyleri arası 1 kilometre mesafededir. Beldibi-Sultanpınar Yaylası arası ise 16 kilometredir. Sultanpınar Yaylası orman ile çevrili geniş ve düzlük bir alana kurulmuş olup oldukça yeşil, huzur verici bir ortam sunmaktadır. Yaylada Olukbaşı Et-Mangal Tesisleri ve Sultanpınar Yayla Pansiyon faaliyet göstermekte olup, yayla evleri mevcuttur. Acelle Yaylası: Akyazı İlçesi nin kilometre güneyinde yer alır. Acelle yaylasına ulaşım stabilize yoldan her tür kara taşıtı ile yapılabilmektedir. Yaylaya üç değişik güzergahtan ulaşılabilmektedir. Birinci yol Beldibi, Boztepe, Çatalkaya üzerinden gider. İkinci yol Taşburun- Ballıkaya-Taşyatak-Hasyatak köyleri üzerinden çalışır. Üçüncü yol ise Taşburun-Ballıkaya- Taşyatak-Yanık yaylası güzergahıdır. Bu yolların üçünün de az bir kısmı asfalttır. İlçe merkezinden yaylaya ulaşma süresi yaklaşık olarak 60 dakikadır. Geniş yapraklı ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan bir bitki örtüsüne sahiptir. Ayrıca orman içlerinde orman gülü ve şimşirden oluşan bodur ağaçlarda mevcuttur. Kanlıca, kuzugöbeği gibi yer mantarları ve ağaç mantarları bulunur. Yayla üç ayrı köy tarafından (Taşyatak-Hasyatak-Boztepe) ortaklaşa kullanılmaktadır. Yaylanın tam ortasından Enişte Deresi geçmektedir. Bu dere üzerinde halk tabiriyle Büyük Deniz denilen metre uzunluğunda 3-4 metre genişliğinde, derinliği tam olarak bilinemeyen doğal yollarla kaya kütleleri arasında oluşmuş bir su birikintisi mevcuttur. Enişte Deresi nin yatak genişliği düz alanlarda 8-10 metreyi, kayalık arazilerde ise yer yer 2 metreyi bulur. Derede sazan türü pullu balıklar, kurbağa ve su kertenkeleleri mevcuttur. Dere suyu yaz mevsiminde oldukça sıcaktır. Zaman zaman bu sıcaklık 28-30º C yi bulur. Kurak geçen yaz sezonlarında, su tamamen çekilir. Yaylada her yıl temmuz ayının son haftası, genellikle Temmuz tarihlerinde şenlikler düzenlenir. Şenliklerde Karadeniz yörelerine özgü yerel çalgılar-oyunlar çalınır ve oynanır. Bu şenliklere Karadeniz yöresinden mahalli sanatçılar davet edilerek konserler düzenlenir. Ayrıca Akyazı Belediyesi nin düzenlediği güreş-karate müsabakaları, sünnet şenliği yapılmaktadır. Şenlik boyunca çevre il-ilçe-köylerden yüksek oranda katılım olur. Katılımcıların bir kısmı kendi özel konaklama imkanlarını (çadır v.b.) kullanır. Diğer bir kısım yaylada bulunan akrabalarında misafir olur. Çoğunlukla katılımcılar günübirlik şenlikleri izleyerek geri döner. Bu şenliklerde yerli halk tarafından üretilen ağaç oyma, süs ve hediyelik eşyalar sergilenir ve pazarlanır. Ayrıca şenlikler boyunca yöre halkı ve esnaflar tarafından portatif büfe, kafeterya, lokanta, seyyar kasaplar faaliyet gösterir. Bunun için yaklaşık esnaf yaylada yerini almaktadır. Şenliklere ulaşım genel olarak bireysel imkanlarla 132

134 sağlanır. Köy dolmuşları şenliklerde ulaşımı sağlamaya yardımcı olur. Yaylada elektrik ve su devamlı olarak mevcuttur. Su halkın kendi imkanlarıyla getirilmiştir. Dışardan gelenlerin kalabilecekleri otel-motel, kamp türü konaklama yeri olmayan yaylada, sürekli ikamet edenlerin ahşap evleri mevcuttur. Bunun dışında şenlik boyunca civarında çadır kurulmaktadır. Kendi çadırını kurup konaklamak isteyen bu vatandaşlardan şenlik giderlerine katkı amacıyla Köy Koruma Derneği adına makbuz karşılığı ücret alınmaktadır. Alınan ücret standart olmayıp gönüllülük esastır. Yaylada ziyaretçilerin en yoğun olduğu dönem olarak bilinen Kadırga Şenlikleri müddetince, vatandaşın ve yaylanın güvenliği için Akyazı İlçe Jandarma gerekli tedbirleri almakta, ayrıca Akyazı Kaymakamlığı ve belediyesi tarafından itfaiye ve sağlık personeli görevlendirilmektedir. Yanık Yaylası: Acelle Yaylası ndan dakika mesafede olup, yayla evleri mevcuttur Sulucaova Yaylası: Beldibi nden 22 kilometre mesafede olup, ulaşım 50 dakika sürer. Halen elektriğin olmadığı yaylaya en yakın elektrik direği 2.5 kilometre uzaklıkta olduğundan ileride bu sorunun giderilmesi yolunda küçük bir çaba yeterli olacaktır. Yaylada yerli halkın yazkış oturduğu yayla evleri mevcuttur. Yörükyeri Yaylası: Dokurcun yolu üzerinde olup, Azizağa-Yörükyeri arası 20 kilometredir. Yörükyeri Yaylası na Sultanpınarı Yaylası üzerinden de ulaşılabilmektedir. Çiçekli Yaylası: Dokurcun yolu üzerinde bulunan Çiçekli Yaylası, Denderiz den 30 dakika mesafededir. Sultanpınarı Yaylası ndan doğu istikametine ilerleyip, Yörükyeri Yaylası üzerinden de ulaşılabilir. Yaylada yayla evleri mevcuttur. Akar Yaylası: Çiçekli yayla sından yaklaşık dakika mesafededir. Haydarlar-Kuloğlu Yaylası: Akar yaylasına 10 dakika mesafededir. Davlumbaz Yaylası: Haydarlar a 10 dakika, Dokurcun a 30 dakikalık mesafede olan yaylaya Dokurcun dan güney istikametinde gidilerek Haydarlar Köyü üzerinden de ulaşılabilir. Turnalı Yaylası: Dokurcun a 40 dakikalık mesafededir. Çiğdem Yaylası: Hendek ilçe sınırları içinde yer almaktadır. Dokurcun ve Çiğdem Yaylası arası 18 kilometredir. Bununla birlikte Hendek-Karadere üzerinden Dikmen ve Çiğdem Köyleri ne, buradan da 1500 metredeki Çiğdem Yaylası na ulaşılabilmektedir. Yapısıyla ilgi çeken evlerin de bulunduğu yaylanın; topukotu olarak adlandırılan çimle kaplı geniş alanı, küçük ve hafif eğimli tepeleri ile planlı bir çevrede oldukça hoş bir manzarası vardır. Yaylada her yıl temmuz ayının ikinci haftasında yayla şenlikleri düzenlenmektedir. Şenlikte yaylada yetişen sebze, meyveler ve hayvancılık tanıtılmakta, çeşitli eğlenceler yer almaktadır. Turizmci, gezgin ve yazarlardan oluşan büyük bir jüri tarafından Türkiye nin en güzel on yaylasından biri olarak seçilmiştir. Dikmen Yaylası: Hendek İlçe sınırları içerisinde yer almaktadır. Hendek ve Dikmen Yaylası arası 1.5 saattir. Hendek-Karadere üzerinden Dikmen ve Çiğdem Köyleri ne, buradan da yaylaya ulaşılabilir. Orman gülleri ile ünlü olan yaylada elektrik mevcuttur. Karagöl Yaylası: Taraklı nın 21 kilometre kuzeydoğusunda Samanlı Dağları nın uzantısı olan dağlar üzerinde yer alıp deniz seviyesinden yüksekliği 1200 metredir. Etrafı tamamen çam, kayın, köknar ve meşe ağaçları ile kaplı olan Karagöl Yaylası, 567 hektar genişliğindeki alanıyla, bol oksijenli havası ve soğuk içme sularıyla doğal bir tedavi merkezidir. İlkbaharda karların erimesiyle sularla kaplanan yayla, nisan ayının ikinci yarısında, sular tamamen çekildikten sonra doğa harikası bir görünüme bürünmektedir. Yaylada her hafta cuma günleri pazar kurulur ve o gün akşama kadar çeşitli şenlikler yapılır. Tamamen ahşaptan yapılmış yayla evleri ilgi çekmekle birlikte, son zamanlarda betonarme evler de yapılmaktadır. Her yıl yurt içinden binlerce insanımız burada kamp kurup konaklamaktadır. Hamzapınar Yaylası: Taraklı Yaylası nın 1 kilometre aşağısındadır. Belengerme Tepesi nin arka yüzünde kalan Hamzapınarı içimine doyum olmayan nefis bir soğuk suya sahiptir. Taraklı İlçesi ne gelen konukların çoğunluğu Orman İşletmesi tarafından düzenlenen halka açık piknik alanına götürülür. 133

135 Belengerme Yaylası: Taraklı İlçesi sınırları içerisinde yer alan yayla, Karagöl Yaylası sınırında Hamzapınar Yaylası bitişiğinde, Tuzla Köyü ne 1 kilometre mesafededir. Belengerme Tepesi nden bakıldığında tabiat harikası Karagöl Yaylası nın tamamı görülebilmektedir. İnönü Yaylası: Pamukova İlçesi sınırları içerisinde yer alan yayla, özellikle hafta sonları İzmit ve İstanbul dan gelen ziyaretçilerin kamp yapmaları için gereken ortamı sağlamaktadır. İnönü Yaylası ndan 20 dakikalık bir yürüyüşle, orman içindeki bir patika takip edilerek daha yukarıdaki Erikli Yaylası na varılabilir. İnönü Yaylası ndan doğrudan Hüseyinli Köyü üzerinden Pamukova-Çilekli-Mekece yoluna da çıkılabilmektedir. Güzlek Yaylası: Dokurcun yolu üzerinde ve Akyazı ya 45 kilometre mesafededir. Akyazı-Dokurcun istikametinde Beldibi Köyü karşısından sağa dönerek Boztepe Köyü yoluna ulaşılır. Boztepe üzerinden Güzlek Yaylası, Sultanpınarı Yaylası, Yörükyeri Yaylası, Çiçekli Yaylası ve Acelle Yaylası na, Acelle üzerinden de Yanık Yaylasına gidilir. Şerefiye ve Beldibi köyleri arası 1 kilometre mesafededir. Beldibi-Güzlek Yaylası arası ise 12 kilometredir. Her yıl mayıs ayında çevre köylerden yaylaya gelen yaylaklar burada bulunan yayla evlerinde kasım ayına kadar kalmakta, bu süre içinde yaban çileği toplayıp satmakta ve hayvancılık yapmaktadırlar. G.1.2. Kültürel Değerler Tarihi ve Arkeolojik Değerler, Müzeler Sakarya ve çevresi tarih devirleri içinde çeşitli kavimlerin geçişine sahne olmuş, bu nedenle bölgede köklü medeniyetler kurulamamıştır. Bhitinya bölgesinde şehir yerleşmesi olarak Geyve ilçesinin bulunduğu yerde Totoıyon, Pamukova nın güneyinde Mido, Taraklı yakınında da Daklis kasabalarının bulunduğu bilinmekle birlikte yörede bu yerleşimlere ait bulgulara rastlanmamıştır. Sakarya il sınırları içerisinde bugüne kadar yapılan birkaç yüzey araştırması ve kurtarma kazıları dışında önemli bir arkeolojik kazı çalışması yapılmamıştır. Yapılan araştırma ve incelemelerden tespit edilebilen en eski yerleşimimin Helenistik döneme (MÖ ) kadar gittiği bilinmektedir, Küçük Esence köyü tepecik yöresinde bulunan Tersiye Tümülüsü bu döneme tarihlendirilmektedir. Roma döneminden kaldığı belirlenen; Merkez Akarca köyü ve İkizce Osmaniye köyü nekropolleri, Taraklı Hark köyü, Duman köyü, Hacıyakup köyü, Geyve Sarayköy ve Pamukova Hayrettin köyü ile Akçakaya köyünde bulunan küçük yerleşim birimleri, mezar anıtları, mezar stelleri vb. gibi buluntu ve kalıntılardır. Bizans döneminden, sayılarının 21 olduğu sanılan kalelerden günümüze kadar kalabilen Seyifler kalesi, Harmantepe kalesi, Adliye kalesi, Karasu Tuzla Kalesi, Paşalar Kalesi ve bunların yanı sıra bölgemizin en önemli anıtsal yapılarından olan Jüstinianus köprüsüdür. Osmanlı döneminin en önemli eserleri ise Geyve Elvan Bey imareti, II.Beyazıt Köprüsü, Hasan Fehmi Paşa Camii, Rüstem Paşa Camii, Şeyh Muslihittin Camii, Taraklı Yunus Paşa Camii olarak sıralayabiliriz. Tablo G.3 Tescilli Taşınmazlar Sit Alanları Sayısı Kentsel Sit 2 Arkeolojik Sit 15 Doğal Sit 10 Tarihi Sit 0 Toplam

136 Tablo G.4 Kentsel Sit Alanları Tescil Kararı Sit Alanının Yeri Tarih ve Sayısı K-1 Taraklı-Merkez /675 K-2 Merkez Uzun Çarşı /3855 Derecesi Tablo G.5 Arkeolojik Sit Alanları Tescil Kararı Tarih ve Sit Alanının Yeri Sayısı Derecesi A-1 Merkez-Beşköprü-Jüstinyanus Köprüsü / A-2 Söğütlü-Akarca Köyü (Roma Nekropolu) /668 1 A-3 Hendek Yağbasan Tümülüsü Üçtepeler Mevki / A-4 Merkez-İkizce Köyü (Roma Nekropolu) / A-5 Geyve-Kulfalar Köyü (Ortaköy Mevkii) / A-6 Pamukova-Akçakaya Köyü / A-7 Taraklı-Merkez / A-8 Pamukova-Hayrettin Köyü (Menete Mevkii) / A-9 Adapazarı-Merkez Beşköprü Hakikat Vakfı Kooperatifi / A-10 Serdivan İlçesi İstiklal Mah. Altınışık Cad. 29.İ.3Paf.468ada1-2 ve 3 parsel /117 3 A-11 Adapazarı,Alandüzü Köyü (Nekropol) / A-12 Pamukova ilçesi, Hayrettin Köyü Su DeposuMevkii(Nekropol) A-13 Adapazarı ilçesi, Kayrancık Köyü KırktepelerMevkii(Nekropol) / /184 2 A-14Adapazarı ilçesi, Elmalı Köyü, (Nekropol) /238 2 A-15Adapazarı ilçesi, Salmanlı Köyü, (Nekropol) /239 2 Tablo G.6 Doğal Sit Alanları Sit Alanının Yeri Tescil Kararı Tarih ve Sayısı Derecesi D-1 Taraklı-Merkez /675 1 D-2 Sapanca-Vakıf Otel Yolu /680 1 D-3 Sapanca-Kırkpınar Civarı / D-4 Arifiye-Sapanca Arası / D-5 Sapanca-Akçay-Fevziye Köyü Arası / D-6 Merkez-Poyrazlar Gölü Ve Çevresi / D-7 Merkez-Hanlı Beldesi / D-8 Sapanca-Kurtköy Belediyesi Mesire Alanı /6524 D-9 Karasu-Acarlar Gölü ve Longos Ormanı / D-10 Sögütlü-Akgöl Köyü-Akgöl Mevkii / Tarihi Sit Alanları Sakarya İlinde tarihi sit alanı bulunmamaktadır. 135

137 Tablo G.7 Tescilli Tek Yapılar Tek Yapılar Yapıların Çeşidi Yapıların Sayısı Askeri Yapılar 13 Dinsel Ve Kültürel Yapılar 82 İdari Yapılar 5 Sivil Mimari Örnekleri 269 Endüstriyel Yapı 11 Doğal Anıtlar 83 Toplam 463 Tablo G.8 Camiler Sıra No Adı-Adresi İlçesi Kadastrol Durum Pafta Ada Parsel Tescil Kararı 1 Yeni Camii (Yeni Cami Sk.No:1) Merkez / Şerefiye Camii (Çark Cd.Kanarya Sk.No:1) Adapazarı ve / Hasırcılar Camii (TuranCad.) Adapazarı / Ağa Camii (Bankalar Caddesi) Adapazarı / Orta Camii (Uzunçarşı) Adapazarı / Orhan Camii (Bankalar Cad. No:3) Adapazarı / İhsaniye Camii (İnönü Caddesi Adapazarı / Camii (Aşağıdere Köyü Çelemen Mah.) Adapazarı / Camii (Kazımpaşa YukarıMah.) Adapazarı / İstiklal Camii (Serdivan Beldesi) Adapazarı / Rahime Sultan Camii (Uzunkum Köyü) Sapanca / H.Fehmi Paşa Camii (Mahmudiye Köyü) Sapanca / Rüstempaşa Cam (Rüstempaşa Mah.) Sapanca / Yanıkköy Camii (Yanık Köyü) Sapanca / Hacımurat Camii(Taraklı) Taraklı-Mrkz / Yunus Paşa Camii (Taraklı) Taraklı-Mrkz / Elperek Camii (Elperek Mah.) Pamukova / Şeyh Müslihiddin Camii (Topçu Köyü) Kaynarca / Camii (Gümüşoluk Köyü) Kocaali / Merkez Camii (Karasu) Karasu- Mrkz / Aziziye Camii (Karasu) Karasu- Mrkz / Yenicami (Akyazı) Akyazı-Mrkz / Büyük Camii(Hendek) Hendek-Mrkz /A Sarıcalar Köyü Merkez Camii Merkez / Yeni Camii (Hendek) Hendek-Mrkz / Sinanbey Camii (Geyve) Geyve-Mrkz 27-26Lc / Alifuatpaşa Camii (Ailfuatpaşa Beldesi) Geyve / Yusufbey Camii(Taraklı) Taraklı-Mrkz / Paşalar Camii (Paşalar Köyü) Pamukova / Süleymanbey Camii(Geyve) Geyve-Mrkz 27-26Lc / Büyükesence Köyü Cumaaltı Camii 32 Camii Harmantepe Mahallesi, Kibar Sok Erenler /1878 Adapazarı /

138 Tablo G.9. Türbeler ve Mezarlık-Şehitlikler Sıra No Adı-Adresi Adapazarı Şehitliği (Yorgalar Mezarlığı) Dağdibi Mezarlığı (Dağdibi Mah.) Mezarlık (Aşağıdere Köyü Aşağı Mah) Mezarlık (Aşağıdere Köy Bitişiği) Erenler Mezarlığı (Adapazarı) Kemer Mezarlığı (Sapanca) Yanık Köy Şehitliği (Yanık Köyü) Yanık Köyü Mezarlığı (Yanık Köyü) Ünlüce Köyü Mezarlığı (Ünlüce Köyü) Kabaklar Mezarlığı (Hacıyakup Köyü) Kaynarca Mezarlığı (Kaynarca) A.İncilli Mezarlığı (Karasu) Bozören Köyü Mezarlığı (Bozören Köyü) Mahmutbey ve Arkadaşları Mezar Anıtı İbn-İ El Zeyd Türbesi Emirdağ Mezarlığı Karacaahmet Sultan Türbesi (Paşalar Köyü) Ali Fuat Cebesoy Mezarı (Alifuatpaşa Beldesi) İlçesi Kadastrol Durum Pafta Ada Parsel Tescil Kararı Adapazarı /363 Adapazarı /2056 Adapazarı /2064 Adapazarı /2064 Sakarya- Merkez Sapanca- Merkez Sapanca / / /680 Sapanca /2164 Sapanca /2164 Taraklı /2075 Kaynarca- Merkez Karasu- Merkez / /2056 Geyve /3387 Hendek- Merkez /365 Adapazarı /2056 Pamukova /3562 Geyve /2400 Karaca Ahmet Sultan Türbesi: Pamukova ilçesinde Karapınar köyünden sonra 4 kilometre mesafede Paşalar köyünde bulunmaktadır. Türbe dikdörtgen planlı olup, iki adet odası mevcuttur. İkinci oda daha büyük ve ahşap kafesle ayrılmış. Ahşap kafesin diğer yanında 5 adet sanduka bulunmaktadır. Türbenin birinci odası kiremit çatılı ve alttan büyük kalaslarla destekli durmaktadır. İkinci oda tavanı kemer biçiminde yapılmış. Üstten kiremitle örtülmüş. Murat'ın veziriazamı olan Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa'nın himayesindeki Pamukova (Eski Akhisar) Paşalar köyü arazisini vakfettiği Karaca Ahmet Sultan'ın karaca adını geyiklerle kurduğu insanüstü ilişkiler ve onlarla konuşması rivayetinden aldığı anlatılmaktadır. Türbede Karaca Ahmet Sultan, eşi ve 3 çocuğunun mezarları bulunmaktadır. Daha önceden üzeri toprakla örtülü ve düz olan mezarların üzerlerinin sonradan tabut şeklinde beton dökülerek kapatıldığı anlaşılmaktadır. Türbenin ufak olması ve ziyaretçi kabul-dua kısmının dar olması nedeni ile doğu cephede giriş kapısı önüne sonradan ekleme bir yapı yapılmış, ancak bu yapı da tamamen harap bir duruma gelmiştir. 137

139 Anıtsal Yapılar Tablo G.10 Askeri Yapılar (Kaleler) Sıra No Adı-Adresi İlçesi Kadastrol Durum Pafta Ada Parsel Tescil Kararı 1 Paşalar Kalesi(Paşalar Köyü) Pamukova / Harmantepe Kalesi (Harmantepe Köyü Tepecik Mevkii) Söğütlü / ,39-3 Seyifler Kalesi (Seyifler Köyü) Ferizli / Karasu Kalesi F 25 d18b Or ,04,2005/498 4 Karasu (Akkum Köyü Tuzla Mevkii) Paftası 5 Adliye Kalesi(Adliye Köyü) Arifiye G24-C-08-D-4C Paşalar Kalesi: Sakarya İli Pamukova İlçesi Paşalar Köyünün kuzey tarafında bulunan sarp bir tepe üzerine kurulmuştur. Önündeki ovaya hâkim konumda olan bu kaleye Paşalar Köyünden yokuş yukarı tırmanarak, bir saatlik yaya yolculuğu sonucu çıkılabileceği gibi, Karapınar-Kadıköy-Bakacak Köyleri istikametinde giden yoldan sola ayrılarak ormanlık ve taşlık bayırdan yaya yürüyüşle de ulaşılabilir. Kaletepe diye bilinen bu mevkinin coğrafi yapısına uygun olarak ana kaya üzerine oturtulan sur duvarları tepenin etrafını dairesel olarak çevrelemektedir. Surun 2/3 lük kısmı tamamen tahrip olmuştur. Kuzey ve kuzeybatı tarafta bulunan sur duvarları iri kesme taşlarla yapılmış, taş sıraları arasında tuğla sıraları mevcuttur. Bu duvar üzerinde bulunan Geç Roma dönemi mezar stelleri, sunak parçaları, sütun ve sütun kaideleri ile mimari parçalar devşirme malzeme olarak kullanılmıştır. Sağlam olarak günümüze ulaşabilen kısmın sur duvarı boyunca yaklaşık 9-10 metre aralıklarla yer alan üç adet üçgenimsi çıkıntı vardır. Bu çıkıntıların en kuzeyde bulunanı üzerinde içerisi beşgen şekilli odacık kalıntısı yer almakta olup, yan duvarlarının mimari yapısından üstünün tonoz veya kubbe ile kapatılmış olduğu anlaşılmaktadır. Güney taraftaki sur duvarları ise farklı yapıdadır. Dış yüzeyleri kabaca düzeltilmiş küçük boyutlu 7-8 sıra taş duvar üzerine tuğla sıraları ile örülmüş bir sur yapısına sahiptir. Güneybatı tarafta taş duvar üzerine tuğla ile inşa edilmiş yuvarlak kemerli giriş bulunmaktadır. Güney tarafa doğru doğal eğimi bulunan kale içerisinde yer yer mimari kalıntılar, kısmen tahrip olmuş tuğla ile yapılmış kemer ve tonozlar bulunmaktadır. Bu yapıların mahiyetini tespit edebilmek için kazı yapılması gerekmektedir. Kale içerisinde defineciler tarafından yapılan çok sayıda kaçak kazı çukuru mevcuttur. Gerek sur duvarlarında ve gerekse mimari kalıntılarda kaçak define avcılarının yapmış olduğu tahribat bir hayli büyüktür. Geyve den Mekece ye kadar uzanan Pamukova ve Geyve ovalarını adeta kuşbakışı gören Paşalar Kalesinin yapım tekniği ve sur duvarlarında kullanılan geç Roma dönemi mezar stelleri ile mimari parçaların devşirme malzeme olarak kullanılmış olması Bizans dönemi yapısı olduğunu göstermektedir. Kuzey ve Güney taraf sur duvarlarının farklı teknikte yapılmış olması Erken Bizans döneminde yapılan kalenin daha sonra tahrip olması sonucu Geç Bizans döneminde, yıkılan kısımların yeniden inşa edildiğini göstermektedir. Harmantepe Kalesi: Sakarya İli Merkez Harmantepe Köyünün kuzeyinde kalan Harmantepe Kalesi küçük doğal bir tepecik üzerine kurulmuştur. Etrafı sulak ve bataklık alan iken her iki yanından daha sonra geçirilen kanallar sayesinde verimli tarım alanlarına dönüştürülmüştür. Kaleye ulaşabilmek için Küçük Söğütlü den Akçakamış köyüne giden yoldan sol tarafa ayrılan tarla yoluna sapmak gerekir. Yağmurlu havalarda ulaşım biraz güç olmaktadır. Harmantepe Kalesi, Bizans ın doğu sınırını korumak amacıyla 12 veya 13.yüzyılda yapılmış, Sakarya Nehrinin batı yakası boyunca birbirini gören ileri karakol ve gözetleme kuleleri niteliği taşıyan savunma yapılarından biridir. Adapazarı, Harmantepe Köyü 2 pafta, 564 parsel üzerinde yer alan kale, Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun / 2404 sayılı kararı ile korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. Aşağı Sakarya havzasında bulunan kaleler arasında günümüze en sağlam şekliyle ulaşabilmiş kalelerden biridir. Elips şeklinde yuvarlık planlı olan kale yöresel taşlarla yapılmıştır. Sur duvarlarının kalınlığı 2 m. Yüksekliği 8-10 m. arasında 138

140 değişmektedir. Ortalama 5 x 5 metre ebatlarında 6 adet burç bulunmaktadır. Burçların alt taraf iç kısmında, moloz taş ve kireç harçla yapılan dolgu malzemesi içerisine bağlantıyı sağlamak amacıyla ahşap kalasların ızgara biçiminde yerleştirildiği tespit edilmiştir. Zamanla bu kalasların çürümesi sonucu kalas yerleri yuvarlak delikler şeklinde görülmektedir. Burçların üst kısmında değişik yönlere bakan mazgal delikleri bulunmaktadır. Kalenin ana giriş kapısı güneyde olmak üzere farklı yönlerde ve değişik ebatlarda 5 adet yuvarlak kemerli girişi vardır. Kapıları içten kapatmaya yarayan ahşap sürgülerin sur duvarı içerisine doğru sürüldüğü delikler mevcuttur. Kapıların kemer kısımları burç ve sur duvarlarının bazı kısımları doğal tahribat sonucu yıkılmış olmakla beraber önemli bir bölümü korunmuş olan kale plan verebilecek durumdadır. Kale içerisi bitki ve ağaçlarla kaplıdır. Gerek mimarı gerekse taş işçiliği yönünden, bölgemizdeki diğer kalelerle benzer özellikler taşımaktadır. Bu nitelikleri ile Bizans dönemi yapısı olduğu anlaşılmaktadır. Adliye Kalesi: Adliye köyünün metre güneyinde Sakarya nehri ve Anadolu demir yolunun arasında bulunan kale yöresel taş ve malzemelerle inşa edilmiştir. Duvar kalınlığı 2 metre, yüksekliği ise 6 metre olan kale 2 burçludur. Kalenin nehir tarafındaki duvarı çökmüştür harap vaziyettedir. Dinsel ve Kültürel Yapılar Tablo G.11 Köprüler Sıra No Adı-Adresi Jüstinianus Köprüsü (Beşköprü Mevki) II.Beyazıt Köprüsü (Alifuatpaşa Beldesi) Köprü Kalıntısı (Alifuatpaşa Beldesi Adacık içi) İlçesi Kadastrol Durum Pafta Ada Parsel Tescil Kararı Adapazarı /13517 Geyve /A Geyve /5282 Justinianus Köprüsü (Beşköprü): D-100 (E-5) karayoluna yakın bir yerde bulunan köprü erken Bizans döneminin Anadolu daki en görkemli anıtsal yapılarındandır. İmparator Justinianus tarafından MS yılları arasında yaptırılmıştır. Sapanca gölünün sularını Sakarya nehrine boşaltan çark deresi (Melas) üzerindeki bu taş köprü 430 metre uzunluğunda 9,85 metre genişliğinde olup, 12 kemer gözlüdür. Batı ucunda tak izi, doğu ucunda apsisli yapı ve köprü ile ilgili tonozlu yapı kalıntıları bulunmaktadır. Karayolları Genel Müdürlüğünce 1995 yılımda onarılan köprünün taşıt trafiğine kapatılması amacı ile her iki ucuna üçer basamak yapılmıştır. II.Bayezid Köprüsü (Geyve-Alifuatpaşa): Alifuat Paşa kazasını Geyve ilçesine bağlayan kısımda, Sakarya Nehri üzerinde yapılmış bir köprüdür. Kitabesinde, Bu köprü tarihte devir açan Fatih'in oğlu 2. Beyazıt tarafından H. 901 M yılında yaptırılmıştır. ifadesi Türkçe olarak yer almaktadır. Köprü büyük kesme taşlardan yapılmıştır. Köprünün Alifuat Paşa kısmında dokuz küçük kemer bulunmaktadır. Köprünün tam orta altında lahit şeklinde büyük ayak ve sağ yanında iki büyük kemer, ayağın diğer tarafında da büyük bir kemer bulunmaktadır. İkinci Beyazıt'ın mimar ve mühendisi Fakir Abdullah tarafından tasarlanan on dört ayak üzerine 198 metre boyunda 7,5 metre eninde kemerli kesme taş köprünün ayaklarından dördü Sakarya Nehri üzerindedir. Esas kitabe köprünün Geyve tarafında kalan mihrabın arka cephesindedir. Geyve II. Beyazid Köprüsü tarih köşkünün bir önemi de 1495/96 (Hicri 901) yılını veren kitabenin çerçevesinde yer alan hatayi üslubundaki süslemedir. 15. yüzyılın sonunda belirli bir tarihte Türk süsleme sanatındaki tercihler ve yönelişler bu eserle belgelenmiştir. 0,10 metre genişliğindeki çerçeve kuşağında, rumili ve şakayık süslemeli kıvrımlı birer dalla verilen süsleme, şakayık süslemeli 15. yüzyılın ilk yarısındaki bir geleneği sürdürürken, 139

141 genel görünüşü ile dönemin süsleme anlayışını yansıtır. Ana köprünün altına çelik iskelet konarak köprü önceki yıllarda tamir edilmiştir. Tablo G.12 Hamamlar Sıra No Adı-Adresi İlçesi Kadastrol Durum Pafta Ada Parsel Tescil Kararı 1 Hamam (Orta Mah. Bankalar Cad. No:90) Adapazarı / Hamam (İnönü Caddesi No:3) Adapazarı / Hamam (Ulu Cami Mah) Taraklı / Rüstempaşa Hamamı (Rüstem Paşa Mah.) Sapanca / Hamam Taraklı H24-b /900 6 Hamam Taraklı H /900 7 Hamam Taraklı H /900 Adapazarı İnönü Caddesindeki Hamam: Kömürpazarı semtinin ilerisinde, İnönü caddesi 3 numarada eski bir hamam bulunmaktadır. İzzet Şükrü Enez Kreş ve Gündüz Bakımevinin hemen arkasındadır. Kreş ve evin arasında kalmıştır. Taş temel üzerine inşaa edilen hamamın dış duvarlarının kubbelere yakın kesimleri kemerlidir. İki büyük, on küçük kubbesi vardır. Hamamın girişi doğudandır. Girişten sonra soyunma odalarının bulunduğu bölüme ulaşılır. Bu bölümde hamamdan çıkanları ısıtmak için şömine tipinde bir ocaklık bulunmaktadır. Ilıklık ve sıcaklık bölümlerine soyunma bölümünden dar bir kapı ile geçilmektedir. Sıcaklık bölümündeki göbek taşının üzeri sonradan çini ile kaplanmıştır. Sıcaklık bölümünden hamamın en geniş bölümü olan külhan bölümüne geçilmektedir. Bu bölümdeki kubbeli-kemerli yapıya sahip olduğu anlaşılan ocak yıkılmıştır. 18. yüzyıl sonlarında inşaa edilmiştir. Hamamın yüksek duvarları bulunmaktadır. Gerek kreş, gerekse hamamın yanındaki ev depremde zarar gördüğünden terkedilmiş vaziyettedir. Dolayısıyla aynı şeyi hamam için de söz konusu olup, Adapazarı'na uzun yıllar hizmet etmiş hamam bugün kaderine terkedilmiştir. Taraklı Ulucami Mahallesindeki Hamam: Yunus Paşa Camii nin güneydoğusunda, ona metre uzaklıktadır. Kitabesi ve vakfiyesi yoktur. Camiye yakınlığı nedeniyle, camiye bağlı bir yapı olabileceği akla gelmektedir. Ama sıcaklığındaki kubbeye geçiş sisteminden, XIV. yüzyılın ikinci yarsı ile XV. yüzyılın ilk çeyreğine tarihlenebilir. Muhtemelen fetihten hemen sonra yapılmıştır. Eskiden hamamın suyu ısıtılınca, caminin de sıcak su vasıtasıyla ısıtıldığı söylenir. Taştan inşa edilmiş hamamın esas girişi, şu anda üst katı mesken olarak kullanılan bir evin altında bulunmaktadır. Hamamın üstü bir tam ve bir yarım kubbe ile örtülmüştür. Arka tarafında odun yakma yeri ve bacası, onun karşı cephesinin sağ köşesinde de bir başka baca bulunmaktadır. Bu kubbeye geçiş sistemi Konya Karatay Medresesi köşe odalarında, İnce Minareli Medrese ( ) ana eyvanının iki yanındaki odalarda, Amasya Gök Medrese Türbesi ( ) kubbesinde, Bursa Alaaddin Bey Camii (1326) harim kubbesinde, Kayseri Hatuniye Medresesi ( ) ana eyvanının iki yanındaki odaların kubbesinde, Karaman II.İbrahim Bey İmareti (1433) ana eyvanının iki yanındaki ve türbenin kubbeye geçişinde, Türk trompu diye adlandırdığımız aynı türde geçiş elamanlarına rastlıyoruz. Yukarıdaki örneklerden de anlaşılacağı gibi, bu tür kubbeye geçiş elamanlarını, Anadolu Selçuklu ve Beylikler dönemi yapılarında çok görürüz. Selçuklular döneminde Taraklı fethedilmediği için, hamamı; tarihleri arasına tarihliyor ve Taraklı nın da en eski yapısı olduğuna inanıyoruz. Hamam Plan olarak orijinalinde A, B, C ve D olmak üzere dört bölümden oluşmakta, Kuzey- güney doğrultusunda dikdörtgen planlı yapının, batısında yeni yapılmış soğukluk ve kuzeyinde helâ mekânları sonradan ilave edilmiştir. Yapının üzerleri kubbeyle örtülü eş büyüklükte iki sıcaklığı, kubbeli mekânların güneyinde uzanan dikdörtgen planlı, üzeri tonoz örtülü su haznesi ile kuzeyinde ılıklık ve halvet hücresi yer alır. Bu mekânların üzeri sivri beşik tonozlarla örtülüdür. Su haznesinin arkasında, dışta sivri kemerli külhan nişi bulunur. Hamam günümüz zemininden bir hayli aşağıda kalmıştır. Yapı plan olarak, Bursa Merkez Demirci Köyü, İnegöl Merkez Karapınar Köyü ve 140

142 Yenişehir Merkez bucağı Menteşe Köyü hamamlarına, dört bölümlü olması bakımından benzer. İmaretler Elvanbey İmareti: Geyve ilçe merkezinde; Konyalı Ali Kebir Caddesi üzerinde, Elvan Bey sokakta bulunmaktadır. Kare planlı bir yapıdır. İmaret şu anda ilçe kütüphanesi olarak kullanılmaktadır. Elvan Bey imareti, Germiyan beyinin kızını Yıldırım Beyazıt'a gelin getiren zatın oğlu Elvan Bey tarafından yaptırılmış olup, 15.yüzyıldan beri Elvan Bey vakfı olarak hizmet görmüş üç kubbeli ve kurşunludur. İmaret on beşinci asırda kesme taş ve tuğladan yapılmıştır. Avlusunda Elvan Beyin türbesi vardır. İmaret üç kubbeli olup bugüne kadar özelliğinden hiçbir şey kaybetmemiştir. Sırf imaret olarak yapılan binanın inşa tarihi 1450 olarak tespit edilmiştir. İmaret içten ve dıştan kubbeli. Ön cephesi revaklarla süslenmiş. İçine kemerli bir kapıdan girilmektedir. Ana mekanın kubbesinde yuvarlak rozet motifi bulunmaktadır. Ana mekan birbirinden basamaklı olarak iki kısma ayrılmaktadır. Yapı 1698 ve 1969 yıllarında iki kez tamir edilmiştir. Tablo G.13 İdari Yapılar Sıra No Adı-Adresi İlçesi Halk Evi (Atatürk Bulvarı) Müze/Atatürk Evi (Sait Faik Sok No:36) Atatürk Ortaokulu (Kavaklar Caddesi) Köy Enstitüsü Binası (Merkez-Arifiye) Kültür Evi (Merkez Bina) Belediye Binası (Pamukova Merkez) Sivil Mimarlık Örneği Taşınmazlar Kadastrol Durum Pafta Ada Parsel Adapazarı Adapazarı Tescil Kararı / / Adapazarı /6769 Adapazarı /8222 Taraklı /675 Pamukova /1870 Adapazarı Merkez, Taraklı, Sapanca, Pamukova ve Karasu da olmak üzere il genelinde sivil mimarlık örneği yapılar bulunmaktadır. Tablo G.14 Sivil Mimarlık Örneği Taşınmazlar SİVİL MİMARLIK ÖRNEĞİ YAPILAR LİSTESİ S.NO ADI İLÇESİ ADRESİ PAFTA ADA PARSEL 141 TESCİL KARARI 1 Konut Adapazarı Yahyalar M.Turan C.No /13517 Hasarlı 2 Konut Adapazarı Kurtuluş M.Bahçıvan S.N: / Konut Adapazarı Kurtuluş M.Işık S.N: /13517 Hasarlı 4 Konut Adapazarı Kurtuluş M.Yıldız C.N: /13517 Hasarlı 5 Konut Adapazarı Kurtuluş M.Bahçıvan S.N: /13517 Hasarlı 17( Konut Adapazarı Cumhuriyet M.Çark C.N: ) /13517 Hasarlı 7 Konut Adapazarı YenidoğanM.Küçük S.N /13517 Yıkık 8 Konut Adapazarı Sakarya M.İnönü C.N: /13517 Yıkık 9 Konut Adapazarı Sakarya M.İnönü C.N: /13517 Hasarlı 10 Konut Adapazarı Çeşme S.N: /13517 Yıkık 11 Konut Adapazarı Avcılar S.N: (218) / Konut Adapazarı Diyarbekir Çıkmazı N: /13517 Yıkık 13 Konut Adapazarı Çark C.N: /13517 Hasarlı

143 14 Konut Adapazarı Kavaklar C.N: /13517 Yıkık 15 Konut Adapazarı Orta M.Kuzu S.N: (19) /13517 Yıkık Konut Adapazarı İzmit C.N: /13517 Yıkık 17 Konut Adapazarı İzmit C.N: /13517 Yıkık 18 Konut Adapazarı Kurtuluş M.Uzun S.N: /13517 Yıkık 19 Konut Adapazarı Kurtuluş M.Bahçıvan S.N: /13517 Hasarlı 20 Konut Adapazarı İnönü C.N: /13517 Yıkık 21 Konut Adapazarı İnönü C.N: /13517 Hasarlı 22 Konut Adapazarı Kömürpazarı C.N: / Konut Adapazarı TığcılarM.Pamuk S.N: / Konut Adapazarı Çıracılar M.N: /13517 Yıkık 25 Dükkan Adapazarı Uz.çrş N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı N: (4.ge.) / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı N: (4.ge.) / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı N:13 (4.geçit) / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Pirinç Pz.N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Pirinç Pz.N / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Kundura N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Kundura N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Pirinç Pz.N: / Dükkân Adapazarı Uzunçarşı Pirinç Pz.N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Pirinç Pz.N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Bankalar Cad / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı 2.Geçit N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı 3.Geçit N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı 3.Geçit N: / Dükkan Adapazarı Kunduracılar Çar.N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı 2.Geçit N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Bakırcılar N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Orta C.N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Sebzeciler Sok / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Aynalıkavak C / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Aynalıkavak / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Aynalıkavak N: / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Aynalıkavak C / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Kunduracılar / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı Bankalar C.N: / Dükkan Adapazarı Bankalar C.N: / Dükkan Adapazarı Bankalar Sokak / Konut Adapazarı TığcılarM.Kavak Sok.N: / Konut Adapazarı Orta Mah.Kuzu Sok / Konut Adapazarı Orta Mah. K.Hamam N: / Konut Adapazarı Kurtuluş M.Hamitbey Ç / Konut Adapazarı Kurtuluş M. N: / Konut Adapazarı Kurtuluş M.N: / Konut Adapazarı Kurtuluş M.Eyüp S.N: / Konut Adapazarı Kurtuluş M.Eyüp S.N: /6523 Yıkık 142

144 68 Konut Adapazarı Kurtuluş M.Eyüp S.N: /6523 Yıkık 69 Konut Adapazarı Kurtuluş M.Bahçıvan S.N: / Konut Pamukova Merkez / Konut+ Böceklik Pamukova Merkez / Konut+ Böceklik Pamukova Merkez / Konut Pamukova Kavakdibisk. Nu: / Konut Pamukova Çınardibisk. No /10585 Konut+ 75 Böceklik Pamukova Çınardibisk. No / Konut Pamukova Çınardibisk. No / Konut Pamukova / Konut Pamukova M.Akif.cad. No: / Konut Pamukova M.Akif.cad. No: / Konut Pamukova M.Akif.cad. No: / Konut Pamukova Kavakdibisk.No: / Konut Pamukova Kavakdibisk.No: / Konut Pamukova Çınardibisk. No: / Konut Pamukova Ankara Cad. No: / Konut Karasu Arabacı S.N: / Konut Karasu Üvesdibi S.N: / Konut Karasu Üvesdibi Sok / Konut Karasu Kızılay Cad / Konut Karasu Gürsel Cad / Konut Sapanca Rüstempaşa İstasyon C.N: / Konut Sapanca RüstempaşaNurettinbey C / Konut Sapanca Rüstempaşa C.N: / Konut Sapanca Kemer Cad.N:26-A (40) / Konut Sapanca Kadı Sok.N: / Konut Sapanca Kadı Sok.N / Konut Sapanca Kemalettin Samipaşa C.N: / Konut Sapanca Kemalettin Samipaşa C.N: / Konut Sapanca Kemalettin Samipaşa C.N: / Konut Sapanca Atatürk Cad.N: / Konut Sapanca Kemer Cad.N: / Konut Sapanca Çiçekçi Sokak N: / Konut Sapanca Çiçekçi Sokak N: / Konut Sapanca Turan Emeksiz C.N: / Konut Sapanca Kapı Sokak N: / Konut Sapanca Kemer Sokak N: / Konut Sapanca Kemer Caddesi N:9-A / Konut Sapanca Çarşı İçi C.No: / Konut Sapanca Vehbibey Cad.N: / Konut Sapanca Yanıkköy İçi N:B / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez /

145 124 Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Merkez / Konut Taraklı Okkul Sok.N: / Konut Taraklı Okkul Sok.N: / Konut Taraklı Okkul Sok.N: / Konut Taraklı Okkul Sok.N: / Konut Taraklı Okkul Sok.N: / Konut Taraklı Okkul Sok.N: / Konut Taraklı Doğan Sok.N: / Konut Taraklı Doğan Sok.N: / Konut Taraklı Doğan Sok.N: / Konut Taraklı Okul Sok.N: / Konut Taraklı Santral Sok.N: / Konut Taraklı Santral Sok.N: / Konut Taraklı Santral Sok.N: / Konut Taraklı Ankara Cad.N: / Konut Taraklı Ankara Cad.N: / Konut Taraklı Ankara Cad.N: / Konut Taraklı Ankara Cad.N: / Konut Taraklı Rüştiye Sok.N: / Konut Taraklı 6.Geçit N: / Konut Taraklı Rüştiye Sok.N: / Konut Taraklı Rüştiye Sok.N: / Konut Taraklı Şimşek Sok.N: / Konut Taraklı Rüştiye Sok.N: / Konut Taraklı Şimşek Sok.N: / Konut Taraklı Kuğu Sok.N: / Konut Taraklı Rüştiye Sok.N: / Konut Taraklı Yunuspaşa Sok.N: / Konut Taraklı Yunuspaşa Sok.N: / Konut Taraklı Yunuspaşa Sok.N: / Konut Taraklı Harman Arkası Çıkmaz S / Konut Taraklı Fevzi Çakmak Cad.N: / Konut Taraklı Ankara Cad.N: /

146 178 Konut Taraklı Ankara Cad.N: / Konut Taraklı Ankara Cad.N: / Konut Taraklı Ankara Cad.N: / Konut Taraklı Selimiye Cad.N: / Konut Taraklı Ankara Cad.N: / Konut Taraklı Lale Sok.N: / Konut Taraklı Lale Sok.N: / Konut Taraklı Lale Sok.N: / Konut Taraklı Lale Sok.N: / Konut Taraklı Çınardibi Sok.N: / Konut Taraklı Türbe Sok.N: / Konut Taraklı Çınardibi Sok.N:16-A / Konut Taraklı Bilyaz Sok.N: / Konut Taraklı Bülbül Sok.N: / Konut Taraklı Bilyaz Sok.N: / Konut Taraklı Çınardibi Sok.N: / Konut Taraklı Ulu Cami Mahallesi / Konut Taraklı Ulu Cami Mahallesi / Konut Taraklı Ulu Cami Mahallesi / Konut Taraklı Yusuf Bey Mahallesi /283 2.Grup 27-26Rb 198 Konut Geyve G.Süleymanpaşa.İst.C.N: / Grup 199 Konut Geyve Akıncı Köyü / Konut Geyve Akıncı Köyü / Konut Karasu Darıçayırı Merkez mah /961 2.Grup 202 Konut Karasu Darıçayırı Merkez mah /961 2.Grup 203 Konut Karasu Darıçayırı Merkez mah /961 2.Grup 204 Konut Karasu Darıçayırı Merkez mah /961 2.Grup 205 Konut Karasu Darıçayırı Merkez mah /961 2.Grup 206 Konut Karasu Darıçayırı Merkez mah /961 2.Grup 207 Konut Karasu Darıçayırı Merkez mah /961 2.Grup 208 Konut Karasu Darıçayırı Taşlık mah /961 2.Grup 209 Konut Karasu Darıçayırı Taşlıkmah /961 2.Grup 210 Konut Karasu Darıçayırı Taşlık mah /961 2.Grup 211 Konut Karasu Darıçayırı Taşlık mah /961 2.Grup 212 Konut Taraklı Ulu Cami Mahallesi / Grup 213 Konut Taraklı Ulu Cami Mahallesi / Grup 214 Konut Taraklı Ulu Cami Mahallesi / Grup T.C.D.D Sapanca İstasyon Mevkii / Binası T.C.D.D Pamukova Mekece Köyü / Binası 217 Konut Hendek Başpınar Mahallesi / Grup 218 1Nolu / grup Bina Adapazarı MithatPaşaMah Nolu / grup 219 Bina Adapazarı MithatPaşaMah Nolu / grup 220 Bina Adapazarı MithatPaşaMah Nolu / grup 221 Bina Adapazarı MithatPaşaMah Nolu / grup 222 Bina Adapazarı MithatPaşaMah Nolu / grup 223 Baca Adapazarı MithatPaşaMah T.C.D.D /154 2.grup 224 Binası Arifiye Doğançay Köyü Konut Geyve Safibey Köyü /173 2.grup 226 Dükkan Adapazarı Uzunçarşı / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı /

147 228 Dükkan Adapazarı Uzunçarşı / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı / Dükkan Adapazarı Uzunçarşı / Konut Hendek Kemaliye Mah. No: / Konut Hendek Kemaliye Mah. No: /337 BaşpınarMah. Konuklar Cad. 238 Konut Hendek No: / Konut Hendek BaşpınarMah. 138.Sok No: / Konut Hendek BaşpınarMah. 137.Sok No: /337 BaşpınarMah. Konuklar Cad. 241 Konut Hendek No: / Konut Hendek BaşpınarMah 132.Sok No: / Konut Hendek BaşpınarMah / Konut Hendek Kemaliye Mah. 602.Sok /337 Kemaliye Mah. Ziya Gökalp 245 Konut Hendek Cad. No:11/ / Konut Hendek BaşpınarMah /337 Kemaliye Mah 247 Konut Hendek 607.Sok No: /337 Kemaliye Mah 248 Konut Hendek 609.Sok No:14/ /337 Kemaliye Mah 249 Konut Hendek 609.Sok /337 Kemaliye Mah DoğanCad 250 Konut Hendek No: /337 Kemaliye Mah DoğanCad 251 Konut Hendek No: / Konut Hendek Kemaliye Mah No: /337 Kemaliye Mah DoğanCad 253 Konut Hendek No: /337 Kemaliye Mah 601.Sok 254 Konut Hendek No:37/A /337 Kemaliye Mah 605.Sok No:8/1-255 Konut Hendek /337 Kemaliye Mah 602.Sok 256 Konut Hendek No:14/ /337 Kemaliye Mah 605.Sok 257 Konut Hendek No:29/ / Konut Hendek Başpınar Mah /337 BaşpınarMah. Başpınar Cad. 259 Konut Hendek No:43/ / Konut Hendek Başpınar Mah / Konut Hendek Başpınar Mah /337 Mahmutbey Mah. 262 Konut Hendek M.ŞişmanoğluCad No:3/B /337 DereboğazıMah 263 Konut Hendek ZiyaGökalp Cad. No: /337 DereboğazıMah 264 Konut Hendek ZiyaGökalp Cad. No: / Konut Hendek DereboğazıMah /337 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup 2.grup Taraklı Hanı: Taraklı'da Ulucami mahallesinde bulunmaktadır. Han iki katlı ve U biçiminde yapılmıştır. Tamamen ahşap ve çamur karışımı olarak yapılmıştır. Ana giriş kapısının sağ tarafında bir, sol yanında iki büyük penceresi bulunmaktadır. Binanın üstü de ahşap çatı olup, kiremitle örtülüdür. Sol tarafındaki bölümde, büyük bir hol bulunmaktadır. Üzeri balkon tarzında ve revaklarla düzenlenmiş. Hanın üst katında odaları bulunmaktadır. Han şu anda kullanılamaz vaziyettedir. Civardaki yaşlı amcalardan aldığımız bilgilere göre; han Hacı Atıf Hanı olarak biliniyor. Hanın yaklaşık yılları arasında postane olarak kullanıldığı belirtiliyor. Hanın yaklaşık olarak 200 yıllık geçmişi olduğu 146

148 söyleniyor. Taraklı, Bağdat yolu üzerinde olduğundan kervanların Taraklı'da konakladığı ve yılların hiçbir zaman eskitemediği tarihi han yerli ve yabancı turistlere "ben buradayım gelin misafirim olun", dercesine bütün ihtişamıyla Taraklı'nın tarihini anlatır. Taraklı da Ulucami mahallesinde bulunmaktadır. Han iki katlı ve U planlıdır. U nun açık kısmı kuzeye bakmaktadır. Temeli moloz taş üzerine hımışık duvarlıdır. Alt katlar dükkân üst katlar otel olarak kullanılmaktaymış. Orta bölümün üzeri yuvarlak ahşap kemerlerle dışa açılır. Kemerler Bağdadi Tekniği ile yapılmıştır. Kemer biçimlerinden ve yapı elamanlarından, XIX. yüzyılın sonu ile XX. yüzyılın başına tarihlenir. Hanın doğu kanadı yıkılarak dükkân yapılmıştır. Batı kanadı ise eve dönüştürülmüştür. Üst kat odalarının tavan ve taban döşemeleri tamamen ahşaptır. Binanın üstü de ahşap çatılı olup, kiremitle örtülüdür. Han şu anda kullanılamaz vaziyettedir. Civardaki yaşlı insanların anlattıklarına göre; han Hacı Atıf Hanı olarak biliniyor. Hanın yılları arasında postane olarak kullanıldığı belirtiliyor. Hanın yaklaşık olarak 200 yıllık geçmişi olduğu söyleniyor. Taraklı nın eski Bağdat yolu üzerinde olması nedeniyle kervanların Taraklı da konakladığı tek han burasıdır. Geleneksel konut açısından yörenin tek hanı olması yanı sıra Türk kültürünün misafir ağırlama geleneğinin yaşatılabileceği yöredeki son mekândır. Turizm açısından, ileride kültür turizmine açılmasında tarihi doku içerisinde konaklama hizmetinin verilebileceği tarihi hanın gelecek kuşaklara taşınacak en güzel yapı örneği olacaktır. Tablo G.15 Endüstriyel Yapılar Sıra Kadastrol Durum Adı-Adresi İlçesi No Pafta Ada Parsel Tescil Kararı 1 Böceklik (Elperek Mah.) Pamukova /558 2 Banka (Uzunçarşı No:59-61) Adapazarı / Otel (Orta Mh. Ankara Cad. No:64) Adapazarı / Böceklik (Pamukova Merkez) Pamukova /1870 Müzeler Sakarya Müzesi: Sakarya İli, Merkez İlçesi, Semerciler Mahallesi, Milli Egemenlik Caddesi, İstasyon karşısında yer alan Müze binası, bahçesi ile birlikte 1290 m 2 lik bir alan üzerine kurulmuştur yılları arasında dönemin Askerlik Şubesi Başkanı Binbaşı Baha Bey tarafından zemin katla birlikte üç katlı olarak yaptırılan konut, daha sonra Atatürk ün yakın arkadaşı ve Milletvekili Hasan Cavit Bey tarafından satın alınmıştır. 17 Haziran 1922 yılında Mustafa Kemal Atatürk ün annesi ile buluştuğu ve 3 gün kaldıkları ev, 1967 yılında meydana gelen depremde büyük ölçüde hasar görmüştür yılında sivil mimarlık örneği olarak tescil edilen konut, Bakanlıkça kamulaştırılıp, dış görünümü aslına uygun bir şekilde, içte ise tamamen değişikliğe uğratılarak betonarme olarak yeniden inşa edilmiştir. Zemin katta büro odaları ve kalorifer dairesi, 1. katta müdür odası ve 85 m 2 genişliğinde bir adet sergi salonu, 2.katta da 50 kişilik bir konferans salonu bulunmaktadır. Sakarya Müzesi ilk defa tarihinde, İl Kültür Müdürlüğü bünyesinde büro hizmetlerine başlamış, tarihinde şimdiki yerine taşınmıştır. Müze Müdürlüğü büro faaliyetlerinin yanı sıra ilimiz sınırları içerisinde bulunan arkeolojik ve etnografik eserleri toplayarak, yapılan teşhir düzenlemesi sonrasında, tarihinde halkın ziyaretine açılmıştır. 17 Ağustos 1999 tarihindeki depremde vitrinlerde ve eserlerde meydana gelen hasar nedeniyle ziyarete kapatılmıştır. Deprem sonrasında yapılan çalışmalar sonucu, tarihinde yeniden ziyarete açılmıştır. Müzenin bahçesinde, Sakarya İli sınırları içinde bulunan Roma ve Bizans dönemlerine ait mimari parçalar, mezar taşları, sunaklar, yazıtlı taşlar, ostotek, pişmiş toprak erzak küpü ve sütun kaideleri sergilenmektedir. Müzenin sergi salonunda tarih öncesi çağlar, Roma ve Bizans Dönemine ait bir grup arkeolojik eser ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemine ait etnografik eserler sergilenmektedir. Arkeolojik eserler arasında 147

149 yassı el baltaları, pişmiş toprak kaplar, koku ve gözyaşı şişeleri, madeni ve cam eserler yer almaktadır. Etnografik eserler arasında Ulu önder Atatürk ün kullandığı eşyalar ile Osmanlı ve Cumhuriyet dönemine ait ateşli ve kesici silahlar, bakır kaplar, mühürler ve el işlemeleri teşhir edilmektedir. Sikke vitrininde, Klasik, Helenistik, Roma, Bizans ve Osmanlı Dönemlerine ait sikkeler bulunmaktadır. Tablo G.16 Eserler Sakarya Müzesi ndeki Eserlerin Çeşidi SAYISI Arkeolojik 191 Etnografik 188 Sikke Mühür ve Mühür Baskısı 13 El Yazması 4 Toplam Kuva-i Milliye Müzesi: Sakarya İli, Geyve İlçesi, Alifuatpaşa Kasabasında bulunan Kuvay-ı Milliye Müzesi, Alifuatpaşa parkının yanında yer almaktadır yılında tek katlı olarak inşa edilen yapı, uzun süre belediye binası olarak kullanılmıştır yılında ikinci kat ilave edilen bina, Sakarya Valiliğinin sağladığı imkânlarla onarılarak özel müze haline dönüştürülmüş ve 30 Ekim 1989 tarihinde ziyarete açılmıştır. İki kattan oluşan müze binasının birinci katı, Kuva-ı Milliye Müzesi olarak düzenlenmiş olup, bu katta bir ölüm kalım devri olan bu dönemin önemli şahsiyetleri ile olaylarına ait belgeler ve kitaplar sergilenmiştir. Müzede sergilenen belgeler; Mondros Mütarekesinin imzalandığı 30 Ekim 1918 ile Türkiye Büyük Millet Meclisi nin vatanın kaderini eline aldığı, 23 Nisan 1923 tarihleri arasında Kuvay-ı Milliye adı verilen devreyi kapsamaktadır. Binanın ikinci katında ise ilk Kuva-ı Milliye Genel Komutanı ve Garp Cephesi Komutanı Ali Fuat Cebesoy Paşa dan kalan fotoğraf, belge, hatıra eşya ile O na ait kişisel eşyalar teşhir edilmiştir. Müze binasısın mülkiyeti Alifuat Paşa Belediyesine ait olup, kullanım hakkı Sakarya İl Özel İdaresi Müdürlüğüne verilen bu özel müze, pazar günleri dışında ziyarete açıktır ve giriş ücreti alınmamaktadır. Deprem Müzesi: Sakarya, Merkez, Cumhuriyet Mahallesi kavaklar caddesinde yer alan Deprem Müzesi 450 m² lik kullanım alanına sahiptir. Sergi standları, kafeterya ve sinevizyon salonu bulunan müzede; Adapazarı n da meydana gelen 1967 ve 1999 yılı depremlerine ilişkin deprem öncesi ve sonrası fotoğraflar ile suni deprem yaratan titreşimli elektronik bir stant, depremde yıkılan binaların yapım tekniği ile ilgili inşaat malzemeleri ve sismograf ile depremle alakalı diğer unsurlar sergilenmektedir. Binanın mimarisi ve iç düzenlemesi tamamen fotoğraf, tablo, resim ve bu gibi malzemelerin sergilenebileceği bir sanat galerisi şeklinde inşa edilmiştir. Bölgenin birinci derece deprem kuşağında kalması nedeni ile İlimizde meydana gelen depremler öncesi ve sonrasını belgelemek, deprem olgusunu sürekli ve sıcak tutabilmek amacı ile 2000 yılında yapımına başlanan deprem müzesi 2004 yılında ziyarete açılmıştır. Kolleksiyonerler: Sakarya Müzesi denetiminde Kültür Varlığı Koleksiyonu yapan 4 kişide; 506 adet Sikke, 18 adet arkeolojik ve 88 adet etnografik eser bulunmaktadır. 148

150 Tablo G.17 Sakarya Müzesi Denetiminde Kültür Varlığı Koleksiyonu Yapanlar Koleksiyona Sahip Olanların Adları Sikke Arkeolojik Etnografik Toplam A. Rüştü ÇÜRÜKSULU Yücel ÖNER M. Hanifi ALİOSMANOĞLU İ.İlker AYTÜRK S.Sırrı KAMACI Bahri TUNÇAYLI Toplam Tablo G.18 Çeşmeler Sıra No Adı-Adresi İlçesi Kadastrol Durum Pafta Ada Parsel Tescil Kararı 1 Çeşme (Bahçıvan Sk. No:19) Adapazarı / Çeşme (Kömürpazarı Caddesi) Adapazarı / Çeşme (Uzunköy) Adapazarı / Çeşme (Uzunköy) Adapazarı / Çeşme (Yusufbey Camii Bahçesi) Taraklı /680 6 Çeşme (Taşoluk Köyü) Kaynarca / Çeşme (Yenicami M.Gün S.) Adapazarı /578 8 Çeşme (Karaosman M.) Adapazarı / Çeşme (Salmanlı Köyü) Adapazarı /216 Cumhuriyet Mahallesi Bahçıvan Sokaktaki Çeşme: Sokakta 19 numarada bulunan çeşme kare bir plan üzerine oturtulmuştur. Üzeri bir küçük kubbe ile örtülmüştür. Çeşme şu anda kullanılmamakta olup, kubbesi aşırı bir şekilde çatlamıştır. Bugünlerde bakımsız bir durumdadır. 1950'li yıllarda çeşmenin çok faal olduğunu, halkın özellikle yakın köy insanlarının bidonlarını bu çeşmeden su doldurarak su ihtiyaçlarını karşıladıkları çevre esnafı tarafından belirtilmektedir. Çeşmenin duvarları büyük kesme taşlardan yapılmış olup, üst kısımları sıvalıdır. Çeşmenin arkasında bulunan tarihi ev yakın zamanda yıkılmış. Çeşmeye ait kitabe şu anda Sakarya Müzesinde sergilenmektedir. Kitabede şöyle yazmaktadır; Sahib-ül hayrat Kemahlı, Hacı İsmail Ağa, Bihamd Almlah ihya bu çeşme-i inşa. El açıp su iç bu çeşmeden eyle şükûr, Ayini kevser der ateşine olsun şifa. Zeban-ı Lüleden tarihi car-ı lütfen ve manen, Yapıldı ikiyüzelli dörtte çeşme vâla sene 1254 Taşoluk Köyü Çeşmesi: Kaynarca ilçesine gelmeden yolun sağından girince Taşoluk köyünde bulunmaktadır. Çeşmenin tahminen 250 yıllık olduğu, belirtilmektedir. Çeşme halen kullanılır vaziyettedir. Kare planlı olan çeşmenin kitabesi üzerinde mevcut olan çeşmenin üstü düz beton ile örtülmüştür. Üzerinde iki oluk bulunmaktadır. Kitabe üzerindeki bilgiye göre; Sahibülhayrat Hacı Şakir ibaresinden, çeşmeyi bu zatın yaptırdığı anlaşılmaktadır. 149

151 Tablo G.19 Diğer Tescilli Taşınmazlar Sıra No Adı-Adresi İlçesi Kadastrol Durum Pafta Ada Parsel Tescil Kararı 1 Vecihi Kapısı (Kemer Caddesi) Sapanca /680 2 Teketaban Tümülüsü (Teketaban Köyü) Karapürçek / Topçular Tümülüsü (Topçular Köyü) Kaynarca / Akıncılar Kilisesi (Akıncılar Köyü) Geyve / Kurtbelen Kilisesi, Melekşeoruç Köyü Geyve /186 6 Yapı Kalıntısı, Kanlıçay Köyü Karapürçek G24c / Tümülüs Teketaban Köyü Karapürçek G25-d-6a / Yapı Kalıntısı Osmanlı Köyü Kaynarca / Tümülüs Sivritepe Köyü Hendek G25-a-18-b / Tümülüs Sivritepe Köyü Hendek G25-a-18-b / Tümülüs KarapürçekM.Harmantepe Mevkii Akyazı / Tümülüs Karapürçek M.Harmantepe Mevkii Akyazı /241 Vecihi Kapısı: Elde kesin bilgi bulunmamakla beraber Mimar Sinan tarafından yaptırıldığı söylenen kemerin bulunduğu yerden İpek Yolu'nun geçtiği rivayet olunur. Kemer birkaç kez onarım gördüğünden bugün sadece ana gövdesi tarihi eser niteliğindedir. Kemerin ilk onarımı orijinal yapısı korunarak 1905 yılında Sapanca'da nahiye müdürlüğü yapan Yanyalı Vecihi Orhon tarafından yaptırılmıştır. Sapanca'da Ünlüce caddesinin başında yer almaktadır. Kapının her iki yanı mezarlıktır. Kemerin alt kısmı büyük taşlarla yapılmış, üstüne tuğla sıralanmış ve sıvanmış vaziyettedir. Kapıya sonradan eklenen kitabede; "Bu eski eserin adı Vecihi Kapusu'dur. (1321) yılında burada iki devre nahiye müdürlüğü yapan Yanyalı Vecihi Orhon Bey Efendi tarafından yaptırılmıştır. Aziz ruhuna ve cümle yatanlara fatiha. Bir oğlum var idi binbeşyüz yaşında ham traş. Bilseydim dünyada ölüm olduğunu, Koymaz idim taş üstüne taş." yazmaktadır. Teketaban Tümülüsü: Sakarya-Karapürçek karayolunun 18. kilometresinde bulunan Teketaban Köyü, Karadağ eteklerinin ova ile birleştiği kısımda yer almaktadır. Verimli topraklara ve hafif dalgalı bir arazi yapısına sahiptir. Teketaban Köyü içerisinden geçen asfalt yol Adapazarı, Karapürçek ve Akyazı bağlantısını sağlamaktadır. Teketaban Köyü, köy içi mevki, Hilmi Toprakçı ya ait tarlanın tepecik kısmından toprak alınması sonucu mezar odasına rastlandığının Sakarya Müzesine haber verilmesi üzerine; Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün tarih ve 7515 sayılı ruhsatnamesi ile Sakarya Müzesi Müdürlüğü tarafından kurtarma kazısı yapılmıştır. Yaklaşık 40 metre çapında ve 8 metre yüksekliğinde tümülüs olduğu anlaşılan tepecikten zaman zaman köylüler tarafından toprak alınması sonucu 3/4'lük kısmının kaldırıldığı ve yine toprak alınırken mezar boşluğuna rastlandığı anlaşılmıştır. Düz bir arazi üzerinde yükselen tümülüsün orta yerinde tepe noktasından 8 metre derinlikte ve büyük bir bölümü açığa çıkmış vaziyetteki mezar boşluğunun olduğu yerde 3 x 3 metre ebatlarında bir alan temizlenerek kazı çalışmalarına başlanmış ve dikey kesitte görülen izler takip edilerek mezar tabanı ve ahşap kalas izleri ortaya çıkartılmıştır. Yapılan çalışmalarda, çürümüş ve kömürleşmiş durumdaki ahşap parçacıkları dışında herhangi bir buluntuya rastlanmamıştır. Kesitte ve tabanda görülen ahşap izdüşümlerden hareketle Mezarın ahşaptan yapıldığı etrafına doldurulan toprağın ince ve baskılı olduğu ve bu durumda içte kalan ahşabın çürümesi sonucu yanlarda ve tabanda bıraktığı izlerin ahşabın şeklini aynen muhafaza ettiği belirlenmiştir. Dıştan dışa ölçüleri kısmen tespit edilebilen ahşap mezar odasının doğu-batı istikametinde olduğu, 300 santimetre boyunda, 114 santimetre genişliğinde ve yaklaşık 200 santimetre yüksekliğinde ebatlara sahip bulunduğu belirlenmiştir. Semerdam çatılı mezar odasının yalnızca çatı yüksekliği 83 santimetredir. Her iki uçta mezar tabanının altına yerleştirildiği belirlenen kalasların toprakta bıraktığı izdüşümlerinin derinliği 38 santimetredir, uzunluğu ise 184 santimetredir. Ahşap mezar odasının bulunduğu yerde herhangi bir buluntuya rastlanmamış ve Jandarma tarafından ilk müdahale esnasında yüzeyde bulunduğu ifade edilen gümüş koku kabının mezar odası 150

152 dışında olması tümülüsün tepe kısmında ve kesitte kaçak kazı izinin görülmesi mezarın daha önceden soyulduğunu göstermektedir. Ele geçirilen Gümüş koku kabı 9 x 7,5 santimetre ebatlarında olup, kısa silindirik boyunlu, armudi gövdeli ve düz diplidir. Omuzuna yapışık olan bileziğin üzeri boğumlu olup yer yer altın kaplama izleri mevcuttur. Anadolu da Trakya bölgesi ile Phrygia ve Lydia devletlerinin egemen olduğu bölgelerde pek çok tümülüse rastlanmıştır. Bu gelenek Romalılar zamanında da devam etmiştir. Teketaban tümülüsünden elde edilen bilgiler ışığında hangi döneme ait olduğunu kesin olarak söylemek mümkün değildir. Ancak Mezar yapısında Ahşap kullanılması Phrygia tümülüslerini çağrıştırmaktadır. Teketaban köyü çevresinde daha başka tümülüslerin de olduğu bilinmektedir. Tersiye Tümülüsü: Merkezde, Küçük Esence köyü (küçük tersiye) tepecik yöresinde bulunan tümülüs 1958 yılında kazılmıştır. Dramos ve gömüt odasından oluşan yapı kalkerdendir. Gömüt odasında taş bir yatak ve kandil, koku şişeleri, mersin yapraklarından altın diadem parçaları gümüş vazo ve kupalardan oluşan gömüt armağanları bulunmuştur. Akyazı ilçesinde de Tersiye tümülüsünün bir benzeri Küçüçek Köyü nde bulunmuştur. Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Folklorik Değerler Yaşam Şekli XIX. yy.dan sonra özellikle Rumeli ve Balkanlar dan gelen göçmenlerle kültürel yapısı çeşitlenen Sakarya da ekonomik yapı yaşam biçimini belirlemiştir. Manav denilen ve tarımla uğraşan yerli halkın ekonomik alanda varlık gösteremeyişi, toplumsal ilişkilerde de etkinliği sağlayamamasını getirmiş; bu olgu, göçmen topluluklarını kendi kültür ve uğraş biçimlerinde ortak tutum ve davranışlara yöneltmiştir de karayolu ulaşımının ülke genelinde önem kazanması ve il merkezinin bağlantı noktasını, tarımda makineleşme, il merkezinde tarım dışı yeni iş alanlarının belirmesi gibi olgular, farklı kültürler arasında etkileşimi sağlamıştır. Bu değişimle kent kesiminde giyim kuşamda, beslenmede, barınmada, boş zamanlarını değerlendirmede çağdaş öğeler ön plana çıkmaya başlamıştır. Geyve, Taraklı ve Pamukova yöresinde ise göçmen yerleşiminin az oluşu nedeniyle geleneksel Manav Kültürü nün korunduğu görülmüştür. Sakarya da dinsel değerler, toplumsal ilişkilerde kaynaştırıcı rol oynamaktadır. Yöresel Halk Oyunları ve Kıyafetleri Halk oyunları ve müziğinde göçlerin etkisinde çeşitlilik izlemektedir. Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu, Trakya ve Ege Bölgeleriyle Kuzey Kafkaslardan gelen topluluklar farklı oyun ve müzikler sergilemektedirler. Kemençe eşliğinde oynanan ve doğu Karadeniz bölgesi oyunu olan horon, Çerkez ve Abaza topluluklarının Armonika eşliğinde kızlı-erkekli Kafkas oyunları, Geyve ve Taraklı ilçesinde, davul, klarnet ve keman eşliğinde karşılama gibi kadın ve erkeklerce oynanan Zeybek ilin başlıca halk oyunlarıdır. Sakarya da Manav, Kafkas etkisindeki kadın giyimi ve Karadeniz e özgü çizgilerle bezeli geleneksel halk giysileri yerini çağdaş giysilere bırakmıştır. Yöresel Mutfak Giyim-kuşam Halk oyunları müziğinde olduğu gibi yöre mutfağında Rumeli, Kafkasya, Doğu Karadeniz ve Anadolu içlerinden göç edenler yöre mutfağına çeşitlilik kazandırmıştır. Tüm kesimlerde beslenme, hamurlu yiyecekler dayanmaktadır. 151

153 Kentleşme ile birlikte beslenmenin büyük ölçüde pazar ürünlerine dayanmaya başlaması ile birlikte ildeki sebzelerin özgün kullanımı halen devam etmektedir. Sütlü patates, Tatlı kabak dolması, kabak sütlüsü, kabak ve patates börekleri, şeker pancarından yapılan yemekler, cevizli lokum, sütlü üzüm, ıslama köfte halen yaygınlığını korumaktadır, Yöre halkının etnik yapısını da simgeleyen, Çerkez tavuğu, Tatar böreği, Boşnak böreği özgün yiyeceklerdendir. Yöresel Mimari: Yüzyıllar öncesi bir ağaç denizi görünümünde olan Sakarya bölgesi Karasu, Kocaali ve Kaynarca bölgesi dışında birinci derece deprem kuşağı üzerinde bulunmaktadır. Birinci derece deprem kuşağında olan ve geçmişte Sakarya ile Mudurnu ırmağının sık sık taşkınlarına maruz kalan il topraklarında, bu afetlerin zararlarını mümkün olduğu kadar azaltacak bir mimari tür olan Kuzey Anadolu nun ahşap-karkas yapı tekniği yaygın olarak kullanılmıştır. Yapılarda, su basman düzeyine kadar moloz ve düzgün taş, üst duvarlarda tuğla ve kerpiç dolgulu yatay ve çapraz taşıyıcılar kullanılmıştır. Duvarlar bazı yörelerde çamur ya da bağdadi teknikle sıvanmakta, bazı yörelerde ise öylece bırakılmaktadır. Çatılar, beşik ya da kırma çatı şeklinde eğimli yapılarak kiremit kaplanmaktadır. Bölgenin ilk yerleşim yeri olan Tığcılar Mahallesinde genelde ahşap ya da ahşapkarkas veya bağdadi sıvalı iki katlı evler bulunurdu. Evin sokakla bağlantısı kesilmiştir; pencerelerin tümü ahşap kafeslidir; üst kat çardakları( balkon) ve çıkmalar avluya ya da bahçeye bakar, ana kapıdan taş döşeli büyük bir sofaya geçilir. Bir yanda içine büyük bir toprak fırını bulunan mutfak, öbür yanda ise odunluk, kömürlük, ambar vb. bölümler yer almaktadır. Sofadan birkaç basamakla üst kat sofasına ulaşılır. Yatma ve oturma birimleri, helâ, hamam sofanın çevresine yerleştirilmiştir. Oturma odalarını, Türk evinin belirgin öğelerinden yöresel süslemeli kilimlerle örtülü sedirler süsler. Tüm odalarda iki üç dolap, yüklük ve odun sobası vardır. Sofadan bir-kaç basamakla en üst kat sofasına ulaşılır. Bu katta diğer katların planlarından ayrı olarak sofa evin ön yüzüne alınmıştır. Bölgede, Kuzey Anadolu da görülen ahşap-karkas tekniği yaygın hale gelmiştir. Yapılar basit bir temel üzerine dikey ve yatay direkler şeklinde birbirine tutturulmuş, dikey direkler arası; tuğla, kerpiç, ya da çit şeklinde doldurulmuştur. Bahçeler içinde bir ya da iki katlı yapılmış ahşap- karkas evler, bölgenin doğa ile bütünleşmiş yerleşim manzarasını yansıtırken iç ve dış göçlerle yoğunlaşan nüfus ve ormanlık alanların büyük tahribata uğraması yöre insanını betonarme yapıya yöneltmiştir. Gün geçtikçe mimari yöndeki eski görünümünü kaybeden Sakarya da beş katlı betonarme binalar yükselmeye başlamıştır. Türk zevkini yansıtan sivil mimari örneklerinden bir kısmı ise tescil edilip korumaya alınmıştır. Korumaya alınan sivil mimari örneklerinden bazıları 1999 depreminde yıkılmış veya ağır hasar görmüştür. Yıkılan bu binaların tescilleri devam etmektedir. Osmanlı mimari tarzının en güzel örnekleri Adapazarı nın, Cumhuriyet, Kurtuluş, Semerciler ve Orta mahallelerinde ayrıca, Karasu, Geyve, Hendek ve özellikle Taraklı da görülmektedir. Taraklı: Sakarya İli`nin en güney ucunda yer alan Taraklı, 19. yy. kalma Osmanlı Dönemi evleri ve tarihi yapılarıyla önem arz eden bir ilçedir. Sokak dokusu bozulmayan Taraklı Evleri`nin bulunduğu alan sit alanı ilan edilmiş ve korumaya alınmıştır. Bu alanda 120 adet tarihi ev bulunmaktadır. Yük taşıyanların dinlenmeleri için dinlenme taşları bulunan Arnavut Kaldırımlı 152

154 sokakları ve bu sokakların buram buram tarih kokan süsleri Osmanlı Evleri ile Taraklı bir açık hava müzesi görünümündedir. Bu özellikleri sebebiyle son yıllarda iç turizm açısından belirgin bir canlanma görülmektedir. Yusufbey Mahallesinde bulunan yaklaşık beş asırlık Çınar ağacı Kültür Bakanlığınca Doğal anıt olarak tescillenmiştir. 100 ila 300 yıllık evlerin süslediği Taraklı`nın Osmangazi tarafından alınışından bu yana, halk tahtadan tarak ve kaşık yapımıyla uğraşmıştır. İlçeye ismini veren tarak yapımına çoktan son verilse de, ağaç oyma el işlerine devam edilmektedir.cumbalı, renkli evleri, doğası, tertemiz sokak ve parkları ile önemli bir iç turizm talebine sahne olan ilçe denizden 800 metre yüksekliktedir. Bu konumu Taraklı`yı, rutubetsiz, temiz havası, betona yenik düşmemiş, odun kokulu daracık sokakları ile önemli bir turistik çekim merkezi yapmaktadır.taraklı, Adapazarı`na 70 km uzaklıktadır. Ankara`dan ise Göynük istikametinden 3 saatlik mesafededir. Ankara ve İstanbul`a ilçeden günlük otobüs seferleri vardır. Adapazarı`na ise saat başı otobüs bulunmaktadır. Sakarya da Sanat 1. Resim Sakarya da resim sanatı fotoğraf ile birlikte güzel sanatların diğer dallarına oranla daha fazla gelişmiş bulunmaktadır. Okul ve kültür merkezlerinde resim sergileri açılmaktadır yılında kurulan Sakarya Güzel Sanatlar Derneği (SAGÜSAD) bünyesinde verilen resim eğitiminden birçok kişi faydalanmaktadır. Ayrıca Hendek ilçesinde Güzel Sanatlar Derneği (HEGÜSAD) bulunmakta ilimizdeki sanat evlerinde de resim çalışmaları sürmektedir. Sakarya büyükşehir Belediyesince, 2002 yılından bu yana her yıl nisan ayı başında Atatürk Bulvarı ndaki meydanda yüzlerce katılımla gerçekleştirilen ve ödüllerin 23 Nisan şenliklerinde verilen Adapazarı geleneksel ilköğretim öğrencileri arası resim yarışması düzenlenmektedir. Sakarya büyükşehir Belediyesi 1996 yılından bu yana önce ASM, ardından AKM de düzenli olarak sanat sergiler açmıştır yılında Sakarya Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Bölümü Açılmıştır. 2. Fotoğraf: Sakarya da güzel sanatların dalları içinde en gelişmiş bölüm Fotoğraf sanatıdır. Bu gelişmede Hüsnü Gürsel ve İbrahim Zaman ın önemli katkıları bulunmaktadır. Adapazarı nda ilk fotoğrafçılar 1920 lerin sonları ile 1930 lu yılların başlarından itibaren görülmektedir. İlde fotoğrafçılığın gelişmesi anlamında birçok fotoğrafhaneler fotoğraf kulüpleri kurulmuştur. Sakarya büyükşehir Belediyesince, 1998 yılından bu yana her yıl haziran ayı başında yüzlerce katılımla gerçekleştirilen ve ödüllerin 21 Haziran Kurtuluş Şenlikleri nde verilen Adapazarı Geleneksel Fotomaraton fotoğraf yarışması ve Büyükşehir Belediyesince 1996 yılından bu yana ASM VE AKM de açılan fotoğraf sergileri, ilimizdeki fotoğraf sanatının gelişimine önemli katkılar sunmaktadır. Fotoğraf sanatı açısından Sakarya da şimdilik en önemli sorun Sakarya Üniversitesi Güzel Sanatlar bünyesinde hala Fotoğraf Bölümünün açılamamış olmasıdır. 153

155 3. Karikatür Karikatür sanatı Sakarya da, diğer sanat dallarına oranla daha az gelişmiştir. Burada düzenli ve örgütlü bir karikatür eğitimi verilememiş olmasının payı vardır. Sakarya da karikatür denilince akla gelen ilk isimler Osman Suroğlu ve Sezgin BURAK tır. Karikatür dergisi olarak Kaynana dergisi 1984 yılında yayımlanmıştır. 4. Geleneksel Türk Süsleme Sanatları Geleneksel Türk Süsleme Sanatları denilince Hat, Ebru, Tezhip, Rölyef ve Oyma akla gelmektedir 2004 yılı itibarı ile ilimizde icazet (yeterlilik) sahibi iki hattat bulunmaktadır. Hat örnekleri kitabı bulunan ve Süleymaniye Camii baş imamlığından emekli olan Hattat Saim ÖZEL in eserleri, Mekke de Kral Halit Tüneli, birçok İstanbul camisiyle özel bazı koleksiyonlarda bulunmaktadır. İkinci sanatçı ise Sakarya Üniversitesi Türk İslam Sanatları Tarihi öğretim üyesi olarak çalışan Doç. Dr. Mehmet MEMİŞ tir yurt içi ve dışında bir çok sergi açan MEMİŞ ilimizde hat dersi vermeyi sürdürmektedir. Geleneksel Türk Süsleme Sanatları içerisinde çok önemi bir yer tutan ebru ve tezhip alanında, uzun yıllar ciddi bir çalışma görülememiştir. Son yıllarda bazı olumlu çabalar görülmekte ve bu konuda Bağdagül Sanat Evi faaliyet sürdürmektedir. Bitki parçaları ile resim yapma esasına dayanan rölyef dalında ise Avni ÖZTÜRK ve Süha ERDİR den söz etmek mümkündür. Ağaç üzerine hat yazıları oyma esasına dayanan oyma sanatında ilimizde eser veren sanatçılar amatörce çalışmalarını sürdürmektedir. Seramik alanında Sakarya nın adını duyuran sanatçımız yurt içi ve yurt dışı sergilere katılan ve ödüller alan Melike Abasıyanık Kurtiç, seramik gereçlerinin tüm imkânlarını kullanarak oluşturduğu tabiat esintisi formları ile seramik dalının ilk ve ünlü uygulayıcılarından biridir. Sakarya Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi nde açılan seramik bölümünün de ilimizde seramik sanatına olumlu katkıları bulunmaktadır. 5. Tiyatro Adapazarı nda tiyatro faaliyetlerinin geçmişini 1860 lara götürmek mümkündür. Adapazarı nda kaynaklara dayalı olarak bilinen ilk tiyatro gösterimi, İstanbul Darül-Bedayi Tiyatrosu nca (İstanbul Şehir Tiyatroları) 1922 yılında Kömürpazarı Havuzlu Kahvede oynanan Muhterem Katil adlı oyunudur. İlde, İstanbul kökenli grupların turne amaçlı gösterimleri dışında, yerel tiyatro gruplarının ilk oluşumu 1932 yılında bütün yurtta faaliyete başlayan Halkevi kökenli olanlarıdır yılları arasında Adapazarı nda tiyatro faaliyetleri, daha çok Adapazarı Ortaokulu ve Adapazarı Lisesi nin kol faaliyeti olarak ön plana çıkmıştır, öğretmenlerin öncülüğünde birçok oyun sahnelenmiştir arasında Alpaslan Oda Tiyatrosu, Ülkü Tiyatrosu, Genç Tiyatrocular, Yurdemir Tiyatrosu, Beyaz Leke Tiyatrosu ve Halk Eğitim Merkezi Oyuncularının bazı oyunları sahneledikleri bilinmektedir li yıllarda Türkiye nin bir çok ünlü tiyatro grubu ve tiyatrocusu ilimize gelmiştir larda Sakarya Sanat Tiyatrosu nda oyunlar sergilenmiştir larda kurulan tiyatro grupları özellikle geleneksel tiyatronun temel öğe ve unsurlarını sergilemiştir li yıllarda ise Sakarya tiyatro topluluğu Sakarya büyükşehir tiyatrosu Kamil Övünç tiyatrosu ve Sapanca kültür ve sanat topluluğu oyunlar sergilemektedir. 4. Sinema: Adapazarı nda sinemaların faaliyete geçmesi filmlerinin çekimlerinin gerçekleşmesi 1930 ların başlarına kadar uzanmaktadır. Sinemacılık;1992 Sakarya Üniversitesinin kurulması ve seyircinin yavaş yavaş sinemaya dönmesiyle canlanmıştır. ASM(1993, Halk Eğitim Merkezi Salonu(1998) hizmete girmiş, 1999 depreminde sosyal hayat kısa süreli bir kesintiye uğrasa da, Sakarya Üniversitesinde öğrenci sayısının lere ulaşması ile küçük ama çok salonlu sinemalar dönemi başlamıştır. Altı salonlu Prestij(1998), üç salonlu Oskar(2002, 2004 de vizyon adını aldı), dört salonlu AKM(2003)sinemaları birbirinin peşi sıra hizmete girmiştir. 154

156 Sakarya da bulunan Abasıyanık Sanat Merkezi(ASM) Adapazarı Kültür Merkezi(AKM), Ahmet Faik Abasıyanık Kültür Merkezi(AFA), Süleyman Demirel Kültür Merkezi, Bağdagül Sanat Evi, Picasso Sanat Merkezi, Yeni Çizgi Sanat Evi, Epik Sanat Evi, Kırmızı Sanat Evi, Dodo Sanat Evi önemli sanat kurum ve kuruluşlarıdır. 5. Yöresel El Sanatları En yaygın el sanat türleri örgü işleri bakırcılık, kilim ve bez dokumacılığı, kaşıkçılık, tarakçılık, bastonculuk, semercilik, süpürgecilik, sepetçilik, hasırcılık, çömlekçiliktir. İlin İstanbul a yakınlığı nedeniyle yöresel el sanatları yerini hazır kulanım mallarına bırakmıştır. 8. Yerel Etkinlikler Sakarya da yöresel nitelikteki festival ve kutlamalar da yaygındır. Yörenin mahalli nitelikteki başlıca kutlama günleri şunlardır: Ali Fuat Cebesoy u Anma Töreni 10 Ocak Egemenlik Haftası 7 Renk Halk Oyunları Yarışması ve Şöleni 23 Nisan Sakarya Büyükşehir Belediyesi İlköğretim Öğrenciler Arası Resim Yarışması 23 Nisan Kaynarca nın Kurtuluş Şenlikleri 03 Mayıs Sakarya Üniversitesi Bahar Şenlikleri Mayıs ın İlk Haftası Sakarya Uluslararası Halk Oyunları Festivali Mayıs Adapazarı Tiyatro Günleri Mayıs Taraklı Geleneksel Hıdırlık Pilav Şenliği Haziran ın İlk Hafta sonu Geyve-Kiraz Festivali Haziran ın İkinci Haftası Akyazı-Akbalık Yağlı Güreşleri Haziran Adapazarı nın Düşman İşgalinden Kurtuluşu ve Kurtuluş Şenlikleri Haziran Sapanca nın Düşman İşgalinden Kurtuluşu 22 Haziran Uluslararası Sapanca Şiir Akşamları Haziran Yeşilyurt Yaylası Şenlikleri/Hendek 27 Haziran Kırkpınar Sanat Akşamları Haziran-Temmuz Denizcilik ve Kabotaj Bayramı/Karasu 01 Temmuz Uluslararası Kültür Turizm Fındık Festivali/Karasu Temmuz Ayı Çiğdem Yaylası Şenlikleri/Hendek Temmuz İkinci Pazar Dikmen Yaylası Şenlikleri/Hendek Temmuz Üçüncü Pazar Sapanca Soğucak Yayla Şenlikleri Temmuz Ayı Ferizli Kültür ve Sanat Festivali Temmuz Ayı Söğütlü Geleneksel Tarım-Hayvancılık ve Süt Festivali Temmuz Ayı Geleneksel Sünnet Şöleni ve Selman Dede yi Anma Etkinlikleri Temmuz Ayı Sapanca Belediyesi Sünnet Şöleni Temmuz Ayı Şeyhler Köyü Hacet Bayramı Ağustos Ayının İlk Pazarı Sapanca-Kırkpınar Yaz Festivali Temmuz-Ağustos Ayları Sakarya/Kocaali Turizm Kültür ve Fındık Festivali Ağustos Adapazarı Belediyesi Sünnet Şöleni Ağustos Ayı Sakarbaba Etkinlikleri/Sakarya Ağustos Pamukova-Karakucak Güreşleri 8 Eylül Pamukova Panayırı Eylül Taraklı Hayvan ve Emtia Panayırı Eylül Sakarya Büyükşehir Belediyesi Fotomaraton Fotoğraf Yarışması Kasım Sakarya Büyükşehir Belediyesi Kitap Fuarı Ramazan Süresince Sapanca Belediyesi Geleneksel Aşure Günü 10 Muharrem G.2. Turizm Çeşitleri Turizm sektörü dünyada petrol endüstrisinden sonra en fazla gelir getiren ikinci endüstri konumuna gelmiştir. Gerek ulusal gerekse uluslar arası alanda gerçekleşen turizm olgundan gereken payı alabilecek potansiyele sahip birçok bölgemiz ülke sınırları içerisinde mevcuttur. Sakarya İli de arz kaynakları bakımından çok büyük değer arz eden unsurlar ihtiva etmektedir. Sakarya nın Turizm arz kaynaklarını şu şekilde sıralandırabiliriz. Sakarya nın Turizm Arz Kaynakları 155

157 Yayla Turizmi: Yayla kelimesi, dağ tepelerindeki düzlüklere verilen isimlerden gelmektedir. Yaylalar, son yıllara kadar rekreasyonel ve turizm amaçlı kullanımdan çok, o yörede yaşayan halkın hayvanlarını kolaylıkla beslemek ve kışlık yakacak gereksinimlerini karşılamak amacıyla genellikle Haziran ayı başından Ağustos ayının sonuna kadar yaşadıkları yer olmuştur. Türkiye yaylaları, tüm dünyanın giderek daha fazla birbirine benzemeye başladığı yeni bin yılda geçmişten gelen ve tadı yaşandıkça fark edilen günümüz modern yaşamına göre egzotik ve otantik farklı tatların kaynağıdır. Sakarya nın Başlıca Yaylaları; Davlumbaz, Çiçek, Karapınar, Acelle, Hanyatağı, Çiğdem, Dikmen, Karagöl, Kırca, Katırözü, Pınarözü ve Soğucak Yaylaları. Sağlık Turizmi: İnsanlar ilk çağlardan beri şifalı su kaynaklarının bulundukları yere sağlık amaçlı ziyaretlerde bulunmaktadırlar. Sakarya İli Termal kaynaklar bakımından jeotermal bir bölgede olması sebebiyle oldukça zengin bir potansiyele sahiptir. Sakarya nın başlıca Kaplıcaları; Kuzuluk, Taraklı, Kaya boğazı ve Ilıca Köyü Kaplıcalarıdır. Spor Turizmi:Genel turizm tariflerinden hareketle, spor turizmi kavramı için, spora ilgi duyan kişilerle, aktif olarak spor yapan kişi, grup ya da takımlar ile bunların idarecileri ve seyircilerinin turizme katılmalarından doğan olaylar ve ilişkiler bütünü, şeklinde bir yaklaşımda bulunmak mümkündür. Spor turizmi için spor altyapısı yapılmış tesisler önem arz etmektedir. Bu altyapı sporun branşına göre değişiklikler gösterebilmektedir. Ülkemizin spor turizmine müsait tesisleri özellikle Antalya Bölgesi nde yoğunlaşmıştır. Marmara Bölgesi ndeki profesyonel takımların fazlalığı ve bu takımlar için hazırlık kampı yeri ihtiyacı dikkate alındığında, doğal olarak ulaşım kolaylığı, yakınlığı, ikliminin yumuşaklığı gibi avantajlarıyla Sakarya İli, gelecekte iyi bir alternatif oluşturabilecek potansiyele sahiptir. Mevcut spor tesislerinin kalitesinin ve yeterliliğinin geliştirilmesi, mevcut ve yeni yapılacak konaklama tesislerine spor komplekslerinin de planlanması, iyi bir pazarlama, tanıtım programıyla sadece Marmara Bölgesi değil, yurdumuzun tüm bölgeleri ve hatta yurt dışındaki spor takımlarının da dikkatleri çekilecek ve dış turizm faaliyetleri için ilk adımlarda böylece atılmış olacaktır. Yağlı Güreş: Ata sporumuz olan yağlı güreş, Sakarya İli nde büyük bir altyapıya sahiptir. Sakarya nın yetiştirdiği Kırkpınar Başpehlivanı unvanlı yağlı güreşçiler arasında Adil Atan, İrfan Atan ın yanı sıra, daha yakın tarihimizde de birçok başarılar kazanmış yağlı güreşçiler mevcuttur. Ülkemizde yurt içi olduğu kadar, son zamanlarda yurt dışı tanıtımlarına da konu olan yağlı güreşler, Sakarya İli nin de tanıtımında ve turizminin gelişiminde etkili olabilecek bir potansiyele sahiptir. Yağlı güreş dalında Sakarya İli nde özellikle Akyazı ve Sapanca İlçeleri ön plana çıkmaktadır. Bu kapsamda Akyazı-Akbalık Yağlı Güreşleri, Sapanca- Karakucak Yağlı Güreşleri spor literatüründeki yerini almış, ülkemizce takip edilen, katılımında yoğun olduğu organizasyonlar olarak kabul edilmektedir. Sapanca Kürek Yarışları: Kürek sporu belli bir altyapı, tesis, malzeme gerektiren ve bu yönden ele alındığında yatırımını özellikle İstanbul İli nde yapmış bulunan bir spor dalıdır. Bu bakış açısından hareketle, sahip olduğu doğal parkur, aynı zamanda bu sporun altyapısı konumundaki Sapanca Gölü, İstanbul İli ne olan yakınlığı ile avantajını kullanmaktadır. Bu avantaj Sapanca Gölü nü, Sapanca İlçesi ni ve doğal olarak ta Sakarya İli ni olumlu yönde etkilemekte, tanıtım ve il turizmine katkı sağlamaktadır. Türkiye deki mevcut kürek takımlarının ve Türkiye Kürek Milli Takımı nın kamp yeri ve antrenman sahası konumundaki Sapanca Gölü, aynı zamanda her yıl düzenlenen Türkiye Şampiyonası na da ev sahipliği yapmaktadır. Sapanca Gölü nde Balkan Kürek Şampiyonaları da düzenlenmiştir. Salon Sporları: Sakarya İli nin, salon sporları yönünden potansiyeli olan tesisi, Adapazarı şehir merkezinde bulunan Atatürk Kapalı Spor Salonu dur. Salon; basketbol, voleybol, hentbol, karate, judo, tekvando, güreş, masa tenisi, halter, boks müsabakalarına müsaittir ve bu branşlarda aktif olarak hizmet vermektedir. Beş bin seyirci kapasiteli Atatürk Kapalı Spor Salonu aynı zamanda konser organizasyonları için de kullanılmaktadır. Triatlon: 2003 yılında Sapanca Gölü ve çevresinde yapılan triatlon yarışları, Türkiye de bir gölde yapılan ilk triatlon yarışı olması bakımından önem arz etmektedir yılı haziran ayında yapılan Balkan Şampiyonası nda, büyükler; 1500 metre yüzme, 40 kilometre bisiklet, 10 kilometre koşu ve gençler; 750 metre yüzme, 20 kilometre bisiklet, 5 kilometre koşudan oluşan 156

158 parkurlarda yarıştılar. Yüzme Sapanca Gölü nde, Bisiklet Sapanca-İzmit istikametinde, koşu ise Uzunkum tarafında yapıldı. Bu organizasyon ile triatlon yarışı, Sakarya İli nde geleneksel olma yolunda önemli bir adım atmış oldu. Şirketlere Özel Outdoor Etkinlikleri: 1929 Dünya Ekonomik Krizi sonrası ortaya çıkan Neoklasik yönetim teorilerinin ilk adımı olan Hawthorne araştırmalarıyla ortaya çıkan sonuçlar, o tarihten beri ciddi kurumsal şirketlerin yönetim anlayışını kökten değiştirmiştir. Yeni yönetim anlayışında verimlilik, sadece fiziksel faktörlerle ilgili olmayıp; motivasyon, liderlik, iş tatmini, iletişim gibi sosyal davranışlardan büyük ölçüde etkilenmektedir. Günümüz stresli kent ve iş yaşamı, insanın etrafını adeta bir sur gibi çevrelemekte ve bu çerçeve içerisinde oluşan psikolojik problemler, insanın iş verimini de düşürmektedir. Outdoor spor anlayışı da bu çerçeveden kaçışın ve dolayısıyla verimi arttırmanın, doğayla bütünleşmenin, ekip ruhunu geliştirmenin bir ifadesi olarak modern yaşantıda yerini almıştır. Özellikle çağdaş yönetim anlayışını benimsemiş işletmeler, bu tür organizasyonlarla iş stresine bağlı durağanlığı ve çalışanlarının monoton yaşantılarını dinamikleştirmektedir. Metropolleşmiş İstanbul daki orta ve büyük ölçekli firmaların, kurum içi takım ruhunu arttırmak üzere bu tür organizasyonlar gerçekleştirdiği bilinmektedir. Bu tarz kurum içi sosyal etkinliklerin Turizm Sektörü açısından bir kaynak haline dönüştürülmesi güney bölgelerimizde sıklıkla rastlanan bir durumdur. Bu ekonomik kaynağın Sakarya ili bölgesindeki yatırımcıların faydalanabileceği hale getirilmesi, bölge turizm ekonomisinin gelişmesine katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Bu anlamda Sakarya ili bozulmamış doğasıyla ve metropol İstanbul a olan yakınlığı ile birçok olanağa sahiptir. Özellikle Sapanca bölgesi, Akyazı, Geyve, Taraklı bölgeleri yayla, akarsu çevreleri, orienteering, trekking, paint-ball, quad safari turları, vb. turistik ve sportif organizasyonlara ev sahipliği yapabilecek kabiliyette yörelerdir. Takım oyunları konusunda, piyasada ticari faaliyet gösteren kuruluşlar, Köprü Yapımı, Sal yapımı, Kurtarma Timi, Define Avı,Örümcek Ağı, Tangram, Nehir, Düztaban, Kör Nişancı, Kutu Oyunu, Pranga Yarışı, Yapışık Gövdeler, Mayın Tarlası, Bomba İmha, Boru Hattı gibi aktiviteleri de gerçekleştirilmektedir. Orienteering: Koşarken satranç oynamak gibi bir anlatımla da tanımlanabilen orienteering, üzerinde kontrol noktaları işaretlenmiş büyük ölçekli (detaylı) bir harita ve pusula yardımıyla yönünü bularak belirli bir parkuru en kısa sürede tamamlama yarışmasına denir. Basit bir anlatımla, doğa içerisinde belirlenen kontrol noktalarında her biri farklı şifreler ya da zımbalar bulunmakta, yarışmacılar bu şifreleri toplamak yada ellerindeki kartı her kontrol noktasında zımbalatmak suretiyle kendilerine verilen hedef veya görevi yerine getirmektedirler. Bazı uygulamalarında, hazine avı adı altında daha çok problem çözmeye yönelik şekillerde de oynanmaktadır. Ekiplerin daha fazla beceri ve hayal gücü kullanmalarını gerektiren orienteering, sporcunun genel bedensel yön bulma yeteneklerini artırmakla kalmayıp aynı zamanda takımın ve bireyin kişisel özelliklerini geliştirdiği bilinmektedir. Orienteering ile sporcuların doğa bilinci uyandırılmakta ve geliştirilmektedir. Hayal güçlerinin gelişmesinde de büyük yardımları olan bu spor artık günümüzde eğlence, takım çalışması denilince ilk akla gelen aktiviteler arasında yer almaktadır. Sakarya İli çevresinde, doğal ve coğrafik yapısı itibarı ile bu spor için son derece uygun olabilecek bir çok nokta bulunmaktadır. Bunlar, başta orman içi dinlenme bölgeleri olmak üzere, gerekli izinlerin alınmasına müteakiben bölgedeki birçok yayla, orman arazisi ve akarsu boyları olabilmektedir. Paint-Ball: Son 20 yıldır dünyada yaygın bir şekilde oynanan, ülkemize sadece 4 yıl önce girmiş olan "Paintball"; bir "takım ve strateji" oyunudur. Paintball'da her oyuncunun yüzünde, kırılmaz camlı özel bir maskesi ve elinde ise özel, gazlı silahları olup, bu silahlar görünümleriyle gerçek silahları andırmaktadırlar. Ancak farklı olarak bunlar öldüren mermiler değil; boyayan kapsüller atmaktadırlar. Kapsülün içindeki boya ise gıda boyası olup, doğaya ve insanlara zararlı değildir. Oyunun amacı ise verilen görevi, bir strateji uygulayarak gerçekleştirmektir. Buna "senaryoyu uygulamak" denir. Amacınız; belli bir süre içinde karşı takımın kalesindeki bayrağı ele geçirmek, bir rehineyi kurtarmak, başkanınızı güvenli bir şekilde hedefe ulaştırmak, karşı takımın tamamını elemek, tek başına vurulmadan kalan son kişi olmaya çalışmak, bir kaçağı yakalamak, bir tepeyi savunmak, bir köprüyü uçurmak veya ikili 157

159 timlere ayrılıp diğer timleri elemek, gibi bir çok seçenekten oluşmaktadır. "Paintball; oyun-spor olma özelliklerinin yanı sıra, takım çalışması, dayanışma, kısa sürede karar verme, güç durumlarda insiyatifi doğru kullanma açılarından iş dünyası ile birebir benzer özellikler gösterir. İş dünyasından üstün tarafı ise; stres yüklemez, stres alır." Offroad Yarışları: Sakarya yaylaları coğrafi yapıları itibariyle Offroad yarışları için uygun alanlardır. Sakarya İli Sınırları İçersinde Sportif Turizm Faaliyetleri Parkur Alanları Trekkıng Parkur Alanları 1 Nolu Nokta:Doğançay-Maksudiye-Kamışlı-Kulfallar (23 kilometre) 2 Nolu Nokta:Karasu Köyü-Kuyumculu-Maden Deresi-Şerbet Pınarı-Çıralıdüzü-Maden Deresini takiben Gölkent Su Alma Tesisleri. (19 kilometre) (Bu vadi Çamdağı olarak geçer.) 3 Nolu Nokta:Doğantepe-Bağcağız-Koru-Belpınarı-Hamzapınarı (22 kilometre) 4 Nolu Nokta:Geyve Devlet Yolu-Akçay-Fevziye-İlimiye-Balkaya-Güldibi-Sapanca (15 kilometre) 5 Nolu Nokta:Aksu (köprü)-güney-göksuyeniyayla-orta Mahalle-Ufuk Mahalle-Aksu (14 kilometre) 6 Nolu Nokta:Mekece-Kemaliye-Çilekli-İnönü Yaylası (Konaklama) (19 kilometre), İnönü Yaylası- Çilekli-Bakacak-Eski Yayla (Patika Yol)-Kırca Yaylası (22 kilometre) Motokros Parkur Alanları 1 Nolu Nokta: Taraklı-Mahdumlar-Karagöl Yaylası-Hanyatak Yaylası-Çatalkaya-Boztepe- Beldibi- Kuzuluk. 2 Nolu Nokta: Geyve-Burhaniye-Saraçlı-Setçe-Karagöl Yaylası. 3 Nolu Nokta: Caferiye-Melen-Bezirgan-Aydoğan-Ortaköy-Yalpankaya-Yanıksayvan- Kızılüzüm (Hendek-Kocaali Devlet Yolu)-Hendek. 4 Nolu Nokta: Geyve Devlet Yolu-Kayıkbaşı-Akıncı-Menekşeoruç-Kırca Yaylası-Eski Yayla- Çilekli-Kemaliye-Mekece. 5 Nolu Nokta: Dokurcun-Dikmen Yaylası-Dikmen yamaç-eski yatak-güneyköy-kadıfekale- Dere Mahalle-Karadere. Su Sporları Kano-Su Bisikleti-Sürat Motoru:Sapanca Gölü Kano :Sakarya Nehri (Ferizli-Yenimahalle noktaları) Kürek-Yelken-Sörf :Sapanca Gölü Diğer Su Sporları 1 Nolu Nokta: Sapanca Gölü (Yıkılan Sapanca Oteli-Metin Restaurant Arası) 2 Nolu Nokta: Poyrazlar Gölü 3 Nolu Nokta: Gölkent Doğa Turizmi Deniz, kum, güneş turizminin gelişimini tamamlamasının ardından tüm dünyada doğal kaynaklar üzerinde gerçekleşen turizm önemini arttırmıştır. Sakarya İli sahip olduğu doğal güzellikler ve İstanbul Ankara ya olan yakınlığı ile büyük avantaj sağlamaktadır. Sakarya ili iklimin toprak yapısının kendisine verdiği avantajlar sayesinde çok zengin florasını insanların rehabilitasyonuna sunmaktadır. İlin zengin florası içinde geniş yapraklı ağaçlardan; meşe, kayın, gürgen, kestane, kızılağaç, kavak, dişbudak, ıhlamur, huş, akça ağaç ve çınar, iğne yapraklı ağaçlardan; sarıçam, kızılçam, karaçam, fıstık çamı, göknar, ladin, sedir, ardıç, selvi türleri ile onlarca değişik bitki türleri bulunmaktadır. Flora Turizmi: Günümüzün stresli kent yaşamı, insanları doğaya çağırmakta, mutluluğun ilacı artık yeşil reçetelerde değil, yeşilin bizzat kendisinde aranmaktadır. Bu reçeteye ulaşabilmek için küçük kaçamaklar yapmak gereklidir. Bu küçük kaçamaklar beraberinde flora turizmi ni getirir. Flora turizmi olarak adlandırılan turizm çeşidi ise; günü birlik geziler, doğa yürüyüşleri ve piknikler ile başlayıp, doğayı tanımak, gördüğü bitkileri incelemek, yeşilin içerisine karışarak doğadan alacağı bir numune bitkiyi kendi yaşam mekanlarına katmayı kapsar.sakarya İli, iklimin, toprak yapısının kendisine verdiği avantajlar 158

160 sayesinde çok zengin florasını insanların rehabilitasyonuna sunmaktadır. Sakarya İli nin zengin florası içinde, geniş yapraklı ağaçlardan; meşe, kayın, gürgen, kestane, kızılağaç, kavak, dişbudak, ıhlamur, huş, akça ağaç ve çınar, iğne yapraklı ağaçlardan; sarıçam, kızılçam, karaçam, fıstık çamı, göknar, ladin, sedir, ardıç, selvi türleri ile onlarca değişik süs bitkisi bulunmaktadır. Flora turizmi konusunda Sapanca İlçesi, biraz daha ön plana çıkmaktadır. İlçede 150 kadar süs bitkisi üretimi yapan küçük ve orta ölçekli işletme mevcuttur. Dış ve iç mekan süslemesinde kullanılmak üzere üretilip satışa sunulan süs bitkileri genel olarak; kent peyzajları (kent meydanları, parklar v.b), konutların çevre düzenlemeleri (bahçe, villa, site bahçelerinin tasarımları), konaklama ve yeme-içme tesislerinin, spor komplekslerinin tasarımları, karayolları ve diğer yol kenarlarının düzenlenmesinde, diğer turistik mekanların dış ve iç düzenlemelerinde kullanılmaktadır. Sakarya İli ne gelen ziyaretçiler gezip görmenin, yemenin içmenin yanında doğal ortamında görüp dokunduğu, kokladığı, ağaç ve süs bitkisini alıp yaşadığı mekanlara taşıyabilme fırsatını bulmaktadırlar. Orman İçi Dinlenme Tesisleri İl Ormanı Orman İçi Dinlenme Yeri: Adapazarı-Sapanca karayolu üzerinde Adapazarı na 12 kilometre mesafede hektar alana sahip günübirlik piknik sahasıdır. İlk olarak 1983 yılında tesis edilen sahada; idare binası, 5 adet tuvalet, elektrik, su (1 adet depo, 16 çeşme), 3 adet çocuk oyun alanı, sportif sahalar, 2 adet giriş kontrol kulübesi, kır gazinosu, büfe, manzara seyir terası, 4 adet yağmur barınağı, kamelya, 180 adet piknik masası gibi düzenleme çalışmaları mevcuttur. Meşe, karaçam, sarıçam, kızılçam ve sahil çamı ile kaplı bulunan bir orman örtüsüne sahip olan O.İ.D.Y., Sakarya ve çevre illerden gelen ziyaretçilerin dinlenme ve rekreasyon ihtiyaçlarını karşılamaktadır. 17 Ağustos 1999 depremiyle zarar gören bazı tesisler yılları içerisinde yeniden yapılarak hizmete sunulmuştur. Poyrazlar Gölü Orman İçi Dinlenme Yeri: Adapazarı nın kuzeyinde, Akarca Köyü yakınında Adapazarı na 10 kilometre, Poyrazlar Gölü nün girişinde bulunan kontrol kulübesine ise 200 metre mesafede bulunan saha, 38 hektar alana sahip günübirlik piknik sahasıdır yılında tesis edilmiş, 1995 yılında ise resmi tescili yapılmıştır. Sahada; bekçi evi, 3 adet tuvalet, elektrik (çamlık alan hariç), su (1 adet depo, 12 adet çeşme), 3 adet çocuk oyun alanı, yürüyüş ve bisiklet parkuru, sportif sahalar, 2 adet giriş kontrol kulübesi, 3 adet kamelya, yağmur barınağı, 120 adet piknik masası gibi düzenlemeler mevcuttur. Özellikle hafta sonları yoğunluk kazanan piknik alanı; meşe, sarıçam ve sahil çamı ile kaplı orman örtüsüne sahiptir. 1nci derece doğal sit alanı olan sahanın, 1995 yılında gelişim planı yapılmış ve halen O.İ.D.Y. olarak hizmet vermektedir. Kuzuluk Orman İçi Dinlenme Yeri: Adapazarı-Akyazı-Mudurnu yolu üzerinde, Akyazı ya 8 kilometre, Adapazarı na 34 kilometre uzaklıktadır. 73 hektar alana sahiptir yılında tesis edilmiştir. Sahada; kır gazinosu, 2 adet tuvalet, 3 adet çeşme, 1 adet giriş kontrol kulübesi, 1 adet çocuk oyun alanı gibi düzenlemeler mevcut olup bunlar onarıma muhtaçtır. Kayın ve meşe ormanıyla kaplı O.İ.D.Y. nin gelişim planı mevcuttur. Çadır Gölü Orman İçi Dinlenme Yeri: Adapazarı - Karasu yolunda, Ferizli istikametinden 500 metre mesafede olan O.İ.D.Y., 71 hektar alan üzerine kurulmuştur. Sahada; 1 adet giriş kontrol kulübesi, 1 adet tuvalet, 3 adet çeşme, çocuk oyun alanı, yağmur barınağı mevcut olup hepsi kullanılamaz durumda, onarıma muhtaçtır. Dişbudak ve gürgen gibi orman örtüsü ile kaplı, bozulmamış doğasıyla eşsiz bir dinlenme yeridir. Doğa Sporları-Alternatif Turizm Alanları Rafting..Melen Çayı Akarsu Kanosu..Mudurnu Çayı Yamaç Paraşütü..Serdivan Tepesi Yamaç Paraşütü..Karagöl Yaylası, Taraklı Microlight Uçuş Faaliyeti..Kırkpınar Beldesi, Sapanca Offroad Yarışları..Serdivan Tepeleri 159

161 Oto Drag Yarışları..Serdivan Ralli Kros Yarışları..Gölbaşı mevkii, Arifiye Ralli Kros Yarışları..Yimpaş karşısı Binicilik Faaliyetleri..Kırca Yaylası Binicilik Faaliyetleri..Akbalık At Yarış Alanı Binicilik Faaliyetleri..Kırkpınar, Sapanca Durgunsu Kano Faal...Gölbaşı Mevkii, Arifiye Yelken Katamaran..Sapanca Gölü Su Kayağı Faal...Sapanca Gölü Sivil Havacılık Faal...Kırkpınar, Sapanca Kampçılık Faaliyetleri..Poyrazlar Gölü Kampçılık Faaliyetleri..Soğucak Yaylası Kampçılık Faaliyetleri..Çiğdem Yaylası Kampçılık Faaliyetleri..Karagöl Yaylası Kampçılık Faaliyetleri..Acelle Yaylası Kampçılık Faaliyetleri..Kırca Yaylası Trekking Faaliyetleri..Maden Deresi, Kocaali Trekking Faaliyetleri..Kaymakam Suyu, Pamukova Motokros Faaliyetleri..Taraklı-Geyve-Dokurcun Kıyı Turizmi: Sakarya İli 20 km uzunluğundaki geniş Karasu kumsalları, şifalı kumu, doğal plajı ve kolay ulaşımı ile eşsiz bir sahile sahiptir. Bunların yanı sıra Sapanca gölü ve çevresinin kıyı turizmine elverişliliği ile tercih sebebi olabilecek bir potansiyeldedir. Kültür Turizmi: Dünya turizminde her zaman yüksek oranlı talep yaratan kültür turizmine yönelik Sakarya İli Roma dönemine kadar uzanan bir tarihe sahiptir. Özellikle Osmanlı dönemi eserleri açısından oldukça yüksek değerlere sahiptir. Bizans Döneminden kalma köprü, kilise ve kaleler, Osmanlı Döneminden camiler, köprüler, imaretler ve özellikle Taraklı evleri ile kültür turizmine müsait bir yapı arz etmektedir. Taraklı evlerinden birinin görüntüsü yer almaktadır. Safranbolu Evlerinin kökeni taraklıdan giden insanlarca yapıldığı bilinmektedir. G.3. Turistik Altyapı Sakarya daki Turistik Tesis ve Kapasitelere İlişkin Veriler: Sakarya İli nin Turizme yönelik hizmet veren tesis ve işletmelerini incelemek gerekirse aşağıdaki şekilde tablolaştırılmış veriler sıralandırılabilir. Tablo G.20 Seyahat Acentaları 1- ADRES TOUR (İkbal Turizm Sey. Ltd. Şti) (A) Grubu Şube Cumhuriyet Mahallesi Bankalar Cd. No 30 Orhan Camii Yanı ADAPAZARI Tel: Fax: GÖNÜLTAŞ TURİZM SEYAHAT ACENTASI Bankalar Cd.Kızılay İş Hanı Kat 2 ADAPAZARI Tel: Fax: (C) Grubu Merkez 3- CEBİR TURİZM SEYAHAT ACENTASI (A) Grubu Şube Yeni Sakarya Ced. No 244/B 07 ERENLER - SAKARYA Tel: ÇELEN TURİZM SEYAHAT ACENTASI (A) Grubu Merkez Semerciler Mah. Çark Cd. Pasaj 2000 Kat 2 No 89 ADAPAZARI Tel: Fax:

162 5- ÇUBUKÇU SEYAHAT ACENTASI (A) Grubu Merkez Cumhuriyet Mah. Kolağası Sokak Ağacan İş Hanı Kat 1 D 5 ADAPAZARI Tel: Fax: GİBA TOUR (A) Grubu 2992 Merkez Cumhuriyet Mah. Şal Sokak No 1 ADAPAZARI Tel: Fax: GRAND EVİN TRAVEL AGENCY (A) Grubu Merkez Semerciler Mah. Bosna Cd. Yavuz Sok. No 24/1 ADAPAZARI Tel: Fax: PUAN TUR (A) Grubu Şube Uzunçarşı 4. Geçit Atak İş Hanı No 3 Kat 1/1 ADAPAZARI Tel: 9- SAKARYA TURİZM VE SEYAHAT ACENTASI (A) Grubu Merkez Uzunçarşı No 1 ADAPAZARI Tel: Fax: TOPRAK TURİZM SEYAHAT ACENTASI (A) Grubu Şube Cumhuriyet Mah. Dr. Kamil Sk. No 1 Kat2/4 ADAPAZARI Tel: Fax: A.V.T. TURİZM SEYAHAT ACENTASI (C) Grubu Merkez Cumhuriyet Mah. Kolağası Sok. Ağacan İş Merkezi No 12 ADAPAZARI Tel: Fax: REYDAL SEYAHAT ACENTASI (C) Grubu Merkez Semerciler Mah. Çark Cd. İtfaiye Sok. Şerefiye İş Merk. No 1 ADAPAZARI Telefax: TAFİ TURİZM SEYAHAT ACENTASI (C) Grubu Merkez Çark Cd. Hilmi Kayın İş Merk. Kat 1 No 143 ADAPAZARI Tel: Fax: YAKAMOZ SEYAHAT ACENTASI (C) Grubu Merkez Kavaklar Cd. Deprem Müzesi Karşısı Ataman İş Hanı Kat 1 No 20 ADAPAZARI Tel: Fax: ALTINTAŞLAR SEYAHAT ACENTASI (C) Grubu Merkez Hilmi Kayın İş Merkezi No 35 ADAPAZARI Telefax: ADR SAKARYA TRAVEL SEYAHAT ACENTASI (A) Grubu Merkez Semerciler Mah. Bosna Cd. No 5 Kat 3 D 11 ADAPAZARI Telefon: Tablo G.21 Turizm İşletme, Yatırım ve Belediye Belgeli Tesisler Turizm Belgeli Oteller İsim Adresi Richmond Kumbaz Mevkii.Rüstempaşa Mah.Sapanca/ 5 Yıldızlı Otel 4 Yıldızlı Otel Otel Serdivan Kral Otel Güral Sapanca Otel Lake House Talıa İşletme Belgeli Tesisler Oda Yatak Sayısı Sayısı 161 Deneme İşletme Belgeli Tesisler Oda Sayısı Tesis Sayısı Yatak Sayısı Yatırım Belgeli Tesisler Oda Yatak Sayısı Sayısı SAKARYA Serdivan Mevkii. (29- J- 4 pafta, 530 ada, 1 parsel) ADAPAZARI/ SAKARYA Dağdibi Mevkii.Kırkpınar Köyü (Pafta:14, Parsel:462 ve 463) Sapanca/ SAKARYA Kırkpınar Beldesi Hasanpaşa Mah.No:7 (30.K.1 PAFTA, 2166 PARSEL) Sapanca/SAKARYA Tesis Sayısı Toplam Oda Sayısı Yatak Sayısı

163 Kapasite si Tesis Sayısı Kapasite Kapasite Kapasite Kapasite Kapasite 3 Yıldızlı Otel 2 Yıldızlı Otel Müstakil Apart Butik Otel Elmas Otel Tepetarla Mevkii Erenler Beldesi Baltürk Otel Ankara Cad. No:53 ADAPAZARI Seçkin Otel Erenler Mah. Sakarya Cad. No:270 SAKARYA Kuzuluk Kuzuluk Orta Mah. Dr.Enver ÖREN Cad. Termal Kuzuluk-Akyazı/ SAKARYA Sakarya Grand Otel Adnan Menderes Cad.No:126 SAKARYA Dereiçi Cad.No:12 (Pafta:5, Parsel:114) Uras Otel Kurtköy- Sapanca/ SAKARYA Yenidoğan mah.pembe Sk. No:3 (28.L.II pafta, Riada Otel 401 ada, 393 parsel) ADAPAZARI Sapanca Çayiçi Mah.Sönmez Cad.Manolya sok.no:3 AQUA Sapanca/ SAKARYA Limapark İstiuklal mah. Kenan Sofuoğlu Cad. No:65 Otel Serdivan SAKARYA Karasu Otel Plaj Mevkii. Karasu/ SAKARYA Soğuksu Mah. Bağdat cad. No:146 Parsel : , Pafta 11) Kırkpınar Sapanca MBAĞDAT SAKARYA Fatih Mah. Fatih Cad.(G24D10A Pafta, 851 Akcan Otel Parsel) Kurtköy- Sapanca/ SAKARYA Turizm Belgeli Lokantalar Tablo G.22 Müstakilen Belgelendirilen Turizm İşletme Belgeli Lokantalar İsim Adresi Yemek Salonu Özel Yemek Salonu Açık Yemek Alanı Lokanta Kafeterya Toplam 1. Sınıf Lokanta 2. Sınıf Lokanta Günübirlik Tesis Selen Lokantası Gölevi Tuna Tan Tesisleri 3063 Restoran Varan Tesisleri Fides Ankara Cad. No:22 ALİ FUAT PAŞA GEYVE/ SAKARYA Hasanpaşa mah. İstasyon Cad. No:1 Kırkpınar- Sapanca/ SAKARYA Kemalpaşa Mahallesi, Bağlar Caddesi No 122 Serdivan SAKARYA İstiklal Mahallesi Muhsşn Yazıcıoğlu Bulvarı No 43/A Serdivan SAKARYA İsabalı Köyü Pamukova/ SAKARYA Soğuksu Mah. Sahil Yolu No:4 Kırkpınar- Sapanca/ SAKARYA Tablo G.23 Sakarya İli Belediye Belgeli Konaklama Tesisleri (Adapazarı Merkez) Adı Adresi Sınıfı Oda Yatak 1-Taşdemir Otel Soğanpazarı No:42 3.sınıf Ege Palas Soğanpazarı No:9 3.sınıf Oba Otel Ankara Cad. No: sınıf Aksu Otel Ankara Cad. No:127 3.sınıf Konak Palas Yağcılar Cad. No:3 2.sınıf Gün Otel Ankara Cad.Soğanpazarı geçidi No:20 1.sınıf Karasu Ekspres Soğanpazarı No:30 3.sınıf Aykar Oteli Atatürk Bul No:75 1.sınıf

164 Yerleşim Yeri Sınıfı Kapasitesi Tablo G.24 Sakarya İli Belediye Belgeli Yeme-İçme Tesisleri (Merkez) Tesisin Adı Tesisin Adresi Tesisin Türü Sakarya Hakiki Rumeli Köftecisi Ankara Cad.No:3 Lokanta 1.Sınıf 60 Kişilik Sakarya Uğur Koru Ankara Cad.No:62 Lokanta 1.Sınıf 200 Kişilik Sakarya Kayar Et Lokantası Atatürk Bul.No:51 Lokanta 2.Sınıf 48 Kişilik Sakarya Köfte Salonu Sakarya Cad.No:42 Lokanta 2.Sınıf 40 Kişilik Sakarya Erol Islama Köfte Sakarya Cad.No:42 Lokanta 2.Sınıf 40 Kişilik Sakarya Dağlı Lokantası Atatürk Bul.No:104 Lokanta 2.Sınıf 48 Kişilik Sakarya Çakar Et lokantası Kasaplar Çarş.No:9 Lokanta 1.Sınıf 80 Kişilik Sakarya Konak İskender Atatürk Bul. No:35 Lokanta 1.Sınıf 84 Kişilik Sakarya Köfteci İsmail P.T.T. Aralığı No.110 Lokanta 2.Sınıf 64 Kişilik Sakarya Köfteci İsmail Çark Cad.Nişkoz Prs Lokanta 1.Sınıf 400 Kişilik Sakarya Sakarya 79 Çark Cad. 1. Geç. Lokanta 1.Sınıf 64 Kişilik Sakarya Karagöz Kebap Eski Hal Cad.No:19 Lokanta 2.Sınıf 400 Kişilik Sakarya Çakar Kardeşler Eski Kasaplar Çarşısı Lokanta 1.Sınıf 80 Kişilik Sakarya Kazımpaşa Köftecisi Soğanpazarı No:66 Lokanta 1.Sınıf 60 Kişilik Sakarya Yenecami Islama Köfte Sakarya Cad.No:15-17 Lokanta 2.Sınıf 42 Kişilik Sakarya Meriç Lokanta Atatürk Bul. No:51/ C Lokanta 2.Sınıf 28 Kişilik Arifiye Islama Köfteci Arifbey Mah. Atatürk Cad. Lokanta Arifiye Islama Köfteci Fatih Mah. Fatih Cad. Lokanta Arifiye Islama Köfte Fatih Mah. Fatih Cad. Lokanta Arifiye Islama Köfte Fatih Mah. Atatürk Cad. Lahmacun Salonu Arifiye Kısmet Sofrası Arifbey Mah.Atatürk Cad. Lahmacun Salonu Hanlı Dalyan Lokantası Dörtyol San.Çarş.Petrol Ofis Yanı Lokanta 3.Sınıf 40 kişilik Hanlı Yıldırım Döner Dörtyol San. Çarş. 2 Nolu Sokak Lokanta 3.Sınıf 40 Kişilik Hanlı Kariş Lokantası Dörtyol San.Çarş.3 Nolu Sokak Lokanta 3.Sınıf 40 kişilik Hanlı Mavi Köşe Lokantası Dörtyol San.Çarş.4 Nolu Sokak Lokanta 3.Sınıf 30 Kişilik Hanlı Kınalı Kebap Salonu Dörtyol San. Çarş. 6 Nolu Sk. No:12 Lokanta 3.Sınıf 40 Kişilik Hanlı Eriş Kebap Salonu Dörtyol San.Çarş. 48 Nl Sk. No:15 Lokanta 3.Sınıf 20 kişilik Hanlı Karakaşlar Lokantası Dörtyol San.Çarş.49 Nolu Sok. Lokanta 3.Sınıf 40 Kişilik Hanlı Kurtoğlu Kardeşler Lokantası Dörtyol San. Çarş. Lokanta 3.Sınıf 40 Kişilik Hanlı Bereket Lokantası Dörtyol San.Çarş.52 Sok. Lokanta 3.Sınıf 20 Kişilik Hanlı Özdemir Lokantası Dörtyol San.Çarş. 53 Sk.No:26 Lokanta 3.Sınıf 30 Kişilik Hanlı Sefa Lokantası Dörtyol San.Çarş.53 Sk. Lokanta 3.Sınıf 30 Kişilik Hanlı Beyti Kebap Salonu Dörtyol San. Çarş. 49 Nolu Sk. Lokanta 3.Sınıf 30 Kişilik Hanlı Çalışkan Kardeşler Lokantası Dörtyol San.Çarş. 14 Nl. Sk. No:29 Lokanta 3.Sınıf 30 Kişilik Hanlı Dağlı Kardeşler Lokantası Dörtyol San.Çarş.14 Nolu Sk.No:1 Lokanta 3.Sınıf 50 Kişilik Tablo G.25 Belediye Belgeli Konaklama Tesisleri (İlçeler) Adı Adresi Telefonu Sınıfı Oda Yatak KARASU 1- Hakan Pansiyon Batı Karediniz Cad. Liman Mevkii Akyurt Pansiyon Kaya Pansiyon Kader 1.Pansiyon Uysal Motel Belediye kampı Karabulut Pansiyon Plaj. Uysal Sok daire 30 8-Yavuzyiğit Pansiyon Plaj. Batı Karadeniz Cad daire 10 oda 40 9-Öz- su Tatil Köyü Plaj.Doğu KaradenizCad Topaloğlu Pansiyon Yalı Mah. Plaj Girişi Paradise pansiyon Yalı Mah. Plaj. Aydınlık Sok Yılmaz Pansiyon Doğu Karadeniz Cad Şerman pansiyon Eray Pansiyon daire 16 oda Saray Pansiyon daire Yavuz Yiğit Apart Batı Karadeniz Cad apart 30 yatak 17-Dülger Pansiyon Kader 2 Pansiyon Yalı Mah. Plaj Cad

165 SAPANCA 1- Lale Otel R.Paşa Mh.özkum Cad sınıf Göl Otel R.Paşa Mh. Nurettinbey Cd sınıf Hayat Otel R.Paşa Mh.Vehbibey Cd sınıf Kastarcı Otel R.Paşa Mh.Vehbibey Cd sınıf Egemen Pansiyon R.Paşa Mh. Yonca Sok sınıf 8 6- Çetin Pansiyon R.Paşa Mh. Saatçi Sok sınıf Özel Sapanca Pansi. Camicedit Mh. Pazar Sk. 8- Tuğba Canvar Aile R.Paşa Mh. Saatçi Sk sınıf Agua Park Çayiçi Mh. Sönmez Cad sınıf 10 Apart 40 HENDEK 1- Ardahan Oteli- 1 Kemaliye Mh.A.Türkeş Cd. No: sınıf Ardahan Oteli- 2 Başpınar Mah. Orta Camii 1. Sk. No: sınıf Uludere Oteli Nuriye Koyu sınıf M.Serdar Otel Akova Köyü Lüks AKYAZI Akyazı ilçesinde Belediye Belgeli Konaklama Tesisi Yoktur. KARAPÜRÇEK Karapürçek ilçesinde Belediye Belgeli Konaklama Tesisi Yoktur PAMUKOVA 1-Çelik Otel Ankara Cad sınıf Konak Otel Fatih Cad. No: sınıf SÖĞÜTLÜ Söğütlü ilçesinde Belediye Belgeli Konaklama Tesisi Yoktur KOCAALİ 1- Otağ Oteli Yayla Mh.Karadeniz Sahil Yolu sınıf Belediye Pansiyonları Yalı Mh. Atatürk Cad sınıf Pişkin Pansiyon Yalı Mh. Atatürk Cad Seyran Otel Merkez Mh. M.Akif Cad GEYVE 1-Muhtarın Oteli Cami Kebir Mh.Uzunçarşı No: sınıf KAYNARCA 1- Yaman Otel Merkez mah. Fabrika Cad.No: sınıf 7 12 TARAKLI Taraklı ilçesinde Belediye Belgeli Konaklama Tesisi yoktur. Tablo G.26 Belediye Belgeli Yeme-İçme Tesisleri (İlçeler) 164 TOPLAM TESİS= TOPLAM YATAK=1.840 Tesisin Tesisin Tesisin Tesisin Adı Tesisin Adresi Tesisin Türü Yeri Sınıfı Kapasitesi Nehirkent Nehirland Abdibey Mah. Abdibey Cad. Restaurant 2.Sınıf 300 Kişilik Nehirkent Çuhadar Kirazca Mah. Eskişehir Cad. Restaurant 2.Sınıf 300 Kişilik Bekirpaşa Yıldırım Kardeşler D.100 Karayolu üzeri 2 Km. Lokanta 2.Sınıf 100 Kişilik Akyazı İnegöl Köfte Salonu Ömercikler Mah.Adil Atan Sok Lokanta 3.Sınıf 30 kişilik Akyazı Hacimoğlu Aperatif Ömercikler Mah. Nizamlar Sok. Lokanta 3.Sınıf 15 kişilik Akyazı Rumeli Lokantası Ömercikler Mah. Çarşı İçi Lokanta 3.Sınıf 25 kişilik Akyazı Sakarya Islama Köfte Ömercikler Mah. Çarşı İçi Lokanta 3.Sınıf 30 Kişilik Akyazı Bol Kepçe Lokantası Ömercikler Mah. Yahyalı Mah. Lokanta 3.Sınıf 15 Kişilik Akyazı Kardeşler Lokantası Ömercikler Mah. Çarşı İçi Lokanta 3.Sınıf 25 Kişilik Akyazı Dernek Lokali Ömercikler Mah.Değirmenciler Cad. Lokanta 3.Sınıf Akyazı Özlem Lokantası Ömercikler Mah.Çarşı İçi Lokanta 3.Sınıf 20 Kişilik Akyazı Akın Lokantası Ömercikler Mah. Çarşı İçi Lokanta 3.Sınıf 25 Kişilik Akyazı Lokman Hekim Lokantası Ömercikler Mah.Değirmenler Cad. Lokanta 3.Sınıf Akyazı Maltepe Lokantası Y.Emre Mahallesi Mudurnu Cad. Lokanta 3.Sınıf 20 Kişilik Akyazı As Lokantası Yeni Mahalle Mudurnu Cad. Lokanta 3.Sınıf 25 Kişilik Akyazı Filipe Lokantası İnönü Mah. P.T.T Sok. Lokanta 3. Sınıf 50 Kişilik Akyazı Yıldırım Kardeşler Lokantası İnönü Mah. Değirmenler Cad. Lokanta 3.Sınıf 40 Kişilik Akyazı Dertlioğlu Lokantası İnönü Mah. Değirmenler Cad. Lokanta 3.Sınıf 30 Kişilik Akyazı Burak Aperatif İnönü mah. Mudurnu Cad. Lokanta 3.Sınıf 20 Kişilik Akyazı Şölen Lokantası İnönü Mah. Değirmenler Cad. Lokanta 3.Sınıf 30 Kişilik Akyazı Ocakbaşı Lokantası İnönü Mah. Mudurnu Cad. Lokanta 3.Sınıf 20 Kişilik Akyazı Tek Yıldız Lokantası Cumhuriyet Mah. Ada Caddesi Lokanta 3.Sınıf 20 Kişilik

166 Akyazı Kervan Lokantası Cumhuriyet Mah. Yuvalak Cad. Lokanta 3.Sınıf 20 Kişilik Akyazı İmren Lokantası G.S.Paşa Mah. Mudurnu Cad. Lokanta 3.Sınıf 20 Kişilik Akyazı Gözde Pizza Ömercikler Mah. Ada Cad. Pide Salonu 3.Sınıf 400 Kişilik Akyazı Aydoğdu Pide Lahmacun Salonu İnönü Mah. P.T.T.Sok. Pide salonu 3.Sınıf 25 Kişilik Akyazı İnci Pizza İnönü Mah.Mudurnu Cad. Pide Salonu 3.Sınıf 60 Kişilik Akyazı Zirve Pizza İnönü Mah.Mudurnu Cad. Pide Salonu 3.Sınıf 16 Kişilik Akyazı Saray Pizza Y.Emre Mah. Mudurnu Cad. Pide Salonu 3.Sınıf 20 Kişilik Geyve Selçuk Lezzet Lokantası Çarşı içi Lokanta 3.Sınıf 40 Kişilik Geyve Şehir Restaurant Çarşı içi İçkili Lokanta 3.Sınıf 60 Kişilik Geyve Güney Lokanta Çarşı içi Lokanta 3.Sınıf 70 Kişilik Geyve Üstün Izgara Çarşı içi Izgara Lokanta 3.Sınıf 50 Kişilik Geyve Konak Pidelahmacun Çarşı içi Pide Lahmacun 3.Sınıf 25 Kişilik Geyve Köşk Pide Lahmacun Çarşı içi Pide Lahmacun 3.Sınıf 30 Kişilik Geyve Ensar Izgara Salonu Çarşı içi Izgara Salonu 3.Sınıf 25 Kişilik Geyve Recep Ustanın Lokantası Çarşı içi Lokanta 3.Sınıf 60 Kişilik Geyve Meşhur Köfteci Çarşı içi Köfte Izgara 3.Sınıf 30 kişilik Geyve Saray Pide Lahmacun Çarşı içi Pide Lahmacun 3.Sınıf 20 Kişilik Hendek Köşem Restoran Kemaliye Mah. O.Yılmaz C.No:1 K:1 İçkili lokanta 2.Sınıf 70 Kişilik Hendek Hacıoğlu Pide Lahmacun Kemaliye Mah. O.Yılmaz C. No:9 Pide lahmacun 2.Sınıf 70 Kişilik Hendek Bulvar Lokantası Başpınar Mah. C.Alanı No:30 Lokanta 2.Sınıf 60 Kişilik Hendek Tarihi Osmanlı Sofrası Başpınar Mah. Kemalpaşa cad. No:24A Lokanta 2.Sınıf 40 Kişilik Hendek Teras Döner Kebap Salonu Başpınar Mah. C.Alanı No:38 Kat 1 Döner Kebap 2.Sınıf 50 Kişilik Hendek Alabalık Tesisleri Nuriye Köyü Hendek Alabalık tesisleri 2.Sınıf 150 Kişilik Hendek Mimoza Et Lokantası Mahmutbey Mah. O.Yılmaz Cad. No:23 Et Çeşitleri 1.Sınıf 70 kişilik Hendek Nal Tesisleri Nuriye köyü Hendek Lokanta 2.Sınıf 80 Kişilik Kaynarca Adana Sofrası Orta Mah.Kandıra Cad. Lokanta 40 Kişilik Kaynarca Kardeşler Lokantası Konak Mah.Belediye Pasajı Lokanta 34 Kişilik Kaynarca Arzum Lokantası Kandıra Cad. Lokanta 20 Kişilik Kaynarca Merkez Lokantası Konak Mah. Jandarma Cad. Lokanta 38 Kişilik Kaynarca Kaynarca Lokantası Konak Mah. K.Kaynarca Cad. Lokanta 45 Kişilik Kaynarca Şahinler Lokantası Merkez Mah. Sakarya Cad. Lokanta 32 Kişilik Kaynarca Yeni Lokanta Merkez Mah. Sakarya Cad. Lokanta 20 Kişilik Kaynarca Mahsen Lokantası Orta Mah. Hükümet Konağı Lokanta 75 Kişilik Kaynarca Altay Lokantası Orta Mah. Kandıra Cad. Lokanta 20 Kişilik Kaynarca Bulvar Lokantası Orta Mah. Kandıra Cad. Lokanta 30 Kişilik Kaynarca Tufan Restaurant Merkez Mah. Belediye Pasajı Restoran 50 Kişilik Kaynarca Hacı Baba Aperatif Orta Mah. Kandıra Cad. Aperatif 10 Kişilik Kaynarca Onkun Pide Orta Mah. Kandıra Cad. Aperatif 24 Kişilik Kocaali Pişkin Pansiyon ve Restorant Merkez Plaj Pansiyon 3.Sınıf 13 Oda Kocaali Özen Restaurant Merkez Plaj Restaurant 3.Sınıf 50 Kişilik Kocaali Defne Restauran Merkez Plaj Restaurant 2.Sınıf 40 Kişilik Kocaali Almira Disco Merkez Plaj Discobar 3.Sınıf 100 Kişilik Kocaali Zeynep Restaurant Merkez Plaj Gazino 1.Sınıf 500 Kişilik Kocaali Teras Cafe Merkez Plaj Cafe 3.Sınıf 100 Kişilik Pamukova Merkez Lokantası Çarşı İçi 1. Geçit Lokanta 3.Sınıf 32 Kişilik Pamukova Yıldız Lokantası Çarşı İçi 1.Geçit Lokanta 3.Sınıf 40 Kişilik Pamukova Köşem Lokantası Çarşı İçi 2.Geçit Lokanta 3.Sınıf 40 Kişilik Pamukova Lezzet Lokantası Çarşı İçi 2. Geçit Lokanta 3.Sınıf 40 Kişilik Pamukova Tat Pide Salonu Tahıl Pazarı Pide Salonu 3.Sınıf 20 Kişilik Pamukova Hoşgör Lokantası Atatürk Bulvarı Lokanta 3.Sınıf 28 Kişilik Pamukova.Lafçılar Lokantası Yenicami Mah.Fatih Cad Lokanta 3.Sınıf 25 kişilik Pamukova Acıktım Pide Salonu Elperek mah. M.Akif Cad. Pide Lahmacun Salonu 3.Sınıf 30 Kişilik Sapanca Özkum SESOB R.Paşa Mah.Özkum Cad. Restaurant 2.Sınıf 400 Kişilik Sapanca Huzur Restaurant R.Paşa Mah. Sahil şeridi. Restaurant 2.Sınıf 350 Kişilik Sapanca Zeytin Cafe Bar R.Paşa Mah. Sahil şeridi Bar- Restaurant 150 Kişilik Sapanca Sohpet Aile çay Bahçesi R.Paşa Mah.Sahil şeridi Çay bahçesi 200 Kişilik Sapanca Olimpia Restaurant R.Paşa Mah. Sahil Şeridi Restaurant 2. Sınıf 500 Kişilik Sapanca Kumbaz Çay Bahçesi R.Paşa Mah. Sahil Şeridi Çay Bahçesi 250 Kişilik Sapanca Polis Aile çay Bahçesi R.Paşa Mah. Sahil Şeridi Çay Bahçesi 250 Kişilik Sapanca Gülüzar Cafe R.Paşa Mah. Sahil Şeridi Cafe- Restaurant 2. Sınıf 150 Kişilik Sapanca Ateş Böceği R.Paşa Mah. Sahil Şeridi Disco Bar 150 Kişilik Sapanca Limon Cafe Bar R.Paşa Mah. Sahil Şeridi Cafe Bar 50 Kişilik Sapanca Çınar Cafe R.Paşa Mah. Sahil Şeridi Kafeterya 100 Kişilik Sapanca Çınar Restorant R.Paşa Mah. Sahil Şeridi Restaurant 2.Sınıf 300 Kişilik Sapanca Kumbaz Çimenli Bahçe R.Paşa Mah. Sahil Şeridi Çay Bahçesi 250 Kişilik Sapanca Koru Cafe Bar R.Paşa Mah. Vakıf Yolu Cafe Bar 2.Sınıf 250 Kişilik Sapanca Yıldız Et Mangal R.Paşa Mah. Restaurant 2.Sınıf 400 Kişilik Sinanoğlu Sinanoğlu Çay Bahçesi Adapazarı- Karasu Yolu Üzeri Aile Çay Bahçesi 100 Kişilik 165

167 Taraklı Park Lokantası Belediye Parkı Taraklı Lokanta 3.Sınıf 50 Kişilik Taraklı Karabacak Lokantası Ulucami Mah. Taraklı Lokanta 3.Sınıf 20 Kişilik Taraklı Pide Salonu Hacımurat Mah. Taraklı Lokanta 3.Sınıf 15 Kişilik Tablo G.27 Jandarma Sorumluluk Bölgesinde Bulunan Yeme İçme Tesisleri NO TESİSİN ADI TEL (0 264) ADRES İÇKİLİ-İÇKİSİZ 1 Dağdibi Alabalık Tes. Kuzuluk Orta Mah. Akyazı İçkisiz 2 Aksar Tepe Restoran Kuzuluk Orta Mah. Akyazı İçkisiz 3 Ulutaş Restoran Kuzuluk Orta Mah. Akyazı İçkisiz 4 Gökkuşağı Resyorant Kuzuluk Orta Mah. Akyazı 5 Alaattin Et Mangal Kuzuluk Orta Mah. Akyazı 6 Şelale Alabalık Tesisleri Kuzuluk Şose/Akyazı İçkili 7 Şelale Restoran Kuzuluk İhl.Kap.Ev/Akyazı 8 Koru Restoran Kuzuluk Şose/Akyazı İçkili 9 Hacıbaba Alabalık Tesisleri Güzlek 10 Yayla Alabalık Tesisleri Güzlek 11 Erkan Alabalık Tesisleri Altındere /Akyazı 12 Altındere Alabalık Tes Altındere /Akyazı 13 Çınar Et Mangal Alabalık T. Batakköy/Akyazı İçkili 14 Çolak Alabalık Tesisleri Altındere /Akyazı 15 Dinç Alabalık Tesisleri Altındere /Akyazı 16 Kafkas Restoran Balballı/Akyazı İçkili 17 Topaloğlu Lokanta Yeniorman 18 Şan Lokanta Yeniorman 19 Yetimoğlu Petrol Lokantası Yeniorman 20 Kafkas Et Restoran Gebeş 21 Lokanta Şerefiye 22 Kır Lokantası Şerefiye 23 Coşkun Et Mangal Şerefiye 24 Efsane Restoran Düzakçeşehir/Geyve İçkili 25 Küçük Ev Et Mangal Alifuatpaşa/Geyve İçkili 26 Necatinin Yeri Doğançay/Geyve İçkili 27 Çınar Et Mangal Doğançay/Geyve İçkili 28 Söğütlü Çeşme Et Mangal Beylice/Hendek İçkili 29 Erçakır Et Mangal Akova/Hendek 30 Nazif Kartal Kuruçeşme/Karasu 31 Sezai İskender Kuyumculu/Karasu 32 Deniz Restoran Caferiye/Kocaali İçkili 33 Dündar Restoran Caferiye/Kocaali İçkili 34 Alabalık Lokantası (İ.Kurt) Çardak/Pamukova 35 Yıldırım Alabalık Lokantası Kemaliye/Pamukova 36 Taşkın Alabalık Lokantası Kemaliye/Pamukova 37 Alabalık Lokantası Eskiyayla/Pamukova 38 Köylünün Yeri Restoran Uzunkum/Sapanca İçkili 39 Yılmaz Restoran Fevziye/Sapanca İçkili 40 Kayadibi Restoran Fevziye/Sapanca İçkili/Kapalı 41 Kemerboğaz Restoran Fevziye/Sapanca İçkili 42 Meşale Restoran Uzunkum/Sapanca İçkili/Kapalı 43 Gökkuşağı Restoran Fevziye/Sapanca İçkili 44 Zirve Restoran H.Mercan/Sapanca İçkili 45 İkinci Bahar Restoran Kurtköy/Sapanca İçkili 46 Dodurga Restoran Muradiye/Sapanca İçkili/Kapalı 47 Gözde Restoran Uzunkum/Sapanca İçkili 48 Şahintepesi Restoran H.Mercan/Sapanca İçkili 49 Yıldız Restoran Uzunkum/Sapanca İçkili/Kapalı 50 Akdeniz Restoran Akgöl/söğütlü İçkili 51 Özde Alabalık Erdemli/Sapanca İçkili 52 Koru Cafe Bar Sapanca Merkez 53 Kampüs Otel (Rest.) Kampus Alanı 166

168 G.3.1. Tesislerin Yer seçimi Tesisler oldukça dağınıktır. Şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde bulunmaktadırlar. Bazı oteller deniz sahiline yakın ve göl kenarlarına bulunmaktadırlar. Yeme ve içme tesisleri yine deniz, göl, yol kıyılarında ve şehir merkezlerinde bulunmaktadır. Doğa ile uyumu çarpık haldedir. Bazı tesislerin görünüm ve çevre düzenlemesi oldukça bozuktur. G.3.2. Ulaşım D-100(E-5) karayolu İlin ana ulaşımını sağlamaktadır. D-80 karayolu Eskişehir e, D-80 karayolu ise Ankara ya bağlar. Sakarya-Bolu karayolu, Sakarya-İzmit karayolu, Sakarya-Bilecik karayolu ve Sakarya-Bursa karayolu illeri birbirine bağlar. Ankara- İstanbul T.E.M. Otoyolu İlimiz ve Sapanca ilçemizden geçmektedir. İstanbul-Ankara demiryolu İlimizden geçmekte olup, demiryolu Merkez Arifiye Beldesinden geçerek ülkemizin her tarafına ulaşım imkanı sağlar. İller arası karayolu ulaşımı sağlayan Merkez Otogar ve demiryolu ulaşımı ise Arifiye ve Şehir Gar ı yolcu hizmetini vermektedir. İlimizde havaalanı bulunmamaktadır. G.3.3. İçme ve Kullanma Suları Şehir merkezi içme ve kullanma suyu olarak Dünyada çok az sayıda tatlı suyu olan Sapanca Gölünden karşılamaktadır. İlimiz menba ve maden suları yönünden zengin olup, İlçeler kendi yörelerinden kaynak ve/veya yeraltı sularından temin etmektedirler. G.4.Turist Sayısı Tablo G.28 Turist Sayısı Giriş Yapan Turist Yerli Turist Yabancı Turist Toplam Tablo G.29 Geceleyen Turist Sayısı Geceleyen Turist Yerli Turist Yabancı Turist Toplam G.5. Turizm Ekonomisi Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır. G.6. Turizm-Çevre İlişkisi Dünya büyük bir hızla endüstrile ş me sürecine girmi ş bulunmaktadır. Ülkemizin de son zamanlarda sanayi alanlarında yapılan yatırımlar neticesinde endüstrileşme artmıştır. İstanbul sanayi yönünden dolmuş ve artık sanayi yükünü çekememektedir. Bu ve 167

169 Ulaşımın kolaylığı ile iklim koşullarının elverişli olması sebebiyle ya merkez sanayi yada şube olarak sanayi işletmeleri artmaktadır. Her ne kadar sanayiler arıtmasını yapsalar bile her üretimden arkada kalan bir kirlilik oluşmaktadır. Bunun yanında tarım alanlarının tahribi, ekolojik dengenin bozulması, yeşil çevrenin azalması ve gürültü kirliliği bunlardan bazılarıdır. Turizmin çevreye etkisi kamp, piknik, eğlenme amaçlı faaliyetler sırasında kullandıkları poşet, kağıt, kutu, şişe v.b. rasgele atılarak etrafın görsel kirliliğe yol açması ve suya atılan atıkların suya vereceği kimyasal etkileşim sonucu kullanılamaz hale gelmesi ile olmaktadır. Göl ve deniz kenarlarında mevzuata uymayan, doğal görünümü bozan yapılaşma çevreye zarar vermektedir. Artık insanlar, gürültü ve yapılaşmadan uzak ortamlarda gezmek, dolaşmak ve dinlenmek istemektedir. Turizm, çevre temizliği, açık alan, yeşil ortam, temiz akarsu, göl, deniz ve kültürel tarihi değerlere bakmaktadırlar. H. TARIM ve HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal yapı Ülkemiz ve Bölgemiz ekonomisinin temel taşlarından birini oluşturan tarım, İlimizde de ekonomik ve sosyal hayattaki yeri ile önemli bir sektördür. Sanayi ve hizmet sektöründe son yıllarda yaşanan gelişmeye rağmen tarım, ekonomiden önemli pay almayı sürdürmektedir. Grafik H.1 İlin Arazi Varlığı -Toprak ve Su Rejimi Tarım Alanı 50% Sakarya'da Arazinin Niteliklerine Göre Dağılımı Orman ve Fundalık Alan 42% Çayır ve Mera 2% Tarım Dışı Alan 6% Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2011 Sakarya İlinde tarım yapılan topraklar hektar genişlikle ilin yaklaşık %51 ini kaplamaktadır. Sulanabilme kabiliyetine haiz hektarlık alanın yaklaşık 20 bin hektarlık (toplam alanın % 8 i) bölümünde sulama ünitelerinden fiilen yararlanılarak sulu tarım yapılmaktadır. Ülke genelinde tarım sektörü; 2011 yılı verilerine göre GSMH içinde %8 lik payla inşaat, ticaret, sanayi sektörleri arasında üçüncü sırada yer almakta iken, diğer sektörler karşısında sanayinin tartışılmaz üstünlüğü görülen Marmara bölgesinin bir ili olan Sakarya da ise %24 lük pay ile ilk sırada yer alarak sanayiye kaynak aktaran itici bir güç konumundadır. İlimiz ekonomisi içerisinde tarım sektörü önemli bir paya sahiptir. 168

170 Tablo H.1 Tarımsal GSH nın Alt Sektörlere Göre Dağılımı, 2011 Üretim Değeri (TL) Üretim Değeri (TL) Üretim % Oranı % Oranı Hayvansal Üretim , ,5 Meyve Üretimi , ,5 Tarla Bitkileri Üretim , ,0 Sebze Üretimi , ,8 Su Ürünleri Üretimi , ,3 Toplam , ,0 Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü yılında bir işletme başına düşen GSH TL. dir. İşletmelerdeki ortalama fert sayısının 5,5 olduğu varsayıldığında fert başına düşen GSH TL olmaktadır. Tarımsal üretim değeri bu yılın cari fiyatlarına göre 2 milyar 341 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Bu değerin sektörlere göre dağılımına baktığımızda %51,5 lik bir payla hayvansal üretim ilk sırada yer almaktadır. Bunu %28,5 lik oranla meyve üretimi, %14 lük oranla tarla bitkileri üretimi ve %5,8 lik oranla sebze üretimi izlemektedir. İlin güneyinde yer alan ilçelerimizde sebzecilik ve çeşitli meyveler, orta kesimde başta mısır olmak üzere tarla ziraatı ve sebzecilik, kuzeye gidildikçe fındığın öne çıktığı görülmekle birlikte il genelinde hayvancılık yaygın olarak yapılmaktadır. Bazı tarımsal istatistiklerin ilçeler üzerinden dağılımı aşağıda görülmektedir. Grafik H.2 İlçelerde Tarımsal işletmeler, Kişi Başına TGSH, TL, 2011 Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü

171 Tarım işletmelerinin dağılımına bakıldığında en fazla işletme sırayla Karasu, Akyazı, Hendek ve Kocaali ilçeleri ilk sıralarda yer almaktadır. Kişi başına tarımsal GSH değerlerine bakıldığında, il ortalaması TL nin üzerinde değere sahip ilçeler Taraklı, Sapanca, Pamukova, Kaynarca, Arifiye, Söğütlü, Ferizli, Geyva, Serdivan, Adapazarı olarak sıralanmaktadır. Bu değerin sektörel dağılımı incelendiğinde özellikle Kaynarca ve Taraklı İlçelerinin hayvansal üretimden elde edilen GSH değerinin bitkisel üretime oranla daha yüksek olduğu görülmektedir, Pamukova, Geyve, Sapanca, Kocaali ve Serdivan ilçelerinde ise tam tersi bir durum söz konusudur. H.2. Tarımsal Üretim Tablo H.2 Sakarya İli Tarım Arazilerinin Kullanım Amacına Göre Dağılımı, ( ) Tarım Alanlarının Dağılımı Hektar 2010 % Hektar 2011 % Tarla Arazisi Sebze Arazisi , ,4 Meyve Arazisi , ,8 Fındık , ,2 Bağ , ,6 Zeytin 438 0, ,2 Kavak , ,3 Diğer Kullanım Amaçlı Arazi , ,5 Toplam Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2011 Bu alanlar yaklaşık 60 bin aile tarafından kullanılmakta ve işletme başına ortalama 41 dekar arazi görünmesine rağmen, işletmelerin ancak % 18 i 50 dekarın üzerinde arazi varlığına sahiptir. Ayrıca yıllar göre değişkenlik gösterse de yaklaşık Ha alanda ikinci ürün ekilişleri yapılmaktadır. H.2.1. Bitkisel Üretim Arazilerin küçük ve parçalı olması ilin tarımsal geleceğinde sebzecilik sektörünü ön plana çıkarmaktadır yılından bu yana uygulanan projeli faaliyetlerle yoğunlaştırılan eğitim ve yayım çalışmaları sonucunda üreticilerde açık ve örtü altı sebze kültürünün gelişmesi; ekim alanları, çeşitlilik ve üretimde kayda değer artışlar getirmiştir. Tarım alanlarının % 42 nde tarla tarımı yapılmakta, bu alanın % 47 sinde üretilen mısır, ekim alanları açısından olduğu gibi endüstride kullanımı açısından da önemli bir yer almaktadır. İlimizde fındık yetiştiriciliği yapılan alan, toplam tarım alanlarının %28 sine tekabül etmektedir. Bu alandan elde edilen fındık geliri, tarımdan elde edilen gelirin %15 i, meyvecilikten elde dilen toplam gelirin %51 i kadardır. Buradan da anlaşılacağı üzere fındık, İlin tarımında ve ekonomisinde önemli bir yere sahiptir.il genelinde üretim payı olarak % 3 gibi küçük bir paya sahip olan bağcılık sektörü, özellikle Geyve ve Pamukova ilçelerimizde önemli ölçüde çiftçi ailesinin asli geçim kaynağıdır. 170

172 İlimizde toplam tarım yapılan alan hektar olup tarla tarımından geriye kalan ha. alanda sebzecilik, ha. alanda meyvecilik, ha. alanda fındık yetiştiriciliği ve hektarlık alanda bağcılık, ha. alanda kavakçılık, 477 hektar alanda ise zeytincilik yapılmaktadır. İlimizin tarımsal yapısı polikültür bir özellik göstermekte, işlenen tarım alanlarında en fazla tarla bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır. H.2.2. Tarla Bitkileri İlimizde uygulanan tarla tarımında ağırlıklı olarak yer alan ürünler arasında, mısır ile münavebe bitkisi olarak buğday, endüstri bitkilerinden şeker pancarı ile ayçiçeği, yumrulu bitkilerden patates ve yem bitkilerinden yonca sayılabilir. Buğday, mısır, şekerpancarı ve ürünlerde ilimizdeki verim, Türkiye ortalamasının üzerindedir. Tarla bitkileri üretim değerinin ilçeler üzerinden dağılımını incelediğimizde %21,98 lik pay ile birinci sırada Adapazarı ilçemiz, %15 lik pay ile Akyazı, %13,38 lik pay ile Kaynarca ve %10 luk pay ile Söğütlü İlçelerimiz sıralanmaktadır. Tablo H.3 Önemli Tarla Bitkileri Ekiliş ve Üretim Miktarları, dekar, ton, kg/dekar, Ürünler Ekim Alanı Üretim Verim Ekim Alanı (da.) Üretim Verim Mısır Buğday Arpa Ş.pancarı Fiğ Yonca Ayçiçeği Patates Kuru fas Tütün Korunga Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2011 Mısır ekim alanı 2010 yılında dekar olup üretim miktarı ton dur, 2011 yılında ekim alanı dekar, üretim miktarı ise ton olarak gerçekleşmiştir. Mısır insan gıdası ve hayvan yemi olarak kullanılmasının yanı sıra sanayide de alkol, ispirto, yağ, irmik vs. gibi ürünlerin üretiminde hammadde olarak kullanılmaktadır. Mısır ekimi Adapazarı,Akyazı, Söğütlü ve Ferizli ilçelerinde ağırlıklı olarak yapılmaktadır. Ülke ihtiyaçları ve taleplerin karşılanması bakımından, ekimi ilk ürün ve ikinci ürün şeklinde yapılan mısır üretiminde, ağırlığı ilk ürün ekilişlerinin teşkil ettiği görülmektedir. İkinci ürün mısır ekilişleri ise silajlık yem yapımında ve "haşlamalık, kebaplık" tabir edilen şekilde değerlendirilmektedir. H Buğdaygiller İlimizde taban arazilerde olduğu gibi meyilli arazilerde de üretimi yapılabilen buğday münavebede yer almaktadır. Buğday ekilişlerinin tamamı ekmeklik çeşitlerdir. Üretici, sertifikalı tohumluk kullanımı ile birlikte ekim, dikim, bakım, mücadele ve hasat teknikleri gibi pek çok konuda yeterli bilgiye sahiptir. Kullanılan buğday tohumlukları ortalama üç yılda bir değiştirilmekte ve yenilenmektedir. 171

173 dekar alanda ekilişi yapılan buğdaydan 2010 yılında ton üretim sağlanmıştır yılı üretim alanı dekar olup ton ürün elde edilmiştir. Buğday ekilişi Geyve İlçesi başta olmak üzere sırasıyla; Kaynarca, Adapazarı, Taraklı ilçelerinde yapılmaktadır. H Baklagiller Tablo H.4 İlimizde Önemli Baklagillerin Ekiliş ve Üretim Miktarları ÜRÜN Ekim Alanı (da) Üretim (ton) Verim (kg/da) Nohut Kuru Fasulye Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2008 H Yem Bitkileri İlimizde hayvan beslenmesinde önemli bir yeri olan yem bitkilerinde özellikle silajlık mısır, yonca, fiğ ve korunga ekilişleri dikkat çekmektedir. 10 Mayıs 2000 tarihli Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Kararname ile Yem Bitkileri üretimi destekleme kapsamına alınmıştır. Bu uygulamanın başlaması ile İlimizde yem bitkileri üretiminde önemli artışlar olmuştur. Tablo H Yılları Yem Bitkileri Ekiliş ve Üretim Miktarları Yem Bitkileri Alan (ha) Üretim (ton) Alan (ha) Üretim (ton) Silajlık Mısır Yonca Fiğ Korunga Diğerleri Toplam Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2011 Grafik H.3 Yem Bitkileri Ekiliş Alanları ve Üretim Miktarları Ekiliş (da) Üretim (ton) Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü

174 H Endüstriyel Bitkiler Şeker pancarı tarım ürünleri içinde birim alandan fazla gelir getiren bitkilerin arasında yer alır. Ayrıca önemli bir ön bitki (münavebe bitkisi) etkisine sahip olması nedeniyle toprak verimliğinin yükselmesini dolayısı ile kendinden sonra ekilecek bitkilerin veriminin artmasını sağlar. İlimizde şeker pancarı tarımı Adapazarı Şeker Fabrikası na bağlı sözleşmeli üretim şeklinde yapılmaktadır. Şeker pancarı, yan ürünlerinin tamamı değerlendirilen bir bitki olmasının yanı sıra, üretim ve işlenme periyodu içinde kullanılan girdiler ile birçok sektörde dolaylı olarak katma değeri artırıcı önemli bir rol oynamaktadır. Şeker pancarının yan ürünlerinden yaş küspe hayvan yemi olarak değerlendirilirken melas da yem sanayinde ve diğer sanayilerde (gıda, ispirto, beton ) kullanılmaktadır. Şeker pancarının yan ürünü olan yaş pancar posası ve melas ile pancarın baş ve yaprak kısmı, hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Bu yan ürünlerin kolay temin edilebilir ve ucuz olması, hayvancılığın gelişmesine yardımcı olmakta ve bu kesime ek gelir kaynağı yaratmaktadır.2010 yılında İlimizde dekar alanda şeker pancarı ekilmiş, ton ürün alınmıştır yılı üretim alanı dekar olup ton üretim olmuştur. Şeker pancarı ekilişi Adapazarı ilçesi başta olmak üzere sırasıyla; Akyazı, Söğütlü, Ferizli, Pamukova, Erenler ilçelerinde yapılmaktadır. H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi İlimizde meyvecilik denildiğinde, Geyve, Pamukova, Taraklı, Sapanca ve Serdivan ilçelerimizde elma, armut, ayva, kiraz ve vişne, diğer ilçelerimizde de fındığın hakim ekilişleri görülmektedir. Meyve üretim değerinin 2011 yılı verilerinin ilçeler üzerinden dağılımı incelendiğinde Geyve %18,20 lik pay ile birinci sırada, Pamukova ilçemiz %16,46 lık pay ile ikinci sırada, %16 lık pay ile Kocaali ilçemiz üçüncü sırada yer almaktadır. İlimizde kayıtlı toplam dekar fındık alanı mevcut olup, 2010 yılı rekoltesi ton olmuştur yılı üretimi ton dur. Rekoltedeki görülen bu keskin düşüşün sebebi, 2010 yılı hasat sonrası dönemde oluşan erkek çiçeklerin hava sıcaklıklarının yüksek seyretmesi sebebiyle kuruması, kış mevsimi sıcaklık değerlerinin ortalamanın üzerinde seyretmesi, 2011 yılı ilk altı ayında havaların genel olarak kapalı, sisli ve yağışlı geçmesi çiçeklenme ve döllenmeyi olumsuz etkilemiş bu sebeplere bağlı olarak da rekolte düşmüştür.ilimizde fındık yetiştiriciliği yapılan alan, toplam tarım alanlarının %28 sine tekabül etmektedir. Bu alandan elde edilen fındık geliri, tarımdan elde edilen gelirin %15 i, meyvecilikten elde dilen toplam gelirin %51 i kadardır. Bu değerlere bakıldığında fındığın İlin tarımında ve ekonomisinde önemli bir yere sahip olduğu anlaşılmaktadır. Kocaali, Karasu Hendek ve Akyazı İlçelerimizde meyve üretim değerinin öne çıkması tamamen fındık geliri sebebiyledir. Pamukova, Geyve ve Sapanca İlçelerimizde ise elma, kiraz ve diğer meyve türleri hâkimdir. Diğer tarımsal faaliyetlerin henüz vejetasyonunun gelişme devresinde olduğu mayıs-haziran aylarında, gelir getirme özelliğindeki kiraz ve vişne, ilin güneyinde yer alan Taraklı-Pamukova-Geyve ekseninde tercih görmekte, Geyve İlçesi nde (Alifuatpaşa Beldesi) oluşan kendine özgü piyasasıyla sofralık tüketim yanında meyve suyu, likör sanayi gibi endüstri kollarına da sevkiyat yapılmaktadır. Halen yörede toplam 456 bin civarındaki ağaçtan ton ürün elde edilmiştir. 173

175 Fındığın dışındaki meyve popülâsyonu içerisinde önemli bir yer tutan ayva yetiştiriciliği Geyve, Pamukova ve Sapanca Gölü çevresinde yoğunlaşmıştır. Sofralık tüketimi yanında tarımsal sanayiye hammadde olma özelliğiyle gerek anakentlere ve gerekse yaş meyve ihracatçılarına hitap eden bir meyve çeşidimizdir. İlimizde 2011 yılında adet ayva ağacından ton ürün elde edilmiştir. Dünya da yıllık ayva üretimi, yaklaşık 390 bin ton olarak gerçekleşmekte, dünya üretiminin %28 i Türkiye de üretilmektedir. Bağcılık İl genelinde üretim payı olarak %3 gibi küçük bir paya sahip olan sektör, özellikle Geyve ve Pamukova ilçelerimizde önemli ölçüde çiftçi ailesinin asli geçim kaynağıdır. Bu ilçelerimizde ihracata yönelik olarak danelerini dökmeyen Müşküle üzümü üretilmekle beraber Alphonse Lavellee, Razakı, Cardinal, Çavuş, Yalova İncisi ve Trakya İlkereni gibi çeşitler yeni plantasyonlara girmektedir. Bağcılığın geliştirilmesi için çalışmalar devam etmektedir. Yeni bağlar kordon sistemi ile tesis edilmektedir. İlimizde 2011 yılı verilerine göre hektar alanda bağcılık yapılmaktadır. Tablo H.6 Önemli Meyve Ağaçlarının Sayısı ve Üretimi, ton, 2010,2011 Meyveler Meyve Veren Meyve Veren Ağaç Üretim Ağaç Sayısı Sayısı Üretim Armut Ayva Elma T. Hurması Erik Kiraz Şeftali Vişne Ceviz Fındık ocağı Bağ * da Çilek* da Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2011 * Bağ ve çilek alanı dekar H Sebze Üretimi Her ilçemizde sebze üretimi yapılmakla birlikte Pamukova, Geyve, Adapazarı, Söğütlü ve Hendek İlçesi ticarî anlamda sebzeciliğin sürdürüldüğü yerlerdir. Bu ilçeler büyük tüketim merkezlerine yakınlıklarının da avantajını kullanmakta, iç tüketimin yanında il dışı talepleri de karşılamaya yönelik bir sebzecilik çalışması içindedirler. İlimizde ticarî amaçlı tarla sebzeciliği yapılan toplam alan 2011 yılı verilerine göre hektar olup, ayrıca meyve bahçelerinde ara ziraat olarak da sebzecilik faaliyetleri sürdürülmektedir. Sebze üretiminde önemli ürünler baş lahana, domates, karnabahar, marul, karpuz ve balkabağı olarak sayılabilir. 174

176 Tablo H.7 Önemli Sebze Ekiliş ve Üretim Miktarları, dekar, ton, kg/dekar, Ürünler Ekim Alanı Üretim Verim Ekim Alanı Üretim Verim Sivri Biber Salçalık Biber Domates Taze Fasulye Hıyar Balkabağı Sakız Kabağı Kabak (çerezlik) Ispanak Karnabahar Karpuz Kavun Başlahana Kıvırcık Marul Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2011 Tabloda yer alan sebzelerin dışında az miktarda kırmızı lahana, göbekli marul, brokoli, kereviz, kuru sarımsak, barbunya, taze bezelye, patlıcan ve taze soğan yetiştirilmektedir. H Süs Bitkileri İlimizin iklim, toprak yapısı bakımından iç ve dış mekan süs bitkileri yetiştiriciliğine uygun olması nedeniyle bu alanda yetiştirici sayısı ve yetiştirme alanı hızla artmaktadır. Coğrafi konum itibariyle başta İstanbul, İzmir, Ankara, Bursa olmak üzere anakentlere yakın olması sayesinde, işletme girdilerinin temini ekonomik ve rahat sağlanmakta; bölgemizde yazlık tatil köylerinin ve sayfiye yerlerinin yoğun olması da üretilen ürünlerin pazarlanmasını kolaylaştırmaktadır. Ayrıca İstanbul, Kocaeli, Ankara gibi Büyükşehir belediyelerinin park ve bahçe düzenlemelerinde ilimizde yetiştirilen dış mekan süs bitkilerine yoğun talep olmaktadır. İlimizde ruhsatlandırılmış üretim; 1997 yılında 14 işletmede 65 da, 2005 yılında 152 işletmede 3.732,6 da alana, 2011 yılında 359 işletmede dekar alana ulaşılmıştır. İlde süs bitkileri üreticilerinin tamamını temsil eden Süs bitkileri Üreticiler Birliği kurulmuştur. İlimizde özellikle dış mekan süs bitkileri üretim alanlarının genişletilmesi, bilinçli ve planlı bir şekilde üretimin artırılması yönünde çalışmalarımız devam etmektedir. Bu çalışmaların ışığında; İlimizde İhtisas Organize Süs Bitkileri Üretim Bölgeleri kurulması, sözleşmeli üretim modelinin yerleştirilmesi ve repikaja uygun yeni alanların belirlenmesi hedeflenmiştir. İlimiz Merkez İlçeye bağlı Yazlık Beldesi sınırları içinde kalan 1034 dekar arazi, şehir merkezine yakınlığının getirdiği ulaşım avantajı yanında analiz sonuçları itibariyle toprak yapısı bakımından da süs bitkisi üretimine uygun olduğundan, Süs Bitkileri Üretim Bölgesi kurulması için İl Özel İdaremizce satın alınmıştır. Bu arazi profesyonel anlamda fide üreterek sözleşmeli model yetiştiricilik yaptırmayı taahhüt eden 6 adet firmaya 16 yıl süre ile kiralanmıştır yılında kuruluşlarını tamamlayan firmalar, İl Müdürlüğümüzce eğitilen 13 çiftçimiz ile 283 dekar alanda üretim sözleşmesi imzalayarak dikimlerini yaptılar. Dış Mekan Süs Bitkileri Üretimini Geliştirme Projemiz başarı ile hedefine ilerlemektedir. Bu yıl başlatılan sözleşmeli üretim modeli ile hem alan hem de miktar olarak artacak olan üretimimizin değerlendirilebilmesi için planlanan tanıtım alanını oluşturma çalışması projelendirme aşamasındadır. 175

177 H.2.2. Hayvansal Üretim Tablo H Yılı İlçeler Bazında Hayvan Mevcutları İlçe Sığır Büyükbaş Küçükbaş Tek tırnaklı Kedi-köpek Buzağı dana Manda Toplam Koyun Keçi Toplam At Katır Eşek Köpek Kedi Adapazarı Akyazı Arifiye Erenler Ferizli Geyve Hendek Karasu Karapürçek Kaynarca Kocaali Pamukova Sapanca Serdivan Söğütlü Taraklı TOPLAM Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2011 İimizde adet büyük baş, adet küçükbaş ve 22 milyon 384 bin adet/devre kanatlı varlığı bulunmaktadır. Büyük baş hayvan varlığının % 92 si saf kültür ırkı ve kültür melezidir. Tavukçuluk faaliyetlerinin büyük bir kısmı Broiller (etçi) tavuk üretimi üzerinedir. Bu işletmeler genellikle Kaynarca, Akyazı, Adapazarı ve Hendek ilçelerinde yoğunlaşmış olup gerek kapasite gerekse teknoloji bakımından son derece gelişmiştir. Bunun yanı sıra İlimizde yumurta tavukçuluğu işletmeleri de mevcuttur. Bu hayvan varlığı ile 2010 yılında ton süt, bin ton kırmızı et, ton beyaz et ve adet yumurta üretimi gerçekleşmiştir. Tablo H.9 Hayvan Varlığının Dağılımı Hayvan Türü Adet Koyun Keçi Kültür K.Melezi Sığır Yerli 6228 Toplam Manda Tavuk Etçi (Adet/devre) /Dönem Kanatlı Tavuk Yumurtacı Köy Tavuğu

178 Hindi Ördek Kaz Toplam Arılı Kovan Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2010 Tablo H.10 İlimizdeki Kombina Ve Mezbahaların 2009 yılı kesim sayıları Kesilen Hayvan Adedi İşletmenin Ticari Ünvanı Faaliyet Alanı Büyükbaş Küçükbaş Adet Kg Adet Kg EBK Sakarya Et Kombinası Müdürlüğü Kombina Adapazarı Kasaplar Odası 1.Sınıf Mezbahanesi Mezbahane Demircioğlu Gıda ve Et San. 1.Sınıf Akyazı Belediye Mezb. 3.Sınıf Geyve Bld. Mezb. 3.Sınıf Hendek Bld. Mezb. 3.Sınıf Karasu Bld.Mezb. 3.Sınıf Kaynarca Bld. Mezb. 3.Sınıf Kocaali Bld. Mezb. 3.Sınıf Pamukova Bld.Mezb. 3.Sınıf Sapanca Bld.Mezb. 3.Sınıf Taraklı Bld.Mezb. 3.Sınıf TOPLAM Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2010 Tablo H yılları Hayvansal Üretim (ton) Ürünler Kırmızı et Beyaz et Süt Bal Yumurta (Adet) Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2010 H Büyükbaş Hayvancılık İlimizde adet büyük baş hayvan mevcut olup işletme ıslah ve soy kütüğüne, 19 bin 294 işletme ön soy kütüğüne kayıtlı bulunmaktadır yılında suni tohumlama yapılmış olup büyükbaş hayvan varlığımızın %91 i kültür ırkı ve melezleri, %9 u yerli ırk konumundadır. Hayvancılıkta orta ve büyük ölçekli işletmelerin sayısı az olup genellikle aile işletmeciliği şeklinde faaliyetler sürdürülmektedir.mera varlığının yetersiz oluşu hayvancılığın daha çok kapalı sistem hayvancılık şeklinde yapılmasını zorlamaktadır. İlimizde hayvansal üretime yönelik olarak et, süt ve yumurta üretiminde kayda değer atılımlar gerçekleşmiştir. Yaşanan ekonomik şartlar sebebiyle sektörün GSH içindeki payı düşmesine rağmen birinci sıradadır. İlde sığırcılık sektörü yanında tavukçuluk sektöründe de önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Modern beyaz et ve yumurta tesisleri 177

179 faaliyete geçirilmiş ve bunlara bağlı kesim haneler kurulmuştur. İlin tarımsal üretim değerinin yaklaşık %43 ü hayvansal ürünlerden sağlanmaktadır. H Küçükbaş Hayvancılık İlimizde, küçükbaş hayvancılık faaliyetleri yoğun olamamakla birlikte özellikle Geyve, Pamukova ve Taraklı ilçelerimizde ağırlık kazanmıştır. Küçükbaş hayvan varlığının %78 ini koyun, %22 sini ise keçi oluşturmaktadır. H Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretim) İlimizde yapılmakta olan tavukçuluk faaliyetlerinin büyük bir kısmı Broiller (etçi) tavuk üretimi üzerinedir. Bu işletmeler genellikle Kaynarca, Akyazı, Adapazarı ve Hendek ilçelerinde yoğunlaşmış olup gerek kapasite gerekse teknoloji bakımından son derece gelişmiştir. Bunun yanı sıra İlimizde yumurta tavukçuluğu işletmeleri de mevcuttur. İlimizde 2009 rakamlarına göre kanatlı üretimi yapılan işletme sayısı 986, broiler kümes sayısı 1204 ve hindi kümesi sayısı 10 dur. Bunun yanında, 30 adet yumurta üretimi yapılan kümes vardır. H Su Ürünleri İlimizde su ürünleri istihsali Karadeniz sahili ile iç sularda yoğunluk göstermektedir. İlimizde yıllarında elde edilen üretim tablosu aşağıda görülmektedir. Kum Midyesi üretim istasyonları 2005 ve 2009 yıllarını kapsayan sezonda avcılığa kapalı olduğundan bu yıllarda üretim olmamıştır yılı Eylül ayında tekrar üretim başlamıştır. Tablo H.12 Su Ürünleri Üretimi (Kg) Yıllar Tatlı Su Balıkları Kültür Balıkları Deniz Balıkları Toplam Balık Üretimi Kum Midyesi Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2010 İlimizde su ürünleri istihsali Karadeniz sahili ile iç sularda yoğunluk göstermektedir yılı su ürünleri üretimi toplam kg (tatlı su, kültür, deniz balıkları) balık, kg. kum midyesi olarak gerçekleşmiştir. İlimizde kurulu alabalık üretim tesislerinin ilçelerdeki dağılımı aşağıdaki tabloda görülmektedir. 178

180 Tablo H.13 Balık Üretim Tesisleri Faaliyet Durumu İlçe İşletme Adedi Kapasite (ton/yıl) Akyazı 9 101,5 Hendek Pamukova 1 10 Sapanca Taraklı 1 12 Toplam Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2010 İç sularımızda çeşit zenginliğinin artırılması, mersin balığı popülasyonunun çoğaltılması için İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Sapanca Su Ürünleri Meslek Yüksek Okulu ile İl Müdürlüğümüz iş birliğinde Rusya dan yavru olarak getirilerek yetiştirilen Mersin balıkları doğal ortamda yaşamaları için Sakarya Nehrine bırakılıyor. H Kürk Hayvancılığı İlimizde, kürk hayvancılığına yönelik üretim yapılmamaktadır. H Arıcılık ve İpek Böceği Yetiştiriciliği İlimiz zengin bir bitki varlığına sahip olması ve kış aylarının ılık geçmesi sebebiyle arıcılık için uygun bir bölgedir. İlimizde 1107 üretici, adet kovan ile arıcılık ile uğraşmaktadır yılında İl Tarım Müdürlüğü tarafından ipekböcekçiliği yaş koza desteğinde toplam kg.yaş koza için TL destekleme yapılmıştır. H.3. Organik Tarım Sakarya da organik tarım yapılmasıyla ilgili çalışmalar başlangıç aşamasında olup organik tarım faaliyetinde bulunan işletme yoktur. İlde organik tarımın yapılabileceği çeşitli alanlar bulunmakla birlikte Sapanca Gölü Havzasının organik tarım yapılabilecek en önemli alan olduğu görülmektedir. Sapanca Gölü Adapazarı ve İzmit başta olmak üzere çevresindeki bir çok belde, sanayi kuruluşu ve ticari işletmelerin içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılamaktadır. Ayrıca Bayındırlık ve İskan Bakanlığı nın tarihli raporunda belirtildiği gibi Gelecekte Kocaeli ve İstanbul illerinde içme ve kullanma suyu olarak kullanılması söz konusu olduğundan Sapanca Gölü bu günkü kullanımının üstünde bir potansiyel öneme sahip görülmektedir. Sapanca Gölü havzası ekosistemi bilimsel ve estetik açıdan bir bütündür. Havzanın ekonomik, estetik, sportif, sağlık, turistik fonksiyonlarının ve değerinin yanı sıra bilimsel incelemelere konu teşkil edecek, binlerce yılın doğal oluşumunun ürünü olan çok değerli bir vejetasyon kaynağına sahiptir. Bu ekosistemin tümüyle korunması gerekmektedir. Sapanca Gölü kuzeyden E-5 karayolu güneyden ise TEM Anadolu Otoyolu ve demiryolu ile çevrelenmiş olup, yöre bu özelliğiyle, Trakya ve İstanbul u Anadolu nun iç kesimlerine bağlayan güzergahların önemli kavşaklarından biridir. Yakın çevresi ise (İzmit, Adapazarı) hızla gelişen sanayi merkezleri konumundadır. Özellikle TEM otoyolunun açılışının ardından bölge daha da talep çeker olmuş, İstanbul Metropolü ile bağlantının güçlenmesi yeni sanayi talepleri ve yeni ikinci konut talepleri yaratmıştır. Topoğrafik yapısı itibarıyla Sapanca Gölü çevresi yerleşmeye, sanayii kuruluşlarına ve ziraate çok müsaittir. Bu sebeple etrafında irili ufaklı yerleşim birimleri, çeşitli sanayii ve ticari kuruluşlar mevcuttur. 179

181 Sapanca Gölü kuzeyinde E-5 karayolu, güneyinde TEM Anadolu Otoyolunun çok yakından geçmesi civardaki bitki örtüsünü olumsuz etkileyecek (Eksoz gazları nedeni ile) bu durumda uzun vadede gölün ekolojik dengesini olumsuz yönde etkileyecektir. Otoban üzerinden lastik ve yağ kalıntılarının yağmur sularıyla özel açılmış kanallardan göle ulaşması yoluyla kirlenme meydana gelmektedir. Motorlu araçların lastiklerinin yıpranması sonucu yola bulaşan kurşunlu bileşikler yapılan kanallar vasıtasıyla direkt olarak göle ulaşmaktadır. TEM Anadolu otoyolunun, Sapanca Gölü boyunca m. aralıklarla yapılan bu tahliye kanallarından atıksuların kıyıya ulaştığı noktalarda gözle görülür kirlilikler mevcuttur. Gıda maddelerinin üretim tüketim ve depolanmaları sırasında besin değerini bozan ve tahrip eden zararlı hastalık etmenleri, yabancı ot ve mikroorganizmaları yok etmek için kullanılan kimyasal maddeler genelde pestisit dediğimiz tarım ilaçlarıdır. Toprağa ve tarlaya uygulanan ilaçların tümü uygulama alanlarında durmamakta, maddenin fiziko - kimyasal özelliklerine bağlı kalarak rüzgar, yağmur gibi doğal etkenler ile başka yerlere sürüklenmekte ve çevre sorunları yaratmaktadır. Ekolojik Tarım Komitesinin fonksiyonel olarak yer alması, Tüketici taleplerinin dikkate alınacağı bir ürün çeşitliliği ile üretimin bütün kademelerinde ekolojik tarım ilkelerinin yerleştirilmesini sağlayacak sözleşmeli üretim modeli içerisinde aracı, işleyici ve ihracatçılarının yer alması, Ekolojik Tarım felsefesinin iyi bir şekilde kavranması için teorik ve pratik eğitimlerin organizasyonu, Üretici, arazi, girdi ve ürünle ilgili gerekli kayıt sisteminin değerlendirilmesi, Sentetik ve kimyasal ilaç ve gübre uygulamalarını durdurarak biyolojik mücadele ile ekolojik tarımda bitki koruma ilkelerinin yerleştirilmesinde aktif rol oynayacak uygun bir zirai mücadele araştırma enstitüsüne görev verilmesi, Geleneksel tarıma göre ortaya çıkacak dezavantajları dengeleyecek bir pazar organizasyonuna yer verilmesi Sapanca Gölünün kirletici unsurlarından birinin yok edilmesini sağlayarak insanımıza daha sağlıklı gıda üretiminin temin edilmesi, tarım ürünleri ihracatının geliştirilmesi üreticiden tüketiciye kadar suyu kullananlar açısından gerekli ve faydalı görünmektedir. H.4. Tarımsal İşletmeler Tarımsal faaliyette bulunan işletmenin bulunduğu tahmin edilen ilde işletmelerin %41 i yirmi dekarın altında arazi büyüklüğüne sahiptir. Arazi varlığı yüz dekarın üzerinde olan işletmelerin oranı ise sadece %2,81 dir. Tarımsal işletmelerde büyük çoğunlukla hayvansal ve bitkisel üretim beraber yapılmakta, ve işletme başına düşen hayvan sayısı süt sığırcılığı yapan işletmelerin %75 inde, besi sığırcılığı yapan işletmelerin %74 ünde beş baş ve daha az sayıda sığır bulunmaktadır. Buna mukabil elli bir baş ve üzeri sığır bulunan işletmelerin oranı süt sığırcılığında %2,81 iken besi sığırcılığı işletmelerinde %0,29 dur. Büyük yerleşim birimlerine yakın konuma sahip olması, ilde üretilen bitkisel ve hayvansal ürünlerin pazarlanmasında büyük avantaj oluşturmaktadır. İlin bu konumu ve avantajı, büyük şehirlerin talebini karşılamaya yönelik olarak hayvancılık ve çeşitli süt ürünlerinin, ayrıca bunlara dayalı tarımsal sanayiinin ilerletilmesine olanak vermektedir. H.4.1. Kamu İşletmeleri ve Özel İşletmeler İlimizde Kırmızı Et Ve Et Ürünleri Üretim Tesislerinin Çalışma Ve Denetleme Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik kapsamında İlimizde ruhsatlandırılmış 29 adet kırmızı et ve et ürünleri üretimi yapan tesis bulunmaktadır. 180

182 İlimizde Kanatlı Hayvan Eti ve Et Ürünleri Üretim Tesislerinin Çalışma Ve Denetleme Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik kapsamında İlimizde ruhsatlandırılmış 16 adet kanatlı et ve et ürünleri üretimi yapan tesis bulunmaktadır yılında 7 adet tesise çalışma izni verilmiştir. Bu üretim yerlerinden 3 tanesi kırmızı et ve et ürünleri üretimi yapan tesis, 4 tanesi ise kanatlı et ve et ürünleri üretimi yapan tesistir. H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı Tüketici sağlığının en iyi şekilde korunması hedef alınarak yeterli düzeyde ve güvenli gıda arzını sağlamak amacı ile Fındıkta aflatoksin, çiğ süt, bal, kanatlılar ve su ürünlerinde kalıntı; Sebze ve meyvelerde pestisit ile Gıda Maddelerinde Radyoaktif Kalıntı İzleme Projeleri ve Gıda Kontrolu çalışmaları programlı ve düzenli olarak İl Tarım Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Bitkisel Ürünlerde Pestisit Denetim Programı kapramında yaş meyve sebzelerde pestisit izlenme denetim programı kapsamında 122 adet numune alınmış olup, herhangi bir olumsuzluk tespit edilmemiştir. Çiğ süt numunelerinde pestisit, mikotoksin, ağır metal, kalıntılarının analizleri yapılmaktadır. Proje kapsamında 15 adet çiğ süt numunesi alınmış herhangi bir olumsuzluğa rastlanmamıştır. H.5.2. Gübre Kullanımı Tablo H Yılı Toplam Gübre Tüketim Cetveli (Kg) SAKARYA İLİ 2011 YILI TOPLAM GÜBRE TÜKETİM CETVELİ AYLAR %21 a.s. %26 A.N %33 A.N %46 ÜRE %42-44TSP %18-46DAP Komp Komp %1'Z n %1'Zn 25,5,10 Komp. %50'K2O Potasyu m sulfat Komp Potasyu m Nitrat NSP % Komp. TOPLAM OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN , ,4 TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAM , Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü

183 H.5.3. Toprak Kullanımı İldeki verimli tarım alanı olabilecek I., II., III., ve IV. sınıf arazilerin 5557 hektarının tarım dışı amaçla kullanıldığı görülmektedir.i. sınıf toprakların %5 inde tarım dışı faaliyetler yapılmaktadır I. sınıf toprakların %5 inde tarım dışı faaliyetler yapılmaktadır II. sınıf toprakların %92 sinde tarım yapılmaktadır. III.sınıf toprakların %69 u tarım arazisi, %14 ü çayı mera, %13 ü orman ve funda olarak kullanılmaktadır. IV.sınıf toprakların %57 si tarım, %38 i orman olarak kullanılmaktadır. V.sınıf toprakların %82 si ormanla kaplı olup geri kalanı çayır mera konumundadır. VI.sınıf toprakların %77 sinde tarım yapılırken %18 i orman ve funda kaplıdır VII.sınıf toprakların kullanım biçimine bakıldığında ancak %27 sinde tarım yapılmaktadır. %68 i ormanla kaplıdır. Toplam alanın %8 ini oluşturan VIII. sınıf topraklarda tarım yapılmamaktadır. Tarım Arazilerinin Korunması Ve Kullanılması Ve 5403 Sayılı Toprak Koruma Ve Arazi Kullanımı Kanunu Uygulamaları 13 Haziran 2003 tarih ve Sayılı Resmi Gazete ile yayınlanan Tarım Arazilerinin Korunması ve Kullanılmasına Dair yönetmelik ve 19 Temmuz 2005 tarih sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 5403 sayılı Toprak Kanunu tarım arazilerinin korunmasının ve amacına uygun bir şekilde kullanılmasının sağlanması ve bu alanların hangi zorunlu hallerde tarım dışı amaçlarla kullanılabileceğini belirlemek için çıkarılmıştır. Tablo H Yılları Arası Toprak Kanununa İlişkin Uygulamalar Yılı Başvurulan Arazi (m2) Olumlu Rapor Verilen Arazi Yönetmelik Dışı Arazi (m2) (m2) Top.Kur Bakanlık Tem. Uzatma Top. Kur Bakanlık Top.Kur Bakanlık Tar. Yapı Top.Kur Bakanlık Tar. Yapı Toplam Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü

184 I. MADENCİLİK Ülke ekonomimizin önemli sektörlerinden olan madencilik, enerji ve sanayinin temel hammaddelerini sağlayan faaliyetleri kapsamaktadır. Madenler doğal ekonomik kaynaklardan biri olup artan dünya nüfusu ve ihtiyacını karşılayabilmek için işletilmeleri kaçınılmaz olmaktadır.ancak kullanılan maden çıkarma metotlarının çevre açısından ne gibi sorunlara yol açtığı düşünülmemekte sadece madenden faydalanmak için için çevreye büyük tahribatlar verilmektedir. Faaliyetin yapıldığı alanlarda ve özellikle açık işletmelerde çalışmalar bittikten sonra topoğrafya, jeolojik yapı, su rejimi, iklim ve peyzaj tamamen tahrip olmaktadır. Bu nedenlerden dolayı ekonomiye büyük getirisi olan madencilik faaliyetleri gerçekleştirilirken çevreye ve doğaya zarar verilmeden yapılacak olan çalışmalar desteklenmeli ve bu yönde çalışmalar yapılması gerekmektedir. Sakarya madenler açısından araştırma çalışmalarının fazla olduğu bir yer değildir. Ferizli İlçesi nde (II. Alt Bölge) İstihkam Tepesinde geniş bir alanı kaplayan sahada demir madeni bulunmaktadır. Buranın değerlendirilmesiyle ilgili çalışmalar başlangıç aşamasındadır. I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri Tablo I.1 Sakarya İli Sanayi Madenleri Envanteri CİNSİ İLÇESİ KÖY/ MEVKİ TENÖR REZERV (1000 t) G:GÖRÜNÜR M:MUHTEMEL MM:MÜMKÜN YANKAYAÇ CEVHER KÖKENİ 1/ SAĞA Y LONG. YUKARI X LATİTUDE ASBEST AKYAZI KUZULUK -AKYAZI ANDEZİTİK TÜF+KUM+KİL +KOM METAMORFİK G25d ASBEST AKYAZI KUZULUK -AKYAZI ANDEZİTİK TÜF+KUM+KİL +KOM METAMORFİK G25d FOSFAT HENDEK P2O5 % GRE ÇÖKEL G25b GRAFİT SAPANCA KURTKÖY BARİTLİ MUSK.ŞİST- KR.KAL. METAMORFİZMA G24d GRAFİT PAMUKOVA SULTANİ YE KÖY BİOTİT MUSKOVİT ŞİST METAMORFİZMA G24d KUM- ÇAKIL ERENLER KÖYÜ DOĞUSU İYİ STABİLİZE MALZEMESİ OLABİLİR m 3 KALSİT- MERMER SEDİMANTER G24b KUM- ÇAKIL AKYAZI MUDURN U ÇAYI ARASLI ELEK SONRASI İNŞAATLARDA KULLANILABİLİR. KALSİT- MERMER SEDİMANTER G25d KUM- ÇAKIL KUM- ÇAKIL TALK GEYVE HENDEK MERKEZ KARACAS U VADİSİ MUDURN U ÇAYI VADİSİ KUYUCA K TALK SAPANCA NAİLİYE TUĞLA- KİREMİT TUĞLA- KİREMİT KARASU KARASU Kaynak: MTA 2009 LİMANDE RE MEVKİİ KURUDER E MEVKİİ STABİLİZE VE İNŞAAT MALZEMESİ STABİZE MALZEMESİ OLARAK TUĞLA İMALİNDE TUĞLA İMALİNDE KİL SEDİMANTER G24c m 3 KİL SEDİMANTER G25b G+M SERPANTİN METAMORFİK G24b G MM SERPANTİN METAMORFİK G24c KİLLİ SİLT TAŞI SİLTLİ KİL TAŞI ALTERASYON F25d KİLLİ SİLT TAŞI SİLTLİ KİL TAŞI ALTERASYON G25a

185 I.1.2. Metalik Madenler Tablo I.2 Sakarya İli Metalik Madenler Envanteri CİNSİ DEMİR İLÇESİ FERİZLİ KÖY/ MEVKİ FERİZLİ AKÇUKUR YASSIGEÇİT. TENÖR Fe % SiO2 ve CaCO3 sorun REZERV (1000 TON) G:GÖRÜNÜR M:MUHTEMEL MM:MÜMKÜN YANKAYAÇ CEVHER KÖKENİ 1/ G+M+MM KÇT SEDİMANTER MANGANEZ - MENEKŞE Y SERPANTİNİT SAĞA Y LONG. YUKARI X LATİTUDE G24b2 G25a VOLKANO SEDİMANTER G23c MANGANEZ SERPANTİNİT VOLKANO SEDİMANTER G24c MANGANEZ - MADENLER Z. ŞİST G25c MANGANEZ - TAŞBURUN Z. ŞİST METAMORFIK G25c MANGANEZ - TAŞBURUN Z. ŞİST METAMORFIK G25c MANGANEZ - ALACAM DERE KALKŞİST HIDRO.META. G24c MANGANEZ - MANSURLAR Z. SEDİMANTER G25c BAKIR HENDEK HÜSEYİN ŞEYH (ARICA DERE) Cu%2.85 ŞİST HİDROTERMAL G25b BAKIR HENDEK HİCRİYE ANDEZİT KRİSTALEN ŞİST HİDROTERMAL G25b BAKIR GEYVE KIPRİYEN Cu%3.58 SPİLİT HİDROTERMAL G24c BAKIR GEYVE KAMIŞLIYANIK Cu%4.84 HİDROTERMAL G24c BAKIR DEMİR HENDEK ULUDERE BAKIR KURŞUN ÇİNKO GEYVE KAMIŞLIGOCUK Cu% ŞİST HİDROTERMAL G25b K Cu%0.70 Pb%2.30 Zn%9.55 HİDROTERMAL G24c KURŞUN ÇİNKO MERKEZ KESTANEPINAR DOLOMİTİK KİREÇTAŞI HİDROTERMAL METASOMATİK G25a KURŞUN ÇİNKO HENDEK ÇOBANYATAĞI KÇT HİDROTERMAL METASOMATİK G25a KURŞUN ÇİNKO CİVA FERİZLİ AKÇUKUR KÇT DEMİR FERİZLİ ÇAMDAĞ Fe % KİLLİ ŞİST VE KÇT. KATKILI OOLİTİK TABAKALARI HİDROTERMAL METASOMATİK G25a ÇÖKELSEL OOLİTİK G25a1- a DEMİR HENDEK GÜBRELİK Fe % 50 KÇT. HİDROTERMAL G25c Kaynak: MTA 2009 I.1.3. Enerji Madenleri İlimiz sınırları içerisinde enerji madenleri mevcut değildir. I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler İlimiz sınırları içerisinde Taş Ocakları Nizamnamesine tabi olan doğal malzeme türünden en çok kum alımı yapılmaktadır. Kum alım faaliyeti genelde Sakarya Nehri ve civarında yoğunluk kazanmaktadır. Sakarya Nehrinin toplam uzunluğu 510 km olup, 159,5 km'si İlimiz sınırları içerisinden geçerek Karasu İlçesinden Karadeniz'e dökülmektedir. Sakarya Nehrinin akış rejimi düzensizdir. Bol yağışlı mevsimlerde nehrin debisi (86x10 6 m 3 ) oldukça yüksektir. Günümüze kadar bir çok defa yatak değiştirmiş olan Sakarya Nehrinin akış yatağı yer yer eğimli olsa da genelde düşük eğimli olması nedeniyle nehir kenarında ve eski yatakları üzerinde kum istihraç sahaları bulunmaktadır.

186 Tablo I.3 İşletmeye Devam Eden Ruhsatlı Ocaklar İLÇE KÖY SİCİL ALAN 185 MADEN GRUBU MADEN ADI BİTİŞ TARİHİ AKYAZI KANLIÇAY II-A GRUP Kalker 02.May.15 AKYAZI HAYDARLAR ,76 II-A GRUP Kalker (mıcır) 27.Tem.20 AKYAZI MADENLER ,97 IV. GRUP 07.May.13 AKYAZI BIÇKI DERE IV. GRUP 27.Tem.09 AKYAZI CELALLER ,81 IV. GRUP 08.Nis.10 AKYAZI ,06 II-B GRUP 24.May.13 AKYAZI KANLIÇAY ,19 IV. GRUP 21.Eki.13 AKYAZI İKRAMİYE ,5 IV. GRUP 06.Nis.14 AKYAZI ,14 II-B GRUP 24.May.13 AKYAZI ,79 II-B GRUP 24.May.13 AKYAZI KAMIŞLI ,36 IV. GRUP 11.Nis.12 AKYAZI II-B GRUP 17.May.13 AKYAZI ,5 IV. GRUP 19.Haz.12 AKYAZI KANLIÇAY ,08 II-A GRUP 18.Tem.11 AKYAZI YAĞCILAR IV. GRUP 01.Eki.12 AKYAZI KANLIÇAY ,13 IV. GRUP 21.Eki.13 AKYAZI BOZTEPE ,78 II-B GRUP 11.Oca.13 AKYAZI II-B GRUP 17.May.13 AKYAZI AHMEDİYE ,87 IV. GRUP 08.Nis.10 AKYAZI BELDİBİ ,18 II-A GRUP 04.Ara.12 AKYAZI YAĞCILAR ,95 IV. GRUP 26.Nis.12 AKYAZI KANLIÇAY ,26 IV. GRUP 21.Eki.13 AKYAZI II-B GRUP 17.May.13 AKYAZI ,18 III. GRUP 20.Ağu.12 AKYAZI ÇATALKAYA II-B GRUP 24.May.13 AKYAZI DURMUŞLAR II-A GRUP 15.Ara.19 FERİZLİ DEĞİRMENCİK ,51 II-A GRUP Kalker 12.Nis.16 FERİZLİ AKÇUKUR II-A GRUP Kalker 05.Haz.17 FERİZLİ KUZCA ,9 IV. GRUP Kuvars Kumu 03.May.15 FERİZLİ ,79 IV. GRUP 31.Ara.12 FERİZLİ DEĞİRMENCİK ,34 II-A GRUP 27.Nis.09 FERİZLİ KUZCA IV. GRUP 09.Şub.11 FERİZLİ GÖLKENT ,79 IV. GRUP 10.May.12 FERİZLİ DEĞİRMENCİK II-A GRUP 27.Nis.09 GEYVE AKINCI II-A GRUP Kalker 29.Ara.14 GEYVE İHSANİYE ,91 II-A GRUP Kalker 27.Nis.15 GEYVE ÖRENCİK II-A GRUP Kalker 29.Kas.15 GEYVE KARAPINAR ,98 II-A GRUP Kalker (mıcır) 30.Nis.17 GEYVE İHSANİYE II-A GRUP Kalker (mıcır) 05.Oca.17 GEYVE KIŞLAÇAY ,98 I-A GRUP Kum - Çakıl 18.Eki.10 GEYVE ÇİNE II-B GRUP Mermer 02.Ara.19 GEYVE KARAÇAM I-B GRUP Seramik Kili 28.Şub.17 GEYVE KAMIŞU MAH ,99 IV. GRUP 10.Nis.12 GEYVE ,5 II-B GRUP 17.Eyl.12 GEYVE KIZILKAYA ,28 IV. GRUP 26.May.13 GEYVE KIŞLACAY IV. GRUP 01.Nis.13 GEYVE AKINCI ,14 II-A GRUP 25.May.19 GEYVE KULFALLAR II-B GRUP 14.Kas.12 GEYVE BELPINAR ,07 II-B GRUP 24.May.13 GEYVE KÜRTLÜ MAH IV. GRUP 11.Haz.19

187 GEYVE ,6 II-B GRUP 24.May.13 GEYVE DOĞANÇAY ,19 IV. GRUP 30.May.11 GEYVE SEKİHARMAN ,77 IV. GRUP 19.Kas.12 GEYVE II-B GRUP 17.Ara.12 GEYVE BELPINAR ,43 II-B GRUP 24.May.13 GEYVE MELEKÇE ORUÇ IV. GRUP 20.Kas.12 GEYVE ,73 II-B GRUP 24.May.13 GEYVE EŞME II-A GRUP 28.Haz.17 GEYVE ŞEREFİYE ,5 II-A GRUP 09.Tem.19 GEYVE ,99 II-A GRUP 27.Nis.12 GEYVE SETCEKÖY ,18 IV. GRUP 01.Eki.20 GEYVE BELPINAR ,83 II-B GRUP 24.May.13 GEYVE ,47 II-B GRUP 24.May.13 HENDEK ,88 II-A GRUP Andezit (Mıcır) 07.Eyl.17 HENDEK GÜBRELİK ,5 IV. GRUP Demir 07.Eki.20 HENDEK KIZANLIK ,09 II-A GRUP Kalker (mıcır) 01.Eyl.16 HENDEK KESTANEPINAR ,47 IV. GRUP Kuvarsit 07.Eyl.15 HENDEK SOĞUKSU IV. GRUP 25.Oca.11 HENDEK MERKEZ IV. GRUP 18.Oca.11 HENDEK YAĞBASAN ,77 II-B GRUP 12.Kas.12 HENDEK YAĞBASAN ,52 II-A GRUP 03.Nis.19 HENDEK DİKMENKÖY II-B GRUP 01.Ara.11 HENDEK SOĞUKSU ,6 IV. GRUP 25.Oca.11 HENDEK AKARCA ,95 II-B GRUP 14.May.13 HENDEK KOCAAHMET ,96 IV. GRUP 25.Oca.11 HENDEK DİKMENKÖY II-A GRUP 01.Ara.11 HENDEK YAĞBASAN ,33 II-B GRUP 29.Oca.13 HENDEK DİKMENKÖY II-B GRUP 01.Ara.11 HENDEK SOĞUKSU ,48 IV. GRUP 18.Oca.11 HENDEK ÇOBANYATAĞI IV. GRUP 28.Ara.10 HENDEK KOCATÖNGEL ,35 IV. GRUP 15.Şub.11 HENDEK HİCRİYE ,5 IV. GRUP 27.Şub.13 HENDEK GÜBRELİK ,26 IV. GRUP 05.Haz.13 HENDEK GÜBRELİK ,05 IV. GRUP 29.Nis.13 HENDEK ,61 IV. GRUP 25.Oca.11 HENDEK PAŞAKÖY IV. GRUP 15.Nis.13 HENDEK KARATOPRAK ,5 IV. GRUP 16.Oca.11 HENDEK YAĞBASAN ,75 IV. GRUP 21.Mar.13 HENDEK KARADERE ,75 IV. GRUP 09.Şub.11 HENDEK ,09 II-A GRUP 18.Kas.21 KARAPÜRÇEK KANLIÇAY ,22 II-A GRUP Kalker+(mıcır) 30.Eyl.20 KARAPÜRÇEK ,74 IV. GRUP 09.Eki.19 KARAPÜRÇEK AHMEDİYE ,22 IV. GRUP 06.Nis.14 KARAPÜRÇEK AHMEDİYE ,13 IV. GRUP 05.Nis.14 KARAPÜRÇEK AHMEDİYE ,8 IV. GRUP 05.Nis.14 KARASU ,32 IV. GRUP Demir 20.Kas.12 KARASU ,93 IV. GRUP Demir 15.Mar.21 KARASU AZİZİYE MAH II-A GRUP Kalker 21.Haz.15 KARASU KURUDERE ,03 II-A GRUP Kalker (mıcır) 03.Eki.21 KARASU AZİZİYE ,77 II-A GRUP Kalker (mıcır) 24.Ara.18 KARASU ÇATALÖVEZ ,75 I-A GRUP Kum - Çakıl 09.Nis.13 KARASU ,75 II-A GRUP Kumtaşı (mıcır) 24.Tem.18 KARASU KARAPINAR ,62 II-A GRUP Kumtaşı (mıcır) 24.Tem

188 KARASU DARIÇAYIRI ,15 II-A GRUP Kumtaşı (mıcır) 16.Eyl.18 KARASU RESULLAR ,32 IV. GRUP 08.Nis.13 KARASU KURUDERE II-A GRUP 16.Kas.21 KARASU KURUDERE ,5 II-A GRUP 26.May.21 KARASU KARAMEZİN ,99 IV. GRUP 04.Tem.12 KARASU KUZULUK MAH ,6 IV. GRUP 25.May.12 KARASU ,08 IV. GRUP 29.Tem.13 KARASU ,06 I-B GRUP 01.Şub.22 KARASU DARIÇAYIRI ,14 I-B GRUP 23.Haz.21 KARASU KARAPINAR I-B GRUP 28.Haz.21 KARASU KURUDERE ,73 IV. GRUP 10.Tem.13 KARASU BALTAKÖY ,99 II-B GRUP 14.May.13 KARASU DARIÇAYIRI ,88 I-B GRUP 24.Haz.21 KARASU DARIÇAYIRI ,48 I-B GRUP 23.Haz.21 KARASU ,76 IV. GRUP 31.Tem.12 KARASU ,39 IV. GRUP 25.Kas.13 KARASU ,98 IV. GRUP 27.May.13 KARASU DARIÇAYIRI ,51 I-B GRUP 23.Haz.21 KARASU ,13 II-A GRUP 13.Tem.21 KARASU YEŞİLKÖY ,06 IV. GRUP 07.Nis.11 KARASU YASSIGEÇİT ,78 IV. GRUP 03.Nis.19 KARASU KARAPINAR ,62 IV. GRUP 24.Nis.19 KARASU İHSANİYE ,38 IV. GRUP 04.Tem.12 KARASU KANCALAR ,48 IV. GRUP 29.Ağu.12 KARASU ,03 IV. GRUP 05.Tem.12 KARASU DENİZKÖY ,93 IV. GRUP 29.Ağu.12 KARASU DARIÇAYI ,62 II-A GRUP 18.Haz.12 KARASU ,74 II-A GRUP 12.Oca.22 KARASU DARIÇAYIRI ,61 I-B GRUP 23.Haz.21 KARASU TÖMEKÖY ,75 II-A GRUP 24.Ağu.21 KARASU ,48 II-A GRUP 05.Ağu.19 KAYNARCA TAŞOLUK II-A GRUP 03.Nis.19 KAYNARCA ,9 IV. GRUP 10.Oca.22 KAYNARCA ÖMERAĞA ,29 IV. GRUP 19.Ara.10 KAYNARCA ÇUBUKLU ,84 II-B GRUP 16.Eki.12 KAYNARCA KARAÇALI ,93 IV. GRUP 08.Nis.13 KAYNARCA EMİRLER ,75 II-B GRUP 21.Eyl.09 KAYNARCA TAŞOLUK ,97 II-A GRUP 03.Nis.19 KAYNARCA ÖMERAĞA II-A GRUP 05.Ağu.19 KAYNARCA KEÇİLLİ ,2 II-A GRUP 22.Haz.09 KOCAALİ ,05 II-B GRUP 22.Haz.12 KOCAALİ ,73 IV. GRUP 11.Kas.13 KOCAALİ ,22 IV. GRUP 11.Kas.13 KOCAALİ SÜNGÜT ,81 II-B GRUP 15.Nis.13 KOCAALİ ÇAKMAKLI ,22 IV. GRUP 22.Ara.10 KOCAALİ SÜNGÜT ,81 IV. GRUP 11.Mar.13 KOCAALİ KİRAZLI IV. GRUP 07.Ağu.11 KOCAALİ IV. GRUP 17.Eki.11 KOCAALİ SELAHİYE IV. GRUP 17.Eki.11 KOCAALİ AKPINAR ,18 IV. GRUP 22.Eki.12 KOCAALİ KESTANE ,17 IV. GRUP 25.Nis.13 MERKEZ ,17 IV. GRUP Demir 22.Oca.19 MERKEZ KARADİKEN MERMER Dolomit 06.May

189 MERKEZ TAŞKISIĞI ,75 II-A GRUP Kalker 21.Eki.13 MERKEZ TAŞKISI ,74 II-A GRUP Kalker 31.Eki.20 MERKEZ ,35 II-A GRUP Kalker 20.Ara.18 MERKEZ TAŞKISIĞI ,88 II-A GRUP Kalker 03.Mar.18 MERKEZ TAŞKISIĞI ,65 II-A GRUP Kalker 05.May.15 MERKEZ TAŞKISI ,46 II-A GRUP Kalker (mıcır) 24.Haz.18 MERKEZ AKÇUKUR ,56 II-A GRUP Kalker (mıcır) 27.Mar.19 MERKEZ TAŞKISI ,89 II-A GRUP Kalker (mıcır) 20.Haz.17 MERKEZ ADLİYE ,55 I-A GRUP Kum - Çakıl 10.Kas.10 MERKEZ AHMEDİYE ,57 I-B GRUP Marn 25.Kas.20 MERKEZ TAŞKISIĞI ,88 II-B GRUP Mermer 16.Ağu.13 MERKEZ DEĞİRMENCİK ,75 II-B GRUP Mermer 23.Ağu.20 MERKEZ TAŞKISIĞI ,22 IV. GRUP Turba 10.Ağu.20 MERKEZ HASANBEY ,31 IV. GRUP 31.Ara.13 MERKEZ ,16 III. GRUP 20.Ağu.12 MERKEZ HASANBEY ,27 III. GRUP 05.Haz.12 MERKEZ CALTI ,17 IV. GRUP 30.Kas.10 MERKEZ SELAHİYE ,05 IV. GRUP 03.Tem.11 MERKEZ TAŞKISIĞI ,41 II-B GRUP 30.Eki.12 MERKEZ MEMNUNİYE ,98 IV. GRUP 04.Haz.13 MERKEZ SELAHİYE ,5 II-A GRUP 28.Nis.09 MERKEZ BÜYÜKYENİDAĞ ,91 IV. GRUP 07.Nis.11 MERKEZ KÜÇÜKESENCE ,77 II-B GRUP 01.Haz.12 MERKEZ BEKİRPAŞA ,75 II-B GRUP 15.May.12 MERKEZ BEKİRPAŞA ,21 II-B GRUP 22.May.12 MERKEZ TAŞKISIĞI ,96 II-A GRUP 27.Nis.19 MERKEZ ,86 IV. GRUP 04.Ara.97 MERKEZ TAŞLIKKÖY ,72 IV. GRUP 26.Nis.12 MERKEZ II-A GRUP 22.Ara.19 MERKEZ ,84 II-A GRUP 21.Eyl.09 MERKEZ ÇALTICAK ,23 II-A GRUP 04.Şub.21 MERKEZ DEĞİRMENCİK ,51 II-A GRUP 10.Haz.20 MERKEZ BOĞAZKÖY ,41 II-B GRUP 29.Eki.12 MERKEZ TAŞKISIĞI ,96 II-B GRUP 25.Mar.13 MERKEZ ADLİYE ,2 II-B GRUP 01.Nis.13 MERKEZ KURUDİL ,59 IV. GRUP 31.Ara.12 MERKEZ MEŞELİ IV. GRUP 30.Kas.06 MERKEZ TURNADERE ,22 II-B GRUP 25.Mar.13 MERKEZ ,39 IV. GRUP 11.Eyl.11 MERKEZ II-A GRUP 08.Ara.08 MERKEZ YENİDOĞAN ,64 III. GRUP 05.Haz.12 MERKEZ BOĞAZKÖY ,78 II-B GRUP 19.Kas.12 MERKEZ DEMİRBEY ,89 II-B GRUP 15.Şub.13 MERKEZ DAĞDİBİ ,96 II-B GRUP 29.Oca.13 MERKEZ IV. GRUP 04.Ara.97 MERKEZ KAZIMPAŞA ,5 III. GRUP 05.Haz.12 MERKEZ KIŞLACAKÖY ,43 IV. GRUP 13.Tem.11 MERKEZ KÖMÜRLÜK ,17 II-B GRUP 29.Oca.13 MERKEZ FERİZLİ ,21 IV. GRUP 04.Kas.13 MERKEZ KAVAKLIORMAN ,25 II-B GRUP 25.Mar.13 PAMUKOVA ORUÇLU ,94 II-A GRUP Dolomit 25.Kas.15 PAMUKOVA KARAPINAR ,75 II-A GRUP Kalker 18.May.15 PAMUKOVA KARAPINAR ,13 II-A GRUP Kalker (mıcır) 30.Nis

190 PAMUKOVA BOZÖREN ,67 II-B GRUP 01.Nis.13 PAMUKOVA GÖKGÖZ ,43 II-B GRUP 01.Nis.13 PAMUKOVA MESRURİYE II-B GRUP 28.Kas.11 PAMUKOVA MESRURİYE ,24 II-B GRUP 01.Ara.11 PAMUKOVA MEKECE ,5 IV. GRUP 14.Eyl.10 PAMUKOVA MESRURİYE II-B GRUP 28.Kas.11 PAMUKOVA ,83 III. GRUP 20.Ağu.12 PAMUKOVA MEŞRURİYE II-B GRUP 28.Kas.11 PAMUKOVA EĞRİÇAY ,32 II-B GRUP 01.Nis.13 PAMUKOVA MESRURİYE II-A GRUP 28.Kas.11 PAMUKOVA MESRURİYE II-B GRUP 28.Kas.11 PAMUKOVA FEVZİYE ,88 II-B GRUP 01.Nis.13 PAMUKOVA MEKECE ,7 II-A GRUP 15.Ara.19 PAMUKOVA ,49 MADEN 03.Kas.03 PAMUKOVA CİHADİYE ,86 II-B GRUP 01.Nis.13 PAMUKOVA MESRURİYE II-B GRUP 28.Kas.11 SAPANCA YANIK ,46 II-A GRUP Kalker 07.Nis.16 SAPANCA KALAYCI ,69 IV. GRUP Turba 13.Eyl.17 SAPANCA IV. GRUP 07.May.12 SAPANCA YANIK ,14 II-A GRUP 20.Ara.21 SAPANCA İLMİYE ,7 IV. GRUP 26.Nis.12 SAPANCA ULVİYE ,65 MERMER 29.Tem.96 SERDİVAN SELAHİYE ,05 I-B GRUP 25.Tem.21 SÖĞÜTLÜ ,67 II-A GRUP Kalker (mıcır) 06.Ağu.18 SÖĞÜTLÜ RÜSTEMLER ,91 II-B GRUP 15.Şub.13 SÖĞÜTLÜ YENİKÖY ,59 I-B GRUP 19.Oca.21 SÖĞÜTLÜ YENİKÖY ,45 I-B GRUP 19.Oca.21 SÖĞÜTLÜ LEVENT II-A GRUP 09.Mar.22 SÖĞÜTLÜ MAHDUMLAR IV. GRUP 28.Oca.13 TARAKLI ALBALLAR IV. GRUP 28.Oca.13 TARAKLI HARKKÖY ,99 II-B GRUP 25.Ara.19 Kaynak: MİGEM, 2011 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu: Sakarya ilinin yüzey şekilleri sade bir özellik gösterir.bunları üç bölümde incelemek mümkündür. a-kuzeyde tepelik alan. b-ortada Adapazarı ovası veya Akova denilen düzlük. c-güneyde engebeli topraklar. İl alanı,güneyden kuzeye doğru uzanarak Kocaeli peneplenini yani, yarı ovalarının doğusunda Karadeniz e açılır.üçüncü zamanın sonları ile dördüncü zamanın başlarında oluşmuştur. Bu jeolojik zamanda ortaya çıkan kıvrılma ve kırılma hareketleri nedeniyle Trakya nın güneye, Kocaeli Yarımadası nın kuzeye doğru farklı yönlerde çarpılmasına neden olmuştur. Çarpılmanın etkisi Sakarya ilinde daha güçlü olmuş ve il alanı Karadeniz e doğru eğim kazanmıştır.sakarya ırmağının İç batı Anadolu platolarından taşıdığı maddeler il alanında yığılarak alüvyal ve kalüvyal ovalar oluşmuştur. Yüzey şekillerinin başlıca öğesini Adapazarı Ovası oluşturur.elips biçimli olan ova,doğuya ve güneydoğuya doğru bir körfez gibi sokulur.batıya doğru Sapanca Gölü nü 189

191 içine alan ve İzmit Körfezinin doğusundaki ova ile birleşen oluk biçimindeki bir çukurda uzanır.güneydoğu yönünde ise,samanlı dağlarının dik yamaçlarına dayanır.sakarya ırmağı,geyve boğazı aracılığı ile bu dağlar arasından ovaya çıkar İlde platolar önemli bir yer tutar.dağlar ilin güney yarısında yoğunlaşır,öbür kesimler büyüklü küçüklü taban topraklarla kaplıdır. Kuzey Anadolu sistemine bağlı dağlar,il alanına yakın kesimlerde alçak platolara dönüşerek doğu-batı yönünde uzanır. İlin orta ve batı kesimleri Kocaeli platosunun uzantısı durumundadır.yer yer görülen düşük yükseltili tepeler dışında genellikle alçak ve düz yapıdadır. İldeki tek düzenli sıradağ, Samanlı dağlarıdır.bolu nun güneyinde düzenli ve yüksek sıra dağlar oluşturan Köroğlu dağlarının batı uzantısı olan Samanlı dağları,ilde Hendek, Akyazı ve Sapanca Gölünün güneyinde kalan bölgeyi bütünüyle kaplar.samanlı dağları,batıya doğru uzanarak İzmit Körfeziyle Gemlik körfezi arasını doldurur. Dağlar, kuzeyde Adapazarı ovasına, güneyde Pamukova ya doğru alçalarak sokulur.samanlı dağları, pek yüksek değildir.il alanında başlıca doruklar; Sakarya ovasının doğu ucunda yar lan 1543 m. yükseltili Keremali dağı ile güneydeki 1467 m. yükseltili Karadağ dır.keremali dağı aynı zamanda ilin en yüksek noktasıdır. Hendek ile Karadeniz arasında pek çok yüksek olmayan bir kabarıklık oluşturan Çam dağı,zonguldak ve Bolu ili alanlarından batıya doğru sokulan Akçakoca ve Bolu dağlarının uzantısı durumundadır. Düzce çöküntü alanında birden çöküntüye uğrayan,akçakoca ve Bolu dağları çöküntü alanını batısında yeniden şekillenerek tek tek tepecikler şeklinde Sakarya topraklarında belirir. Çam dağının rakımı 880 m.dir. Bu yükselti doğuya doğru artar ve Fındıklı tepede 900 m. ye ulaşır.buna karşılık kuzey yönünde hızla azalarak Keltepe de 550 m.ye, Sivri tepede 239 m. ve Uzun Çarşı tepede 237 m. ye düşer. Sakarya ilinde bunların dışında önemli doruk yoktur. Kuzeybatı ve batıda Kocaeli platosu üzerinde çok sayıda tepe varsa da bunların yüksekliği 250 m. yi aşmaz. Bölgelerin toprak yapısı; İlde bulunan büyük toprak grupları B 3 Toprak bölümünde anlatıldığından sadece ana başlıklar verilecektir. Alüvyal Topraklar (A) Hidromorfik Alüvyal Topraklar (H) Alüvyal Sahil Bataklıkları (S) Bazaltik Topraklar (X) Kolivyal Topraklar (K) Çorak (Tuzlu-Sodik) Topraklar (Ç) Organik Topraklar (O) Kırmızı-Sarı Podzolik Topraklar (P) Gri- Kahverengi Podzolik Topraklar (G) Kahverengi Orman Topraklar (M) Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları (N) Kireçsiz Kahverengi Toprakları (U) Kestane Toprakları (C) Kırmızımsı Kestanerengi Toprakları (D) Kırmızı Akdeniz Toprakları (T) Kırmızı Kahverengi Akdeniz Toprakları (E) Redrina Toprakları ( R ) Kahverengi Toprakları (B) Kırmızı Kahverengi Topraklar (F) Sierozem Toprakları (Z) 190

192 Vertisol Topraklar (V) Yüksek Dağ ve Çayır Toprakları (Y) Regosol Topraklar (L) Kum istihracı yapılan bölgelerin büyük çoğunluğu devletin hüküm ve tasarrufu altında olan bölgelerdir. Tapulu arazilerin dışında Yer yer orman alanlarının olduğu bölgelere rastlamak ta mümkündür. I.3. Cevher Zenginleştirme İlimizde, cevher zenginleştirme işlemi yapan tesisler bulunmaktadır. I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri Madencilik faaliyetleri travnmatik olup patlatma ve ağır iş makinalarını darbeleri ile hammadde üretimi esnasında ve hammaddenin işlenmesi ve nakliyatı sırasında ve işletme sonrasında topoğrafya, jeolojik yapı, su rejimi, iklim ve peyzaj tamamen tahrip olmaktadır. Hava kirliliği, gürültü ve su kirliliği de kaçınılmaz sonuçlardır. Bu sebeplerden dolayı ekonomiye büyük getirisi olan madencilik faaliyetleri gerçekleştirilirken çevreye ve doğaya zarar verilmeden yapılacak olan çalışmalar desteklenmeli ve bu yönde çalışmalar yapılması gerekmektedir. I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları İşletmeler, İşletme ömrünü tamamladıktan sonra ÇED raporunda belirtilen rehabilite işlemlerine göre vermiş oldukları taahhütleri gerçekleştirmek zorundadırlar. Ancak ilimizde rehabilite edilmiş saha yoktur. KAYNAKLAR: yılı Sakarya İl Çevre Durum Raporu -Maden İşleri Genel Müdürlüğü 2011 verileri yılı İl Özel İdaresi verileri - İl Köy Hizmetleri J.ENERJİ J.1. Birincil Enerji Kaynakları J.1.1. Taş Kömürü Sakarya ili sınırlarında Geyve ilçesinde bir adet Kömür Ocağı bulunmaktadır. J.1.2. Linyit İlimiz sınırları içinde kömür maden cevheri ve ocağı bulunmamaktadır. J.1.3. Asfaltit J.1.4. Bitümlü Şist J.1.5. Hampetrol İlimizde petrol rezervi bulunmamaktadır. İlimizde kullanılan Fuel-Oil kullanımında ise kesin bir bilgi bulunamamakla birlikte Benzin ve motorin(türleri ile birlikte) yaklaşık ton/yıl olduğu bildirilmektedir. J.1.6. Doğalgaz İlimizde Adapazarı Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali faaliyete geçmiş olup Türkiye enerji ihtiyacının %15 ini karşılayacak kapasitededir. Sakarya da konutlara yönelik 191

193 doğalgaz dağıtım çalışmalarına 2003 yılı içerisinde başlanmıştır. İlimizde 36 çapında yaklaşık 63 km uzunluğunda Bozüyük-Adapazarı Doğalgaz Loop Hattı (Faz 1), 36 çapında yaklaşık 63 km uzunluğunda Bozüyük-Adapazarı Doğalgaz Loop Hattı (Faz 2), 16 çapında yaklaşık 1,5 km uzunluğunda Adapazarı Deprem Konutları Doğalgaz Dağıtım Hattı ve muhtelif çapta yaklaşık 41 km uzunluğunda Akyazı-Pamukova-Çelvit Doğalgaz Dağıtım Hattı inşa edilmiştir yılında İlimiz için BOTAŞ tarafından yapılan doğalgaz satış miktarı toplam 3,5 milyon m 3 tür. J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) J.1.8. Orman İlimizde mevcut değildir. Tablo J.1. Sakarya Ormancılık Üretimi ÜRÜN CİNSİ YILI D.K.G.H (m3) TOMRUK (m3) MADEN DİREĞİ (m3) SANAYİ ODUNU (m3) KAĞITLIK ODUN (m3) YAP. ODUN TOP. (m3) LİF- YONGA ODUNU (m3) SIRIK (m3) END. ODUN TOPLAMI (m3) YAKACAK ODUN (ster) ORTL Kaynak : Adapazarı Orman Bölge Müdürlüğü 2011 J.1.9. Hidrolik İlimizde akarsular ve dereler üzerinde Hidro Elektrik Enerjisi üreten tesisler kurulma aşamasındadır. J Jeotermal Enerji İlimiz, Akyazı İlçesi, Kuzuluk Beldesi hudutları içinde yer alan bölgede 80 o C de sıcak su çıkmaktadır. Mevcut yerde İhlas tarafından yapılan Devremülk Tesislerinde kaloriferde kullanılarak ısınma amaçlı kullanılmaktadır. Aynı bölgede sıhhi amaçlı pansiyonlar vb. sosyal tesisler hizmet vermektedir. Başka bölgelere verilmemektedir. J Güneş Ülkemiz, coğrafi konumu nedeniyle sahip olduğu güneş enerjisi potansiyeli açısından birçok ülkeye göre şanslı durumdadır. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğünde (DMİ) mevcut bulunan yıllarında ölçülen güneşlenme süresi ve ışınım şiddeti verilerinden yararlanarak EİE tarafından yapılan çalışmaya göre Türkiye'nin ortalama yıllık toplam güneşlenme süresi 2640 saat (günlük toplam 7,2 saat), ortalama toplam ışınım şiddeti 1311 kwh/m²-yıl (günlük toplam 3,6 kwh/m²) olduğu tespit edilmiştir.güneş enerjisi, İlimizde yaygın olarak kullanılmamaktadır. Güneş enerjisi daha çok meskenlerin sıcak su ihtiyaçlarını karşılamada kullanılmaktadır. Bu fayda Meskenlerin 192

194 çatı katlarına döşenen güneş enerjisini dönüştürme [kolektörleri] cihazları ile sağlanmaktadır. J Rüzgar Rüzgar hızı 2.2 m/sn dir. Rüzgar yönü ise kuzeybatı (NW) dır. İlimizde rüzgar enerjisinden yararlanmak için Rüzgar Enerji Santralleri yapılmaktadır. J Biyokütle Hayvansal ve bitkisel organik atık/artık maddeler, çoğunluklaya doğrudan doğruya yakılmakta veya tarım topraklarına gübre olarak verilmektedir. Bu tür atıkların özellikle yakılarak ısı üretiminde kullanılması daha yaygın olarak görülmektedir. Bu şekilde istenilen özellikte ısı üretilemediği gibi, ısı üretiminden sonra atıkların gübre olarak kullanılması da mümkün olmamaktadır. Biyogaz teknolojisi ise organik kökenli atık/artık maddelerden hem enerji eldesine hem de atıkların toprağa kazandırılmasına imkan vermektedir. BİYOGAZ; organik bazlı atık/artıkların oksijensiz ortamda (anaeorobik) fermantasyonu sonucu ortaya çıkan renksiz - kokusuz, havadan hafif, parlak mavi bir alevle yanan ve bileşimininde organik maddelerin bileşimine bağlı olarak yaklaşık; % metan, % karbondioksit, % 0-3 hidrojen sülfür ile çok az miktarda azot ve hidrojen bulunan bir gaz karışımdır. İlimizde biyogaz ve biyomas enerjisinden yararlanılmamaktadır J.2. İkincil Enerji Kaynakları J.2.1. Termik Enerji İlimiz içinde Good-Year Lastikleri A.Ş. tarafından kendi elektrik enerjisini karşılamak üzere 2 adet doğalgazla çalışan ünitesi bulunmaktadır. Halen I. ünite çalışmakta olup, kw-h/ay üretim yapmaktadır. İhtiyacı olan elektrik ise kwh/ay dır kw-h/ay SEDAŞ tarafından karşılanmaktadır. Ancak yakında II. ünitenin devreye girmesi planlanmış olup, 2 ünite çalışması halinde kw-h/ay elektrik enerjisi üretecektir. Kendi ihtiyacını karşıladıktan sonra SEDAŞ a kwh/ay elektrik enerjisi satacaktır. J.2.2. Hidrolik Enerji Türkiye Elektrik A.Ş. tarafından yapılan Hendek ilçesi Haraklı Köyü, Mudurnu Çayı üzerinde kurulmuş olan barajdan elektrik enerjisi elde edilmektedir. Baraj tarımsal sulamada da kullanılmaktadır. Üretilen enerji, çevresinde ışıklandırmada ve sanayide kullanılmakta olup, takviye yapılmaktadır. Enerji üretimi kwh/ay üretilmektedir. 193

195 J.2.3. Nükleer Enerji İlimizde radyoaktif kaynak rezervi ve Nükleer santral bulunmamaktadır. J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi İlimizde bu konuda yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır. J.3. Enerjinin Tüketiminin Sektörlere Dağılımı Mesken İlimizde yıllar itibariyle meskenlerdeki enerji sarfiyatı 1995 yılında %38.1, 1996 yılında % 37.63, 1997 yılında olarak gerçekleşirken 1998 yılı sonunda %34.08 oranında gerçekleşmiştir. Ticaret İlimizde bulunan ticarethanelerdeki enerji sarfiyatı 1995 yılında %8.3, 1996 yılında %10.72, 1997 yılında % olarak gerçekleşirken 1998 yılı sonunda %15.52 oranında gerçekleşmiştir. Sanayi İlimizde bulunan sanayi tesislerindeki enerji sarfiyatı 1995 yılında %38.1, 1996 yılında %37.63, 1997 yılında %38.71 olarak gerçekleşirken 1998 yılı sonunda %36.77 oranında gerçekleşmiştir. Resmi Daire İlimizde bulunan Resmi Dairelerdeki enerji sarfiyatı 1995 yılında %4.9, 1996 yılında %4.40, 1997 yılında %3.88 olarak gerçekleşirken 1998 yılı sonunda %0.93 oranında gerçekleşmiştir. Diğer İlimizde bulunan sanayi tesisleri,ticarethaneler, meskenler ve resmi daireler dışında kalan sektörlerde tüketilen enerji miktarı 1995 yılında %17.9, 1996 yılında %17.74, 1997 yılında %14.81 olarak gerçekleşirken 1998 yılı sonunda %12.70 oranında gerçekleşmiştir. Kaynak: Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş, Sakarya, 1999 Grafik J.1.Sakaryada Elektrik Sarfiyatı Grafiği 194

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 2015. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. SAKARYA İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi

Detaylı

T.C. SAKARYA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ SAKARYA İL ÇEVRE DURUM RAPORU

T.C. SAKARYA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ SAKARYA İL ÇEVRE DURUM RAPORU T.C. SAKARYA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ SAKARYA İL ÇEVRE DURUM RAPORU SAKARYA-2004 İÇİNDEKİLER A. COĞRAFİ KAPSAM 1 A.1. Giriş A.2. İl ve İlçe Sınırları A.3. İlin Coğrafi Durumu A.4. İlin Topoğrafyası

Detaylı

İnce Burun Fener Fener İnce Burun BATI KARADENİZ BÖLGESİ KIYI GERİSİ DAĞLARI ÇAM DAĞI Batıdan Sakarya Irmağı, doğudan ise Melen Suyu tarafından sınırlanan ÇAM DAĞI, kuzeyde Kocaali; güneyde

Detaylı

5. SINIF SOSYAL BİLGİLER BÖLGEMİZİ TANIYALIM TESTİ. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır.

5. SINIF SOSYAL BİLGİLER BÖLGEMİZİ TANIYALIM TESTİ. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır. PLATO: Çevresine göre yüksekte kalmış, akarsular tarafından derince yarılmış geniş düzlüklerdir. ADA: Dört tarafı karayla

Detaylı

T.C.SAKARYA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ SAKARYA İL ÇEVRE DURUM RAPORU

T.C.SAKARYA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ SAKARYA İL ÇEVRE DURUM RAPORU T.C.SAKARYA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ SAKARYA İL ÇEVRE DURUM RAPORU SAKARYA-2006 İÇİNDEKİLER A. COĞRAFİ KAPSAM 1 A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 1 A.3. İlin Coğrafi Durumu 3 A.4. İlin

Detaylı

T.C.SAKARYA VALĐLĐĞĐ ĐL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ SAKARYA ĐL ÇEVRE DURUM RAPORU

T.C.SAKARYA VALĐLĐĞĐ ĐL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ SAKARYA ĐL ÇEVRE DURUM RAPORU T.C.SAKARYA VALĐLĐĞĐ ĐL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ SAKARYA ĐL ÇEVRE DURUM RAPORU SAKARYA-2008 İÇİNDEKİLER A. COĞRAFİ KAPSAM 1 A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 2 A.3. İlin Coğrafi Durumu 2 A.4. İlin

Detaylı

Ahmet ÇELEBİ, Saim ÖZDEMİR Sakarya Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü

Ahmet ÇELEBİ, Saim ÖZDEMİR Sakarya Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü SAKARYA İLİ ÖLÇEĞİNDE SU VARLIĞI, PROJEKSİYONU VE SÜRDÜRÜLEBİLİR SU YÖNETİMİ Ahmet ÇELEBİ, Saim ÖZDEMİR Sakarya Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü ÖZET Küresel ısınmanın neden

Detaylı

2016 -TEOG ORTAK SINAV İSTATİSTİKLERİ

2016 -TEOG ORTAK SINAV İSTATİSTİKLERİ 2016 -TEOG ORTAK SINAV İSTATİSTİKLERİ 2016-2 TEOG 2016-1 TEOG 59,84 60,00 42,05 56,04 65,08 57,60 78,25-57,96 59,32 42,90 58,06 58,80 54,72 73,98 - (R+Ö) 14.073 61,43 2,69 62,16 1,48 42,82-1,18 57,16-4,39

Detaylı

BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ

BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ Topraklar zonal, intrazonal ve azonal topraklar olmak üzere üçe ayrılır. 1. Zonal (Yerli) Topraklar iklim ve bitki örtüsüne bağlı olarak oluşan ve bütün katmanların(horizonların)

Detaylı

KARTEPE-MAŞUKİYE-SAPANCA GEZİMİZ

KARTEPE-MAŞUKİYE-SAPANCA GEZİMİZ KARTEPE-MAŞUKİYE-SAPANCA GEZİMİZ Okulumuz Gezi İnceleme ve Tanıtma Kulübümüz 17-18 Ocak 2015 tarihinde bir gece konaklamalı KARTEPE-MAŞUKİYE-SAPANCA gezisi gerçekleştirdi.. 17 Ocak 2015 Cumartesi sabahı

Detaylı

COĞRAFİ YAPISI VE İKLİMİ:

COĞRAFİ YAPISI VE İKLİMİ: TARİHİ : Batı Toroslar ın zirvesinde 1288 yılında kurulan Akseki İlçesi nin tarihi, Roma İmparatorluğu dönemlerine kadar uzanmaktadır. O devirlerde Marla ( Marulya) gibi isimlerle adlandırılan İlçe, 1872

Detaylı

Ö:1/5000 25/02/2015. Küçüksu Mah.Tekçam Cad.Söğütlü İş Mrk.No:4/7 ALTINOLUK TEL:0 533 641 14 59 MAİL:altinoluk_planlama@hotmail.

Ö:1/5000 25/02/2015. Küçüksu Mah.Tekçam Cad.Söğütlü İş Mrk.No:4/7 ALTINOLUK TEL:0 533 641 14 59 MAİL:altinoluk_planlama@hotmail. ÇANAKKALE İli, AYVACIK İLÇESİ, KÜÇÜKKUYU BELDESİ,TEPE MAHALLESİ MEVKİİ I17-D-23-A PAFTA, 210 ADA-16 PARSELE AİT REVİZYON+İLAVE NAZIM İMAR PLANI DEĞİŞİKLİĞİ AÇIKLAMA RAPORU Ö:1/5000 25/02/2015 Küçüksu Mah.Tekçam

Detaylı

MARMARA BÖLGESi. IRMAK CANSEVEN SOSYAL BiLGiLER ÖDEVi 5/L 1132

MARMARA BÖLGESi. IRMAK CANSEVEN SOSYAL BiLGiLER ÖDEVi 5/L 1132 MARMARA BÖLGESi IRMAK CANSEVEN SOSYAL BiLGiLER ÖDEVi 5/L 1132 COĞRAFİ KONUMU Marmara Bölgesi ülkemizin kuzeybatı köşesinde yer alır. Ülke yüz ölçümünün %8,5'i ile altıncı büyük bölgemizdir. Yaklaşık olarak

Detaylı

MAĞARALARI VE YERLEŞİM ALANI

MAĞARALARI VE YERLEŞİM ALANI TÜRKİYE DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI ENVANTERİ ENV. NO. 58.01.0.02 ÇİMENYENİCE KÖYÜ, KÖROĞLU TEPELERİ, I39-a4 MAĞARALARI VE YERLEŞİM ALANI İL SİVAS İLÇE HAFİK MAH.-KÖY VE MEVKİİ Çimenyenice Köyü GENEL

Detaylı

Şimdiye kadar özelliklerini belirtmeye çalıştığımız Kütahya Yöresi'nin kuzey kesimi içerisinde de farklı üniteler ayırd etmek mümkündür.

Şimdiye kadar özelliklerini belirtmeye çalıştığımız Kütahya Yöresi'nin kuzey kesimi içerisinde de farklı üniteler ayırd etmek mümkündür. Akarsularla boşaltılmış ovalar daha çok Kütahya'nın güneyinde ve güneybatısında, başka bir tarifle Murat Dağı'nın kuzey ve kuzeydoğusunda yer almaktadırlar. Bunlar: Adırnaz Çayı ve Kocaçay'ın yukarı çığırlarındaki

Detaylı

SİNOP SIRA NO İLÇESİ MEVKİİ STATÜ 1 BOYABAT KURUSARAY KÖYÜ

SİNOP SIRA NO İLÇESİ MEVKİİ STATÜ 1 BOYABAT KURUSARAY KÖYÜ SİNOP DOĞAL SİT ALANLARI SIRA NO İLÇESİ ADI SİT TÜRÜ 1 MERKEZ HAMSİLOS-AKLİMAN 1. VE 2. DERECE DOĞAL SİT ALANI 2 MERKEZ SARIKUM GÖLÜ 1. VE 3. DERECE DOĞAL SİT ALANI 3 ERFELEK TATLICAK ŞELALELERİ 1. DERECE

Detaylı

ÖZEL EGE LİSESİ İKLİM

ÖZEL EGE LİSESİ İKLİM ÖZEL EGE LİSESİ İKLİM Rehber Öğretmen : Şule Yıldız Hazırlayanlar : Bartu Çetin Burak Demiral Nilüfer İduğ Esra Tuncer Ege Uludağ Meriç Tekin 2000-2001 İZMİR TEŞEKKÜR Bize bu projede yardımda bulunan başta

Detaylı

BURDUR-YASSIGÜME KÖYÜNÜN, FİZİKİ COĞRAFYA AÇISINDAN, ÇEVRE SORUNLARI

BURDUR-YASSIGÜME KÖYÜNÜN, FİZİKİ COĞRAFYA AÇISINDAN, ÇEVRE SORUNLARI BURDUR-YASSIGÜME KÖYÜNÜN, FİZİKİ COĞRAFYA AÇISINDAN, ÇEVRE SORUNLARI Arş. Gör. Hakan YİĞİTBAŞIOĞLU Göller Yöresinde yeralan Burdur Havzası'nın oluşumunda tektonik hareketlerin büyük etkisi olmuştur. Havza

Detaylı

COĞRAFİ KONUM ÖZEL KONUM TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMU VE SONUÇLARI

COĞRAFİ KONUM ÖZEL KONUM TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMU VE SONUÇLARI COĞRAFİ KONUM Herhangi bir noktanın dünya üzerinde kapladığı alana coğrafi konum denir. Özel ve matematik konum diye ikiye ayrılır. Bir ülkenin coğrafi konumu, o ülkenin tabii, beşeri ve ekonomik özelliklerini

Detaylı

EDİRNE UZUNKÖPRÜ DOĞAL ORTAMI TEMİZ HAVASI İLE SÜPER BİR YAŞAM BURADA UZUNKÖPRÜ DE. MÜSTAKİL TAPULU İMARLI ARSA SATIŞI İSTER YATIRIM YAPIN KAZANIN

EDİRNE UZUNKÖPRÜ DOĞAL ORTAMI TEMİZ HAVASI İLE SÜPER BİR YAŞAM BURADA UZUNKÖPRÜ DE. MÜSTAKİL TAPULU İMARLI ARSA SATIŞI İSTER YATIRIM YAPIN KAZANIN EDİRNE UZUNKÖPRÜ MÜSTAKİL TAPULU İMARLI ARSA SATIŞI Yunanistan sınırına 6 kilometre uzaklıkta yer alan Edirne nin Uzunköprü ilçesi, Osmanlı İmparatorluğu nun Trakya daki ilk yerleşimlerinden biri. Ergene

Detaylı

Kanada Kalkanı Kanada Kalkanı. Kıyı Dağları. Kanada Kalkanı. Kıyı Ovaları. Örtülü Platform. Büyük Ovalar İç Düzlükler. Dağ ve Havzalar Kuşağı

Kanada Kalkanı Kanada Kalkanı. Kıyı Dağları. Kanada Kalkanı. Kıyı Ovaları. Örtülü Platform. Büyük Ovalar İç Düzlükler. Dağ ve Havzalar Kuşağı Örtülü Platform Örtülü Platform Kanada Kalkanı Kanada Kalkanı Kıyı Dağları Örtülü Platform Kanada Kalkanı Dağ ve Havzalar Kuşağı Büyük Ovalar İç Düzlükler QUACHITA WICHITA Kıyı Ovaları BÜYÜK OVALAR= GREAT

Detaylı

B A S I N Ç ve RÜZGARLAR

B A S I N Ç ve RÜZGARLAR B A S I N Ç ve RÜZGARLAR B A S I N Ç ve RÜZGARLAR Havadaki su buharı ve gazların, cisimler üzerine uyguladığı ağırlığa basınç denir. Basıncı ölçen alet barometredir. Normal hava basıncı 1013 milibardır.

Detaylı

Dünya kendi içinde benzerlik gösteren 6 büyük flora alemine ayrılır: 1.Holarktikflora alemi 2.Paleotropis, 3.Neotropis, 4.Australis 5.

Dünya kendi içinde benzerlik gösteren 6 büyük flora alemine ayrılır: 1.Holarktikflora alemi 2.Paleotropis, 3.Neotropis, 4.Australis 5. Dünya kendi içinde benzerlik gösteren 6 büyük flora alemine ayrılır: 1.Holarktikflora alemi 2.Paleotropis, 3.Neotropis, 4.Australis 5.Arkensis, 6.Kapensis Flora alemleri flora bölgelerine (region), flora

Detaylı

Herhangi bir noktanın dünya üzerinde bulunduğu yere COĞRAFİ KONUM denir. Coğrafi konum ikiye ayrılır. 1. Matematik Konum 2.

Herhangi bir noktanın dünya üzerinde bulunduğu yere COĞRAFİ KONUM denir. Coğrafi konum ikiye ayrılır. 1. Matematik Konum 2. Herhangi bir noktanın dünya üzerinde bulunduğu yere COĞRAFİ KONUM denir. Coğrafi konum ikiye ayrılır. 1. Matematik Konum 2. Özel Konum 1. Türkiye nin Matematik (Mutlak) Konumu Türkiye nin Ekvatora ve başlangıç

Detaylı

1- Çevresine göre alçakta kalmış ve vadilerle derin yarılmamış düzlüklere ne denir?

1- Çevresine göre alçakta kalmış ve vadilerle derin yarılmamış düzlüklere ne denir? 1- Çevresine göre alçakta kalmış ve vadilerle derin yarılmamış düzlüklere ne denir? a. Ova b. Vadi c. Plato d. Delta 2- Coğrafi bölgelerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? a. Coğrafi özellikleri

Detaylı

Silivri Nüfus Bilgileri Yıl Toplam Kadın Erkek

Silivri Nüfus Bilgileri Yıl Toplam Kadın Erkek SİLİVRİ Coğrafi Durum: Silivri 41 derece 03 kuzey paraleli ve 28 derece 20 doğu meridyenlerinin birleştiği noktada,istanbul iline bağlı ve il merkezinin 67 km batısında, Marmara Denizi sahilindedir. İlçe

Detaylı

4. Ulusal Alabalık Kongresi, Ekim 2016 Afyon

4. Ulusal Alabalık Kongresi, Ekim 2016 Afyon Sakarya İli Su Kaynakları ve Alabalık Yetiştiriciliği Yapan İşletmelerin Mevcut Durumu Muhammed Ali BALTACI 1, Hamdi AYDIN 2 baltaci@istanbul.edu.tr 1 Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Su Ürünleri

Detaylı

DENİZ BİYOLOJİSİ Prof. Dr. Ahmet ALTINDAĞ Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Hidrobiyoloji Anabilim Dalı

DENİZ BİYOLOJİSİ Prof. Dr. Ahmet ALTINDAĞ Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Hidrobiyoloji Anabilim Dalı DENİZ BİYOLOJİSİ Prof. Dr. Ahmet ALTINDAĞ Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Hidrobiyoloji Anabilim Dalı JEOLOJİK OSEONOGRAFİ Genelde çok karmaşık bir yapıya sahip olan okyanus ve deniz

Detaylı

Sakarya ili kültür ve turizm bakımından önemli bir potansiyele ve çeşitliliğe sahiptir. İlde Taraklı Evleri gibi

Sakarya ili kültür ve turizm bakımından önemli bir potansiyele ve çeşitliliğe sahiptir. İlde Taraklı Evleri gibi TARİH Tarihi kaynaklar bize, Adapazarı yerleşim bölgesinde önceleri Bitinya'lıların, ardından Bizanslıların yaşadıklarını bildirmektedir. Öte yandan, ilim adamlarının yaptıkları araştırmalara göre; Sakarya

Detaylı

MENTEŞE YÖRESİ Kıyı Ege Bölgesinün Büyük Menderes Oluğu güneyinde kalan kesimine "Menteşe Yöresi" denilmektedir. 13. yüzyılda Manteşe yöresi

MENTEŞE YÖRESİ Kıyı Ege Bölgesinün Büyük Menderes Oluğu güneyinde kalan kesimine Menteşe Yöresi denilmektedir. 13. yüzyılda Manteşe yöresi MENTEŞE YÖRESİ MENTEŞE YÖRESİ Kıyı Ege Bölgesinün Büyük Menderes Oluğu güneyinde kalan kesimine "Menteşe Yöresi" denilmektedir. 13. yüzyılda Manteşe yöresi Bizanslıların elinde bulunuyordu. Bizanslıların

Detaylı

III.BÖLÜM A - KARADENİZ BÖLGESİ HAKKINDA

III.BÖLÜM A - KARADENİZ BÖLGESİ HAKKINDA III.BÖLÜM Bu bölümde ağırlıklı olarak Kızılırmak deltasının batı kenarından başlayıp Adapazarı ve Bilecik'in doğusuna kadar uzanan ve Kastamonu yu içine alan Batı Karadeniz Bölümü, Kastamonu ili, Araç

Detaylı

SEYİTÖMER LİNYİT ÇIKARIM SAHASI

SEYİTÖMER LİNYİT ÇIKARIM SAHASI Yoncalı Ovası Kütahya ovası kuzeydeki "Yoncalı Depresyonu"ndan bir eşik alanıyla ayrılmaktadır. Zengin linyit yataklarının içinde yer aldığı neojen bir düzlük olan Yoncalı Depresyonu, Kütahya Ovası'ndan

Detaylı

BÖLÜM 16 YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GELİŞMESİ

BÖLÜM 16 YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GELİŞMESİ BÖLÜM 16 YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GELİŞMESİ TOPOĞRAFYA, YÜKSELTİ VE RÖLİYEF Yeryüzünü şekillendiren değişik yüksekliklere topoğrafya denir. Topoğrafyayı oluşturan şekillerin deniz seviyesine göre yüksekliklerine

Detaylı

1967 YILI SAKARYA DEPREMİNE AİT KISA NOT

1967 YILI SAKARYA DEPREMİNE AİT KISA NOT 1967 YILI SAKARYA DEPREMİNE AİT KISA NOT Adnan KALAFATÇIOĞLU Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara ÖZET. 1967 yılı 22 Temmuz Cumartesi günü saat 18:58 de Adapazarı ili ve çevresinde vuku bulan deprem

Detaylı

TOPRAK ANA MADDESİ KAYAÇLAR. Oluşumlarına göre üç gruba ayrılırlar 1. Tortul Kayaçlar 2.Magmatik Kayaçlar 3.Metamorfik (başkalaşım) Kayaçlar

TOPRAK ANA MADDESİ KAYAÇLAR. Oluşumlarına göre üç gruba ayrılırlar 1. Tortul Kayaçlar 2.Magmatik Kayaçlar 3.Metamorfik (başkalaşım) Kayaçlar TOPRAK ANA MADDESİ KAYAÇLAR Oluşumlarına göre üç gruba ayrılırlar 1. Tortul Kayaçlar 2.Magmatik Kayaçlar 3.Metamorfik (başkalaşım) Kayaçlar 1. Magmatik Kayaçlar Magmanın arz kabuğunun çeşitli derinliklerinde

Detaylı

Toprak oluşumu ve toprak türleri

Toprak oluşumu ve toprak türleri On5yirmi5.com Toprak oluşumu ve toprak türleri Toprak oluşumu ve toprak türleri nelerdir? Yayın Tarihi : 13 Kasım 2012 Salı (oluşturma : 3/1/2017) -Toprağın oluşması için önce kayaların çözünmesi gerekir.

Detaylı

Fiziki Özellikleri. Coğrafi Konumu Yer Şekilleri İklimi

Fiziki Özellikleri. Coğrafi Konumu Yer Şekilleri İklimi KİMLİK KARTI Başkent: Roma Yüz Ölçümü: 301.225 km 2 Nüfusu: 60.300.000 (2010) Resmi Dili: İtalyanca Dini: Hristiyanlık Kişi Başına Düşen Milli Gelir: 29.500 $ Şehir Nüfus Oranı: %79 Ekonomik Faal Nüfus

Detaylı

2011 YILINDA DOĞU ANADOLU BÖLGESİN DE URARTU BARAJ, GÖLET ve SULAMA KANALLARININ ARAŞTIRILMASI ALİKÖSE KANALI

2011 YILINDA DOĞU ANADOLU BÖLGESİN DE URARTU BARAJ, GÖLET ve SULAMA KANALLARININ ARAŞTIRILMASI ALİKÖSE KANALI 2011 YILINDA DOĞU ANADOLU BÖLGESİN DE URARTU BARAJ, GÖLET ve SULAMA KANALLARININ ARAŞTIRILMASI Oktay BELLİ ALİKÖSE KANALI Aliköse Kanalı, Tuzluca İlçesi nin yaklaşık olarak 36 37 km. güneybatısında bulunmaktadır.

Detaylı

Akdeniz in Pleyistosen Deniz Düzeyi Değişimlerini Karakterize Eden, Çok Dönemli-Çok Kökenli Bir Mağara: Gilindire Mağarası (Aydıncık-İçel)

Akdeniz in Pleyistosen Deniz Düzeyi Değişimlerini Karakterize Eden, Çok Dönemli-Çok Kökenli Bir Mağara: Gilindire Mağarası (Aydıncık-İçel) Akdeniz in Pleyistosen Deniz Düzeyi Değişimlerini Karakterize Eden, Çok Dönemli-Çok Kökenli Bir Mağara: Gilindire Mağarası (Aydıncık-İçel) The Cave With Multiple-Periods And Origins Characterizing The

Detaylı

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI: GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI: Ülkemizin güney doğusunda yer alan bölge nüfus ve yüzölçümü en küçük bölgemizdir. Akdeniz, Doğu Anadolu Bölgeleriyle, Suriye ve Irak Devletleriyle

Detaylı

TEMEL HARİTACILIK BİLGİLERİ. Erkan GÜLER Haziran 2018

TEMEL HARİTACILIK BİLGİLERİ. Erkan GÜLER Haziran 2018 TEMEL HARİTACILIK BİLGİLERİ Erkan GÜLER Haziran 2018 1 HARİTA Yeryüzündeki bir noktanın ya da tamamının çeşitli özelliklere göre bir ölçeğe ve amaca göre çizilerek, düzlem üzerine aktarılmasına harita

Detaylı

BURSA İLİ, GEMLİK İLÇESİ, FINDICAK MAHALLESİ, H22B17B2C PAFTA, 121 ADA, 208 NOLU PARSELE AİT 1/1000 ÖLÇEKLİ UYGULAMA İMAR PLANI RAPORU

BURSA İLİ, GEMLİK İLÇESİ, FINDICAK MAHALLESİ, H22B17B2C PAFTA, 121 ADA, 208 NOLU PARSELE AİT 1/1000 ÖLÇEKLİ UYGULAMA İMAR PLANI RAPORU BURSA İLİ, GEMLİK İLÇESİ, FINDICAK MAHALLESİ, H22B17B2C PAFTA, 121 ADA, 208 NOLU PARSELE AİT 1/1000 ÖLÇEKLİ UYGULAMA İMAR PLANI RAPORU 1.Gemlik Tarihçesi: Gemlik kurulduğu tarihten itibaren bu güne kadar

Detaylı

Beşparmak, Karakümes ve Marçal Dağları'ndan oluşan dağlara "Batı Menteşe Dağları" denir.

Beşparmak, Karakümes ve Marçal Dağları'ndan oluşan dağlara Batı Menteşe Dağları denir. Beşparmak, Karakümes ve Marçal Dağları'ndan oluşan dağlara "Batı Menteşe Dağları" denir. yukarıda adı geçen dağlardan oluşan "Doğu Menteşe Dağları" arasında arasında Çine Çayı Vadisi uzanır. Aydın iline

Detaylı

Taşların fiziksel etkiler sonucunda küçük parçalara ayrılmasına denir. Fiziksel çözülme, taşları oluşturan minerallerin kimyasal yapısında herhangi

Taşların fiziksel etkiler sonucunda küçük parçalara ayrılmasına denir. Fiziksel çözülme, taşları oluşturan minerallerin kimyasal yapısında herhangi TOPRAK Yer kabuğunu oluşturan çeşitli kaya ve minerallerin fiziksel ve kimyasal yoldan ayrışmasıyla meydana gelen, içinde son derece zengin flora, hayvan varlığı barındıran ve inorganik maddeler ile hava,

Detaylı

SİVAS İLİNİN JEOTERMAL. Fikret KAÇAROĞLU, Tülay EKEMEN Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 58140 SİVAS

SİVAS İLİNİN JEOTERMAL. Fikret KAÇAROĞLU, Tülay EKEMEN Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 58140 SİVAS SİVAS İLİNİN JEOTERMAL SULARI Fikret KAÇAROĞLU, Tülay EKEMEN Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 58140 SİVAS JEOTERMAL ENERJİ Jeotermal Enerji, yerkabuğunun çeşitli

Detaylı

MEKANSAL BIR SENTEZ: TÜRKIYE. Türkiye nin İklim Elemanları Türkiye de İklim Çeşitleri

MEKANSAL BIR SENTEZ: TÜRKIYE. Türkiye nin İklim Elemanları Türkiye de İklim Çeşitleri MEKANSAL BIR SENTEZ: TÜRKIYE Türkiye nin İklim Elemanları Türkiye de İklim Çeşitleri Türkiye de Sıcaklık Türkiye de Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı Türkiye haritası incelendiğinde Yükseltiye bağlı olarak

Detaylı

Başlıca Toprak Tipleri ve Özellikleri

Başlıca Toprak Tipleri ve Özellikleri Başlıca Toprak Tipleri ve Özellikleri Toprak, üzerinde tüm canlıların barınıp yaşadığı, insan ve hayvan beslenmesi için gerekli ürünlerin yetiştiği yaşayan canlı bir varlıktır ve yaşamın kaynağıdır. Toprak,

Detaylı

TÜRKİYE NİN DÜNYA ÜZERİNDEKİ YERİ

TÜRKİYE NİN DÜNYA ÜZERİNDEKİ YERİ İ İ İ İ Ğ TÜRKİYE NİN DÜNYA ÜZERİNDEKİ YERİ TÜRKİYE VE YAKIN ÇEVRESİ NEOTEKTONİK HARİTASI TÜRKİYE VE ÇEVRESİ LEVHA HARİTASI TÜRKİYE VE ÇEVRESİ LEVHA HARİTASI-2 TÜRKİYE PALEOZOİK ARAZİLER HARİTASI TÜRKİYE

Detaylı

KONYA ĐLĐ JEOTERMAL ENERJĐ POTANSĐYELĐ

KONYA ĐLĐ JEOTERMAL ENERJĐ POTANSĐYELĐ Konya İl Koordinasyon Kurulu 26-27 Kasım 2011 KONYA ĐLĐ JEOTERMAL ENERJĐ POTANSĐYELĐ Yrd.Doç.Dr.Güler GÖÇMEZ. Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi. gulergocmez@selcuk.edu.tr 1.GĐRĐŞ Jeotermal

Detaylı

EGE BÖLGESİ BÖLGENİN YERİ VE SINIRLARI

EGE BÖLGESİ BÖLGENİN YERİ VE SINIRLARI 1/5 EGE BÖLGESİ BÖLGENİN YERİ VE SINIRLARI Türkiye nin 7 coğrafi bölgesinden biri olan Ege Bölgesi, 85.000 km2 lik yüzölçümüyle Türkiye topraklarının %11 ini kaplar. (Harita:1) Ege Bölgesi, Anadolu nun

Detaylı

İTALYA. Sanayi,Turizm,Ulaşım

İTALYA. Sanayi,Turizm,Ulaşım İTALYA FİZİKİ ÖZELLİKLERİ Coğrafi konum Yer şekilleri İklimi BEŞERİ ÖZELLİKLERİ Nüfusu Tarım ve hayvancılık Madencilik Sanayi,Turizm,Ulaşım İTALYANIN KİMLİK KARTI BAŞKENTİ:Roma DİLİ:İtalyanca DİNİ:Hıristiyanlık

Detaylı

T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI SAKARYA İLİ KUZEY VE DOĞU PLANLAMA ALT BÖLGELERİ 1/25.000 ÖLÇEKLİ ÇEVRE DÜZENİ PLANI PLAN AÇIKLAMA RAPORU

T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI SAKARYA İLİ KUZEY VE DOĞU PLANLAMA ALT BÖLGELERİ 1/25.000 ÖLÇEKLİ ÇEVRE DÜZENİ PLANI PLAN AÇIKLAMA RAPORU T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI SAKARYA İLİ KUZEY VE DOĞU PLANLAMA ALT BÖLGELERİ 1/25.000 ÖLÇEKLİ ÇEVRE DÜZENİ PLANI PLAN AÇIKLAMA RAPORU İÇİNDEKİLER T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI MEKANSAL PLANLAMA

Detaylı

Atoller (mercan adaları) ve Resifler

Atoller (mercan adaları) ve Resifler Atoller (mercan adaları) ve Resifler Atol, hayatlarını sıcak denizlerde devam ettiren ve mercan ismi verilen deniz hayvanları iskeletlerinin artıklarının yığılması sonucu meydana gelen birikim şekilleridir.

Detaylı

2-Maden bakımından zengin olduğu halde endütrisi yeterince gelişmemiş olan bölgemiz hangisidir?

2-Maden bakımından zengin olduğu halde endütrisi yeterince gelişmemiş olan bölgemiz hangisidir? KPSS Coğrafya Kısa Bilgiler 1-Bitki çeşitliğinin en fazla olduğu bölgemiz hangisidir? -Marmara Bölgesi 2-Maden bakımından zengin olduğu halde endütrisi yeterince gelişmemiş olan bölgemiz hangisidir? -Doğu

Detaylı

Doğal Su Ekosistemleri. Yapay Su Ekosistemleri

Doğal Su Ekosistemleri. Yapay Su Ekosistemleri Okyanuslar ve denizler dışında kalan ve karaların üzerinde hem yüzeyde hem de yüzey altında bulunan su kaynaklarıdır. Doğal Su Ekosistemleri Akarsular Göller Yer altı su kaynakları Bataklıklar Buzullar

Detaylı

YAZILI SINAV CEVAP ANAHTARI COĞRAFYA

YAZILI SINAV CEVAP ANAHTARI COĞRAFYA YAZILI SINAV CEVAP ANAHTARI COĞRAFYA CEVAP 1: (TOPLAM 10 PUAN) 1.1: 165 150 = 15 meridyen fark vardır. (1 puan) 15 x 4 = 60 dakika = 1 saat fark vardır. (1 puan) 12 + 1 = 13 saat 13:00 olur. (1 puan) 1.2:

Detaylı

Doğal ve doğal olmayan yapı ve tesisler, özel işaretler, çizgiler, renkler ve şekillerle gösterilmektedir.

Doğal ve doğal olmayan yapı ve tesisler, özel işaretler, çizgiler, renkler ve şekillerle gösterilmektedir. HARİTA NEDİR? Yeryüzünün tamamının veya bir parçasının kuşbakışı görünümünün, istenilen ölçeğe göre özel işaretler yardımı ile küçültülerek çizilmiş örneğidir. H A R İ T A Yeryüzü şekillerinin, yerleşim

Detaylı

GİRİŞ. Faylar ve Kıvrımlar. Volkanlar

GİRİŞ. Faylar ve Kıvrımlar. Volkanlar JEOLOJİK YAPILAR GİRİŞ Dünyamızın üzerinde yaşadığımız kesiminden çekirdeğine kadar olan kısmında çeşitli olaylar cereyan etmektedir. İnsan ömrüne oranla son derece yavaş olan bu hareketlerin çoğu gözle

Detaylı

YELİ EMO SAMSUN ŞUBESİ-04-05 EYLÜL 2007. MUSTAFA ÇALIŞKAN Makine Yüksek Mühendisi EİE - Yenilenebilir Enerji Kaynakları Şube Müdür V.

YELİ EMO SAMSUN ŞUBESİ-04-05 EYLÜL 2007. MUSTAFA ÇALIŞKAN Makine Yüksek Mühendisi EİE - Yenilenebilir Enerji Kaynakları Şube Müdür V. ORTA KARADENİZ Z BÖLGESB LGESİ RÜZGAR ENERJİSİ POTANSİYEL YELİ EMO SAMSUN ŞUBESİ-04-05 EYLÜL 2007 MUSTAFA ÇALIŞKAN Makine Yüksek Mühendisi EİE - Yenilenebilir Enerji Kaynakları Şube Müdür V. TÜRKİYE RÜZGAR

Detaylı

TÜRKİYE NİN YER ALTI SULARI ve KAYNAKLARI

TÜRKİYE NİN YER ALTI SULARI ve KAYNAKLARI TÜRKİYE NİN YER ALTI SULARI ve KAYNAKLARI Yer altı Suları; Türkiye, kumlu, çakıllı ve alüvyal sahalar ile başta karstik alanlar olmak üzere, geçirimli kayaçlara bağlı olarak yer altı suları bakımından

Detaylı

ARTVİN-MERKEZ-SALKIMLI RESMİ KURUM ALANI

ARTVİN-MERKEZ-SALKIMLI RESMİ KURUM ALANI PLAN AÇIKLAMA RAPORU ARTVİN-MERKEZ-SALKIMLI RESMİ KURUM ALANI 1/5000 ÖLÇEKLİ NAZIM İMAR PLANI 1/1000 ÖLÇEKLİ UYGULAMA İMAR PLANI 1 İçindekiler 1. MEVCUT DURUM... 2 1.1. Genel Konum... 2 1.2. Ulaşım Yapısı...

Detaylı

ABANT GÖLÜ CİVARININ TEKTONİK VE YAPISAL JEOLOJİSİNİN HAVA FOTOĞRAFLARI İLE KIYMETLENDİRİLMESİ GİRİŞ

ABANT GÖLÜ CİVARININ TEKTONİK VE YAPISAL JEOLOJİSİNİN HAVA FOTOĞRAFLARI İLE KIYMETLENDİRİLMESİ GİRİŞ ABANT GÖLÜ CİVARININ TEKTONİK VE YAPISAL JEOLOJİSİNİN HAVA FOTOĞRAFLARI İLE KIYMETLENDİRİLMESİ Sunay AKDERE Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara GİRİŞ Hava fotoğraflarından yararlanarak fotojeolojik

Detaylı

COĞRAFYA YEREL COĞRAFYA GENEL COĞRAFYA

COĞRAFYA YEREL COĞRAFYA GENEL COĞRAFYA COĞRAFİ KONUM COĞRAFYA YEREL COĞRAFYA GENEL COĞRAFYA Yeryüzünün belli bir bölümünü FİZİKİ coğrafya BEŞERİ ve gösterir. EKONOMİK -Doğa olaylarını -Kıtalar coğrafya konu alır. -Ülkeler -İnsanlar ve -Klimatoloji

Detaylı

BİNA BİLGİSİ 2 ÇEVRE TANIMI - İKLİM 26 ŞUBAT 2014

BİNA BİLGİSİ 2 ÇEVRE TANIMI - İKLİM 26 ŞUBAT 2014 BİNA BİLGİSİ 2 ÇEVRE TANIMI - İKLİM DOÇ. DR. YASEMEN SAY ÖZER 26 ŞUBAT 2014 1 19.02.2014 TANIŞMA, DERSLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER, DERSTEN BEKLENTİLER 2 26.02.2014 ÇEVRE TANIMI - İKLİM 3 05.03.2014 DOĞAL

Detaylı

Murat TÜRKEŞ ve Telat KOÇ Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Çanakkale

Murat TÜRKEŞ ve Telat KOÇ Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Çanakkale (*)Türkeş, M. ve Koç, T. 2007. Kazdağı Yöresi ve dağlık alan (dağ sistemi) kavramları üzerine düşünceler. Troy Çanakkale 29:18-19. KAZ DAĞI YÖRESİ VE DAĞLIK ALAN (DAĞ SİSTEMİ) KAVRAMLARI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Detaylı

YEDİGÖLLER MİLLİ PARKI

YEDİGÖLLER MİLLİ PARKI YEDİGÖLLER MİLLİ PARKI Ülkemizin nadide şehirlerinden birisi olan Bolu alanlarında bulunan ve yedi adet gölden oluşan Yedigöller milli parkı adeta bir saklı cennet köşesi gibidir.. Gerçek huzur ve doğa

Detaylı

YERKÜRE VE YAPISI. Çekirdek (Ağır Küre) Manto (Ateş Küre (Magma)) Yer Kabuğu (Taş Küre) Hidrosfer (Su Küre) Atmosfer (Hava Küre)

YERKÜRE VE YAPISI. Çekirdek (Ağır Küre) Manto (Ateş Küre (Magma)) Yer Kabuğu (Taş Küre) Hidrosfer (Su Küre) Atmosfer (Hava Küre) YERKÜRE VE YAPISI Dünya iç içe kürelerden meydana gelmiştir. Bu katmanların kalınlıkları, yoğunlukları ve bileşimleri birbirinden çok farklıdır. Yoğunlukları dışarıdan Dünya nın merkezine doğru artar.

Detaylı

Eski Amerikan Toprak Sınıflama Sistemine göre Türkiye deki büyük toprak grupları ve toprak haritalamada kullanılan semboller

Eski Amerikan Toprak Sınıflama Sistemine göre Türkiye deki büyük toprak grupları ve toprak haritalamada kullanılan semboller Eski Amerikan Toprak Sınıflama Sistemine göre Türkiye deki büyük toprak grupları ve toprak haritalamada kullanılan semboller Büyük Toprak Grubu Eğim-Derinlik Kombinasyonu Taşlılık Arazi Kullanımı F 10

Detaylı

ORMANCILIKTA UZAKTAN ALGILAMA. ( Bahar Yarıyılı) Prof.Dr. Mehmet MISIR. 2.Hafta ( )

ORMANCILIKTA UZAKTAN ALGILAMA. ( Bahar Yarıyılı) Prof.Dr. Mehmet MISIR. 2.Hafta ( ) 2.Hafta (16-20.02.2015) ORMANCILIKTA UZAKTAN ALGILAMA (2014-2015 Bahar Yarıyılı) Prof.Dr. Mehmet MISIR Ders İçeriği Planlama Sistemleri Envanter Uzaktan Algılama (UA) Uzaktan Algılamanın Tanımı ve Tarihsel

Detaylı

Tanımlar. Bölüm Çayırlar

Tanımlar. Bölüm Çayırlar Çayır-Mer a Ders Notları Bölüm 1 1 1.1. Çayırlar Bölüm 1 Tanımlar Genel olarak düz ve taban suyu yakın olan alanlarda oluşmuş, gür gelişen, sık ve uzun boylu bitkilerden meydana gelen alanlardır. Toprak

Detaylı

Tarım, yeryüzündeki belli başlı üretim şekillerinden en gerekli ve yaygın olanıdır. Tarımın yapılış şekli ve yoğunluğu, ülkelerin gelişmişlik

Tarım, yeryüzündeki belli başlı üretim şekillerinden en gerekli ve yaygın olanıdır. Tarımın yapılış şekli ve yoğunluğu, ülkelerin gelişmişlik TARIM VE EKONOMİ Tarım, yeryüzündeki belli başlı üretim şekillerinden en gerekli ve yaygın olanıdır. Tarımın yapılış şekli ve yoğunluğu, ülkelerin gelişmişlik düzeyine bağlıdır. Bazı ülkelerde tarım tekniği

Detaylı

ORDU SIRA NO İLÇESİ ADI SİT TÜRÜ 1 FATSA GAGA GÖLÜ 1.VE 3. DERECE DOĞAL SİT ALANI 2 MERKEZ

ORDU SIRA NO İLÇESİ ADI SİT TÜRÜ 1 FATSA GAGA GÖLÜ 1.VE 3. DERECE DOĞAL SİT ALANI 2 MERKEZ ORDU DOĞAL SİT ALANLARI SIRA NO İLÇESİ ADI SİT TÜRÜ 1 FATSA GAGA GÖLÜ 1.VE 3. DERECE DOĞAL SİT ALANI 2 MERKEZ BAYADI KÖYÜ KURUL KAYALIKLARI 1. DERECE ARKEOLOJİK VE DOĞAL SİT ALANI, 3. DERECE DOĞAL SİT

Detaylı

SAKARYA YATIRIMA UYGUN TURİZM ALANLARI VE MERKEZLERİ

SAKARYA YATIRIMA UYGUN TURİZM ALANLARI VE MERKEZLERİ SAKARYA YATIRIMA UYGUN TURİZM ALANLARI VE MERKEZLERİ SAKARYA YATIRIM DESTEK OFİSİ 1 GİRİŞ Marmara Bölgesi nin kuzeydoğu bölümünde yer alan Sakarya ili, adını Sakarya nehrinden almıştır. Şehir merkezinde

Detaylı

COĞRAFYANIN PUSULASI HARİTALARLA COĞRAFYA 2018 KPSS BAYRAM MERAL

COĞRAFYANIN PUSULASI HARİTALARLA COĞRAFYA 2018 KPSS BAYRAM MERAL COĞRAFYANIN PUSULASI HARİTALARLA COĞRAFYA 2018 BAYRAM MERAL 1 Genel Yetenek - Cihan URAL Yazar Bayram MERAL ISBN 978-605-9459-31-0 Yayın ve Dağıtım Dizgi Tasarım Kapak Tasarımı Yayın Sertifika No. Baskı

Detaylı

Normal (%) 74 59 78 73 60. Bozuk (%) 26 41 22 27 40. Toplam (Ha) 889.817 192.163 354.526 1.436.506 17.260.592. Normal (%) - - - - 29

Normal (%) 74 59 78 73 60. Bozuk (%) 26 41 22 27 40. Toplam (Ha) 889.817 192.163 354.526 1.436.506 17.260.592. Normal (%) - - - - 29 1.1. Orman ve Ormancılık Türkiye yaklaşık olarak 80 milyon hektar (ha) yüzölçümüyle dağlık ve eko-coğrafya bakımından zengin bir çeşitliliğe sahiptir. Bu ekolojik zenginliğe paralel olarak ormanlar da

Detaylı

Bölgesel iklim: Makroklima alanı içerisinde daha küçük alanlarda etkili olan iklimlere bölgesel iklim denir.(marmara iklimi)

Bölgesel iklim: Makroklima alanı içerisinde daha küçük alanlarda etkili olan iklimlere bölgesel iklim denir.(marmara iklimi) YERYÜZÜNDEKİ BAŞLICA İKLİM TİPLERİ Matematik ve özel konum özelliklerinin etkisiyle Dünya nın çeşitli alanlarında farklı iklimler ortaya çıkmaktadır. Makroklima: Çok geniş alanlarda etkili olan iklim tiplerine

Detaylı

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 2015. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. KARABÜK İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi

Detaylı

TOPRAK TOPRAK TEKSTÜRÜ (BÜNYESİ)

TOPRAK TOPRAK TEKSTÜRÜ (BÜNYESİ) TOPRAK Toprak esas itibarı ile uzun yılların ürünü olan, kayaların ve organik maddelerin türlü çaptaki ayrışma ürünlerinden meydana gelen, içinde geniş bir canlılar âlemini barındırarak bitkilere durak

Detaylı

COĞRAFYA ARAZİ KULLANIMI VE ETKİLERİ ASLIHAN TORUK 11/F-1701

COĞRAFYA ARAZİ KULLANIMI VE ETKİLERİ ASLIHAN TORUK 11/F-1701 COĞRAFYA ARAZİ KULLANIMI VE ETKİLERİ ASLIHAN TORUK 11/F-1701 Türkiye de Arazi Kullanımı Türkiye yüzey şekilleri bakımından çok farklı özelliklere sahiptir. Ülkemizde oluşum özellikleri birbirinden farklı

Detaylı

MENDERES GRABENİNDE JEOFİZİK REZİSTİVİTE YÖNTEMİYLE JEOTERMAL ENERJİ ARAMALARI

MENDERES GRABENİNDE JEOFİZİK REZİSTİVİTE YÖNTEMİYLE JEOTERMAL ENERJİ ARAMALARI MENDERES GRABENİNDE JEOFİZİK REZİSTİVİTE YÖNTEMİYLE JEOTERMAL ENERJİ ARAMALARI Altan İÇERLER 1, Remzi BİLGİN 1, Belgin ÇİRKİN 1, Hamza KARAMAN 1, Alper KIYAK 1, Çetin KARAHAN 2 1 MTA Genel Müdürlüğü Jeofizik

Detaylı

TÜRKİYE EKONOMİSİ. Prof.Dr. İlkay Dellal Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü. Ankara

TÜRKİYE EKONOMİSİ. Prof.Dr. İlkay Dellal Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü. Ankara TÜRKİYE EKONOMİSİ Prof.Dr. İlkay Dellal Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü 1 Ankara Ülke Ekonomisinde Etkili Olan Faktörler Tarih Doğal Kaynaklar Coğrafi yer Büyüklük Arazi şekilleri

Detaylı

İLİMİZDE BULUNAN ÖZEL EĞİTİM OKULLARI

İLİMİZDE BULUNAN ÖZEL EĞİTİM OKULLARI İLİMİZDE BULUNAN ÖZEL EĞİTİM OKULLARI ADAPAZARI ADAPAZARI ÖZEL EĞİTİM ANAOKULU Camili 2. Etap 1654. Ada Adapazarı/SAKARYA 2642511185 ADAPAZARI ADAPAZARI SAKARYA ÖZEL EĞİTİM UYGULAMA MERKEZİ I. SAKARYA

Detaylı

Hitit Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Antropoloji Bölümü. Öğr. Gör. Kayhan ALADOĞAN

Hitit Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Antropoloji Bölümü. Öğr. Gör. Kayhan ALADOĞAN Hitit Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Antropoloji Bölümü Öğr. Gör. Kayhan ALADOĞAN ÇORUM 2017 Alp - Himalaya kıvrım kuşağı üzerinde yer alan ülkemizde tüm jeolojik zaman ve devirlere ait araziler görülebilmektedir.

Detaylı

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 2015. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. MUŞ İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi Jeoloji

Detaylı

Haritanın Tanımı. Harita Okuma ve Yorumlama. Haritanın Tanımı. Haritanın Özellikleri. Haritanın Özellikleri. Kullanım Amaçlarına Göre

Haritanın Tanımı. Harita Okuma ve Yorumlama. Haritanın Tanımı. Haritanın Özellikleri. Haritanın Özellikleri. Kullanım Amaçlarına Göre Haritanın Tanımı Harita Okuma ve Yorumlama Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ HARİTA: Yer yüzeyinin tümünün ya da bir kısmının, doğal ve yapay özelliklerini bir projeksiyon sistemine göre ve belirli bir ölçekte

Detaylı

Hava Kirliliği Meteorolojisi Prof.Dr.Abdurrahman BAYRAM

Hava Kirliliği Meteorolojisi Prof.Dr.Abdurrahman BAYRAM Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca/İZMİR Hava Kirliliği Meteorolojisi Prof.Dr.Abdurrahman BAYRAM Meteoroloji Meteoroloji, içinde yaşadığımız atmosfer tabakasının

Detaylı

ÜNİTE 4 DÜNYAMIZI SARAN ÖRTÜ TOPRAK

ÜNİTE 4 DÜNYAMIZI SARAN ÖRTÜ TOPRAK ÜNİTE 4 DÜNYAMIZI SARAN ÖRTÜ TOPRAK ÜNİTENİN KONULARI Toprağın Oluşumu Fiziksel Parçalanma Kimyasal Ayrışma Biyolojik Ayrışma Toprağın Doğal Yapısı Katı Kısım Sıvı Kısım ve Gaz Kısım Toprağın Katmanları

Detaylı

Çaldıran daha önceleri Muradiye İlçesinin bir kazası konumundayken 1987 yılında çıkarılan kanunla ilçe statüsüne yükselmiştir.

Çaldıran daha önceleri Muradiye İlçesinin bir kazası konumundayken 1987 yılında çıkarılan kanunla ilçe statüsüne yükselmiştir. Çaldıran Tarihçesi: İlçe birçok tarihi medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Medler, Bizanslılar, Urartular, İranlılar ve son olarak Osmanlı devleti bu ilçede hâkimiyet sürmüşlerdir. İlçenin tarih içerisindeki

Detaylı

HİDROLOJİK DÖNGÜ (Su Döngüsü)

HİDROLOJİK DÖNGÜ (Su Döngüsü) HAVZA SÜREÇLERİ HİDROLOJİK DÖNGÜ (Su Döngüsü) Yer kürenin atmosfer, kara ve su olmak üzere üç ayrı bölümünde su, gaz durumdan sıvı veya katı duruma ya da katı veya sıvı durumdan gaz durumuna dönüşerek

Detaylı

BİTLİS İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

BİTLİS İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI BİTLİS İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI Bitlis ili, Doğu Anadolu Bölgesinde yer almakta olup, engebeli bir topoğrafyaya sahiptir. Ahlat Ovasıyla, bir düzlük gibi Bitlis in kuzeydoğusundan Van Gölüne doğru

Detaylı

Posta Adresi: Sakarya Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, 54187, Adapazarı, Sakara

Posta Adresi: Sakarya Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, 54187, Adapazarı, Sakara 1999 MARMARA DEPREMİ SONRASI ADAPAZARI YERLEŞİM ALANI İÇİN HASAR TESPİT ANALİZLERİ ANALYSIS OF THE DAMAGE ASSESSMENTS OF ADAPAZARI CITY AFTER 1999 MARMARA EARTHQUAKE SÜNBÜL A.B. 1, DAĞDEVİREN U. 1, GÜNDÜZ

Detaylı

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 2015. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. MARDİN İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi

Detaylı

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA 6.3.2.4. Akdeniz Bölgesinde Tarımsal Ormancılık Uygulamaları ve Potansiyeli Bölgenin Genel Özellikleri: Akdeniz kıyıları boyunca uzanan Toros

Detaylı

BÖLÜM 1. Eskipazar Dere ve Sırt Havzaları Sulama ve Tarımsal Dönüşüm Projesi Sayfa 3

BÖLÜM 1. Eskipazar Dere ve Sırt Havzaları Sulama ve Tarımsal Dönüşüm Projesi Sayfa 3 BÖLÜM 1 PROJE ALANININ TANITILMASI 1.1. DOĞAL COĞRAFYA 1.1.1 Projenin Yeri Proje Sahası; Karabük İli Eskipazar ilçesi, Merkez ve 49 köyü kapsayan Adiller-Göksu ve Haslı Sulama göleti havzasıdır. Yapımı

Detaylı

Temel Kayaçları ESKİŞEHİR-ALPU KÖMÜR HAVZASININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ GİRİŞ ÇALIŞMA ALANININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ

Temel Kayaçları ESKİŞEHİR-ALPU KÖMÜR HAVZASININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ GİRİŞ ÇALIŞMA ALANININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ ESKİŞEHİR-ALPU KÖMÜR HAVZASININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ İlker ŞENGÜLER* GİRİŞ Çalışma alanı Eskişehir grabeni içinde Eskişehir ilinin doğusunda, Sevinç ve Çavlum mahallesi ile Ağapınar köyünün kuzeyinde

Detaylı

ANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI. AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü

ANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI. AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü ANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü Anakayalar oluşum şekline göre 3 gurupta toplanır. 1 Püskürük (Volkanik) Anakayalar 2 Tortul

Detaylı

TAHTALI BARAJI HAVZASI ALT YÖRESİ

TAHTALI BARAJI HAVZASI ALT YÖRESİ TAHTALI BARAJI HAVZASI ALT YÖRESİ 5.6. TAHTALI BARAJI HAVZASI ALT YÖRESİ (THAY) İzmir kentinin içme ve kullanma suyu ihtiyacının karşılanması amacıyla gerçekleştirilen Tahtalı Barajı nın evsel, endüstriyel,

Detaylı

128 ADA 27 VE 32 PARSEL NUMARALI TAŞINMAZLARA YÖNELİK 1/5000 ÖLÇEKLİ AÇIKLAMA RAPORU

128 ADA 27 VE 32 PARSEL NUMARALI TAŞINMAZLARA YÖNELİK 1/5000 ÖLÇEKLİ AÇIKLAMA RAPORU AKÇAKALE KÖYÜ (MERKEZ/GÜMÜŞHANE) 128 ADA 27 VE 32 PARSEL NUMARALI TAŞINMAZLARA YÖNELİK 1/5000 ÖLÇEKLİ NAZIM İMAR PLANI AÇIKLAMA RAPORU 2016 AKÇAKALE KÖYÜ-MERKEZ/GÜMÜŞHANE 128 ADA 27 VE 32 NUMARALI PARSELLERE

Detaylı

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA Ege Bölgesinde Tarımsal Ormancılık Uygulamaları ve Potansiyeli Bölgenin Genel Özellikleri: Bölgede doğu-batı yönünde uzanan dağlar ve bunların

Detaylı

ADAPAZARI OVASI VE AŞAĞI SAKARYA PLATOSU NDA TARIMSAL DEĞĐŞĐM

ADAPAZARI OVASI VE AŞAĞI SAKARYA PLATOSU NDA TARIMSAL DEĞĐŞĐM T.C. SAKARYA ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ ADAPAZARI OVASI VE AŞAĞI SAKARYA PLATOSU NDA TARIMSAL DEĞĐŞĐM YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Kevser ZORLU Enstitü Anabilim Dalı : Coğrafya Tez Danışmanı: Yrd. Doç.

Detaylı