ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME

Transkript

1 ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem

2 Komisyon KPSS Ölçme ve Değerlendirme ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 11. Baskı Yayın-Proje Yönetmeni: Arzu Batur Dizgi-Grafik Tasarım:Didem Kestek Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık A.Ş. (Ankara ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: YAYINEVİ adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara tel: (pbx) belgeç: gsm: e-ileti: DAĞITIM sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara tel: belgeç: gsm: e-ileti: YAZIŞMA P.K yenişehir-ankara internet:

3 SUNU Değerli Öğretmen Adayları; Elinizdeki kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan Ölçme ve Değerlendirme kapsamındaki yaklaşık 20 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi, Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Nitelikler, Eğitimde Kullanılan Testlerin Sınıflandırılması ve Ölçme Sonuçları Üzerinde İstatistiksel İşlemler bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somutlaştırılmasına ve tablolarla akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda; özet, kavram haritası, bulmaca, konu kavrama testi, cevaplı test, çözümlü test ve çıkmış sorulara; kitabın sonunda ise, Ölçme ve Değerlendirme nin tamamını kapsayan 4 deneme sınavına yer verilmiştir. Ayrıca, konu başlıklarının yanında Konu Önem Derecelendirme Sistemi (KÖDS) bulunmaktadır. Bu sisteme göre konuların önem derecesi 5*(en önemli) - 1*(az önemli) aralığında derecelendirilmiştir. Çalışmalarınızı yaparken, önem derecelerini de dikkate almanızı, zaman ve enerjinizi buna göre planlamanızı öneririz. Bunun yanında ünite içinde konularla ilgili son yıllarda çıkmış 1-2 soruya yer verilerek soru tarzına dikkat çekilmeye çalışılmıştır. KPSS de hesap makinesi olmadan elde edilemeyecek formüller ve diğer matematiksel işlemler, soru olarak yer alamayacağından bu tip formüllere kitapta yer verilmemiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Komisyon

4 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi 1. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmeye Genel Bir Bakış Eğitim ve Sistem Yaklaşımı Ölçme Değerlendirme ve Eğitim Ölçme Değerlendirme ve Psikoloji Ölçme ve Değerlendirmenin İşlevi...5 Öğretim Programının Değerlendirilmesi Ölçme ve Değerlendirme ile İlgili Temel Kavramlar Değişken Değişken Türleri Bağımlı ve Bağımsız Değişken Ölçme ve Değerlendirme Ölçme Kuralı Değerlendirme Değerlendirme Türleri (Ölçütüne Göre) Mutlak Değerlendirme (Kriter Dayanıklı) Bağıl Değerlendirme (Norma Dayalı) Ölçme Türleri Ölçmede Birim Ölçmede Sıfır (0) Ölçek ve Türleri Sınıflama (Adlandırma) Ölçekleri Sıralama Ölçekleri Eşit Aralıklı Ölçekler Eşit Oranlı Ölçekler Ölçek Türlerinin Dönüşümü...21 Özet...22 Kavram Haritası...23 Bulmaca...24 Konu Kavrama Testi...25 Cevaplı Test...28 Çözümlü Test...31 Çözümler...34 Çıkmış Sorular...36 Çıkmış Soruların Açıklamaları...40 v KPSS

5 KPSS vi 2. BÖLÜM Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Nitelikler 1. Giriş Hata ve Türleri Sabit Hata Sistematik Hata Tesadüfi Hata Hata Kaynakları Ölçmeyi Yapan Kişiden Kaynaklanan Hatalar Ölçme Yapılan Bireyden Kaynaklanan Hatalar Ölçme Aracından Kaynaklanan Hatalar Ölçme Yapılan Ortamdan Kaynaklanan Hatalar Güvenirlik (0-1) Korelasyon (-1,+1) Neden - Sonuç İlişkisi ve Korelasyon Güvenirlik Kestirme Yolları Test-Tekrar Test Yöntemi (1 test, 2 uygulama) Paralel (Eşdeğer) Formlar Yöntemi (2 test, iki uygulama) Eşdeğer Yarılar Yöntemi (1 test, 1 uygulama) Kuder Richardson Yöntemi (KR-20, KR-21 Formülleri) Cronbach Alpha Katsayısı Puanlayıcılar Arası Güvenirlik (Objektiflik) Tesadüfi Hata ve Güvenirlik Asgari Güvenirlik Katsayısı Geçerlik (-1+1) Geçerlik Türleri Kapsam Geçerliği Bir Ölçüte Dayalı Geçerlik Yapı Geçerliği Görünüş Geçerliği Geçerliği Etkileyen Faktörler Güvenirlik ve Geçerlik Arasındaki İlişki Kullanışlılık...71 Özet...73 Kavram Haritası...74 Bulmaca...75 Konu KavramaTesti...76 Cevaplı Test...80 Çözümlü Test...83 Çözümler...86 Çıkmış Sorular...88 Çıkmış Soruların Açıklamaları...93

6 3. BÖLÜM Eğitimde Kullanılan Testlerin Sınıflandırılması 1. Test Geliştirmenin Aşamaları Eğitimde Kullanılan Ölçme Araçlarının Sınıflandırılması Eğitimde Kullanılan Ölçme Araçları Yazılı Yoklama Yazılı Yoklamanın Özellikleri Yazılı Yoklamalarda Kullanılan Soru Çeşitleri Yazılı Yoklama Hazırlanırken Dikkat Edilecek Noktalar Yazılı Yoklamalarda Puanlama Puanlama Hatalarını Azaltan Önlemler Sözlü Yoklama Sözlü Sınavların Özellikleri Sözlü Sınavların Kullanılacağı Durumlar Kısa Cevaplı Test (Boşluk Doldurma) Kısa Cevaplı Testlerin Özellikleri Kısa Cevaplı Soru Yazarken Dikkat Edilecek Noktalar Seçme Gerektiren Testler Doğru-Yanlış Tipi Sınavlar Çoktan Seçmeli Testler Eşleştirme Maddeleri Performans Görevi Proje Duyuşsal Özelliklerin Ölçülmesi İlgi Envanterleri Tutum Ölçekleri Kişilik Testleri Gözlem Gözlem Tekniğinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Gözlem Tekniğinin Avantajları Gözlem Tekniğinin Bazı Sınırlılıkları Anekdot (Vaka Kaydı) Anekdot Kayıtlarında Dikkat Edilecek Noktalar Psiko-Motor (Devimsel) Becerilerin Ölçülmesi Alternatif Ölçme Teknikleri ve Araçları Kavram Haritaları Yapılandırılmış Grid Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA) Kelime İlişkilendirme Testi (KİT) vii KPSS

7 3.12. Performans Değerlendirme Avantajları Dezavantajları Portfolyo (Öğrenci Gelişim Dosyası) Özellikleri ve Amaçları Portfolyo Türleri Rubrik (Puanlama Yönergesi) Akran Değerlendirme Kendini Değerlendirme (Öz Değerlendirme) Grup Değerlendirme Kontrol Listesi Dereceleme Ölçekleri Değerlendirme Türleri (Amacına Göre) Özet Kavram Haritası Bulmaca Konu KavramaTesti Cevaplı Test Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Ölçme Sonuçları Üzerinde İstatistiksel İşlemler 1. Verilerin Düzenlenmesi Verilerin Gruplandırılması Düzenlenen Verilerin Grafikle Gösterilmesi Grup İstatistikleri Merkezi Eğilim (Yığılma) Ölçüleri (Mod, Medyan, Aritmetik Ortalama) Mod (Tepe değer) Medyan (Ortanca) Aritmetik Ortalama Mod, Medyan ve Ortalama Arasındaki İlişki Merkezi Değişim (Yayılım) Ölçüleri Ranj Varyans ve Standart Sapma KPSS viii

8 3. Birey İstatistikleri Standart Puanlar Z Puanı T Puanı Normal Dağılım Normal Dağılımda Yüzdelikler Madde İstatistikleri Madde Güçlük İndeksi (P j ) (0,1) Madde Ayırıcılık Gücü İndeksi (r jx ) (-1, +1) Alt-Üst Grup Yöntemiyle Madde Analizi Öğrenci Puanları 1-0 Matrisi Standart Hata (S e ) Mutlak Başarı Yüzdesi (Oranı) Özet Kavram Haritası Bulmaca Konu KavramaTesti Cevaplı Test Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları EK: 1 Örnek Kavram Haritasi Fen ve Teknoloji Programı EK: 2 Örnek Yapılandırılmış Grid Fen ve Teknoloji Programı EK: 3 Akran Değerlendirme Örnek Formu Deneme Sınavı Deneme Sınavı Deneme Sınavı Deneme Sınavı Bulmaca Çözümleri Kaynakça ix KPSS

9 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN ÖNEMİ EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEYE GENEL BAKIŞ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR GEÇMİŞ YILLARDA ÇIKMIŞ SORULAR ANALİZ TABLOSU Eğer bir şey varsa belli bir miktarı vardır. Belirli bir miktarı varsa ölçülebilir. RENE DESCARTES, FELSEFENİN İLKELERİ, KPSS

10 1. BÖLÜM EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN ÖNEMİ 1. EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEYE GENEL BİR BAKIŞ 1.1. Eğitim ve Sistem Yaklaşımı Eğitim; öğrencide istenilen davranışları geliştirmek, kusurlu davranışları düzeltmek, istenmeyen davranışları silmek gibi amaçlarla yapılır. İlkokul veya lise öğrenimi vb. eğitimin genel örnekleridir. Kurslarda daktilo, piyano veya dans öğretilmesi; bir kimsenin Müslümanlaştırılması veya sosyalistleştirilmesi ya da bir kimseye Atatürkçü politik görüş kazandırılması da eğitimin çeşitli örnekleridir (Turgut,1980). Günümüzde bireylere verilen eğitimin büyük çoğunluğu okullarda, kurslarda ya da benzeri eğitim kurumlarında formal yollarla gerçekleşmektedir. Okuldaki öğrenmelerin tamamına yakını maksatlı ve planlı bir şekilde verilmektedir. Bu nedenle her bir ders için eğitim programları, ayrıntılı bir şekilde hazırlanmıştır. Örneğin 6. sınıfa başlayan bir bireyin hangi davranışları kazanmış olarak okuldan ayrılacağı, öğretim yılının başında belirlenmiştir. Benzer şekilde bu davranışları kazanmayan bireylere ne tür bir öğretim uygulanacağı ya da ne gibi önlemler alınacağı da bu planlamanın içindedir. Ölçme değerlendirme etkinlikleri genel anlamıyla çalışan sistemlerin eksik yönlerini tespit etmek, çalışan yönlerini daha verimli hale getirmek, çalışmayan yönlerinin de neden çalışmadığını ortaya koymak gibi amaçlarla yapılır. Örneğin; kullanıcılarına telefon ile hizmet veren kurumlar sıklıkla bu konuşmaları kaydederek konuşmaların istenilen özellikleri taşıyıp taşımadığını kontrol eder ve taşımıyorsa neden taşımadığını ortaya koymak ister. Bu hizmetin yapılmadığı durumda telefon görüşmelerinin nasıl sonuçlandığı ve kullanıcıların bu konuşmalardan ne kadar memnun kaldığı ve bu hizmeti sağlayan personelin ne kadar verimli olduğu bilgilerine ulaşılamaz. Benzer şekilde sınavların ya da daha genel anlamıyla herhangi bir ölçme değerlendirme faaliyetinin yapılmadığı bir eğitim kurumu var olamaz. Okullarda gerçekleşmesi beklenen öğrenmelerin ne kadar amaca uygun bir şekilde gerçekleştiğini ortaya koymak için ölçme değerlendirme etkinlikleri ve yöntemlerine başvurmak gerekmektedir. Bu etkinlikler, ne kadar etkili kullanılırsa verimlilik de o derece artar. Ölçme değerlendirme yöntemlerinin verimli kullanılması da öğretmenlerin bu konudaki deneyim ve bilgilerine bağlıdır. hoca notu Program Geliştirme dersindeki kontrol ögesi, yani sınama durumları ölçme değerlendirme etkinliklerine işaret etmektedir. Girdi Öğretmen, öğrenci, araçgereç, bina vb. Süreç Öğretim süreci ve yöntemleri Çıktı İstendik davranışlar, kazanımlar Kontrol Değerlendirme 3 KPSS

11 CEVAPLI TEST 1. I. Özge beden eğitimi dersinden başarısız oldu. II. Ahmet in en sevdiği ders coğrafyadır. III. Türkiye şarkı yarışmasında üçüncü oldu. Yukarıdakilerden hangisi/hangileri değerlendirmedir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 4. Aşağıdaki durumlardan hangisinde bağıl değerlendirme yapmak uygun olmaz? A) B) C) D) E) Sınıftaki en başarılı 3 öğrenciye ödül verilmesinde Üniversitede öğrenim görecek öğrenciler arasından başarılı öğrencilere burs verilmesinde Tam öğrenme modelinin uygulanmasında Ortalamanın altında puan alan öğrencilerin başarısız kabul edilmesinde Askeri okullar giriş sınavında en yetenekli öğrencilerin seçilmesinde 5. Aşağıdakilerden hangisi başlangıç noktası 0 olan ölçek türleridir? A) Eşit aralıklı ve sıralama B) Sıralama ve sınıflama C) Eşit oranlı ve sıralama 2. Güzellik yarışmasında her adayın aldığı puana 10 puan eklenmiştir. D) E) Eşit aralıklı ve eşit oranlı Eşit oranlı ve sınıflama Bu durumda ölçme sonuçları ile ilgili olarak aşağıdaki yorumlardan hangisi doğrudur? A) Birinci olan aday değişmeyecektir. B) C) D) E) Her adayın sıralamasında tesadüfi hata meydana gelir. Ölçme sonuçlarının geçerliği artar. Sonuçların güvenirliği düşer. Ölçme sonuçlarına tesadüfi hata karışmıştır. 6. Aşağıda verilen ölçme işlemlerinin hangisinde 0 değeri bulunmaz? A) Bir sınıftaki öğrenci sayısını bulma B) Testten alınan puan C) Sıcaklığın termometre ile ölçülmesi D) Takvim yılının bulunması E) Resimlerin iyiden kötüye sıralanması 7. Aşağıdaki durumların hangisinde bağıl değerlendirme yapmak uygun olmaz? A) İşe alınacak kişi sayısı, başvuran kişi sayısının çok altında ise 3. Aşağıdakilerden hangisi doğal bir birimle ifade edilir? A) Matematik sınavı başarısı B) Zekâ seviyesi C) Derse karşı tutum düzeyi D) Sınıftaki öğrenci sayısı E) Masanın boyu B) C) D) E) Ön koşul öğrenmelerin yeterliliğini belirlemede En başarılı 5 öğrenciye ödül vermede Burs vermek amacıyla ekonomik durumu en kötü olan öğrencileri seçmede Ortalamaya en uzak puan alan öğrencileri seçmede KPSS 28

12 ÇIKMIŞ SORULAR 1. Aşağıdakilerden hangisi, ölçmenin yapıldığı öğrenci grubuna bağlı değerlendirme için bir ölçüt değildir? (2001) 4. Bir öğrencinin aşağıdaki özelliklerden hangisi üzerinde yapılacak ölçme işlemi dolaylı ölçmeye örnektir? (2002) A) B) C) Öğrenilmesi beklenen kapsamın en az % 60 ını bilme Sınıfta ortalama başarı düzeyi gösteren öğrenciden daha başarılı olma Sınıfta en yüksek başarı gösteren ilk beş öğrencinin arasına girme A) Akademik başarısı B) Sahip olduğu kitap sayısı C) Devam ettiği ders sayısı D) Arkadaş sayısı E) Boyunun uzunluğu 2. D) E) Sınıftaki öğrencilerin % 70 inden daha başarılı olma Sınıf ortalamasının bir standart sapma üzerinde puan alma I. Herhangi bir özelliği, o özelliğe uygun bir araçla karşılaştırarak sonucu sayı veya sembollerle belirtmek II. Bir gözlem sonucunu uygun bir ölçütle karşılaştırarak, bu sonuca ilişkin bir karara ya da yargıya ulaşmak Yukarıda tanımlanan iki kavram, aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir? (2001) I II A) Değerlendirme Ölçme B) Ölçme Ölçek 5. Bir öğretmen, değerlendirmede şu amaçlara hizmet etmeyi düşünmektedir: I. Öğrencilerin birbirlerine göre başarı düzeylerini belirleyerek ileri ve geri öğrenciler için ek önlemler alma II. Ders süresince öğrencilerin öğrenme eksikliklerini belirleyerek bunları, tamamlayıcı etkinliklerle giderme III. Dönem sonunda öğrencilerin bu dersten alacakları notu belirlerken sınıf ortalamasını dikkate alma Bu öğretmen, I, II ve III numaralı amaçları için hangi tipte birer değerlendirme yapmalıdır? (2002) I. amaç II. amaç III. amaç A) Bağıl Mutlak Bağıl B) Mutlak Mutlak Bağıl C) Bağıl Bağıl Mutlak D) Mutlak Bağıl Bağıl E) Bağıl Mutlak Mutlak C) Değişken Değerlendirme D) Ölçme Değerlendirme E) Ölçek Ölçme 6. Aşağıdakilerden hangisi bir ölçme işlemidir? (2002) 3. Aşağıdaki ölçme sonuçlarından hangisi oranlı ölçek ile elde edilmiş olabilecek ölçülere bir örnektir? (2002) A) Anne babaların eğitim düzeyleri B) Okulların üniversiteye giriş sınavı sonuçlarına göre sıraları C) Akademik başarı ve okula yönelik tutum arasındaki ilişki D) Öğrencilerin boyları E) Sınıfların genel başarı düzeyleri A) Bir yazılı yoklamadaki cevaplar için puanlama anahtarının hazırlanması B) Sözlü yoklamada bir öğrencinin verdiği cevapların doğruluk derecesinin bir puanla belirtilmesi C) Sınıfın bir sınavdaki başarı ortalamasının bulunması D) Öğrencinin bir dersten başarılı sayılıp sayılmayacağına karar verilmesi E) Bir sınavda başarılı sayılabilmek için gerekli olan en küçük puanın belirlenmesi KPSS 36