Medyan n Çocuk ve Gençler Üzerine Olumsuz Etkileri; fiiddet E ilimi ve nternet Ba ml

Transkript

1 Medyan n Çocuk ve Gençler Üzerine Olumsuz Etkileri; fiiddet E ilimi ve nternet Ba ml Ayflegül Yolga Tahiro lu*, Gonca Gül Çelik**, Kayhan Bahal ***, Ayfle Avc **** * Yrd. Doç. Dr. Çukurova Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal, Adana. ** Uzm. Dr. Mersin Devlet Hastanesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa l ve Hastal klar Bölümü, Mersin. *** Arfl. Gör. Dr. Çukurova Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal, Adana. **** Prof. Dr. Çukurova Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal, Adana. Sorumlu Araflt rmac : Yrd. Doç. Dr. Ayflegül Yolga Tahiro lu Adres: Çukurova Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal, 01330, Yüre ir, Adana. fl Tel-fax: Tel: Eposta: ayolga@gmail.com, ayolga@cu.edu.tr ÖZET Medya araçlar n n modern yaflama önemli katk lar n n yan s ra, afl r ve önerilmeyen amaçlarla kullan m, özellikle çocuk ve ergenlerde önemli duygusal ve davran flsal sorunlara neden olabilmektedir. fiiddet sahnelerine mâruziyetin k sa ve uzun dönemde kal c olarak artm fl sald rgan davran fllara neden oldu u pek çok deneysel ve gözlemsel çal flma taraf ndan ortaya konmufltur. Bu etki fliddet içeren televizyon sahnelerini izlemeyi de içerir, ancak aktif ö renme süreçlerinden dolay bilgisayar ve internet oyunlar nda daha belirgindir. nternet ba ml l da günümüzde toplumlar n ço- unu etkileyen önemli bir ruh sa l sorunu haline gelmifltir. nternette oyun oynamak ve internet gevezeli i yapmak internet ba ml l için en fazla risk tafl yan kullan m biçimleridir. Baflta dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u, duygudurum bozukluklar ve kayg bozukluklar olmak üzere di er psikiyatrik bozukluklar internet ba ml l na s kl kla efllik eder. Medyan n içerdi i riskler ve do ru kullan m flekilleri ile ilgili âile e itim programlar ve bu konuda al nacak yasal önlemler acil ihtiyaç haline gelmifltir. Anahtar Kelimeler: medya, televizyon, internet, fliddet e ilimi, internet ba ml l ABSTRACT Negative Effects of Excessive Media Exposure in Children and Adolescents; Violence Tendency and Internet Dependence Although, marked contribution of media on modern life, excessive and inappropriate using may cause important behavioral and emotional problems, especially in children and adolescents. It was shown by many experimental and longitudinal studies that media violence result permanent and increased aggressive behaviors short and long periods. It includes viewing violence on television but it is more pronounced on computer and internet games because of active learning processes. Recently, internet addiction is an also important mental health problem which affects the most of the societies. Playing game and chatting on internet are more risky using forms for internet addiction. Other psychiatric disorders, especially attention deficit hyperactivity disorder, mood disorders and anxiety disorders are frequently seen together with internet addiction. Family training programs includes risks of media and appropriate media using forms; and legal measures are prime necessities at now. Keywords: media, television, internet, violence tendency, internet addiction New/Yeni Symposium Journal 19

2 G R fi Tüm medya araçlar n n çocuk geliflimi ve ruh sa l üzerine etkileri güncel bir merak konusudur. Televizyonun [TV] ve son y llarda internet ve bilgisayar n günlük yaflam n bir parças olarak hayatlar m za girmesi, çocuklar n bu araçlar kullan m ile ilgili pek çok soruyu da beraberinde getirmifltir. Önerildi i flekilde kullan ld nda, bu araçlar n ça yakalamak ve h zl ö renmek ad na çocuk geliflimine katk lar yads nmamal d r, ancak güncel çal flmalar n ço u TV, bilgisayar ve internetin genellikle önerilen amaçlar n d fl nda ve afl r kullan ld na dikkat çekmektedir. Çocuk ve gençler için bilgisayar ve internet oyunlar önerilmeyen kullan m flekilleridir. Buna karfl n, 1254 ergeni içeren bir çal flmada, bunlar n sâdece 80 inin son 6 ay içinde internette oyun oynamad, erkeklerin %67.8 inin k zlar n ise %29.2 sinin internette düzenli oyun oynama al flkanl oldu u bildirilmifltir (Olson ve ark. 2007). Yine uygun olmayan bir amaçla ve afl r sürelerde medya kullan m n n beden ve ruh sa l üzerine olumsuz etkileri pek çok çal flma taraf ndan vurgulanmaktad r. Duygudurum bozukluklar, y k c davran m bozukluklar, kayg bozukluklar, uyku bozukluklar, beslenme bozukluklar, obezite ve epileptik nöbetler medya kullan m ile iliflkisi gösterilmifl klinik durumlard r (Chan ve Rabinowitz 2006, Nelson ve ark. 2006, Young ve Rodgers 1998, Chuang 2006). Tan mlanan pek çok riske ra men, ebeveynler nâdiren çocuklar n n TV izleme, oyun oynama al flkanl klar n n ve bunlar n içeri inin fark ndad rlar (Funk ve ark. 1999). Bilgisayar ve internet kullan m n e itimin bâz alanlar nda fayda sa layaca fikrini destekleyen çal flmalar bulunmaktad r (Kaveri ve ark. 2000). Buna karfl n, ço u çal flma bilgisayar ve internet kullan m - n n ders baflar s nda düflme ve okul devams zl ile iliflkisini gözler önüne sermektedir. Bu riskler de yine önerilenden daha s k ve önerilen amaçlar n d fl nda (oyun-internet gevezeli i gibi) kullanan kifliler için geçerlidir (Young 1999, Kubey ve ark. 2001, Chou ve Hisao 2000, Young 1998, Kraut ve ark. 1998, Scherer 1997, Morahan-Martin ve Schumacher 2000). Çocuklar n odas nda TV ve bilgisayar bulunmas n n ailenin denetimini zorlaflt rmas, daha fazla uyku ve e itim sorunuyla sonuçlanmas gibi nedenlerle uygun olmad düflünülmektedir (Barkin ve ark. 2006, AAP 2001). Ebeveynlerin çocuklar ile birlikte televizyon izlemesi ya da bilgisayar kullanmas n n, bu araçlar n çocuk gelifliminde ifle yarar olmas için en etkili yol oldu u bildirilmektedir. Bu uygulaman n amaca ulaflmas için izlenen veya ö renilen fleylerin çocukla tart fl lmas gerekmektedir (Barkin ve ark. 2006). Medyan n târif edilen flekilde etkili kullan m n n küçük çocuklar için (Linebarger ve Walker 2005, Gentile ve ark. 2004, Nathanson 1999) e itim ve sosyoekonomik düzeyi yüksek ebeveynler taraf ndan daha s k uyguland bildirilmektedir (Walkenburg ve ark. 1999, Salomon 1977). Bu çal flmada medyan n çocuk ve gençler olumsuz etkileri ile ilgili literatür bilgilerinin derlenmesi, bunlar aras nda ön plâna ç kan internet ba ml l [ B] ve fliddet e ilimi ile ilgili bilgilerin tart fl lmas amaçlanm flt r. fi DDET E L M Medya Mâruziyetine Bağlı Şiddet Eğilimi Çocuk ve gençler aras nda fliddet e iliminin giderek artmas son y llarda ilgi çekmektedir. Bu durumdan de- iflen âile yap s ve yaflam tarzlar sorumlu tutulmakla birlikte, en çok suçlanan etmen medya ve onun olumsuz etkileridir. Televizyon ve internette fliddet sahneleri her an kiflinin karfl s na ç kabilir, ço u çocuk bu görüntülere denetimsiz bir flekilde mâruz kal r. Bu konuda en etkili denetim ailelerin tutumlar ve önlemleridir, ancak ço u aile bu konuda yeterince duyarl de ildir. Kald ki, duyarl l k bile mâruziyeti tamamen ortadan kald rmaya yetmeyebilir. Cheng ve arkadafllar (2004) ebeveynlerin %53 ünün fliddet içeren TV seyretmeyi s - n rland rmas na ra men ebeveynlerin %73 ünün çocuklar n n en az haftada 1 kez TV de fliddet içeren görüntü seyretti ini düflündüklerini bildirmifllerdir. TV de görülen fliddet sahneleri çocu un fliddet ile ilgili normal alg lar n de ifltirebilir. Ayr ca çocuklar geliflimleri boyunca gördüklerini taklit etme, özdeflim yapma gibi yöntemlerle kimlik geliflimlerini tamamlamaya çal fl rlar ki bunun sonuçlar düflünmeye de erdir. Medyan n çocuklara özdeflim modeli olarak sundu u kahramanlar incelendi inde hemen hepsinin abart l fliddet davran fllar sergiledi i görülür. Bu kahramanlar kötü adamlarla savaflmak ad na bile olsa, sürekli insan öldürürler. Kahraman, kimi zaman toplumun güvenli inden sorumlu bir çal fland r, ancak bu ifli yaparken pek çok kanunsuz kurals z ifl de yapar, halk n yaflam n tehlikeye atacak flekilde davran r, ç kan arbededen de hiçbir zaman sorumlu de ildir. Daha da kötüsü, bu kahramanlar ço u zaman emniyet çal flanlar ndan kaçan, onlarla çat - flan, her sahnede onlarca yeteneksiz[!] görevliyi öldüren, kendi kurallar n kendi koyan modellerdir. TV deki fliddet sahnelerinde, abart l davran fllar ve durumlar normal yaflam n parças gibi sergilenir; dünya korkunç ve beklenmedik tehlikelerle dolu bir ortam olarak sunulur (Singer ve ark. 1984, Walma van der Molen 2004). Bu olumsuz uyaranlar n etkilerine daha aç k olan çocuk ve gençler aç s ndan bak ld nda, günün sâdece birkaç saatinde bu tür görüntüleri izlediklerinde fliddeti model New/Yeni Symposium Journal 20

3 almalar n n yan s ra, toplumun kurallar, çal flanlar, güvenli i ve adaleti gibi pek çok temel konuda kafalar n n kar flmas kaç n lmazd r (Slattery ve Hakenen 1994, Slattery ve ark. 2001, Walma van der Molen 2004). Hâttâ, filmlerdeki fliddet sahnelerini izledikten sonra travma sonras stres bozuklu u gelifltiren olgular bildirilmektedir (Redlener ve Grant 2002, Duggal ve ark 2002, Walma van der Molen 2004). fiiddet içeren bilgisayar ve internet oyunlar n n da çocuk ve gençlerde sald rgan davran fl ve düflüncelerde art fl ile sonuçland n bildiren gözlemsel ve deneysel çal flmalar bulunmaktad r (Anderson ve Bushman 2001, Ballard ve Lineberger 1999, Fling ve ark. 1992, Griffiths 1999). TV de fliddet sahnelerinin seyredilmesi bile sak ncal iken, fliddet içeren oyunlar çok daha tehlikeli gibi görünmektedir. Çocuklar ve gençler TV yi sâdece seyrederler; bilgisayar ve internet oyunlar nda ise olay n içindedirler. Bir kahraman n yerine geçer, onu yönetir, ne yapaca na, nereye gidece ine, hangi silâh kullanaca na, kime atefl edece ine, kendini korumak için nereye gizlenece ine karar verirler. Yâni ekranda kendini baflka bir flekilde görür ve yönetirler, ekrandaki kendisinin elinde ço u zaman bir silâh vard r. Televizyon ve Şiddet Eğilimi Deneysel çal flmalar n bulgular da fliddet içeren medya mâruziyetinin çocuklarda artm fl sald rgan davran fllara neden oldu u fikrini desteklemektedir (Carnagey ve anderson 2005, Robinson 1999, Robinson ve ark. 2001). Gözlemsel çal flmalar da fliddet içeren TV programlar n n çocuklarda artm fl sald rgan davran fllarla iliflkisi ortaya konmufltur (Bushman ve Anderson 2001, Paik ve Comstock 1994). TV mâruziyetine ba l fliddet e iliminin incelendi i bir metaanaliz çal flmas nda, çocuk ve gençlerdeki etkilenmenin çal flmalar aras nda tutarl l vurgulanm fl ve suça yönelmede 13 kat art fla neden oldu u bildirilmifltir (Paik ve Comstrock 1994). fiiddet içeren film izleyen ergenlerin ayn gün içinde daha fazla kavgaya kar flt - bildirilmifltir (Leyens ve ark. 1975). Bilgisayarda fliddet içeren oyun oynayan ergenlerin, fliddet içermeyen oyun oynayanlara k yasla oyunu takip eden saatlerde 2.5 kat daha kat ve cezaland r c davrand bildirilmifltir (Barholow ve Anderson 2002). Takip çal flmalar n n sonuçlar da di er çal flmalar destekler niteliktedir. Çocukluk döneminde fliddet içeren medya mâruziyetinin ergenlik döneminde artm fl sald rgan davran fllarla iliflkisi belirlenmifltir (Huesmann ve Kirwil 2007, Anderson ve ark. 2003, Eron ve ar 1972, Heusmann ve ark. 2003, Slater ve ark 2003). Uzun dönem etkiler küçük çocuklarda belirgin olmakla birlikte, her yafl için söz konusudur (Bushman ve Huesmann 2006, Eron ve ark. 1972, Huesmann ve ark. 2003). Dahas, yüksek zekâ düzeyine sâhip olman n çocuklar bu etkiden korumad belirlenmifltir ve bu etki yaflam boyu artm fl sald rgan davran fllar olarak sürüyor gibi görünmektedir (Anderson ve ark. 2003, Huesmann 2007). Okul ça çocuklar n n medya mâruziyeti daha s k çal fl lm fl olmakla birlikte, okul öncesi medya kullan m n n ilerleyen yafllarda etkisi daha az araflt r lm flt r. Befl yafl öncesi televizyon kullan m n n okul ça nda artm fl sald rgan davran fllarla iliflkili oldu u bildirilmektedir (Christakis ve Zimmermand 2007, Johnson ve ark. 2002, Zimmerman ve ark. 2005). Christakis ve Zimmermand (2007) 2-4 yafllar nda fliddet içeren program seyretmenin 7-9 yafllar nda artm fl antisosyal davran fllarla iliflkili oldu unu bildirmifllerdir. fiiddet içeren medyaya mâruziyetin çocuklar n yürütücü ifllevlerinde bozulmaya yol açt bu etkinin özellikle y k c davran m bozuklu u olan çocuklarda daha belirgin oldu u bildirilmektedir (Kronenberg ve ark 2005). Zâten fliddet e ilimi yüksek çocuklar n daha fazla fliddet içeren film izleyebilece i veya oyun oynayabilece i, bu nedenle erken yafltaki mâruziyetin kal c etkisi için aç k yorum yapman n güç oldu unu düflünenler de vard r (Slater ve ark. 2003, Huesmann 2007). Buna karfl n, sald rganl k e ilimi olmayan çocuklarda da medya mâruziyetinin fliddet e ilimini art rd fikrini destekleyen çal flmalar bulunmaktad r (Anderson ve ark. 2003, Eron ve ark. 1972, Huesmann ve ark. 2003). Bu konuda genel kan her iki görüflünde do ru yanlar n n oldu u fleklindedir. fiiddete meyilli ve empati yetene i s n rl çocuklar n fliddet içeren medya ürünlerini daha fazla tercih eder; bunlara mâruziyet sald rgan davran fl ve düflünceleri art r r ve empati becerisini s n rlar. Özetle iki durum birbirini do urur ve döngü hâlinde takip edebilir (Lemmens 2006, Dill ve Dill 1998). Bilgisayar-İnternet Oyunları ve Şiddet Eğilimi Çocuk ve gençlerin fliddet içeren oyun oynama s kl tahminlerin üstündedir ve bu özellikle erkek çocuk ve ergenler ars nda daha s kt r Türk ergeni içeren bir çal flmada, kat l mc lar n %35.5 inin düzenli olarak fliddet içeren oyun oynad belirlenmifltir (Tahiro lu ve ark. 2008). Olson ve arkadafllar n n (2007) yapt çal flmada yafl aras çocuklar n sâdece %1.4 ünün daha önce hiç bilgisayar oyunu oynamad n buna karfl n %48 inin en az bir fliddet içeren oyun oynad - n bildirmifllerdir. Erken ergenlik döneminde duygudurum dalgalanmalar, depresyon e ilimi, düflünce çarp tmalar, öfke ve düflmanca düflünceler fizyolojik olarak artm flt r ve bunlar n geç ergenli e do ru azalmas beklenir. Bu e ilimlerden dolay, erken ergenlik New/Yeni Symposium Journal 21

4 dönemindeki bireylerin fliddet içeren oyunlardan daha fazla etkilenebilece i, bu etkinin kal c olabilece i düflünülür (Krish 2003). Bu tür oyunlar n oynanmaya bafllama yafl etki gücü ile ilgili gibi görünmektedir. Ergenlik döneminde de iflen hormonlar n ve beyin yap - s n n bahsedilen duygusal ve davran flsal de iflikliklerle do rudan ilgili oldu u bilinmektedir (Spear 2000). Oluflacak etkinin büyüklü ünde oyuna ayr lan süre de önemli bir etmendir; fliddet içeren oyuna ayr lan süre artt kça sald rganl k puanlar nda anlaml art fl oldu u gösterilmifltir (Escobar-Chaves ve ark. 2002). Bilgisayar oyunlar na ba l artan sald rgan davran fllar ve bunlar n ciddiyetinin oynanan oyunun çevirim içi veya çevirim d fl olmas ndan ba ms z oldu u bildirilmifltir (Ybarra ve ark. 2008). Carnagey ve Anderson (2005) yapt klar bir deneysel çal flmada ödüllendirme veya cezaland rma ile kurgulanm fl fliddet içeren oyunlar n etkilerini karfl laflt rm fllard r. Bu çal flmada, ödüllendirici oyunlar artm fl düflmanca duygular, sald rganl k düflünceleri ve sald rgan davran fllarla, cezaland r c oyunlar ise sadece artm fl düflmanca duygularla iliflkili bulunmufltur. yazarlar ödüllendirme duygusunun bu oyunlarda olumsuz etkiyi art rd n ve duygu-düflünceleri davran fla dönüfltürmek için motivasyon sa lad n tart flm fllard r. Video oyunlar n n fliddet e ilimine etkisi ile ilgili bir meta-analiz çal flmas nda ise, bu oyunlar n sald rgan davran fllarda kat art flla sonuçland bildirilmifltir (Anderson ve Bushman 2001). TV de fliddet içeren film seyrettikten veya bilgisayarda bu tür bir oyun oynad ktan hemen sonra, çocuklar n birbirleri ile oynad klar oyunlarda di er çocuklara göre daha sald rgan davrand müflahede edilmifltir. Dahas, bu etkinin okul öncesi dönemden üniversiteye kadar her yafl grubu için geçerli oldu u vurgulanm flt r (Irwin ve Gross 1995, Bandura ve ark. 1963, Josephson 1987, Anderson 1997, Anderson ve ark. 2003). Eriflkinleri içeren bir deneysel çal flmada ise, bilgisayar oyunlar - n n sald rganca davran fllarda kal c art fl yapmad belirlenmekle birlikte, bu çal flman n örneklem ve istatistiksel s n rl l klar ndan dolay kesin bilgi sa lamayaca tart fl lm flt r (Williams ve Skoric 2005). Şiddet Eğilimi ve Kuramsal Teoriler fiiddet içeren oyunlarla sald rgan davran fllar aras ndaki iliflkiyi aç klamak için kullan lan geleneksel teorik aç klamalar vard r. Bandura n n (1986) sosyal ö renme teorisine göre kiflinin fliddet sahnelerine mâruziyeti davran fl taklitlerine neden olur, sald rganl kla ilgili al flkanl klar artar, iç uyaranlar artar, bu iç uyaranlar öfke olarak yorumlanabilir ve durum yaflam boyu sald rgan davran fllar n art fl ile sonuçlan r. Berkowitz in (1984) biliflsel modeline göre bu uyaranlar sald rganl kla ilgili düflünce, duygu, inan fl ve an lar harekete geçirebilirler. Dodge ve Frame (1982) sald rgan çocuklar n düflmanca düflünme e ilimlerinin oldu unu, bu çocuklarda sald rgan görüntüleri seyretmenin düflmanca düflüncelerde çarp tma ile sonuçland n ve bu durumun sald rgan davran fllarda art fla neden oldu unu ileri sürmüfltür. fiiddete mâruziyetin uzun ve k sa dönem etkileri olabilir. Bu tür oyunlar k sa dönemde sald rganl k düflüncelerinde, hislerinde ve uyaranlar nda art fla neden olabilirler (Krish 2003). K sa dönem etkilerin üç düzenekle ortaya ç kt düflünülür. Birincisi fliddet içeren d fl uyaran n ilgili beyin alan n uyarmas ve nöral a larla davran flsal, duygusal ve biliflsel ifllevlerden sorumlu di er beyin alanlar n n uyar lmas d r (Berkowitz ve LePage 1967). kinci olarak fliddet içeren görüntü ile hücre düzeyinde harekete geçmifl bir beynin varl nda, görüntülere mâruziyetin devam etti i dakikalar nda davran flsal ve duygusal tetiklenmeler ortaya ç kar (Bryant ve Zillmann 1979, Geen ve O Neal 1969, Huesmann 2007). K sa dönem etkinin üçüncü süreci ise taklit etmedir. Bu süreçte ayna nöronlar denen ve sosyal davran fllar n çocukluk ve gençlik y llar nda taklit ederek ö renilmesi ifllevine sâhip olan sinir hücrelerinin rolü ön plâna ç kmaktad r (Heusmann ve Kirwil 2007, Meltzoff ve Moore 2000, Rizzolati ve ark. 1996, Heusmann 2007). K sa dönem oluflan etkinin tipik örnekleri günlük yaflamda s kt r; pek çok çocuk fliddet içeren bir çizgi film izledikten hemen sonra izledi i kahraman n davran fllar - n yapmaya bafllar ve bu etki dakikalarca sürebilir. Uzun dönemde ise fliddete duyars zlaflman n yani s ra, sald rganl a iliflkin inançlar, tutumlar, flemalar ve senaryolar n üretilmesi söz konusudur. Tüm bunlar kiflilik geliflimi sürecinde sald rganl k e ilimi ile sonuçlan r (Krish 2003). Biliflsel süreçte gözlemsel ö renme, duygusal süreçte ise duyars zlaflma uzun dönem etkilenmenin nedenleri olarak görülmektedir (Heusmann 2007). Geliflimsel süreçte gözlemsel ö renmenin önemli ifllevleri vard r. Bu ifllev sosyal geliflim buyunca etkileflime girilen bireylerin davran flsal ve duygusal tepkilerinin gözlemlenmesi, bunlar n eski bilgi ve flemalar ile yorumlanmas ve toplumun önerdi i ve kabûl etti- i s n rlara göre de erlendirilip davran fl modeli olarak benimsenmesi fleklinde özetlenebilir (Rizzolati ve ark. 1996, Heusmann 1998). Bu önemli süreçler özetle kiflinin olaylar ve durumlar ile ilgili normâl alg lar n oluflturur. Çocuk ve gençlik döneminde medya arac l - ile afl r fliddet mâruziyeti, geliflimsel olarak fliddetin New/Yeni Symposium Journal 22

5 alg lanmas ve yönetilmesi ile ilgili normâl alg lar zedeleyerek uzun dönem etkilere yol aça bilir (Heusmann ve Guerra 1997, Hogan 2005, Porter ve Starcevic 2007). Uzun süre mâruziyet beyin hücrelerinin duygusal tepki düzeneklerinde al flkanl k olarak ta adland r lan bir etki yapar ki, bu da duyars zlaflma ile kast edilen fleydir. lk fliddet içeren görüntü izlendi inde, duygusal uyar lmaya ba l olarak, artm fl kalp at m ve soluk al p verme gibi fiziksel belirtiler gözlenirken, devam eden süreçlerde daha korkutucu bir görüntü karfl s nda bile fiziksel bir tepki gözlenmez (Heusman 2007, Heusmann ve Kirwil 2007). Bu süreçler tüm medya araçlar n n afl r kullan m ile iliflkilidir, ancak fliddet içeren bilgisayar oyunlar nda di erlerinden farkl olarak aktif ö renme süreçleri devreye girer. Bu görüfl bilgisayar oyunlar na ba l fliddet e iliminin neden di er medya araçlar ndan daha ciddi ve s k oldu unu aç klamaktad r (Heusman 2007). Genel sald rganl k modeli [GAM: General Agression Model] sald rganl k e ilimin aç klamaya çal flan önceki görüfllerin birlikte yorumlanmas ile ortaya ç km flt r. GAM a göre kiflisel de iflkenler [düflmanca düflünceler, fliddet karfl s nda tutum] ve durumsal de iflkenler [gerçek yaflam ve medyadaki mâruziyetler] etkileflerek bireyin içsel durumunu ortaya ç kar r. çsel durumda bilifllerin [sald rganl k düflünceleri ve senaryolar], duygulan mlar n [düflmanca hisler] ve uyaranlar n [kalb at m, kan bas nc ] hepsi birbirini etkiler. Örne in düflmanca bir düflünce düflmanca bir hissi tetikler ve oda kâlb at m n art r r (Krish 2003, Anderson ve Bushman 2002, Bushman ve Anderson 2001). Toplum taramalar nda fliddet içeren medya ve oyun mâruziyetinin düflmanca duygu ve düflünceleri art rd belirlenmifltir (Kuntsche 2004). GAM fliddet içeren oyunlar flöyle özetler. Bu tür oyunlara ayr lan zaman artt kça sald rganl k duygular, düflünceleri ve düflmanca inan fllar artar; bu arada sald rgan davran fllara inanç ve buna yüklenen olumlu anlamlar pekiflir; uzun dönemde sald rgan davran fllar artar. Şiddet Eğiliminin Organik Temelleri Sald rganl k ve fliddet davran fllar için kilit role sâhip beyin alanlar orbital ve dorsolateral prefontal korteks, amigdala ve ön sigulat korteks, frontal ve prefontal kortekstir (Davidson ve ark. 2000). Dürtüsel ve sald rganca davran fllar n azalm fl prefrontal korteks ve artm fl amigdala aktivitesi ile iliflkisi gösterilmifltir (Davidson ve ark. 2000, Raine ve ark. 1997,1998). Frontal lob çevresel uyaranlara verilen ilkel davran flsal cevaplardan sorumlu beyin alan d r. Empati, vicdan, öfke denetimi, ahlâk gibi pek çok olgu frontal lob ile yak ndan iliflkilidir. Herhangi bir nedenle frontal lob zedelendi inde önemli mizaç ve davran fl de ifliklikleri görülebilir (Brower ve Price 2001). Bu bölge ile ilgili lezyonlar n sald rgan davran fllarda art fl ile sonuçland - n bildiren çal flmalar vard r. Graffman ve arkadafllar (1996) kafa travmas olan olgularla yapt klar çal flmada; frontal lobu hasar alan kiflilerde sald rganca davran fllarda anlaml art fl olurken, di er beyin bölgesi hasarlar n n sald rganl kla iliflkisinin olmad n bildirmifllerdir. Baflka bir çal flmada travmaya ba l beyin hasar olan olgular karfl laflt r lm fl, frontal lob hasar olanlarda sald rganl k %33.7 s kl kta, baflka beyin alanlar nda hasarlar olanlarda ise %11 oran nda belirlenmifltir (Tateno ve ark. 2003). Sald rganl k e ilimleri olan ve olmayan kiflilerinin karfl laflt r ld bir çal flmada, sald rgan kiflilerin prefrontal kortekslerinde aktivite azalmas, anteromedial frontal lobda akitivite art fl ve sol bazal gangliyon ve/veya limbik sistemde aktivite azalmas oldu u bildirilmifltir (Amen ve ark. 1996). Ayr ca, fliddet içeren medyaya mâruziyetin dorsolateral prefrontal kortekste aktivite azalmas na yol açt bildirilmifltir (Wang ve ark. 2002). Amigdala, ödül-ceza uyaranlar n ö renme, tehdit-korku uyaranlar na tepki ve baflka pek çok duygusal tepkinin düzenlendi i beyin alan d r (Breiter ve ark. 1996, Morris ve ark. 1997, 1999). Prefrontal korteks aktivasyonu amigdalada inhibisyona yol açar ve bunun tersi de do rudur (Davidson ve ark. 2000). Sanal fliddet sahnelerinin izlendi i s rada singulat korteks ve amigdalada sinyal de ifliklikleri bildirilmifltir (Mathiak ve Weber 2006). fiiddet sahnelerinin seyredildi i s rada frontal korteks aktivitesinde azalma oldu u ve bunun zâten sald rganca davran fl gösteren ergenlerde daha belirgin oldu u belirlenmifltir (Mathews ve ark. 2005). Orbitofrontal korteks ve amigdaladan ventral tegmental alana uzanan dopaminerjik nöron a lar ödüllendirme ile ilgili iflleve sâhiptir ve bu sistemde video oyunlar s ras nda ifllev farkl l klar oldu u gözlenmifltir (Koepp ve ark. 1998). Video oyunu oynand s rada dorsolateral prefrontal kortekste oksijene hemoglobin oran n n azald (Matsuda ve Hiraki 2006), preforntal kortekste hemoglobin yo unlu unun düfltü ü (Nagamitsu ve ark. 2006) ve striatal dopamin sal verilmesinin artt belirlenmifltir (Koepp ve ark. 1998). Oyun s ras ndaki bu biyolojik de iflimin artm fl konsantrasyon ve oyun performans na neden oldu u düflünülmektedir (Ko ve ark. 2008, Shaw ve ark. 2005). Bunun sa lad baflar - l olmak gibi olumlu hisler, günlük yaflamdaki hayal k r kl klar n n telâfisini sa layarak ba ml l k davran - fl n n pekiflmesinde ve sürdürülmesinde rol oynayabilir (Ko ve ark. 2008, Rubai ve ark. 2005). Özetle, fliddet New/Yeni Symposium Journal 23

6 içeren medya mâruziyeti, merkezî sinir sisteminde davran fl denetimi, sald rganl k duygu düflünce ve davran fllar ile ilgili ifllevi olan pek çok alan farkl flekillerde uyararak fliddet e ilimine neden olabilir. NTERNET BA IMLILI I Yaz nda, internetin olumsuz ve afl r kullan m n tan mlamak için internet ba ml l [ B] ya da problemli internet kullan m [P K] gibi adland rmalar kullan lmaktad r (Caplan 2002, Shapira ve ark. 2003). Bu olumsuz kullan m n bir bozukluk olarak kabûl edilme e iliminin yan s ra, henüz tan ölçütleri üzerine tart flmalar devam etmektedir (Davis 2001, Davis ve ark. 2002, Morahan-Martin ve Schumacher 2000). Bir psikiyatri olan Ivan Goldberg 1995 y l nda B terimini ayr bir psikiyatrik bozukluk tan s olarak ilk kez kullanm flt r (Goldberg 1995). Takip eden y llarda, tan ölçütlerinin gelifltirilmesi için patolojik kumar tan ölçütleri esas al nm fl, tolerans, geri çekilme ve ifllev kayb gibi ba ml l k ölçütlerinin B ye özgü biçimde nas l ölçülece ini araflt ran çal flmalar gelmifltir (Young 1998, Young 1999). Patolojik kumar ve al flverifl gibi di er ba- ml l k davran fllar na olan bezerli inden dolay, B ve P K bir tür obsesif-kompulsif davran fl bozuklu u olarak tan mlam flt r (Walker 1989, Griffiths 1996). B olan ergenlerle madde kötüye kullan m olan ergenlerin karfl laflt r ld bir çal flmada her iki durumun benzer ve ciddi duygusal ve davran flsal sorunlarla iliflkili oldu u belirlenmifl, internet ba ml l n n di er ba- ml l k davran fllar gibi sorunlu davran fllar n düzenlenmesi ve denetlenmesi ile ilgili bir nedene dayanabilece i ileri sürülmüfltür (Yen ve ark. 2008). Günümüzde internet ba ml l n n tan ölçütlerinin tan mlanmas için çal flmalar yo unlaflm flt r ve bu tan n n DSM-V te kompulsif-impulsif spektrum bozukluklar bafll alt nda yer alaca görüflü hâkimdir (Block 2008). B tan s n n DSM-V te çevirim içi ve çevirim d fl bilgisayar kullan m n içermesi gerekti i, ayr ca internette kumar oynama, pornografik siteler ya da e-posta zincirleri gibi kullan mlar için afl r vakit harcamay da kapsayacak flekilde olmas gerekti i düflünülmektedir (Block 2008, Block 2007, Dell Osso ve ark. 2006, Hollender ve Stein 2006). Bir kullan m flekillerinin ba ml l k olarak tan mlanabilmesi için 4 temel özelli e sâhip olmas gerekti i vurgulan r. Birincisi bireysel ihtiyaçlar n ihmâlini ya da zaman kullanmaya duyarl l n azalmas n içerecek flekilde afl r kullan - m n olmas ; ikincisi bilgisayara ulafl lamad nda ortaya ç kan öfke, gerginlik ve/veya depresif duygulan - m içeren geri çekilme bulgular n n olmas ; üçüncüsü daha iyi bilgisayar yaz l m ve donan m na ihtiyaç duymak ve/veya bilgisayar için harcanan zaman giderek art rma ihtiyac n içeren tolerans bulgular n n varl ve son olarak, bilgisayar kullan m ile ilgili tart flma, yalan söyleme, genel baflar kayb, sosyal geri çekilme ve yorgunluk gibi olumsuz etkilerin gözlenmesidir (Block 2008, Block 2007, Beard ve Wolf 2001). Cinsiyet Erkek ergenlerin k zlara göre internet için iki kat daha fazla zaman harcad, (Mythily ve ark. 2008), P K oranlar n n erkek ergenlerde 3 kat fazla oldu u (Niemz ve ark. 2005) ve B nin erkek ergenlerde 7 kat fazla oldu u (Anderson 2001) bildirilmifltir. Normâl kontrol grubuna k yasla majör depresyon ve B efl tan s erkeklerde daha s k iken k zlarda anlaml fark belirlenememifltir (Ko ve ark. 2008). İnterneti Kullanmaya Başlama Yaşı ve Kullanım Süresinin Bağımlılık ile İlişkisi Biliflsel, duygusal ve sosyal geliflim süreçleri henüz tamamlanmad ndan, çocuk ve gençler medyan n ve internetin olumsuz etkileri için daha fazla risk tafl rlar ve risk afl r kullan m durumunda daha da artar (Tsai ve Lin 2001, Yang ve Tung 2007). Morahan-Martin ve Schumacher (2000) problemli kullan c lar n haftada 8.48 saatten fazla internet kulland n bildirirken, Chou ve Hsiao (2000) bu süreyi saat olarak bildirmifllerdir yafllar nda çocu u olan 3975 Türk ebeveyn ile yap lan bir çal flmada çocuklar n %11.2 sinin günde 4 saatten fazla TV seyretti i ve %1.2 sinin ise günde 4 saatten fazla bilgisayar kulland, dahas, TV ve bilgisayar kullan - m n artmas n n davran fl sorunlar nda anlaml art fl ile sonuçland bildirilmifltir (Tahiro lu ve ark. 2007). Yang (2001) yafl aras gençler aras nda afl r internet kullan m oran n %6.1 olarak, Chele ve arkadafllar (2005) ise bu oran %16.2 olarak bildirmifllerdir. Günde 5 saatten fazla zaman harcaman n afl r kullan m n olarak de- erlendirildi i bir çal flmada, Singapurlu ergenler aras nda afl r kullan m n %17.1 oldu u belirlenmifltir (Mythily ve ark. 2008). Türkiye de yap lan bir çal flmada, yafllar nda çocuk ve ergenler aras nda haftada 12 saatin üzerinde internet kullan m oran n %7.6 olarak belirlenmifltir (Tahiro lu ve ark. 2008). Erken yafllarda bafllayan internet ve bilgisayar oyunlar P K ve B için daha fazla risk oluflturur (Griffiths ve Hunt 1998). Toplumlarda çocuklar n internet kullanmaya bafllama yafl n n giderek daha küçük yafllara kayd bildirilmekte ve her geçen gün toplum bilimcilerin konuya yönelik kayg lar artmaktad r (Mythily ve ark. 2008, National center for educational statistics 2007). Amerikan Pediatri Akademisi (2001) New/Yeni Symposium Journal 24

7 12 yafla kadar çocuklar n tüm medya araçlar n kullan m n 2 saatle s n rland r lmas gerekti ini, özellikle fliddet içeren bilgisayar oyunlar n n bu yafla kadar hiç kullan lmamas gerekti i konusunda uyarmaktad r. İnternet Kullanım Amaçları ve İnternet Bağımlılığı Çocuk ve gençlerin geliflimsel ve ruhsal etkilenmelerinde, bilgisayar ve interneti ne amaçla kulland klar da önemlidir. Gençlerin interneti en s k oyun oynamak ikinci s kl kta ise internet gevezeli i yapmak için kulland klar bildirilmektedir (Yang 2001, Tahiro lu ve ark. 2008). nternet ba ml l olan gençlerin özellikle çevirim içi oyun, internet gevezeli i sitelerini, ba- ml olmayanlar n ise araflt rma ve bilgi sitelerini kulland klar bildirilmifltir (Leung 2004, Bayraktar ve Gün 2007, Özcan ve ark. 2004, Chou ve Hsiao 2000, Morahan-Martin ve Schumacher 2000, Hills ve Argyle 2003). Yani oyun oynama ve internet gevezeli inin internetin olumsuz etkileri için riski art rd söylenebilir. Bu nedenle çocuk ve gençleri bilgisayar ve internetten de il, özellikle oyun ve internet gevezeli inden uzak tutmak önem kazan yor gibi görünmektedir. nternet gevezeli inin ba ml l k riski yan nda içerdi i farkl riskler de vard r. nternet yolu ile edinilen sanal arkadafll klar sosyal ve duygusal geliflimini tamamlamam fl çocuk ve ergenler için pek çok geliflimsel soruna neden olabilir. Bu tür bir iletiflim kifliye kimli ini saklayabilme, oldu undan farkl ve sahte davranma imkân sa lar, ayr ca kifli söylediklerinden ve yapt klar ndan sorumlu de ildir, kimseye hesap verilmesi gerekmez. Bu durumda baflar lar kendisine, ancak baflar - s zl klar kullan lan takma ada aittir (Campbell ve ark. 2006, Mitchell 2000). Böyle bir sanal gerçeklik duygusu sosyal normlar ve gerçeklik duygusu gibi temel kavramlar n geliflimini bozabilir (Whang ve ark. 2003). Bu etkilenmenin özellikle benlik alg s düflük, sosyal kayg s olan çocuk ve gençler için daha a r olmas beklenir. Örne in sosyal kayg l bir genç kendisini sosyal ortamlarda kayg land ran hiçbir durumla yüzleflmeksizin sanal bir arkadafll yürüte bilir. Bu cümle ilk anda ifle yarar bir durummufl gibi alg lana bilir (Liu ve Larose 2008). Oysa günlük hayatta ki iletiflimlere ihtiyac azaltarak altta yatan ruhsal sorunu pekifltirece i, durumu çözme ile ilgili motivasyonu azaltaca da bir gerçektir (Kavari ve ark. 2000, Ozcan 2004, Yeh ve ark. 2008, Mythil ve ark. 2008, Lo ve ark. 2005, Shepherd ve Edelmann 2005). Ergenlerin bir gruba ait olma ihtiyaçlar n n sanal ortamlarda gidermelerinin de ba ml l k için önemli bir risk etmeni oldu u düflünülmektedir (Mythil ve ark. 2008, LaRose ve ark. 2001). İnternet Bağımlılığının Sıklığı B oranlar ile ilgili çal flmalar n ço unlu u eriflkin ve ergen örneklemleri içermektedir; çocuklarda internet ba ml l s kl ile ilgili kapsaml bir çal flma bulunmamaktad r. Kuzey K br s ta ergenler aras nda B oran %1.1 olarak bildirilmifltir (Bayraktar ve Gün 2007). Amerika da internet ba ml l n n genel toplumdaki s kl % olarak tahmin edilmektedir (Shaw ve Black 2008). Bilgisayar kullanan üniversite ö rencilerinin %8-13 ünün ba ml kullan c oldu u bildirilmifltir (Ko ve ark. 2008). Cep telefonun afl r kullan m n da ba ml l k riski oluflturdu u ancak bunun internet kadar belirgin olmad bildirilmektedir (Sanchez-Carbonell ve ark. 2008). İnternet Bağımlılığı ve Diğer Ruhsal Bozukluklar nternet ba ml lar aras nda ruhsal bozukluklar n genel toplumdan oldukça fazla oldu u, en s k bozukluklar n ise duygudurum bozukluklar, kayg bozukluklar, dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u (DEHB) ve dürtü denetim bozukluklar oldu u bildirilmektedir (Shaw ve Black 2008, Kim ve ark. 2006, Ha ve ark. 2006). Kratze ve Hegerl (2008) P K li olan 30 eriflkinin 27 sinde ruhsal bir bozukluk oldu unu, kayg bozukluklar n n %50 oran nda en s k görülen bozukluk oldu unu, öte yandan problemli olmayan 31 kullan c lar n sadece 7 sinde bir ruhsal bozukluk oldu unu bildirmifllerdir. B li üniversite ö rencilerinde majör depresyon, distimi, sosyal fobi ve DEHB nin en s k ruhsal bozukluklar oldu u belirlenmifltir (Young ve Rogers 1998, Ha ve ark. 2006, Kim ve ark. 2006, Yoo ve ark. 2004). Benzer olarak, B li üniversite ö rencileri aras nda efl tan da l m %7.9 majör depresyon, %6.9 distimi, %11.1 di er depresif bozukluklar, %9.3 sosyal kayg bozuklu u, %18.1 DEHB olarak bildirilmifltir (Ko ve ark. 2008). Çoklu analizle incelendi inde DEHB ve daha sonra depresyon ba ml l k için öngörü gücünün en yüksek oldu u tan lar olarak ileri sürülmüfltür (Ko ve ark. 2008). Bunun yan s ra bir ruhsal bozuklu a sahip olman n B ye yatk nl k m yaratt, yoksa B nin ruhsal hastal klar n ortaya ç kmas n kolaylaflt ran bir durum mu oldu u henüz tam ayd nlanmam flt r. Pek çok yazar, olguya göre her ikisinin de do ru olabilece i ve bu iki durumun birbirinin tetikleyicisi olarak göründü ü fikrine sahiptir (Shaffer ve ark. 2000, Ko ve ark. 2008). DEHB li kiflilerin do as gere i sahip olduklar dürtü kontrol sorunlar, internet kullan m n denetleme ve sonland rmada güçlükleri de beraberinde getire bilir; bu da artm fl ba ml l k riskine neden olabilir (Ko ve ark. 2008, Rubai ve ark. 2005). B ve DEHB efl tan s alan ergenlerin, sâdece DEHB li olanlara göre New/Yeni Symposium Journal 25

8 daha ciddi DEHB belirtilerine ve düflmanca düflüncelere sahip olduklar bildirilmifltir (Yen ve ark. 2007, Ha ve ark. 2006). DEHB nin di er ba ml l k bozukluklar na oldu u gibi internet ba ml l na da yatk nl k yaratt düflünülmektedir. Ayr ca DEHB lilerin internet ba ml l puanlar n n DEHB li olmayanlardan anlaml flekilde yüksek oldu u ve DEHB belirti fliddeti ile internet ba ml l puanlar aras nda iliflki oldu- u belirlenmifltir (Yoo ve ark. 2004). Tedavi Henüz tan ölçütleri ve klinik özelliklerinin tan mlanmas ile ilgili çal flmalar tamamlanmam flken, B nin tedavisi ile ilgili bilgilerimiz oldukça s n rl d r. Di er ba ml l klara dayanan bilgiler göz önüne al nd nda iyi bir tedavi yan t beklentisi düflüktür. B tedavisinde biliflsel davran flç terapinin olumlu etkileri bildirilmektedir (Young 2007). B ye efllik eden psikiyatrik efl tan - lar da tek bafl na oldu u durumlara göre daha düflük tedavi yan t gösterir ve oldukça yüksek tekrarlama oran na sâhiptir (Block 2008, Block 2001, Block 2007). nternet ba ml l n n herhangi bir psikiyatrik efl tan ile birlikte oldu u olgularda tedavi yan t daha düflüktür (de Graff ve ark. 2003, Zilberman ve ark. 2003). SONUÇ VE TAVS YELER Medya fliddetinin uzun ve k sa dönemde bireylerin sa l na olumsuz etkileri pek çok çal flmada ortaya konmufl olmakla birlikte, bunun toplumlar n sa l na etkisi henüz bilinmemektedir (Huesmann ve Taylor 2006). Günümüzde B ve fliddet e ilimi nedeni ile en ciddi etkilenmenin yafland ülkelerden biri olan Güney Kore bu durum için iyi bir örnek olabilir. B ile ilgili pek çok çarp c yay n Güney Kore den gelmektedir ve bu ülkede internet ba ml l en önemli toplum sa l sorunlar ndan biri olarak görülmektedir (Block 2008, Ahn 2007). Afl r kullan ma ba l 10 kardiyak ölüm ve internet oyunlar na ba l bir cinayet olgusu da bu ülkeden bildirilmifltir (Ahn 2007, Choi 2007, Koh 2007) verilerine göre, 6-19 yafl aras güney Koreli çocuklar n %2.1 i B nedeni ile tedavi ihtiyac duymaktad r, bunlar n %80 i ilâç kullan m n, %20 si ise yatarak tedaviyi gerektirmektedir (Ahn 2007). Genifl kapsaml sosyolojik çal flmalarla ortaya konmas gereken bu toplumsal etkinin ortaya konmas toplumlar ve resmî kurulufllar harekete geçirmekte daha etkili olabilir. Toplumlar n bak fl aç lar n n gelecekte nas l flekillenece ini tahminde Güney Kore iyi bir sunuyor olabilir. Çocuklar n medya araçlar n nas l kulland klar konusunda ailenin anahtar rol oynad yayg n bir kan d r (Barkin ve ark. 2006, Walkenburg ve ark. 1999, Cheng ve ark. 2004). Ebeveynlerin medyan n yanl fl kullan m n n içerdi i riskleri bilmelerinin bu konuda alacaklar önlemler için en önemli belirleyici oldu u bildirilmektedir (Barkin ve ark. 2006). Hogan (2005) ö retmenler, âileler ve medya kurulufllar çocuk ve gençlerin medya fliddetinin olumsuz etkilerinden korunmas için e itilmeleri ve gerekli önlemleri almas için yüreklendirilmeleri, baflta çocuklarla çal flanlar olmak üzere tüm hekimlerin sa l kl medya kullan m yollar konusunda âileleri e itmesi gerekti ini vurgulam flt r. Çocuk ve gençleri medyan n olumsuz etkinden korumak için al nan legal önlemlerin yetersiz oldu u düflünülmektedir (Wulff 2007). Günümüzde önemli bir toplum sa l sorunu haline gelen medya etkisinin daha etkili e itim ve yasal düzenlenmelerle dikkate al nmas gerekti i düflünülür (David-Ferdon ve Hertz 2007). Toplumlar n kendi kültürel ihtiyaçlar do rultusunda haz rlanacak yasal önlemler ve e itim programlar âcil bir ihtiyaç gibi görünmektedir. KAYNAKLAR Ahn DH (2007) Korean policy on treatment and rehabilitation for adolescents Internet addiction, in 2007 International Symposium on the Counseling and Treatment of Youth Internet Addiction. Seoul, Korea: National Youth Commission, 49. Amen DG, Stubblefield M, Carmicheal B, Thisted R (1996) Brain SPECT findings and aggressiveness. Ann Clin Psychiatry; 8: American Academy of Pediatrics (2001) Committee on Public Education. Media violence. Pediatrics; 108: Anderson CA, Bushman BJ (2002) Human aggression. Ann Rev Psychol; 53: Anderson CA, Bushman BJ (2001) Effects of violent video games on aggressive behavior, aggressive cognition, aggressive affect, physiological arousal, and prosocial behavior: a metaanalytic review of the scientific literature. Psychological Science; 12: Anderson KJ (2001) Internet use among college students: an exploratory study. J Am Coll Health; 50: Anderson CA (1997) Effects of violent movies and trait irritability on hostile feelings and aggressive thoughts. Aggressive Behav; 23: Anderson CA, Berkowitz L, Donnerstein E, Huesman LR, Johnson NM, Linz D, Malamuth N, Wartella E (2003). The influence of media violence on youth. Psychol Sci Public Interest; 4: Ballard ME, Lineberger R (1999) Video game violence and confederate gender: effects on reward and punishment given by college males. Sex Roles; 41: Bandura A, Ross D, Ross SA (1963) Imitation of film-mediated aggressive models. J Abnorm Soc Psychol; 67: Bandura A (1986) Social foundation of thought and action: a social cognitive theory. New Jersey: Prentice Hall, Englewood Cliffs. Barkin S, Ip E, Richardson I, Klinepeter S, Finch S, Krcmar M New/Yeni Symposium Journal 26

9 (2006) parental media education styles for children aged 2 to 11 years. Arch Pediatr Adolesc Med; 160: Bartholow BD, Anderson CA (2002) Effects of violent video games on aggressive behavior: Potential sex differences. J Exp Soc Psychol; 38: Bayraktar F, Gün Z (2007) Incidence and correlates of Internet usage among adolescents in North Cyprus. Cyberpsychol Behav; 10: Beard KW, Wolf EM (2001) Modification in the proposed diagnostic criteria for Internet addiction. Cyberpsychol Behav; 4: Berkowitz L (1984) Some effects of thoughts on anti- and prosocial influences of media events: a cognitive neoassociationistic analysis. Psychological Bulletin; 95: Berkowitz L, LePage A (1967) Weapons as aggression-eliciting stimuli. J Pers Soc Psychol; 7: Block JJ (2008) Issues for DSM-V: Internet Addiction. Am J Psychiatry; 165: Block JJ (2007) Pathological computer use in the USA, in 2007 International Symposium on the Counseling and Treatment of Youth Internet Addiction. Seoul, Korea, National Youth Commission, 433. Block JJ (2001) Lessons from Columbine: virtual and real rage. Am J Forensic Psychiatry; 28: Brower MC, Price BH (2001) Neuropsychiatry of frontal lobe dysfunction in violent and criminal behaviour: a critical review. J Neurol Neurosurg Psychiatry; 71: Bryant J, Zillmann D (1979) Effect of intensification of annoyance through unrelated residual excitation on substantially delayed hostile behavior. J Exp Soc Psychol; 15: Bushman BJ, Anderson CA (2001) Media violence and the American public: scientific facts versus misinformation. American Psychologist; 56: Bushman BJ, Huesmann LR (2006) Short-term and long-term effects of violent media on aggression in children and adults. Arch Pediatr Adolesc Med; 160: Campbell AJ, Cumming SR, Hughes I (2006) Internet use by the socially fearful: addiction or therapy? Cyberpsychol Behav; 9: Caplan SE (2002) Problematic Internet use and psychosocial well-being: Development of a theory-based cognitive-behavioral measurement instrument. Comput Human Behav; 18: Carnagey NL, Anderson CA (2005) The effects of reward and punishment in violent video games on aggressive affect, cognition, and behavior. Psychol Sci; 16: Chan P, Rabinowitz T (2006) A cross-sectional analysis of video games and attention deficit hyperactivity disorder symptoms in adolescents. Ann Gen Psychiatry; 5: 16. Chele G, Chirita V, Stefanescu C, Macarie G, Ilinca M (2005) The Children Lost in Cyberspace? EUROCON 2005 The International Conference on, Cheng TL, Brenner RA, Wright JL, Sachs HC, Moyer P, Rao MR (2004) Children s Violent Television Viewing: Are Parents Monitoring? Pediatrics; 114: Choi YH (2007) Advancement of IT and seriousness of youth Internet addiction, in 2007 International Symposium on the Counseling and Treatment of Youth Internet Addiction. Seoul, Korea: National Youth Commission, 20. Chou C, Hsiao MC (2000) Internet addiction, usage, gratification and pleasure experience: the Taiwan college students case. Computers & Education; 35: Christakis DA, Zimmermand FJ (2007) Violent television viewing during preschool is associated with antisocial behavior during school age. Pediatrics; 120: Chuang YC (2006) Massively multiplayer online role-playing game-induced seizures: a neglected health problem in Internet addiction. Cyberpsychol Behav; 9: David-Ferdon C, Hertz MF (2007) Electronic media, violence, and adolescents: an emerging public health problem. J Adolesc Health; 41: 1-5. Davidson RA, Putnam KM, Larson CL (2000) Dysfunction in the neural circuitry of Emotion regulation: A possible prelude to violence. Science; 28: Davis RA (2001) A cognitive-behavioral model of pathological Internet use (PIU). Comput Human Behav; 17: Davis RA, Flett GL, Besser A (2002) Validation of a new scale for measuring problematic internet use; Implications for preemployment screening. Cyberpsychol Behav; 5: de Graaf R, Bijl RV, Spijker J, Beekman AT, Vollebergh WA (2003) Temporal sequencing of lifetime mood disorders in relation to comorbid anxiety and substance use dis?orders findings from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol; 38: Dell Osso B, Altamura AC, Allen A, Marazziti D, Hollander E (2006) Epidemiologic and clinical updates on impulse control disorders: a critical review. Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci; 256: Dill K, Dill JF (1998) Video game violence: a review of the empirical literature. Aggress Violent Behav; 3: Dodge KA, Frame CL (1982) Social cognitive biases and deficits in aggressive boys. Child Dev; 53: Duggal HS, Berezkin G, John V (2002) PTSD and TV viewing of World Trade Center. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 41: Eron LD, Huesmann LR, Lefkowitz MM, Walder LO (1972) Does television violence cause aggression? Am Psychol; 27: Escobar-Chaves SL, Kelder S, Orpinas P (2002) The relationship between violent video games, acculturation, and aggression among Latino adolescents. Biomedica; 22: Fling S, Smith L, Rodriguez T, Thornton D, Atkins E, Nixon K (1992) Video games, aggression, and self-esteem: a survey. Social Behavior and Personality; 20; Funk JB, Elliott R, Urman M, Flores G, Mock R (1999) Measuring attitude change following a "resensitization" intervention: The Attitudes Towards Violence Scale. J Interpers Violence; 14: Geen RG, O Neal EC (1969) Activation of cue-elicited aggression by general arousal. J Pers Soc Psychol; 11: Gentile DA, Lynch PJ, Linder JR, Walsh DA (2004) The effects of violent video game habits on adolescent hostility, aggressive behaviors, and school performance. J Adolesc; 27: Goldberg I (1995) Internet addiction disorder. Eriflim tarihi 23 Ocak Grafman J, Schwab K, Warden D, Pridgen A, Brown HR, Salazar New/Yeni Symposium Journal 27

10 AM (1996) Frontal lobe injuries, violence, and aggression: a report of the Vietnam Head Injury Study. Neurology; 46: Griffiths M (1999) Violent video games and aggression: a review of the literature. Aggress Violent Behav; 4: Griffiths MD, Hunt N (1998) Dependence on computer games by adolescents. Psychol Rep; 82: Griffiths M (1996) Nicotine, tobacco and addiction. Nature; 384: 18. Ha JH, Yoo HJ, Cho IH, Chin B, Shin D, Kim JH (2006) Psychiatric comorbidity assessed in Korean children and adolescents who screen positive for Internet addiction. J Clin Psychiatry; 67: Hills P, Argyle M (2003) Uses of the internet and their relationships with individual differences in personality. Comput Human Behav; 19: Hogan MJ (2005) Adolescents and media violence: six crucial issues for practitioners. Adolesc Med Clin; 16: Hollander E, Stein DJ (2006) Clinical Manual of Impulse-Control Disorders. Arlington, VA: American Psychiatric Publishing. Huesmann LR (1998) The role of social information processing and cognitive schema in the acquisition and maintenance of habitual aggressive behavior. Geen RG, Donnerstein E (edior). Human Aggression: Theories, Research, and Implications for Social Policy. New York: New York Academic Press, Huesmann LR, Guerra NG (1997) Children s normative beliefs about aggression and aggressive behavior. J Pers Soc Psychol; 72: Huesmann LR, Moise-Titus J, Podolski CL, Eron LD (2003) Longitudinal relations between children s exposure to TV violence and their aggressive and violent behavior in young adulthood: Dev Psychol; 39: Huesmann LR (2007) The impact of electronic media violence: scientific theory and research. J Adolesc health; 41: Huesmann LR, Kirwil L (2007) Why observing violence increases the risk of violent behavior in the observer. Flannery D, Vazsonyi AT, Waldman ID (editor). The Cambridge Handbook of Violent Behavior and Aggression. Cambridge: Cambridge University Press, Huesmann LR, Taylor LD (2006) The role of media violence in violent behavior. Ann Rev Public Health; 27: Irwin AR, Gross AM (1995) Cognitive tempo, violent video games, and aggressive behavior in young boys. J Fam Violence; 10: Johnson JG, Cohen P, Smailes EM, Kasen S, Brook JS (2002) Television viewing and aggressive behavior during adolescence and adulthood. Science; 295: Josephson WL (1987) Television violence and children s aggression: Testing the priming, social script, and disinhibition predictions. J Pers Soc Psychol; 53: Kaveri S, Kraut RE, Greenfield PM, Gross EF (2000) The impact of home computer use on ch ldren s activities and development. Child Computer Technol; 10: Kim K, Ryu E, Chon MY, Yeun EJ, Choi SY, Seo JS, Nam BW (2006) Internet addiction in Korean adolescents and its relation to depression and suicidal ideation: a questionnaire survey. Int J Nurs Stud; 43: Ko CH, Yen JY, Chen CS, Chen CC, Yen CF (2008) Psychiatric comorbidity of internet addiction in college students: an interview study. CNS Spectr; 13: Koepp MJ, Gunn RN, Lawrence AD, Cunningham VJ, Dagher A, Jones T, Brooks DJ, Bench CJ, Grasby PM (1998) Evidence for striatal dopamine release during a video game. Nature; 393: Kratzer S, Hegerl I (2008) Is "Internet Addiction" a disorder of its own?--a study on subjects with excessive internet use. Psychiatr Prax; 35: Kraut R, Patterson M, Lundmark V, Kiesler S, Mukopadhyay T, Scherlis W (1998) Internet paradox. A social technology that reduces social involvement and psychological well-being? Am Psychol; 53: Kirsh SJ (2003) The effects of violent video games on adolescents The overlooked influence of development. Aggress Violent Behav; 8: Ko CH, Yen JY, Chen CS, Chen CC, Yen CF (2008) Psychiatric Comorbidity of Internet Addiction in College Students: An Interview Study. CNS Spectr; 13: Kronenberger WG, Mathews VP, Dunn DW, Wang Y, Wood EA, Giauque AL, Larsen JJ, Rembusch ME, Lowe MJ, Li TQ (2005) Media violence exposure and executive functioning in aggressive and control adolescents. J Clin Psychol; 61: Kubey RW, Lavin MJ, Barrows JR (2001) Internet use and collegiate academic performance decrements: early findings. J Commun; 51: Kuntsche EN (2004) Hostility Among Adolescents in Switzerland? Multivariate Relations Between Excessive Media Use and Forms of Violence. J Adolesc Health; 34: LaRose R, Eastin MS, Gregg J (2001) Reformulating the Internet paradox: Social cognitive explanations of Internet use and depression. J Online Behav; 1: 2. Lemmens JS, Bushman BJ (2006) The Appeal of Violent Video Games to Lower Educated Aggressive Adolescent Boys from Two Countries. Cyberpsychol behav; 9: Leung L (2004) Net-generation attributes and seductive properties of the internet as predictors of online activities and internet addiction. Cyberpsychol Behav; 7: Leyens JP, Parke RD, Camino L, Berkowitz L (1975) Effects of movie violence on aggression in a field setting as a function of group dominance and cohesion. J Pers Soc Psychol; 32: Linebarger DL, Walker D (2005) Infants and toddlers television viewing and language outcomes. Am Behav Sci; 48: Liu X, Larose R (2008) Does using the Internet make people more satisfied with their lives? The effects of the Internet on college students' school life satisfaction. Cyberpsychol Behav; 11: Lo SK, Wang CC, Fang W (2005) Physical interpersonal relationships and social anxiety among online game players. Cyberpsychol Behav; 8: Mathews VP, Kronenberger WG, Wang Y, Lurito JT, Lowe MJ, Dunn DW (2005) Media violence exposure and frontal lobe activation measured by functional magnetic resonance imaging in aggressive and nonaggressive adolescents. J Comput Assist Tomogr; 29: Mathiak M, Weber R (2006) Toward Brain Correlates of Natural New/Yeni Symposium Journal 28

11 Behavior: fmri during Violent Video Games. Hum Brain Mapp; 27: Matsuda G, Hiraki K (2006) Sustained decrease in oxygenated hemoglobin during video games in the dorsal prefrontal cortex: a NIRS study of children. Neuroimage; 29: Meltzoff AN, Moore MK (2000) Imitation of facial and manual gestures by human neonates: Resolving the debate about early imitation. Muir D, Slater A (editor). Infant Development: The Essential Readings. Malden, Massachusetts: Blackwell Publishers, Mitchell P (2000) Internet addiction: genuine diagnosis or not? Lancet; 355: 632. Morahan-Martin J, Schumacher P (2000) Incidence and correlates of pathological internet use among college students. Comp Human Behav; 16: Morris JS, Friston KJ, Dolan RJ (1997) Neural responses to salient visual stimuli. Proceedings of the Royal Society of London. Biol Sci; 264: Morris JS, Ohman A, Dolan RJ (1999) A subcortical pathway to the right amygdala mediating "unseen" fear. Proc Natl Acad Sci USA, 96, Mythily S, Qiu S, Winslow M (2008) Prevalence and Correlates of Excessive Internet Use among Youth in Singapore. Ann Acad Med Singapore; 37: Nagamitsu S, Nagano M, Yamashita Y, Takashima S, Matsuishi T (2006) Prefrontal cerebral blood volume patterns while playing video games--a near-infrared spectroscopy study. Brain Dev; 28: Nathanson AI (1999) Identifying and explaining the relationship between parental mediation and children s aggression. Communic Res; 26: National Center for Education Statistics, Computer and Internet Use by Students in Eriflim tarihi: 17 Ocak Nelson MC, Neumark-Stzainer D, Hanna PJ, Sirard JR, Story M (2006) Longitudinal and secular trends in physical activity and sedentary behaviors during adolescents. Pediatrics; 118: Niemz K, Griffiths M, Banyard P (2005) Prevalence of pathological Internet use among university students and correlations with self-esteem, the General Health Questionnaire (GHQ), and disinhibition. Cyberpsychol Behav; 8: Olson CK, Kutner LA, Warner DE, Almerigi JB, Baer L, Nicholi AM, Beresin EV (2007) Factors Correlated with Violent Video Game Use by Adolescent Boys and Girls. J Adolesc Health; 41: Özcan N (2006) The Internet Use And Its Relation with The Psycho-Social Situation among Nursing Students. 12. International NPNR Conference. Poster no, Özcan N (2004) Üniversite ö rencilerinde internet kullan m n n psikosoyal durum ile iliflkisi. Doktora Tezi, stanbul; stanbul Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü. Paik H, Comstock G (1994) The effects of television violence on antisocial behavior: a meta-analysis. Commun Res; 21: Porter G, Starcevic V (2007) Are violent video games harmful?. Australas Psychiatry; 15: Raine A, Buchsbaum M, LaCasse L (1997) Brain abnormalities in murderers indicated by positron emission tomography. Biol Psychiatry; 42: Raine A, Meloy JR, Bihrle S, Stoddard J, LaCasse L, Buchsbaum MS (1998) Reduced Prefrontal and increased subcortical brain functioning assessed using positron emission tomography in predatory and affective murderers. Behavioral Sci Law; 6: Redlener I, Grant R (2002) The 9/11 terror attacks: emotional consequences persist for children. Contemp Pediatr; 9: 43. Rizzolati G, Fadiga L, Gallese V, Fogassi L (1996) Premotor cortex and the recognition of motor actions. Cognitive Brain Res; 3: Robinson TN (1999) Reducing children s television viewing to prevent obesity: a randomized controlled trial. JAMA; 282: Robinson TN, Wilde ML, Navracruz LC, Haydel KF, Varady A (2001) Effects of reducing children s television and video game use on aggressive behavior: a randomized controlled trial. Arch Pediatr Adolesc Med; 155: Rubia K, Smith AB, Brammer MJ, Toone B, Taylor E (2005) Abnormal brain activation dur?ing inhibition and error detection in medication-naive adolescents with ADHD. Am J Psychiatry; 162: Salomon G (1977) Effects of encouraging Israeli mothers to co-view Sesame Street with their 5-year-old. Child Dev; 48: Sanchez-Carbonell X, Beranuy M, Castellana M, Chamarro A, Oberst U (2008) Internet and cell phone addiction: passing fad or disorder?. Adicciones; 20: Scherer K (1997) College life on-line: healthy and unhealthy Internet use. J Coll Student Dev; 38: Shaffer HJ, Hall MN, Vander Bilt J (2000) Computer addiction : a critical consideration. Am J Orthopsychiatry; 70: Shapira NA, Lessig MC, Goldsmith TD, Szabo ST, Lazoritz M, Gold MS, Stein DJ (2003) Problematic internet use: proposed classification and diagnostic criteria. Depress Anxiety; 17: Shaw M, Black DM (2008) Internet addiction: definition, assessment, epidemiology and clinical management. CNS Drugs; 22: Shaw R, Grayson A, Lewis V (2005) Inhibition, ADHD, and computer games: the inhibitory performance of children with ADHD on computerized tasks and games. J Atten Disord; 8: Shepherd RM, Edelmann RJ (2005) Reasons for internet use and social anxiety. Pers Individ Dif; 39: Singer DG, Singer JL, Rapaczynski W (1984) Family patterns and television viewing as predictors of children s beliefs and aggression. J Commun; 34: Slater MD, Henry KL, Swaim RC, Anderson LL (2003) Violent media content and aggressiveness in adolescents: A downward spiral model. Commun Res; 30: Slattery KL, Hakanen EA (1994) Sensationalism versus public affairs content of local TV news: Pennsylvania revisited. J Broadcast Electronic Media; 38: Slattery KL, Doremus M, Marcus L (2001) Shifts in public affairs reporting of the network evening news: a move toward the New/Yeni Symposium Journal 29

12 sensational. J Broadcast Electronic Media; 45: Spear LP (2000) The adolescent brain and age-related behavioral manifestations. Neuroscience and Biobehavioral Reviews; 24: Tahiro lu A, Çelik GG, Uzel M, Özcan N, Avc A (2008) Internet use among Turkish adolescents. Cyberpsychol Behav; 11: Tahiro lu A, Avc A, Uzel M, Bahal K (2007) Ailelerin disiplin uygulamalar, bu uygulamalar ile sorunlu davran fllar aras ndaki iliflki. 17. Ulusal Çocuk ve Ergen Ruh Sa l Kongresi Özet Kitab, 124. Tateno A, Jorge RE, Robinson RG (2003) Clinical correlates of aggressive behavior after traumatic brain injury. J Neuropsychiatry Clin Neurosci; 15: Tsai CC, Lin SS (2001) Analysis of attitudes toward computer networks and Internet addiction of Taiwanese adolescents. Cyberpsychol Behav; 4: Yang SC, Tung C (2007) Comparison of Internet addicts and nonaddicts in Taiwanese high school. Comput Human Behav; 23: Yang CK (2001) Sociopsychiatric characteristics of adolescents who use computers to excess. Acta Psychiatr Scand; 104: Ybarra ML, Diener-West M, Markow D, Leaf PJ, Hamburger M, Boxer P (2008) Linkages between internet and other media violence with seriously violent behavior by youth. Pediatrics; 122: Yeh YC, Ko HC, Wu JY, Cheng CP (2008) Gender differences in relationships of actual and virtual social support to Internet addiction mediated through depressive symptoms among college students in Taiwan. Cyberpsychol Behav; 11: Yen JY, Ko CH, Yen CF, Chen SH, Chung WL, Chen CC (2008) Psychiatric symptoms in adolescents with Internet addiction: Comparison with substance use. Psychiatry Clin Neurosci; 62: Yen JY, Ko CH, Yen CF, Wu HY, Yang MJ (2007) The comorbid psychiatric symptoms of Internet addiction: attention deficit and hyperactivity disorder (ADHD), depression, social phobia, and hostility. J Adolesc Health; 41: Yoo HJ, Cho SC, Ha J, Yune SK, Kim SJ, Hwang J, Chung A, Sung YH, Lyoo IK (2004) Attention deficit hyperactivity symptoms and internet addiction. Psychiatry Clin Neurosci; 58: Young KS (2007) Cognitive behavior therapy with Internet addicts: treatment outcomes and implications. Cyberpsychol Behav; 10: Young K, Rodgers R (1998) The relationship between depression and internet addiction. Cyberpsychol Behav; 1: Young KS (1998) Internet addiction: the emergence of a new clinical disorder. Cyberpsychol Behav; 1: Young K (1999) Internet addiction: Symptoms, evaluation and treatment. Innovations in clinical practice. Student BMJ; 17: Valkenburg PM, Krcmar M, Peeters AL, Marseille NM (1999) Developing a scale to assess three styles of television mediation: instructive mediation, restrictive mediation, and social coviewing. J Broadcast Electron Media; 43: Walker MB (1989) Some problems with the concept of gambling addiction : Should theories of addiction be generalized to include excessive gambling? J Gambl Stud; 5: Walma van der Molen JH (2004) Violence and Suffering in Television News: Toward a Broader Conception of Harmful Television Content of children. Pediatrics; 13: Wang Y, Mathews VP, Lurito JT, Lowe MJ, Dzemidzic M, Phillips MD, Kronenberger W, Dunn D (2002) Adolescents with Disruptive Behavior Disorder have different frontal lobe fmri activation patterns as compared to control subjects. International Society for Magnetic Resonance in Medicine 10th Scientific Meeting, 128. Whang LS, Lee S, Chang G (2003) Internet over-users' psychological profiles: a behavior sampling analysis on internet addiction. CyberPsychol Behav; 6: Williams D, Skoric M (2005) Internet fantasy violence: A test of aggression in an online game. Commun Monogr; 72: Wulff C (2007) Violence and mass media: are laws and regulations effective? Int J Hyg Environ Health; 210: Zilberman ML, Tavares H, Blume SB, el-guebaly N (2003) Substance use disorders: sex differences and psychiatric comorbidities. Can J Psychiatry; 48: Zimmerman FJ, Glew GM, Christakis DA, Katon W (2005) Early cognitive stimulation, emotional support, and television watching as predictors of subsequent bullying among grade school children. Arch Pediatr Adolesc Med; 159: New/Yeni Symposium Journal 30