Þizofreni Tedavisinde Yeni Bir Hedef Agmatin ve Beyin Poliamin Sistemi

Transkript

1 DERLEME Þizofreni Tedavisinde Yeni Bir Hedef Agmatin ve Beyin Poliamin Sistemi Tayfun Uzbay 1 1 Prof.Dr., Gülhane Askeri Týp Fakültesi Týbbi Farmakoloji Anabilim Dalý, Ankara ÖZET Þizofreni ve benzeri psikotik bozukluklar sinir bilimleri alanýndaki en önemli psikiyatrik hastalýklardýr. Özellikle þizofreni beynin algý, biliþsel iþlevler, düþünce ve duygulaným gibi hemen hemen tüm iþlevlerini etkileyen ve birçok dýþ faktörden etkilenen karmaþýk bir beyin hastalýðýdýr. Son yýllardaki belirgin geliþmelere raðmen þizofreni farmakoterapisi hala istenen düzeyde deðildir. Þizofreni etiyopatagenezinin netleþtirilmesi ve daha etkili yeni ilaçlarýn geliþtirilmesi halen psikofarmakolojinin en çok yatýrým yapýlan alanýdýr. Katyonik bir poliamin olan agmatin doðada ve memelilerde yaygýn olarak bulunur. Agmatin beyinde yeni saptanmýþ bir nörotransmitterdir. Beyinde sentezlenir, veziküllerde depolanýr ve sinaptik aralýða salýverilerek imidazolin ve adrenerjik α 2 'ler gibi reseptörlerle etkileþir. Son zamanlarda, agmatinin þizofreni ve benzeri psikozlarýn etiyopatojenezinde rolü olduðuna iþaret eden bazý makaleler yayýnlanmýþtýr. NMDA antagonizmasý gibi agmatin ile þizofreni arasýnda bir iliþki olabileceðini düþündüren baþka veriler de mevcuttur. Þizofreni hastalarýnda spermin ve spermidin gibi baþka poliaminlerin yüksekliðine iþaret eden önceki çalýþmalarýn sonuçlarý da bu görüþü desteklemektedir. Bu gözden geçirme yazýsýnda agmatin ve benzeri poliaminlerin þizofreni ve benzeri psikiyatrik hastalýklarýn taný ve tedavisindeki olasý rolü irdelenmiþtir. Anahtar Sözcükler: Þizofreni, psikozlar, agmatin, poliaminler. () SUMMARY A New Target for Treatment of Schizophrenia: Agmatine and Brain Polyamine System Schizophrenia and schizophrenia-like psychosis are the most important psychiatric disorders in the neuroscience. Particularly, schizophrenia affects almost all functions of brain such as perception, cognitive functions, thought and emotion. It is a complex brain disorder that is influenced by several external factors. Despite some significant developments, pharmacotherapy of schizophrenia is still inefficient. Clarifying etiopathogenesis of schizophrenia and developing new drugs are already the most enterprising area of psychopharmacology. Agmatine, a cationic polyamine, is widely existed in nature and mammals. Agmatine is a new neurotransmitter in brain. It is synthesized in brain, stored in synaptic vesicles and released from the vesicles to synaptic cleft. Then, it binds to receptors such as imidazoline and adrenergic α 2. Recently, some articles indicating that agmatine has a role in etiopathogenesis of schizophrenia have been published. There is also additional information such as NMDA antagonism by agmatine implies that there may be a relationship between agmatine and schizophrenia. Results from previous reports indicating elevated levels of other polyamines like spermidine and spermine in patients with schizophrenia support this idea. In this review, possible role of agmatine and other polyamines in diagnosis and treatment of schizophrenia and schizophrenia-like psychiatric disorders has been considered. Key Words: polyamines. Schizophrenia, psychosis, agmatine, 188 Makalenin geliþ tarihi: , Yayýna kabul tarihi:

2 Þizofreni Tedavisinde Yeni Bir Hedef Agmatin ve Beyin Poliamin Sistemi GÝRÝÞ Þizofreni nokta yaygýnlýðý %0.5 ve yaþam boyu morbidite riski %0.7 olan önemli bir beyin hastalýðýdýr. Bu verilere göre halen 250 kiþiden biri þizofreni hastasýdýr ve yirminci yüzyýlýn sonuna doðru doðan her 140 çocuktan birinde veya her bin kiþiden 7-8 inde þizofreni geliþmesi beklenmektedir (Saka ve Atbaþoðlu 2007). Þizofreninin nörogeliþimsel hipotezine göre, hastalýk beynin algý, biliþsel iþlevler, düþünce ve duygulaným gibi neredeyse tüm iþlevlerinde sorun yaratarak karmaþýk bir tablo ortaya çýkarýr. Þizofrenide nörogeliþimsel probleme genetik, çevresel ve sosyal faktörler de katkýda bulunur. Bu durum hastalýðýn kesin tedavisini güçleþtiren en önemli etkenlerden biridir (Stefan ve ark. 2002, Uzbay 2009). Þizofreni görülme sýklýðýnýn demografik faktörlerle pek fazla deðiþiklik göstermediði göz önüne alýnýrsa halen dünyada 60 milyondan fazla þizofreni hastasý bulunduðu öngörülebilir. Bu rakam ülkemiz için yaklaþýk olarak 700 bin hastadýr. Mevcut farmakoterapinin kesin bir çözüm getirmemesi, ilaç yan etkilerinin sýklýkla tedaviyi býrakmayý veya deðiþtirmeyi gerektirecek ölçüde þiddetli olabilmesi ve þizofreni hastalarýnýn ilaç uyumunun çok iyi olmamasý tedavide yeni arayýþlarý gündeme getirmektedir. Daha etkili, yan tesirleri daha hafif ve hasta tarafýndan daha kolay tolere edilebilen ilaçlar üzerinde çalýþmalar sürdürülmektedir. Þizofreninin etiyopatogenezinde araþtýrýlmasý gereken daha pek çok nokta vardýr. Nörobiyolojik zeminde netlik saðlayabilecek her yeni bulgu önemli veriler saðlama potansiyeline sahiptir. Dopaminerjik ve serotonerjik sistem hedefli yeni kuþak ilaçlar þizofreni tedavisinde eski ilaçlara göre kullaným kolaylýðý ve daha az yan etki sýklýðý gibi avantajlar getirmekle beraber, etkinlik bakýmýndan çok belirgin bir katký saðlamamýþtýr. Þizofreni etiyopatogenezinin daha da netleþtirilmesi ve tedavisine yönelik yeni ilaçlarýn geliþtirilmesi halen nöropsikofarmakolojinin en çok yatýrým yapýlan alanlarýndan birini oluþturmaktadýr (Uzbay 2009). Bu gözden geçirme yazýsýnda katyonik bir poliamin olan ve beyinde yeni bir nörotransmitter olarak tanýmlanan agmatinin þizofreni ve benzeri psikozlarýn taný ve tedavisinde yeni bir hedef olabileceðine yönelik görüþ güncel literatür ýþýðýnda irdelenecektir. Poliaminler ve agmatin Poliaminler, doðada ve canlý organizmalarda yaygýn olarak bulunan 2, 3 veya 4 amino grubu içeren alifatik moleküllerdir (Tabor ve Tabor 1984). Putresin, spermidin ve spermin beyinde de bulunduðu bilinen en önemli poliaminlerdir. Bir guanidino-amin olan agmatinin de memeli beyninde varlýðý gösterilmiþtir (Raasch ve ark. 1995, Reis ve Regunathan 1998). Poliaminler, merkezi sinir sisteminde (MSS) G proteinleri, protein kinazlar, nükleotid siklazlar ve reseptörlerle; ayrýca katekolaminler, GABA, nitrik oksid (NO) ve glutamat gibi baþka sistemlerle de etkileþirler. Memelilerde hücre büyümesi ve hücre membran fonksiyonlarýnýn düzenlenmesinde (nöronlar dahil) önemli bir katkýya sahiplerdir. Þizofreninin nöron mebranlarýnda sinaptik iletiden sorumlu fosfolipidler gibi çeþitli elemanlarýn iþlevlerinde ortaya çýkan deðiþiklik veya yetersizliklerle iliþkisi ortaya konmuþtur (Fenton ve ark. 2000, du Bois ve ark. 2005). Bu veriler çerçevesinde þizofreniye nöron membran anormaliklerinin katkýsý olabileceði düþünülmektedir. Bu hipotez ayný zamanda poliaminlerin þizofreni fizyopatolojisi ile iliþkili olabileceðine de iþaret etmektedir (Ramchand ve ark. 1994). Þizofreni hastalarýnýn beyinlerinde, beyin omurilik sývýlarýnda (BOS) ve kanlarýnda poliamin düzeylerinin yükseldiðine iþaret eden ve tamamý agmatin metabolitleri olan spermin, spermidin ve putresine odaklanan birçok çalýþma yayýnlanmýþtýr. Agmatin, arginin dekarboksilaz enziminin katalizlediði bir reaksiyonla argininin dekarboksilasyonu sonucu oluþan katyonik bir amindir (Þekil 1). Ýlk olarak 1910 yýlýnda Nobel ödüllü bilim insaný Albrecht Kossel tarafýndan ringa balýðýnýn sperminde keþfedilmiþtir (Kossel 1910). Doðada ve memelilerde yaygýn olarak bulunur. Agmatin biyolojik olarak aktif bir maddedir (Lortie ve ark., 1996) ve yüksek bir afinite ile imidazolin ve α 2 -adrenerjik reseptörlere baðlandýðý gösterilmiþtir (Li ve ark. 1994, Piletz ve ark. 1995, Regunathan ve Reis 1996, Reis ve Regunathan 1998). Agmatin beyinde sentezlenen, veziküllerde depolanan ve beyinden salýverilen biyolojik aktif bir maddedir. NO oluþumuna katký saðlayan nitrik oksid sentaz enzimini (NOS) inhibe edici (Galea ve ark. 1996) ve sýçan hipokampal nöronlarýnda glutamaterjik NMDA reseptörleri bloke edici (Yang ve Reis 189

3 Uzbay T. Þekil 1. Agmatin ve poliaminlerin sentez ve metabolizmasý 1999) etkileri vardýr. Yani, MSS de biyolojik etkilerini özgül reseptörler ve nöronal yolaklarla etkileþerek göstermektedir. Agmatinin bir nörotransmitter tanýmý için gerekli tüm ölçütlere sahip olduðu ve yeni bir nörotransmitter olarak kabul edilebileceði ileri sürülmüþtür (Reis ve Regunathan 1998, 2000). Agmatinin kemirgenlerde morfin ve alkol yoksunluk sendromunun bir çok belirtisini hafiflettiði ve bu etkisinden NOS inhibisyonu yapýcý veya NMDA reseptörlerini inhibe edici özelliklerinin sorumlu olabileceði ileri sürülmüþtür (Aricioglu-Kartal ve Uzbay 1997, Uzbay ve ark. 2000). Agmatinin NOS inhibisyonu ve NMDA reseptör antagonisti özellikleri ile anksiyete ve epilepsi gibi baþka eksitatör nitelikli nöropsikiyatrik hastalýklarýn tedavisinde kullanýlabileceði veya nöropsikiyatrik hastalýklarýn tedavisinde kullanýlan bazý ilaçlarýn etkilerine katký saðlayabileceði düþünülmektedir. Akustik irkilme refleksi aracýlýðý ile þizofreninin deney hayvanlarýnda modellenmesi Akustik irkilme refleksi beklenmedik bir durumda ortaya çýkan sesli uyarýcýya yanýt olarak yüz ve iskelet kaslarýnda hýzlý bir kasýlma ile karakterize doðal bir savunma tepkisidir. Ön uyaran aracýlý inhibisyon (prepulse inhibisyon, PPI) irkilmenin plastisitesidir. Modelin esasý irkilme refleksini uyaran sesli (akustik) veya dokunsal (taktil) bir uyarý (pulse) verilmeden önce deney hayvanýna zayýf bir uyarý verilmesine (prepulse) ve daha sonra asýl uyarýya deney hayvanýnýn yeterli bir irkilme refleksi ile karþýlýk verip veremediðinin ölçülmesine dayanýr. Normal deneklerde daha zayýf bir uyarý ile öncelendiðinde asýl uyarýya verilen irkilme refleksi inhibe olur. Þizofreni hastalarýnda daha zayýf bir ön uyarýyý izleyerek verilen asýl uyarýya karþý oluþan irkilme refleksinin þiddeti zayýflamaz. Ayný þiddettedir veya daha da þiddetli bir irkilme cevabý ortaya çýkar (Braff ve ark. 1978, Swerdlow ve ark. 1994). PPI nýn bozulmasý kortikal ve limbik yapýlarýn katýlýmý ile dýþarýdan gelen uyarýlarýn iþlenerek cevaba dönüþtürülmesi ile iliþkili filtre edici (sinyal ayýrýcý, duyusal kapýlama/sensorimotor gating), zihinsel iþlevlerdeki sorunu yansýtýr ve þizofreninin yaný sýra bipolar bozukluk (Perry ve ark. 2001) ve 190

4 Þizofreni Tedavisinde Yeni Bir Hedef Agmatin ve Beyin Poliamin Sistemi Huntington hastalýðý (Swerdlow ve ark. 1995) gibi spektrumdaki diðer hastalýklarýn deðerlendirilmesinde de kullanýlabilir. Ýrkilme refleksinin zayýf bir ön uyarý aracýlýðý ile inhibisyonu (PPI) þizofrenik hayvan modeli çalýþmalarýnda günümüzde kullanýlan en önemli yöntemdir (Geyer ve ark. 2001, Geyer ve Swerdlow 2005, Uzbay 2005). Dýþarýdan gelen uyarýlarýn iþlenerek cevaba dönüþtürülmesi ile iliþkili filtre edici zihinsel fonksiyonlardaki bozukluðu yansýtýr (Uzbay 2004). Þizofreni hastalarýnda da ölçülebilen bir parametre olmasý önemini arttýrmaktadýr (Braff ve ark. 1999, Perry ve ark. 1999). Ölçümler Þekil 2 de görülen irkilme refleksi ölçüm cihazý aracýlýðý ile yapýlýr. Bu cihaz ses yalýtýmlý bir kafesin içinde piyezoelektrik algýlayýcýlar üzerine yerleþtirilmiþ özel sýçan kafesleri ve geniþ ses aralýðýna sahip hoparlörlerden ve bir bilgisayardan oluþur. Þizofreni oluþumunda prefrontal korteks, talamus, striatum ve hipokampus gibi beyin bölgelerinde baþta dopamin olmak üzere nörotransmitter deðiþiklikleri ve bu bölgelerin karþýlýklý olarak birbirleri ile iletiþimlerinde yaþanan aksaklýklar önemlidir. Þekil 3 deki iki baðlantý þizofreni açýsýndan son derece önemlidir: 1. Karþýlýklý hipokampuskorteks baðlantýsý ve 2. Striatal-pallidal-talamikkortikal baðlantý (Konradi ve Heckers 2001). Antipsikotik ilaç etkileri ile iliþkili anatomik ve moleküler çalýþmalarýn çoðu en yoðun dopaminerjik projeksiyonlar gösterdiði ve yüksek yoðunlukta dopaminerjik reseptörler içerdiði için striatuma odaklanmýþtýr. Antipsikotik ilaçlarýn korteks ve hipokampus üzerine etkileri ile iliþkili çalýþmalar daha az olmakla beraber, etki düzeneðinin anlaþýlmasý açýsýndan daha ilgili bilgiler sunmaktadýr. Akustik irkilme refleksinin ön uyaran aracýlý inhibisyonunda bozulma modeli ile deðerlendirilen nörobiyolojik zeminde bu yolaklardaki etkinlik veya bu yolaklar üzerine ilaçlarýn etkileridir. Agmatin, poliaminler ve þizofreni arasýndaki iliþki Agmatin ve poliamin yolaðýnýn þizofreni ve benzeri spektrum hastalýklarý ile iliþkisini ortaya koyan bilimsel veriler þunlardýr: Son zamanlarda NMDA reseptörleri ve metabotropik glutamat reseptörleri gibi glutamata özgül reseptörlerin þizofrenide önemli bir role sahip olduklarý ve farmakoterapide önemli hedefler olabilecekleri yolunda yayýnlar yapýlmaktadýr (Lindsley ve ark. 2006, Harrison 2008). Þizofrenide özellikle negatif belirtilerin glutamaterjik iþlev azalmasý ile iliþkili olabileceði düþünülmektedir. Bu nedenle, dopaminerjik etkisi belirgin olan ilaçlarýn negatif belirtiler üzerine etkileri sýnýrlýdýr. Öte yandan, fensiklidin ile ketamin gibi NMDA reseptör antagonistleri insanlarda ve deney hayvanlarýnda þizofreninin pozitif, negatif ve biliþsel belirtilerinin ortaya çýkmasýna neden olmaktadýr (Tsai and Coyle 2002, Lindley ve ark. 2006). Agmatinin sýçan hipokampal nöronlarýnda glutamaterjik NMDA reseptörleri bloke edici (Yang ve Reis, 1999) etkileri vardýr. Buradan hareketle, NMDA reseptör antagonistik özelliðe sahip olan agmatinin þizofreninin patogenezinde katkýsý olabileceði öngörülebilir. Birçok çalýþmada, agmatinin yýkým ürünleri olan spermidin ve sperminin þizofreni hastalarýnýn beyinlerinde, beyin-omurilik sývýlarýnda ve kanlarýnda yüksek oranlarda bulunduðu gösterilmiþtir (Richardson-Andrews 1983, Andrews 1985, Ramchand ve ark. 1994, Gilad ve ark. 1995). Metabolitlerinin yüksek miktarlarda olmasý agmatinin de bu hastalarda yüksek konsantrasyonlarda bulunabileceði fikrini desteklemektedir. Agmatinin prekürsörü olan asimetrik dimetilarginin gibi asimetrik argininlerinin þizofreni, hipertansiyon ve diyabet hastalarýnda plazma düzeylerinin yüksek bulunmuþ olmasý (Das ve ark. 1996, Kopieczna-Grzebieniak ve Goss 2005) agmatin aþýrý salýverilmesi veya yüksek agmatin konsantrasyonlarý ile þizofreni arasýndaki iliþkiyi desteklemektedir. Bununla beraber, literatürde henüz agmatinin þizofreni veya baþka MSS hastalýklarýnda beyin, beyin-omurilik sývýsý veya kandaki düzeyleri ile iliþkili bir veri bulunmamaktadýr. Bu konularýn araþtýrýlmasý ve literatüre ilgili verilerin sunulmasý agmatin ile þizofreni ve diðer MSS hastalýklarý arasýndaki iliþkiye ýþýk tutacaktýr. Yakýn tarihlerde laboratuvarýmýzda gerçekleþtirdiðimiz ve TÜBÝTAK tarafýndan da desteklenen çalýþmalarýmýzýn sonuçlarý agmatinin sýçanlarda akustik irkilme refleksinin PPI nunu anlamlý bir þekilde bozduðuna iþaret etmiþtir (Uzbay ve ark. 191

5 Uzbay T. Þekil 2. Ýrkilme refleksi ölçüm cihazý (Uzbay 2004). 2008, Uzbay ve ark. baskýda). Bu çalýþmalarda, PPI nu bozan baþka bir ajan olan apomorfin ve agmatin birlikte veya ayrý ayrý verildiklerinde PPI nu bozan dozlarýnda spontan irkilme yanýtý üzerine anlamlý bir etki oluþturmamýþtýr. Daha da önemli olarak, agmatin PPI nu bozucu etki yapan dozunda deney hayvanlarýnýn açýk alanda ölçülen lokomotor aktiviteleri üzerine de anlamlý bir etki oluþturmamýþtýr. Bu gözlemler, agmatinin PPI üzerine bozucu etkilerinin onun eksitatör veya baþka non-spesifik toksik etkileri ile iliþkili olamayacaðýna iþaret etmektedir. Bu çalýþmalarýn verileri agmatinin þizofreni etiopatogenezindeki ve agmatin sentaz inhibitörlerinin tedavideki önemine iþaret eden incelemeli patent alýnmasýný saðlamýþtýr (Uzbay ve ark. 2009). Çalýþmamýzdaki diðer bir ilginç bulgu da agmatin ve apomorfin birlikte verildikleri zaman ayrý ayrý verildiklerinden çok daha güçlü ve istatistikçe anlamlý bir þekilde PPI un bozulmasýdýr. Verilerimiz agmatin ile bir dopamin agonisti olan apomorfin arasýnda böyle bir etkileþmeye iþaret eden ilk bulgudur. Burada farmakokinetik ve/veya farmakodinamik etkileþme söz konusu olabilir. Agmatinin MSS ndeki farmakokinetik özellikleri ile iliþkili bilgilerimiz oldukça kýsýtlýdýr ve bu etkileþmenin mekanizmasýnýn anlaþýlabilmesi için ileri çalýþmalara gerek vardýr. Bu veriler, agmatin ile dopamin arasýnda olasý bir etkileþmeyi de iþaret ediyor olabilir. Agmatin ile dopaminerjik sistem arasýndaki etkileþimin incelenmesi, agmatinin baðýmlýlýk yapma potansiyeli hakkýnda da fikir verebilir. Çalýþmamýzda, birinci kuþak (klasik) bir antipsikotik olan haloperidol ve ikinci kuþak (atipik) bir antipsikotik olan klozapin apomorfinin PPI üzerine bozucu etkisini beklendiði gibi geri çevirirken, ne haloperidol ne de ketiyapin ve klozapin agmatinin PPI üzerine bozucu etkisini geri çevirmemiþtir. Haloperidol dopaminerjik, klozapin 192

6 Þizofreni Tedavisinde Yeni Bir Hedef Agmatin ve Beyin Poliamin Sistemi Þekil 3. Beyinde þizofreni ile iliþkili dopaminerjik projeksiyonlar. (1) Karþýlýklý hipokampus-korteks baðlantýsý, (2) Striatal-pallidal-talamik-kortikal baðlantý. Substantia nigra (SN) neuronlarý striatumdaki (S) GABAerjik nöronlara projeksiyon yapar. Bu nöronlar korteksten (C) girdi alýr ve globus pallidus (GP) ile talamus (T) aracýlýðý ile kortekse projeksiyonlar gönderir. Ventral tegmental alan (VTA) neuronlarý kortekse ve hipokampus (H) gibi limbik bölgelere projeksiyonlar yapar (Konradi ve Heckers 2001). ve ketiyapin dopaminerjik ve serotonerjik reseptörler üzerinden etki ederler. Ýlaçlarýn burada etkisiz olmasý agmatinin PPI üzerine bozucu etkilerinin dopaminerjik ve serotonerjik sistemler dýþýnda olabileceðini düþündürmektedir. Bu etki agmatinin iliþkili olduðu imidazolin reseptörleri, adrenerjik α 2 reseptörler veya NMDA-NO yolaðý üzerine inhibitör etkileri ile iliþkili olabilir. Doðrudan santral agmatin konsantrasyonunda bir artýþ da buna neden olabilir. Ýlginç olarak yakýn tarihli bir çalýþmada, Palsson ve ark. (2008) 20 mg/kg agmatinin farelerde fensiklidin ile oluþturulmuþ PPI bozucu etkileri iyileþtirdiðini gözlemiþtir. Palsson ve çalýþma grubu 10 ve 40 mg/kg agmatinin fensiklidinin oluþturduðu PPI bozukluðu üzerine etkisiz olduðunu gözlemlemiþ, daha yüksek dozlarýný ise çalýþmamýþtýr. Bizim çalýþmamýzda da 40 mg/kg agmatinin apomorfinin PPI u bozucu etkilerini düzeltmediði gösterilmiþti (Uzbay ve ark. baskýda). Bu çalýþmalarýn sonuçlarý, agmatinin kemirgenlerde PPI üzerine bifazik etkileri olduðunu düþündürmektedir. Agmatinin sensorimotor sinyal ayýrt etmeyi bozucu etkileri 40 mg/kg dan daha yüksek dozlarýnda ortaya çýkmaktadýr. Bu da santral agmatin aþýrý salýnýmý veya yüksek dozlarda agmatinin þizofreni ve benzeri spektrum hastalýklarý ile iliþkisi hipotezini destekleyen bir gözlemdir. Ýki çalýþma arasýndaki farklý sonuçlara farklý hayvan türlerinin (sýçan ve fare) kullanýlmasý ve PPI modelinin farklý ilaçlarla (apomorfin ve fensiklidin) oluþturulmasý da neden olabilir. Tartýþýlmasý gereken diðer bir durum da agmatinin baðýmlýlýk yapýcý maddelerden kesilme sendromu 193

7 Uzbay T. üzerine olan etkileridir. Agmatin, Palsson un çalýþmasýnda etkili olan dozunda morfin ve alkol yoksunluðu belirtilerini hafifletmekte (Aricioglu- Kartal ve Uzbay 1997, Uzbay ve ark. 2000) ve morfinin analjezik etkisini güçlendirmektedir (Yesilyurt ve Uzbay 2001). Agmatinin bu etkileri NOS inhibitör özellikleri ile iliþkili olabilir. NOS inhibitörlerinin morfin ve alkol gibi baðýmlýlýk yapan maddelerden ani kesilme sonrasýnda gözlenen yoksunluk sendromunu inhibe edici etkileri iyi bilinmektedir (Uzbay ve Oglesby 2001). Öte yandan, agmatinin yoksunluk belirtilerini giderici etkilerine baðýmlýlýk yapan maddenin yerine geçme özelliði de katký saðlayabilir. Yani, agmatinin kötüye kullaným potansiyeli olabilir. Vücut geliþtirme sporu yapanlar tarafýndan agmatinin aþýrý miktarda tüketildiðine ve kötüye kullanýlabileceðine iþaret eden internette yayýnlanan haberlerin yanýsýra ( jrod17. htm), ölümle yaþam arasý deneyimlerde agmatinin katkýsýna iþaret eden internet yazýlarý (Thomas 2004) ve tütün üretiminde transgenik üretim için agmatin kullanýlýyor olmasý (Burtin ve Michael 1997) da bu düþünceyi destekler niteliktedir. Öte yandan, þizofreni hastalarýnda alkol ve madde kötüye kullanýmý sýklýðý oldukça yüksektir ve madde kötüye kullanýmý ile þizofreni arasýnda bir iliþki bulunmaktadýr (Batel 2000, Davidson 2005). Dikkate alýnmasý gereken diðer bir konu da, santral nitrerjik sistem ile þizofreni arasýndaki iliþkinin agmatinin NOS inhibitör özelliði bakýmýndan deðerlendirilmesidir. Gerek beyin dokusunda gerçekleþtirilen post-mortem çalýþmalarýn sonuçlarý (Karson ve ark. 1996, Yao ve ark. 2004), gerekse plazma örneklerine dayanan biyokimyasal çalýþmalarýn sonuçlarý (Yanýk ve ark. 2003, Taneli ve ark. 2004) þizofreni hastalarýnda NO aktivitesinde artýþ olduðuna iþaret etmektedir. Bu veriler, NOS u bloke eden L-NAME gibi ilaçlarýn farelerde fensiklidin ile oluþturulan þizofreni modeli üzerinde olumlu etkilerinin saptandýðýna iþaret eden deneysel verilerle de (Klamer ve ark. 2001) desteklenmiþtir. Bununla beraber, bu gözlemlere zýt yönde deneysel (Black ve ark. 1999) ve klinik (Bernstein ve ark. 2005) verilerin de yayýnlanmýþ olmasý konunun daha kapsamlý araþtýrýlmasý gerektiðine iþaret etmektedir. Öte yandan, NO nun cgmp aracýlý glutamat salýnýmý ile NMDA aktivasyonunu artýrmasý (Garthwaite 1989, Uzbay ve Oglesby 2001) ve glutamaterjik iþlev azalmasý ile þizofreni arasýndaki iliþkiye iþaret eden yakýn tarihli çalýþmalarýn sonuçlarý da (Gaspar ve ark. 2009, Kanuma ve ark. 2010) þizofreni hastalýðýna NO aktivasyonundaki artýþýn neden olabileceði þeklinde bir hipotezi desteklememektedir. Þizofreni hastalarýnda NO aktivitesindeki artýþ þizofreninin nedeni deðil, sonucu olabilir. Agmatinin NOS inhibisyonu yapýcý etkileri, yoksunluk belirtilerini de iyileþtirdiði daha düþük dozlarý ile iliþkili görünmektedir. Agmatin PPI u ise çok daha yüksek dozlarýnda bozmaktadýr. SONUÇ Sonuç olarak, tüm bu ipuçlarý ve bilimsel veriler agmatin ve poliamin yolaðýnýn þizofreni baþta olmak üzere akustik irkilme refleksinin PPI undaki bozulma ile karakterize psikiyatrik hastalýklarýn taný ve tedavisine yönelik yeni, önemli ve üzerinde araþtýrma yapýlmaya deðer bir alan olduðuna iþaret etmektedir. Bu alanda yapýlacak çalýþmalardan elde edilecek yeni verilerin agmatinin buradaki rolünü netleþtirmeye ve buradan hareketle yeni ve daha etkin tedavi seçenekleri sunmaya önemli bir katkýsý olacaðý açýktýr. Yazýþma adresi: Dr. Tayfun Uzbay, Gülhane Askeri Týp Akademisi Týbbi Farmakoloji Anabilim Dalý, Ankara, tuzbay@gata.edu.tr Andrews RC (1985) The side effects of antimalarial drugs indicate a polyamine involvement in both schizophrenia and depression. Med Hypotheses, 18: Arýcýoglu-Kartal F, Uzbay IT (1997) Inhibitory effect of agmatine on naloxone-precipitated abstinence syndrome in morphine dependent rats. Life Sci, 61: KAYNAKLAR Batel P (2000) Addiction and schizophrenia. Eur Psychiatry, 15: Bernstein HG, Bogerts B, Keilhoff G (2005) The many faces of nitric oxide in schizophrenia. A review. Schizophr Res, 78: Black MD, Selk DE, Hitchcock JM ve ark. (1999) On the effect 194

8 Þizofreni Tedavisinde Yeni Bir Hedef Agmatin ve Beyin Poliamin Sistemi of neonatal nitric oxide synthase inhibition in rats: a potential neurodevelopmental model of schizophrenia. Neuropharmacology, 38: Braff D, Stone C, Callaway E ve ark. (1978) Prestimulus effects on human startle reflex in normals and schizophrenics. Psychophysiology, 15: Braff DL, Swerdlow NR, Geyer MA (1999) Symptom correlates of prepulse inhibition deficits in male schizophrenic patients. Am J Psychiatry, 156: Burtin D, Michael AJ (1997) Overexpression of arginine decarboxylase in transgenic plants. Biochem J, 325(Pt 2): Das I, Khan NS, Puri BK ve ark. (1996) Elevated endogenous nitric oxide synthase inhibitor in schizophrenic plasma may reflect abnormalities in brain nitric oxide production. Neurosci Lett, 215: DavIdson M (2005) Normal behaviour, abnormal behaviour and mental illness are biologically on a continuum. ECNP Newsletter, 8:2-3. du Bois TM, Deng C, Huang XF (2005) Membrane phospholipid composition, alterations in neurotransmitter systems and schizophrenia. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry, 29: Fenton WS, Hibbeln J, Knable M (2000) Essential fatty acids, lipid membrane abnormalities, and the diagnosis and treatment of schizophrenia. Biol Psychiatry, 47:8-21. Galea E, Regunathan S, Eliopoulos V ve ark. (1996) Inhibition of mammalian nitric oxide synthases by agmatine, an endogenous polyamine formed by decarboxylation of arginine. Biochem J, 316(pt 1): Garthwaite J, Garthwaite G, Palmer RM ve ark. (1989) NMDA receptor activation induces nitric oxide synthesis from arginine in rat brain slices. Eur J Pharmacol, 172: Gaspar PA, Bustamante ML, Silva H ve ark. (2009) Molecular mechanisms underlying glutamatergic dysfunction in schizophrenia: therapeutic implications. J Neurochem, 111: Geyer MA, Krebs-Thomson K, Braff DL ve ark. (2001) Pharmacological studies of prepulse inhibition model of sensorimotor gating deficits in schizophrenia: A decade in review. Psychopharmacol, 156: Geyer MA, Swerdlow NR (2005) Measurement of Startle response, prepulse inhibition, and habituation. Current Protocols in Neuroscience, John Wiley & Sons, Inc., On-Line ed., Unit Gilad GM, Gilad VH, Casanova MF ve ark. (1995) Polyamines and their metabolizing enzymes in human frontal cortex and hippocampus: Preliminary measurements in affective disorders. Biol Psychiatry, 38: HarrIson PJ (2008) Metabotropic glutamate receptor agonists for schizophrenia. Br J Psychiatry, 192: Kanuma K, Aoki T, Shimazaki Y (2010) Recent patents on positive allosteric modulators of the metabotropic glutamate 5 receptor as a potential treatment for schizophrenia. Recent Pat CNS Drug Discov, 5: Karson CN, Griffin WS, Mrak RE ve ark. (1996) Nitric oxide synthase (NOS) in schizophrenia: Increases in cerebellar vermis. Mol Chem Neuropathol, 27: Klamer D, Engel JA, Svensson L (2001) The nitric oxide synthase inhibitor L-NAME, block phencyclidine-induced disruption of prepulse inhibition in mice. Psychopharmacology, 156: Konradi C, Heckers S (2001) Antipsychotic Drugs and Neuroplasticity: Insights into the Treatment and Neurobiology of Schizophrenia, Biol Psychiatry, 50: Kopieczna-Grzebieniak E, Goss M (2005) The importance of regulation of endogenous methylarginine concentrations in clinical practice. Przeglad Lekarski, 62: Kossel A (1910) Über das agmatin. Zeitschrift für Physiologische Chemie, 66: LI G, Regunathan S, Barrow CJ ve ark. (1994) Agmatine: An endogenous clonidine-displacing substance in the brain. Science, 263: LIndsley CW, Shipe WD, Wolkenberg SE ve ark. Progress towards validating the NMDA receptor hypofunction hypothesis of schizophrenia. Curr Top Med Chem, 6: LortIe MJ, Novotny WF, Peterson OW ve ark. (1996) Agmatine, a bioactive metabolite of arginine. J Clin Invest, 97: Pålsson E, Fejgin K, Wass C ve ark. (2008) Agmatine attenuates the disruptive effects of phencyclidine on prepulse inhibition. Eur J Pharmacol, 590: Perry W, Geyer MA, Braff DL (1999) Sensorimotor gating and thought disturbance measured in close temporal proximity in schizophrenic patients. Arch Gen Psychiatry, 56: Perry W, Minassian A, Feifel D ve ark. (2001) Sensorimotor gating deficits in bipolar disorder patients with acute psychotic mania. Biol Psychiatry, 50: Piletz JE, Chikkala DN, Ernsberger P (1995) Comparison of the properties of agmatine and endogenous clonidine-displacing substance at imidazoline and alpha 2-adrenergic receptors. J Pharmacol Exp Ther, 272: Raasch W, Regunathan S, Li G ve ark. (1995) Agmatine, the bacterial amine, is widely distributed in mammalian tissues. Life Sci, 56: Ramchand CN, Das I, Gliddon A ve ark. (1994) Role of polyamines in the membrane pathology of schizophrenia. A study using fibroblasts from schizophrenic patients and normal controls. Schizophr Res, 13: Regunathan S, Reis DJ (1996) Imidazoline receptors and their endogenous ligands. Ann Rev Pharmacol Toxicol, 36: Reis DJ, Regunathan S (1998) Agmatine: An endogenous ligand at imidazoline receptors may be a novel neurotransmitter in brain. J Auton Nerv Sys, 72: Reis DJ, Regunathan S (2000) Is agmatine a novel neurotransmitter in brain? Trends Pharmacol Sci, 21: Richardson-Andrews RC (1983) A central role for the polyamines in the aetiology of schizophrenia. Med Hypotheses, 11: Saka MC, Atbaþoðlu EC (2007) Þizofreni Epidemiyolojisi ve 195

9 Uzbay T. Diðer Psikotik Bozukluklar. In: Sogür H, Alptekin K, Atbaþoðlu EC, Herken H (editörler). Türk Psikiyatri Derneði Yayýný, Ankara, s. 15. Stefan M, Travis M, Murray RM (2002) An Atlas of Schizophrenia. London, The Parthenon Publishing Group. Swerdlow NR, Braff DL, Taaid N ve ark. (1994) Assessing the validity of an animal model of deficient sensoriomotor gating in schizophrenic patients. Arch Gen Psychiatry, 51: Swerdlow NR, Paulsen J, Braff DL ve ark. (1995) Impaired prepulse inhibition of acoustic and tactile startle response in patients with Huntington's Disease. Neurol Neurosurg Psychiatry, 58: Tabor CW, Tabor H (1984) Polyamines. Annu Rev Biochem, 53: Taneli F, Pýrýldar S, Akdeniz F ve ark. (2004) Serum nitric oxide metabolite levels and the effect of antipsychotic therapy in schizophrenia. Arch Med Res, 35: Thomas S (2004) Agmatine and near-death experiences, ( TsaI G, Coyle JT (2002) Glutamatergic mechanisms in schizophrenia. Annu Rev Pharmacol Toxicol, 42: Uzbay IT, Yesilyurt O, Çelik T ve ark. (2000) Effects of agmatine on ethanol withdrawal syndrome in rats. Behav Brain Res, 107: Uzbay IT, Oglesby MW (2001) Nitric oxide and substance dependence. Neurosci Biobehav Rev, 25: Uzbay IT (2004) Psikofarmakolojinin Temelleri ve Deneysel Araþtýrma Teknikleri. Ankara, Çizgi Týp Yayýnevi, s.124. Uzbay IT (2005) Þizofreni araþtýrmalarýnda kullanýlan deneysel hayvan modelleri. Þizofreni I, ME Ceylan, M Çetin (Eds), III. Baský, Ýstanbul, Yerküre Tanýtým ve Yayýncýlýk Hizmetleri A.Þ., s Uzbay IT, Kayir H, Göktalay G ve ark. (2008) Agmatine induces schizophrenia like-symptom in Wistar rats. Eur Neuropsychopharmacol, 18(Suppl 4):399. Uzbay IT, Kayir H, Göktalay G ve ark. (2009) Þizofreni Tedavisi Ýçin Yeni Bir Farmasötik Bileþik ve Tanýsý Ýçin Yeni Bir Yöntem (A New Pharmaceutical Compound for Schizophrenia Treatment and A New Method for its Diagnosis), T.C. Türk Patent Enstitüsü, TR B sayýlý incelemeli patent. Uzbay IT (2009) New pharmacological approaches in the treatment of schizophrenia. Turk J Psychiatr, 20: Uzbay IT, Kayir H, Goktalay G ve ark. (2010, baskýda) Agmatine disrupts prepulse inhibition of acoustic startle reflex in rats. J Psychopharmacol. Yang XC, Reis DJ (1999) Agmatine selectively blocks the N- methyl-d-aspartate subclass of glutamate receptor channels in rat hippocampal neurons. Pharmacol Exp Ther, 288: Yanýk M, Vural H, Kocyigit A ve ark. (2003) Tutkun H, Zoroglu SS, Herken H, Savas HA, Koylu A, Akyol O. Is the argininenitric oxide pathway involved in the pathogenesis of schizophrenia? Neuropsychobiology, 47: Yao JK, Leonard S, Reddy RD (2004) Increased nitric oxide radicals in postmortem brain from patients with schizophrenia. Schizophr Bull, 30: Yeþilyurt O, Uzbay IT (2001) Agmatine potentiates the analgesic effect of morphine by an alpha-2-adrenoceptor-mediated mechanism in mice. Neuropsychopharmacology, 25: