Akut Roınatizm Ateş'in ııt ve

Transkript

1 Akut Roınatizm Ateş'in ııt ve Renıisyon Dönemlerirıde Süperoksit Dismutaz ve Katalaz Düzeyleri l(finil( aro/ttnna AJluıhi Özyüırek* Ertüırk!Levent* Hasan Güven** Yasemhı Delen*** Zilial Üiger* Tane:ı: Ona:i:*** Aytü.R Pa:rlal!'* * Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Pediatrik Kardiyoloji Bilim Dalı, İzmir "* Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Biokimya Am.bilim Dalı, İzmir ***SSK Tepecik Hastanesi, Pediatrik Kardiyoloji Bölümü, İzmir ÖZET Amaç: Bu çalışmada Akut Romatizmal Ateş (ARA) tanısı alan hastalarda, antiinflamatuar tedavi öncesi ve sonrası, antiaksidan enzimlerden süperoksit dismutaz (SOD) ve katalaz (KAT) aktiviteleri değerlendirilerek, antiaksidan dengenin saptanması ve bu değerlerin diğer akut faz reaktantlan ile olan ilgisinin araştırılması amaç/andı. Yöntem: Bu amaçla ARA'lı 20 hastadan akut ve remisyon döneminde, aynı yaş grubundaki kontrollerden SOD ve KAT aktiviteleri ile akut faz reaktan/arı çalışıldı. Bulgular: Hasta grubunun 12'si erkek 8'i kızdı ve yaş ortalaması 10±4.2 yıl iken, kontrol grubu 12 erkek ve 8 kızdan oluşuyordu, yaş ortalamaları 9.8±2.1 idi. ARA'lı grupta aktivasyon ve remisyon değerleri ile kontrol grubu değerleri sırasıyla; eritrosit sedimentasyon hızı (mm/saat) (82±27,10±3,12±3), C reaktif protein (mgldl) (7.8±4. 7, 0.23±0.17, 0.17±0.16), SOD (Ug/Hb) (4631±685, 1388±240, 1329±1 (Ug/Hb) (6938±1070, 3655±723, 3601 ±551) olarak saptandı. Kontrol grubu SOD ije KAT seviyeleri ile hasta grubunun remisyon dönemi seviyeleri arasında anlamlı fark yokken, hasta grubunda akut fazda SOD ve KAT aktivitelerinin belirgin yüksek olduğu görüldü. Sonuç: ARA etiyopatogenezinde, bir çok önemli hastalıkta oldıığu gibi oksidoradikal hasar ve antiaksidan enzim sistemi önemli bir rol oynamaktadır. Anaihtmr Kelimeler: akut ek/em romatizması, süperoksit dismutaz, katalaz SU M MARY Aim: To evaluate antioxidant status before and after anti-inf/ammatory treatment in children with rheumatic fever (RF) and to find out the relation between superoxide disrnutase {SOD) and catalase (CAT) activities and acute phase reactant /eve/s. Method: We studied SOD, CAT activities and acute phase reactant /eve/s and remission period anda control group in the same ages. 20 patients with RF in acute

2 Özyürek ve ark. Results: Study group consists of 20 patients with RF (12 ma/e, 8 female) with average age of 10±4.2 anda control group 20 healty subjects (12 ma/e, 8 female) with average age of 9.8±2.1. The activation and remission values of RF patients and control group values were ESR {mm/h){82±27,10±3,12±3), CRP {mg/d/) (7.8±4. 7, 0.23±0.17, 0.17±0.16), SOD (Ug!Hb) (4631±685, 1388±240, 1329±194), CAT (Ug!Hb) (6938±1070, 3655±723, 3601±551) consequent/y. No significant difference was determined in SOD and CAT activities in control group and the remission period of study group. However SOD and CAT activities were significant/y higher in acute period of RF patients. Conclusion: Oxyradical injury and antioxidant enzyme systems play an important role in patients with rheumatic fe ver. Key Words: rheumatic fever, superoxide dismutase, catalase Başvuru tarihi: SSK Tepecik Hast Derg 2003;13(2):81-85 Hidrojen peroksit (HzOz), superoksid anyonu (Q-2) ve hidroksil radikali, oksijen (Üz) molekülünün redüksiyonu ile ortaya çıkan biolojik ürünlerdir. Bu radikaller oldukça reaktif olup, canlı organizma için toksiktir. Süperoksit dismutaz (SOO) ve katalaz (KAT) gibi antioksidan enzimler caniıyı bu radikallere karşı korurlar (1,2). Serbest radikaller çeşitli sistemlere ait pek çok hastalığın patofizyolojisinde suçlanmakta ve bu hastalıkların tedavilerinde serbest radikal oluşumunu önleyen ilaçlar ve antioksidanlar kullanılmaktadır. Bu hastalıklardan en önemlilerinden biri de romatizmal hastalıklardır (3-5). Romatoid artritli hastalarda, hastalığın aktivitesi ile antioksidan denge araştırılmış, akut romatizmal ateş tanılı hastalarda bu durum yeterince sorgulanmamıştır (4,5). Hindistan'da yapılan bir çalışmada; ARA'lı olgularda monosit ve nötrofillerden salgılanan oksijen radikallerinin aktivitelerinde artma saptanmış ve özellikle fagositik hücrelerin sayıca artışının, bunların miyokardı infiltre etmesiyle, romatik kalp hastalığı etiyolojisinde yeri olabileceği bildirilmiştir (15). Bu çalışmada; Akut Romatizmal Ateş (ARA) tanısı alan hastalarda, antiinflamatuar tedavi öncesi (aktif dönem) ve sonrası (remisyon} SOO ve KAT aktiviteleri değerlendirilerek, antioksidan dengenin saptanması ve bu değerlerin diğer akut faz reaktantları ile olan ilgisinin araştırılması amaçlanmıştır. HASTA VE YÖNTEM Bu amaçla Ege Üniversitesi Pediatrik Kardiyoloji Kliniğin'de yılları arasında ARA tanısı alan 20 hasta çalışmaya alındı. Kontrol grubu olarak tamamen sağlıklı, son 6 ay boyunca herhangi bir hastalık geçirmemiş 20 çocuk alındı. Modifiye Jones kriterleri göz önüne alınarak ARA tanısı kondu ve bunların içinde karditli olanlar çalışmaya dahil edildi. Fizik bakı, EKG ve Ekokardiografi (Hewlett Packard Sonos 1000) tüm hastalara uygulandı. Tüm hastalardan aktif ve remisyon dönemlerinden SOO ve KAT aktiviteleri ve diğer akut faz reaktanları (eritrosit sedimantasyon hızı ve C-reaktif protein) için kan alındı. ARA'lı olgularda klinik bulgulara hakim olunduğu, herhangi bir antiinflamatuar ajanın kullanılmadığı ve akut faz reaktanlarının negatif olduğu dönem remisyon olarak kabul edildi. Kontrol grubunda çalışmanın başlangıcında bir kez kan alındı. Kan örnekleri, açlıkta alındıktan sonra serum hızla aynldı. C reaktif protein düzeyi nefelometrik metodla çalışıldı (Array protein system, Beckman lnstruments Ine, USA). Serum KAT aktivitesi Goth'un tarif ettiği yöntemle çalışıldı (6). Serum SOO aktiviteleri ise ksantin ve nitroblue tetrazolium susbstratları kullanılarak formazon yapımını inhibisyonlarına göre hesaplandı (7). İstatistiksel analizleri için student t testi (bağımlı), kontrol grubuyla karşılaştırmalarda Mann Whitney u testi (SPSS for Windows 9.0) uygulandı. P<0.05 değerleri istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. BULGULAR Hastaların ve kontrol grubunun tüm değerleri Tablo 1'de verildi. Hasta grubunun 12'si erkek 8'i kızdı ve yaş ortalaması 10±4.2 yaşdı. ARA'li..._ SSK Tepecik Eğitim Hastanesi Dergisi

3 Akut romatizmal ateşte katalaz Tablo 1. Hasta ve kontrol grubunun genel özellikleri. ARA hastaları Kontrol (III) Aktif Periyod (I) Remisyon Periyodu (Il) p (1-11) p (Il-III) Yaş(Yıl) 10± ±2.1 Cins (K/E) 8/12 8/12 ESR (mm/h) 82±27 10±3 12±3 CRP (mg/d!) 7.8± ± ±0.16 SOD(Ug/Hb) 4631± ± ±194 KAT (Ug/Hb) 6938± ± ±551 grupta aktivasyon ve remisyon değerleri sırasıyla; eritrosit sedimantasyon hızı (ESR, mm/saat) (82±27, ı0±3, p=o.ooo), C reaktif protein (CRP, mg/d!) (7.8±4.7, 0.23±0.ı7, p=o.ooo), SOO (Ug/Hb) (463ı±685, ı388±240, p=o.ooo), KAT (Ug/Hb) (6938±ı070, 3655±723, p=o.oo) olarak saptandı. SOO ve KAT aktivitelerinin akut dönemde belirgin yüksek oldukları saptandı. Karşılaştırmaları Tablo ı'de verildi. Kontrol grubu da ı 2 erkek ve 8 kızdan oluşuyordu, yaş 6000, , 5000 t c g 2000 Şekil r ~ aktif re misyon 1. ARA'lı hastalarda aktif ve remisyon döneminde SOO düzeyleri ,...,.... \ 800(\ :c 1! ' :ı: ı ~ ~ ~ ~ aktif remtsyon ortalamaları 9.8±2. ı idi. Kontrol grubunda ESR: ı2±3 mm/h, CRP: O.ı7±0.ı6 mg/d!, SOO: ı329±ı94 Ug/Hb, KAT: 360ı±55ı Ug/Hb idi. Kontrol grubu SOO ve KAT seviyeleri ile hasta grubunun remisyon dönemi seviyeleri arasında anlamlı fark yokken, hasta grubunda akut fazda SOO ve KAT aktivitelerinin belirgin yüksek olduğu saptandı. TARTIŞMA Süperoksit dismutaz (SOO) ve katalaz (KAT) gibi antiaksidan enzimler ve bunların aktiviteleri caniıyı hidrojen peroksit, superoksid anyonu ve hidroksil gibi radikallere karşı koruyan en önemli sistemlerdir (1,2). Birçok kritik hastalığın etiyopatogenezinde oksijen radikal sistemi yer almaktadır. Deneysel ve klinik çalışmalar da; sepsis sendromu, miyokardial infaktüs, inme, perinatal hipoksik beyin hasarı, glomerulonefrit, üveit, kardiyopulmoner bypass, böbrek transplantasyonu ve artrit gibi durumlarda aksidaradikal hasarın önemli olduğu görülmüştür (8-11). Oksijenden oluşan serbest radikaller (özellikle de süperoksid ve hidroksil radikalleri) inflamatuar ve romatizmal hastalıklarda doku destrüksiyonundan da sorumlu tutulmaktadır. Ayrıca romatoid artrit'in akut döneminde antiaksidan sistemin bozulduğu ve bu dönemde antioksidanlarının kullanımının yararlı olabileceği bildirilmektedir (3,4,12-14). Şekil 2. ARA'lı hastalarda aktif ve remisyon döneminde KAT düzeyleri. Cilt 13, Sayı 2, Ağustos Kumar ve ark. (ı5)'ları yaptıkları çalışmada; ARA'lı olgularda monosit ve nötrofillerden salgı-

4 Özyürek. ve ark.!anan oksijen radikallerinin aktivitelerinde artma saptamışlar ve özellikle fagositik hücrelerin sayıca artışının, bunların miyokardı infiltre etmesiyle, romatik kalp hastalığı etiyolojisinde yeri olabileceğini bildirmişlerdir. Çalışmamızda ARA'nın akut döneminde oksijen radikallerinin düzenlenmesinde önemli olan SOO ve KAT aktiviteleri çalışıldı. Akut dönemde SOO ve KAT aktivitelerinde artma izienirken remisyon döneminde belirgin düşüş dikkati çekti. Remisyon dönemi enzim aktiviteleri kontrol grubuyla aynı olarak saptandı. Özellikle akut faz reaktanlarının yüksek olduğu dönemde bu iki enzimin aktivitelerinde artma dikkat çekiciydi. Bu bulgular ARA'nın aktif periyodunda SOO ve KAT'ın önemli rol aldığını göstermekteydi. Bununda aynı zamanda hastalığın etiyopatogenezi'nde oksidoradikal hasar ve antiaksidan durumun gösterilmesi açısından anlamlı olabileceği düşünüldü. Araştırmalar oksidoradikal hasarı oksijen radikallerinin yanısıra, SOO ve KAT'ın bölgesel kombinasyonunun ortaya çıkardığını göstermektedir (1,5,8). ARA'daki akut dönemdeki bu artış hasar açısından çok önemli olabilir. Aynı araştırıcılar antiaksidan kullanırnın bu tür hastalıkların tedavilerinde önemli olduğunu bildirmektediler. Bu da özellikle karditli hastalarda antioksidanların tedavide faydalı olabileceğini akla getirmektedir. Bu oksijen radikallerinin hyalürinik asidi bozduğu, kollajeni ve muhtemelen proteoglikanın yapısını değiştirdiği, immunoglobülinlerle ilişkiye girdikleri ve kemotaksiste etkili oldukları bilinmektedir. Bu radikaller bir çok durumda ve hastalıkta etkilerini göstermektedirler (12). Aynı zamanda da bu radikaller hedeflere ulaşmadan önce kendilerini detoksifike eden enzimlerce yok edilmektedirler. Bazı romatizma ilaçları da bunların oluşumunu ve etkilerini nötralize etmektedirler (11,14). ARA'da bu ilaçların kullanımıda gündeme gelebilecektir.., Bizim çalışmamız, kronik döneme geçiş olabileceği için sadece karditli hastalarda yapılmış ve değerler kesitsel olarak alınmıştır. Artritli hasta- ların içine alındığı, prognozla bu enzimierin ilşkisinin araştırıldığı yeni çalışmalar yapılabilir. Bu aynı zamanda SOO ve KAT'ın kronik süreçteki etkilerini anlamakta faydalı olabilecektir. Sonuç olarak; ARA etiyopatogenezinde aksidoradikal hasar ve antiaksidan enzim sistemi önemli bir rol oynamaktadır. Bunlar üstünde yapılacak yeni çalışmalarla takip ve tedavide önemli aşamalar kaydedilecektir. KAYNAKlAR 1. Zimmerman JJ. Oxyradical species and their relationship to pathphysiology in pediatric critica! care illness. Crit Care C/in ı988;4: Freeman BA, Crapo JD. Free radicals and tissue injury. Lab Invest ı982;47:4ı Gamphir JK, Lali P, Jain AK. Correlation between blood antioxidant levels and lipid peroxidation in rheumatoid arthritis. C/in Bi oc hem ı 997 ;30:35 ı Kiziltunc A, Cogalgil S, Cerrahoglu L. Carnitine and antioxidant levels in patients with rheumatoid arthritis. Scand J Rheumatol ı998;27:44ı Aaseth J, Haugen M, Forre O. Rheumatoid arthritis and metal compounds-perspectives on the role of oxygen radical detoxification. Analyst ı998; ı23: Goth J. A simple method for determination of serum catalase activity and revision of reference range. C/in Chim Acta ı99ı;ı96:ı Sun Y, Larry W, Oberley W, Ying L. A simple method for elinical assay of superoxide dismutase. C/in Chem 1988;34: Zimmerman JJ. Therapeutic application of oxygen ra d i cal scavengers. Chest ı 99 ı; ı 00(3): ı Palmer C. Vannucci RC, Towfighi J. Reduction of perinatal hypoxic-ischemic brain damage with allopurinol. Ped Resc ı990;27(4): ı o. Schneeberger H, Illner WD, Abendroth D, Bulkley G, Rutili F, Williams M, et al. First elinical experiences with superoxide dismutase in kidney transplantation. Results of a double blind randomized study. Transpl Proc ı989;2ı(ı):ı ı 1. El Kossi MM, Zakhary MM. Oxidative stress in the context of acute cerebrovascular stroke. Stroke 2000; 3ı(8): ı ı2. Saari H. Oxygen derived free radicals and synovial fluid hyalurinate. Ann Rheum Dis ı99ı;50: ı3. Çimen MY, Çimen OB, Kaçmaz M, Öztürk HS, Yorgancıoğlu R, Durak I. Oxidant/antioxidant status of the erythrocytes from patients with rheumatoid arthritis. C/in Rheumatol 2000;ı9(4): SSK Tepecik Eğitim Hastanesi Dergisi

5 Akut romatizmal ateşte katalaz 14. Greenwald RA. Oxygen radicals, inflammation, and arthritis: pathophysiological considerations and implications for treatment. Sernin Arthritis Rheum 1991;20(4): Kumar V, Ganguly NK, Sethi AK,Anand IS, Verna J, Wahi PL. Role of oxygen free radicals generated by blood monocytes and neutrophils in the pathogenesis of rheumatic fever and rheumatic heart disease. J Mo/1 Cel/ Cardio/1990;22: V azışma adresi.: Doç. Dr. A. Ruhi ÖZYÜREK Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Pediatrik Kardiyoloji Bilim Dalı Bornova, İzmir Tel: / ozyurek@med.ege.edu.tr Cilt 13, Sayı 2, Ağustos 2003